Udhëzues mësuesi Kimia (Pjesa I) Hartoi: Valbona Karalliu

Transcript

1 Udhëzues mësuesi Kimia (Pjesa I) Hartoi: Valbona Karalliu

2 TABELË PËRMBLEDHËSE E PROGRAMIT Kimi Pjesa e parë Pjesa e dytë 72 javë x 2 orë në javë = 144 orë Kreu 1 Çfarë studion kimia? Kreu 2 Çfarë është lënda? Kreu 3 Përzierjet dhe substancat e pastra Kreu 4 Atomet dhe molekulat Kreu 5 Si bashkohen atomet Kreu 6 Tabela periodike Kreu 7 Acidet dhe bazat Kreu 8 Kimia sasiore Kreu 9 Oksidimi dhe reduktimi Kreu 10 Metalet Kreu 11 Kimia dhe energjia Kreu 12 Përftimi dhe përdorimi i metaleve Kreu 13 Kimia dhe mjedisi Kreu 14 Reaksionet e shpejta dhe të ngadalta Kreu 15 Kimia organike Kreu 16 Makromolekulat Kreu 17 Kimia industriale

3

4 NDËRVEPRIMET: DIVERSITETI: Tematikat DIVERSITETI NDËRVEPRIMET 16 orё 56 orё Plani mësimor vjetor Kimi 10 Shpërndarja e orëve të lёndës Shtator-Dhjetor (28orë) Janar-Mars (24 orë) Prill-Qershor (20 orë) Si bashkohen atomet ( 12 orё) Tabela periodike ( 4 orё) Klasifikimi i lёndёve Grupi VIII: Gazet e plogёta Lidhja kovalente Metalet kalimtare Lidhja kovalente dyfishe dhe trefishe Prirjet pёrgjatё periodave Vetitё e pёrbёrjeve kovalente Lidhja jonike Projekt kurrikular (3 orë) Vetitё e pёrbёrjeve jonike Makromolekulat. Identifikimi i joneve dhe gazeve ( 4 orё) Lidhja metalike Identifikimi i joneve nё kripёra Energjia e lidhjes kimike Karakteri i lidhjeve kimike Forcat e bashkёveprimit ndёrmolekular Çfarё ёshtё kimia (1orё) Çfarё ёshtё lёnda? (4 orё) Lёndёt e ngurta,tё lёngёta dhe tё gazta. Lёnda formohet nga grimca. Pёrzjerjet dhe substancat e pastra (6 orё) Tretёsira Metodat e pёrftimit tё substancave nga pёrzjerjet Niveli i pastёrtisё sё njё substance Si ta kuptojmё kur njё substancё ёshtё e pastёr Atomet dhe molekulat (15 orё) Sa tё vogla janё atomet dhe molekulat Njё histori e shkurtёr e teorive pёr atomin Pёrdorimi i simboleve kimike pёr tё pёrfaqёsuar elementet Sa protone,neutrone dhe elektrone ka nё njё atom? Izotopet Masa atomike dhe masa molekulare Njё model elementesh kimike-tabela periodike Struktura elektronike e elementeve Formimi i joneve Ndryshimi nё tabelёn periodike i vetive tё elementeve kimike Izotopet radioaktive Kimia sasiore (2 orё) Masa atomike relative dhe masa molekulare relative Moli Tabela periodike (7 orё) Blloqet e elementeve nё tabelёn periodike Grupi I metalet alkaline Grupi VII: halogjenёt Kimia sasiore (5 orё) Formulat e pёrbёrjeve Vёllimi molar i gazit Pёrqendrimi molar Rendimenti i reaksionit kimik Acidet dhe bazat ( 9 orё) Ç janё acidet dhe çfarё funksioni kryejnё Karakteri acid dhe bazik i tretёsirave-ph Si i pёrdorim acidet dhe bazat Oksidet dhe ph Çfarё ndodh kur acidet dhe bazat veprojnё me njëra-tjetrёn? Pёrftimi i kripёrave

5 PLANIFIKIMI I TREMUJORIT TË PARЁ FUSHA: Shkencat e natyrës LËNDA: Kimi 11 Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit Nxënësi: - diskuton në grup në mënyrë konstruktive, duke dhënë dhe duke marrë informacion për një temë të caktuar nga jeta e përditshme; - përdor TIK-un në mënyrë efektive gjatë komunikimit dhe ndërveprimit me të tjerët në jetën e përditshme, duke përfshirë edhe të nxënit e informacioneve të reja dhe kryerjen e detyrave shkollore. Kompetenca e të menduarit Nxënësi: - prezanton në forma të ndryshme të të shprehurit, mënyrën e grumbullimit, të zgjedhjes dhe të klasifikimit të informatave për një temë të caktuar, - modelon zgjidhjen e një problemi të dhënë për një temë të caktuar nga një fushë mësimore, duke e zbërthyer në hapa të vegjël dhe jep sqarime të nevojshme për hapat e ndjekur në zgjidhjen e problemit, duke përdorur forma të ndryshme të të shprehurit; - prezanton me sukses rezultatet e punës së një detyre eksperimentale për një temë të caktuar të realizuar në laborator, përmes përdorimit të teknologjisë informative dhe jep argumente që lidhin rezultatet e punës eksperimentale me udhëzimet teorike. Kompetenca e të nxënit Nxënësi: - parashtron pyetje dhe shfaq mendime të strukturuara për zgjidhjen e një problemi apo detyre të një teme të caktuar, bën përmbledhjen e së paku dy veprimeve të përdorura, të cilat përcaktojnë drejtimin e mëtejshëm të të nxënit për temën apo problemin e caktuar; - zgjidh një problem të caktuar mësimor ose një situatë nga jeta e përditshme. Në bazë të një planifikimi të dhënë dhe në bazë të rezultatit të fituar, vërteton saktësinë e planifikimit dhe tregon me shembuj se si do të zbatojë strategjinë e ndjekur edhe në situata dhe kontekste të tjera gjatë të nxënit. Kompetenca digjitale Nxënësi: - përdor mjetet digjitale për të përpunuar, krijuar, realizuar dhe demonstruar tema mësimore; - gjen, organizon, analizon, përpunon dhe përdor informacionin nga një shumëllojshmëri burimesh dhe mediesh; - diskuton për përparësitë dhe kufizimet që vijnë nga përdorimi i teknologjive në jetën e individit, shoqërisë apo komunitetit; - tregohet më i pavarur në procesin e mësimdhënies dhe të mësimnxënies.

6 Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të lëndës/fushës Kompetenca 1: Kërkimi i përgjigjeve ose i zgjidhjeve të problemeve shkencore a) Nxënësi përcakton problemin. - Paraqet problemin. - Identifikon të dhënat fillestare. - Propozon një shpjegim ose zgjidhje të mundshme. b) Nxënësi zhvillon një plan veprimi.. - Zgjedh shpjegimin ose zgjidhjen. - Identifikon burimet e nevojshme. - Planifikon hapat e zbatimit. c) Nxënësi analizon rezultatet. - Lidh rezultatet dhe konceptet shkencore dhe teknologjike. - Sugjeron përmirësime nëse është e nevojshme. - Nxjerr përfundime. d) Nxënësi zbaton planin e veprimit. - Përdor teknikat dhe burimet e përshtatshme. - Mbledh të gjitha të dhënat e dobishme dhe mban shënime për vrojtimet e bëra. - Zbaton planin e veprimeve. Kompetenca 2: Përdorimi i njohurive shkencore dhe teknologjike a) Nxënësi kupton parimet shkencore mbi të cilat ngrihet çështja. - Njeh parimet shkencore. - i përshkruan parimet në mënyrë sasiore dhe cilësore. - Vendos lidhjet mes parimeve duke përdorur konceptet, ligjet ose modelet. b) Nxënësi vendos lidhjen mes shkencës dhe teknologjisë. - Identifikon funksionet e përgjithshme të një objekti, sistemi ose procesi. - Identifikon elementet përbërëse dhe funksionet e tyre. - Përshkruan parimet e ndërtimit dhe të funksionimit të një objekti, sistemi, produkti ose procesi. - Paraqet skematikisht parimet sipas të cilave funksionon objekti, sistemi, produkti ose procesi. Kompetenca 3: Komunikimi me gjuhën shkencore dhe teknologjike a) Nxënësi interpreton mesazhet shkencore dhe teknologjike. - Identifikon informacionin që ka të bëjë me çështjen dhe shpjegimin ose zgjidhjen e saj. - Kupton përmbajtjen e saktë të fjalëve, përkufizimeve dhe formulimeve. - Bën lidhjet mes koncepteve dhe paraqitjeve të ndryshme grafike ose simbolike.

