Η Συναισθηματική Ανάπτυξη του Παιδιού Σχολικής Ηλικίας Μαρία Θ. Παπαδοπούλου (PhD) Σ.Σ. 6ης Περιφέρειας Π.Ε. ν. Λάρισας Τύποι Νοημοσύνης- Η Συναισθηματική Νοημοσύνη Λάρισα, 26-11-2013
IQ: Intelligence Quotient=πηλίκο νοημοσύνης (Binet, 1905 & Binet-Simon, 1908)[a number representing a person's reasoning ability (measured using problem-solving tests) as compared to the statistical norm or average for their age, taken as 100.
Διανοητικά σκορ σε γραμμική κλίμακα... Ο ορθολογιστής είναι ανώτερος από το συναισθηματικό τύπο; Οι αξιόλογες ιδέες αποδίδονται μόνο με λέξεις και με μαθηματικούς τύπους (Leonardo); Ένα τεστ IQ ή ένα διαγώνισμα στο σχολείο μπορεί να διακρίνει τον πραγματικά έξυπνο;
Η νοημοσύνη του καθενός είναι μοναδική σαν δακτυλικό αποτύπωμα Δύο άνθρωποι με τα ίδια αποτελέσματα στο IQ τεστ δε θα πετύχουν τα ίδια πράγματα στη ζωή τους
Τύποι Νοημοσύνης- Πολλαπλή Νοημοσύνη Gardner Howard (1983): 1.Γλωσσική Νοημοσύνη 2.Λογικομαθηματική Νοημοσύνη 3.Χωροταξική Νοημοσύνη 4.Νατουραλιστική Νοημοσύνη 5.Μουσική Νοημοσύνη 6.Κιναισθητική Νοημοσύνη 7.Διαπροσωπική Νοημοσύνη 8.Ενδοπροσωπική Νοημοσύνη
ΠΟΛΛΑΠΛΗ ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Εφαρμογή της πολλαπλής νοημοσύνης στην τάξη
1.Γλωσσική Νοημοσύνη Η γλωσσική νοημοσύνη αφορά στην ικανότητά μας να χρησιμοποιούμε αποτελεσματικά τις λέξεις, είτε προφορικά (όπως, π.χ. ένας αφηγητής παραμυθιών, ένας ρήτορας ή ένας πολιτικός) είτε γραπτά (όπως, π.χ. ένας συγγραφέας, ένας ποιητής ή ένας δημοσιογράφος). Στην εποχή μας, το μεγαλύτερο μέρος της διδασκαλίας είναι συνδεδεμένο με την προσδοκία ότι τα παιδιά απορροφούν τις πληροφορίες ακούγοντας, διαβάζοντας, μιλώντας και γράφοντας
2. Λογικομαθηματική Νοημοσύνη Συγκεκριμένα, η λογική-μαθηματική νοημοσύνη αφορά στην ικανότητά μας να χρησιμοποιούμε αποτελεσματικά τους αριθμούς (όπως, π.χ., οι μαθηματικοί ή οι λογιστές) και να σκεφτόμαστε λογικά (όπως, π.χ., οι επιστήμονες ή οι προγραμματιστές Η/Υ). Αυτός ο τύπος νοημοσύνης ακολουθεί τις παραδοσιακές διδακτικές πρακτικές, χρησιμοποιώντας αριθμητικά δεδομένα και επιστημονικές αρχές, καθώς και την παρατήρηση και τον πειραματισμό. Τα παιδιά που χαρακτηρίζονται από αυτό τον τύπο νοημοσύνης ανταποκρίνονται καλά σε ερωτήσεις του τύπου "Τι θα γίνει αν...".
3. Χωροταξική Νοημοσύνη Συγκεκριμένα, η χωρική (ή χωροταξική) νοημοσύνη αφορά στην ικανότητά μας να αντιλαμβανόμαστε το χώρο με ακρίβεια (όπως, π.χ., ο κυνηγός, ο ιχνηλάτης ή ο οδηγός) και να τον διαμορφώνουμε ανάλογα με τις ανάγκες μας (όπως, π.χ., ο διακοσμητής εσωτερικών χώρων, ο αρχιτέκτονας, ο καλλιτέχνης ή ο εφευρέτης). Αυτός ο τύπος νοημοσύνης συνεπάγεται ευαισθησία στα χρώματα, στις γραμμές, στα σχήματα, στη μορφή, στο χώρο, αλλά και στο πώς σχετίζονται αυτά τα στοιχεία μεταξύ τους. Περιλαμβάνει, επίσης, την ικανότητα να απεικονίζουμε νοερά και να αναπαριστούμε γραφικά τις ιδέες μας για το χώρο.
