Ελληνικό Στατιστικό Ινστιτούτο Πρακτικά 20 ου Πανελληνίου Συνεδρίου Στατιστικής (2007), σελ 147-154 ΟΙ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΕ ΜΙΚΡΕΣ ΚΟΙΝΩΝΙΕΣ: ΠΕΡΙΠΤΩΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΝΗΣΟΥ ΘΑΣΟΥ, ΛΙΜΝΗΣ ΠΛΑΣΤΗΡΑ ΚΑΙ ΑΓΙΑΣ ΝΑΠΑΣ (ΚΥΠΡΟΣ) Δημητριάδης Ευστάθιος 1, Μανδήλας Αθανάσιος 2, Σπυρίδης Θεόδωρος 1, 1 Τμήμα Διοίκησης Επιχειρήσεων Α.Τ.Ε.Ι Καβάλας, edimit@teikav.edu.gr, t_spir@sdo.teikav.edu.gr 2 Τμήμα Λογιστικής Α.Τ.Ε.Ι Καβάλας, smand@teikav.edu.gr ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η τεράστια ανάπτυξη του τουρισμού κατά τη μεταπολεμική περίοδο η οποία οφείλεται, κατά κύριο λόγο, στην αύξηση του ελεύθερου χρόνου και των εισοδημάτων στις αναπτυγμένες χώρες αλλά και στη σημαντική βελτίωση των συγκοινωνιών, οδήγησε σε αύξηση του ενδιαφέροντος διαφόρων επιστημονικών κλάδων να αναλύσουν τα χαρακτηριστικά αυτού του φαινόμενου και τις επιπτώσεις της ανάπτυξής του. Η μεγάλη πλειοψηφία των μελετών και ερευνών της κοινωνιολογίας του τουρισμού περιστρέφεται γύρω από το ζήτημα των κοινωνικών επιπτώσεων της τουριστικής ανάπτυξης στον τόπο υποδοχής τουριστών. Η συγκεκριμένη μελέτη αφορά τη λίμνη Πλαστήρα, την νήσο Θάσο και την Αγία Νάπα (Κύπρος). Σκοπός δε της μελέτης, είναι ο προσδιορισμός των κοινωνικών επιπτώσεων του τουρισμού σε μικρές κοινωνίες με τη χρήση ερωτηματολογίου το οποίο δημιουργήθηκε για τις ανάγκες της έρευνας. Επιμέρους στόχο αποτελεί η συγκριτική διερεύνηση των διαφορών στη στάση και την αντίληψη των κατοίκων των διαφορετικών περιοχών και διαφορετικών χαρακτηριστικών. Το ερωτηματολόγιο ελέγχθηκε για την αξιοπιστία και την εγκυρότητά του και υλοποιήθηκε έρευνα σε δείγμα 450 κατοίκων των τριών περιοχών. Από τα ευρήματα της έρευνας διαφαίνονται ουσιαστικές διαφορές τόσο μεταξύ των διαφορετικών προορισμών όσο και μεταξύ των διαφορετικών κοινωνικών ομάδων. 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο ρυθμός ανάπτυξης του τουρισμού προκαλεί παγκοσμίως σημαντικές επιπτώσεις οι οποίες έχουν αποτελέσει πεδίο έρευνας των επιστημόνων. Οι επιπτώσεις αυτές θεωρούνται θετικές, δεν είναι όμως λίγες οι φορές που μπορεί να είναι και αρνητικές (Haley et al., 2004). Πολλοί επιστήμονες θεωρούν ότι ο τουρισμός αποτελεί εργαλείο ανάπτυξης (Gee et al., 1989) με πολλά επακόλουθα οικονομικά οφέλη τα οποία μπορούν να μετρηθούν αντικειμενικά και να χρησιμοποιηθούν για επιπλέον ανάπτυξη (Cohen, 1972). Ωστόσο οι κοινωνικές επιπτώσεις θεωρούνται περισσότερο υποκειμενικές και ακαθόριστες (Haley et al., 2004). Στην αξιολόγηση των κοινωνικών επιπτώσεων βαρύνουσα σημασία έχει η άποψη της τοπικής κοινωνίας, ιδιαίτερα όταν πρόκειται για μικρή περιοχή. Ο Rothman (1978) έδειξε ότι οι αρνητικές επιπτώσεις, σύμφωνα με τους κατοίκους, επικεντρώνονται κυρίως στην - 147 -
