Elona Terziu Edmond Klironomi. Libër mësuesi për tekstin shkollor. Fizika 10. Shtëpia botuese Albas

Elona Terziu Edmond Klironomi Libër mësuesi për tekstin shkollor Fizika 10 Shtëpia botuese Albas

Botues: Latif Ajrullai Rita Petro Redaktore: Dorentina Xhafa Arti grafik: Ela Lumani Albas, 2016 Të gjitha të drejtat janë të rezervuara ISBN 978-9928-02-813-6 Shtëpia botuese Albas Në Tiranë: Rr. Donika Kastrioti, pallati 14, ap. 4D. Tel: 00355 45800160; e-mail: info@albas.al Në Tetovë: Rr. Ilinden, nr. 105 Tel: 00389 44 344 047; e-mail: albas_te@yahoo.com Në Prishtinë: Rr. Muharrem Fejza, p.n. Tel: 00377 45 999 770 e-mail: albas_pr@yahoo.com Shtypur në shtypshkronjën:

PËRMBAJTJE Plani mësimor 6 Numrat dhe njësitë matëse 26 Sistemi i njësive (SI) 27 Matja e gjatësisë dhe e kohës 28 Vëllimi dhe dendësia 30 Matja e vëllimit dhe dendësisë 31 Ushtrime 33 Shpejtësia dhe nxitimi 34 Paraqitja grafike e lëvizjes 36 Regjistrimi i lëvizjes 38 Ushtrime 39 Rënia e lirë e trupave 40 Punë laboratori: Matja e nxitimit të rënies së lirë 42 Ushtrime 43 Forcat në baraspeshë 44 Projekt: Ndërtimi dhe funksionimi i parashutave 45 Forca, masa dhe nxitimi 46 Fërkimi 48 Forca, pesha dhe graviteti 49 Ushtrime 51 Veprimi dhe kundërveprimi 52 Impulsi i trupit (1) 54 Impulsi i trupit (2) 55 Ushtrime për momentet e forcave 57 Forcat dhe efektet rrotulluese 58 Qendra e masës 59 Më shumë për momentet 61 Zgjatja dhe ngjeshja 62 Punë laboratori: Matja e konstantës së elasticitetit të sustës 64 Ushtrime për ligjin e Hukut 65 Shtypja 67 Shtypja në lëngje 68 Sistemet hidraulike 70 Ushtrime për sistemet hidraulike 71 Shtypja e ushtruar nga ajri 72 Ushtrime për shtypjen hidrostatike dhe atmosferike 74 Shtypja në gaze 75 3

Ushtrime për shtypjen 77 Përsëritje 78 Puna dhe energjia 79 Shndërrimi i energjisë 81 Llogaritja e E k dhe E p 83 Ushtrime për punën, E k,e p dhe E m. 84 Rendimenti dhe fuqia 86 Energjia për elektricitet (1) 87 Energjia për elektricitet (2) 89 Burimet dhe përftimi i energjisë 91 Grimcat në lëvizje 92 Temperatura (1) 94 Temperatura (2) 95 Bymimi i trupave të ngurtë dhe i lëngjeve 97 Nxehja e gazeve 98 Përcjellshmëria termike 100 Konveksioni 101 Rrezatimi termik 102 Lëngjet dhe avujt 104 Kapaciteti termik specifik (nxehtësi specifike) 105 Nxehtësi e fshehtë 107 Ushtrime për nxehtësinë specifike dhe nxehtësitë e fshehta 108 Përsëritje 110 Testim 111 Projekt: Ndërtimi dhe funksionimi i parashutave 113 Projekt: Shtypja në lëngje dhe gaze 114 Projekt: Shtypja në lëngje dhe gaze 116 4

HyrJE Libri i mësuesit për Fizikën 10 është një tekst, i cili ndihmon për zbatimin me sukses të programit të miratuar nga Ministria e Arsimit dhe Sportit në janar të vitit 2016. Ai është ndërtuar në bazë të librit Fizika 10-11 të përkthyer nga Complete Physics for Cambridge IGCSE. Duke qenë se tashmë Fizika 10-11 është në një libër (me dy pjesë), është menduar që të ndahet në këtë mënyrë: Kapitujt 1-5, dhe një pjesë e kapitullit 12 do të trajtohen në klasën e 10-të. Kapitujt 6-11 dhe një pjesë e kapitullit 12 do të trajtohen në klasën e 11-të. Për orët e punëve të laboratorit mund të shfrytëzohen mësimet e kapitullit 13 Fizika Praktike. Për orët e përsëritjeve, përveç ushtrimeve që ka në fund të çdo kapitulli, mund të shfrytëzohen edhe ushtrimet e kapitullit 15 Ushtrime përmbledhëse. Këto ushtrime janë të përcaktuara dhe me nivele. Ato mund të përdoren gjithashtu dhe si ushtrime model për të hartuar mësuesi testet (detyrat e kontrollit). Ky libër përmban një plan model që mund t i vijë në ndihmë mësuesit për të planifikuar dhe hartuar planin mësimor për klasën e 10-të për vitin shkollor 2016-2017 dhe më pas për klasën e 11-të për vitin shkollor 2017-2018, si dhe një grup orësh mësimore për klasën e dhjetë. 5

PLaNi MëSiMOR Fizika 10 ViTi SHkOLLOR 2017-2018 36 javë mësimore 2 orë/javë = 72 orë gjithsej 1- Matjet dhe njësitë matëse 5 orë (4T,1U) 2- Forca dhe lëvizja 23 orë (15T + 4U + 1P.L + 1P + 1PR + 1T.P) 3- Forca dhe shtypja 20 orë (10T + 5U + 1P.L + 2PR + 1P + 1T.P) 4- Forca dhe energjia 7 orë (6T + 1U) 5- Historia e ideve 1 orë (1T) 6- Efektet termike 16 orë (9T + 3U + 2P + 1T.P + 1PR) Lloji i temave Nr. i orëve % a- Njohuri të reja 48 orë 67% b- Përpunim njohurish 24 orë 33% 1-Ushtrime 12 orë 50% 2- Përsëritje 3 orë 13% 3- Provime 3 orë 13% 4- Projekt kurrikular 4 orë 16% 5-Punë laboratori 2 orë 8% 6

PLaNiFikiMi 3-MUJOR PëR PERiUDHëN SHTaTOR DHJETOR (29 ORë) TEMaTika 1 SHKALLËZIMI DHE MATJA Përshkrimi i tematikës: Kuptimi i shkencës nga nxënësit varet nga shkallëzimi që ata i bëjnë kohës dhe hapësirës, pasi nëpërmjet tij ata mund të bëjnë krahasime gjatë vrojtimeve. Shpesh ata kanë vështirësi të punojnë me shkallëzime që nuk i përdorin në jetën e përditshme, të tilla si ato të distancave shumë të mëdha në hapësirë apo ato shumë të vogla në botën e atomit. Gjatë mësimit të shkencës nxënësit mësojnë dhe përshtaten me shumëllojshmëri shkallëzimesh dhe njësi matëse, duke përdorur sisteme shkallëzimi në matje të sakta, me instrumente dhe njësi matëse të zyrtarizuara, si p.sh., sistemin ndërkombëtar të njësive SI. Kjo tematikë përqendrohet te madhësitë fizike, kimike, biologjike, sistemet e njësive, matjet dhe krahasimet e tyre. TEMATIKA 2 NDËRVEPRIMET Përshkrimi i tematikës: Studimi i ndërveprimit ndërmjet sistemeve dhe brenda tyre zhvillon të kuptuarit e mjedisit dhe të rolit të njeriut në të. Ndërveprimet ndodhin brenda një organizmi, midis organizmave, si dhe midis organizmave dhe mjedisit. Ndërveprimi i njeriut me mjedisin drejton zhvillimin e shkencës dhe të teknologjisë. Në të njëjtën kohë, shkenca dhe teknologjia ndikojnë në mënyrën se si njeriu ndërvepron me mjedisin. Të kuptuarit e këtij ndërveprimi ndihmon nxënësit t i kuptojnë më mirë pasojat pozitive dhe negative të veprimeve të tyre dhe të jenë përgjegjës për to. TEMaTika: SHKALLËZIMI DHE MATJA REzULTaTET E Të NXëNiT PëR kompetencat E FUSHëS: aftësitë dhe proceset Qëndrimet dhe vlerat Nxënësi: - përdor madhësitë fizike, njësitë përkatëse dhe simbolikën e sistemit SI; - përdor shumëfishat dhe nënfishat e njësive të madhësive fizike, duke ndjekur rregullat e shumëzimit, pjesëtimit, mbledhjes dhe zbritjes të madhësive që paraqiten si fuqi të dhjetës; - paraqet rezultatet e matjeve dhe vlerëson me përafërsi pasaktësinë në matje; Nxënësi: - mbledh informacion nga burime të besueshme për sisteme të ndryshme të njësive që zbatohen sot në botë dhe bën ekuivalentimin e tyre; - diskuton mbi rolin dhe rëndësinë e përdorimit të sistemit ndërkombëtar të njësive në zhvillimin dhe në përdorimin e teknologjisë në nivel global; - përdor saktë mjetet gjatë zhvillimit të veprimtarive praktike në klasë 7

