Ε ΕΘΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΗΜΟΣΙΑΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΙE ΕΚΠΑΙ ΕΥΤΙΚΗ ΣΕΙΡΑ ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΤΕΛΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Θέµα: Ευρωπαϊκά Προγράµµατα και Κοινοτικές Πρωτοβουλίες για θέµατα Ανάπτυξης Επιβλέπων: Κωνστ. Γε. Αθανασόπουλος Σπουδάστρια: Χρυστάλλα Χαραλάµπους ΑΘΗΝΑ, ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2004 1
Περίληψη Στο πλαίσιο της παρούσης εργασίας καταβάλλεται µία προσπάθεια εξέτασης του θεωρητικού πλαισίου της περιφερειακής ανάπτυξης. Συγκεκριµένα, το πρώτο κεφάλαιο αναφέρεται στη στρατηγική της περιφερειακής ανάπτυξης και επιχειρείται µία γενικότερη σκιαγράφηση των εννοιών εν γένει της ανάπτυξης και ειδικότερα της περιφερειακής ανάπτυξης. Επίσης, γίνεται µία προσπάθεια καταγραφής των σηµαντικότερων θεωριών, µε συνοπτική παρουσίαση των σταδίων ανάπτυξης και των νεώτερων στρατηγικών. Το δεύτερο κεφάλαιο αναφέρεται στην ευρωπαϊκή περιφερειακή πολιτική, την αναγκαιότητά της, τους φορείς άσκησής της, τα ιαρθρωτικά Ταµεία και τους στόχους προτεραιότητας αυτών. Επιπρόσθετα, στο πλαίσιο των πρωταρχικών στόχων των Ταµείων, επιχειρείται µία οµαδοποίησή τους ανά προγραµµατική περίοδο βάσει των ηµεροµηνιών εντός των οποίων υλοποιήθηκαν και υλοποιούνται τα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης (ΚΠΣ). Ακολούθως γίνεται µία αναφορά στην περιφερειακή πολιτική όπως αυτή διαµορφώνεται σε ελληνικά πλαίσια, µε παράλληλη παρουσίαση των προβληµάτων που αντιµετωπίζουν οι ελληνικές περιφέρειες σε όλα τα επίπεδα. Έπεται η περιγραφή του περιφερειακού προγραµµατισµού στην Ελλάδα σύµφωνα µε το γενικό πλαίσιο διαµόρφωσής του και τους φορείς άσκησης, ενώ στη συνέχεια περιγράφεται η διαχρονική εξέλιξη της ελληνικής περιφερειακής πολιτικής µε αναφορά στην προ της ένταξης και στη µετά την ένταξη στην ΕΟΚ περίοδο. Η ολοκλήρωση του πρώτου µέρους γίνεται µε την παράθεση µιας σειράς στοιχείων που ουσιαστικά σκιαγραφούν την αναπτυξιακή φυσιογνωµία της Περιφέρειας Θεσσαλίας. ίνεται µία σύντοµη περιγραφή της ταυτότητας της Περιφέρειας και της µορφολογίας της και επιπλέον παρατίθενται δηµογραφικά και στατιστικά στοιχεία. Το δεύτερο µέρος αφορά στα Προγράµµατα και τις Πρωτοβουλίες που αναπτύχθηκαν για θέµατα ανάπτυξης. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στα Μεσογειακά Ολοκληρωµένα Προγράµµατα. Η συνέχεια είναι αφιερωµένη στα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης όπου αναλύονται οι Άξονες Προτεραιότητας, η συµβολή τους στην ενεργοποίηση του ενδογενούς δυναµικού και στην κατανοµή των πόρων τους. Όσον 2
αφορά στο Α ΚΠΣ θα πρέπει να τονισθεί ότι η έλλειψη προηγούµενης εµπειρίας από τις εθνικές και τις περιφερειακές αρχές σε ανάλογες καταστάσεις είχε ως αποτέλεσµα την ελλιπή καταγραφή στοιχείων στον τοµέα των χρηµατοδοτήσεων. Εφαρµόζεται το ίδιο αναλυτικό πρότυπο παρουσίασης και για το Β ΚΠΣ όπου και εδώ, λόγω του ότι η απορρόφηση των κονδυλίων δεν έχει ολοκληρωθεί, η αξιολόγηση καλύπτει µόνο ένα πολύ µικρό διάστηµα. Επιπρόσθετα επιχειρείται η προβολή της σηµασίας του Πλαισίου για την Περιφέρεια Θεσσαλίας και η αξιολόγησή του. Η ίδια δοµή τηρείται και για το Γ ΚΠΣ µε γνώµονα το γεγονός ότι, εφόσον δεν έχει λήξει, στοιχεία που να στοιχειοθετούν κάποιου είδους αξιολόγηση ή δείκτες αποτελεσµάτων να µην είναι διαθέσιµα. Στο έβδοµο κεφάλαιο αναλύονται οι Κοινοτικές Πρωτοβουλίες των τριών προγραµµατικών περιόδων, ενώ στο όγδοο τα Ευρωπαϊκά Προγράµµατα των αντίστοιχων περιόδων. Οι τοµείς της Καινοτοµίας και τα Προγράµµατα Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης που υλοποιήθηκαν και πρόκειται να υλοποιηθούν στην Περιφέρεια Θεσσαλίας τυγχάνουν ιδιαίτερης σηµασίας και συνεπώς αναλύονται λεπτοµερώς. Το τρίτο µέρος περιλαµβάνει µία γενικότερη αξιολόγηση που συνοδεύεται από τα συµπεράσµατα που προέκυψαν από την εκπόνηση της παρούσης εργασίας. 3
