Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α 1. Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η...6 1.1 ΓΕΝΙΚΑ... 6 1.2 ΟΜΑΔΑ ΜΕΛΕΤΗΣ... 12 2. Γ Ε Ν Ι Κ Η Π Ε Ρ Ι Γ Ρ Α Φ Η Τ Ο Υ Υ Δ Α Τ Ι Κ Ο Υ Δ Ι Α Μ Ε Ρ Ι - Σ Μ Α Τ Ο Σ Α Ν Α Τ Ο Λ Ι Κ Η Σ Σ Τ Ε Ρ Ε Α Σ Ε Λ Λ Α Δ Α Σ (0 7)...14 2.1 ΓΕΝΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ... 14 2.1.1 Γεωγραφικά στοιχεία και διοικητική δομή...14 2.1.2 Γεωμορφολογικά - γεωλογικά χαρακτηριστικά...18 2.1.3 Κλίμα...20 2.2 2.1.4 Αναπτυξιακή ταυτότητα...20 ΥΔΡΟΛΟΓΙΚΟ ΙΣΟΖΥΓΙΟ - ΠΡΟΣΦΟΡΑ ΝΕΡΟΥ... 21 2.2.1 Κύριες υδρολογικές λεκάνες...21 2.2.2 Κύριες υδρογεωλογικές λεκάνες...28 2.2.3 Περιγραφή του υδατικού διαμερίσματος στη σημερινή κατάσταση...33 2.2.4 Καταγραφή των σημαντικότερων προτεινόμενων ή υπό κατασκευή έργων...34 2.3 2.2.5 Υδρολογικό ισοζύγιο διαμερίσματος...36 ΧΡΗΣΕΙΣ ΝΕΡΟΥ - ΖΗΤΗΣΗ... 38 2.3.1 Γεωργία...38 2.3.2 Κτηνοτροφία...38 2.3.3 Ιχθυοκαλλιέργεια...39 2.3.4 Ύδρευση...39 2.3.5 Βιομηχανία...40 2.3.6 Ενέργεια...40 2.3.7 Άλλες Χρήσεις...40 2.3.8 Συνολική σημερινή ζήτηση νερού...41 2.3.9 Προσέγγιση μελλοντικών ζητήσεων...41 2.4 ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΟΜΕΝΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ... 41 2.5 ΙΣΟΖΥΓΙΟ ΠΡΟΣΦΟΡΑΣ-ΖΗΤΗΣΗΣ... 48 3. Α Ν Α Λ Υ Σ Η Ε Π Ι Φ Α Ν Ε Ι Α Κ Ω Ν Υ Δ Α Τ Ι Ν Ω Ν Σ Ω Μ Α Τ Ω Ν...49 3.1 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 49 3.2 ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΟΥ ΠΑΡΟΝΤΟΣ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ... 49 3.3 Π Ο Τ Α Μ Ο Ι... 49 3.3.1 Ορισμός...49 3.3.2 Τυπολογία...52 3.4 3.3.3 Προσδιορισμός κωδικοποίηση...54 Λ Ι Μ Ν Ε Σ... 56 3.4.1 Ορισμός...56 3.4.2 Τυπολογία...57 3.5 3.4.3 Προσδιορισμός - κωδικοποίηση...58 Π Α Ρ Α Κ Τ Ι Α Υ Δ Α Τ Α... 60 3.5.1 Ορισμός...60 3.5.2 Τυπολογία...60 3.6 3.5.3 Προσδιορισμός Κωδικοποίηση...61 Μ Ε Τ Α Β Α Τ Ι Κ Α Υ Δ Α Τ Α... 63 Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (07) - 1 -
3.6.1 Ορισμός...63 3.6.2 Τυπολογία...63 3.7 3.6.3 Προσδιορισμός Κωδικοποίηση...64 Τ Ε Χ Ν Η Τ Α Κ Α Ι Ι Δ Ι Α Ι Τ Ε Ρ Ω Σ Τ Ρ Ο Π Ο Π Ο Ι Η - Μ Ε Ν Α Υ Δ Α Τ Ι Ν Α Σ Ω Μ Α Τ Α... 65 3.7.1 Ορισμός...65 3.7.2 Τυπολογία...67 3.7.3 Προσδιορισμός Κωδικοποίηση...67 4. Σ Υ Ν Θ Η Κ Ε Σ Α Ν Α Φ Ο Ρ Α Σ...69 4.1 4.2 Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η... 69 Π Ο Τ Α Μ Ο Ι... 69 4.2.1 Βιολογικά στοιχεία ποιότητας ποταμών...70 4.3 Λ Ι Μ Ν Ε Σ... 79 4.4 Π Α Ρ Α Κ Τ Ι Α & Μ Ε Τ Α Β Α Τ Ι Κ Α Υ Δ Α Τ Α... 81 4.4.1 Υπεραιγιαλίτιδα η υπερπαράλια ζώνη...82 4.4.2 Μεσοαιγιαλίτιδα η μεσοπαράλια ζώνη...83 4.4.3 Υποαιγιαλίτιδα η υποπαράλια ζώνη...84 4.4.4 Περιαιγιαλίτιδα η Περιπαράλια ζώνη...87 5. Π Ι Ε Σ Ε Ι Σ...97 5.1 5.2 ΕΙΣΑΓΩΓΗ... 97 ΡΥΠΑΝΣΗ ΑΠΟ ΣΗΜΕΙΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ... 100 5.2.1 Αστική ρύπανση...100 5.2.2 Βιομηχανική ρύπανση...102 5.2.3 Αγροτική ρύπανση...103 5.3 5.2.4 Μεταλλεία - Ορυχεία...103 ΡΥΠΑΝΣΗ ΑΠΟ ΔΙΑΧΥΤΕΣ ΠΗΓΕΣ... 104 5.3.1 Ανεπεξέργαστα αστικά λύματα...104 5.3.2 Επιφανειακές απορροές λόγω χρήσης γης...108 5.3.3 Κτηνοτροφικές δραστηριότητες...112 5.3.4 Συμπεράσματα αναφορικά με τα παραγόμενα φορτία από τις διάχυτες πηγές...116 6. Α Ξ Ι Ο Λ Ο Γ Η Σ Η Ε Π Ι Φ Α Ν Ε Ι Α Κ Ω Ν Υ Δ Α Τ Ι Ν Ω Ν Σ Ω Μ Α Τ Ω Ν...118 7. Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α...119 7.1 Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Α 2 3, 5 6... 119 7.2 Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 4... 121 Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (07) - 2 -
Κατάλογος Πινάκων Πίνακας 2.1. Έκταση και πληθυσμός του διαμερίσματος κατά νομό (1991, 2001)...14 Πίνακας 2.2. Μέσες ετήσιες τιμές μετεωρολογικών μεταβλητών...20 Πίνακας 2.3. Μέσες μηνιαίες επιφανειακές βροχοπτώσεις (υδρολογικά έτη 1966-67 έως 2002-03) και απορροές (υδρολογικά. έτη 1970-71 έως 2002-03) της λεκάνης Βοιωτικού Κηφισού στη σήραγγα Καρδίτσας...23 Πίνακας 2.4. Μέσες μηνιαίες επιφανειακές βροχοπτώσεις και απορροές της λεκάνης Σπερχειού στην έξοδο, περιόδου 1949-50 έως 2001-02...25 Πίνακας 2.5. Μέσες μηνιαίες επιφανειακές βροχοπτώσεις και απορροές της λεκάνης Ασωπού, περιόδου 1970-1990...26 Πίνακας 2.6. Εκτίμηση ρυθμιστικών αποθεμάτων υδροφορέων...30 Πίνακας 2.7. Υφιστάμενα αρδευτικά έργα...35 Πίνακας 2.8. Έργα σε φάση κατασκευής ή μελέτης...36 Πίνακας 2.9. Υδρολογικό ισοζύγιο ηπειρωτικού τμήματος...37 Πίνακας 2.10. Υδρολογικό ισοζύγιο Εύβοιας...37 Πίνακας 2.11. Υδρολογικό ισοζύγιο νησιών...38 Πίνακας 2.12. Επιφανειακό υδατικό δυναμικό διαμερίσματος...39 Πίνακας 2.13. Ζήτηση ΒΙΠΕ...40 Πίνακας 2.14. Ζήτηση νερού των σημερινών χρήσεων (hm3)...41 Πίνακας 2.15. Προστατευόμενες Περιοχές βάσει της Οδηγίας Πλαίσιο 2000/60 της Ευρωπαϊκής Ένωσης του Υ.Δ. Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας...42 Πιν. 3.1 Τυπολογία ποτάμιων υδάτινων σωμάτων Σύστημα «Α»...53 Πιν. 3.2 Ποτάμια υδάτινα σώματα στο Υ.Δ. Ανατ. Στερεάς Ελλάδας (07)...54 Πιν. 3.3 Κωδικοποίηση ποτάμιων υδάτινων σωμάτων...55 Πιν. 3.4 Τυπολογία λιμναίων υδάτινων σωμάτων Σύστημα «Α»...58 Πιν. 3.5 Λιμναία υδάτινα σώματα στο Υ.Δ. Ανατ. Στερεάς Ελλάδας (07)...58 Πιν. 3.6 Κωδικοποίηση λιμναίων υδάτινων σωμάτων...59 Πιν. 3.7 Τυπολογία παράκτιων υδάτινων σωμάτων Σύστημα «Β»...61 Πιν. 3.8 Παράκτια υδάτινα σώματα στο Υ.Δ. Ανατ. Στερεάς Ελλάδας (07)...61 Πιν. 3.9 Κωδικοποίηση παράκτιων υδάτινων σωμάτων...62 Πιν. 3.10 Τυπολογία μεταβατικών υδάτινων σωμάτων Σύστημα «Β»...63 Πιν. 3.11 Μεταβατικά υδάτινα σώματα στο Υ.Δ. Ανατ. Στερεάς Ελλάδας (07)...64 Πιν. 3.12 Κωδικοποίηση μεταβατικών υδάτινων σωμάτων...64 Πιν. 3.13 Τεχνητά και Ιδιαιτέρως Τροποποιημένα υδάτινα σώματα στο Υ.Δ. Ανατ. Στερεάς Ελλάδας (07)...68 Πίνακας 4.1. Ιχθυολογική σύσταση των βιοτικών ομάδων που περιέχονται στους τρεις βιοτικούς τύπους, με γενικές αναφορές στην αφθονία (πυκνότητα) των ειδών....74 Πίνακας 4.2. Κατάλογος των χαρακτηριστικών οικογενειών που συλλέχθηκαν στους τύπους ποταμών RM1, RM2 και RM4...78 Πίνακας 4.3. Βιοκοινωνίες που αντιστοιχούν σε συνθήκες αναφοράς για κάθε τύπο παράκτιων και μεταβατικών υδάτινων σωμάτων....81 Πίνακας 4.4. Κατάλογος των χαρακτηριστικών βενθικών ειδών γιά κάθε τύπο βιοτόπου και βιοκοινωνίας....89 Πίνακας 5.1. Βαθμός μείωσης φορτίων από επεξεργασία...101 Πίνακας 5.2. Ρυπαντικά φορτία από τις εν λειτουργία ΕΕΛ του ΥΔ...101 Πίνακας 5.3. Φορτία από τα ανεπεξέργαστα λύματα ανά Δήμο...106 Πίνακας 5.4. Συντελεστής εξαγωγής ανάλογα με τη χρήση γης...108 Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (07) - 3 -