- përcakton skalar dhe vektorial; - përcakton rezultanten e dy vektorëve me anë të metodës grafike; - përshkruan dhe mat me saktësinë e duhur gjatësinë duke përdorur vizore, mikrometër, kalibër; - përshkruan dhe mat kohën me anë të sahatëve dhe kronometrave; - interpreton vrojtimet dhe të dhënat e tjera (paraqitur në formë verbale, diagramatike, grafike, simbolike ose numerike), identifikon modelet dhe prirjet, duke vendosur lidhjet dhe nxjerrë përfundime prej tyre; - zbaton njohuritë për një gamë të gjerë teknikash, instrumentesh aparatesh dhe materialesh, për të zgjedhur më të përshtatshmet për eksperimentin. dhe jashtë saj; - ndjek rregullat e procedurave të matjes; - respekton rregullat e sigurisë gjatë matjeve. TEMaTika: NDËRVEPRIMET REzULTaTET E Të NXëNiT PëR kompetencat E FUSHëS: aftësitë dhe proceset Qëndrimet dhe vlerat Nxënësi: - shpjegon dallimin ndërmjet vektor dhe skalar, kur i zbaton për zhvendosjen, distancën, shpejtësinë vektoriale dhe shpejtësinë lineare; - tregon shpejtësitë tipike, të llogaritura nga përvoja e përditshme, të erës dhe tingullit, të ecjes, vrapimit, ecjes me biçikletë dhe të sistemeve të tjera të transportit; - tregon nxitimin e rënies së lirë ; - jep me përafrim madhësitë e nxitimeve të përditshme; - shpjegon me shembuj që në lëvizjen rrethore të njëtrajtshme, vlera numerike e shpejtësisë mbetet konstante, por shpejtësia vektoriale ndryshon (interpretim cilësor); - bën matje të distancës dhe kohës, llogarit shpejtësitë, - ndërton dhe përdor grafikët e tyre për të përcaktuar shpejtësinë, shpejtësinë terminale dhe nxitimin; - bën llogaritje me anë të raporteve dhe kthen njësitë në vlerat e llogaritura; - lidh ndryshimet dhe diferencat e lëvizjes në grafikët e varësisë së distancës nga koha dhe të shpejtësisë nga koha dhe interpreton vijat e drejta dhe të lakuara; - interpreton sipërfaqet e mbyllura në grafikët e varësisë së shpejtësisë nga koha; - zbaton formulat që lidhin distancën, kohën dhe shpejtësinë për lëvizjen e njëtrajtshme dhe për lëvizjen njëtrajtësisht të ndryshuar dhe llogarit shpejtësinë mesatare për lëvizjen e ndryshuar; Nxënësi: - është i përgjegjshëm për kushtet e sigurisë në transportin publik; - vlerëson çështjet morale dhe sociale që kanë të bëjë me zgjidhjen e një situate problemore, si p.sh.,zvogëlimi i numrit të aksidenteve automobilistike; - vlerëson përpjekjet individuale dhe punën në grup gjatë një hetimi shkencor; - prezanton objektivisht zhvillimin historik të ideve mbi forcat dhe lëvizjen. 8

- jep shembuj të mënyrave të bashkëveprimit të trupave me anë të gravitetit dhe kontaktit (përfshirë forcën e bashkëveprimit në kontakt pingule me sipërfaqen dhe forcën e fërkimit) dhe përshkruan nga këta shembuj se bashkëveprimi ndërmjet dy trupave realizohet si veprim dhe kundërveprim; bën paraqitjen vektoriale të këtyre forcave; - zbaton ligjin e parë të Njutonit për të shpjeguar lëvizjen e trupave me shpejtësi vektoriale uniforme dhe të trupave; - zbaton ligjin e dytë të Njutonit në llogaritjet e forcës, masës dhe nxitimit dhe e heton atë eksperimentalisht; - shpjegon që masa inerciale është madhësia që tregon sa e vështirë është të ndryshosh shpejtësinë vektoriale të një trupi dhe që ajo përcaktohet si raport i forcës me nxitimin; - risjell ligjin e tretë të Njutonit dhe e zbaton atë në shembuj situatash të ekuilibrit; - zbaton formulat që lidhin forcën, masën dhe konstantet fizike përkatëse, duke përfshirë nxitimin e rënies së lirë, për të eksploruar si lidhen këto ndryshime; - zbaton formulat që lidhin forcën, masën, shpejtësinë dhe nxitimin për të shpjeguar si ndryshojnë ato në varësi të njëra-tjetrës; - përkufizon peshën, përshkruan si matet ajo dhe bën lidhjen ndërmjet peshës së trupit dhe fortësisë së fushës gravitacionale (g); llogarit peshën; - përshkruan shembuj të forcave që veprojnë mbi një trup ose sistem të ngurtë të mbyllur; përdor diagramin e forcave për të ilustruar mbledhjen e forcave, situatat e ekuilibrit dhe përcakton rezultanten e dy forcave, si madhësi dhe si drejtim (vetëm skematikisht); përdor modelime dhe simulime për situata ku zbatohen veprimet me vektorë dhe situata të tjera fizike; - shpjegon metodat e matjes së kohës së reagimit të njeriut, risjell rezultate tipike dhe bën matje të thjeshta të saj; - shpjegon faktorët që ndikojnë në distancën e kërkuar të frenimit midis automjeteve të transportit dhe pasojat e moszbatimit të saj; - shpjegon rreziqet e shkaktuara nga frenimi i madh dhe llogarit forcat që përfshihen në situata tipike në rrugë; - llogarit distancën e duhur për frenim, në varësi të shpejtësisë; - llogarit me përafërsi shpejtësinë, nxitimet dhe forcat e përfshira në nxitime të mëdha, në transportin rrugor; - shpjegon impulsin si veti e lëvizjes së trupit dhe jep shembuj të impulsit gjatë goditjes; - shpjegon ligjin e ruajtjes së impulsit dhe e zbaton atë në goditjen lineare të dy trupave; - përcakton momentin dhe përshkruan shembuj të momentit në goditje; 9