4. Νατουραλιστική Νοημοσύνη Η νατουραλιστική νοημοσύνη αφορά στην ικανότητά μας να διακρίνουμε τους ζωντανούς οργανισμούς (όπως, π.χ., ο βιολόγος, ο κτηνίατρος ή ο γεωπόνος), καθώς και η ευαισθησία σε άλλα χαρακτηριστικά του φυσικού κόσμου (που έχει, για παράδειγμα, ο μετεωρολόγος ή ο αρχαιολόγος). Η δεξιότητα να αναγνωρίζουμε και να ταξινομούμε τεχνητά προϊόντα, όπως αυτοκίνητα ή αθλητικά παπούτσια, φαίνεται να εξαρτάται και αυτή από τη νατουραλιστική νοημοσύνη.
5. Μουσική Νοημοσύνη Η μουσική νοημοσύνη αφορά στην ικανότητά μας να αντιλαμβανόμαστε και να αναπαράγουμε (όπως π.χ. ένας μουσικός), να διαχωρίζουμε (όπως π.χ. ένας κριτικός μουσικής), να μετασχηματίζουμε (όπως π.χ. ένας συνθέτης) και να εκφράζουμε (όπως π.χ. ένας τραγουδιστής) μουσικές φόρμες. Αυτός που μαθαίνει με τη μουσική έχει επίσης την ικανότητα να "πιάνει" ήχους και να θυμάται μελωδίες. Αυτός ο τύπος νοημοσύνης βασίζεται στην αναγνώριση των τονικών μοτίβων, συμπεριλαμβανομένων των διαφορετικών ήχων του περιβάλλοντος, καθώς και στην ευαισθησία στο ρυθμό και το μέτρο.
6. Κιναισθητική Νοημοσύνη Η σωματική - κιναισθητική νοημοσύνη αφορά στην ικανότητά μας να να χρησιμοποιούμε ολόκληρο το σώμα, ώστε να εκφράζουμε με επιδεξιότητα ιδέες και συναισθήματα (όπως, π.χ., ένας χορευτής ή ένας ηθοποιός), να κινούμαστε πέρα απ' τα φυσικά όρια (όπως, π.χ., ένας αθλητής), καθώς και η ευκολία να χρησιμοποιούμε τα χέρια μας για να δημιουργούμε ή να μετασχηματίζουμε αντικείμενα (όπως, π.χ., ο τεχνίτης, ο γλύπτης, ο μηχανικός κλπ.). Αυτός ο τύπος νοημοσύνης συνδέεται με τη σωματική κίνηση και τη γνώση του σώματος, συμπεριλαμβανομένου και του μέρους του εγκεφάλου που ελέγχει τη σωματική κίνηση.
7. Διαπροσωπική Νοημοσύνη Η διαπροσωπική νοημοσύνη αφορά στην ικανότητά μας να αντιλαμβανόμαστε και να διακρίνουμε τις διαθέσεις, τις προθέσεις, τα κίνητρα και τα συναισθήματα των άλλων ανθρώπων (την οποία έχει, π.χ., ο δάσκαλος, ο πολιτικός, ο ηθοποιός, ο ψυχολόγος, ο έμπορος κλπ.). Πρόκειται, ακόμα, για την ικανότητά μας να επεξεργαζόμαστε πληροφορίες, τόσο λεκτικές όσο και μη λεκτικές, μέσω της ερμηνείας όλων των μορφών χορού, χειρονομιών, κινήσεων του σώματος, μουσικής (την οποία έχει, π.χ., ο χορευτής, ο ηθοποιός ή ο μουσικός). Αυτός ο τύπος νοημοσύνης λειτουργεί κυρίως μέσω των διαπροσωπικών σχέσεων και της διαπροσωπικής επικοινωνίας.