Πίνακας 5.5. Ομαδοποίηση των χρήσεων γης...109 Πίνακας 5.6. Φορτία ΤΝ και ΤΡ ανά κατηγορία χρήσης γης...111 Πίνακας 5.7. Χαρακτηριστικά ζωικών αποβλήτων (Kg/ημέρα /τόνο σωματικού βάρους)...113 Πίνακας 5.8. Φορτία από την κτηνοτροφία ανά Δήμο...114 Πίνακας 5.9. Συνολικά ρυπαντικά φορτία...116 Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (07) - 4 -
Κατάλογος Σχημάτων Σχήμα 1.1. Υδατικά Διαμερίσματα ΠΛΑΠ...10 Σχήμα 2.1. Διοικητική διαίρεση του υδατικού διαμερίσματος σε νομαρχίες και δήμους...16 Σχήμα 2.2. Ανάγλυφο και κύριο υδρογραφικό δίκτυο του υδατικού διαμερίσματος..19 Σχήμα 2.3. Προστατευόμενες περιοχές του υδατικού διαμερίσματος...47 Σχήμα 4.1. Μεθοδολογία για τον καθορισμό των συνθηκών αναφοράς (από: Intercalibration Network)...70 Σχήμα 4.2. Ιεραρχική ομαδοποίηση των ιχθυολογικών δεδομένων από 81 σχετικά αδιατάρακτες θέσεις με βάση τη σύνθεση της ιχθυοκοινότητας (είδη, στρεμματική πυκνότητα), με τη μέθοδο Ward....72 Σχήμα 4.3. Ποσοστιαία κατανομή μεγάλων ταξινομικών ομάδων του δικτύου διαβαθμονόμησης του τύπου RM1....77 Σχήμα 4.4. Ποσοστιαία κατανομή μεγάλων ταξινομικών ομάδων του δικτύου διαβαθμονόμησης του τύπου RM2....77 Σχήμα 4.5. Ποσοστιαία κατανομή μεγάλων ταξινομικών ομάδων του δικτύου διαβαθμονόμησης του τύπου RM4....77 Σχήμα 5.1. Τα βασικά στάδια της γενικής προσέγγισης για την ανάλυση των πιέσεων και των επιπτώσεων...98 Σχήμα 5.2. Κατανομή των χρήσεων γης στο ΥΔ 07 Ανατ. Στερεάς Ελλάδας....111 Σχήμα 5.3. Φορτία ΤΝ ανά κατηγορία χρήσης γης...112 Σχήμα 5.4. Φορτία ΤΡ ανά κατηγορία χρήσης γης...112 Σχήμα 5.5. Συνολικά φορτία ανά πηγή διάχυτης ρύπανσης...116 Σχήματα 5.6. Συνεισφορά κάθε πηγής διάχυτης ρύπανσης στα ρυπαντικά φορτία..117 Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (07) - 5 -
1. Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η 1.1 Γενικά Η Οδηγία Πλαίσιο 2000/60/ΕΚ για τα νερά (στο εξής «η Οδηγία») εισαγάγει μια ολοκληρωμένη και συνολική προσέγγιση και αποτελεί ένα καινοτόμο βήμα για τη διαχείριση των υδατικών πόρων στην Ευρώπη. Εξορθολογικοποιεί και εκσυγχρονίζει την υπάρχουσα υδατική νομοθεσία θέτοντας κοινούς Ευρωπαϊκούς και ευρείς στόχους για το νερό. Οι στόχοι κλειδιά της Οδηγίας όπως συνοψίζονται στο Άρθρο 1 αντιπροσωπεύουν μια ολιστική προσέγγιση στη διαχείριση του νερού στην οποία περιλαμβάνεται το σύνολο του κύκλου του νερού επιφανειακού και υπόγειου κατά μήκος της ροής του, μέχρι στις παράκτιες ζώνες και τη θάλασσα. Αντικειμενικός στόχος όπως αναφέρεται στο Άρθρο 4 είναι ότι τα Κράτη Μέλη θα πρέπει να υλοποιήσουν το σύνολο των δράσεων και των ενεργειών ώστε να επιτύχουν την καλή ποιότητα του υπόγειου και επιφανειακού υδατικού δυναμικού και επί πλέον να εμποδίσουν την υποβάθμιση εκείνων των υδάτινων σωμάτων των οποίων η κατάσταση χαρακτηρίζεται ήδη ως καλή. Η Οδηγία δημιουργεί το πλαίσιο για τη διατήρηση και προστασία της ποσότητας και ποιότητας όλων των υδάτινων σωμάτων, το οποίο: αποτρέπει την περαιτέρω υποβάθμιση, και προστατεύει και βελτιώνει την κατάσταση όλων των υδατικών πόρων προωθεί τη βιώσιμη διαχείριση των υδάτων, μέσω της μακροπρόθεσμης προστασίας των διαθέσιμων υδατικών πόρων ενισχύει την προστασία του υδατικού περιβάλλοντος με την εφαρμογή μέτρων για τη μείωση της απόρριψης ρυπαντικών ουσιών και την εξάλειψη της απόρριψης τοξικών ρυπαντών με βάση κατάλογο προτεραιότητας διασφαλίζει την προοδευτική μείωση της ρύπανσης των υπόγειων υδάτων συμβάλλει στην αντιμετώπιση των επιπτώσεων ακραίων φαινομένων, πλημμύρων και ξηρασίας. Για την επίτευξη του σκοπού αυτού θεσπίζεται μια σειρά ρυθμίσεων που επιχειρούν: να επιτύχουν τη διατήρηση ή την αποκατάσταση της καλής κατάστασης των επιφανειακών και των υπόγειων υδάτων μέχρι το 2015 να ενοποιήσουν και να συμπληρώσουν την προηγούμενη αποσπασματική ευρωπαϊκή νομοθεσία για τα νερά να προσεγγίσουν τη διαχείριση των υδατικών πόρων σε επίπεδο υδατικής περιφέρειας, η οποία νοείται αποτελούμενη από μία ή περισσότερες γειτονικές λεκάνες απορροής μαζί με τα συναφή υπόγεια και παράκτια ύδατα, ορίζοντας για την άσκηση της την αρμόδια αρχή Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (07) - 6 -
να ασκήσουν τη διαχείριση των υδατικών πόρων βάσει προγραμμάτων - σχεδίων διαχείρισης υδατικής περιφέρειας, τα οποία θα καταρτίσει κάθε κράτος-μέλος μέχρι το 2009 και τα οποία θα περιλαμβάνουν τη γενική περιγραφή των χαρακτηριστικών της περιοχής, τις επιπτώσεις των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στην ποσότητα και την ποιότητα των υδατικών πόρων, τις χρήσεις του ύδατος κλπ. να διασφαλίσουν ρεαλιστική τιμολόγηση όλων των υπηρεσιών, που σχετίζονται με τη χρήση του νερού μέχρι το 2010. Ιδιαίτερη βαρύτητα δίνεται στις συμμετοχικές δράσεις. Ειδικότερα τα Κράτη Μέλη καλούνται να ενθαρρύνουν την ενεργή συμμετοχή όλων των ενδιαφερόμενων φορέων κατά τα επιμέρους στάδια εφαρμογής της Οδηγίας, καθώς και κατά τη σύνταξη των προγραμμάτων διαχείρισης. Ακόμα, τα Κράτη Μέλη θα πρέπει να ενημερώνουν και να συμβουλεύονται το κοινό, συμπεριλαμβανομένων και των χρηστών, για τα ακόλουθα θέματα: το χρονοδιάγραμμα και πρόγραμμα δράσεων για τη σύνταξη των σχεδίων διαχείρισης, το αργότερο ως το 2006. την επισκόπηση των σημαντικών ζητημάτων διαχείρισης, το αργότερο ως το 2007. την πρώτη προσέγγιση των σχεδίων διαχείρισης, το αργότερο ως το 2008. Η σημαντικότερη αλλαγή πολιτικής που εισάγεται μέσω της Οδηγίας είναι ότι η οικολογική ποιότητα προσδιοριζόμενη από βιολογικές παραμέτρους αποτελεί το «κλειδί» του χαρακτηρισμού της κατάστασης ενός υδάτινου σώματος, υποβοηθούμενου από τους παραδοσιακότερους τρόπους ποιοτικού προσδιορισμού (υδρο-μορφολογικές παράμετροι, φυσικοχημικές συνιστώσες και συγκεντρώσεις ειδικών ρυπαντών μέταλλα ή συνθετικές οργανικές ενώσεις). Μια επίσης νέα αντίληψη που εισάγεται μέσω της οδηγίας είναι η ολοκληρωμένη θεώρηση των υπόγειων και των επιφανειακών υδάτινων σωμάτων και η συνδυασμένη προσέγγιση δηλαδή τόσο η θέσπιση ορίων στην πηγή όσο και η καθιέρωση προτύπων περιβαλλοντικής ποιότητας στον αποδέκτη καθώς επίσης και η ενσωμάτωση οικονομικών εργαλείων στη διαχείριση των υδατικών πόρων. Τέλος η Οδηγία εφαρμόζεται σε όλα τα υδάτινα σώματα και θεωρεί τη συμμετοχή του κοινού προϋπόθεση για την επιτυχία των στόχων της. Μια ακόμη καινοτομία της Οδηγίας είναι ότι, για πρώτη φορά στην περιβαλλοντική πολιτική της Ε.Ε., προτείνονται από ένα νομικό κείμενο οικονομικές αρχές και μέτρα ως βασικά εργαλεία για την επίτευξη συγκεκριμένων περιβαλλοντικών στόχων. Η σημαντικότερη οικονομική αρχή που εισάγει η Οδηγία είναι η δημιουργία ενός κοινού πλαισίου για τη διαχείριση των υδατικών πόρων που βασίζεται στην ανάκτηση του κόστους των υπηρεσιών νερού. Οι αποκλίσεις που επιτρέπει ως προς την επίτευξη των στόχων της είναι ορισμένες (σε περιπτώσεις που οι στόχοι δεν είναι αντικειμενικά δυνατόν να επιτευχθούν λόγω των περιορισμών της φυσικής δομής του υδάτινου σώματος ή λόγω απρόβλεπτων ή εξαιρετικών καταστάσεων). Ταυτόχρονα όμως απαιτεί την αυστηρότερη προστασία Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (07) - 7 -