Nr Tematika Tema mësimore Situatë e parashikuar e të nxënit 1 Energjia Numrat dhe njësitë matëse Përdorimi i njësive matëse. Diskutime për përdorimin e shumëfishave dhe nënfishave dhe simbolit shkencor për madhësitë fizike. 2 Sistemi i njësive (Si) Sistemi SI. Rëndësia e njohjes dhe përdorimit të tij. 3 Matja e gjatësisë dhe kohës Matjet dhe diskutime rreth mënyrave të ndryshme të matjeve të madhësive fizike. 4 Vëllimi dhe dendësia Matjet dhe diskutime rreth mënyrave të ndryshme të matjeve të madhësive fizike. Matja e vëllimit dhe dendësisë Matjet dhe diskutime rreth mënyrave të ndryshme të matjeve të madhësive fizike. Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve Pyetje-përgjigje, stuhi mendimesh, harta e konceptit, punë në grupe, punë në dyshe, punë e pavarur. Bisedë, stuhi mendimesh, pemë mendimi, punë në grupe, punë në grupe dyshe, punë e pavarur. Stuhi mendimesh, pema e mendimit, punë në grupe, punë në grupe dyshe, punë e pavarur. Bisedë, stuhi mendimesh, punë në grupe, pemë mendimi, punë e drejtuar, punë në grupe dyshe, punë e pavarur. Bisedë, stuhi mendimesh, punë në grupe, pemë mendimi, punë e drejtuar, punë në grupe dyshe, punë e pavarur. Vlerësimi Burimet Zgjidhen ushtrimet e disa prej nxënësve në dërrasë. Diskutohet rreth zgjidhjes ekud eryt ës ët rëp tisënëxn rutixn ët ejhdijgz rurodrëp ët ota agn emhsyrdn raurtsulia gjatë mësimit. Vlerësimi i arritjeve bazuar në vrojtimin e drejtpërdrejtë nga ana e mësuesit. Nxënësit prezantojnë zgjidhjet e ushtrimeve dhe mësuesi nxit mendimin kritik për zgjidhjen e tyre në disa mënyra. Nxënësi prezantojnë zgjidhjet e ushtrimeve dhe mësuesi nxit mendimin kritik për zgjidhjen e tyre në disa mënyra. Vlerësimi i arritjeve bazuar në vrojtimin e drejtpërdrejtë nga ana e mësuesit. Teksti i nxënësit, interneti. Teksti i nxënësit, interneti. Teksti i nxënësit, e- libri, aplete fizike të fizikës virtual. Teksti i nxënësit, e- libri, aplete fizike të fizikës virtuale. Teksti i nxënësit, e- libri, aplete fizike të fizikës virtuale. 10

Më shumë për masën dhe dendësinë Matjet dhe diskutime rreth mënyrave të ndryshme të matjeve të madhësive fizike. Stuhi mendimesh, punë e drejtuar, diskutim, pemë mendimi, punë në grupe, punë në grupe dyshe. 7 Ushtrime Fletore pune f. 6-11. Zbatimi dhe përpunimi i njohurive të marra gjatë kapitullit 1. 8 Shpejtësia dhe nxitimi 9 Paraqitja grafike e lëvizjes 10 Regjistrimi i lëvizjes Një lojë futbolli: Topi ndryshon drejtimin dhe kahun e lëvizjes, shpejtësinë dhe shformohet. Pse? Lëvizja, diskutime rreth llojeve të saj. Përdorimi i boshteve koordinative për të bërë paraqitjen grafike të lëvizjes së një makine. Lajzivë, diskutime rreth llojevejas ët. Lëvizja e një karroce laboratorike duke regjistruar lëvizjen me një kohëmatës. 11 Ushtrime Forcat, llojet e saj. Diskutime për ndikimin e tyre në lëvizjen e trupit. Fletorja e punës f. 12-15 12 Rënia e lirë Lëvizja, diskutime rreth llojeve jas ët. Pyetje-përgjigje, punë e drejtuar, organizues grafik, punë në grupe, punë në grupe dyshe, punë e pavarur. Metoda gjithëpërfshirëse. Punë në grupe dhe individuale Bisedë, stuhi mendimesh, punë e drejtuar, organizues grafik, punë në grupe, punë dyshe, punë e pavarur. Bisedë, stuhi mendimesh, lexim i drejtuar, punë në grupe, punë dyshe, punë e pavarur. Bisedë, pyetje-përgjigje, punë e drejtuar, Nxënësit prezantojnë zgjidhjet e ushtrimeve dhe mësuesi nxit mendimin kritik për zgjidhjen e tyre në disa mënyra. Teksti i nxënësit, e- libri, aplete fizike të fizikës virtuale. Buletini i pjesëmarrjes. Teksti i nxënësit, e- libri, fletore e punës. Vlerësimi i arritjeve bazuar në vrojtimin e drejtpërdrejtë nga ana e mësuesit. Teksti i nxënësit. Buletini i pjesëmarrjes. Teksti i nxënësit, e- libri. Vlerësimi i arritjeve bazuar në vrojtimin e drejtpërdrejtë nga ana e mësuesit. Teksti i nxënësit, e- libri Vlerësim i përgjigjeve me gojë dhe zgjidhjes së ushtrimeve. Fletorja e punës. Vlerësimi i arritjeve bazuar në vrojtimin e Teksti i nxënësit, e- libri. 11

13 P.L. Matja e nxitimit të rënies së lirë 14 grafikë të tjerë të lëvizjes Një pemë: Një frutë qëndron i varur në një pemë, vizatoni forcat që veprojnë mbi të. Fruta bie nga pema. Pse? Hedhja e disa trupave me masa të ndryshme nga lartësi të ndryshme dhe matja e kohës që bie në tokë. Të vizatojnë grafikët e lëvizjes për trupa të ndryshëm dhe ti interpretojnë ato. 15 Ushtrime Lëvizja, diskutime rreth llojeve të saj. Fletorja e punës f. 16. 16 Forcat në baraspeshë Tërheqje litari apo lojëra të tjera që kanë në bazë ekuilibrimin e forcave. 17 Forca masa dhe nxitimi 18 Fërkimi Forcat, llojet e saj. Diskutime për ndikimin e tyre në lëvizjen e trupit. Pse është e vështirë që një anije e madhe, e cila ndodhet në lëvizje, të ndalojë? Forcat, diskutime rreth llojeve të saj. Në patinazh. Njerëzit e kanë më të organizues grafik, punë në grupe, punë në grupe dyshe, punë e pavarur. Marrëdhënie pyetjepërgjigje, eksperiment, punë në grupe, prezantim. Teknika që zhvillojnë mendimin kritik dhe krijues Marrëdhënie pyetjepërgjigje, punë e drejtuar, punë në grupe, diskutim, punë e pavarur. Teknika që zhvillojnë mendimin kritik dhe krijues. Pyetje-përgjigje, organizues grafik, punë në grupe, punë në grupe dyshe, punë e pavarur. Bisedë, stuhi mendimesh, organizues grafik, punë në grupe, punë në grupe dyshe, punë e pavarur. drejtpërdrejtë nga ana e mësuesit. Mësuesi/ja vlerëson rezultatet e marra nga nxënësi për punën e realizuar dhe rezultatet e marra. Vlerësimi i arritjeve bazuar në vrojtimin e drejtpërdrejtë nga ana e mësuesit Vlerësimi i arritjeve bazuar në vrojtimin e drejtpërdrejtë nga ana e mësuesit. Vlerësimi i arritjeve bazuar në vrojtimin e drejtpërdrejtë nga ana e mësuesit. Vlerësimi i aktivizimit gjatë diskutimeve në klasë. Vlerësimi i detyrave të shtëpisë. Vlerësimi i aktivizimit gjatë diskutimeve në klasë. Vlerësimi i detyrave të shtëpisë. Teksti i nxënësit, e- libri. Teksti i nxënësit, e- libri. Fletorja e punës. Teksti i nxënësit, e- libri. Teksti i nxënësit, e- libri. Teksti i nxënësit, e- libri. 12

19 Forca, pesha dhe graviteti vështirë të ecin në akull sesa në rrugë të shtruara me asfalt. Pse? Forcat, llojet e saj. Pse astronautët qëndrojnë pezull në hapësirë? 20 Ushtrime Forcat, diskutime për llojet e saj. 21 Veprimi dhe kundërveprimi Fletore e punës f. 17-20 Forcat, llojet e saj. Diskutime për ndikimin e saj mbi lëvizjen e trupit. Një fije llastiku zgjatet dhe lihet e lirë. Shpjego se çfarë ndodh. 22 impulsi (1) Lëvizja, diskutime rreth madhësive fizike që e karakterizojnë atë. Ilustrim. Paraqitja e vektorëve dhe veprimet me to. 23 impulsi (2) Kur dy trupa me masa dhe shpejtësi të ndryshme goditen, çfarë do të ndodh me lëvizjen e tyre më pas? 24 Më shumë mbi vektorët Veprime matematikore me vektorë. Pyetje-përgjigje, strukturim konceptesh, organizues grafik, punë në grupe, punë dyshe, punë e pavarur. Bisedë, marrëdhënie pyetje-përgjigje, punë në grupe, punë e pavarur, diskutim. Bisedë, stuhi mendimesh, punë e drejtuar, organizues grafik, punë në grupe, punë në grupe dyshe, punë e pavarur. Bisedë, stuhi mendimesh, punë e drejtuar, pemë mendimi, punë në grupe, punë në grupe dyshe, punë e pavarur. Metoda gjithëpërfshirëse. Punë në grupe dhe individuale Teknika që zhvillojnë mendimin kritik dhe krijues. Vlerësimi i aktivizimit gjatë diskutimeve në klasë. Vlerësimi i detyrave të shtëpisë Vlerësimi i arritjeve bazuar në vrojtimin e drejtpërdrejtë nga ana e mësuesit. Vlerësim i përgjigjeve me gojë. Vlerësimi i aktivizimit gjatë debateve ne klasë. Vlerësimi i detyrave të shtëpisë Vlerësim i përgjigjeve me gojë dhe zgjidhjesh së ushtrimeve Vlerësimi i aktivizimit gjatë dikutimeve klasë. Vlerësimi i detyrave të shtëpisë. Teksti i nxënësit, e- libri Fletorja e punës. Teksti i nxënësit, e- libri. Teksti i nxënësit, e- libri. Teksti i nxënësit, e- libri. Teksti i nxënësit, e- libri. 13

