Teoria e kërkesës për punë

L07 (Master) Teoria e kërkesës për punë Prof.as. Avdullah Hoti 1 Literatura: Literatura 1. George Borjas (2002): Labor Economics, 2nd Ed., McGraw-Hill, 2002, Chapter 4 2. Stefan Qirici (2005): Ekonomiksi i punës, Morava, Tiranë Kreu V 3. Sapsford, D. And Tzannatos, Z. (1993): The Economics of the Labour Market, The Macmillan Press Ltd. Chapter 3 2

Hyrje Përse firmat kërkojnë punëtorë? puna është një ndër faktorët e prodhimit Kërkesa e firmave për punëtorë është e njëjtë me kërkesën e firmës për inpute të tjera Firmat blejnë lëndë të parë për procesin e prodhimit Firmat blejnë kohën e punëtorëve për procesin e prodhimit Kërkesa e firmës për inpute, përfshirë edhe inputin punë, është kërkesë e prejardhur Varet nga kërkesa për produktet e firmës 3 Numri optimal i punëtorëve Numri optimal i punëtorëve varet nga: ndryshimi i pagës (-) Teknologjia e prodhimit (+) Shitjet dhe të ardhurat e firmës (+) Kostoja e kapitalit (+) 4

Periudhat kohore te analizes se kerkeses per pune Momentale: L dhe K janë të fiksuar Afatshkurtër: L është i ndryshueshëm, K fiks Afatgjatë: L dhe K janë të ndryshueshëm Shumë afatgjatë: L, K dhe T të ndryshueshme Dallimi në mes të periudhave është konceptual dallojnë nëpër industri të ndryshme 5 Çështje për diskutim Si vendos një punëdhënës për numrin e punëtorëve që do të punësoi?

Si vendos një punëdhënës për numrin e Supozimet bazë mbi tregun: Firma maksimizon fitimin Firma përdor vetëm punë dhe kapital në procesin e prodhimit E vetmja kosto e marrjes në punë është paga Tregu i punës dhe i produktit është konkurent Firma është çmim pranuese në të dy tregjet Supozimi shtesë: Kapitali është fiks Jemi në periudha afatshkurtra Si vendos një punëdhënës për numrin e Analiza margjinale - (Principet mikroekonomike) MR=MC ku: MR E ardhura margjinale MC Kostoja margjinale Mënyra e vendosjes hap pas hapi Punësimi i punëtorit të parë, të dytë, e kështu me radhë derisa MR=MC

Si vendos një punëdhënës për numrin e Një metodë tjetër: Firma punëson punëtorë derisa MRP >= W Ku MRP = vlera margjinale që sjellë punëtori shtesë MRP = P*MPL ku P është çmimi i produktit Pra kush e përcakton MPL: Jo karakteristikat personale MPL varet nga Kapitali dhe Teknologjia Të ardhurat margjinale zbritëse (Produktiviteti margjinal zbritës) Si vendos një punëdhënës për numrin e 0 0. 1 4 4 2 10 6 3 15 5 4 18 3 5 20 2 6 19-1 MPL = TP L

Si vendos një punëdhënës për numrin e Supozo: W=60 E/ditë, kostoja mesatare e riparimit të orës = 25 E, FC=100 E. 0 0.. 1 4 4 100 2 10 6 150 3 15 5 125 MRP = MPL * P 4 18 3 75 5 20 2 50 6 19-1 -25 Si vendos një punëdhënës për numrin e Supozo: W=60 E/ditë, kostoja mesatare e riparimit të orës = 25 E, FC=100 E. 0 0.. 0 1 4 4 100 100 2 10 6 150 250 TR = TP * P 3 15 5 125 375 4 18 3 75 450 5 20 2 50 500 6 19-1 -25 475

