ΘΕΣΜΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ (ECΟ464) ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΕΣ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΙΔΙΟΚΤΗΣΙΑΣ ΘΕΩΡΗΜΑ ΤΟΥ COASE 1
EΞΩΤΕΡΙΚΟΤΗΤΕΣ o Εξωτερικότητα: η δραστηριότητα μιας πλευράς επηρεάζει άμεσα την ευημερία μιας άλλης πλευράς κατά τρόπο που δεν μεταβιβάζεται μέσω του μηχανισμού αγοράς. Θέλουµε η δράση της μιας πλευράς να επηρεάζει άµεσα τη ευημερία της άλλης και ΕΚΤΟΣ ΤΟΥ ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΥ ΤΗΣ ΑΓΟΡΑΣ. π.χ. εάν χιλιάδες νέοι καταναλωτές αποφασίσουν να αγοράσουν ipods, η ζήτηση της αγοράς θα μετατοπιστεί προς τα δεξιά, αυξάνοντας την τιμή. Αν σχεδιάζατε να αγοράσετε ένα ipod, αυτοί οι καταναλωτές οδήγησαν σε μια μείωση της ευημερίας σας. Αυτή η επίδραση στην ευημερία σας, επειδή ακριβώς αποτυπώνεται στην τιμή της αγοράς, δεν είναι πραγματική εξωτερικότητα. (Σημ.: oρισμένοι συγγραφείς, χρησιμοποιούν τον όρο χρηματική εξωτερικότητα για να την διαχωρίσουν από την εξωτερικότητα που θα συζητήσουμε εδώ) 2
o Υπάρχουν πολλά είδη εξωτερικοτήτων: Από καταναλωτή σε καταναλωτή. Από καταναλωτή σε παραγωγό. Από παραγωγό σε παραγωγό. Από παραγωγό σε καταναλωτή. Από καταναλωτή σε καταναλωτή και παραγωγό Από παραγωγό σε παραγωγό και καταναλωτή o Μπορεί να έχουµε µονόπλευρη εξωτερικότητα (ο A επηρεάζει τον B αλλά ο Β δεν επηρεάζει τον Α) ή αµφίπλευρη εξωτερικότητα (επηρεάζουν ο ένας τον άλλο). o Μπορεί η επίδραση να είναι θετική (να αυξάνει την ευημερία του άλλου) ή αρνητική (μειώνει την ευημερία του άλλου). Η πρώτη περίπτωση είναι θετική εξωτερικότητα, ενώ η δεύτερη περίπτωση αρνητική εξωτερικότητα. Κώστας 3
o Ορισμένα παραδείγματα Ο γείτονας παίζει δυνατά μουσική και ενοχλεί τους διπλανούς. Παράγοντας ένα ρυπογόνο προϊόν δίπλα στο ποτάμι µολύνω το νερό και συνεπώς μειώνω την παραγωγή της ιχθυοκαλλιέργειας. Παράγοντας ένα ρυπογόνο προϊόν µολύνω τον αέρα που αναπνέουν οι κάτοικοι. Στολίζοντας τον κήπο µου ομορφαίνω και τη θέα του γείτονα. Όταν εμβολιάζομαι για την γρίπη, μειώνω την πιθανότητα να αρρωστήσουν οι άνθρωποι που συναναστρέφομαι. o Θα επικεντρωθούμε στην περίπτωση αρνητικής εξωτερικότητας, και συγκεκριμένα στην εξωτερικότητα που προκαλεί ένας βιομηχανικός κλάδος που ρυπαίνει. 4
o Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός επιχειρήσεων-εργοστασίων που παράγουν χάλυβα (τέλεια ανταγωνιστικός κλάδος) και ρίχνουν τα τοξικά απόβλητα τους σε ένα ποτάμι. Στο ποτάμι δραστηριοποιούνται ψαράδες που κερδίζουν τα προς το ζην ψαρεύοντας Οι δραστηριότητες του βιομηχανικού κλάδου επιδεινώνουν την θέση των ψαράδων με άμεσο τρόπο διότι το ποτάμι δεν ανήκει σε κανέναν. Q: συνολική ποσότητα προϊόντος που παράγει ο βιομηχανία χάλυβα. MB: αγοραία καμπύλη ζήτησης για χάλυβα. MPC: ιδιωτικό οριακό κόστος αγοραία καμπύλη προσφοράς χάλυβα. MD: οριακή ζημιά που υφίστανται οι ψαράδες από την ρύπανση. MSC: κοινωνικό οριακό κόστος = ιδιωτικό οριακό κόστος + οριακή ζημιά o Όπως φαίνεται στα δυο παρακάτω διαγράμματα: H παραγόμενη ποσότητα είναι μεγαλύτερη από την κοινωνικά άριστη (Διάγραμμα 1) Μια μετακίνηση προς την κοινωνικά άριστη ποσότητα είναι επιθυμητή (Διάγραμμα 2) 5