25 Ushtrime Fletore e punës f. 23. Të nxënit bashkëveprues. Vlerësimi i aktivizimit gjatë diskutimeve në klasë. Vlerësimi i 26 Përsëritje Ushtrime të përgatitura nga mësuesi. Metoda gjithëpërfshirëse. Punë në grupe dhe individuale. detyrave të shtëpisë. Vlerësimi i arritjeve bazuar në vrojtimin e drejtpërdrejtë nga ana e mësuesit. 27 Lëvizja rrethore Në sistemin diellor. Lëvizja e planetëve rreth Diellit. 28 Test përmbledhës 3-mujori i parë 29 Projekt Ndërtimi dhe funksionimi parashutave Ushtrime të përgatitura nga mësuesi. Një udhëtim në avion. Kur motori ka defekt pasagjerët hapin parashutat. Pse? Teknika që zhvillojnë mendimin kritik dhe krijues. Vlerësim i përgjigjeve me gojë. Punë individuale. Vlerësimi i arritjeve bazuar në vrojtimin e drejtpërdrejtë nga ana e Punë individuale, punë në grup. mësuesit. Vlerësimi i arritjeve bazuar në vrojtimin e drejtpërdrejtë nga ana e mësuesit. Fletore e punës. Fletorja e punës, ushtrime shtesë. Teksti i nxënësit, e- libri. 14

PLaNiFikiMi 3-MUJOR PëR PERiUDHëN JaNaR MaRS (20 ORë) TEMaTika 1. NDËRVEPRIMET Përshkrimi i tematikës: Studimi i ndërveprimit mes dhe brenda sistemeve zhvillon të kuptuarit e mjedisit dhe të rolit të njeriut në të. Ndërveprimet ndodhin brenda një organizmi, midis organizmave, si dhe midis organizmave dhe mjedisit. Ndërveprimi i njeriut me mjedisin drejton zhvillimin e shkencës dhe të teknologjisë. Në të njëjtën kohë, shkenca dhe teknologjia ndikojnë në mënyrën se si njeriu ndërvepron me mjedisin. Të kuptuarit e këtij ndërveprimi ndihmon nxënësit t i kuptojnë më mirë pasojat pozitive dhe negative të veprimeve të tyre dhe të jenë përgjegjës për to. Rezultatet e të nxënit për kompetencat e fushës: aftësitë dhe proceset Qëndrimet dhe vlerat Nxënësi: - përshkruan shembuj ku forcat shkaktojnë rrotullim; - përkufizon dhe llogarit momentin e forcës në këta shembuj; - shpjegon si levat dhe rrotat transmetojnë efektet rrotulluese; - formulon që trysnia në lëngje shkaktohet nga një forcë pingule me sipërfaqen dhe përdor marrëdhënien mes forcës, trysnisë dhe sipërfaqes në kontakt; - përshkruan një model të thjeshtë të atmosferës së Tokës dhe të trysnisë atmosferike dhe shpjegon pse trysnia atmosferike ndryshon me lartësinë mbi sipërfaqen; - shpjegon pse trysnia në lëngje varet nga thellësia dhe densiteti dhe si kjo çon në një forcë që vepron nga poshtë lart mbi një trup pjesërisht të zhytur në të; - përshkruan faktorët që ndikojnë në notimin dhe në zhytjen e trupave; - llogarit ndryshimet e trysnisë në thellësi të ndryshme brenda lëngut. Nxënësi: - vlerëson përpjekjet individuale dhe punën në grup gjatë një hetimi shkencor; - prezanton objektivisht zhvillimin historik të ideve mbi forcat dhe lëvizjen. 15

Nr. Tematika Tema mësimore Situatë e parashikuar e të nxënit Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve Vlerësimi Burimet 1 ENERgJi a Forcat dhe efektet rrotulluese Studimi i rrotullimit të trupave rreth një boshti rrotullimi, (p.sh., dera) dhe efekti i forcave në rrotullim. Në patinazh. Rrotullimi i patinatorëve. 2 Qendra e masës Demonstrohet balancimi 3 Më shumë për momentet Kanoçja magjike (elibri). Sfidohen nxënësit të bëjnë të njëjtën gjë me një kanoçe tjetër. Loja me shilarës. (diskutim) ose funksionimi i vinçave. Përdorimi i njësive matëse. Diskutime për përdorimin e shumëfishave dhe nënfishave dhe simbolit shkencor për madhësitë fizike. Marrëdhënie pyetjepërgjigje, diskutim, tabelë koncepti, punë e pavarur. Bisedë, stuhi mendimesh, diskutim, punë në grupe, punë dyshe, punë e pavarur. Pyetje-përgjigje, stuhi mendimesh, p ejhdelbmrë hsetpecnok, punë dyshe, punë e pavarur. 4 Ushtrime Fletore e punës f. 26-28 Teknika që zhvillojnë mendimin kritik dhe krijues. 5 zgjatja dhe ngjeshja Trupat elastikë dhe joelastikë. Forcat mund të ndryshojnë formën dhe madhësinë e një trupi (susta). Si mund të studiohet zgjatja e sustës? Cilat janë madhësitë që duhen matur dhe si? Bisedë, stuhi mendimesh, demonstrim, punë në grupe, punë dyshe, punë e pavarur. Vlerësim i përgjigjeve me gojë. Vlerësimi i arritjeve bazuar në vrojtimin e drejtpërdrejtë nga ana e mësuesit. Vlerësimi i aktivizimit gjatë debateve ne klasë. Vlerësimi i detyrave të shtëpisë. Vlerësimi i aktivizimit gjatë debateve ne klasë. Vlerësimi i detyrave të shtëpisë. Vlerësim i përgjigjeve me gojë. Teksti i nxënësit, e-libri. Teksti i nxënësit, e-libri. Teksti i nxënësit, e-libri. Fletore e punës. Teksti i nxënësit, e-libri. 6 P.L. Matja e Shformimi i sustave të Marrëdhënie pyetje- Vlerësimi i arritjeve Fletorja e punës, 16