ηχητική ρύπανση, την ρύπανση του περιβάλλοντος, το κυκλοφοριακό, την εγκληματικότητα και την αύξηση των τιμών. Δεν μπορούμε να παραβλέψουμε όμως και τις σημαντικές θετικές επιπτώσεις. Οι Belisle και Hoy (1980) έδειξαν ότι στις θετικές επιπτώσεις του τουρισμού συγκαταλέγεται η βελτίωση των υποδομών της περιοχής, οι Milman και Pizam (1988) και Rothman (1978) σημειώνουν ότι ο τουρισμός αυξάνει τις ευκαιρίες για εργασία και οι Davis, Allen και Cosenza (1988) θεωρούν ότι εξαιτίας του τουρισμού οι επιλογές για διασκέδαση είναι σημαντικά περισσότερες. Σημαντικοί παράγοντες οι οποίοι διαμορφώνουν τη στάση και την αντίληψη των κατοίκων, σχετικά με τον τουρισμό, είναι τα δημογραφικά και τα προσωπικά τους στοιχεία (Belisle και Hoy, 1980). Θεωρείται πολύ σημαντική πληροφορία η γνώση της άποψης των κατοίκων η οποία και πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη κατά το σχεδιασμό της τουριστικής πολιτικής από τις τοπικές αρχές. Ανεξαρτήτως του πώς ο τουρισμός θα αναπτυχθεί σε μια μικρή κοινωνία οι κάτοικοι θεωρούνται βασικοί «παίκτες» που η συμπεριφορά τους θα έχει σημαντικές επιπτώσεις στην επιτυχία ή στην αποτυχία (Haley et al., 2004). Σε κάθε περίπτωση η ανάπτυξη του τουρισμού, ιδιαίτερα σε μικρές κοινωνίες, θα πρέπει να είναι ισορροπημένη, έτσι ώστε να αναδεικνύονται στο μέγιστο βαθμό οι θετικές και να περιορίζονται στο ελάχιστο οι αρνητικές επιπτώσεις. 2. ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΉ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ 2.1 Δείγμα και Συλλογή Δεδομένων Για τις ανάγκες της έρευνας χρησιμοποιήθηκε ερωτηματολόγιο το οποίο συμπληρώθηκε, με προσωπική συνέντευξη, από ενήλικες (18 ετών και άνω) κατοίκους των τριών περιοχών. Επιλέγει η μέθοδος της προσωπικής συνέντευξης γιατί εξασφαλίζεται μεγαλύτερη ταχύτητα συλλογής δεδομένων το δε ποσοστό ανταπόκρισης είναι μεγαλύτερο (response rate). Ως δειγματοληπτική μέθοδος επιλέγει η αναλογική δειγματοληψία κατά στρώματα, το τελικό δε μέγεθος του δείγματος ανέρχεται σε 450 άτομα τα οποία κατανέμονται σε 150 για κάθε μία εκ των τριών περιοχών. Στο σύνολο των ατόμων του δείγματος το 50,2% είναι γυναίκες και το 49,8% άνδρες. Ο ένας στους δύο είναι μέσης εκπαίδευσης, ενώ περίπου ο ένας στους τρεις είναι ανώτερης/ ανώτατης εκπαίδευσης. Το 14,7% έχει εισόδημα μικρότερο των 600 Euro και προέρχεται από τις περιοχές της Θάσου και της λίμνης Πλαστήρα, ενώ το 25,6% με εισοδήματα πάνω από 1.500 Euro προέρχεται κυρίως από την Αγία Νάπα. Τέλος, το 79,3% των ερωτηθέντων θεωρεί ότι ο τουρισμός επηρεάζει θετικά το επάγγελμά τους και μόνο το 0,4% υποστηρίζει το αντίθετο. 2.2 Μέτρηση Μεταβλητών Ερευνητικό εργαλείο της παρούσας εργασίας αποτελεί μέρος του ερωτηματολογίου των Perdue et al. (1990) το οποίο χρησιμοποιήθηκε για έρευνα στο Colorado των Η.Π.Α. Χρησιμοποιήθηκε επίσης και από τους Haley et al. (2005) για παρόμοια έρευνα στην περιοχή Bath της Μεγάλης Βρετανίας. Οι βασικές έννοιες οι οποίες περιγράφονται στο ερωτηματολόγιο είναι οι θετικές και οι αρνητικές επιπτώσεις που ενδεχομένως προκύπτουν εξαιτίας του τουρισμού σε μικρές περιοχές. Το ερωτηματολόγιο μεταφράστηκε στη Ελληνική γλώσσα, τροποποιήθηκε και - 148 -