Si vendos një punëdhënës për numrin e Supozo: W=60 E/ditë, kostoja mesatare e riparimit të orës = 25 E, FC=100 E. 0 0.. 0 100 1 4 4 100 100 160 TFC 2 10 6 150 250 220 TC = TFC + TVC 3 15 5 125 375 280 Ku: TVC = L * w 4 18 3 75 450 340 5 20 2 50 500 400 TVC 6 19-1 -25 475 460 Si vendos një punëdhënës për numrin e Supozo: W=60 E/ditë, kostoja mesatare e riparimit të orës = 25 E, FC=100 E. 0 100-100 π = TR TC π maksimiziohet kur MRP = w ose MR = MC 100 160-60 250 220 30 375 280 95 450 340 110 500 400 100 475 460 15

Si vendos një punëdhënës për numrin e Supozo: W=60 E/ditë, kostoja mesatare e riparimit të orës = 25 E, FC=100 E. MC pasi MC TC = TP TFC eshte = TVC TP MR = konstant TR TP -100 - - -60 25 15.00 30 25 10.00 95 25 12.00 110 25 20.00 100 25 30.00 15 25-60.00 Si vendos një punëdhënës për numrin e Supozo: W=60 E/ditë, kostoja mesatare e riparimit të orës = 25 E, FC=100 E. 0 0 - - 0 100-100 - - Fitim maksimal me 4 punëtorë 1 4 4 100 100 160-60 25 15.00 2 10 6 150 250 220 30 25 10.00 3 15 5 125 375 280 95 25 12.00 4 18 3 75 450 340 110 25 20.00 5 20 2 50 500 400 100 25 30.00 6 19-1 -25 475 460 15 25-60.00

Si vendos një punëdhënës për numrin e Supozo: W=40 E/ditë, kostoja mesatare e riparimit të orës = 25 E, FC=100 E. 0 0 - - 0 100-100 - - 1 4 4 100 100 140-40 25 10.00 2 10 6 150 250 180 70 25 6.67 Fitim maksimal me 5 punëtorë 3 15 5 125 375 220 155 25 8.00 4 18 3 75 450 260 190 25 13.33 5 20 2 50 500 300 200 25 20.00 6 19-1 -25 475 340 135 25-40.00 Si vendos një punëdhënës për numrin e Supozo: W=80 E/ditë, kostoja mesatare e riparimit të orës = 25 E, FC=100 E. 0 0 - - 0 100-100 - - Fitim maksimal me 3 punëtorë 1 4 4 100 100 180-80 25 20.00 2 10 6 150 250 260-10 25 13.33 3 15 5 125 375 340 35 25 16.00 4 18 3 75 450 420 30 25 26.67 5 20 2 50 500 500 0 25 40.00 6 19-1 -25 475 580-105 25-80.00

Si vendos një punëdhënës për numrin e Konkluzionet: Çfarë ndodh me numrin e punëtorëve kur: Rritet paga? Bie paga? Bie Rritet Si vendos një punëdhënës për numrin e Supozo: W=60 E/ditë, kostoja mesatare e riparimit të orës = 25 E, FC=100 E. 0 0 - - 0 100-100 - - Fitim maksimal me 4 punëtorë 1 4 4 100 100 160-60 25 15.00 2 10 6 150 250 220 30 25 10.00 3 15 5 125 375 280 95 25 12.00 4 18 3 75 450 340 110 25 20.00 5 20 2 50 500 400 100 25 30.00 6 19-1 -25 475 460 15 25-60.00

Si vendos një punëdhënës për numrin e Supozo: W=60 E/ditë, kostoja mesatare e riparimit të orës = 33 E, FC=100 E. 0 0 - - 0 100-100 - - 1 4 4 132 132 160-28 33 15.00 2 10 6 198 330 220 110 33 10.00 Fitim maksimal me 5 punëtorë 3 15 5 165 495 280 215 33 12.00 4 18 3 99 594 340 254 33 20.00 5 20 2 66 660 400 260 33 30.00 6 19-1 -33 627 460 167 33-60.00 Si vendos një punëdhënës për numrin e Supozo: W=60 E/ditë, kostoja mesatare e riparimit të orës = 19 E, FC=100 E. 0 0 - - 0 100-100 - - Fitim maksimal me 3 punëtorë 1 4 4 76 76 160-84 19 15.00 2 10 6 114 190 220-30 19 10.00 3 15 5 95 285 280 5 19 12.00 4 18 3 57 342 340 2 19 20.00 5 20 2 38 380 400-20 19 30.00 6 19-1 -19 361 460-99 19-60.00