υδάτινων σωμάτων σε ειδικές και καθορισμένες περιπτώσεις (υδάτινα σώματα που προορίζονται για ανθρώπινη κατανάλωση, ύδατα αναψυχής, ύδατα ευαίσθητα σε θρεπτικά ή υδάτινα σώματα σημαντικά οικονομικά ή οικολογικά). Οι στόχοι που θέτει η Οδηγία για την κατάσταση των υδάτινων σωμάτων επιτυγχάνονται μέσω ενός συστήματος ανάλυσης και σχεδιασμού (σχέδια διαχείρισης) σε επίπεδο λεκάνης απορροής ποταμού. Μέσα σε κάθε μονάδα σχεδιασμού υπάρχουν τέσσερα (4) διακριτά στοιχεία: Ο χαρακτηρισμός των υδάτινων σωμάτων και ο προσδιορισμός των πιέσεων και των επιδράσεων Η παρακολούθηση Η θέσπιση περιβαλλοντικών στόχων για τα υδάτινα σώματα Η υλοποίηση προγράμματος μέτρων για την υλοποίηση των στόχων Τα σχέδια θα πρέπει να ανανεώνονται κάθε 6 χρόνια, ενώ το πρώτο σχέδιο θα πρέπει να εκπονηθεί 10 χρόνια μετά την υιοθέτηση της Οδηγίας. Στο ίδιο επίπεδο ορίζεται και ο διοικητικός μηχανισμός (Άρθρο 13) που είναι αρμόδιος για την επίτευξη των στόχων. Τα σχέδια διαχείρισης που καταρτίζονται υπόκεινται σε δημόσια διαβούλευση εισάγοντας, έτσι διασφαλίζεται η κοινωνική συμμετοχή και η διαφάνεια στο σύστημα λήψης αποφάσεων. Η οδηγία θα υποκαταστήσει ένα σημαντικό αριθμό οδηγιών που σχετίζονται με το νερό (75/440 ΕOK, 77/795, 79/869/EOK, 78/659/ΕΟΚ, 79/923/EΟΚ, 80/68/EΟΚ και 76/464/EΟΚ) ενώ θα υποβοηθηθεί ως προς την εφαρμογή της από νέες υπό έκδοση σχετικές οδηγίες της Ε.Κ. Συνοπτικά οι κεντρικές δράσεις που πρέπει να αναλάβουν τα Κράτη Μέλη είναι: 1. Να προσδιορίσουν τις μεμονωμένες λεκάνες απορροής ποταμών που βρίσκονται μέσα στο εθνικό τους έδαφός και να τις υπάγουν σε επιμέρους Περιοχές Λεκάνης Απορροής Ποταμού (ΠΛΑΠ) και προσδιορίσουν τις αρμόδιες αρχές μέχρι το 2003 (Άρθρο 3, Άρθρο 24) 2. Να χαρακτηρίσουν τις ΠΛΑΠ από την άποψη των πιέσεων, των επιπτώσεων και των οικονομικών των χρήσεων ύδατος, συμπεριλαμβανομένου ενός καταλόγου των προστατευόμενων ζωνών που βρίσκονται μέσα στην περιοχή Λεκάνης Απορροής Ποταμού, μέχρι το 2004 (Άρθρο 5, Άρθρο 6, Παράρτημα ΙΙ, Παράρτημα III). 3. Να πραγματοποιήσουν, από κοινού και μαζί με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, τη διαβαθμονόμηση των συστημάτων ταξινόμησης της οικολογικής κατάστασης μέχρι το 2006 (Άρθρο 2 παράγραφος 22, Παράρτημα V). 4. Να καταστήσουν λειτουργικά τα δίκτυα παρακολούθησης μέχρι το 2006 (Άρθρο 8). Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (07) - 8 -
5. Με βάση τη σωστή παρακολούθηση και την ανάλυση των χαρακτηριστικών της λεκάνης ποταμών, να προσδιορίσουν μέχρι το 2009 ένα πρόγραμμα μέτρων ώστε επιτευχθούν οι περιβαλλοντικοί στόχοι της Οδηγίας με οικονομικά αποδοτικό τρόπο (Άρθρο 11, Παράρτημα III). 6. Να παραγάγουν και να δημοσιεύσουν σχέδια διαχείρισης Λεκάνης Απορροής Ποταμού (RBMPs) για κάθε ΠΛΑΠ, συμπεριλαμβανομένου του προσδιορισμού των ιδιαίτερα τροποποιημένων υδάτινων σωμάτων, μέχρι το 2009 (Άρθρο 13, Άρθρο 4.3) 7. Να εφαρμόσουν πολιτικές τιμολόγησης ύδατος που ενισχύουν την βιωσιμότητα των υδατικών πόρων μέχρι το 2010 (Άρθρο 9). 8. Να καταστήσουν τα μέτρα του προγράμματος λειτουργικά μέχρι το 2012 (Άρθρο 11). 9. Να εφαρμόσουν τα προγράμματα των μέτρων και να επιτύχουν τους περιβαλλοντικούς στόχους μέχρι το 2015 (Άρθρο 4). Σύμφωνα με το Ν. 1739/87 (ΦΕΚ 201 Α/20-11-87) «Διαχείριση των υδατικών πόρων και άλλες διατάξεις» και ειδικότερα το Άρθρο 1, παρ. 4, έχει θεσμοθετηθεί η διαίρεση της χώρας σε 14 μονάδες (σύνολα λεκανών απορροής) με κατά το δυνατόν όμοιες υδρολογικές - υδρογεωλογικές συνθήκες, οι οποίες αποτελούν το περιφερειακό επίπεδο στον τομέα της διαχείρισης του νερού. Οι μονάδες αυτές ονομάζονται Υδατικά Διαμερίσματα, αντιστοιχούν σε περιοχές λεκάνης απορροής ποταμών (ΠΛΑΠ) και είναι σύμφωνες με τα κριτήρια της Οδηγίας 2000/60 και του σχετικού Καθοδηγητικού Εγγράφου (Guidance Document). Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το Ν. 1739/87 Άρθρο 1, παρ. 4, «Υδατικά διαμερίσματα είναι περιοχές οριοθετημένες μεταξύ τους από υδροκρίτες ή νησιωτικές περιοχές, που περιλαμβάνουν ολοκληρωμένα υδρογραφικά δίκτυα, με υδρολογικές συνθήκες κατά το δυνατόν όμοιες. Ο ελληνικός χώρος διαιρείται στα εξής δεκατέσσερα Υδατικά Διαμερίσματα: Δυτικής Πελοποννήσου, Βόρειας Πελοποννήσου, Δυτικής Στερεάς Ελλάδας Ηπείρου, Αττικής, Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας και Εύβοιας, Θεσσαλίας, Δυτικής Μακεδονίας, Κεντρικής Μακεδονίας, Ανατολικής Μακεδονίας, Θράκης» Κρήτης και Νησιών Αιγαίου, όπως ειδικότερα παρουσιάζονται στο χάρτη που συνοδεύει το νόμο αυτόν". Με το Π.Δ. υπ αριθ. 60/98 (ΦΕΚ 61Α/24-3-98) «Καθορισμός χωρικής αρμοδιότητας των Τμημάτων Διαχείρισης Υδατικών Πόρων της Περιφέρειας" και με το Άρθρου 1 αυτού, προσδιορίζεται η χωρική αρμοδιότητα των Τμημάτων Διαχείρισης Υδατικών Πόρων (κάθε Διοικητικής Περιφέρειας) με βάση τα Υδατικά Διαμερίσματα, όπως αυτά καθορίζονται στο Ν. 1739/87 ενώ στο Άρθρο 2 ορίζονται τα ακριβή όρια των Υδατικών Διαμερισμάτων. Σημειώνεται ότι οι Διευθύνσεις Υδάτων της Περιφέρειας που συγκροτούνται με την υπ. αριθμ. οικ. 47630/16-11-05 ΚΥΑ αναλαμβάνουν όλες τις αρμοδιότητες των Τμημάτων Διαχείρισης Υδατικών Πόρων της Περιφέρειας, τα τμήματα δε αυτά καταργούνται και το προσωπικό τους μεταφέρεται στις νέες Διευθύνσεις Υδάτων της Περιφέρειας. Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (07) - 9 -
10 11 12 09 05 08 04 07 02 06 01 03 14 13 Σχήμα 1.1. Υδατικά Διαμερίσματα ΠΛΑΠ Σε συμμόρφωση με τα οριζόμενα στην Οδηγία, η Ελλάδα εξέδωσε το Ν. 3199 (ΦΕΚ 280Α /9-12-2003) «Προστασία και διαχείριση των υδάτων - Εναρμόνιση με την Οδηγία 2000/60/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23 ης Οκτωβρίου 2000» με τον οποίο (και με τις κανονιστικές του πράξεις οι οποίες προβλέπεται να εκδοθούν κατ εξουσιοδότησή του) εναρμονίζεται το εθνικό δίκαιο προς τις διατάξεις της Οδηγίας. Με το Ν. 3199 ορίζονται οι αρμόδιες αρχές για την προστασία και διαχείριση των λεκανών απορροής της χώρας σύμφωνα με τις απαιτήσεις της Οδηγίας, ενώ ως αρμόδια υπηρεσία για την υλοποίηση των απαιτούμενων εργασιών που προβλέπονται από το Άρθρο 5 της Οδηγίας για κάθε ΠΛΑΠ ορίζεται η Κεντρική Υπηρεσία Υδάτων (ΚΥΥ) του Υπουργείου Περιβάλλοντος Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων (ΥΠΕΧΩΔΕ). Τέλος, με το Προεδρικό Διάταγμα υπ αριθμ. 51/2007 (ΦΕΚ 54Α/8-3-2007) «Καθορισμός μέτρων και διαδικασιών για την ολοκληρωμένη προστασία και διαχείριση των υδάτων σε συμμόρφωση με τις διατάξεις της οδηγίας 2000/60/ΕΚ για τη θέσπιση πλαισίου κοινοτικής δράσης στον τομέα της πολιτικής των υδάτων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 23ης Οκτωβρίου 2000» Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (07) - 10 -