προσαρμόστηκε έτσι ώστε να αποδίδονται σωστά και κατανοητά οι έννοιες και στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε πιλοτική έρευνα σε μικρό αριθμό κατοίκων έτσι ώστε να εντοπιστούν ελλείψεις και να διορθωθούν τυχόν λάθη. Στην τελική του μορφή αποτελείται από τρεις ενότητες. Στην πρώτη ενότητα περιλαμβάνονται γενικά δημογραφικά στοιχεία που αφορούν τους κατοίκους. Στην δεύτερη ενότητα περιέχονται ερωτήσεις οι οποίες αξιολογούν τις θετικές επιπτώσεις του τουρισμού και τέλος η τρίτη ενότητα αποτελείται από ερωτήσεις οι οποίες προσδιορίζουν τις αρνητικές επιπτώσεις. Οι ερωτήσεις του δεύτερου και τρίτου μέρους ετέθησαν υπό μορφή δηλώσεων στις οποίες οι ερωτώμενοι κλήθηκαν να δηλώσουν το βαθμό συμφωνίας ή διαφωνίας τους με βάση την 5- βάθμια κλίμακα Likert (1: Διαφωνώ απόλυτα έως 5: Συμφωνώ απόλυτα). Οι βασικές έννοιες (παράγοντες) οι οποίες εξετάζονται με τη χρήση του παρόντος ερωτηματολογίου είναι οι «θετικές» και οι «αρνητικές» επιπτώσεις για την αξιολόγηση των οποίων χρησιμοποιηθήκαν αρχικά 13 και 11 αντίστοιχα ερωτήσεις/ δηλώσεις. 2.3 Αξιοπιστία και Εγκυρότητα Η αξιοπιστία είναι ένα από τα σπουδαιότερα κριτήρια αξιολόγησης ενός ερευνητικού εργαλείου και αναφέρεται στην εσωτερική συνοχή των παραγόντων (Chu & Murrmann, 2005). Σε αρχικό δείγμα 250 ερωτηματολογίων, τα οποία συλλέχθηκαν από τις τρεις περιοχές, έγινε μια πρώτη προσπάθεια ελέγχου της αξιοπιστίας με τη χρήση του δείκτη alpha του Cronbach, όπως προτείνει ο Churchill (1979). Από τούς Nunnally (1978) και Spector (1992) συνιστάται η τιμή του δείκτη a να είναι τουλάχιστον 0,70. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, η τιμή του δείκτη a κυμάνθηκε από 0,528 για τις αρνητικές επιπτώσεις έως 0,629 για τις θετικές επιπτώσεις. Για την βελτίωση των τιμών του δείκτη a απομακρύνθηκαν μεταβλητές (ερωτήσεις) των οποίων η διορθωμένη συσχέτιση έναντι της συνολικής (corrected item-to-total correlation) ήταν μικρότερη από 0.30 (Churchill, 1979). Έτσι, αφού απομακρύνθηκαν 4 μεταβλητές από τον παράγοντα «θετικές επιπτώσεις» και 5 από τον παράγοντα «αρνητικές επιπτώσεις» υπολογίστηκε εκ νέου ο δείκτης a ο οποίος έδωσε 0,940 και 0,785 για τις «θετικές» και τις «αρνητικές» επιπτώσεις αντίστοιχα. Εγκυρότητα είναι ο βαθμός κατά τον οποίο οι ερωτήσεις (μεταβλητές) μετρούν επακριβώς αυτό το οποίο πιστεύουμε ότι μετρούν (Hair et al., 1998). Η ύπαρξη υψηλού βαθμού αξιοπιστίας είναι μία αναγκαία αλλά όχι ικανή συνθήκη για μια έγκυρη κλίμακα μέτρησης. Η κλίμακα πρέπει επιπλέον να ικανοποιεί και άλλα εννοιολογικά και εμπειρικά κριτήρια για να θεωρείται έγκυρη (Chu & Murrmann, 2005). Ο βασικότερος τύπος εγκυρότητας είναι η εγκυρότητα του περιεχομένου (Zikmund, 1997). Η εγκυρότητα του περιεχομένου αναφέρεται στην αντιπροσωπευτικότητα και την περιεκτικότητα των ερωτήσεων