7 Nr. Tematika Temat mësimore Situata e parashikuar e të nxënit Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve 1. Çfarё ёshtё kimia? 2. Çfarё ёshtё lёnda? DIVERSITETI Lёndёt e ngurta, tё lёngёta dhe tё gazta orё Lёnda formohet nga grimca 4. Difuzioni 5. Lëvizja brauniane: një mister i shpjeguar nga teoria e grimcave 6. Pёrzjerjet dhe substancat e pastra. Tretёsira 7. Metodat e pёrftimit tё substancave nga pёrzjerjet 8. Niveli i pastёrtisё sё njё substance 9. Si ta kuptojmё kur njё substancё ёshtё e pastёr 10. Si ta kuptojmё kur njё substancё ёshtё e pastёr 11. Veprimtari praktike: - Ndarja e dy lëndëve të ngurta - Cila është temperatura e shkrirjes së akullit? - Hulumtimi i djegies 12. Atomet dhe molekulat Sa tё vogla janё atomet dhe molekulat - Emërtimi i situatës: E ngurtё, e lёngёt apo e gaztё? Përshkrimi kontekstual situatës: Lёnda pёrbёhet nga grimca shumё tё vogla. Pёr tё pёrcaktuar gjendjen e lёndёs, mёnyrёn e vendosjes sё grimcave, një aftësi qё duhet të ketë çdo shkencëtar është tё kërkojnë prova dhe krijojnë teori për të shpjeguar provat e mbledhura. Duke u bazuar tek Teoria kinetike e grimcave, me anё tё vrojtimeve dhe të dhënat nga vëzhgimet do të aftësoheni tё shpjegoni vetitё e lёndёve tё ngurta, tё lёngёta, tё gazta, procesin e difuzionit, lёvizjen brauniane. - Emërtimi i situatës: A ёshtё e pastёr? Përshkrimi kontekstual situatës: Të gjitha substancat që gjenden në natyrë janë përzierje. Por ne shpesh pёrdorim substanca tё pastra. A keni menduar ndonjëherë se nga vijnë të gjitha substancat kimike që përdorni çdo ditë? Me anё tё eksperimenteve do tё hulumtoni dhe tregoni metodat e ndryshme që përdoren për të formuar substanca të pastra dhe të dobishme prej përzierjeve që gjenden rreth nesh. - Emërtimi i situatës: Teoritё atomike Përshkrimi kontekstual i situatës: Lëndët përbëhen nga grimca shumё tё vogla qё quhen atome. Atomi Metoda interaktive, bashkëvepruese, gjithëpërfshirëse; Punë në grup dhe punë individuale; Teknikat dhe metodat e hulumtimit; Teknika që zhvillojnë mendimin kritik dhe krijues; Bashkëbisedim Zbatime praktike brenda dhe jashtë klase; Prezantime në forma të ndryshme, përfshirë TIK-un Vlerësimi Vlerësim diagnostikue s - Intervistë me një listë treguesish; - Vetëvlerësi m me listë kontrolli; Vlerësim formues - vlerësimi përgjigjeve me gojë; - vlerësimi i punës në grup; - vlerësim mes nxënësish; - vlerësim i detyrave të shtëpisë; vetëvlerësim ; - prezantim Burimet Libri Kimia 10 Udhëzuesi për mësuesin; Burime nga interneti; Tabela periodike; Mjete dhe substanca tё ndryshme pёr veprimtaritё praktike nё laborator

8 13. Njё histori e shkurtёr e teorive pёr atomin 14. Pёrdorimi i simboleve kimike pёr tё pёrfaqёsuar elementet 15. Sa protone,neutrone dhe elektrone ka nё njё atom? 16. Izotopet 17. Masa atomike dhe molekulare 18. Njё model elementesh kimiketabela periodike 19. Struktura elektronike e elementeve 20. Formimi i joneve 21. Ndryshimi nё tabelёn periodike i vetive tё elementeve kimike 22. Ndryshimi nё tabelёn periodike i vetive tё elementeve kimike 23. Ndryshimi nё tabelёn periodike i vetive tё elementeve kimike 24. Izotopet radioaktive 25. Pёrsёritje 26. Test pёrmbledhёs 27. NDËRVEPRIMET Kimia sasiore 2 orë Masa atomike relative dhe masa molekulare relative 28. Moli pёrbёhet nga grimca shumё tё vogla tё ndashme. Cilat janё llojet e grimcave pёrbёrёse tё atomit dhe si janё vendosur ato nё atom. Duke përdorur internetin dhe librin e kimisё, do të zbuloni sesi kërkimet dhe puna e përkushtuar e shkencëtarëve bën të mundur zhvillimin e teorisë sё atomit duke u bazuar në provat e kohës dhe modifikimin e saj për të shpjeguar ndёrtimin e atomit. - Emërtimi i situatës: Përputhja e çifteve Përshkrimi kontekstual situatës: Njihen rreth 109 lloje elementesh kimike, qё janё vendosur nё tabelёn periodike. Çdo element paraqitet me anё tё simbolit kimik dhe dallohen nga njeri- tjetri nga numri i protoneve. Me anё tё lojrave aftёsohuni tё krijoni skeda me simbole dhe emra dhe tё pёrputhni emrat me simbolet dhe anasjelltas. Emërtimi i situatës: Të mendosh si Mendelejevi Përshkrimi kontekstual situatës: Kimisti rus Mendelejevi i vendosi elementët në grupe dhe perioda duke u bazuar në ligjin periodik të elementëve. Pra, vetitë e elementëve dhe substancave të thjeshta dhe të përbëra, që ato formojnë varen nga struktura e tyre elektronike dhe ndryshojnë në mënyrë periodike me rritjen e numrit atomik. Pёrmes lojwrave do tё ushtroheni nё krijimin e njё tabele periodike ku do tё aftёsoheni pёr tё shpjeguar variacionet periodike, duke u mbështetur tek njohuritë tuaja. me gojë ose me shkrim; Vlerësimi i të nxënit (përmbledhë s) - test për një grup temash; - vlerësim i portofolit.