konstantes së elasticitetit të sustës ndryshme me gurë peshe me masa të ndryshme. përgjigje, punë e drejtuar, eksperiment, punë e pavarur, prezantim. 8 Shtypja Në shtëpi: Kur ngulim një gozhdë. 7 Ushtrime Zbatime për ligjin e Hukut. Marrëdhënie pyetjepërgjigje, punë e drejtuar, analizo-diskuto, punë në grupe dyshe, prezantim. Bisedë, stuhi mendimesh, diskutim, punë në grupe, punë dyshe, punë e pavarur. 9 Shtypja në lëngje Përdorimi i njësive matëse. Diskutime për përdorimin e shumëfishave dhe nënfishave dhe simbolit shkencor për madhësitë fizike. Marrëdhënie pyetjepërgjigje, diskutim konceptesh, punë në grupe, punë dyshe, punë e pavarur. 10 Sistemet hidraulike Shtypja në sistemet hidraulike (funksionimi i frenave të makinës) 11 Ushtrime Shtypja në sistemet hidraulike (funksionimi i frenave të makinës). Marrëdhënie-pyetjepërgjigje, punë e drejtuar, analizo-zbato, punë e pavarur. Marrëdhënie-pyetjepërgjigje, punë e drejtuar, analizo-zbato. 12 Shtypja e ushtruar nga ajri Shtypja e ajrit në atmosferën e Tokës. Bisedë, marrëdhënie pyetje-përgjigje, diskutim, demonstrim, punë në grupe, punë dyshe, punë e pavarur. 13 Ushtrime Fletore pune f. 32 Metoda gjithëpërfshirëse. Punë në grupe dhe individuale bazuar në vrojtimin e drejtpërdrejtë nga ana e mësuesit Vlerësimi i aktivizimit gjatë debateve ne klasë. Vlerësimi i detyrave të shtëpisë. Vlerësim i përgjigjeve me gojë. Vlerësim i përgjigjeve me gojë. Vlerësimi i aktivizimit gjatë debateve ne klasë. Vlerësimi i detyrave të shtëpisë. Vlerësimi i arritjeve bazuar në vrojtimin e drejtpërdrejtë nga ana e mësuesit. Vlerësimi i arritjeve bazuar në vrojtimin e drejtpërdrejtë nga ana e mësuesit. Vlerësim i përgjigjeve me gojë. Fletore e punës. Teksti i nxënësit, e-libri. Teksti i nxënësit, e-libri. Teksti i nxënësit, e-libri. Fletore e punës. Teksti i nxënësit, e-libri. Fletorja e punës 17

14 Shtypja dhe vëllimi i gazit Sjellja e gazeve reale. Gazi ideal.. 15 Problema mbi trysninë Përdorimi i barometrit dhe zbatimi i njohurive të marra në zgjidhjen e ushtrimeve. 16 Projekt Tema: Shtypja në lëngje Eksperimente për shtypjen në lëngje. 17 Projekt Tema: Shtypja në gaze 18 Ushtrime Shtypja e ajrit në atmosferën e Tokës. 19 Përsëritje Problemat e dhëna në rubrikën Pyetje përmbledhëse. 20 Test përmbledhës 3-mujori dytë Ushtrime të përgatitura nga mësuesi. Marrëdhënie pyetjepërgjigje, demonstrim, punë në grupe, punë dyshe, punë e pavarur. Bisedë, pyetje-përgjigje, diskutim, përvijim i koncepteve, punë dyshe, punë e pavarur. Vlerësim i përgjigjeve me gojë. Vlerësimi i arritjeve bazuar në vrojtimin e drejtpërdrejtë nga ana e mësuesit. Rikujtim njohurish, punë e drejtuar, eksperiment, punë në grupe, analizodiskuto, prezantim. Vlerësimi i aktivizimit gjatë debateve ne klasë. Vlerësimi i detyrave të shtëpisë. Metoda gjithpërfshirësë. Punë në grupe dhe individuale. Marrëdhënie-pyetjepërgjigje, rikujtim njohurish, punë e drejtuar, analizo-zbato, punë e pavarur. Rikujtim njohurish, punë e pavarur, diskutim. Vlerësimi i arritjeve bazuar në vrojtimin e drejtpërdrejtë nga ana e mësuesit. Vlerësimi i arritjeve bazuar në vrojtimin e drejtpërdrejtë nga ana e mësuesit. Vlerësimi i arritjeve bazuar në vrojtimin e drejtpërdrejtë nga ana e mësuesit. Të nxënit bashkëveprues. Vlerësim i përgjigjeve me gojë. Teksti i nxënësit, e-libri. Teksti i nxënësit, e-libri. Internet, CD etj Internet, CD etj. Fletorja e punës, ushtrime shtesë. Fletore, teksti i nxënësit, ushtrime shtesë. 18

PLaNiFikiMi 3-MUJOR PëR PERiUDHëN PRiLL- QERSHOR (23 ORë) TEMaTika 1: ENERGJIA Përshkrimi i tematikës: Energjia bën të mundur ndryshimet dhe lëvizjen në natyrë. Njeriu përdor forma të ndryshme energjie për qëllime të ndryshme. Të gjitha qeniet e gjalla, përfshirë dhe njeriun, kanë nevojë për energji që të kryejnë proceset jetësore. Të kuptuarit e kësaj tematike, i ndihmon nxënësit të vlerësojnë rëndësinë dhe përdorimet e energjisë, si dhe nevojën për ta ruajtur atë. Kjo tematikë studion burimet dhe përdorimet e energjisë, shndërrimet e saj nga një formë në tjetrën, dritën, zërin, elektricitetin, valët, magnetizmin dhe elektromagnetizmin. Ajo trajton mënyrat e shfrytëzimit të energjisë dhe u krijon mundësinë nxënësve për të identifikuar rastet e keqpërdorimit dhe për pasojë, të ruajtjes dhe të kursimit të saj. TEMATIKA 2: MODELET Përshkrimi i tematikës: Modelet përfaqësojnë dukuritë dhe ndërtohen për të lehtësuar kuptimin e proceseve dhe të strukturave që nuk mund të vrojtohen në mënyrë të drejtpërdrejtë ose për të bërë parashikime. Modelet përdoren në mësimin e shkencave të natyrës dhe përfshijnë ato fizike, konceptuale dhe matematike. Meqenëse ato janë përafrime të dukurive aktuale, së brendshmi ato nuk janë të sakta. Kjo është arsyeja pse ato ndryshojnë gjatë përpjekjeve që bën njeriu për përmirësimin e tyre në paraqitjen, shpjegimin dhe parashikimin e dukurive. Tematika fokusohet te modeli i qelizave si njësitë bazë të jetës, modeli grimcor i lëndës, modeli i atomit dhe molekulës, modeli i sistemit diellor dhe i hapësirës. TEMaTika 2: ENERGJIA Rezultatet e të nxënit për kompetencat të fushës: aftësitë dhe proceset Qëndrimet dhe vlerat Nxënësi: - përdor marrëdhënien ndërmjet punës së kryer, forcës dhe zhvendosjes sipas drejtimit të saj dhe përshkruan shndërrimin e energjisë në një rast të tillë; - llogarit energjinë e një trupi që lëviz, e një suste elastike dhe të trupit të ngritur mbi një sipërfaqe; - përshkruan dhe llogarit ndryshimet e energjisë, kur ndryshon temperature dhe kur kryhet punë; - përshkruan ndryshimet e mundshme të energjisë në situata të zakonshme, si p.sh.: hedhja e Nxënësi: - diskuton aktivisht mbi mundësitë e shkencës për të identifikuar çështje mjedisore që ngrihen nga përdorimi i burimeve të energjisë, por që ajo jo gjithmonë merret me to, për shkak të qëndrimeve politike, sociale, etike ose ekonomike; - vlerëson përpjekjet individuale dhe punën në 19