που χρησιμοποιούνται για να δημιουργήσουν μια κλίμακα (Bock & Kim, 2002) και πραγματοποιήθηκε στο αρχικό στάδιο της ανάπτυξης του ερωτηματολογίου. Βασίστηκε στη βιβλιογραφία, στις συζητήσεις με ειδικούς και στις συνεντεύξεις με κατοίκους. Επιπλέον, στην παρούσα έρευνα, η εγκυρότητα του περιεχομένου είναι επικυρωμένη και από τη χρήση του ερωτηματολογίου σε προγενέστερες έρευνες (Haley et al., 2005; Perdue et al., 1990). Ένας άλλος σημαντικός τύπος εγκυρότητας - 149 -
είναι η εγκυρότητα της δομής του ερωτηματολογίου. Για τον έλεγχο της εγκυρότητας του ερωτηματολογίου και την επικύρωση της δομής των μεταβλητών (Chu & Murrmann, 2006) πραγματοποιήθηκε Διερευνητική Παραγοντική Ανάλυση (Δ.Π.Α). Για να διασφαλιστεί ότι τα δεδομένα έχουν ικανοποιητικές ενδογενείς συσχετίσεις, για την πραγματοποίηση Δ.Π.Α, χρησιμοποιήθηκαν το στατιστικό μέτρο Κ.Μ.Ο (Kaiser- Mayer- Olkin) και ο έλεγχος σφαιρικότητας του Bartlett. Για την εξαγωγή των παραγόντων επιλέχθηκε η μέθοδος των βασικών συνιστωσών (principal component methods) ενώ πιστοποιήθηκαν ως παράγοντες μόνο αυτοί των οποίων η ιδιοτιμή (eigenvalue) ήταν μεγαλύτερη του 1. Από την πραγματοποίηση της Δ.Π.Α, με τη χρήση της μεθόδου ορθογώνιας περιστροφής των αξόνων Varimax, η οποία θεωρείται ως η πλέον δημοφιλής (Hair et al., 1998), προέκυψαν 2 παράγοντες οι οποίοι ερμηνεύουν το 66,6% της διακύμανσης. Ο δείκτης Κ.Μ.Ο με τιμή 0,841 είναι πολύ ικανοποιητικός καθώς υπερβαίνει το όριο του 0,8 που θεωρείται αξιόλογο (Hair et al., 1998), ενώ και ο έλεγχος σφαιρικότητας του Bartlett είναι σημαντικός σε επίπεδο σημαντικότητας 0,001. Τέλος οι φορτίσεις όλων των μεταβλητών στους αντίστοιχους παράγοντες είναι ικανοποιητικές καθώς υπερβαίνουν το ελάχιστο όριο 0,45 (Hair et al., 1998). Οι δύο παράγοντες οι οποίοι προέκυψαν πιστοποίησαν την αρχική δομή του ερωτηματολογίου και την καταλληλότητα των μεταβλητών να μετρούν αυτό το οποίο υποτίθεται ότι μετρούν. Τα αποτελέσματα της Δ.Π.Α και οι παράγοντες οι οποίοι διαμορφώθηκαν, με τις 15 μεταβλητές οι οποίες παρέμειναν, εμφανίζονται στον επόμενο πίνακα 1. Πίνακας 1: Αποτελέσματα Δ.Π.Α Παράγοντες Μεταβλητές Θ.Ε Α.Ε a q1: Τα οφέλη από τον τουρισμό, για την περιοχή, είναι 0,924 0,940 περισσότερα από τις αρνητικές συνέπειές του q2: Ο τουρισμός βελτιώνει την εμφάνιση της περιοχής 0,928 q3: Αυξάνοντας τον αριθμό των τουριστών βελτιώνεται η οικονομία της περιοχής 0,912 q5: Η περιοχή θα έπρεπε να γίνει συνηθέστερος τουριστικός προορισμός 0,864 q6: Η περιοχή θα έπρεπε να προσελκύει περισσότερους τουρίστες 0,881 q7: Ο τουρισμός βελτιώνει την ποιότητα της ζωής των κατοίκων της περιοχής 0,903 q9: Ο τουρισμός παρέχει καλές ευκαιρίες για δουλειά στους κατοίκους της περιοχής 0,539 q10: Ο τουρισμός θα έπρεπε να παίζει ζωτικό ρόλο στο μέλλον της περιοχής 0,815 q13: Όταν συζητώ με συμπολίτες, για θέματα σχετικά με τον τουρισμό, είμαι θετικός 0,801 q15: Η τοπική αρχή θα έπρεπε να περιορίσει τον τουρισμό 0,651 0,785 q16: Ο τουρισμός είναι η αιτία περισσότερων σκουπιδιών 0,798-150 -