9 PLANIFIKIMI I TREMUJORIT TË DYTË Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit Nxënësi: - shprehet përmes një forme komunikimi, për një temë të caktuar në një material dhe veçon çështjet kryesore; - përdor TIK-un në mënyrë efektive gjatë komunikimit dhe ndërveprimit me të tjerët në jetën e përditshme, duke përfshirë edhe të nxënit e informacioneve të reja dhe kryerjen e detyrave shkollore. Kompetenca e të menduarit Nxënësi: - prezanton në forma të ndryshme të të shprehurit, mënyrën e grumbullimit, të zgjedhjes dhe të klasifikimit të informatave për një temë të caktuar, - modelon zgjidhjen e një problemi të dhënë për një temë të caktuar nga një fushë mësimore, duke e zbërthyer në hapa të vegjël dhe jep sqarime të nevojshme për hapat e ndjekur në zgjidhjen e problemit, duke përdorur forma të ndryshme të të shprehurit; - prezanton me sukses rezultatet e punës së një detyre eksperimentale për një temë të caktuar të realizuar në laborator, përmes përdorimit të teknologjisë informative dhe jep argumente që lidhin rezultatet e punës eksperimentale me udhëzimet teorike. Kompetenca e të nxënit Nxënësi: - parashtron pyetje dhe shfaq mendime të strukturuara për zgjidhjen e një problemi apo detyre të një teme të caktuar, bën përmbledhjen e së paku dy veprimeve të përdorura, të cilat përcaktojnë drejtimin e mëtejshëm të të nxënit për temën apo problemin e caktuar; - zgjidh një problem të caktuar mësimor ose një situatë nga jeta e përditshme. Në bazë të një planifikimi të dhënë dhe në bazë të rezultatit të fituar, vërteton saktësinë e planifikimit dhe tregon me shembuj se si do të zbatojë strategjinë e ndjekur edhe në situata dhe kontekste të tjera gjatë të nxënit; - shfrytëzon, në mënyrë të pavarur dhe efektive, teknologjinë informative dhe burime të tjera të informimit për të mbledhur materiale për zgjidhjen e një problemi apo detyre të caktuar, të cilat më pas i analizon, i klasifikon dhe i paraqet para të tjerëve përmes TIK-ut dhe ndonjë forme tjetër të shprehjes. Kompetenca personale Nxënësi: - analizon përparësitë dhe dobësitë personale, duke evidentuar masat përmes të cilave synon të mbështesë avancimin personal në përparësitë që ka dhe masat përmes të cilave synon të përmirësojë dobësitë personale; - bën zgjidhje të bazuara në informacione dhe në përvoja të drejta për të mbrojtur shëndetin dhe mirëqenien nga rreziqet e ndryshme në jetën e përditshme. Kompetenca digjitale Nxënësi: - përdor mjetet digjitale për të përpunuar, krijuar, realizuar dhe demonstruar tema mësimore; - gjen, organizon, analizon, përpunon dhe përdor informacionin nga një shumëllojshmëri burimesh dhe mediesh; - diskuton për përparësitë dhe kufizimet që vijnë nga përdorimi i teknologjive në jetën e individit, shoqërisë apo komunitetit; - tregohet më i pavarur në procesin e mësimdhënies dhe të mësimnxënies.

10 Kompetenca 1: Kërkimi i përgjigjeve ose i zgjidhjeve të problemeve shkencore a) Nxënësi përcakton problemin. - Merr parasysh kontekstin e situatës. - Paraqet problemin. - Identifikon të dhënat fillestare. - Riformulon problemin duke përdorur koncepte shkencore dhe teknologjike. - Propozon një shpjegim ose zgjidhje të mundshme. b) Nxënësi analizon rezultatet. - Kërkon modelet ose marrëdhëniet domethënëse. - Lidh rezultatet dhe konceptet shkencore dhe teknologjike. - Sugjeron përmirësime nëse është e nevojshme. - Nxjerr përfundime. Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të lëndës/fushës Kompetenca 2: Përdorimi i njohurive shkencore dhe teknologjike a) Nxënësi kupton parimet shkencore mbi të cilat ngrihet çështja. - Njeh parimet shkencore. - i përshkruan parimet në mënyrë sasiore dhe cilësore. - Vendos lidhjet mes parimeve duke përdorur konceptet, ligjet ose modelet. b) Nxënësi vendos lidhjen mes shkencës dhe teknologjisë. - Identifikon funksionet e përgjithshme të një objekti, sistemi ose procesi. - Identifikon elementet përbërëse dhe funksionet e tyre. - Përshkruan parimet e ndërtimit dhe të funksionimit të një objekti, sistemi, produkti ose procesi. - Vendos lidhjet mes parimeve shkencore dhe teknologjike duke përdorur konceptet, ligjet ose modelet. - Paraqet skematikisht parimet sipas të cilave funksionon objekti, sistemi, produkti ose procesi. Kompetenca 3: Komunikimi me gjuhën shkencore dhe teknologjike a) Nxënësi shkëmben informacion shkencor dhe teknologjik. - Është i hapur ndaj këndvështrimeve të të tjerëve. - Vlerëson këndvështrimin e vet duke e krahasuar me atë të të tjerëve. - Integron termat shkencore dhe teknologjike në fjalorin e gjuhës së shkruar dhe të folur. b) Nxënësi interpreton mesazhet shkencore dhe teknologjike. - Identifikon informacionin që ka të bëjë me çështjen dhe shpjegimin ose zgjidhjen e saj. - Kupton përmbajtjen e saktë të fjalëve, përkufizimeve dhe formulimeve. - Bën lidhjet mes koncepteve dhe paraqitjeve të ndryshme grafike ose simbolike.

11 Nr. Tematika Temat mësimore Situata e parashikuar e të nxënit Metod. dhe vep. e nxënësve 1. Kimia sasiore Metoda NDËRVEPRIMET Formulat e pёrbёrjeve interaktive, 2. 5 orё Vёllimi molar i gazit bashkëvepruese, gjithëpërfshirëse; 3. Përqendrimi molar 4. Rendimenti i reaksionit kimik 5. Ushtrime 6. DIVERSITETI 19 orё Si bashkohen atomet Klasifikimi i lёndёve Emërtimi i situatës: Klasifikimi i materialeve Përshkrimi kontekstual situatës: Objektet e ndryshme qё pёrdorim janë natyrore ose sintetike. Të gjitha janë bërë nga lëndë me veti të ndryshme. Me anё tё eksperimenteve do tё hulumtoni vetitё e lëndëve të ndryshme, mёnyrёn sesi janë kombinuar atomet brenda tyre dhe do të pёrcaktoni se vetitё e tyre varen nga lloji i lidhjes kimike të formuar. 7. Elektronet e valencёs Emërtimi i situatës: Posterat e murit 8. Lidhja kovalente Përshkrimi kontekstual situatës: Shumica e elementeve i 9. Lidhja kovalente dyfishe kanё shtresat e jashtme tё paplotёsuara. Gjatё dhe trefishe bashkёveprimit atomet e elementeve lidhen midis tyre me 10. Vetitё e pёrbёrjeve anё tё forcave tё lidhjeve kimike.me anё tё simulimeve kovalente 11. Lidhja jonike virtuale dhe posterave tregoni mёnyrёn sesi çiftohen 12. Vetitё e pёrbёrjeve jonike elektronet pёr formimin e pёrbërjeve kovalente, si dhe 13. Makromolekulat. mёnyrёn sesi transferohen elektronet pёr formimin e 14. Energjia e lidhjes kimike pёrbërjeve jonike si dhe tё shpjegoni karakterin e lidhjeve 15. Karakteri i lidhjeve kimike midis atomeve dhe vetitё e pёrbёrjeve jonike dhe kovalente. 16. Forcat e bashkёveprimit ndёrmolekular 17. Ushtrime 18. Tabela periodike Blloqet e elementeve nё tabelёn periodike 19. Grupi I metalet alkaline 20. Grupi VII: halogjenёt Emërtimi i situatës: Familjet e lumtura Përshkrimi kontekstual situatës: Bota që na rrethon shfaq një larmi formash, ngjyrash etj, dhe është e përbërë nga substanca të pafundme. Elementet qё kanё veti fiziko- Punë në grup dhe punë individuale; Teknikat dhe metodat e hulumtimit; Teknika që zhvillojnë mendimin kritik dhe krijues; Bashkëbisedim Zbatime praktike brenda dhe jashtë klase; Prezantime në forma të ndryshme, përfshirë TIK; Vlerësimi Vlerësim diagnostikues -intervistë me një listë treguesish; - pyetje/ përgjigje; - detyra; - vetëvlerësim me listë kontrolli; Vlerësim formues -vlerësimi përgjigjeve me gojë; -vlerësimi i punës në grup; -vlerësim mes nxënësish; -vlerësim i detyrave të shtëpisë; vetëvlerësim; -prezantim me gojë ose me shkrim; Burimet Libri Kimia 10 Udhëzuesi për mësuesin; Burime nga interneti; Tabela periodike; Mjete dhe substanca tё ndryshme pёr veprimtaritё praktike nё laborator.