trupit vertikalisht lart ose rrëshqitja e trupit në rrafshin e pjerrët, përplasja e trupit me një pengesë, trupi që fiton nxitim nga një forcë konstante, automjeti që ngadalësohet, ngrohja e ujit deri në zierje etj.; - llogarit energjinë kinetike, energjinë potenciale gravitacionale, energjinë e elasticitetit, energjinë termike; - shpjegon me anë të shembujve kuptimin fizik të punës dhe të fuqisë, duke iu referuar energjisë; - përshkruan me shembuj lidhjen ndërmjet fuqisë dhe energjisë në pajisjet elektrike; - llogarit ndryshimet e energjisë si pasojë e ndryshimeve në sistem, duke formuluar ose zgjedhur ekuacionet përkatëse, për proceset mekanike, elektrike dhe termike; shpreh në formë sasiore dhe në shkallë të përbashkët rishpërndarjen e përgjithshme të energjisë në sistem. grup duke respektuar perspektiva të ndryshme për çështje që lidhen me shfrytëzimin dhe mbrojtjen e burimeve të ripërtërishme të energjisë; - është i përgjegjshëm dhe i ndërgjegjshëm në realizimin e detyrës dhe rolit në grup. TEMaTika 2: MODELET aftësitë dhe proceset Qëndrimet dhe vlerat - përcakton densitetin dhe shpjegon ndryshimet e densitetit në gjendje të ndryshme të lëndës, bazuar në strukturën e atomeve dhe të molekulave; - është krijues dhe sugjeron mënyra të - përshkruan se kur lëndët shkrijnë, ngrijnë, avullojnë, kondensohen ose sublimohen, masa ruhet dhe reja për zgjidhjen e problemeve; se ndryshimet fizike ndryshojnë nga ndryshimet kimike, sepse materiali i ruan vetitë fillestare kur - mbledh dhe komunikon me përgjegjësi ndryshimi është i kthyeshëm; informacionin; - zbaton lidhjet mes densitetit, masës dhe vëllimit kur masa nuk ndryshon; - kërkon të dhëna dhe informacion për - shpjegon dhe ndërton diagrame të thjeshta për të modeluar ndryshimet ndërmjet gjendjes së ngurtë, të vlerësuar me objektivitet vrojtimet dhe të lëngët dhe të gaztë; shpjegimet. - heton, duke përdorur aparate të thjeshta, densitetet e trupave të ngurtë dhe lëngjeve, duke bërë matje dhe regjistrime të përshtatshme; - përshkruan si nxehja e një sistemi do të ndryshonte energjinë e grumbulluar brenda sistemit dhe do të ngrinte temperaturën e tij ose do të shkaktonte ndryshime të gjendjes; - shpjegon si lëvizja e molekulave në gaze lidhet si me temperaturën ashtu dhe me trysninë: prej kësaj shpjegon lidhjen mes temperaturës së gazit dhe trysnisë së tij në vëllim konstant (interpretim cilësor); - përcakton termin Nxehtësi specifike dhe bën dallimin mes atij dhe termit Nxehtësi specifike latent ; - zbaton marrëdhëniet mes ndryshimit të energjisë së brendshme të materialit dhe masës së tij, nxehtësisë specifike dhe ndryshimit të temperaturës për të llogaritur ndryshimin e energjisë; - zbaton marrëdhënien midis nxehtësisë specifike latente dhe masës për të llogaritur ndryshimin e energjisë kur gjendja ndryshon; 20

- interpreton grafikët e nxehjes dhe të ftohjes kur ka ndryshim të gjendjes së lëndës; - risjell që gazet mund të ngjishen ose të zgjerohen me anë të ndryshimit të trysnisë dhe se trysnia prodhon një forcë rezultante me kënd të drejtë me sipërfaqen; - shpjegon si rritja e vëllimit të gazit në temperaturë konstante çon në zvogëlimin e trysnisë; - shpjegon si puna e kryer mbi gazin mund të rrisë temperaturën e tij (p.sh., pompa e biçikletës). 21

Nr Tematika Tema mësimore Situatë e parashikuar e të nxëni Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve Vlerësimi Burimet 1 MODELET Puna dhe energjia Forca, puna dhe energjia; diskutime rreth lidhjes së tyre. Në këtë mësim do të zhvillohet koncepti cilësor i punës, duke përfshirë idenë se, sa më e madhe të jetë forca dhe sa më e madhe të jetë zhvendosja, aq më e madhe ëthsëpuna e kryer dhe energjia e 2 Shndërrimi i energjisë transferuar. Një gur hidhet lart me një shpejtësi fillestare nga sipërfaqja e tokës; ngjitet vertikalisht lart dhe bie sërish në tokë. Marrëdhënie pyetjepërgjigje, lexim i drejtuar, punë në grupe, diskutim, punë dyshe, punë e pavarur. Marrëdhënie pyetjepërgjigje, diskutim, lexim i drejtuar, punë me grupe, punë dyshe, punë e pavarur. Vlerësimi i aktivizimit gjatë diskutimeve në klasë. Vlerësimi i detyrave të shtëpisë. Vlerësimi i arritjeve bazuar në vrojtimin e drejtpërdrejtë nga ana e mësuesit. Teksti i nxënësit, e- libri. Teksti i nxënësit, e- libri. 3 Llogaritja e energjisë potenciale dhe kinetike Energjia, diskutime rreth tipave të saj. Bisedë, stuhi mendimesh, hartë koncepti, punë në grupe, punë dyshe, punë e pavarur. Vlerësim i përgjigjeve me gojë. 4 Ushtrime Fl. pune f. 36-38. Vlerësimi i arritjeve bazuar në vrojtimin e drejtpërdrejtë nga ana 5 Rendimenti dhe fuqia Muskujt tuaj mund të sforcohen shumë nga ushtrimet në palestër. Trajneri mund të kërkojë Pyetje-përgjigje, diskutim, skemë koncepti, punë në grupe, punë dyshe, punë e pavarur. e mësuesit. Vlerësimi i aktivizimit gjatë debateve ne klasë. Vlerësimi i detyrave të shtëpisë. Teksti i nxënësit, e- libri. Fletore e punës Teksti i nxënësit, e- libri. 22

6 Energjia për elektricitet (1) që të ngrini disa herë në minutë një peshë të caktuar. Kjo tregon se sa të fuqishëm jeni. Ç?aiquf ëthsë Si funksionojnë termocentralet? Bisedë, stuhi mendimesh, diskutim, skemë koncepti, punë në grupe, punë dyshe, punë e pavarur. Vlerësimi i arritjeve bazuar në vrojtimin e drejtpërdrejtë nga ana e mësuesit. 7 Energjia për elektricitet (2) 8 Burimet dhe përftimi i energjisë Si funksionojnë hidrocentralet dhe aerocentralet? Dielli, burimi kryesor i energjisë në tokë Teknika që zhvillojnë mendimin kritik dhe krijues. 9 grimca në lëvizje Teknika që zhvillojnë mendimin kritik dhe krijues. 10 Temperatura (1) Ç është temperatura dhe si matet ajo? 11 Temperatura (2) Si shkallëzohet një termometër? 12 Bymimi i trupave të ngurtë dhe i gazeve Në atmosferën e Tokës. Tymi shpërhapet në atmosferë. Pse? Vlerësimi i arritjeve bazuar në vrojtimin e drejtpërdrejtë nga ana e mësuesit. Teknika që zhvillojnë Vlerësim i përgjigjeve mendimin kritik dhe me gojë dhe krijues. zgjidhjesh së ushtrimeve. Vlerësimi i arritjeve bazuar në vrojtimin e drejtpërdrejtë nga ana e mësuesit. Pyetje-përgjigje, stuhi Vlerësimi i aktivizimit mendimesh, DRTA, gjatë debateve ne diskutim, punë dyshe, klasë. Vlerësimi i prezantim detyrave të shtëpisë. Bisedë, stuhi mendimesh, Vlerësimi i arritjeve punë e drejtuar, diskutim, bazuar në vrojtimin e punë në grupe, drejtpërdrejtë nga ana prezantim. e mësuesit. Të nxënit bashkëveprues. Vlerësimi i aktivizimit gjatë debateve ne klasë. Vlerësimi i detyrave të shtëpisë. Teksti i nxënësit, e- libri. Teksti i nxënësit, e- libri. Teksti i nxënësit, e- libri. Teksti i nxënësit, e- libri. Teksti i nxënësit, e- libri. Teksti i nxënësit, e- libri. 23

13 Nxehja e gazeve Në frigorifer. Pse e kemi të vështirë të hapim kapakun e një kavanozi sapo e nxjerrim nga frigoriferi? 14 Përcjellshmëria termike Pse puplat janë izolim i mirë për zogjtë në dimër? 15 konveksioni Një ditë vere në bregdet. Ndryshimi i temperaturës së Tokës dhe ujit të detit gjatë ditës dhe natës. (shpjegim) 16 Rrezatimi termik Ne e marrin rrezatimin e Diellit. Si mendoni ju, si mbërrin ai këtu? Në një banesë. Materialet izoluese për të zvogëluar nxehtësinë e humbur nga një shtëpi. (diskutim) 17 Lëngjet dhe avujt Cilat janë pasojat e transferimit të energjisë në lëngje dhe në gaze? Si duhet të veprojmë për të mbajtur energjinë në diçka që është më e nxehtë se mjedisi 18 kapaciteti termik specifik rrethues? Si mund të ruhet energjia termike e një trupi? Të nxënit bashkëveprues. Vlerësimi i arritjeve bazuar në vrojtimin e drejtpërdrejtë nga ana e mësuesit. Të nxënit bashkëveprues. Vlerësim i përgjigjeve me gojë. Pyetje-përgjigje, stuhi Vlerësim i përgjigjeve mendimesh, DRTA, me gojë diskutim, punë dyshe, prezantim. Bisedë, stuhi mendimesh, punë e drejtuar, diskutim, punë në grupe, prezantim. Vlerësim i përgjigjeve me gojë. Pyetje-përgjigje, stuhi mendimesh, rikujtim njohurish, DRTA, diskutim, punë dyshe, prezantim Vlerësohen përgjigjet me gojë. Pyetje-përgjigje, stuhi mendimesh, diskutim, DRTA, demonstrim, punë e pavarur. Vlerësim i detyrave të shtëpisë dhe i aktivizimit në klasë. Teksti i nxënësit, e- libri. Teksti i nxënësit, e- libri. Teksti i nxënësit, e- libri. Teksti i nxënësit, e- libri. Teksti i nxënësit, e- libri Teksti i nxënësit, e- libri. 24