MSC = MPC + MD (κοινωνικό οριακό κόστος) MPC (ιδιωτικό οριακό κόστος) Κοινωνικά άριστη Παραγόμενη ποσότητα MD (οριακή ζημιά) MB (καμπύλη ζήτησης) 0 Q* Q 1 Ποσότητα Διάγραμμα 1. «H παραγόμενη ποσότητα είναι μεγαλύτερη από την κοινωνικά άριστη» 6
o Γιατί δημιουργείται αρνητική εξωτερικότητα από την βιομηχανία χάλυβα? o Όταν η βιομηχανία μολύνει το ποτάμι, «εξωτερικεύει» ένα μέρος του κόστους της (απόβλητα) στους ψαράδες που δεν έχουν σχέση με τις δραστηριότητές της. Αυτό είναι αναποτελεσματικό, διότι η βιομηχανία καθώς μεταφέρει μέρος του κόστους της στους ψαράδες, δεν το αναλαμβάνει η ίδια και έτσι συνεχίζει τις δραστηριότητές της ακόμα κι εάν αυτές δεν θα την συνέφεραν εάν είχε «εσωτερικεύσει» (internalize) αυτό το κόστος - εάν δηλαδή το είχε συμπεριλάβει στον υπολογισμό κόστους-οφέλους. 7
Μια μετακίνηση προς την κοινωνικά άριστη ποσότητα O κλάδος χάλυβα χάνει το εμβαδό abd H κοινωνία κερδίζει το εμβαδό bcd c a b d Οι ψαράδες κερδίζουν το εμβαδό abcd MSC = MPC + MD (κοινωνικό οριακό κόστος) MPC (ιδιωτικό οριακό κόστος) MD (οριακή ζημιά) MB (καμπύλη ζήτησης) 0 Q* Q 1 Ποσότητα Διάγραμμα 2. «Μια μετακίνηση προς την κοινωνικά άριστη ποσότητα είναι επιθυμητή» 8
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΛΥΣΕΙΣ ΚΡΑΤΙΚΗ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ: ΦΟΡΟΣ ΚΑΤΑ PIGOU o Ο φόρος κατά Pigou είναι ο φόρος που επιβάλλεται σε κάθε μονάδα προϊόντος που ρυπαίνει, και το ύψος του ισούται με την οριακή ζημιά που προκαλείται στο κοινωνικά άριστο επίπεδο προϊόντος. o Στο παράδειγμα μας, η οριακή ζημιά στο κοινωνικά άριστο επίπεδο προϊόντος είναι ίση με ab άρα φόρος κατά Pigou = ab o Η πρακτική εφαρμογή του φόρου είναι πολύ δύσκολη διότι είναι πολύ δύσκολο να εκτιμηθεί/μετρηθεί η οριακή ζημιά. Η επιβολή του φόρου στην πράξη μπορεί να μην οδηγήσει στο κοινωνικά άριστο αποτέλεσμα, αλλά παρόλα αυτά μπορεί να βελτιώσει σημαντικά την ισχύουσα κατάσταση. 9
Φόρος κατά Pigou MSC MPC + ab c MPC έσοδα από φόρο Pigou b a d MD MB 0 Q* Q 1 Ποσότητα Διάγραμμα 3. 10
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΛΥΣΕΙΣ ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ: ΘΕΩΡΗΜΑ ΤΟΥ COASE o Με το κλασσικό του, πλέον, άρθρο The Problem of Social Cost το 1960, ο Ronald H. Coase έθεσε έναν νέο τρόπο αντιμετώπισης των εξωτερικοτήτων. o Η βιομηχανία παραγωγής χάλυβα έχει αρνητική εξωτερικότητα προς τους ψαράδες. Είδαμε παραπάνω ότι ένας τρόπος για να την διορθώσουμε είναι να φορολογήσουμε την βιομηχανία. o Ο Coase ρωτάει: γιατί θα πρέπει να θεωρήσουμε ότι μόνο οι ψαράδες βλάπτονται? Τα δυο μέρη (βιομηχανία ψαράδες) έχουν αντικρουόμενα συμφέροντα. Εάν π.χ. θελήσουμε να επιβάλλουμε την «καθαρότητα του νερού», βλάπτουμε τη βιομηχανία. Μήπως είναι εφικτό να αποφύγουμε την φορολόγηση, και να αφήσουμε τα δυο μέρη να «τα βρούνε μεταξύ τους»? 11
o Σύμφωνα με τον Coase, το πρόβλημα των εξωτερικοτήτων µπορεί να λυθεί µέσω διαπραγμάτευσης των εμπλεκομένων µερών, αρκεί να ισχύουν δύο προϋποθέσεις 1. Να έχουν οριστεί σαφώς τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα στην εξωτερικότητα. Δηλ., να υπάρχει σαφήνεια ως προς το αν υπάρχει δικαίωμα πρόκλησης της εξωτερικότητας ή δικαίωμα προστασίας από αυτήν. 2. Να µην υπάρχουν κόστη συναλλαγών. Δηλ., δεν υπάρχει κόστος διαπραγμάτευσης. Εάν ισχύουν τα παραπάνω, Θεώρημα του Coase. «η διαπραγμάτευση μεταξύ των εμπλεκόμενων µερών θα οδηγήσει στην κοινωνικά άριστη (αποτελεσματική) κατανομή των πόρων, ανεξαρτήτως του πώς έχουν οριστεί τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα.» 12