12 21. Pёrbёrjet e grupit VII kimike tё njёjta vendosen nё tё njёjtin grup, pra, formojnё 22. Prirja e aktivitetit të njё familje. Pёrmes lojrave duke krijuar skeda pёr: metalet 23. halogjenëve alkanine dhe halogjenët, tё cilat tё përmbajnë vetitë fizike Veprimtari praktike: dhe kimike pёr secilin element por jo emrin e tyre, do tё Aktiviteti i halogjenëve ushtroheni nё krijimin e njё tabele periodike, do tё aftёsoheni pёr tё shpjeguar prirjet e caktuara në vetitё fizike të tyre. 24. Test pёrmbledhёs

13 PLANIFIKIMI I TRMUJORIT TË TRETЁ Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyçe Kompetenca e komunikimit dhe të shprehurit Nxënësi: - shprehet përmes një forme komunikimi, për një temë të caktuar në një material dhe veçon çështjet kryesore; - prezanton një projekt eksperimentues të hartuar individualisht dhe në grup, për një temë të caktuar, duke përdorur në mënyrë efektive teknologjinë informative dhe teknologji të tjera; - përdor TIK-un në mënyrë efektive gjatë komunikimit dhe ndërveprimit me të tjerët në jetën e përditshme, duke përfshirë edhe të nxënit e informacioneve të reja dhe kryerjen e detyrave shkollore. Kompetenca e të menduarit Nxënësi: - prezanton në forma të ndryshme të të shprehurit, mënyrën e grumbullimit, të zgjedhjes dhe të klasifikimit të informatave për një temë të caktuar, - modelon zgjidhjen e një problemi të dhënë për një temë të caktuar nga një fushë mësimore, duke e zbërthyer në hapa të vegjël dhe jep sqarime të nevojshme për hapat e ndjekur në zgjidhjen e problemit, duke përdorur forma të ndryshme të të shprehurit; - prezanton me sukses rezultatet e punës së një detyre eksperimentale për një temë të caktuar të realizuar në laborator, përmes përdorimit të teknologjisë informative dhe jep argumente që lidhin rezultatet e punës eksperimentale me udhëzimet teorike; Kompetenca e të nxënit Nxënësi: - shfrytëzon në mënyrë efektive përvojat paraprake gjatë zgjidhjes së situatave të ndryshme në jetën e përditshme apo gjatë kryerjes së ndonjë detyre, aktiviteti, në ndonjë fushë të caktuar mësimore. - parashtron pyetje dhe shfaq mendime të strukturuara për zgjidhjen e një problemi apo detyre të një teme të caktuar, bën përmbledhjen e së paku dy veprimeve të përdorura, të cilat përcaktojnë drejtimin e mëtejshëm të të nxënit për temën apo problemin e caktuar; - zgjidh një problem të caktuar mësimor ose një situatë nga jeta e përditshme. Në bazë të një planifikimi të dhënë dhe në bazë të rezultatit të fituar, vërteton saktësinë e planifikimit dhe tregon me shembuj se si do të zbatojë strategjinë e ndjekur edhe në situata dhe kontekste të tjera gjatë të nxënit; - përgatit me sukses një përmbledhje të dosjes personale (portofolit), për vetëvlerësimin e përparimit të vet në një fushë mësimore të caktuar dhe veçon në fund të përmbledhjes disa çështje që vërtetojnë përparimin e vet dhe disa nevoja të domosdoshme për përmirësimin e avancimit të mëtejshëm. Kompetenca për jetën, sipërmarrjen dhe mjedisin Nxënësi: - harton një projekt me faza të menaxhuara mirë (individualisht ose në grup) duke shkëmbyer, konsultuar dhe informuar të tjerët si dhe duke identifikuar dhe vlerësuar burimet njerëzore, materiale dhe monetare në përputhje me rezultatet e pritshme; - analizon gjendjen e mjedisit,pasojat e ndotjes, propozon alternativa për mbikëqyrje dhe menaxhim të drejtë të gjendjes së vlerësuar më të ndjeshme dhe inicion zgjidhje konkrete.

14 Kompetenca personale Nxënësi: - analizon përparësitë dhe dobësitë personale, duke evidentuar masat përmes të cilave synon të mbështesë avancimin personal në përparësitë që ka dhe masat përmes të cilave synon të përmirësojë dobësitë personale; - merr pjesë ose udhëheq një grup pune, që bashkëpunon me përfaqësues të komunitetit për të ndihmuar moshatarët dhe anëtarët e tjerë të komunitetit, të cilët kanë probleme shëndetësore, sociale, ekonomike etj.; - bën zgjidhje të bazuara në informacione dhe në përvoja të drejta për të mbrojtur shëndetin dhe mirëqenien nga rreziqet e ndryshme në jetën e përditshme. Kompetenca digjitale Nxënësi: - përdor mjetet digjitale për të përpunuar, krijuar, realizuar dhe demonstruar tema mësimore; - gjen, organizon, analizon, përpunon dhe përdor informacionin nga një shumëllojshmëri burimesh dhe mediesh; - diskuton për përparësitë dhe kufizimet që vijnë nga përdorimi i teknologjive në jetën e individit, shoqërisë apo komunitetit. Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave të lëndës/fushës Kompetenca 1: Kërkimi i përgjigjeve ose i zgjidhjeve të problemeve shkencore a) Nxënësi përcakton problemin. - Merr parasysh kontekstin e situatës. - Identifikon të dhënat fillestare. - Identifikon elementet që lidhen me situatën dhe me njëra-tjetrën. - Riformulon problemin duke përdorur koncepte shkencore dhe teknologjike. b) Nxënësi zhvillon një plan veprimi. - Identifikon burimet e nevojshme. - Planifikon hapat e zbatimit. c) Nxënësi analizon rezultatet. - Kërkon modelet ose marrëdhëniet domethënëse. - Gjykon përshtatshmërinë e përgjigjes ose zgjidhjes së gjetur. - Lidh rezultatet dhe konceptet shkencore dhe teknologjike. - Sugjeron përmirësime nëse është e nevojshme. - Nxjerr përfundime. d) Nxënësi zbaton planin e veprimit. - Ndjek hapat e planit të vet. - Përdor teknikat dhe burimet e përshtatshme. - Bën teste nëse është e mundur. - Mbledh të gjitha të dhënat e dobishme dhe mban shënime për vrojtimet e bëra. - Nëse është e nevojshme, përshtat planin e veprimeve ose zbatimin e tij.