19 Nxehtësia e fshehtë Shkrirja e një 1kg akull dhe kthimi në ujë. Çfarë vëmë re? Pse gjatë procesit të shkrirjes së akullit temperatura nuk ndryshon? Pyetje-përgjigje, demonstrim, vëzhgoanalizo-diskuto, hulumtim i përbashkët, punë në grupe. 20 Ushtrime Fletore pune f. 53-55. Punë në grupe dhe individuale. 21 Përsëritje Le të zgjidhim problemat e dhëna në rubrikën 22 Test përmbledhës 3-mujori i tretë 23 Projekt Tema: Burimet e energjisë që përdoren për prodhimin e energjisë elektrike Pyetje përmbledhëse. Ushtrime të përgatitura nga mësuesi. Prezantimi i punës sipas grupeve. Vlerësim i punës në klasë. Vlerësimi i arritjeve bazuar në vrojtimin e drejtpërdrejtë nga ana e mësuesit. Përmbledhje konceptesh, Vlerësim i detyrave të punë e pavarur, punë në shtëpisë. Vlerësim i grup. punës në klasë. Punë individuale. Vlerësimi i njohurive me shkrim. Prezantim Vlerësimi i punës me Diskutim. projekte. Teksti i nxënësit, e- libri. Fletorja e punës, ushtrime shtesë. Portofoli i nxënësit. 25

Fusha: Shkencat natyrore Lënda: Fizikë Shkalla: V Klasa: 10 Tematika: Shkallëzimi dhe matja Situata e të nxënit. Nxënësit duhet të shprehen për gjatësinë e një lapsi dhe të klasës. Cilën njësi matje do Tema mësimore: Numrat dhe njësitë matëse të përdorni? Matini këto gjatësi. A janë të sakta matjet e tyre? Pse? Argumentoi. 1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit 2. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin 3. Kompetenca personale 4. Kompetenca e të nxënit Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës sipas temës mësimore: 1. shprehet përmes një forme komunikimi apo shkrim duke përdorur edhe (TIK-un), për tema të jetës reale; 2. demonstron shprehi organizative në punët individuale dhe në ekip përmes situatave reale në detyrat e veçanta mësimore dhe në jetën reale për realizimin e matjeve të ndryshme; 3. vepron në jetën e përditshme duke përdorur njohuritë dhe informacionet e marra mbi matjet e kryera për një jetë të shëndetshme. 4. demonstron shkathtësi në përdorimin e njohurive matematikore duke zgjedhur problema të caktuara nga jeta e përditshme. Burimet: teksti i nxënësit, interneti. a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Pyetje-përgjigje, stuhi mendimesh 1. Mësuesi e fillon orën mësimore duke formuluar pyetje për madhësitë fizike që nxënësit njohin. a. Si e studion fizika natyrën? b. Si i karakterizon fizika dukuritë në natyrë? Dëgjohen mendimet e nxënësve dhe më pas orientohen drejt thelbit të temës së mësimit. a. Ç kuptojmë me termin madhësi fizike? b. Çfarë janë njësitë matëse? c. Si shkruhen ato? Fjalë kyç: Madhësi fizike Njësi matëse Shumëfish Nënfish Simbol shkencor Tabelë Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: 1. Matematika 2. Kimia 3. Biologjia 4. Tik-u etj. Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve (PNP) Pyetje-përgjigje, stuhi mendimesh, harta e konceptit, punë në grupe, punë në dyshe, punë e pavarur. b. Ndërtimi i njohurive të reja: Harta e konceptit, punë në grupe 1-Madhësitë fizike përdoren të karakterizuar dhe shprehur nga ana sasiore dukuritë fizike në natyrë. 2- madhësia fizike ka 2 pjesë: a) Një numër b) Njësinë matëse Përdorimi i simbolit shkencor, përdorimi me fuqi të dhjetës, kur duhet të shprehim vlera numerike shumë të mëdha ose shumë të vogla. P.sh., 32 000 000 = 3,2.10 7. Është një simbolikë që bën të mundur dallimin midis madhësive të ndryshme fizike gjatë matjes apo llogaritjes së tyre, p.sh., kur matim kohën, themi, 10 sekonda, por e shkruajmë: 10s. Njësitë matëse edhe mund të ndërthuren duke përcaktuar kështu njësi të reja fizike, që quhen ndryshe njësi fizike të prejardhura. Shumëfishat dhe nënfishat shërbejnë kur duam të shprehim madhësi fizike me vlerë numerike shumë të madhe apo shumë të vogël. P.sh., 1 000 m = 1 kilometër ose simbolikisht: 1 000 m = 1 km. 26

c. Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura: Punë në grupe dyshe, punë e pavarur Kalohet te rubrika Arsyetime-veprime. Mësuesi e ndan klasën në grupe dyshe dhe jep ushtrime të ndryshme për shkrimin e njësive duke përdorur simbolin shkencor dhe shumëfishat dhe nënfishat. Nxënësve iu lihet kohë për të zgjidhur ushtrimet. Vlerësimi Zgjidhen ushtrimet e disa prej nxënësve në dërrasë. Diskutohet rreth zgjidhjes së tyre duke nxitur nxënësit për të përdorur zgjidhje të ndryshme nga ato të ilustruara gjatë mësimit. Detyrat dhe puna e pavarur Ushtrimet 1, 2, 3, 4, 5 te mësimi f. 9. Për detyrë shtëpie: Ushtrimi 6,7 f. 9. Fusha: Shkencat natyrore Lënda: Fizikë Shkalla: V Klasa: X Tematika: Shkallëzimi dhe matja Situata e të nxënit. Sistemi SI. Rëndësia e njohjes dhe Tema mësimore: Sistemi i njësive (SI) përdorimit të tij 1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit 2. Kompetenca personale 3. Kompetenca e të nxënit Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës sipas temës mësimore: 1. analizon përparësitë dhe dobësitê personale duke evidentuar masat përmes të cilave synon të përmirësojë dobësitë. 2. demostron njohuri dhe shkathtësi funksionale matematikore për kryerjen e veprimeve me njësitë e matjeve të madhësisve fizike. Fjalë kyç: Madhësi fizike Sistem SI Simbole ndërkombëtare njësi themelore njësi e prejardhur Burimet: teksti i nxënësit, interneti. Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: 1. Matematika 2. Kimia 3. Biologjia 4. Tik-u etj. Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve (PNP) Bisedë, stuhi mendimesh, pemë mendimi, punë në grupe, punë në grupe dyshe, punë e pavarur. a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Pyetje-përgjigje, stuhi mendimesh 1. Mësuesi e fillon orën mësimore duke formuluar pyetje për madhësitë fizike që nxënësit njohin; a. Si janë përcaktuar njësitë matëse të madhësive fizike? b. A njihni madhësi fizike që në vende të ndryshme kanë njësi matëse të ndryshe? 27