Summary In the context of the present thesis, an effort is made to present the theoretical framework of regional development. More specifically, the first chapter elaborates the strategy for regional development and there is an attempt to outline in a more general way, the notions of development and regional development. Furthermore, an effort is being made to register the most important theories, with a comprehensive presentation of the theories for the various stages of development as well as the most recent strategies. The second chapter elaborates European regional policy, its necessity, the managing authorities that execute this policy, the Structural Funds and their priority goals. Moreover, in the context of the Structural Funds main goals, an attempt is made to list them for each period programmatic period, according to the dates within which the Community Support Frameworks were realized. A report follows, concerning the regional policy as it is conceived and adjusted in the Greek territory, together with a presentation of the problems that the Greek regions have to deal with, at all levels. There is also a description of Greece s regional planning, the general framework of its formation and the executive authorities, as well as a presentation of the evolution, through the years, of Greek regional policy, both before and after the country joined the European Union. The first part of this thesis is completed with the presentation of a series of data that give the full picture of the developing image of the Thessaly Region. There is a brief description of the Region and its morphology, as well as demographical and statistical data. The second part regards the Programs and the Initiatives that aimed to development issues, especially the Mediterranean Unified Programs. The rest of the chapter is about Community Support Frameworks, with an analysis of Priority Axes, their contribution to the mobilization of the internal force and the distribution of their sources. As long as the First C.S.F. is concerned, it should be noted that the lack of previous experience in similar situations on the part of national and regional authorities had, as a consequence, the incomplete registration of data in the department of financing. The same analytical pattern is used for the Second C.S.F. In this case as well, 4
due to the fact that the absorption of funds is not yet completed, the evaluation covers a rather limited time period. Furthermore, there is an attempt to present the importance of the Community Support Framework for the Thessaly Region and its evaluation. The same structure is applied to the presentation of the Third C.S.F., taking under consideration the fact that it is still in progress, so data or result indicators that could help for its evaluation are not yet available. In the Seventh Chapter there is an analysis of the Community Initiatives for the three programmatic periods, while in the Eight Chapter there are the European Programs for each Period. The sector of Innovation and the Programs for Research and Technological Development that were materialized and are going to be materialized by the Thessaly Region are of outmost importance and are described in detail. The third part includes a more general evaluation as well as the conclusions drawn from the present thesis. 5
Λέξεις Κλειδιά Περιφερειακή ανάπτυξη, Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης, Περιφερειακά Επιχειρησιακά Προγράµµατα, ιαρθρωτικά Ταµεία, Καινοτοµία, Βιώσιµη Ανάπτυξη. ιευρωπαϊκά ίκτυα, Κοινή ονοµατολογία των εδαφικών στατιστικών µονάδων (NUTS), Καινοτόµες δράσεις, Τα Χρηµατοδοτικά Μέσα της Περιφερειακής Αλληλεγγύης, Αναπτυξιακά Προγράµµατα, Μεσογειακά Ολοκληρωµένα Προγράµµατα, Κοινοτικές Πρωτοβουλίες, Περίοδοι Προγραµµατισµού, Αναπτυξιακοί στόχοι, ΠΕΠ Θεσσαλίας, Εισροές της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ε.Σ.Σ.Α., Απορροφήσεις στο ΚΠΣ 2000-2006, Υλοποίηση του Γ ΚΠΣ, Α ΚΠΣ, Β ΚΠΣ. Περιφέρεια Θεσσαλίας. 6
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Περίληψη... 1 Summary... 4 Λέξεις Κλειδιά... 6 ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ... 7 Α. Εισαγωγή... 10 Mέρος Α: Γενικές Έννοιες- Θεωρητικό Υπόβαθρο... 13 1.Η Στρατηγική της Περιφερειακής Ανάπτυξης... 13 1.1 Η Έννοια της Ανάπτυξης... 13 1.2 Η έννοια της Περιφερειακής Ανάπτυξης... 14 1.3 Θεωρίες Ανάπτυξης... 15 2. Η Περιφερειακή Πολιτική στην Ευρωπαϊκή Ένωση... 20 2.1 H ουσία της Κοινοτικής Πολιτικής... 21 2.2 Φορείς Άσκησης της Περιφερειακής Πολιτικής... 22 2.3 Τα Μέσα Άσκησης της Περιφερειακής Πολιτικής... 22 2.4 Προκλήσεις και Προοπτικές... 25 3. Η Περιφερειακή Πολιτική στην Ελλάδα... 27 3.1 Τα προβλήµατα Των Ελληνικών Περιφερειών... 27 3.2 Η Περιφερειακή Στρατηγική Ανάπτυξης... 29 3.3 Φορείς Άσκησης Περιφερειακής Πολιτικής και Θεσµοθετηµένα Όργανα... 30 3.5 Η Εξέλιξη της Περιφερειακής Πολιτικής στην Ελλάδα... 32 Μέρος Β: Η Αναπτυξιακή Φυσιογνωµία της Περιφέρειας Θεσσαλίας... 34 1. Η θέση και η ταυτότητα της Περιφέρειας Θεσσαλίας... 34 1.2 Το Ανάγλυφο και η Μορφολογία... 34 1.3 ηµογραφικά χαρακτηριστικά... 35 1.4 Οικονοµικά Χαρακτηριστικά... 