8. Ενδοπροσωπική Νοημοσύνη Η ενδοπροσωπική νοημοσύνη αφορά στην ικανότητά μας να συμπεριφερόμαστε προσαρμοστικά, βασιζόμενοι στη γνώση του εαυτού μας. Αυτός ο τύπος νοημοσύνης συνεπάγεται ότι έχουμε σαφή εικόνα του εαυτού μας - γνωρίζουμε τα δυνατά σημεία μας και τα όρια μας, έχουμε αντίληψη των διαθέσεων, των προθέσεων, των κινήτρων, της ιδιοσυγκρασίας και των επιθυμιών μας, καθώς και την ικανότητα της αυτοπειθαρχίας, της αυτοκατανόησης και της αυτοεκτίμησης (όπως έχει, π.χ. ο ψυχίατρος, ο ψυχολόγος ή ο φιλόσοφος). Αυτός ο τύπος νοημοσύνης είναι πολύ προσωπικός και χρησιμοποιεί, συνήθως, τους άλλους τύπους ως μέσα αυτοέκφρασης.
Κατηγοριοποίηση τύπων νοημοσύνης IQ EQ 1. Γλωσσική 4. Κιναισθητική 2. Λογικομαθηματική 5. Διαπροσωπική 3. Χωροταξική 6. Ενδοπροσωπική 7. Νατουραλιστική 8. Μουσική
EQ vs. IQ ΚΙΝΗΤΡΑ ΣΤΟΧΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΑΥΤΟΕΠΙΓΝΩΣΗ ΟΡΓΑΝΩΤΙΚΗ ΔΥΝΑΜΗ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ ΕΝΣΥΝΑΙΣΘΗΣΗ ΤΕΧΝΟΓΝΩΣΙΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ ΣΥΜΒΙΒΑΣΜΩΝ ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΣΤΗΝ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΑΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑΣ ΣΤΥΛ ΚΑΙ ΜΟΤΙΒΑ ΚΡΙΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ
Διαφορές IQ - EQ Ο δείκτης IQ αφορά στο αριθμητικό, γνωστικό κομμάτι, ενώ ο δείκτης EQ σχετίζεται με τα συναισθήματα. Η διανοητική νοημοσύνη είναι κάτι προκαθορισμένο από τη γέννηση του ανθρώπου, που εξελίσεται μέχρι κάποια ηλικία και σταματά, ενώ η συναισθηματική νοημοσύνη είναι κάτι το οποίο μπορεί να αναπτυχθεί σε οποιαδήποτε ηλικία Το IQ ελέγχει τη λογική, ενώ το EQ τα συναισθήματά μας τόσο απέναντι στον ίδιο μας τον εαυτό όσο και απέναντι στους άλλους Το IQ επηρεάζει ελάχιστα τις σχέσεις μας με τους άλλους, ενώ το EQ παίζει καθοριστικό ρόλο στις σχέσεις μας με τους άλλους Το IQ είναι απαραίτητο για τη διεκπεραίωση κάθε μορφής εργασίας, ενώ το EQ είναι απαραίτητο για τη διαχείριση κάθε μορφής σχέσης.
Συναισθηματική Νοημοσύνη Thorndike (1920), Κοινωνική Νοημοσύνη Goleman: Η ικανότητα να αναγνωρίζει κανείς τα δικά του συναισθήματα, να τα κατανοεί και να τα ελέγχει. Επίσης να αναγνωρίζει και να κατανοεί τα συναισθήματα των ανθρώπων γύρω του και να μπορεί να χειρίζεται αποτελεσματικά τόσο τα δικά του συναισθήματα όσο και τις διαπροσωπικές του σχέσεις
Πως να βελτιώσετε την συναισθηματική σας νοημοσύνη Αναγνωρίστε τα συναισθήματά σας. Αναλάβετε την ευθύνη των συναισθημάτων σας Προσπαθήστε να προβλέψετε τα συναισθήματά σας Προσπαθήστε να είστε λιγότερο επιθετικοί