στους δρόμους q18: Ο τουρισμός αυξάνει τους φόρους 0,741 q20: Ο τουρισμός αυξάνει την εγκληματικότητα της 0,631 περιοχής q21: Ο τουρισμός αυξάνει τις τιμές των ακινήτων της 0,737 περιοχής q24: Ο τουρισμός δυσχεραίνει την κυκλοφορία της 0,748 περιοχής K.M.O = 0,841 Bartlett's Test of Sphericity = 1954,327, df = 105, Sig.=0,000 Total variance explained = 66,605% Το τελευταίο βήμα στην επικύρωση του ερωτηματολογίου αποτέλεσε η επαναξιολόγηση της παραγοντικής δομής του με τη χρήση Επιβεβαιωτικής Παραγοντικής Ανάλυσης (Ε.Π.Α). Στα δεδομένα τα οποία συλλέχθηκαν από συνολικά 450 κατοίκους των τριών περιοχών πραγματοποιήθηκε Ε.Π.Α. Με την Ε.Π.Α η ακριβής δομή του παραγοντικού μοντέλου, η οποία βασίζεται σε συγκεκριμένη θεωρία ή σε προηγούμενες έρευνες είναι γνωστή (Sharma, 1996). Χρησιμοποιείται λοιπόν, για τον έλεγχο της ικανότητας συγκεκριμένου μοντέλου να προσαρμόζεται στα δεδομένα. Έτσι, αφού κατασκευάστηκε το μετρικό μοντέλο, στο οποίο οι αρχικές μεταβλητές συνδέθηκαν με τις λανθάνουσες δομές (latent factors), σύμφωνα με τα αποτελέσματα της Δ.Π.Α, στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε Ε.Π.Α με τη χρήση του στατιστικού πακέτου LISREL 8.74, το οποίο είναι από τα πλέον δημοφιλή προγράμματα για την πραγματοποίηση παρόμοιων αναλύσεων. Η εκτίμηση των παραμέτρων έγινε με τη μέθοδο των Σταθμισμένων Ελάχιστων Τετραγώνων (Weighted Least Squares) και τη χρήση του πίνακα των Πολυχωρικών Συσχετίσεων (Polychoric Correlation Matrix) και των Ασυμπτωτικών Συνδιακυμάνσεων (Asymptotic Covariance Matrix) όπως προτείνουν πολλοί ερευνητές (Joreskog & Sorbom, 2001; Hair et. al., 1998; Bollen & Long, 1993) στην περίπτωση που όλες ή κάποιες από τις μεταβλητές είναι διατάξιμες (ordinal). Η αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της Ε.Π.Α εστιάζεται αρχικά στην αξιολόγηση του συνολικού μοντέλου και στη συνέχεια του μετρικού μοντέλου. Συγκεκριμένα για την αξιολόγηση του συνολικού μοντέλου ο πρώτος έλεγχος αφορούσε το χ 2 στατιστικό και την p-τιμή αυτού. Ελέγχθηκε επίσης, όπως συνιστούν οι Hair et. al., (1995), ειδικά για μεγάλα δείγματα, η σχέση χ 2 /df. Στη συνέχεια, για την ολοκλήρωση του ελέγχου της συνολικής προσαρμογής αξιολογήθηκε μια σειρά δεικτών, οι σημαντικότεροι των οποίων είναι οι δείκτες R.M.S.E.A. (Root Mean Square Error of Approximation), C.F.I. (Comparative Fit Index), G.F.I (Goodness of Fit Index) και Parsimony Normed Fit Index (PNFI). Στον επόμενο πίνακα παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της αξιολόγησης του συνολικού μοντέλου. Πίνακας 2: Δείκτες Αξιολόγησης Συνολικού Μοντέλου Δείκτες Τιμές Προτεινόμενες τιμές χ 2 237,45 df 89-151 -