36 ΜΕΡΟΣ Γ: Προγράµµατα και Πρωτοβουλίες Περιφερειακής Ανάπτυξης... 40 1. Τα Μεσογειακά Ολοκληρωµένα Προγράµµατα (ΜΟΠ)... 40 1.1 Περιοχές παρέµβασης... 40 1.2 Το ΜΟΠ Ανατολικής Κεντρικής Ελλάδας... 41 1.3 Στόχοι και Μέτρα... 44 2. Tα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης... 45 2.1 Το Α Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης... 47 2.1.1 Η αξιολόγηση του Α ΚΠΣ... 49 2.2 Το Α ΚΠΣ ως µοχλός ανάπτυξης της Περιφέρειας Θεσσαλίας... 50 2.2.1 Συνοπτική αξιολόγηση των µακροοικονοµικών επιπτώσεων του προγράµµατος... 51 2.3 Το Β Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης... 52 2.3.1 Αξιολόγηση του Β ΚΠΣ... 55 2.4 Το Β ΚΠΣ ως Μοχλός Ανάπτυξης της Περιφέρειας Θεσσαλίας... 55 2.4.1 Αξιολόγηση του ΠΕΠ Θεσσαλίας... 57 2.4.2 Συνοπτική κριτική παρουσίαση του Α και Β ΚΠΣ... 58 2.4 Το Γ Κοινοτικό Πλαίσιο Στήριξης... 59 2.4.1 Το Γ ΚΠΣ ως Μοχλός Ανάπτυξης της Χώρας... 62 2.4.2 Η Εφαρµογή του Γ ΚΠΣ... 63 7
2.5 Στόχοι αναπτυξιακού χαρακτήρα της Περιφέρειας Θεσσαλίας... 66 2.6 ΠΕΠ Θεσσαλίας 2000-2006... 67 2.7 Προοπτικές... 70 3. Οι Κοινοτικές Πρωτοβουλίες... 72 3.1 Α Περίοδος Προγραµµατισµού (1989-1993)... 72 3.2 Β Περίοδος Προγραµµατισµού (1994-1999)... 73 3.3 Γ Περίοδος Προγραµµατισµού (2000-2006)... 74 3.3.1 H κοινοτική Πρωτοβουλία «ΕQUAL»... 75 3.3.2 EQUAL και Περιφέρεια Θεσσαλίας... 77 3.3.3 Η Κοινοτική Πρωτοβουλία «LEADER+»... 78 3.3.4 Η Κοινοτική Πρωτοβουλία «URBAN II»... 80 3.3.5 Η Κοινοτική Πρωτοβουλία «INTERREG III»... 80 4. Τα Ευρωπαϊκά Προγράµµατα... 82 4.1 Τα Προγράµµατα της περιόδου 1987-1993... 83 4.2 Τα προγράµµατα της περιόδου 1994-1999... 83 4.2.1 Έρευνα Τεχνολογική Ανάπτυξη Καινοτοµία... 84 4.2.1.1 Το Πρόγραµµα «Καινοτοµία»... 85 4.2.1.2. Τα Προγράµµατα «RIS και RITTS»... 85 4.2.1.3 Το «RIS» Θεσσαλίας... 85 4.2.1.4 Το Πρόγραµµα «TRIPS» Θεσσαλίας. ιάδοση της Επιχειρηµατικότητας και Ευφυΐας στις ΜΜ.Ε... 86 4.2.1.5 Το Πρόγραµµα «PAN INTEREG II MEDOC» Θεσσαλίας.... 87 4.2.2 Εκπαίδευση Επαγγελµατική Κατάρτιση Νεολαία... 87 4.2.2.1 Το Πρόγραµµα «Σωκράτης»... 87 4.2.2.2. Το πρόγραµµα «Leonardo da Vinci»... 88 4.2.2.3 Το Πρόγραµµα «Νεολαία για την Ευρώπη ΙΙΙ»... 88 4.2.3 Βιοµηχανία Ενέργεια ίκτυα Προώθησης Συνεργασίας Επιχειρήσεων 88 4.2.4 Περιβάλλον... 89 4.2.4.1 To χρηµατοδοτικό Μέσο «Life»... 89 4.2.5 Γεωργία Αλιεία... 89 4.3 Ευρωπαϊκά Προγράµµατα της περιόδου 2000-2006... 90 4.3.1 Έρευνα Τεχνολογική Ανάπτυξη Καινοτοµία... 91 4.3.1.1 «Το Έκτο Πρόγραµµα Πλαίσιο ράσεων Έρευνας, Τεχνολογικής Ανάπτυξης και Επίδειξης της Ευρωπαϊκής Κοινότητας»... 92 4.3.1.2 Το Πρόγραµµα «Regional Innovation Strategy plus (RIS+)»... 92 8.3.1.3 Το «RIS+» Θεσσαλίας Περιφερειακή Στρατηγική για την Καινοτοµία.(2000-2001)... 93 4.3.1.4 Το Πρόγραµµα «RISE»... 94 4.3.1.5 Το Πρόγραµµα «INNOREGIO» Θεσσαλίας. Τεχνικές ιαχείρισης της Καινοτοµίας (1999-2002)... 95 4.3.1.6 Το Πρόγραµµα «INVENT». Καινοτόµα Εγχειρήµατα στη Θεσσαλία(2002-2003)... 96 4.3.1.7 Το Πρόγραµµα «Ανταγωνιστική και Αειφόρος Οικονοµική Ανάπτυξη»... 97 4.3.1.8 Το Πρόγραµµα «IST» Κοινωνία των Πληροφοριών φιλική για τους χρήστες... 97 4.3.1.9 Τα ιευρωπαϊκά Τηλεπικοινωνιακά ίκτυα «TEN TELECOM»... 97 4.3.1.10 Τα ιευρωπαϊκά ίκτυα Ηλεκτρονικής Ανταλλαγής εδοµένων µεταξύ ιοικήσεων «IDA».... 98 8
8.3.2 Εκπαίδευση Επαγγελµατική Κατάρτιση Νεολαία Πολιτισµός... 98 4.3.2.1 Το Πρόγραµµα «Σωκράτης»... 98 4.3.2.2 Το Πρόγραµµα «Leonardo da Vinci»... 99 4.3.2.3 Το Πρόγραµµα «Νεολαία»... 99 4.3.2.4 Το Πρόγραµµα «Πολιτισµός 2000»... 100 4.3.3 Βιοµηχανία Επιχειρήσεις Ενέργεια... 100 4.3.3.1 Το Πρόγραµµα «ALTENER» Ανανεώσιµες πηγές ενέργειας... 100 4.3.3.2 Το Πρόγραµµα «SAVE II»... 101 4.3.3.3 Το Πρόγραµµα για τις Επιχειρήσεις και την Επιχειρηµατικότητα... 101 4.3.3.4 Το Πρόγραµµα Κοινών Ευρωπαϊκών Επιχειρήσεων «JEV»... 101 4.3.4 Περιβάλλον... 102 4.3.4.1 Το Πρόγραµµα «LIFE III»... 102 4.3.4.2 Το Πρόγραµµα «SMAP»- Ευρωµεσογειακή Εταιρική Σχέση... 102 4.3.4.3 «Το Κοινοτικό Πλαίσιο Συνεργασίας για την Προαγωγή της Βιώσιµης Ανάπτυξης σε Αστικό Περιβάλλον»... 103 4.3.5 Γεωργία Αλιεία... 104 4.3.5.1.Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ)... 104 4.3.5.2 Το Πρόγραµµα «Ποιότητα Ζωής και ιαχείριση των Ζώντων Πόρων»... 104 4.3.5.3 Προώθηση Αγροτικών Προϊόντων... 104 4.3.5.4 «Aλιεία 2000-2006»... 105 Μέρος : Συµπεράσµατα... 106 Βιβλιογραφία... 109 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ... 112 Ι. ιαχρονική εξέλιξη και διάρθρωση της υλοποίήσης των δεσµεύσεων του Γ ΚΠΣ 113 II. Αναπτυξιακά έργα που έχουν υλοποιηθεί τα τελευταία χρόνια στην περιφέρεια Θεσσαλίας... 114 III(α). Αναπτυξιακά προγράµµατα/έργα στη φάση της υλοποίησης... 117 III(β). Αναπτυξιακά προγράµµατα/έργο στη φάση του σχεδιασµού υποβολής προτάσεων... 119 IV. Χρηµατοδοτικός Πίνακας 2000-2006... 122 V. Εισροές από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή(2000-2006)... 124 VI. Ενταγµένα έργα ανά κατηγορία ενέργειας- ΠΕΠ Θεσσαλίας... 128 VII. Φορείς Καινοτοµίας της Περιφέρειας Θεσσαλίας... 150 9