ενσωματώνονται πλήρως οι διατάξεις και οι ρυθμίσεις των Παραρτημάτων της Οδηγίας 2000/60/ΕΚ. Στα ακόλουθα Κεφάλαια παρουσιάζεται για την Περιοχή Λεκάνης Απορροής Ποταμού (εφεξής Υδατικό Διαμέρισμα) της Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας (ΥΔ 07) η ανάλυση που απαιτείται σύμφωνα με το Άρθρο 5 ως προς τα επιφανειακά ύδατα, δηλαδή: ανάλυση των χαρακτηριστικών της, και επισκόπηση των επιπτώσεων των ανθρώπινων δραστηριοτήτων στην κατάσταση των επιφανειακών υδάτων σύμφωνα με τις τεχνικές προδιαγραφές του Παραρτήματος ΙΙ της Οδηγίας. Για την ανάλυση που ακολουθεί λήφθηκαν υπόψη όλα τα σχετικά Καθοδηγητικά Έγγραφα. Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (07) - 11 -
1.2 Ομάδα Μελέτης Η παρούσα Έκθεση συντάχθηκε από την Κεντρική Υπηρεσία Υδάτων με τη συνδρομή των ακόλουθων Γραφείων Συμβούλων και Οργανισμών: Ζ&Α Π. ΑΝΤΩΝΑΡΟΠΟΥΛΟΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ Α.Μ.Ε. Γ. ΚΑΡΑΒΟΚΥΡΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ Α.Ε. ΕΠΕΜ Α.Ε. ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΣΤΥΛΙΑΝΗ ΚΑΪΜΑΚΗ ΕΛΚΕΘΕ Για τη σύνταξή της Έκθεσης εργάστηκαν οι παρακάτω επιστήμονες: Κεντρική Υπηρεσία Υδάτων Σωτήρης Μπενέκος Σπύρος Τασόγλου Ζ&Α Π. ΑΝΤΩΝΑΡΟΠΟΥΛΟΣ & ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ Α.Μ.Ε. Παναγιώτης Αντωναρόπουλος, Πολιτικός Μηχανικός Ιωάννης Νιάδας, Πολιτικός Μηχανικός, MSc Υδρολογίας Στάθης Τσελεπίδης, Πολιτικός Μηχανικός Ναυσικά Φαφούτη, Πολιτικός Μηχανικός, MSc Advanced Computing Χάρης Γιοβανόπουλος, Πολιτικός Μηχανικός Παναγιώτης Κόντος, Τεχνικός Γεωλόγος Γ. ΚΑΡΑΒΟΚΥΡΗΣ ΚΑΙ ΣΥΝΕΡΓΑΤΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΟΙ ΜΗΧΑΝΙΚΟΙ Α.Ε. Ιωάννης Καραβοκύρης, Δρ. Πολιτικός Μηχανικός Δημήτρης Ζαρρής, Πολιτικός Μηχανικός, MSc Υδρολογίας Bane Todorovic, Μηχανολόγος-Ηλεκτρολόγος Μηχανικός, Ειδικός GIS ΕΠΕΜ Α.Ε. Ανδρέας Λουκάτος, Χημικός, D.E.A. Νίκος Σελλάς, Χημικός Μηχανικός, MSc Υγιεινολόγος Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (07) - 12 -
Μαρία Τσούμα, Χημικός Μηχανικός, MSc Μηχανικός Περιβάλλοντος Μαρία Κατσιμπίρη, Γεωλόγος, MSc Διαχείριση Θαλάσσιου Περιβάλλοντος Βαρβάρα Εμμανουηλίδη, Επιστήμων Περιβάλλοντος, MSc Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών ΠΑΝΑΓΙΩΤΑ ΣΤΥΛΙΑΝΗ ΚΑΪΜΑΚΗ Παναγιώτα Στυλιανή Καϊμάκη, Δρ. Πολιτικός Μηχανικός, Μηχανικός Περιβάλλοντος Ελένη Γκουβάτσου, Πολιτικός Μηχανικός, MSc Μηχανικός Περιβάλλοντος Γιάννης Μουλατσιώτης, Γεωλόγος - Υδρογεωλόγος, Ειδικός σε θέματα GIS ΕΛΚΕΘΕ Πάνος Παναγιωτίδης, Δρ. Υδροβιολόγος Σταμάτης Ζόγκαρης, Βιολόγος - Ιχθυολόγος Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (07) - 13 -
2. Γ Ε Ν Ι Κ Η Π Ε Ρ Ι Γ Ρ Α Φ Η Τ Ο Υ Υ Δ Α Τ Ι Κ Ο Υ Δ Ι Α Μ Ε Ρ Ι Σ Μ Α Τ Ο Σ Α Ν Α Τ Ο Λ Ι Κ Η Σ Σ Τ Ε Ρ Ε Α Σ Ε Λ Λ Α Δ Α Σ (0 7) 2.1 Γενικά χαρακτηριστικά 2.1.1 Γεωγραφικά στοιχεία και διοικητική δομή Το Υδατικό Διαμέρισμα Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας περιλαμβάνει τμήμα της Στερεάς Ελλάδας, την Εύβοια, και τα νησιά Βόρειες Σποράδες και Σκύρος. Η συνολική του έκταση είναι 12 341 km 2. Τα όρια του διαμερίσματος φαίνονται στο Χάρτη 2.1. Ο πληθυσμός του, με βάση τα απογραφικά στοιχεία της ΕΣΥΕ, το 1991 ήταν 560 924 κάτοικοι και το 2001 ήταν 577 955 κάτοικοι, παρουσιάζοντας αύξηση 3.0% (ο πληθυσμός του 2001 έχει υπολογιστεί κατ' εκτίμηση, από τον πληθυσμό των νομών του 2001 και σύμφωνα με τα ποσοστά συμμετοχής του κάθε νομού στο διαμέρισμα το 1991). Το σύνολο του πληθυσμού του διακρίνεται σε αστικό κατά 24.2%, ημιαστικό κατά 28.4%, και αγροτικό κατά 47.4%. Στον Πίνακα 2.1, εκτός από την έκταση και τον πληθυσμό, παρουσιάζεται το ποσοστό συμμετοχής της έκτασης και του πληθυσμού κάθε νομού στο διαμέρισμα. Η έκταση και ο πληθυσμός του διαμερίσματος κατά νομό παρουσιάζονται στον Πίνακα 2.1 Πίνακας 2.1 Έκταση και πληθυσμός του διαμερίσματος κατά νομό (1991, 2001) Νομός Έκταση τμήματος που ανήκει στο διαμέρισμα (km 2 ) Ποσοστό έκτασης νομού που ανήκει στο διαμέρισμα Πληθυσμός τμήματος που ανήκει στο διαμέρισμα (1991) Ποσοστό πληθυσμού νομού που ανήκει στο διαμέρισμα (1991) Πληθυσμός τμήματος που ανήκει στο διαμέρισμα (2001) Μαγνησία 393 14.9% 15 676 7.9% 16 353 Φθιώτιδας 3 700 83.1% 156 239 91.2% 163 039 Φωκίδας 889 41.9% 27 505 62.2% 30 033 Βοιωτίας 2 917 98.5% 133 851 99.8% 130 823 Ευβοίας 4 167 100.0% 208 408 100.0% 215 136 Αττικής 274 7.2% 19 317 0.6% 22 571 Σύνολο 12 341 560 924 577 955 Από άποψη διοικητικής διαίρεσης, το διαμέρισμα περιλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας, και μικρά μέρη των περιφερειών Θεσσαλίας και Αττικής. Όσον αφορά στους νομούς, το διαμέρισμα περιλαμβάνει ολόκληρους τους Νομούς Ευβοίας (και τη Σκύρο) και Βοιωτίας, μεγάλα τμήματα των Νομών Φθιώτιδας και Φωκίδας, και μικρά τμήματα των Νομών Αττικής, Μαγνησίας (Σποράδες) και Ευρυτανίας. Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗΣ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (07) - 14 -
Σχήμα 2.1 Διοικητική διαίρεση του υδατικού διαμερίσματος σε νομαρχίες και δήμους Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (07) - 16 -
Η περιφερειακή Διεύθυνση Υδάτων (Ν. 3199/2003) λειτουργεί στη Λαμία, που είναι και έδρα της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας. Μερικοί από τους λοιπούς φορείς ή και οργανισμούς που λειτουργούν σε περιφερειακό και νομαρχιακό επίπεδο και ασχολούνται γενικά με υδατικά θέματα είναι οι ακόλουθοι, κατά χρήση: Ύδρευση - Διευθύνσεις Αυτοδιοίκησης και Αποκέντρωσης ή Τοπικής Αυτοδιοίκησης και Διοίκησης σε κάθε νομό, όπου λειτουργούν οι ΤΥΔΚ ως υπηρεσίες της περιφέρειας - οι ΔΕΥΑ των κυριότερων δήμων των νομών (Λαμίας, Χαλκίδας, Θήβας, Ερέτριας, Λιβαδειάς, Κηρέως, Μεσσαλίων, Στυλίδας, Αλιβερίου, Ελυμνίων και Αμαρύνθου) - η ΕΥΔΑΠΑ.Ε - η Εταιρεία Παγίων ΕΥΔΑΠ. Άρδευση - Διεύθυνση ή Τμήμα Εγγείων Βελτιώσεων που συναντάται ανάλογα με τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση και ως Τμήμα Διαχείρισης Υδάτινων Πόρων & Εκμηχάνισης της Γεωργίας, ή Υδροοικονομίας & Εκμηχάνισης Γεωργίας, ή Εγγείων Βελτιώσεων & Υδάτινων Πόρων, ή Υδροοικονομίας - Οργανισμοί Εγγείων Βελτιώσεων, δηλ. ΤΟΕΒ (π.χ. Μαγνησίας, Φθιώτιδας, Φωκίδας, Βοιωτίας, Εύβοιας) - ο Οργανισμός Κωπαΐδας. Βιομηχανία - Διεύθυνση ή Τμήμα Βιομηχανίας ή Διεύθυνση ή Τμήμα Ορυκτού Πλούτου και Βιομηχανίας, σε επίπεδο νομού - ΒΠΓΕ Θίσβης, Άμφισσας, Χαλκίδας, Λαμίας. Εκτός από τους παραπάνω φορείς, σε κάθε περιφέρεια υπάρχουν οι ακόλουθες διευθύνσεις που εμπλέκονται γενικότερα σε θέματα υδατικών πόρων: Διεύθυνση Δημοσίων Έργων, όπου λειτουργούν τα Τμήματα Υδραυλικών Έργων και Εγγείων Βελτιώσεων Διεύθυνση Ελέγχου Κατασκευής Έργων (Δ.Ε.Κ.Ε.), όπου λειτουργεί το Τμήμα Εποπτείας Υδραυλικών Έργων Διεύθυνση Περιβάλλοντος & Χωροταξίας. Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (07) - 17 -