Si vendos një punëdhënës për numrin e Konkluzionet: Çfarë ndodh me numrin e punëtorëve kur: Rritet çmimi i produktit? Bie çmimi i produktit? Rritet Bie Si vendos një punëdhënës për numrin e Supozo: W=60 E/ditë, kostoja mesatare e riparimit të orës = 25 E, FC=100 E. 0 0 - - 0 100-100 - - 1 4 4 100 100 160-60 25 15.00 Fitim maksimal me 4 punëtorë 2 10 6 150 250 220 30 25 10.00 3 15 5 125 375 280 95 25 12.00 4 18 3 75 450 340 110 25 20.00 5 20 2 50 500 400 100 25 30.00 6 19-1 -25 475 460 15 25-60.00

Si vendos një punëdhënës për numrin e punëtorëve që do të punësoi? Supozo: W=60 E/ditë, kostoja mesatare e riparimit të orës = 25 E, FC=80 E. 0 0 - - 0 80-80 - - Fitim maksimal me 4 punëtorë 1 4 4 100 100 140-40 25 15.00 2 10 6 150 250 200 50 25 10.00 3 15 5 125 375 260 115 25 12.00 4 18 3 75 450 320 130 25 20.00 5 20 2 50 500 380 120 25 30.00 6 19-1 -25 475 440 35 25-60.00 Si vendos një punëdhënës për numrin e punëtorëve që do të punësoi? Supozo: W=60 E/ditë, kostoja mesatare e riparimit të orës = 25 E, FC=120 E. 0 0 - - 0 120-120 - - Fitim maksimal me 4 punëtorë 1 4 4 100 100 180-80 25 15.00 2 10 6 150 250 240 10 25 10.00 3 15 5 125 375 300 75 25 12.00 4 18 3 75 450 360 90 25 20.00 5 20 2 50 500 420 80 25 30.00 6 19-1 -25 475 480-5 25-60.00

Si vendos një punëdhënës për numrin e Konkluzionet: Çfarë ndodh me numrin e punëtorëve kur: Rritet kosto fikse? Bie kosto fikse? Nuk ndryshon Nuk ndryshon KP në periudha afatshkurtra Kostoja totale e punës: TC = L x W Në marrjen e vendimit krahasohet MCW= TCW / L firma në konkurencë të plotë MCW=W 28

KP në periudha afatshkurtra Firma vazhdon të punësojë punëtorë derisa: MRP L =W (1) Në konkurencën e plotë MR=P (2) MRP L = MR x MP L (3) Duke zëvendësuar MR me P do kemi: MRP L = P x MP L (4) Kushti i ekuilibrit për kërkesën për punë për një firmë: P x MP L = W (5) Firma punëson derisa paga është e barbartë me produktin marxhinal shumëzuar me çmimin e atij produkti 29 KP në periudha afatshkurtra Kurba për punë e firmës në afat të shkurtër: Figura 5.2 30

KP e degës dhe tregut Kurba e KP e degës = shuma e KP te firmave Por firma e vetme është pranuese e çmimit, Ndërsa, së bashku ato e determinojnë çmimin Kur të gjitha firmat punësojnë më shumë punëtorë rritet produkti total nga Q 0 ne Q 1 ulet çmimi nga P e në P 1 31 KP e degës dhe tregut Cili është efekti i uljes së çmimit në MRPL dhe KP? Figura 5.5: Supozojmë se janë 100 firma në degë Kur W=50, çdo firmë punëson 50 punëtorë Punësimi në degë = 100 firma x 50 punëtorë = 5,000 punëtorë Nëse paga ulet nga W o në W 1, secila firmë rrit prodhimin => rrit nr e punëtorëve ne 60 Në nivel të degës punësimi është 6,000 punëtorë Kur të gjitha firmat rrisin prodhimin rritet prodhimi total (TP), pra rritet oferta e tregut Kur kërkesa nuk ndryshon kjo çon në uljen e çmimit POR: çmimi përdoret në llogaritjen e MRPL ulja e çmimit e ul edhe MRP L Kështu, kurba e MRPL 0 do të zhvendoset poshtë në MRP L1 Nëse paga është W 1 firma punëson 55 punëtorë» 5,500 në nivel të degës Kurba e KP e degës ndryshon nga AB në AC. 32