Α. Εισαγωγή Σε µία σύγχρονη δηµοκρατική κοινωνία, η επιτυχία µιας στρατηγικής οικονοµικής ανάπτυξης εξαρτάται, κυρίως, από τη συµµετοχή του συνόλου των κοινωνικών και οικονοµικών δυνάµεων στο σχεδιασµό, την υλοποίηση και τον έλεγχο όλων των απαραίτητων µέτρων πολιτικής. Η µακροχρόνια και συνεπώς βιώσιµη οικονοµική ανάπτυξη απαιτεί σεβασµό στο περιβάλλον αλλά και στις µελλοντικές γενιές, και προϋποθέτει την άµβλυνση των κοινωνικών και οικονοµικών ανισοτήτων, οι οποίες καθίστανται εφικτές σε ένα περιβάλλον οικονοµικής ανάπτυξης και προόδου. Η πορεία της οικονοµικής ανάπτυξης της Ελλάδος µπορεί να χαρακτηρισθεί συνολικά ως επιτυχηµένη όσον αφορά στην επίτευξη του στόχου της οικονοµικής µεγέθυνσης (αύξηση του συνολικού και κατά κεφαλή ΑΕΠ). Η τελευταία δεκαετία έδειξε ότι οι κοινωνικοί εταίροι είναι σε θέση να συµβάλλουν ουσιαστικά στην επίτευξη εθνικών οικονοµικών στόχων, όπως αυτόν της ένταξης της χώρας µας στην Οικονοµική και Νοµισµατική Ένωση της Ευρώπης. Είναι δεδοµένο ότι το επίπεδο οικονοµικής ανάπτυξης, το βιοτικό επίπεδο, ο πληθυσµός και η απασχόληση ποικίλουν σε σηµαντικό βαθµό στις διάφορες περιοχές της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Καθώς οι διάφορες περιφέρειες παρουσιάζουν µεγάλες διαφορές, ακόµη και στο εσωτερικό µιας χώρας, ο ρόλος της ΕΕ για την άµβλυνση των περιφερειακών ανισοτήτων ολοένα αυξάνεται. Η οικονοµική και κοινωνική συνοχή των κρατών µελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, δεν είναι δυνατόν να επιτευχθεί χωρίς την ύπαρξη µιας πολιτικής που θα επιδιώκει την ανάπτυξη των λιγότερο ευνοηµένων περιοχών, µεταβιβάζοντας προς αυτές οικονοµικούς πόρους από τις περιοχές µε αναπτυξιακό πλεονέκτηµα. Για το σκοπό αυτό, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει διαµορφώσει µια περιφερειακή πολιτική η οποία στόχο έχει τη µείωση των υφιστάµενων περιφερειακών ανισοτήτων αλλά και την πρόληψη της δηµιουργίας νέων. Επιπρόσθετα, κάθε κράτος µέλος έχει την δική του περιφερειακή πολιτική, µέσω της οποίας προσπαθεί να επιλύσει τα περιφερειακά του προβλήµατα. Η ευρωπαϊκή περιφερειακή πολιτική δεν επιδιώκει να αντικαταστήσει τις εθνικές πολιτικές, αλλά να ορίσει τις γενικές αρχές και κατευθύνσεις βάσει των οποίων θα κινηθούν αυτές. 10
Τα ιαρθρωτικά Ταµεία και το Ταµείο Συνοχής δρουν κυρίως µέσα από τα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης (ΚΠΣ). Τα κράτη µέλη και οι περιφέρειες προετοιµάζουν τα Σχέδια Ανάπτυξης τα οποία και υποβάλλουν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Με βάση τα σχέδια αυτά, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή καταρτίζει το ΚΠΣ, όπου προσδιορίζονται οι προτεραιότητες, οι τρόποι παρέµβασης και οι τρόποι χρηµατοδότησης για τη χρονική περίοδο εφαρµογής. Οι παρεµβάσεις που καλύπτονται από τα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης διεξάγονται, µε τη µορφή ενός ολοκληρωµένου επιχειρησιακού προγράµµατος κατά περιφέρεια. Τα επιχειρησιακά προγράµµατα εγκρίνονται από την Επιτροπή και αποσκοπούν στην εφαρµογή ενός ΚΠΣ. Τα Κοινοτικά Πλαίσια Στήριξης είναι ολοκληρωµένα διαρθρωτικά προγράµµατα οικονοµικής ανάπτυξης και αποτελούν το βασικό εργαλείο της ευρωπαϊκής περιφερειακής και διαρθρωτικής πολιτικής. Χρηµατοδοτούνται, κατά το ήµισυ, περίπου, από τα Ευρωπαϊκά ιαρθρωτικά Ταµεία και αποσκοπούν στη διεύρυνση των παραγωγικών δυνατοτήτων της οικονοµίας και στην αποτελεσµατικότερη λειτουργία των αγορών. Το Γ' Κ.Π.Σ., που υλοποιείται στο διάστηµα 2000-2006, έχει στόχο την οικονοµική και κοινωνική συνοχή, µε κύριες προτεραιότητες την ανταγωνιστικότητα, την απασχόληση, µέσω της ανάπτυξης του ανθρώπινου δυναµικού, το περιβάλλον και τη βιώσιµη ανάπτυξη, καθώς και την παροχή ίσων ευκαιριών. Η συµβολή των κοινωνικών φορέων στην υλοποίηση του, που αποτελεί τη σηµαντικότερη ολοκληρωµένη αναπτυξιακή παρέµβαση για την Ελλάδα, τα επόµενα χρόνια, είναι επιβεβληµένη για τη διασφάλιση της ορθής και δηµοκρατικής διαχείρισης και της αξιοποίησης των σηµαντικότατων διαρθρωτικών, εθνικών και ιδιωτικών, πόρων που θα χρηµατοδοτήσουν τα έργα του Γ' Κ.Π.Σ. Ο σχεδιασµός του Γ' Κ.Π.Σ. έχει ενσωµατώσει την εµπειρία της εφαρµογής των δύο πρώτων φάσεων διαρθρωτικών παρεµβάσεων της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Ε.) (Α και Β Κ.Π.Σ.) και των µεταβολών που συντελέσθηκαν στο οικονοµικό και κοινωνικό περιβάλλον κατά τις φάσεις αυτές και συνοδεύθηκε από διεργασίες µεταρρύθµισης των Κανονισµών των ιαρθρωτικών Ταµείων, µε στόχο τη βελτίωση της αποτελεσµατικότητας της εφαρµογής τους. Στο πλαίσιο αυτό, το Γ' Κ.Π.Σ. χαρακτηρίζεται από τη διαµόρφωση νέων κανόνων όσον αφορά στους στόχους παρεµβάσεων, τις κοινοτικές πρωτοβουλίες, τον 11