o Στο παράδειγμα μας Ο τίτλος κυριότητας του ποταμού δίνεται στην βιομηχανία χάλυβα. Δηλαδή, η βιομηχανία έχει το δικαίωμα πρόκλησης της εξωτερικότητας. Μετά από διαπραγματεύσεις, η ποσότητα που θα παραχθεί είναι η QQ Οι ψαράδες θα πληρώσουν στην βιομηχανία ένα ποσό μεταξύ abd και abcd. To ακριβές ποσό θα εξαρτηθεί από την διαπραγματευτική δύναμη καθεμιάς εκ των δυο πλευρών. Ο τίτλος κυριότητας του ποταμού δίνεται στους ψαράδες. Δηλαδή, οι ψαράδες έχουν το δικαίωμα προστασίας από την εξωτερικότητα. Μετά από διαπραγματεύσεις, η ποσότητα που θα παραχθεί είναι και πάλι η QQ ΑΣΚΗΣΗ (προαιρετική). Χρησιμοποιώντας διάγραμμα, να δείξετε ποιο είναι το μέγιστο και ποιο το ελάχιστο ποσό που είναι διατεθειμένη να πληρώσει η βιομηχανία στους ψαράδες. 13
o Το θεώρηµα Coase µας λέει ότι δεν έχει σημασία σε ποιον θα δώσουμε τα δικαιώματα ιδιοκτησίας. Αν επιτρέψουμε στα δυο εμπλεκόμενα μέρη να διαπραγματευτούν και να πληρώσει ο ένας τον άλλον θα καταλήξουμε στην κοινωνικά άριστη (αποτελεσματική) ποσότητα. o Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι το κόστος θα είναι το ίδιο για τα δυο εμπλεκόμενα μέρη σε όρους ευημερίας. Αναλόγως µε το πως κατανέμονται τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα, κάποιος θα ωφεληθεί περισσότερο και κάποιος λιγότερο αυτός που δεν κατέχει το δικαίωμα ιδιοκτησίας είναι αυτός που πληρώνει! Ωστόσο, όπως κι αν κατανεμηθούν, η διαπραγμάτευση θα οδηγήσει σε αποτελεσματικότητα. 14
Σχετικά με την προϋπόθεση 1. o Δικαίωμα ιδιοκτησίας: ένα σύνολο κανόνων που καθορίζουν τα προνόμια και τους περιορισμούς στη χρήση ενός πόρου από τον ιδιοκτήτη του. o Αποτελεσματικές δομές δικαιωμάτων ιδιοκτησίας. Αποκλειστικότητα: Όλα τα κόστη και τα οφέλη που προκύπτουν από την κατοχή και τη χρήση των πόρων πρέπει να τα επωμίζεται ο ιδιοκτήτης και μόνο αυτός. Εμπορευσιμότητα/Μεταβιβασιμότητα: Τα δικαιώματα πρέπει να είναι μεταβιβάσιμα από τον ένα ιδιοκτήτη στον άλλο μέσω εκούσιας ανταλλαγής. Νομική προστασία: Τα δικαιώματα πρέπει να είναι προστατευμένα από ξένη χρήση και καταπάτηση. o Όταν τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα δεν είναι σαφώς ορισμένα ή και καθόλου ορισμένα, το Θεώρημα του Coase δεν ισχύει. Αμοιβαία επωφελείς συναλλαγές δεν θα γίνουν οδηγώντας σε αναποτελεσματικότητα. 15
Ο τρόπος με τον οποίο μια κοινωνία ή ένα κράτος αποδίδει αλλά και, ταυτόχρονα, περιορίζει τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα αποτελεί θεσμό. Άρα, οι θεσμοί έχουν σημασία! Σχετικά με την προϋπόθεση 2. o Ακόμα και όταν τα ιδιοκτησιακά δικαιώματα είναι σαφώς ορισμένα, όταν υπάρχουν κόστη συναλλαγής τα οποία είναι σημαντικά, το Θεώρημα του Coase δεν ισχύει, δηλ., επωφελείς συναλλαγές για όλα τα εμπλεκόμενα μέρη δεν θα γίνουν οδηγώντας σε αναποτελεσματικότητα. Οι θεσμοί θα πρέπει να έχουν σαν στόχο τη μείωση του κόστους συναλλαγών, ώστε να διευκολύνουν αμοιβαία επωφελείς συναλλαγές. Άρα, οι θεσμοί έχουν σημασία! 16