KP e degës dhe tregut 33 Elasticiteti i kërkesës për punë Sa ndryshon punësimi kur ndryshon paga? E DL = Ndryshimi në % në sasinë e kërkuar të punës Ndryshimi në % e pagës Koeficienti është me shenjë minus për shkak të lidhjes së zhdrejtë Varësisht prej vlerave të ED L : E DL = +infinit plotësisht elastike E DL = 0 plotësisht joelastike E DL = 1 krejtësisht elastike 1< E DL < +infinit relativisht elastike 0< E DL <1 relativisht joelastike 34

KP në periudha afatgjata Në L-T, të gjithë faktorët e prodhimit ndryshojnë mund të zëvendësohet njëri faktore me tjetrin Zgjedhja optimale e L dhe K përcaktohet nga: Teknologjia Çmimet relative të L dhe K Firma maksimizon fitimin duke kombinuar L dhe K që e minimizojnë koston 35 KP në periudha afatgjata Firma maksimizon fitimin duke kombinuar L dhe K që e minimizojnë koston (Tabela 5.4): Q=24 prodhohet me: L=6, K=1 L=1, K=6 L=3, K=3 Izokuantet: kombinimet e L dhe K që japin Q të njëjtë 36

KP në periudha afatgjata Çmimet relative të faktorëve të prodhimit: Vija e izokostos Izokostos: kombinimet e L dhe K që firma mund t i blejë me parate qe ka Nëse B është shuma e parave që ka firma, atëherë Q K x P K + Q L x W L = B Nëse firma blenë vetëm K ose L, atëherë Q K = B / P K ose Q L = B / W L 37 KP në periudha afatgjata Firma dëshiron të arrijë izokuantin më të lartë Por kufizohet nga izokosto Firma zgjedh izokantin që është tangjent me izokoston Firma merr këto vendime: 1. Niveli i Q që maksimizon fitimin 2. Kombini në mes të K dhe L për prodhimin e atij Q Kombinimi optimal për prodhimin e Q2 është K+ dhe L+ 38

KP në periudha afatgjata Efekti afatgjatë në KP nga rritja e çmimit të kapitalit: Efekti i zëvendësimit (EZ): për çdo nivel të prodhimit, përdoret më shumë punë e më pak kapital. Efekti i shkallës (ES): një rritje e çmimit të kapitalit e zvogëlon ofertën e prodhimit, zvogëlon produktin ekulibër dhe zvogëlon sasinë e punës të angazhuar. L & K janë Zëvendësues nëse EZ > ES Komplementar nëse EZ < ES Përdorimi i modelit të tregut të punës Studimi i efektit të pagës minimale dhe monopsoneve Efekti i tatimit në pagë A ka rëndësi kushe e pafuan taksën: punëtori ose firma? Si ndryshon elastitivc Si ndikon tatimi në pagë në elasticitetin e kërkesës për punë? Efekti i subvencionimit të punësimit: Subvencionet ju jepen punëtorëve Subvencionet ju jepen kompanive Shembull: Financimi i shpenzimeve shëndetësore për kancerin në mushkëri: Taksa në paga të minatorëve Taksë për mineralet

Përmbledhje Numri optimal i L të firmës Faktorët që ndikojnë në L të firmës MRPL, MCW, APPL, TPL Kurba e KP e firmës dhe industrisë KP në periudha afatgjata Norma e zëvendësimit të K me L Izokuantet Izokostot 41