Χαρακτηριστικά υψηλής συναισθηματικής νοημοσύνης Διορατικότητα Έλεγχος των συναισθημάτων Προσπάθεια κατανόησης των απόψεων και των συναισθημάτων των γύρω μας και θέαση των πραγμάτων από τη δική τους οπτική γωνία Έλεγχος των προσωπικών μας προκαταλήψεων ώστε να μην επηρεάζουν την κρίση μας για τις ικανότητες των άλλων Ικανότητα συσπείρωσης και δραστηριοποίησης των ανθρώπων γύρω μας Όχι επικριτική στάση απέναντι στους υφισταμένους μας Άσκηση κριτικής με εποικοδομητικά σχόλια Ειλικρίνεια για τα συναισθήματα και τις προθέσεις μας Να είμαστε υποστηρικτικοί, αποφασιστικοί, εκφραστικοί
Δραστηριότητες ενίσχυσης κιναισθητικής νοημοσύνης
1. Μουσικοπερπατήματα Πρόκειται για πολύ διασκεδαστική δραστηριότητα που δε θέλει καθόλου υλικά, παρά μόνο μουσική και φαντασία! Ενδείκνυνται κομμάτια κλασικής μουσικής ή από ταινίες Disney, διότι εναλλάσσουν αργούς με γρήγορους ρυθμούς. Μαζί με τα παιδιά κινούμαστε σύμφωνα με τη μουσική, αλλά όχι με συνηθισμένο τρόπο... - Όταν η μουσική είναι ήρεμη, κάνουμε μεγάλες δρασκελιές σύμφωνα με το ρυθμό ή μεγάλα πηδηματάκια. Μπορούμε να μιμηθούμε ένα καγκουρό ή μια μεγάλη αρκούδα! Μπορούμε ακόμα να κάνουμε ότι περπατάμε σιγά-σιγά για να ξεφύγουμε από ένα γίγαντα που κοιμάται και δε θέλουμε να τον ξυπνήσουμε! - Όταν η μουσική είναι γρήγορη, κάνουμε μικρά και γρήγορα πηδηματάκια ή περπατάμε γρήγορα στις μύτες των ποδιών, όπως τα κινούμενα σχέδια! Η μουσική και η κίνηση μας βοηθούν να εκφράσουμε χωρίς λόγια αυτό που σκεφτόμαστε, επομένως, πέρα από τις παραπάνω ενδεικτικές προτάσεις, αξίζει τον κόπο να δοκιμάσετε με τα παιδιά να εκφράσετε με την ανάλογη μουσική συναισθήματα ή εικόνες του μυαλού!
2. Μουσικοχορευτική παντομίμα Ένα πολύ διασκεδαστικό παιχνίδι για οικογενειακές γιορτές! Χωριστείτε σε δύο ομάδες και χρησιμοποιήστε γνωστά τραγούδια για να τα μαντέψει η αντίπαλη ομάδα. Αν είστε οργανωτικοί τύποι, μπορείτε να εκτυπώσετε στίχους τραγουδιών που θα βρείτε από το Διαδίκτυο. Κάθε φορά που είναι η σειρά μιας ομάδας, επιλέγει στην τύχη κάποιο τραγούδι και πρέπει, χωρίς λόγια και μουσική, να μιμηθεί τους στίχους του τραγουδιού που διαβάζει. Η ομάδα του θα πρέπει να βρει για ποιο τραγούδι πρόκειται και η άλλη ομάδα... απλά απολαμβάνει το θέαμα! Αν συμμετέχουν μικρά παιδιά, πείτε τους να μιμηθούν κάποιο από τα αγαπημένα τους παιδικά τραγούδια και εσείς τραβήξτε τα με τη βιντεοκάμερα!
3. Μικρές σαρανταποδαρούσες Ένα καλσόν που έχει χάσει πόντους και το φελιζόλ από μια παλιά συσκευασία, μπορούν να φτιάξουν δύο υπέροχες "σαρανταποδαρούσες"! Γεμίστε το καλσόν με θρυμματισμένο φελιζόλ ή με τσαλακωμένη εφημερίδα (εδώ προσοχή για να μη σκιστεί εντελώς το καλσόν). Το φελιζόλ ή η εφημερίδα βοηθούν ώστε η "σαρανταποδαρούσα" να κινείται με ευκολία και να αλλάζει σχήμα. Όταν η "σαρανταποδαρούσα" είναι έτοιμη, έχει γεμίσει δηλαδή το καλσόν, δέστε την άκρη και κολλήστε στη στρογγυλεμένη άκρη αυτοκόλλητα μάτια, δύο κεραίες (με καθαριστικά πίπας) και ένα στόμα από χαρτόνι ή τσόχα. Για ποδαράκια μπήξτε οδοντογλυφίδες πάνω στις οποίες έχετε καρφώσει κάστανα ή έχετε κολλήσει παπουτσάκια σχεδιασμένα σε χαρτόνι. Μην ξεχάσετε να δώσετε όνομα στη "σαρανταποδαρούσα"!