2.1.2 Γεωμορφολογικά - γεωλογικά χαρακτηριστικά Το υδατικό διαμέρισμα χαρακτηρίζεται μορφολογικά ορεινό έως ημιορεινό. Στο διαμέρισμα περιλαμβάνονται τέσσερα ορεινά συγκροτήματα με υψόμετρο πάνω από 2 000 m (Γκιώνα 2 510 m, Παρνασσός 2 457 m, Βαρδούσια 2 437 m και Οίτη 2 152 m), και άλλα εννέα ακόμη με υψόμετρα από 1 000 έως 2 000 m. Οι κυριότερες πεδινές περιοχές του διαμερίσματος είναι οι κοιλάδες του Σπερχειού και του Βοιωτικού Κηφισού - Κωπαΐδας, ενώ μικρότερες είναι οι πεδιάδες της Ιστιαίας και της Αρτάκης στην Εύβοια. Το μέσο υψόμετρο του ηπειρωτικού τμήματος είναι 271 m και της Εύβοιας 146 m (Ζερβογιάννης, 1988). Από γεωτεκτονική άποψη το διαμέρισμα βρίσκεται στις ζώνες Πίνδου, Παρνασσού, Πελαγονική και Κυκλάδων. Οι γεωλογικοί σχηματισμοί που απαντώνται στις παραπάνω ενότητες είναι κυρίως μεσοζωικοί ασβεστόλιθοι, δολομίτες, οφιόλιθοι, μάρμαρα, σχιστόλιθοι, φλύσχης και φλυσχοειδείς σχηματισμοί. Οι πεδιάδες και οι κοιλάδες καλύπτονται από νεογενή, πλειστοκαινικά και ολοκαινικά ιζήματα. Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (07) - 18 -
Σχήμα 2.2 Ανάγλυφο και κύριο υδρογραφικό δίκτυο του υδατικού διαμερίσματος Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (07) - 19 -
2.1.3 Κλίμα Η γεωγραφική θέση και το ανάγλυφο του διαμερίσματος συμβάλλουν στη μεγάλη κλιματική ποικιλία, που περιλαμβάνει από θαλάσσιο μεσογειακό μέχρι ορεινό κλίμα. Το μέσο ετήσιο ύψος βροχής κυμαίνεται από 500 mm στη λεκάνη του Ασωπού μέχρι 1 200 mm στα ορεινά τμήματα της λεκάνης του Σπερχειού και της Εύβοιας, ενώ οι ημέρες βροχής κυμαίνονται από 50 μέχρι 100 ετησίως. Οι βροχοπτώσεις στις λεκάνες απορροής του Σπερχειού και του Βοιωτικού Κηφισού εκτιμώνται σε 905 mm και 765 mm αντίστοιχα. Η μέση ετήσια θερμοκρασία κυμαίνεται από 11 C μέχρι 18 C, ανάλογα με το υψόμετρο και την απόσταση από τη θάλασσα. Στον Πίνακα 2.2 παρουσιάζονται ενδεικτικά οι μέσες ετήσιες τιμές των μετεωρολογικών μεταβλητών στις θέσεις Σκύρος, Λαμία, Χαλκίδα και Κάρυστος. Πίνακας 2.2 Μέσες ετήσιες τιμές μετεωρολογικών μεταβλητών Πηγή: ΕΜΥ Μετεωρολογικές μεταβλητές Λαμία Χαλκίδα Κάρυστος Σκύρος Θερμοκρασία ( C) 17.2 18.1 17.9 17.3 Βροχόπτωση (mm) 582 436 576 573 Ηλιοφάνεια (hr) 2 693 2 452-2 689 Σχετική υγρασία 64% 67% 72% 73% Ημέρες με βροχή 85 63 50 74 Ημέρες με νέφωση 75 70 54 74 Ημέρες με χιόνι 3.6 2.8 3.2 3.3 Ημέρες με χαλάζι 0.4 1.1 0.8 3.3 2.1.4 Αναπτυξιακή ταυτότητα Το διαμέρισμα βρίσκεται στον ανατολικό αναπτυγμένο άξονα της χώρας. Διαθέτει σημαντικούς φυσικούς πόρους (ορυκτά, νερά, ιαματικές πηγές κλπ.), μεγάλο μήκος ακτών και μερικά από τα σημαντικότερα ανθρωπογενή μνημεία. Διακρίνεται από τη σχετικά ισόρροπη ανάπτυξη των τριών παραγωγικών τομέων, και συγκεκριμένα: το 24% του ΑΕΠ παράγεται από τον πρωτογενή, το 43% από το δευτερογενή και το 33% από τον τριτογενή τομέα, ενώ η απασχόληση αποτελεί αντίστοιχα το 26%, 29% και το 45% της συνολικής. Το κύριο όμως χαρακτηριστικό του διαμερίσματος είναι η γειτνίασή του με την Αττική, γεγονός με πολλαπλές θετικές και αρνητικές επιδράσεις. Συνολικό αποτέλεσμα αυτής της ισχυρής και μακρόχρονης εξάρτησης είναι να μην έχει αναπτυχθεί ενδογενής δυναμική στην περιοχή, ενώ έχουν παλαιωθεί εγκαταστάσεις και δίκτυα, και έχει ρυπανθεί σημαντικά το περιβάλλον, αν και έγιναν αρκετά έργα εκσυγχρονισμού. Έτσι, παρατηρείται από τη μια μεριά αύξηση του ΑΕΠ και από την άλλη μείωση της απασχόλησης και μεγάλη αύξηση της ανεργίας. Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (07) - 20 -
Τα προγράμματα ανάπτυξης επικεντρώνουν την προσπάθεια στην προστασία και αναβάθμιση του περιβάλλοντος, φυσικού και ανθρωπογενούς. Συγκεκριμένα, αναφέρονται στην καλύτερη ρύθμιση των χώρων συγκέντρωσης της βιομηχανίας με προγράμματα εξυγίανσης, τη δημιουργία νέων ή συμπλήρωση παλαιών βιομηχανικών περιοχών, τη βελτίωση του αστικού περιβάλλοντος, την προστασία από την αυθαίρετη οικοδομική δραστηριότητα, την αύξηση της κυκλοφοριακής ικανότητας των μεγάλων αρτηριών (π.χ. πέταλο Μαλιακού), την κατασκευή έργων διευθέτησης της κοίτης των ποταμών, τον καθαρισμό των ακτών, την ανάδειξη μνημείων και χώρων, κλπ. Ειδικότερα, στο Δ ΚΠΣ προβλέπεται η ανασυγκρότηση του παραγωγικού ιστού προς τομείς, κλάδους και υπηρεσίες. 2.2 Υδρολογικό ισοζύγιο - Προσφορά νερού 2.2.1 Κύριες υδρολογικές λεκάνες Οι κύριες λεκάνες του διαμερίσματος (μεγαλύτερες από 600 km 2 ) είναι αυτές του Βοιωτικού Κηφισού (1 956 km 2 ), του Σπερχειού (1 830 km 2 ) και του Ασωπού (724 km 2 ). Άλλες αξιόλογες λεκάνες, με έκταση μικρότερη των 600 km 2, είναι το συγκρότημα λιμνών Υλίκης και Παραλίμνης (494 km 2 ), οι λεκάνες των ποταμών Πλείστου-Σκίτσα, Περμισού, Αρεόη, Πλατανιά, και των ρεμάτων Αταλάντης, Κυριακίου και Αγνάντης. Τέλος, στο διαμέρισμα περιλαμβάνονται οι λεκάνες των ρεμάτων της Εύβοιας και των νησιών που προαναφέρθηκαν. Λεκάνη Βοιωτικού Κηφισού Η λεκάνη του Βοιωτικού Κηφισού εκτείνεται στο κεντρικό τμήμα του υδατικού διαμερίσματος και ορίζεται δυτικά από τα όρη Οίτη και Γκιώνα, βόρεια από το Καλλίδρομο και το Χλωμό, και νότια από τον Παρνασσό και τον Ελικώνα. Ο ποταμός διέρχεται από δύο μεγάλες χαράδρες στις περιοχές Μοδίου-Αμφίκλειας και Ανθοχωρίου-Μαυρονερίου, μέσω των οποίων διαμορφώνονται τρεις χαρακτηριστικές υδρογεωλογικές ενότητες, του άνω, μέσου και κάτω ρου. Μετά το αναρρυθμιστικό φράγμα ΒΟΟΤ, ο ποταμός ακολουθεί πλέον την τεχνητή του κοίτη, που διανοίχτηκε στα πλαίσια των έργων αποξήρανσης της Κωπαΐδας, για να καταλήξει στην Υλίκη, μέσω της σήραγγας Καρδίτσας. Η διώρυγα και η παλαιά σήραγγα Καρδίτσας κατασκευάστηκαν το 1886 για την αποστράγγιση της λίμνης Κωπαΐδας, ενώ το 1968 κατασκευάστηκε η νέα σήραγγα. Η έκταση της λεκάνης στη θέση αυτή είναι 1 956 km 2 και το μέσο υψόμετρο 481 m. Λόγω της ιδιόμορφης γεωλογικής και υδρογεωλογικής της δομής, που οφείλεται στην κυριαρχία των ασβεστολιθικών πετρωμάτων, η λεκάνη του Βοιωτικού Κηφισού διαθέτει πολύ αξιόλογο υπόγειο και πηγαίο υδατικό δυναμικό. Χαρακτηριστικό είναι το γεγονός ότι η συνεισφορά της βασικής απορροής στο συνολικό επιφανειακό υδατικό δυναμικό της λεκάνης ξεπερνά το 50%, ενώ σημαντικό μέρος του υπόγειου δυναμικού εκφορτίζεται εκτός λεκάνης, είτε επιφανειακά (μέσω πηγών) είτε υποθαλάσσια. Τα μέτωπα των υποθαλάσσιων διαφυγών είναι ιδιαίτερα εκτενή, με κατεύθυνση προς το Μαλιακό και το Βόρειο Ευβοϊκό Κόλπο, ενώ επιφανειακές εκφορτίσεις εμφανίζονται στις περιοχές Τραγάνας και Λάρυμνας. Επιπλέον, είναι αρκετά πιθανό μέρος των υπόγειων εκροών να τροφοδοτεί την Υλίκη όταν η στάθμη της λίμνης είναι χαμηλά. Για το λόγο αυτό, η λεκάνη του Βοιωτικού Κηφισού Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (07) - 21 -