15 - Zbaton planin e veprimeve. Kompetenca 2: Përdorimi i njohurive shkencore dhe teknologjike a) Nxënësi vendos çështjet shkencore në kontekstin e duhur. - Bën lidhjen ndërmjet këtyre aspekteve. - Identifikon ndonjë çështje etike që lidhet me çështjen. - Parashikon pasojat afatgjata. b) Nxënësi formon një opinion për çështjen. - Kërkon burime të ndryshme dhe merr parasysh këndvështrime të ndryshme. - Përcakton elementet që mund të ndihmojnë për të formuar opinionin. - Mbështet opinionin e vet me elementet që ka marrë parasysh. - Vlerëson opinionin e vet duke marrë parasysh edhe opinionet e të tjerëve. c) Nxënësi vendos lidhjen mes shkencës dhe teknologjisë. - Identifikon funksionet e përgjithshme të një objekti, sistemi ose procesi. - Identifikon elementet përbërëse dhe funksionet e tyre. - Përshkruan parimet e ndërtimit dhe të funksionimit të një objekti, sistemi, produkti ose procesi. - Vendos lidhjet mes parimeve shkencore dhe teknologjike duke përdorur konceptet, ligjet ose modelet. - Paraqet skematikisht parimet sipas të cilave funksionon objekti, sistemi, produkti ose procesi. Kompetenca 3: Komunikimi me gjuhën shkencore dhe teknologjike a) Nxënësi interpreton mesazhet shkencore dhe teknologjike. - Vërteton besueshmërinë e burimeve që shfrytëzon. - Identifikon informacionin që ka të bëjë me çështjen dhe shpjegimin ose zgjidhjen e saj. - Kupton përmbajtjen e saktë të fjalëve, përkufizimeve dhe formulimeve. - Bën lidhjet mes koncepteve dhe paraqitjeve të ndryshme grafike ose simbolike. - Zgjedh elementet domethënëse. b) Nxënësi krijon dhe ndan mesazhe shkencore dhe teknologjike. - Merr parasysh audiencën dhe kontekstin e grupit që merr mesazhin. - Strukturon mesazhin e tij. - Përdor tipat e përshtatshëm të gjuhës sipas standardeve dhe marrëveshjeve të vendosura. - Përdor forma të përshtatshme të prezantimit. - Demonstron rigorozitet dhe koherencë.

16 Nr. Tematika Temat mësimore Situatё e parashikuar të të nxënit Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve 1. Grupi VIII: Gazet e plogёta DIVERSITETI 4 orё Metalet kalimtare Prirjet pёrgjatё periodave 4. Pёrsёritje 5. NDËRVEPRIMET 8 orё Acidet dhe bazat Ç janё acidet dhe ç funksion kryejnё 6. Veprimtari praktike: Disa reaksione të acideve 7. Karakteri acid dhe bazik i tretёsirave-ph 8. Si i pёrdorim acidet dhe bazat 9. Oksidet dhe ph 10. Çfarё ndodh kur acidet dhe bazat veprojnё me njëra-tjetrёn? 11. Pёrftimi i kripёrave 12. Veprimtari praktike: Përftimi i kripërave 13. Identifikimi i joneve nё kripёra Emërtimi i situatës: Familjet e lumtura Përshkrimi kontekstual situatës: Bota që na rrethon shfaq një larmi trajtash, ngjyrash, etj. dhe është e përbërë nga një pafundësi substancash. Elementet qё kanё veti fiziko-kimike tё njёjta vendosen nё tё njёjtin grup pra, formojnё njё familje. Pёrmes lojrave duke krijuar skeda pёr: gazet e plogёta dhe metalet kalimtare, tё cilat tё përmbajnë vetitë fizike dhe kimike pёr secilin element, por jo emrin e tyre, do tё ushtroheni nё krijimin e njё tabele periodike, ku do tё aftёsoheni pёr tё shpjeguar prirjet e caktuara në vetitё fizike dhe ato kimike. Emërtimi i situatës: Acidet dhe bazat nё shtёpi Përshkrimi kontekstual situatës: Acidet dhe bazat gjenden kudo. Ato përdoren thuajse çdo ditë të jetës sonë (p.sh., ushqimet dhe frutat kanё përbërës acidё dhe bazikё). Përmes përdorimit të burimeve të ndryshme të informacionit mblidhni të dhëna mbi funksionin dhe pёrdorimet e acideve dhe bazave nё jetёn e pёrditshme,si dhe me anё tё eksperimenteve hulumtoni dhe pёrcaktoni ph-in e substancave tё ndryshme. Metoda interaktive, bashkëvepruese, gjithëpërfshirëse; Punë në grup dhe punë individuale; Teknikat dhe metodat e hulumtimit; Teknika që zhvillojnë mendimin kritik dhe krijues; Bashkëbisedim Zbatime praktike brenda dhe jashtë klase; Prezantime në forma të ndryshme, përfshirë TIK; Projekte kurrikulare. Vlerësimi Vlerësim diagnostikues -intervistë me një listë treguesish; pyetje/përgjigje; - detyra; - vetëvlerësim me listë kontrolli; Vlerësim formues - vlerësimi përgjigjeve me gojë; - vlerësimi i punës në grup; - vlerësim mes nxënësish; - vlerësim i detyrave të shtëpisë; vetëvlerësim; - prezantim me gojë ose me shkrim; - projekt kurrikular; Burimet Libri Kimia 10 Udhëzuesi për mësuesin; Burime nga interneti; Mjete dhe substanca tё ndryshme pёr veprimtaritё praktike nё laborator

17 14. DIVERSITETI Identifikimi i joneve nё kripёra orё Veprimtari praktike: Identifikimi i elementeve të panjohura kimike 16. Pёrsёritje 17. Test pёrmbledhёs 18. Projekt kurrikular. Roli i elementeve kimike nё organizmin e njeriut 19. Projekt kurrikular 20. Projekt kurrikular

18 PLANIFIKIMI I ORËVE MËSIMORE TË TREMUJORIT TË PARË SHTATOR-DHJETOR

19 PLANIFIKIMI I ORËS MËSIMORE 1 Tema mësimore 1. Çfarë është kimia? Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyç: Nxënësi/ja: përkufizon si koncept kimia si shkencë; emërton degët e kimisë; analizon rëndësinë e kimisë për jetën. Burime: teksti Kimia 10, tabela digjitale ose mjete te tjera ekuivalente, lëndë të ndryshme, enë kimike, llambë alkooli, kristalizator. Situata e të nxënit: Listoni disa zbatime të kimisë në jetën e përditshme. Fjalët kyç: Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Fizikë, Biologji. Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve Parashikimi. Një diskutim i shkurtër mbi njohuritë e nxënësve për shkencën e kimisë. Shfaq një film 7min mbi historikun e kimisë si shkencë. Ndërtimi i njohurive. Përkufizoj kiminë: - Kimia është shkencë e natyrës, që së bashku me fizikën dhe biologjinë studion materien e gjallë dhe pa jetë. - Stekiometria është degë e kimisë që merret me llogaritjen e reaktantëve dhe produkteve. - Kimia, së bashku me fizikën dhe biologjinë,nisin që në lashtësi. Listoj disa disiplina të kimisë relativisht të reja si: kimia makro-molekulare, astrokimia, inxhinieria kimike, kimia kompjuterike, elektrokimia, gjeokimia, citokimia, kimia fizike, kimia bërthamore, kimia e mjedisit, fotokimia, radiokimia, kimia klinike duke evidentuar dhe objektet e studimit të tyre. Përforcimi. Diskutim mbi industrinë kimike në vendin tonë. Vlerësimi: për pjesëmarrjen në diskutim dhe nivelin e njohurive. Detyrë shtëpie: Përgatitni një material të shkurtër mbi jetën e një kimisti të njohur.