Δραστηριότητες ενίσχυσης διαπροσωπικής νοημοσύνης
1. Παιχνίδια ρόλων Όλα τα παιχνίδια ρόλων βοηθούν το παιδί να γνωρίσει πώς λειτουργεί ο κόσμος και πώς λειτουργεί ο κάθε άνθρωπος ξεχωριστά μέσα σε αυτόν. Γίνετε μανάβηδες, μπακάληδες, φουρνάρηδες, μαμάδες και μπαμπάδες, δάσκαλοι και πωλητές, αλλά και καλλιτέχνες που προσπαθείτε να φτιάξετε τη διάθεση του άλλου με μοναδικό εργαλείο την προσωπική σας έκφραση! Χρησιμοποιήστε δαχτυλόκουκλες ή κούκλες κουκλοθεάτρου και φτιάξτε κατασκευές που θα κάνουν πιο αληθοφανή τον εικονικό αυτό κόσμο!
2. Ζωντανές αναγνώσεις Ένα παραμύθι ή μια ιστορία παιδική μπορούν να ζωντανέψουν! Υποδυθείτε τους ρόλους με μεταμφιέσεις, με δαχτυλόκουκλες, με κατασκευές, βάφοντας τα χέρια σας ή τα πρόσωπά σας, ή απλά αλλάζοντας τις φωνές σας. Μην ξεχνάτε να παροτρύνετε τα παιδιά να βρίσκουν λύσεις πριν τις βρει ο ήρωας που υποδύονται. Κάντε τους ερωτήσεις, όπως "ωχ, και τώρα τι θα κάνεις για να γλυτώσεις;" ή "νομίζω ότι πρέπει να συμφιλιωθούν, τι θα κάνουμε;". Ρωτήστε τα τι αισθάνονται ως ήρωες της ιστορίας, γιατί η ιστορία τελείωσε έτσι, τι θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά κ.ο.κ. Τέτοιες ερωτήσεις βοηθούν τα παιδιά να διακρίνουν διαθέσεις, προθέσεις και κίνητρα διαφορετικών προσωπικοτήτων και αναπτύσσουν τη διαπροσωπική τους νοημοσύνη.
3. Παρατηρητήριο ζώων Παιδάκια μεγαλύτερης ηλικίας μπορούν να αναπτύξουν τη διαπροσωπική τους νοημοσύνη με έναν ξεχωριστό τρόπο, μέσα από την εξερεύνηση! Με μια βιντεοκάμερα παροτρύνετε τα παιδιά να παρατηρήσουν τα ζώα γύρω τους: πώς συμπεριφέρονται προς τη φύση, προς τα άλλα ζώα, πώς αντιδρούν στους ανθρώπους και πώς αντιδρούν σε διάφορα ερεθίσματα. Οι παρατηρήσεις αυτές γίνονται τα πιο όμορφα μαθήματα για το πώς επικοινωνούμε και το πώς αλληλεπιδρούμε. Αν έχετε και τις κατάλληλες γνώσεις, μπορείτε να φτιάξετε και τα δικά σας μικρά ντοκιμαντέρ, με αφηγήσεις των παιδιών!
Δραστηριότητες ενίσχυσης της ενδοπροσωπικής νοημοσύνης
1. Μουσικά ζωγραφίσματα Η προσωπική έκφραση μέσα από την τέχνη ενδείκνυται για να γνωρίζουμε καλύτερα τον εαυτό μας, τον τρόπο που σκεφτόμαστε και αισθανόμαστε, αλλά και να αμβλύνουμε εντάσεις που βιώνουμε εξαιτίας διαφόρων γεγονότων. Σε όλες τις ηλικίες είναι η καλύτερη "ψυχανάλυση". Ειδικά στην παιδική ηλικία που το παιδάκι γνωρίζει τις δυνατότητές του, αλλά και στην εφηβεία που διαμορφώνει την ταυτότητά του, καλλιτεχνικές εκφράσεις, όπως η ζωγραφική, ο χορός και η μουσική είναι ιδανικές για να αναπτύξει με τον πιο όμορφο τρόπο την ενδοπροσωπική του νοημοσύνη. Σε μικρές ηλικίες δώστε δαχτυλομπογιές για να ζωγραφίσουν, ακούγοντας όμορφα μουσικά κομμάτια, ήρεμα ή πιο γρήγορα (προτείνεται η κλασική μουσική ή κομμάτια από παλιές ταινίες Disney). Σε παιδιά δημοτικού συνδυάστε χορό, μουσική και καλλιτεχνική έκφραση, σχεδιάζοντας στο χώρο, σε μια μεγάλη επιφάνεια, χρησιμοποιώντας διάφορα μέλη του σώματος. Καλύτερη εποχή είναι το καλοκαίρι για να μπορούν να αυτοσχεδιάσουν φορώντας μαγιό. Σε εφήβους η μουσική μπορεί να γίνει αφορμή για να δημιουργήσουν σχέδια, να κατασκευάσουν πράγματα ή ακόμα να γράψουν στίχους ή κάποιο κείμενο από τη φαντασία τους.