θεωρείται ενιαίο υδρογεωλογικό σύστημα με τις λεκάνες των λιμνών Υλίκης και Παραλίμνης. Οι εκτάσεις των τελευταίων είναι 418 km 2 και 76 km 2, ενώ τα μέσα υψόμετρά τους είναι 212 m και 237 m, αντίστοιχα. Με βάση τα δεδομένα 13 βροχομετρικών σταθμών έχει καταρτιστεί δείγμα βροχόπτωσης στη λεκάνη για την περίοδο των υδρολογικών ετών 1970-71 έως 1991-92 (Ευστρατιάδης κ.ά., 2004). Οι μέσες μηνιαίες επιφανειακές βροχοπτώσεις της λεκάνης παρουσιάζονται στον Πίνακα 2.3 σε mm και hm 3. Η επιφανειακή απορροή της λεκάνης εκτιμάται με βάση ημερήσιες παρατηρήσεις στάθμης ανάντη της εισόδου της σήραγγας Καρδίτσας (πρόκειται για τον παλαιότερο υδρομετρικό σταθμό της Ελλάδας, καθώς λειτουργεί από το 1907). Το τελικό δείγμα που καταρτίστηκε για την περίοδο 1906-07 έως και 2002-03 περιλαμβάνει 96 πλήρη υδρολογικά έτη και η μέση ετήσια απορροή της περιόδου αυτής προκύπτει 206.0 mm ή 386.5 hm 3 (Ευστρατιάδης & Μαμάσης, 2004). Το δείγμα παρουσιάζει πτωτική τάση από το 1920-21 και μετά (Κουτσογιάννης & Μαρίνος, 1995) και κατά συνέπεια είναι πιο αντιπροσωπευτική η θεώρηση μόνο των πρόσφατων υδρολογικών ετών (η πτωτική αυτή τάση αποδίδεται στην αντίστοιχη μείωση των βροχοπτώσεων, αλλά και στην αύξηση των χρήσεων νερού στη λεκάνη). Για το λόγο αυτό, στις εκτιμήσεις των υδρολογικών μεγεθών λαμβάνεται υπόψη μόνο η περίοδος 1970-71 έως 2002-03, τα μηνιαία στατιστικά μεγέθη της οποίας φαίνονται στον Πίνακα 2.3. Επισημαίνεται ότι, κατά τους μήνες της αρδευτικής περιόδου, η παροχή του ποταμού εμποδίζεται (με πρόχειρα αναχώματα) να περάσει από τη σήραγγα, διότι το νερό αυτό δίδεται απευθείας για άρδευση σε γειτονικές εκτάσεις. Προφανώς, το γεγονός αυτό αλλοιώνει τη φυσική δίαιτα της λεκάνης. Επιπλέον, ένα μέρος των αρδευτικών αναγκών καλύπτονται με άντληση νερού από την Υλίκη τους θερινούς μήνες (η ποσότητα αυτή ανήλθε, σε μέση ετήσια βάση, στα 95 hm 3, για την περίοδο 1976-2003). Σύμφωνα με τον Πίνακα 2.3, η επιφανειακή απορροή στη σήραγγα Καρδίτσας ανέρχεται σε 285.9 hm 3 ετησίως, που ισοδυναμεί με 146.1 mm κατανεμημένα στο σύνολο της λεκάνης. Ωστόσο, το συνολικό υδατικό δυναμικό της λεκάνης του Βοιωτικού Κηφισού είναι σαφώς μεγαλύτερο. Πράγματι, η λεκάνη περιλαμβάνει πλούσιους υπόγειους υδροφορείς (βλ. ενότητα 2.2.2), των οποίων τα ετήσια ρυθμιστικά αποθέματα μπορεί να φτάνουν, κατά τις εκτιμήσεις του ΙΓΜΕ (1996), τα 500 hm 3. Οι εκτιμήσεις αυτές βασίζονται τόσο στην κατάρτιση του ισοζυγίου του Βοιωτικού Κηφισού με το μαθηματικό προσδιοριστικό μοντέλο (BEMERMHN), για την περίοδο 1982-1993 (Παγούνης & Σμυρνιώτης, 1993), όσο και στην αξιοποίηση των υδραυλικών παραμέτρων που υπολογίστηκαν με δοκιμαστικές αντλήσεις (Παγούνης & Σμυρνιώτης, 1993). Για τους παραπάνω υπολογισμούς χρησιμοποιήθηκαν επίσης οι μελέτες των Παγούνη κ.ά. (1986), Παγούνη κ.ά. (1994) και Παγούνη (1994). Το μεγαλύτερο μέρος (260 hm 3 ) των αποθεμάτων των υπόγειων υδροφορέων εκφορτίζεται σε πηγές εντός της λεκάνης, και κατά συνέπεια συνυπολογίζεται στα 285.9 hm 3 της απορροής στη σήραγγα Καρδίτσας (αφού αφαιρεθεί κάποιο τμήμα που καταναλώνεται στα αρδευτικά έργα εντός της λεκάνης). Από τα υπόλοιπα υπόγεια νερά ένα μέρος διαφεύγει προς άλλες περιοχές (Ευβοϊκός Κόλπος, προσχωματικός υδροφορέας Θήβας-Βαγίων) ή αντλείται μέσω των γεωτρήσεων της περιοχής. Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (07) - 22 -
Πίνακας 2.3 Μέσες μηνιαίες επιφανειακές βροχοπτώσεις (υδρολογικά έτη 1966-67 έως 2002-03) και απορροές (υδρολογικά. έτη 1970-71 έως 2002-03) της λεκάνης Βοιωτικού Κηφισού στη σήραγγα Καρδίτσας Μήνας Βροχόπτωση (mm) Βροχόπτωση (hm 3 ) Επιφανειακή απορροή (mm) Επιφανειακή απορροή (hm 3 ) Οκτώβριος 88.7 173.5 7.4 14.4 Νοέμβριος 127.0 248.4 10.9 21.3 Δεκέμβριος 144.9 283.4 16.3 31.9 Ιανουάριος 122.3 239.2 23.3 45.5 Φεβρουάριος 110.7 216.6 24.6 48.1 Μάρτιος 101.4 198.4 29.0 56.7 Απρίλιος 57.1 111.8 20.1 39.4 Μάιος 39.3 76.8 8.5 16.6 Ιούνιος 20.2 39.5 2.0 4.0 Ιούλιος 16.9 33.0 0.3 0.5 Αύγουστος 20.8 40.7 0.5 0.9 Σεπτέμβριος 25.2 49.3 3.3 6.4 Έτος 874.5 1 710.6 146.1 285.7 Η παροχή δίδεται σε m3/s και η βροχόπτωση σε mm. Η ύπαρξη εκτεταμένων μετώπων διαφυγών, σε συνδυασμό με τις μη ελεγχόμενες απολήψεις κατά μήκος του Βοιωτικού Κηφισού, καθιστούν εξαιρετικά δύσκολη την κατάρτιση ενός αξιόπιστου υδατικού ισοζυγίου της λεκάνης. Στην προσέγγιση των ΥΠΑΝ κ.ά. (2003), η οποία βασίστηκε στη συγκριτική συμπεριφορά των λεκανών του Βοιωτικού Κηφισού και Σπερχειού, καθώς και σε ορισμένες εύλογες παραδοχές σχετικά με τις επιφανειακές αρδευτικές απολήψεις, προέκυψε μια εκτίμηση του μέσου ετήσιου ολικού δυναμικού της λεκάνης της τάξης των 560 hm 3, οι διαφυγές εκτιμήθηκαν στα 180 hm 3, ενώ το ποσοστό των απωλειών λόγω εξατμοδιαπνοής υπολογίστηκε στο 62%. Πρόσφατες εκτιμήσεις, που βασίζονται στη χρήση του ημικατανεμημένου μοντέλου Υδρόγειος (Ευστρατιάδης κ.ά., 2006), επαληθεύουν τα παραπάνω μεγέθη. Το μοντέλο αυτό αναπαριστά τον πλήρη υδρολογικό κύκλο στη λεκάνη και τον υδροφορέα, καθώς και τη λειτουργία του υδροσυστήματος, και έχει βαθμομονηθεί για τη δεκαετία 1984-1994, με βάση αναλυτικά υδρολογικά δεδομένα (μετρημένες παροχές ποταμών και πηγών) (Efstratiadis, 2006). Με δεδομένο το ισοζύγιο της λεκάνης για την παραπάνω δεκαετία ελέγχου, υπολογίστηκαν τα βασικά υδρολογικά μεγέθη της λεκάνης για την περίοδο 1970-2002, με βάση την αντίστοιχη τιμή της μέσης ετήσιας βροχόπτωσης (1710 hm 3 ). Συγκεκριμένα, εκτιμήθηκε ότι η τροφοδοσία του υδροφορέα λόγω κατείσδυσης φτάνει τα 535 hm 3, οι απώλειες λόγω διαφυγών ανέρχονται στα 185 hm 3, ενώ οι απώλειες λόγω εξατμοδιαπνοής φτάνουν στα 1085 hm 3 ή ποσοστό 63.5% επί της βροχόπτωσης. Αφαιρώντας από τη βροχή (1710 hm 3 ) τις απώλειες λόγω διαφυγών (185 hm 3 ) και εξατμοδιαπνοής (1085 hm 3 ), προκύπτει μια ποσότητα 440 hm 3, που αποτελεί ασφαλή εκτίμηση του θεωρητικού υδατικού δυναμικού της λεκάνης. Όσον αφορά στο επιφανειακό υδατικό δυναμικό της λεκάνης της Υλίκης, έκτασης 424 km 2, σύμφωνα με τους Κουτσογιάννη κ.ά. (1990) και Ευστρατιάδη κ.ά. (2004), εκτιμάται στο 6% της αντίστοιχης απορροής του Βοιωτικού Κηφισού στη Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (07) - 23 -