προγραµµατισµό των αναπτυξιακών παρεµβάσεων, καθώς και την εταιρική σχέση, την προσθετικότητα και αποτελεσµατικότητα της εφαρµογής των διαρθρωτικών πολιτικών, έτσι ώστε να επιτευχθεί η πολυπόθητη οµοιογένεια στους κόλπους της Ευρωπαϊκής οικογένειας. 12
Mέρος Α: Γενικές Έννοιες- Θεωρητικό Υπόβαθρο. 1.Η Στρατηγική της Περιφερειακής Ανάπτυξης. 1.1 Η Έννοια της Ανάπτυξης. Η έννοια της ανάπτυξης, είναι αµφίβολο αν µπορεί να τύχει ακριβούς ορισµού παρ όλο που η σηµασία της είναι πασίγνωστη. 1 Γενικά χρησιµοποιείται προκειµένου να εκφράσει την επίτευξη ή την επιδίωξη µιας ή περισσότέρων θετικών µεταβολών στα βασικά συστατικά στοιχεία της οικονοµικοκοινωνικής, κυρίως, δραστηριότητας των ανθρώπων. Η ανάπτυξη µπορεί να αναφέρεται στον ποσοτικό, ποιοτικό, δοµικό ή ιδεολογικό χαρακτήρα των µεταβολών αυτών. 2 Μετά το Β Παγκόσµιο Πόλεµο, η αναπτυξιακή διαδικασία επικεντρώθηκε στην προσπάθεια για αύξηση του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος, δηλαδή στην επίτευξη υψηλών ρυθµών µεγέθυνσης του παραγόµενου προϊόντος και κατά συνέπεια την περίοδο αυτή, ο όρος ανάπτυξη ταυτίστηκε περισσότερο µε την οικονοµική εξέλιξη. Στις µέρες µας µπορούµε να τον συναντήσουµε ως «βιώσιµη-αειφόρος ανάπτυξη», «ανάπτυξη µε ισότητα», ή «ανάπτυξη µε ανθρώπινο πρόσωπο» καθώς υπερβαίνει τα στενά όρια της οικονοµικής σφαίρας, έχοντας ως σκοπό να εκφράσει µεταβολές που αφορούν στο ευρύτερο πολιτικό, κοινωνικό, πολιτιστικό και οικολογικό περιβάλλον. Είναι κοινά παραδεκτό πως δεν υπάρχει ένας ορισµός που να καλύπτει την πολύπλευρη φύση της ανάπτυξης και να είναι γενικά αποδεκτός. Παρ όλα αυτά θα µπορούσαµε να µιλήσουµε για µια ανάπτυξη ολοκληρωµένη, που να αποτελεί τρόπον τινά µια οργανική διαδικασία η οποία εµπλέκει έναν αριθµό οικονοµικών, κοινωνικών 1 Βλ. Κωνστ. Γε. Αθανασόπουλου (2000), Θεσµικό Πλαίσιο Περιφερειακής Ανάπτυξης, Τόµος Α, Έκδοση, σελ.37-38. 2 Βλ. Γ. Βασιλόπουλου, Α. Μπιλά (1995), Περιφερειακές Ανισότητες και Πολιτικές Περιφερειακής Ανάπτυξης στην Ελλάδα 1971-1991, εκδ. Κέντρου Έρευνας Περιφερειακής Αναπτύξεως «Ιερώνυµος Πίντος», σελ.23-26. 13
και πολιτιστικών παραγόντων που επικαλύπτονται και επηρεάζουν ο ένας τον άλλο. Μπορεί επιπλέον να είναι ενδογενής, που σηµαίνει ότι κάθε χώρα αναλαµβάνει την ανάπτυξη της σύµφωνα µε δικές της επιλογές και σε αναλογία µε τις πραγµατικές αξίες και στόχους του λαού της. Τέλος, εφόσον οι στόχοι και τα προβλήµατα της καθορίζονται σε σχέση µε τα παγκόσµια προβλήµατα που ουσιαστικά αντικατοπτρίζουν τη γενική φύση της ανάπτυξης έχουµε την ευχέρεια να µιλάµε για παγκόσµια ανάπτυξη. Η παγκόσµια κοινωνία δεν είναι αποµονωµένη αλλά εντάσσεται σε ένα γενικότερο δίκτυο σχέσεων και δυνάµεων, που καλύπτουν τόσο τις οικονοµικά προηγµένες κοινωνίες, όσο και τις λιγότερο ανεπτυγµένες. 3 1.2 Η έννοια της Περιφερειακής Ανάπτυξης Ο προσδιορισµός του περιεχοµένου και η ορθολογική οριοθέτηση των οικονοµικών περιφερειών, αποτελεί ουσιαστική προϋπόθεση για το σχεδιασµό µιας αποτελεσµατικής στρατηγικής της περιφερειακής ανάπτυξη. Ως οικονοµική περιφέρεια, νοείται µια δυναµική γεωγραφική ενότητα, της οποίας τα όρια προσδιορίζονται από τις διαχρονικές µεταβολές των κοινωνικοοικονοµικών χαρακτηριστικών, τις ροές και τις αλληλεξαρτήσεις των χωρικών µονάδων από τις οποίες συντίθεται. Πρόκειται συνεπώς για ένα ζωντανό οργανισµό που αντιδρά στις παρεµβάσεις και διαµορφώνει σηµαντικά την περιφερειακή επίδραση του περιφερειακού προγραµµατισµού και της πολιτικής. 4 Η περιφερειακή ανάπτυξη αποτελεί πολιτική εκπόρευση που ανέκυψε ως ανάγκη αντιµετώπισης των επιπτώσεων από την οικονοµική κρίση της δεκαετίας του 30 στις καθυστερηµένες περιφέρειες, αλλά και για την ανασυγκρότηση των κατεστραµµένων από τον πόλεµο οικονοµιών. Η δραστηριοποίηση του παρεµβατικού κράτους ήταν γι αυτούς τους λόγους απαραίτητη. Η περιφερειακή ανάπτυξη αποτελεί έννοια πολυδιάστατη και καλύπτει ευρύ φάσµα αναφοράς. Συντίθεται από ένα σύνολο διαδικασιών για την οικονοµική, 3 Βλ. Π. Ρέππα (1991), Οικονοµική Ανάπτυξη- Θεωρία και Στρατηγικές, εκδ. Παπαζήση, σελ. 26. 4 Βλ. Κωνστ. Γε. Αθανασόπουλου (2000): Θεσµικό Πλαίσιο Περιφερειακής Ανάπτυξης, Τόµος Α, Έκδ., σελ.38 και Α. Παπαδασκαλόπουλου (1995), Πρότυπα και Πολιτικές Περιφερειακής Ανάπτυξης, εκδ. Παπαζήση, σελ.14. 14