2. Ακουστικό ημερολόγιο Ένα απλό μικρόφωνο που συνδέεται με τον υπολογιστή είναι το μοναδικό πράγμα που χρειάζεται ένα παιδί για να κρατάει ημερολόγιο σε μικρά αρχεία ήχου. Παλιότερα μπορούσαμε να κρατάμε ημερολόγιο στο αγαπημένο μας μαγνητοφωνάκι. Τώρα πια οι νέες τεχνολογίες προσφέρουν άλλα εργαλεία, τα οποία μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε με σύνεση. Κρατώντας ημερολόγιο (μπορεί να είναι και γραπτό, το προτιμούν τα κορίτσια), τα παιδιά μπορούν να ξαναδιαβάσουν ή να ξανακούσουν τις σκέψεις τους και να στοχαστούν ξανά πάνω σ' αυτές, απορρίπτοντας κάποιες και αποδέχοντας κάποιες άλλες.
3. Αν ήσουν χρώμα, ποιο χρώμα θα ήσουν; Αναλογίες και συσχετισμοί βοηθούν το παιδάκι να γνωρίσει καλύτερα τον εαυτό του, να αποδεχτεί τη διαφορετικότητά του και εσάς να εκτιμήσετε καλύτερα τις δυνατότητες του και την προσωπικότητά του και να αποφύγετε τις συγκρίσεις. Σε στιγμές χαλάρωσης, μπορείτε να ξεκινήσετε ένα παιχνίδι με το παιδάκι σας, κάνοντας ερωτήσεις, όπως: "Αν ήσουν χρώμα, τι χρώμα θα ήσουν;", "Αν ήσουν ζωάκι, τι ζωάκι θα ήσουν;", "Αν ήσουν καιρικό φαινόμενο, τι καιρικό φαινόμενο θα ήσουν;", "Αν ήσουν ήρωας κινουμένων σχεδίων, ποιος θα ήσουν;". Απαντήσεις μπορείτε να δίνετε κι εσείς, θα ανακαλύψετε πολλά για το πώς βλέπετε τον εαυτό σας! Σε μεγαλύτερες ηλικίες μπορείτε να κάνετε διπλά την ερώτηση, "Αν ήσουν χρώμα, τι χρώμα νομίζεις ότι θα ήσουν;" και "Αν ήσουν χρώμα, ποιο χρώμα θα ήθελες να είσαι;". Έτσι, βοηθάτε το παιδί να σκεφτεί πώς είναι πραγματικά, ποιες είναι οι πραγματικές δυνατότητές του, αλλά και πώς θα μπορούσε να αλλάξει τον εαυτό του, βάζοντας στόχους.
Γνώθι σαυτόν Χείλωνας Δαμαγήτου ο Λακεδαιμόνιος (Πλάτωνας στον Πρωταγόρα) Όπως αναφέρει ο Αριστοτέλης στα Ηθικά Νικομάχεια: Το να είσαι οργισμένος είναι εύκολο. Το να εξοργιστείς όμως με το σωστό άτομο, για το σωστό λόγο, στο σωστό βαθμό, τη σωστή στιγμή, για το σωστό σκοπό και με το σωστό τρόπο, αυτό είναι δύσκολο. (έλεγχος συναισθημάτων)
Βιβλιογραφία Goleman, D. (1998). Η Συναισθηματική Νοημοσύνη, μετ. Άννα Παπασταύρου, Ελληνικά Γράμματα http://www.in2life.gr/everyday/modernlife/article/120399/synaisthhmatikh-noh? http://el.wikipedia.org/wiki/δείκτης_νοημοσύνης Gardner, H. (1983): Frames Of Mind: The Theory Of Multiple Intelligences, Basic Books, New York - Gardner, H. (1995, 2006): Πώς Το Παιδί Αντιλαμβάνεται Τον Κόσμο, Ατραπός, Αθήνα - Μόττη-Στεφανίδη, Φρόσω (1999): Αξιολόγηση Της Νοημοσύνης Παιδιών Σχολικής Ηλικίας Και Εφήβων, Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα - Schiller, P. & Phipps, P. (2002, 2003): Δραστηριότητες Για Την Υποστήριξη Των Πολλαπλών Τύπων Νοημοσύνης Στο Νηπιαγωγείο, Σαββάλας, Αθήνα