p-value χ 2 /df R.M.S.E.A C.F.I. G.F.I P.N.F.I. 0,000 2,67 0,061 0,98 0,98 0,83 >0,05 a <3 b <0,1 c >0,90 d >0,90 d >0,50 e Hair et al. (1995). b Bollen (1989), Carmines και Mclver (1981), Hair et al. (1995). c Charma (1996), d Joreskog & Sorbom (1993). e Byrne (1998), Mulaik et al. (1989). Για την αξιολόγηση του μετρικού μοντέλου έγινε έλεγχος της σημαντικότητας των φορτίσεων (loadings) με τη χρήση των t- τιμών τους. Υπολογίσθηκαν επίσης οι δείκτες δομικής αξιοπιστίας (construct reliability) και ερμηνευμένης διακύμανσης (variance extracted) των οποίων οι τιμές, σύμφωνα με τους Hair et al., (1995) πρέπει να είναι μεγαλύτερες από 0,7 και 0,5 (50%) αντίστοιχα. Τα αποτελέσματα από την Ε.Π.Α που αφορούν το μετρικό μοντέλο έδειξαν ότι όλες οι φορτίσεις είναι στατιστικά σημαντικές ( t > 2, 58 ), ενώ η δομική αξιοπιστία είναι 0,987 και 0,827 και η ερμηνευθείσα διακύμανση είναι 88,8% και 66,5% για τις θετικές και τις αρνητικές επιπτώσεις αντίστοιχα. Από την αξιολόγηση τόσο του συνολικού όσο και του μετρικού μοντέλου προκύπτει ότι η προσαρμογή του προτεινόμενου μοντέλου στα δεδομένα είναι ικανοποιητική, ενώ δεν απαιτήθηκε η απομάκρυνση καμίας προσδιοριστικής μεταβλητής. 3. ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ- ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Από τα βασικά στατιστικά μέτρα διαφαίνεται η γενικότερη τάση του συνόλου των κατοίκων των τριών περιοχών. Έτσι, μπορούμε να πούμε ότι οι θετικές επιπτώσεις στο σύνολό τους αξιολογούνται ως ιδιαίτερα ικανοποιητικές (4,54), ενώ οι αρνητικές δεν φαίνεται να είναι σημαντικά ανησυχητικές (3,48). Η εμφανώς μεγάλη τυπική απόκλιση δηλώνει την διαφορετικότητα στην αντίληψη των κατοίκων σχετικά με τις επιπτώσεις του τουρισμού στις περιοχές τους. Για τον εντοπισμό των παραγόντων εκείνων οι οποίοι διαφοροποιούν τη στάση και την αντίληψη των κατοίκων σχετικά με τις επιπτώσεις του τουρισμού πραγματοποιήθηκε Ανάλυση Διακύμανσης (ANOVA) ως προς τα δημογραφικά χαρακτηριστικά τους. Από τα αποτελέσματα της ανάλυσης προκύπτει ότι υπάρχει στατιστικά σημαντική διαφορά για όλα τα χαρακτηριστικά των κατοίκων στις θετικές επιπτώσεις (p<0,05). Στις αρνητικές επιπτώσεις δεν υπάρχει διαφορά αντίληψης μόνο μεταξύ των διαφορετικών επιπέδων εκπαίδευσης (p=o,337), εισοδήματος (p=0,269) και σχετικότητας του επαγγέλματος (0,956). Ειδικότερα, θεωρούν ότι οι επιπτώσεις του τουρισμού είναι θετικότερες, οι νεότερης ηλικίας άνδρες, οι κάτοικοι της Θάσου και της Αγίας Νάπας, οι κάτοικοι μέσης και ανώτατης εκπαίδευσης, οι έχοντες μεγάλα σχετικά εισοδήματα και επάγγελμα που επηρεάζεται θετικά από τον τουρισμό. Αντίθετα, θεωρούν ότι οι αρνητικές επιπτώσεις είναι σημαντικές, κυρίως οι κάτοικοι της περιοχής Πλαστήρα, οι γυναίκες και οι γηραιότεροι κάτοικοι των περιοχών. Διαφαίνεται επίσης ότι οι κάτοικοι που εκτιμούν ιδιαίτερα τις θετικές - 152 -