κοινωνική και πολιτιστική ανάπτυξη όλων και, ταυτόχρονα, των περιφερειών µιας χώρας. Η ανάπτυξη αυτή επιδιώκεται και επιτυγχάνεται µε την αύξηση και σε πολλές περιπτώσεις, µε τη διαφοροποίηση της παραγωγικής «ικανότητας» των περιφερειών και µε ορισµένες αναδιαρθρώσεις (π.χ. χωροταξικές). Η αύξηση της παραγωγικής ικανότητας και οι αναδιαρθρώσεις, θα πρέπει να είναι τέτοιες, ώστε να εξασφαλίζουν «µία συνεχή και αυτοσυντηρούµενη αύξηση του πραγµατικού κατά κεφαλή εισοδήµατος και βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης του πληθυσµού τους». 5 Οι λόγοι της ύπαρξης των περιφερειακών ανισοτήτων ποικίλουν και συνδέονται κατά περίπτωση µε τους παράγοντες που επηρεάζουν την κινητικότητα των συντελεστών παραγωγής και τη συγκέντρωση σε ορισµένες περιοχές. Η χαµηλή ανταγωνιστικότητα των χωρών των περιφερειών µε αναπτυξιακά προβλήµατα που οφείλεται στο υψηλό κόστος της εργασίας, στο φτωχό εξοπλισµό σε υποδοµές καθώς και στις επισφαλείς δηµογραφικές τάσεις, καθώς και οι ελλείψεις σε ειδικευµένο προσωπικό, τα προβλήµατα στο σύστηµα εκπαίδευσης και κατάρτισης αλλά και η ελλιπής ικανότητα των επιχειρήσεων να εισάγουν καινοτόµες δράσεις, είναι ορισµένοι από τους κοινά αποδεκτούς λόγους ύπαρξης των εν λόγω ανισοτήτων. 1.3 Θεωρίες Ανάπτυξης Οι θεωρίες και πολιτικές περιφερειακής ανάπτυξης από τη µεταπολεµική περίοδο, είχαν βασιστεί στη βασική υπόθεση της συνεχούς οικονοµικής µεγέθυνσης µέσω της ανόδου της βιοµηχανικής παραγωγής. Κύρια επιδίωξη αποτελούσε η αύξηση του βιοµηχανικού προϊόντος και η συγκέντρωση της ανάπτυξης σε ορισµένα σηµεία του χώρου, δηλαδή τα µεγάλα αστικά κέντρα, τα οποία είχαν τις ανάλογες προϋποθέσεις. Συναντάµε έτσι τα νεοκλασικά µοντέλα όπου υποστηρίζεται ότι η λειτουργία της αγοράς δρα µε τρόπο τέτοιο ώστε να διαχέεται αυτόµατα η ανάπτυξη στο χώρο και να εξισορροπούνται οι αναπτυξιακές ανισότητες και το Κεϋνσιανό µοντέλο από την άλλη, που υποστηρίζει ότι ο µηχανισµός της αγοράς τείνει να αυξήσει τις περιφερειακές ανισότητες, αφήνοντας ελεύθερο χώρο για την παρέµβαση του κεντρικού κράτους που 5 Βλ. Κων. Γε. Αθανασόπουλου (2000), Θεσµικό Πλαίσιο Περιφερειακής Ανάπτυξης, Τόµος Α, Έκδ., σελ.38. 15
δρα µέσω των µηχανισµών εξισορρόπησης. Η εκ των άνω παρέµβαση του κράτους είναι δεδοµένη µε κύρια µέσα άσκησης της περιφερειακής πολιτικής τις υποδοµές, τις επιχορηγήσεις και τα φορολογικά κίνητρα. Η ανάπτυξη του χώρου σε τοπικό επίπεδο, ιδιαίτερα στις ορεινές αλλά και µειονεκτικές περιφέρειες τέθηκε στο επίκεντρο κάθε προσπάθειας. Οι πρωτοβουλίες αυτές, ιδιαίτερα στην Ευρώπη ήρθαν ως επακόλουθο των γενικότερων συνεπειών της διεθνούς οικονοµικής κρίσης του 1973/74 στα τοπικά επίπεδα και της αδυναµίας των κεντρικών πολιτικών να αναχαιτίσουν την κρίση. Ο Vasquez Barquero (1983) υποστηρίζει ότι αυτού του είδους η ανάπτυξη αφήνει ανεκµετάλλευτο σηµαντικό τµήµα των τοπικών πόρων και πολιτικές που έχουν περισσότερο µακροοικονοµικό παρά χωρικό χαρακτήρα παραµερίζοντας έτσι τη διαδικασία αξιοποίησης του ενδογενούς δυναµικού σε ανθρώπινο δυναµικό, κεφάλαια και φυσικούς πόρους που εκ των πραγµάτων διαθέτει η κάθε γεωγραφική περιφέρεια. Αντίθετα η στρατηγική της από κάτω προς τα πάνω ανάπτυξης θεωρείται συµβατή κυρίως µε τις κοινωνικοοικονοµικές ιδιαιτερότητες των ορεινών και µειονεκτικών περιφερειών σε πολλές χώρες της Ευρώπης, ιδιαίτερα τις Μεσογειακές. Η ενδογενής τοπική ανάπτυξη συλλαµβάνει την έννοια του χώρου ως στήριγµα στις διασυνδέσεις και τις σχέσεις που αναπτύσσονται ανάµεσα στα υποκείµενα και στις οµάδες. «ιατηρεί την ιεραρχία αυτών των σχέσεων και παρέχει φυσική υποστήριξη ανάµεσα στα διαφορετικά συµφέροντα των κοινωνικών τάξεων. Συνεπώς στηρίζει τις λειτουργικές και κοινωνικές σχέσεις και προσαρµόζεται στους µετασχηµατισµούς της αναπτυξιακής διαδικασίας και της διαρθρωτικής αλλαγής». 6 Οι θεωρίες περιφερειακής ανάπτυξης µέχρι και τα τέλη της δεκαετίας του 60 διαχώριζαν την οικονοµία σε σύγχρονο τοµέα όπου τον συσχέτιζαν µε την αστικοποίηση, την εκβιοµηχάνιση, την τεχνολογία και την επιχειρηµατικότητα και σε παραδοσιακό τοµέα που ήταν δεµένος µε την ύπαιθρο, την χαµηλή παραγωγικότητα και τις παραδοσιακές παραγωγικές δοµές. Σηµαντικότερη πιθανότατα όλων είναι η θεωρία της «σωρευτικής αιτιότητας» του G. Myrdal (1969) ο οποίος επιχείρησε να ερµηνεύσει τις χωρικές διαφοροποιήσεις της οικονοµικής ευηµερίας, συσχετίζοντας τρία στάδια ανάπτυξης µίας οικονοµίας µε δύο αλληλοσυνδεόµενες διαδικασίες που προσδιορίζουν τις περιφερειακές ανισότητες. 6 Στοιχεία διαδικτύου από την ηλεκτρ.διεύθυνση:: www.istoselides.gr, άρθρο της Ε. Γαϊτανίδου µε τίτλο: Από την γενική θεωρία της ανάπτυξης στην τοπική ανάπτυξη 16