20 PLANIFIKIMI I ORËS MËSIMORE 2 Tema mësimore 2. Lëndë të ngurta, të lëngëta dhe të gazta Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyç: Nxënësi/ja: - përkufizon lëndën; - përcakton llojet e lëndëve që gjenden në natyrë; - jep shembuj të ndryshimit të gjendjes së lëndës. Burime: teksti Kimia 10, tabela digjitale ose mjete te tjera ekuivalente, lëndë të ndryshme, enë kimike, llambë alkooli, kristalizator Situata e të nxënit: në laborator Fjalët kyç: e ngurtë e lëngët e gaztë Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Fizikë, TIK. Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve Parashikimi. Pyetje-përgjigje. Mbasi i udhëzoj nxënësit të lexojnë tekstin u drejtoj pyetje: - Cilat janë tri gjendjet e lëndës? - Si kalohet nga gjendja e lëngët në gjendjen e ngurtë? - Ç duhet të bëjmë për të kaluar nga gjendja e lëngët në gjendjen e gaztë? - Ç është sublimimi? Ndërtimi i njohurive. Ndaj klasën në tre grupe sipas dëshirës. Nxënësit njihen me mjetet që duhet të përdorin për të zhvilluar veprimtarinë. Grupin e parë e udhëzoj të analizojnë procesin e avullimit. Nxënësi pajiset me mjetet që do t i duhen, zhvillon veprimtarinë dhe në fund mban shënime për rezultatin e punës. Grupin e dytë e udhëzoj të analizojnë procesin e shkrirjes. Nxënësi pajiset me mjetet që do t i duhen, zhvillon veprimtarinë dhe në fund mban shënime për rezultatin e punës. Grupin e tretë e udhëzoj të analizojnë procesin e ngrirjes, akullin. Nxënësi pajiset me mjetet që do t i duhen, zhvillon veprimtarinë dhe në fund mban shënime për rezultatin e punës. Përforcimi. Përmbledhja e ideve. Në fund të eksperimenteve të çdo grupi njëri nga nxënësit e klasës ngrihet në tabelë dhe plotëson diagramin ku përmblidhet efekti i nxehjes dhe i ftohjes së tri gjendjeve të lëndës. Të tjerët e konkretizojnë atë duke dhënë shembuj të tjerë nga ato që bëhen në klasë. Vlerësimi: saktësia shkencore, aftësia argumentuese, gjuha e përdorur; aftësia vetëvlerësuese. Detyrë shtëpie:

21 PLANIFIKIMI I ORËS MËSIMORE 3 Tema mësimore 3. Lënda formohet nga grimca Situata e të nxënit: në laborator Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyç: Nxënësi/ja: - përkufizon atomin si grimca më e vogël e lëndës; - përshkruan prova të ndryshme që tregojnë se lënda përbëhet nga grimca; - analizon mënyrat e vendosjes së grimcave në gjendje fizike të ndryshme të lëndës. Burime: teksti Kimia 10, tabela digjitale ose mjete te tjera ekuivalente, lëndë të ndryshme, enë kimike, llambë alkooli, kristalizator. Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Fizikë Fjalët kyç: kondensim ngrirje shkrirje Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve Parashikimi. Rikujtim i njohurive të marra më parë. Shkruaj në tabelë termat: e ngurtë, e lëngët, e gaztë. Poshtë çdo fjale jap një shembull: kube sheqeri, vaj, parfum. Nxënësit japin mendimet e tyre për ndërtimin e këtyre lëndëve, shkëmbejnë mendime dhe i drejtojnë pyetje njëri-tjetrit për argumentet e folura. Ndërtimi i njohurive. Punë në grupe. Ndaj klasën në tre grupe sipas dëshirës. Nxënësit njihen me procedurën e zhvillimit të orës së mësimit. Në fillim shpërndaj disa fletë të vogla ku kam shkruar dy mënyra të vendosjes së grimcave në lëndë të ndryshme. Secilit grup i caktoj detyrë të përcaktojë vetitë e gjendjes së lëngët, të ngurte dhe të gaztë. Pjesëtari i një grupi zgjedh fletën që mendon se i takon për lëndën që i është caktuar. Grupin që i është caktuar të flasë për grimcat në gjendje të lëngët i ndihmoj duke i udhëzuar për vetitë e grimcave te vaji. Grupin që i është caktuar të flasë për grimcat në gjendje të ngurtë i ndihmoj duke i udhëzuar për vetitë e grimcave te kubet e sheqerit. Grupin që i është caktuar të flasë për grimcat në gjendje të gaztë e udhëzoj për vetitë e grimcave te parfumi. Përforcimi. Përmbledhja e ideve. Në fund te eksperimenteve të çdo grupi njëri nga nxënësit ngrihet në tabelë dhe plotëson me anën e një tabele përmbledh konkluzionet e grupit të tij. Të tjerët e konkretizojnë atë duke dhënë shembuj të tjerë nga ato që bëhen në klasë. Vlerësimi: saktësia e punës me shkrim (plotësimi i diagramit); aftësia argumentuese, gjuha e përdorur; aftësia vetëvlerësuese. Detyrë shtëpie: Krahasoni vendosjen e grimcave në tri gjendjet e ndryshme të lëndës.

22 PLANIFIKIMI I ORËS MËSIMORE 4 Tema mësimore 4. Përzierjet dhe substancat e Situata e të nxënit: në laborator pastra. Tretësirat Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyç. Nxënësi/ja: Fjalët kyç: përzierje, substancë shpjegon kuptimin e konceptit substancë e pastër ; e pastër, papastërti, filtrim, sugjeron teknika të përshtatshme të pastrimit të substancave të pikë shkrirjeje, pikë vlimi, caktuara; metoda të përdor të dhëna të pikës së vlimit për të dalluar substancat e ndarjes, kristalizim, avullim, pastra nga ato të papastra. distilim Burime: teksti Kimia 10, enë kimike, llambë Lidhja me fushat e tjera ose me temat alkooli, kristalizator. ndërkurrikulare: Fizikë Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve Përshkrimi i situatës. I njoh nxënësit me situatën e temës: - Në mjedisin rrethues dhe në jetën e përditshme gjen lloje të ndryshme përzierjesh heterogjene ose homogjene të formuara nga substanca që nuk janë 100% të pastra. Jepni shembuj për substanca të pastra dhe papastërti në mjedisin ku jetoni, të dobishme apo të dëmshme për shëndetin e njeriut. Veprimet në situatë. Demonstrime për shpjegimin e koncepteve. Demonstroj para nxënësve shembuj për substancat e pastra, të papastra të dobishme e të papastra të dëmshme. U kërkohet nxënësve të japin kuptimin e këtyre termave, informacion për këto terma, nga njohuritë që ato kanë edhe nga lëndë të tjera apo jeta e përditshme. Shpjegim i përparuar. Veprimtari e leximit të drejtuar. U kërkoj nxënësve të listojnë disa veçori fizike të substancave që lidhen me pikën e shkrirjes dhe të vlimit, të cilat do të përdoren nga kimistët për të kuptuar nëse një substancë është e pastër ose jo. Orientoj nxënësit të lexojnë tekstin dhe të mbajnë shënim për çështjet: 1. Si të kuptojmë nëse një substancë është e pastër? 2. Ndarja e substancave. Nxënësit pas leximit të drejtuar u përgjigjen pyetjeve: - A ndryshon pika e shkrirjes dhe e vlimit të një substance të pastër? - A ka një pikë fikse të shkrirjes dhe e të vlimit një substancë e papastër? - Ku përdoret metoda e filtrimit, e kristalizimit, e avullimit, e distilimit dhe kromatograma? Vlerësimi: aftësia argumentuese, gjuha e përdorur; aftësia vetëvlerësuese. Detyrë: Shpjegoni si ndryshon pika e shkrirjes dhe e vlimit të një substance nëse ajo përmban papastërti. Cila do të ishte teknika më e mirë për ndarjen e kripës nga uji i detit?