επιπτώσεις του τουρισμού θεωρούν ότι οι αρνητικές δεν είναι ιδιαίτερα σημαντικές (t= 26,672 με p= 0,000). 4. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Η πεποίθηση ότι ο τουρισμός φέρνει ανάπτυξη και ευημερία, οδήγησε πολλές περιοχές της χώρας μας στην αναζήτηση κινήτρων προσέλκυσης τουριστών. Έτσι, περιοχές που πριν μερικά χρόνια δεν είχαν ενδιαφέροντα, σχετικά με τον τουρισμό, μεταβλήθηκαν σύντομα σε τουριστικά κέντρα. Αυτό συνέβη πολλές φορές χωρίς να υπάρχουν οι απαραίτητες υποδομές και η ανάλογη οργάνωση. Οι περιοχές αυτές που συνήθως είναι μικρές, δέχτηκαν, όπως ήταν φυσικό, τις επιπτώσεις του τουρισμού και τις συνέπειές του χωρίς να είναι συχνά έτοιμες να τις αντιμετωπίσουν. Από τα αποτελέσματα της έρευνας προέκυψε ότι οι θετικές επιπτώσεις του τουρισμού υποσκελίζουν τις αντίστοιχες αρνητικές επιπτώσεις. Ως σημαντικότερες μεταξύ των θετικών θεωρούνται, η συμβολή στην οικονομική ανάπτυξη του τόπου, η συμβολή στην καταπολέμηση της ανεργίας αλλά και η μακροχρόνια προοπτική ανάπτυξης. Αντίθετα ως αρνητικότερες μεταξύ των αρνητικών επιπτώσεων εμφανίζονται η αύξηση των τιμών των ακινήτων, η κυκλοφοριακή επιβάρυνση και η αύξηση των φόρων. Παρατηρείται επίσης μια επιφυλακτικότητα των κατοίκων της περιοχής Πλαστήρα προς τον τουρισμό, σε σχέση με τους κατοίκους των παραδοσιακότερων τουριστικών προορισμών όπως είναι η Θάσος και η Αγία Νάπα. Ωστόσο, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των κατοίκων είναι αυτά που επιδρούν σημαντικότερα στην διαμόρφωση στάσης και άποψης σχετικά με τις επιπτώσεις του τουρισμού. Συνολικά, από τα αποτελέσματα της έρευνας γίνεται αντιληπτό ότι σχεδόν όλοι προσβλέπουν στην τουριστική ανάπτυξη διατηρώντας ωστόσο επιφυλάξεις για τις επιπτώσεις του. Γίνεται δε άμεσα αντιληπτό ότι η τουριστική ανάπτυξη μιας περιοχής πρέπει να είναι ισορροπημένη έτσι ώστε να εξασφαλίζονται τα μέγιστα δυνατά οφέλη και συγχρόνως να ελαχιστοποιούνται οι αρνητικές συνέπειες. ABSTRACT The enormous growth of tourism at the post war period which is due, mainly, to the increase of free time and income size, in the developed countries. But also the important improvements of transportation, led to an increase of interest of various scientific sectors to analyze the characteristics of this phenomenon and the impacts of its growth. The big majority of studies and researches of sociology of tourism refer to the question of social impacts of tourist growth in the place of reception of tourists. The present study concerns Lake Plastira, Thassos island and Saint Napa (Cyprus). This article aims to determine the social impacts of tourism in small societies with the use of questionnaire which was created for the needs of research. Furthermore objective constituted the comparative investigation of differences between the different destinations and social features. The questionnaire was checked for the reliability and its validity and the research was implemented in a sample of 450 residents of the three regions. From the findings of research emerge, essential differences between different destinations as well as between the different social teams. - 153 -