Κατά το πρώτο στάδιο ανάπτυξης, το προβιοµηχανικό, οι περιφερειακές ανισότητες είναι σχεδόν ανύπαρκτες. Στο επόµενο στάδιο, και καθώς αναπτύσσεται η οικονοµία, λειτουργεί η διαδικασία της σωρευτικής αιτιότητας που ενισχύει τις κεντρικές περιοχές, συσσωρεύοντας σε αυτές φυσικά και επίκτητα πλεονεκτήµατα, µεγιστοποιώντας έτσι τις περιφερειακές ανισότητες. Παράλληλη και η διαδικασία χωροταξικής αλληλεξάρτησης µεταξύ κέντρου και περιφέρειας που αποδυναµώνει την τελευταία από πληθυσµιακά στοιχεία, εργατικό δυναµικό και κεφάλαια, ενώ ταυτόχρονα τη πληµµυρίζει µε αγαθά που εµποδίζουν τη ανάπτυξη της τοπικής παραγωγής. Το τελικό στάδιο αυτό της επέκτασης της ανάπτυξης, τα ευεργετικά αναπτυξιακά αποτελέσµατα διαχέονται προς όλες τις περιφέρειες προκαλώντας µείωση των περιφερειακών ανισοτήτων. Ο A. Hirschmann (1958) υποστήριξε πως οι αναπτυξιακές ανισότητες είναι αναπόφευκτες στο βαθµό που προϋποθέτουν την αναπτυξιακή διαδικασία. Στα πρώτα στάδια της ανάπτυξης µιας περιφέρειας, κυριαρχεί η πόλωση, η οποία υποχωρεί σταδιακά, καθώς η ανάπτυξη διαχέεται από τα περισσότερο ανεπτυγµένα κέντρα προς τα µικρότερα. Ο W. Rostow (1960), καθόριζε πέντε στάδια ανάπτυξης για µία οικονοµία, που το καθένα δηµιουργεί τις προϋποθέσεις για το επόµενο. Έτσι µιλάµε για το στάδιο της παραδοσιακής κοινωνίας, των προϋποθέσεων για απογείωση, της απογείωσης, της ωριµότητας και της µαζικής κατανάλωσης. Η εικόνα του σύγχρονου τοµέα λειτουργεί κατά τον Rostow σαν ατµοµηχανή που συµπαρασύρει τον παραδοσιακό στην αναπτυξιακή διαδικασία µε αποτέλεσµα τη γενικευµένη ευηµερία. 7 Οι θεωρίες χωροθέτησης θέλουν τα άτοµα να δρουν κατά τρόπο ορθολογικό. Οι παραγωγοί, οι καταναλωτές, οι επιχειρηµατίες και οι εργαζόµενοι λαµβάνουν αποφάσεις µε γνώµονα το άριστο δυνατό αποτέλεσµα. Οι θεωρίες χωροθέτησης πρωτοσυναντώνται τον 19 ο αιώνα (Von Thunen, 1820) ενώ η εργασία του Α.Weber θεωρείται το σηµείο εκκίνησης όλων των θεωριών, που ουσιαστικά αποτέλεσαν τη βάση για τη λήψη µέτρων περιφερειακής πολιτικής µε σκοπό την επιρροή της κατανοµής των επενδύσεων στο χώρο. Κοινός άξονας των πολιτικών αυτών ήταν η αναζήτηση της ορθολογικής επιλογής του τόπου εγκατάστασης των οικονοµικών δραστηριοτήτων από κοινωνική άποψη. σελ. 23-24. 7 Βλ. Μ. Χριστοφάκη (2001), Τοπική Ανάπτυξη και Περιφερειακή Πολιτική, εκδ. Παπαζήση, 17
Οι θεωρίες της χωρικής κατανοµής των οικονοµικών δραστηριοτήτων υπήρξαν οι προάγγελοι της θεωρίας της πολικής ανάπτυξης. Η χωρική κατανοµή των δραστηριοτήτων σε συνδυασµό µε τη διασπορά των οικιστικών µονάδων στο χώρο αποτελεί το σηµείο κλειδί των θεωριών αυτών. Ο Christaller µε τη θεωρία της «κεντρικής θέσης» το 1933, θεωρείται ο θεµελιωτής αυτών των θεωριών. Προσπάθησε να αναλύσει το ρόλο της πόλης ως οικισµού που εξυπηρετεί τους κατοίκους του και τον πληθυσµό των γειτονικών περιοχών. Η θεωρία της πολικής ανάπτυξης εντοπίζεται στις αρχές της δεκαετίας του 50 και βασίζεται στις θεωρίες των Myrdal, Perroux, και Hirschmann. Η ανάπτυξη σύµφωνα µε το πολικό πρότυπο δεν εµφανίζεται παντού και µονοµιάς αλλά σε ορισµένα σηµεία που αποτελούν πόλους ανάπτυξης µε διαφορετική ένταση και διαδίδεται µέσω διαφορετικών διαύλων καθώς προκαλεί διαφοροποιηµένα αποτελέσµατα στο σύνολο της οικονοµίας. Ο πόλος ανάπτυξης καθορίζεται ως προωθητική βιοµηχανία ή σύνολο προωθητικών βιοµηχανιών που ασκούν θετικές επιδράσεις στον περιβάλλοντα χώρο. Η εθνική οικονοµία αποτελεί συνδυασµό ενεργών συστηµάτων που χαρακτηρίζονται από κινητήριες προωθητικές βιοµηχανίες και πόλους γεωγραφικά συγκεντρωµένων βιοµηχανιών και δραστηριοτήτων και σχετικά αδρανών συστηµάτων, όπως οι επηρεαζόµενες βιοµηχανίες και οι εξαρτηµένες περιφέρειες από τους γεωγραφικά συγκεντρωµένους πόλους. Κατά συνέπεια τα πρώτα συστήµατα προκαλούν την ανάπτυξη στα δεύτερα. Η διάχυση είναι εποµένως µία διαδικασία χωρική, οργανωτικά και τεχνολογικά ιεραρχηµένη και στην οποία οι προωθητικοί παράγοντες της ανάπτυξης είναι συγκεντρωµένοι σε ένα µικρό αριθµό κέντρων πόλων. Από τις αρχές της δεκαετίας του 80 άρχισαν να αναπτύσσονται οι θεωρίες της ενδογενούς και της «εκ των κάτω» ανάπτυξης µε κύρια συστατικά την ευέλικτη εξειδίκευση, τις νέες τεχνολογίες, τις τεχνοπόλεις, τα επιστηµονικά πάρκα και την αειφόρο ανάπτυξη. Οι υποστηρικτές των νέων τεχνολογιών τη περίοδο αυτή επιχειρούν να λύσουν τα πάµπολλα µεταβιοµηχανικά προβλήµατα, όπως η µόλυνση του περιβάλλοντος, η οικολογική καταστροφή αλλά και η υποβαθµισµένη πλέον ποιότητα ζωής. Η επιτυχηµένη επισήµανση του όρου αειφόρος ή βιώσιµη ανάπτυξη (sustainable development) που επιτυχώς χαρακτήρισε τη σύζευξη των οικολογικών και περιβαλλοντικών θεωριών µε τις οικονοµικές και κοινωνικές διαστάσεις της ανάπτυξης 18