σήραγγα Καρδίτσας ή περίπου 20 hm 3 ετησίως. Κατά το ΙΓΜΕ (1996) τα ετήσια ρυθμιστικά αποθέματα των υπόγειων υδροφορέων της Υλίκης είναι 55 hm 3. Κατά συνέπεια το συνολικό ετήσιο δυναμικό του συστήματος Βοιωτικού Κηφισού-Υλίκης εκτιμάται σε 515 hm 3. Λεκάνη Σπερχειού Η λεκάνη του Σπερχειού εκτείνεται στο βόρειο τμήμα του υδατικού διαμερίσματος και ορίζεται δυτικά από τον Τυμφρηστό, βόρεια από την Όθρυ και νότια από τα Βαρδούσια, την Οίτη και το Καλλίδρομο. Οι απορροές του Σπερχειού καταλήγουν στο Μαλιακό Κόλπο και η έκταση της λεκάνης στην έξοδο είναι 1 830 km 2, ενώ το μέσο υψόμετρο είναι 626 m. Η κοίτη του Σπερχειού τροφοδοτείται από χείμαρρους μόνιμης και περιοδικής ροής, οι κυριότεροι από τους οποίους είναι ο Ρουστιανίτης, η Βίστριτσα, ο Γοργοπόταμος, ο Ασωπός και ο Ξηριάς Λαμίας. Κατά τα δύο τρίτα του μήκους της, η κοιλάδα του εμφανίζει έντονες κλίσεις, που δίνουν στον ποταμό χαρακτήρα ορεινόχειμαρρικό, με οξείες αιχμές πλημμυρών και πολύ έντονη στερεοπαροχή. Αντίθετα, κατά το τελευταίο τρίτο της διαδρομής του, ο Σπερχειός μετατρέπεται σταδιακά σε πεδινό ποταμό και διασχίζει χαμηλές περιοχές, όπου προκαλεί συχνά σημαντικές πλημμύρες. Το δελταϊκό προσχωσιγενές τμήμα της κοιλάδας έχει έκταση σχεδόν 200 km 2 και διαμορφώνεται συνεχώς, με ρυθμό μοναδικό σε δυναμικότητα σε όλη την Ελλάδα. Ο ρυθμός αυτός φαίνεται ότι έχει αυξηθεί τα τελευταία 150-200 χρόνια και εκτιμάται σε 130 στρέμματα ετησίως (Μαρουκιάν και Παυλόπουλος, 1995). Με βάση τα δεδομένα 14 βροχομετρικών σταθμών έχει καταρτιστεί δείγμα μηνιαίας επιφανειακής βροχόπτωσης στη λεκάνη για την περίοδο των υδρολογικών ετών 1966-67 έως 1993-94 (Κουτσογιάννης κ.ά., 2003). Οι μέσες μηνιαίες βροχοπτώσεις της λεκάνης παρουσιάζονται στον Πίνακα 2.4 σε mm και hm 3. Για την εκτίμηση του όγκου απορροής της λεκάνης στην έξοδο, έγινε αναγωγή με βάση αφενός το δείγμα απορρoών στη θέση Κομποτάδες (έκταση λεκάνης 1 112 km 2 ) και αφετέρου τα δύο δείγματα βροχόπτωσης στη θέση Κομποτάδες και την έξοδο. Η αναγωγή βασίστηκε στην εύλογη παραδοχή ότι ο συντελεστής απορροής της συνολικής λεκάνης είναι μειωμένος κατά 15% σε σχέση με τη λεκάνη ανάντη Κομποτάδων. Ο μέσος ετήσιος συντελεστής απορροής στην έξοδο της λεκάνης εκτιμήθηκε σε 0.42. Το τελικό δείγμα που καταρτίστηκε για την περίοδο 1949-50 έως και 2001-02, και οι μέσες μηνιαίες παροχές της περιόδου αυτής, φαίνονται στον Πίνακα 2.4 σε mm και hm 3. Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (07) - 24 -
Πίνακας 2.4 Μέσες μηνιαίες επιφανειακές βροχοπτώσεις και απορροές της λεκάνης Σπερχειού στην έξοδο, περιόδου 1949-50 έως 2001-02 Μήνας Βροχόπτωση (mm) Βροχόπτωση (hm 3 ) Επιφανειακή απορροή (mm) Επιφανειακή απορροή (hm 3 ) Οκτώβριος 91.0 166.5 17.7 32.3 Νοέμβριος 125.9 230.3 35.3 64.6 Δεκέμβριος 136.2 249.2 42.6 77.9 Ιανουάριος 111.3 203.6 54.4 99.5 Φεβρουάριος 112.6 206.0 56.2 102.8 Μάρτιος 97.4 178.2 72.5 132.6 Απρίλιος 73.7 134.8 43.8 80.1 Μάιος 53.8 98.4 23.8 43.5 Ιούνιος 31.3 57.3 13.5 24.7 Ιούλιος 23.0 42.1 8.7 15.9 Αύγουστος 23.4 42.8 5.4 9.8 Σεπτέμβριος 26.0 47.6 5.1 9.4 Έτος 905.6 1 656.8 378.8 693.1 Πηγή: Κουτσογιάννης κ.ά., 2003 Η παροχή δίδεται σε m3/s και η βροχόπτωση σε mm. Λεκάνη Ασωπού Η λεκάνη του Ασωπού εκτείνεται στο νότιο τμήμα του υδατικού διαμερίσματος και ορίζεται νότια από το όρος Πάστρα και την Πάρνηθα, βόρεια από μικρούς λόφους που τη χωρίζουν από τη λεκάνη του Βοιωτικού Κηφισού, ανατολικά από τον Ευβοϊκό Κόλπο και δυτικά από τον υδροκρίτη της λεκάνης του Αερόη. Οι απορροές του Ασωπού καταλήγουν στον Ευβοϊκό Κόλπο και η έκταση της λεκάνης στην έξοδο είναι 718 km 2, ενώ το μέσο υψόμετρο είναι 356 m. Με βάση τα ημερήσια δεδομένα τεσσάρων αξιόπιστων βροχομετρικών σταθμών έχει καταρτιστεί δείγμα βροχόπτωσης στη λεκάνη για την περίοδο των υδρολογικών ετών 1962-63 έως 1991-92 (Χριστοφίδης & Μαμάσης, 1995). Οι μέσες μηνιαίες βροχοπτώσεις της λεκάνης παρουσιάζονται στον Πίνακα 2.5 σε mm και hm 3. Σύμφωνα με μελέτη του ΙΓΜΕ (1996) ο συντελεστής επιφανειακής απορροής της λεκάνης εκτιμάται σε 0.19, ενώ ο συντελεστής κατείσδυσης σε 0.25. Με βάση το συντελεστή επιφανειακής απορροής υπολογίστηκαν οι μέσες μηνιαίες παροχές, οι οποίες παρουσιάζονται στον Πίνακα 2.5 σε hm 3. Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (07) - 25 -
Πίνακας 2.5 Μέσες μηνιαίες επιφανειακές βροχοπτώσεις και απορροές της λεκάνης Ασωπού, περιόδου 1970-1990 Μήνας Βροχόπτωση (mm) Βροχόπτωση (hm 3 ) Επιφανειακή απορροή (hm 3 ) Οκτώβριος 64.5 46.7 8.9 Νοέμβριος 60.5 43.8 8.3 Δεκέμβριος 86.1 62.3 11.8 Ιανουάριος 74.2 53.7 10.2 Φεβρουάριος 60.8 44.0 8.4 Μάρτιος 58.6 42.4 8.1 Απρίλιος 32.8 23.7 4.5 Μάιος 22.1 16.0 3.0 Ιούνιος 15.7 11.4 2.2 Ιούλιος 6.2 4.5 0.9 Αύγουστος 8.9 6.4 1.2 Σεπτέμβριος 19.7 14.2 2.7 Έτος 510.0 369.2 70.1 Πηγή: Μαμάσης και Ναλμπάντης, 1995 Αξιολόγηση ποιοτικής κατάστασης επιφανειακών υδάτων Η εκτίμηση της ποιοτικής κατάστασης των επιφανειακών υδάτων του διαμερίσματος έγινε με βάση τα στοιχεία του Υπουργείου Γεωργίας, που καλύπτουν τους ποταμούς Βοιωτικό Κηφισό και Σπερχειό και τις λίμνες Υλίκη και Παραλίμνη. Επίσης για τους ποταμούς Βοιωτικό Κηφισό, Σπερχειό και Ασωπό λήφθηκαν υπόψη επεξεργασμένα στοιχεία του ΥΠΕΧΩΔΕ για την περίοδο 2000-2002, ενώ για τον τελευταίο αξιολογήθηκαν και οι μετρήσεις μικροοργανικών και μετάλλων του Πανεπιστημίου Αιγαίου για τον Ασωπό την περίοδο 1998-1999. Για τον ποταμό Βοιωτικό Κηφισό υπάρχουν πολύ περιορισμένα διαθέσιμα στοιχεία σε δύο χαρακτηριστικές θέσεις: στη γέφυρα Κηφισού και στη θέση Μελάς για τα έτη 1988 και 1995. Στην περίοδο αυτή, έχουν πραγματοποιηθεί 3 συνολικά μετρήσεις 15 περίπου φυσικοχημικών παραμέτρων, χωρίς όμως να περιλαμβάνονται σε αυτές μετρήσεις σημαντικών παραμέτρων όπως θρεπτικά (άζωτο και φώσφορος) και βαρέα μέταλλα. Σύμφωνα με τα στοιχεία αυτά προκύπτει ότι ο ποταμός Βοιωτικός Κηφισός έχει χαρακτηριστικά που ικανοποιούν βασικά αγρονομικά κριτήρια για άρδευση γεωργικών εκτάσεων. Σύμφωνα με επεξεργασμένα στοιχεία του ΥΠΕΧΩΔΕ για την περίοδο 2000-2002 στις θέσεις ανάντη Κωπαΐδας και Υλίκης, οι τιμές των ποιοτικών χαρακτηριστικών του ποταμού που έχουν καταγραφεί, κυμαίνονται στα επίπεδα τιμών που προδιαγράφονται για τα υδάτινα σώματα κατηγορίας Α1. Ο ποταμός Σπερχειός αποτελεί τον αποδέκτη των απορροών του μεγαλύτερου μέρους των γεωργικών εκτάσεων του νομού Φθιώτιδας. Στο Σπερχειό καταλήγουν επίσης τα λύματα της Λαμίας μετά από προχωρημένη επεξεργασία με απομάκρυνση άνθρακα και αζώτου, καθώς και τα επεξεργασμένα λύματα της Βιομηχανικής Περιοχής Λαμίας. Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (07) - 26 -