ΑΝΑΦΟΡΕΣ Belisle, F. and Hoy, D. (1980). The Perceived Impact of Tourism on Residents: A Case Study in Santa Marta, Colombia. Annals of Tourism Research vol. 7, 83 101. Bock, G.W. and Kim, Y.G. (2002). Breaking the Myths of rewards: An Exploratory Study of Attitudes About Knowledge Sharing. Information Resources Management Journal vol. 15(2), 14-21. Bollen, K. A. (1989). Structural equations with latent variables. New York: John Wiley & Sons. Bollen, K. A. and Long, S. J. (1993). Testing Structural Equation Models. London, SAGE. Byrne, B. M. (1998). Structural Equation Modeling with LISREL, PRELIS and SIMPLIS: Basis Concepts, Application and Programming. Lawrence Erlbaum, Mahwah, NJ. Carmines, E. G. and Mclver, J. P. (1981). Analyzing models with unobserved variables. In : Bohrnstedt, G.W., Borgatta, E.F (Eds), Social Measurement : Current Issues. Sage, Beverly Hills, CA. Chu, K. H. and Murrmann, S.K. (2006). Development and validation of the hospitality emotional labor scale. Tourism Management vol. 27, 1181-1191. Churchill, G. A. (1979). A paradigm for developing better measures of marketing constructs. Journal of Marketing Research vol. 16, 64-73. Cohen, E. (1972). Towards Sociology of International Tourism. Social Research vol. 39, 161 182. Davis, D., Allen, J.and Consenza, R. (1988). Segmenting Local Residents by their Attitudes, Interests, and Opinions toward Tourism. Journal of Travel Research vol. 27(2), 2 8. Gee, C., Choy, D. and Makens, J. (1989). The Travel Industry (second ed.). New York: Van Nostrand Reinhold Hair, F., Anderson, R., Tatham, R., Black, W. (1995). Multivariate Data Analysis with Readings, 4th Ed, London, Prentice-Hall International. Haley A.J., Snaith, T. and Miller, G. (2004). The social impacts of tourism: A case study of Bath, U.K. Annals of Tourism Research vol. 32(3), 647-668. Joreskog, K. and Sorbom, D. (2001). LISREL 8: User s Reference Guide. Lincolnwood, SSI. Milman, A. and Pizam, A. (1988). Social Impacts of Tourism on Central Florida. Annals of Tourism Research vol. 15, 191 204. Mulaik, S. A., James, L. R., Van Altine, J., Bennett, N., Lind, S. and Stilwell, C. D. (1989). Evaluation of goodness of fitness indices for structural equation models. Psychological Bulletin vol.105, 430-445. Nunally, J. C. (1978). Psychometric Theory. 2 nd ed., McGraw- Hill, New Delhi. Perdue, R., Long, P. and Allen, L. (1987). Rural Resident Tourism Perceptions and Attitudes. Annals of Tourism Research vol. 14, 420 429. Rothman, R. (1978). Residents and Transients: Community Reaction to Seasonal Visitors. Journal of Travel Research vol. 16(3), 8 13. Sharma, S. (1996). Applied Multivariate Techniques, Willey, New York. Spector, P. E. (1992). Summated rating scale construction: An Introduction, in Quantitative Applications in the Social Sciences. Sage, Beverly Hills C.A. Zikmund, W. (2003). Business Research Methods. Ohio. Thomson South-Western. - 154 -