εµφανίστηκε στο προσκήνιο και έµελλε να χαρακτηρίσει σχεδόν όλες τις πολιτικές από τούδε και στο εξής. Σύµφωνα µε την Έκθεση της Παγκόσµιας Επιτροπής για το Περιβάλλον και την Ανάπτυξη (1987) καλείται η αύξηση της οικονοµικής δραστηριότητας που σέβεται το περιβάλλον και χρησιµοποιεί τους φυσικούς πόρους αρµονικά, έτσι, ώστε να µη θίγεται η ικανότητα των µελλοντικών γενεών να ανταποκριθεί στις ανάγκες της. 8 Η ανάπτυξη αυτή συνεπάγεται τη διατήρηση της γενικής ισορροπίας και αξίας του αποθέµατος φυσικού κεφαλαίου, τον επαναπροσδιορισµό των κριτηρίων αξιολόγησης κόστους οφέλους και των µέσων που θα ανταποκρίνονται σε πραγµατικά οικονοµικοκοινωνικά δεδοµένα και αξίες της κατανάλωσης και της συντήρησης και, τέλος, τη δίκαιη κατανοµή χρήση των πόρων σε παγκόσµια κλίµακα. Επιπρόσθετα, αξίζει να σηµειωθεί η ξεχωριστή σηµασία που λαµβάνει το καινοτοµικό περιβάλλον, και η καινοτοµία που ενισχύει το ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα των περιφερειακών οικονοµικών. Από την άλλη, η ανάπτυξη µέσω τεχνοπόλεων και τεχνολογικών πάρκων στηρίζεται στην ύπαρξη πανεπιστηµίων, ερευνητικών κέντρων και ινστιτούτων, καθώς και στο ειδικευµένο εργατικό δυναµικό, στις κρατικές ενισχύσεις κλπ. Οι τοπικές συνθήκες σε συνδυασµό µε την πρόοδο της τεχνολογίας, µε το βαθµό της κρατικής συµµετοχής και παρέµβασης και το βαθµό συµµετοχής της τοπικής αυτοδιοίκησης και των ιδιωτικών φορέων, διαφοροποιούν τις µορφές οργάνωσης της παραγωγής από χώρα σε χώρα. Κοινό χαρακτηριστικό όµως αποτελεί η σύνδεση της έρευνας µε την παραγωγή. Το καινοτοµικό δυναµικό µιας περιοχής ενεργοποιείται από τα τεχνολογικά πάρκα, που ουσιαστικά στηρίζουν σε µεγάλο βαθµό την επιτυχία τους στη συνεργασία, τη δικτύωση τη συµπληρωµατικότητα και αλληλεπιδράσεις τους. Καθίσταται σαφές εποµένως ότι τα τεχνολογικά πάρκα ως πολιτική διαδόθηκαν ταχέως, αναδεικνύοντας νέους βιοµηχανικούς χώρος µε παγκόσµια ακτινοβολία που ελάχιστα µοιάζουν µε τα παραδοσιακά βιοµηχανικά κέντρα. Τέλος θα πρέπει να επισηµανθεί η σηµαντική συµβολή στην ανάπτυξη από τα λεγόµενα κέντρα «θερµοκοιτίδων Επιχειρήσεων», όπου αναπτύσσονται λειτουργίες έρευνας και ανάπτυξης, οι οποίες συνδέονται µε πειραµατικές επιχειρηµατικές µονάδες 8 ΜΟ ΑΕ (2001), Ευρετήριο Όρων του Γ Κοινοτικού Πλαισίου Στήριξης, σελ.33. 19
και πιλοτικές εφαρµογές και είναι εγκατεστηµένες σε τεχνολογικά ή επιστηµονικά πάρκα. Σκοπός τους είναι η δηµιουργία των νέων επιχειρήσεων υψηλής τεχνολογίας. 9 2. Η Περιφερειακή Πολιτική στην Ευρωπαϊκή Ένωση Στις µέρες µας οι εµπορικές συναλλαγές πραγµατοποιούνται σε παγκόσµια κλίµακα και αυτό έχει ως αποτέλεσµα την αύξηση του ανταγωνισµού µεταξύ των περιφερειών και των αντίστοιχων δραστηριοτήτων τους τόσο σε κοινοτικό έδαφος όσο και έξω από αυτό. Ωστόσο δεν ισχύουν σε όλες τις περιφέρειες οι ίδιες οικονοµικές, κοινωνικές και γεωγραφικές συνθήκες για να µπορούν να ανταγωνιστούν ισότιµα. Η περιφερειακή πολιτική λοιπόν δεν είναι τίποτα άλλο από ένα πεδίο πολιτικής, το οποίο περιλαµβάνει τις παρεµβάσεις που πραγµατοποιούνται στις περιφέρειες από την πλευρά της Κεντρικής ιοίκήσης µε στόχο τη µείωση των περιφερειακών ανισοτήτων και την ανάπτυξη των λιγότερο ανεπτυγµένων περιφερειών. O βαθµός ανάπτυξης και το βιοτικό επίπεδο µεταξύ των περιφερειών επί σειρά ετών αντιµετωπίζονταν αποκλειστικά σε εθνικό επίπεδο. Η Κοινοτική Περιφερειακή Πολιτική παρ όλο που θέτει τους ίδιους στόχους µείωσης των περιφερειακών ανισοτήτων σε κοινοτικό επίπεδο, παρουσιάζει ορισµένες ιδιοµορφίες σε σχέση µε την κλασική εθνική περιφερειακή πολιτική καθώς δρα σε µεγάλο βαθµό ως συµπληρωµατική των εθνικών περιφερειακών πολιτικών και δεσµεύεται να ακολουθεί τους στόχους και τις προτεραιότητες που θέτουν τα κράτη - µέλη. Επιπλέον, οι περιφέρειες της Κοινότητας µε χαµηλότερα επίπεδα ανάπτυξης µπορούν να περιλαµβάνουν ολόκληρες χώρες, όπως για παράδειγµα η Ελλάδα που αντιµετωπίζεται µέχρι και την προγραµµατική περίοδο 2000-2006 στο σύνολο της ως περιφέρεια της Κοινότητας. 9 Βλ Α. Παπαδασκαλόπουλου, (1995), Μέθοδοι και Πολιτικές Περιφερειακής Ανάπτυξης, εκδ. Παπαζήση, Αθήνα. 20