Τα διαθέσιμα ποιοτικά χαρακτηριστικά για τον Σπερχειό είναι ιδιαίτερα περιορισμένα και αφορούν σε δύο θέσεις δειγματοληψίας: τη γέφυρα Γοργοποτάμου και την Προσαγωγό διώρυγα για την περίοδο 1988-1995. Στην περίοδο αυτή, έχουν πραγματοποιηθεί περιορισμένες μετρήσεις αγρονομικών κυρίως παραμέτρων, χωρίς να περιλαμβάνονται σε αυτές μετρήσεις βασικών παραμέτρων όπως θρεπτικά (άζωτο και φώσφορος) και βαρέα μέταλλα. Από περιορισμένα στοιχεία του ΥΠΕΧΩΔΕ για την περίοδο 2000-2001 στις θέσεις Φτέρη - Βίτολη, γέφυρα Γοργοποτάμου και εκβολές, τα οποία περιλαμβάνουν και μετρήσεις θρεπτικών, προκύπτει ότι ο Σπερχειός δεν παρουσιάζει σημαντική ρύπανση και δεν παρατηρείται υπέρβαση των μέγιστων επιτρεπόμενων συγκεντρώσεων που καθορίζονται για τους υδάτινους επιφανειακούς αποδέκτες, κατηγορίας Α1, που είναι κατάλληλοι για πρόσληψη νερού για ύδρευση έπειτα από επεξεργασία (Οδηγία 75/440/ΕΟΚ). Στοιχεία για την περίοδο 2000-2002 του ΥΠΕΧΩΔΕ για τον ποταμό Ασωπό στις θέσεις γέφυρα Εθνικής Οδού και ανάντη Οινοφύτων, υποδεικνύουν υψηλές τιμές φωσφορικών και νιτρικών με τους μέσους όρους να κυμαίνονται στα 4.28 mg/l και 39.5 mg/l και τις μέγιστες τιμές στα 12.6 mg/l P 2 O 5 και 114.7 mg/l NO 3. Το γεγονός αυτό καθιστά τα νερά του ποταμού ακατάλληλα προς πόση. Ωστόσο οι μετρήσεις περιορίζονται σε δύο θέσεις και για μία σχετικά μικρή περίοδο και συνεπώς η εκτίμηση της υδατοποιότητας του ποταμού σε σχέση με τη δυνατότητα πρόσληψης νερού για πόση απαιτεί περισσότερα στοιχεία. Δεδομένου όμως ότι ο ποταμός δέχεται τις απορροές από τις καλλιεργούμενες περιοχές της λεκάνης του αλλά και αξιόλογες ποσότητες βιομηχανικών αποβλήτων της περιοχής Οινοφύτων, Τανάγρας, θα πρέπει να αναμένεται σημαντική ρύπανσή του, κάτι που έχει επισημανθεί σε προηγούμενες μελέτες. Όσον αφορά τις μικροοργανικές ενώσεις και τα μέταλλα, τα περισσότερα βρίσκονται σε μη ανιχνεύσιμα επίπεδα και κανένα δεν υπερβαίνει τα όρια που έχουν καθοριστεί με την Πράξη Υπουργικού Συμβουλίου υπ' αριθμ. 2/1-2- 2001. Eπισημαίνεται ότι πρόσφατα ανιχνεύθηκαν σημαντικές συγκεντρώσεις εξασθενούς χρωμίου στα ύδατα του ποταμού, γεγονός που αποδόθηκε στην ανεξέλεγκτη απόρριψη λυμάτων από βιομηχανικές μονάδες που λειτουργούν στην ευρύτερη περιοχή. Η λίμνη Υλίκη αποτελεί τον αποδέκτη του Β. Κηφισού (μέσω της σήραγγας Καρδίτσας) ενώ δέχεται και τις απορροές της γύρω λεκάνης και τις γεωτρήσεις γύρω από την περιοχή της λίμνης. Η Υλίκη αποτελεί την κύρια πηγή υδροδότησης της Αθήνας και προστατεύεται θεσμικά από τη ρύπανση και τη μόλυνση μέσω σειράς Υγειονομικών Διατάξεων. Συγκεκριμένα, με την Κ.Υ.Α 19661/1982/1999 απαγορεύεται η διάθεση κάθε είδους αστικών λυμάτων και βιομηχανικών αποβλήτων, ανεξάρτητα από το βαθμό καθαρισμού ή την καθαρότητά τους απ' ευθείας στη λίμνη. Παρά τις διατάξεις δεν αποτρέπεται η εισροή ρυπαντικών ουσιών είτε έμμεσα από αστικά, κτηνοτροφικά και βιομηχανικά απόβλητα μέσω των νερών του Β. Κηφισού, είτε άμεσα μέσω της απορροής των καλλιεργούμενων εκτάσεων στις λεκάνες της λίμνης. Εκτός της ύδρευσης το νερό της Υλίκης χρησιμοποιείται για αρδευτικούς σκοπούς (κυρίως στην Κωπαΐδα και τη Θηβαϊκή πεδιάδα). Το νερό της λίμνης επίσης, μέσω υπερχείλισης τροφοδοτεί την Παραλίμνη από την οποία υδροδοτείται η Χαλκίδα. Παρά την εισροή των προαναφερθέντων ρύπων τα ποιοτικά χαρακτηριστικά των δύο λιμνών (Υλίκη και Παραλίμνη) είναι αποδεκτά για τις διάφορες χρήσεις (πρόσληψη Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (07) - 27 -
νερού για ύδρευση μετά από επεξεργασία, άρδευση, διαβίωση ψαριών) και κατατάσσουν τις δύο λίμνες στη κατηγορία Α1 (Οδηγία 75/440/ΕΟΚ). Ως προς την τροφική τους κατάσταση πάντως, τόσο η Υλίκη όσο και η Παραλίμνη φαίνεται να αντιμετωπίζουν πρόβλημα ευτροφισμού. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι στην Υλίκη την περίοδο 1988-1990, η συγκέντρωση του ολικού αζώτου και του ολικού φωσφόρου είναι της τάξεως των 0.17 mg/l και 60 μg/l αντίστοιχα. Στο ίδιο επίπεδο κυμαίνεται η συγκέντρωση ολικού αζώτου και ολικού φωσφόρου στην Παραλίμνη (ΤΝ: 0.17 mg/l ΤΡ: 60 μg/l). Η ευτροφική αυτή κατάσταση των δύο λιμνών οφείλεται κατά κύριο λόγο στις απορροές των καλλιεργούμενων περιοχών είτε έμμεσα (μέσω Β. Κηφισού), είτε άμεσα μέσω της απορροής των καλλιεργούμενων εκτάσεων στις λεκάνες της λίμνης. Σε αυτές θα πρέπει να συμπεριληφθούν και περί τα 5 000 στρέμματα που έχουν αποκαλυφθεί λόγω της πτώσης της στάθμης και τα οποία καλλιεργούνται με σιτηρά και κηπευτικά κατά παράβαση της ισχύουσας νομοθεσίας. Ως αποτέλεσμα των αγροτικών απορροών στα νερά της Υλίκης καταλήγουν και φυτοφάρμακα, οι συγκεντρώσεις των οποίων πάντως σύμφωνα με μετρήσεις της ΕΥΔΑΠ, δεν είναι ανησυχητικές, ιδίως αν ληφθεί υπόψη η αραίωση που επιτυγχάνεται με τα νερά του Μόρνου πριν από την υδροδότηση της πρωτεύουσας. Σε κάθε περίπτωση είναι σκόπιμη η ενημέρωση των αγροτών και η εφαρμογή ορθολογικών μεθόδων γεωργικής πρακτικής, ώστε να ελεγχθεί σε μεγαλύτερο βαθμό η εισροή ρυπαντικών ουσιών γεωργικής προέλευσης που αποτελούν και την κύρια πηγή ρύπανσης των δύο λιμνών. 2.2.2 Κύριες υδρογεωλογικές λεκάνες Στο υδατικό διαμέρισμα υπάρχουν ορισμένες υδρογεωλογικές ενότητες με σημαντικό υδατικό δυναμικό, οι οποίες παρουσιάζονται στη συνέχεια. Οι ενότητες αυτές αποτελούνται από άλλες μικρότερες, που διακινούν ποσότητες νερού, μέσα όμως στα πλαίσια της ευρύτερης ενότητας. Όλες οι ενότητες αναπτύσσονται στους ασβεστόλιθους της Ανατολικής Στερεάς Ελλάδας. Καρστικό σύστημα Βοιωτικού Κηφισού Υλίκης - Παραλίμνης Το σύστημα αυτό αποτελείται από πέντε υδρογεωλογικές ενότητες, οι οποίες είναι τοποθετημένες κλιμακωτά κατά μήκος της λεκάνης του Βοιωτικού Κηφισού. Υδρογεωλογικές ενότητες Άνω Ρου. Βρίσκονται στους ασβεστόλιθους του βορειοδυτικού Παρνασσού, της βορειοδυτικής Γκιώνας και της νότιας Οίτης, και η συνολική τους έκταση εκτιμάται σε 370 km 2. Η εκφόρτιση των ενοτήτων αυτών γίνεται κυρίως μέσω των πηγών Λιλαίας - Πολύδροσου, μέσης ετήσιας παροχής 1.7 m 3 /s. Τα ρυθμιστικά αποθέματα υπολογίζονται σε 80 hm 3 το χρόνο και τα γεωλογικά σε 590 hm 3. Υδρογεωλογικές ενότητες Μέσου Ρου. Σε αυτές περιλαμβάνονται δύο μεγάλες ενότητες, συνολικής έκτασης 690 km 2 : του κεντρικού βορειοανατολικού Παρνασσού και του ανατολικού Καλλιδρόμου. Οι ενότητες αυτές θεωρείται ότι επικοινωνούν μεταξύ τους και αποτελούν ενιαίο υδροφορέα, που εκφορτίζεται στις πηγές Μαυρονερίου, μέσης ετήσιας παροχής 2.5 m 3 /s, και στο σύστημα πηγών Μέλανα - Πολυγύρας, μέσης ετήσιας παροχής 4.3 m 3 /s. Τα ρυθμιστικά αποθέματα υπολογίζονται σε 260 hm 3 το χρόνο και τα γεωλογικά σε 2 800 hm 3. Υ.Δ. ΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΣΤΕΡΕΑΣ ΕΛΛΑΔΑΣ (07) - 28 -