Dëgjohen mendimet e nxënësve dhe më pas orientohen drejt thelbit të temës së mësimit. a. Ç kuptojmë me termin madhësi fizike? b. Çfarë është sistemi ndërkombëtar SI? c. Si janë përcaktuar njësitë matëse të sistemit SI? d. Cili është dallimi midis madhësive fizike themelore nga ato të prejardhura? Nxënësve iu kërkohet të japin shembuj të ndryshëm të njësive matëse që njohin. Mësuesi i përmbledh përgjigjet e nxënësve dhe i orienton ata drejt thelbit të temës së re. b. Ndërtimi i njohurive të reja: Pemë mendimi, punë në grupe Njësitë matëse Sistemi SI Njësitë themelore: kilogram, sekondë, metër, amper, kelvin, kandela, mol Njësitë e prejardhura p.sh., shpejtësia, dendësia etj. c. Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura: Punë dyshe, punë e pavarur Kalohet te rubrika Arsyetime-veprime. Mësuesi e ndan klasën në grupe dyshe dhe jep ushtrime të ndryshme për shkrimin e njësive duke përdorur simbolin shkencor, shumëfishat dhe nënfishat. Nxënësve iu lihet kohë për të zgjidhur ushtrimet. Vlerësimi Vlerësimi i arritjeve bazuar në vrojtimin e drejtpërdrejtë nga ana e mësuesit. Detyrat dhe puna e pavarur Ushtrimet 4, 7 te mësimi f. 11. Për detyrë shtëpie: Ushtrimi 5, 6 f. 11. Fusha: Shkenca natyrore Lënda: Fizikë Shkalla: V Klasa: X Tematika: Matjet dhe njësite matëse Situata e të nxënit: Matjet dhe diskutime rreth Tema mësimore: Matja e gjatësisë dhe e kohës mënyrave të ndryshme të matjeve të madhësive fizike 1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit 2. Kompetenca e të menduarit 3. Kompetenca e të nxënit 4. Kompetenca personale 28

Rezultatet të nxënit sipas kompetencave të fushës sipas temës mësimore: 1. përshkruan mikrometrin, kalibrin Vernier; 2. diskuton për matjen e gjatësisë dhe te kohës si madhësi fizike; 3. ilustron me shembuj mënyrat e matjes së gjatësisë dhe kohës. Burimet: teksti i nxënësit, e-libri, aplete fizike të fizikës virtuale Fjalë kyç: Gjatësi Mikrometër Kalibri Vernier Kohë Analog Digjital Vizore Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Matematikë Teknologji Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve (PNP) Stuhi mendimesh, pema e mendimit, punë në grupe, punë në grupe dyshe, punë e pavarur. a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Stuhi mendimesh 1. Mësuesi e fillon orën e mësimit duke bërë pyetje të ndryshme. a. Cilat janë aparatet që përdoren për matjen e kohës dhe gjatësisë? b. Nxënësve ju kërkohet të japin shembuj të ndryshëm të matjes së gjatësisë dhe kohës. Mësuesi i përmbledh përgjigjet e nxënësve dhe i orienton ata drejt thelbit të temës së re. b. Ndërtimi i njohurive të reja: Pema e mendimit, punë në grupe 1- Shpjegohet përdorimi I kalibrit të thjeshtë për matjen e gjatësisë. 2- Shpjegohet ndërtimi I mikrometrit dhe kalibrit Vernier. 3- Përshkruan aparatet që njeh për matjen e kohës. 4- Ilustrohen me shembuj konkretë aparatet digjitale dhe analoge. 5- Analizohet koncepti i periodës. 6- Mësuesi ndan punën në grupe për formimin e skemës se njohurive dhe koncepteve kryesore të temës. 7- Përzgjedh skemën më të mirë dhe nxit diskutime me nxënësit për përmirësimin e saj Analog Digjital Gjatësi Koha Metër (m) Mikrometër Sekondë (s) Kalibër Perioda c. Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura: Punë në grupe dyshe, punë e pavarur 1. Mësuesi ndan klasën në grupe dhe jep shembuj të ndryshëm ushtrimesh për matjen e gjatësisë dhe kohës. Vlerësimi Vlerësimi i arritjeve bazuar në vrojtimin e drejtpërdrejtë nga ana e mësuesit. Detyrat dhe puna e pavarur Ushtrimi 1, 2, 3 për detyrë klase. Për detyrë shtëpie: Ushtrime nga fletorja e punës fq. 7-8. 29

Fusha: Shkenca natyrore Lënda: Fizikë Shkalla: V Klasa: X Tematika: Matjet dhe njësite matëse Tema mësimore: Vëllimi dhe dendësia 1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit 2. Kompetenca e të menduarit 3. Kompetenca e të nxënit 4. Kompetenca personale Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës sipas temës mësimore: 1. përshkruan konceptet e dendësisë dhe të vëllimit të trupave të ngurtë dhe të lëngjeve; 2. diskuton në lidhje me njehsimin e dendësisë dhe të vëllimit; 3. ilustron me shembuj llojet e matjeve të këtyre dy madhësive fizike; 4. analizon nëpërmjet aparatit matematikor lidhjen analitike ndërmjet masës, dendësisë dhe vëllimit. Burimet: teksti i nxënësit, e-libri, aplete fizike të fizikës virtuale. Situata e të nxënit: Matjet dhe diskutime rreth mënyrave të ndryshme të matjeve të madhësive fizike Fjalë kyç: Vëllimi, dendësia Metër kub, litër Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Matematikë Teknologji Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve (PNP) Bisedë, stuhi mendimesh, punë në grupe, pemë mendimi, punë e drejtuar, punë në grupe dyshe, punë e pavarur. a. Lidhja e temës me njohuritë e mëparshme: Pyetje-përgjigje, stuhi mendimesh a. Mësuesi e fillon orën e mësimit duke bërë pyetje të ndryshme. a. Kur themi një litër ujë, cilën madhësi fizike kemi nënkuptuar? b. Kur themi një kilogram ujë, cilën madhësi fizike kemi nënkuptuar? Nxënësve iu kërkohet të japin shembuj të ndryshëm për këto dy madhësi fizike. Mësuesi i përmbledh përgjigjet e nxënësve dhe i orienton ata drejt thelbit të temës së re. b. Ndërtimi i njohurive të reja: Punë e drejtuar, pemë mendimi, punë në grupe 1- Shpjegohet koncepti i vëllimit, duke iu përmbajtur njësisë bazë në sistemin SI dhe nënfishave dhe shumëfishave. 2- Drejtohen pyetjet: Cila është më e madhe, 1 m 3 ujë apo 1000 l ujë? 3- Shpjegohet koncepti i dendësisë. 4- Analizohet lidhja matematikore ndërmjet dendësisë, masës dhe vëllimit. 5- Përdoret matematika për llogaritjen e dendësisë së një lënde. 6- Orientohen nxënësit që, nëpërmjet aparatit matematikor, të nxjerrin formulat bazë për llogaritjen e dendësisë dhe vëllimit. 7- Mësuesi ndan punën në grupe për formimin e skemës së njohurive dhe koncepteve kryesore të temës. 8- Përzgjedh skemën më të mirë dhe nxit diskutime me nxënësit për përmirësimin e saj 30

Vëllimi Masa Dendësia m 3 kg kg/m 3 Litër (l) Gjatësi gjerësi lartësi kuboidi m=d V Hidrometër πr 2 h cilindri c. Prezantimi dhe demonstrimi i rezultateve të arritura: Punë në grupe dyshe, punë e pavarur 1. Mësuesi e ndan klasën në grupe dhe jep shembuj të ndryshëm ushtrimesh për llogaritjen e vëllimit dhe dendësisë. Vlerësimi Nxënësi prezantojnë zgjidhjet e ushtrimeve dhe mësuesi nxit mendimin kritik për zgjidhjen e tyre në disa mënyra. Detyrat dhe puna e pavarur Ushtrimi 4,5, f. 15 dhe 1, f. 20 për detyrë klase. Për detyrë shtëpie: Ushtrimi 7, 8, 9 f. 15 dhe 2, f. 20. Fusha: Shkenca natyrore Lënda: Fizikë Shkalla: V Klasa: X Tematika: Shkallëzimi dhe matja Situata e të nxënit: Matjet dhe diskutime rreth Tema mësimore: Matja e vëllimit dhe dendësisë mënyrave të ndryshme të matjeve të madhësive fizike 1. Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit 2. Kompetenca e të menduarit 3. Kompetenca e të nxënit 4. Kompetenca personale Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të fushës sipas temës mësimore: 1. krahason masat e dy trupave; 2. thekson që peshorja krahason peshat e trupave, jo masat e tyre. Fjalë kyç: Peshore e thjeshtë me krahë Peshore digjitale Njuton 31