23 PLANIFIKIMI I ORËS MËSIMORE 5 Tema mësimore 5. Difuzioni. Lëvizja brauniane: Situata e të nxënit: në laborator një mister i shpjeguar nga teoria e grimcave Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyç: Fjalët kyç: Nxënësi/ja: lëvizje brauniane - përkufizon difuzionin si dukuri e lëvizjes së grimcave; - përshkruan prova të ndryshme që tregojnë se si lëvizin grimcat e lëndës; - analizon lëvizjen brauniane të grimcave. Burime: teksti Kimia 10,tabela digjitale ose mjete te tjera ekuivalente, lëndë të ndryshme, enë kimike, llambë alkooli, kristalizator. Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Fizikë, TIK. Fizikë, TIK. Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve Parashikimi. Demonstrim. Udhëzoj secilin grup të marrin mjetet e nevojshme për eksperimentin: permanganat, ujë bromi, provëza kimike, ujë, thupër qelqi; dhe të eksperimentojë sipas udhëzimeve duke hedhur një pikë permanganat ose një pikë ujë bromi në provëzat e mbushura me ujë. Mbasi i kanë përzier provëzat me thupër qelqi, u drejtoj pyetjet: - Ç mendoni se ndodhi me grimcat e permanganatit dhe të ujit të bromit pasi u përzien me ujin? - Pse tretësira pas përzierjes ka ngjyrë të njëtrajtshme? Ndërtimi i njohurive. Praktikë e drejtuar. Shkruaj në tabelë termin lëvizja brauniane dhe udhëzoj nxënësit të lexojnë tekstin. Më pas i orientoj ata që të analizojnë lëvizjen e një grimce bloze, duke i orientuar me disa pyetje, si: - Si lëviz një grimcë blozë në ajër? - Nëse do të frynim ajër, ç do të ndodhte me grimcën? - Nëse grimca do të ishte e rëndë, si do të lëvizte ajo? - A do të ndikonte masa në lëvizjen e grimcës? Nxënësit mbajnë shënime dhe nxjerrin konkluzione në fletore për gjithçka që mendojnë rreth pyetjeve. Përforcimi. Në fund të orës një nxënës ngrihet në tabelë dhe plotëson, përmbledh idetë e tij dhe konkluzionet e grupit të tij, duke i paraqitur teorinë e tij në formën e një hipoteze të vërtetuar. Vlerësimi: aftësia argumentuese, gjuha e përdorur; aftësia vetëvlerësuese. Detyrë shtëpie: Kërkoni në internet informacione për lëvizjen brauniane.

24 PLANIFIKIMI I ORËS MËSIMORE 6 Tema mësimore 6. Metodat e përftimit tё substancave nga Situata e të nxënit: në laborator përzierjet Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyç: Nxënësi/ja: Fjalët kyç: përzierje, substancë e pastër, papastërti, filtrim, - diskuton për rëndësinë e ndarjes së përzierjeve; pikë shkrirjeje, pikë vlimi, - krahason metodat e ndarjes së përbërjeve dhe analizon rëndësinë e këtyre proceseve; metoda të ndarjes, kristalizim, avullim, distilim - analizon metoda ndarëse të lëndëve, duke u bazuar në veti të veçanta të tyre. Burime: teksti Kimia 10, tabela digjitale ose mjete te tjera ekuivalente, lëndë të ndryshme, enë kimike, llambë alkooli, kristalizator. Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Fizikë, TIK. Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve Parashikimi. Punë në dyshe. Secilës dyshe i jepen skeda të vogla me terma dhe shpjegimet e tyre të përziera. Nxënësit duhet të bashkojnë me vijë termin me përkufizimin. Termat janë: dekantim, filtrat, mbetje, tretës, tretësire, centrifugim, avullim, kristalizim, tretësirë e ngopur, dendësi, ekstraktim me tretës dhe mbetje e ngurtë. Dyshet kontrollojnë punët e çifteve të tjera në klasë. Ndërtimi i njohurive. Bashkëbisedim. Ndahet klasa në grupe me nga 4 nxënës. Secilit grup i jepet për të studiuar një nga metodat e pastrimit të paraqitura në libër. Grupi që është përgjegjës për atë metodë pastrimi duhet të shpjegojë procesin e ndarjes dhe pse kjo metodë është më efikase. Pas disa minutash merret nga një përfaqësues nga secili grup dhe nxitet bashkëpunimi me grupet e tjera, të cilët ndajnë përvojën me njëri-tjetrin në lidhje me njohuritë e marra. Grupet krijojnë një tabelë me këto njohuri. Përforcimi. Paraqiten punimet e përfunduara nga grupet e përziera në këndin e klasës. Diskutohet për punën e paraqitur më mirë. Vlerësimi: aftësia argumentuese, gjuha e përdorur; aftësia vetëvlerësuese. Detyrë shtëpie: Me anën e metodave ndarëse të mësuara në këtë orë, tregoni si mund të ndahen përzierje të ndryshme që ne hasim në jetën e përditshme.

25 PLANIFIKIMI I ORËS MËSIMORE 7 Tema mësimore 7. Niveli i pastёrtisё sё njё substance Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyç. Nxënësi/ja: - përshkruan dhe shpjegon proceset e filtrimit, kristalizimit, distilimit; - ndan një përzierje kripe dhe rëre në dy substanca më vete; - veçon tretësin në një tretësirë dhe e identifikon atë. Burime: teksti Kimia 10, tabela digjitale ose mjete te tjera ekuivalente, lëndë të ndryshme, enë kimike, llambë alkooli, kristalizator, përzierje rëre dhe kripe, koka-kola, akull, sulfat bakri (II), gurë. Situata e të nxënit: në laborator Fjalët kyç: distilim, kromatografi, filtrat, tretshmëri, pikë vlimi, filtrim, avullim, kristalizim Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Fizikë, TIK. Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve Përshkrimi i situatës. Ndarja bojës. Boja është e tretshme në ujë. Fusim në ujë një letër kromatografike. Uji ngjitet lart në letër dhe ngjyra do të përhapet duke dhënë spektrat e bojës. Eksperiment 1. Në një copë letër kromatografike vendoset një pikë boje blu. 2. Letra lihet pezull mbi ujë. 3. Uji ngjitet në letër. Duke u ngjitur merr me vete bojën. 4. Vëmë re disa ngjyra ngjiten nëpër letër më shpejt se të tjerat. 5. Marrim një kromatogramë, që tregon spektrin e bojërave më të cilën është formuar boja blu. - Përshkruani pamjen e formuar. Kromatografia është metodë ndarëse, e cila na tregon elementet ndërtuese të bojës blu. Pasi kanë përshkruar eksperimentin nxënësit nxjerrin konkluzionet në tabelë, duke u mbështetur në disa pika kyçe: 1. Pse boja u përhap ne letër? 2. Pse një ngjyrë ngjitet më lart se një tjetër? 3. Si funksionon teknika e ndarjes së ngjyrave? Nxënësit punojnë me njëri-tjetrin në fillim në dyshe dhe pastaj e gjithë klasa, për të nxjerrë konkluzionet e punës. Duke i udhëzuar gjejmë faktorin e rezistencës: Vlerësimi: aftësia argumentuese, gjuha e përdorur; aftësia vetëvlerësuese. Detyrë shtëpie: Bëni një eksperiment për të hulumtuar pastërtinë e bojës së karameleve me ngjyra.

26 PLANIFIKIMI I ORËS MËSIMORE 8 Tema mësimore 8. Si ta kuptojmë që një substancë është e pastër shumë substancave. Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyç: Nxënësi/ja: - përshkruan dhe shpjegon e shkrirjes dhe vlimit në kushte eksperimentale në shembuj të ndryshëm; - ndan proceset kimike nga ato fizike; - veçon reaktantët nga produktet si dhe mënyra të shndërrimit të energjisë me anën e shembujve. Situata e të nxënit: Përbërjet kimike janë substanca që formohen nga bashkëveprimi kimik midis dy ose më Fjalët kyç: element kimik, përbërje kimike, proces i pakthyeshëm, shndërrim i energjisë Burime: teksti Kimia 10, libri i mësuesit, enë Lidhja me fushat e tjera ose me temat kimike demonstruese ndërkurrikulare: Fizikë, TIK. Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve Përshkrimi i situatës. Njoh nxënësit me situatën e temës: Si ta kuptojmë nëse një substancë është e pastër apo jo?. Ndaj klasën në dy grupe. Njëri grup hedh hipotezën nëse uji i pastër është substancë e pastër, ndërsa grupi tjetër që uji i detit është substancë jo e pastër. Grupi i parë vendos një sasi akulli të ngjeshur që po shkrin në një enë kimike dhe mat temperaturën e tij ajo do tregojë 0 o. Kurse grupi tjetër përdor në eksperiment ujin e detit - temperatura e shkrirjes do të jetë nën zero. Veprimet në situatë. Bashkë me nxënësit dalim në konkluzionin e eksperimentit: - Metodat që kemi analizuar quhen metoda fizike. Substancat e pastra kanë temperaturë të pandryshuar. - Që të kuptojmë dallimin midis elementeve duhen parë proceset kimike që nuk janë të gjitha të kthyeshme. Drejtoj nxënësi te kujtojnë reaksione të kthyeshme ose jo p. sh. : procesi i djegies, ndryshkja etj. Vëzhgime. Në fund nxënësit dalin në konkluzionet: - substancat e pastra shkrijnë në të njëjtën temperaturë; - nëse një lëng ka papastërti, temperatura e vlimit rritet lehtë, ndërsa temperatura e ngrirjes ulet lehtë. Konkluzion. Temperaturën e shkrirjes dhe të vlimit mund ta përdorim për të treguar: nëse substanca është e pastër dhe cila mund të jetë kjo substancë. Vlerësimi: nxënësit vlerësohen në bazë të vëzhgimeve që kanë kryer për veprimtaritë e zhvilluara në situatat mësimore. Ata vlerësohen për: dhënien e ideve; për saktësinë e përgjigjeve që u kanë dhënë pyetjeve të drejtuara dhe për konkluzionet e dhëna në fund të orës së mësimit. Detyrë shtëpie:

27 PLANIFIKIMI I ORËS MËSIMORE 9 Tema mësimore 9. Veprimtari praktike 1. Substancat kimike nga deti Situata e të nxënit: uji i detit është përbërje e pasur me elemente kimike. Këto lëndë ndahen me anën e metodave të ndryshme. Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyç: Nxënësi/ja: - shfaq aftësitë në përdorimin e teknikave, të aparateve dhe të materialeve (nëse është e nevojshme tregon hapat që duhen ndjekur); - kryen dhe mban shënim vrojtimet, matjet dhe bën vlerësimet; - interpreton dhe vlerësoni të dhënat dhe vrojtimet eksperimentale. Burime: materiale te marra nga uji i detit Fjalët kyç: Lidhja me fushat e tjera ose me temat ndërkurrikulare: Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve Ky eksperiment synon të tregojë se uji i detit është i përbërë nga kripëra të ndryshme. Uji i detit është kryesisht ujë, por ka dhe substanca të tjera të tretura. Më i zakonshmi është kloruri i natriumit ose kripa e gjellës. Substancat e tjera janë sulfati i kalciumit, sulfati i magnezit dhe sasi të vogla kripërash si ato të hekurit dhe bakrit. 2. 6% klorur natriumi 0. 3% klorur magnezi 0. 2% sulfat magnezi 0. 1% sulfat kalciumi 0. 1% klorur kaliumi 0. 01% bromur kaliumi Sasi të vogla përbërësish të tjerë 100 dm 3 ujë deti 3. 5% kripëra minerale të tretura 96. 5% ujë Aparate dhe kimikate tretësirë dëftuesi universal 2 tuba plastikë për të pirë gotë kimike (beker) 250 cm 3 3 gota kimike (100 cm 3 ) hinkë filtrimi letër filtri llambë me alkool rrjetë teli balon konik (100cm 3 ) 200 cm 3 ujë deti

28 acid klorhidrik (1 mol/dm 3 ) trekëmbësh pikatore kronometër Siguria Vishni syze mbrojtëse gjatë gjithë eksperimentit. Kujdes nga tretësira dhe aparatet e nxehta. Fryni lehtë dhe mos e thithni ujin kur përdorni tubat. Tubat vendosini në një vend të caktuar në fund të punës. Metoda 1. Vendosni 200 cm 3 ujë deti në një gotë kimike 250 cm Ngroheni ujin e detit derisa të vlojë. 3. Ndaloni ngrohjen kur mbeten rreth cm 3 lëng. Gjatë procesit të avullimit do të vini re se shfaqet kripa e ngurtë. 4. Lëreni të ftohet derisa të shfaqet kripa e ngurtë. 5. Derdheni lëngun e kthjellët në një gotë kimike 100 cm 3, duke e lënë kripën e ngurtë në gotën e parë. 6. Shtoni disa pika acid klorhidrik te kripa e ngurtë dhe vrojtoni çfarë ndodh. 7. Vendosni gotën kimike 100 cm 3 mbi mbajtësen trekëmbëshe dhe ngroheni derisa të shfaqet përsëri kripë e ngurtë. Kjo ndodh kur do të mbeten 30-4 cm 3 ujë. 8. Filtroni me kujdes lëngun në një balon konik. 9. Shpëlajeni gotën 100 cm 3 dhe derdheni filtratin (lëngun larës) në gotën kimike. 10. Lëreni të ftohet dhe mbani shënim çfarë vrojtoni. Pyetje 1. Cili fakt tregon se uji i detit është përzierje kripërash? 2. Cili gaz ka të ngjarë të çlirohet kur shtohet acid klorhidrik? 3. A ju ndihmon çlirimi i gazit për të gjetur llojin e komponimit kimik? Vlerësimi: Detyrë shtëpie:

29 PLANIFIKIMI I ORËS MËSIMORE 10 Tema mësimore 10. Sa të vogla janë atomet dhe molekulat? Situata e të nxënit: Shkruaj simbolet e disa elementeve dhe i emërtojmë duke vënë në dukje karakteristikat e lëndës që ato përfaqësojnë. Rezultatet e të nxënit sipas kompetencave kyç: Nxënësi/ja: - vizaton ndërtimin e atomit; - përcakton përbërjen e bërthamës (protone + neutrone = nuklone); - demonstron me modelet e formuara me tela ndërtimin e tabelës periodike për elementet Z = 1 deri në Z = 20. Fjalët kyç: elektron neutron proton nivel nuklon Burime: teksti Kimia 10, tabela digjitale ose mjete Lidhja me fushat e tjera ose me temat te tjera ekuivalente, lapsa me ngjyra ndërkurrikulare: Fizikë, TIK. Metodologjia dhe veprimtaritë e nxënësve Pyetje të drejtuara. Ç është atomi? Përgjigje; Atomi është grimca më e vogël e lëndës. Si quhen grimcat negative të atomit? Po ato pozitive? Përgjigje: elektrone (-), protone (+). Ndërtoni një atom me plastelinë. Udhëheqje e drejtuar. Udhëzoj nxënësit të lexojnë librin për 5 minuta dhe pastaj të nxjerrin përfundime. Një nxënës del në tabelë dhe me ndihmën e shokëve shkruan pikat kyçe të mësimit. Përkufizim: pjesët më të vogla të një elementi që ruajnë vetitë e tij quhen atome. Përdorim tabelën digjitale me foto, ku tregohen struktura atomesh, me qëllim që nxënësi të dallojë qartë raportet vëllimore të grimcave përbërëse, si dhe pozicionimin e tyre në hapësirën atomike. Përkufizojnë p +, n, e - dhe shpjegojnë masat përkatëse, ku masa e atomit përcaktohet nga bërthama. Dy grimca me shenja të kundërta tërhiqen. Kjo ruan qëndrueshmërinë e atomit dhe shpjegon vlerën neutrale 0 të tij. Punohet me një nxënës dhe të tjerët në fletore; për formimin e tabelës periodike për elementet me Z (1-20). Zbatim në praktik. Në këtë pjesë të mësimit nxënësit me mjetet e tyre mundohen të bëjnë modele të atomeve duke paraqitur dhe grimcat ndërtuese të atomit. Ndahet klasa në tre grupe dhe secili grup ka për detyrë të ndërtojë një moket të atomit me numër protonesh të përcaktuar. Vlerësimi: aftësia argumentuese, gjuha e përdorur; aftësia vetëvlerësuese. Detyrë shtëpie: Ndërtoni atome me: Z = 4, Z = 7, Z = 10 dhe Z = 12.