ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΚΑΒΑΛΑΣ ΣΧΟΛΗ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΘΕΜΑ: ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΣΧΕΔΙΟ-ΟΙΚΟΝΟΜΟΤΕΧΝΙΚΗ ΜΕΛΕΤΗ ΜΕΘΟΛΟΓΟΓΙΑ, ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΚΑΙ ΘΕΩΡΙΑ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΧΡΙΣΤΟΔΟΥΛΟΥ ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ : ΜΙΡΜΙΓΚΙΔΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΓΕΝΙΚΕΣ ΔΙΑΤΑΞΕΙΣ Πρόλογος Εισαγωγή Σελ.» 1 2 ΜΕΡΟΣ Α ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 1.1 Γενικά 1.2 Η Δυναμική της Επιχειρηματικότητας 1.3 Τα χαρακτηριστικά του καλού Επιχ/τία 1.4 Λόγοι Αποτυχίας των Νέων Επιχ/σεων 1.5 Κανόνες για επιβίωση των επιχ/σεων 1.6 Το Επιχειρηματικό Πνέυμα Σελ.»»»» 4 4 6 6 7 8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΟΡΙΣΜΟΙ-ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ 2.1 Ορισμός του Επενδυτικού Σχεδίου 2.2 Τύπου Επενδυτικών Σχεδίων 2.3 Διαστάσεις ενός επενδυτικού σχεδίου 2.4 Διάκριση των επενδυτικών σχεδίων 2.5 Επιπτώσεις των Επενδυτικών Σχεδίων Σελ.»»»» 9 10 12 13 14
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑ 3.1 Γενικά 3.2 Η Ανάγκη για Επιχειρηματικό Σχέδιο 3.3 Οι Ομάδες Στόχοι του Επιχειρηματικού Σχεδίου 3.4 Η Αξιοπιστία των Χρηματοοικονομικών Προβλέψεων σε ένα Επιχειρηματικό Σχέδιο 3.5 Τα στοιχεία του Επιχειρηματικού Σχεδίου Σελ.»»»» 16 19 19 20 21 ΜΕΡΟΣ Β ΥΠΟΔΕΙΓΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΟΤΕΧΝΙΚΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΥ ΣΧΕΔΙΟΥ ΣΤΑ ΠΛΑΙΣΙΑ ΤΟΥ Ν.3299/2004 Οικονομοτεχνική Μελέτη Νόμου 3299/2004 στον Δευτερογενή Τομέα Α. Στοιχεία Φορέα Επένδυσης Α.1. Ταυτότητα του Φορέα Α.2 Στοιχεία Μετόχων Εταίρων Α.3 Μέγεθος της Επιχείρησης Β. Πρόγραμμα Επενδύσεων Β.1.1 Σκοπιμότητα της Επένδυσης Β.1.2 Περιγραφή προϊόντων που θα παραχθούν Β.1.3 Πρώτες Ύλες Β.1.4 Συνοπτική παρουσίαση τεχνικών στοιχείων του Προγράμματος Β.1.5 Απασχόληση Σελ.»»»»»»»»»»»» 30 31 31 32 34 34 34 35 35 36 39
Β.1.6 Τόπος Εγκατάστασης νέας Μονάδας Β.2.1 Παραγωγική Διαδικασία Β.2.2 Οικόπεδο Β.2.3 Κτιριακές Εγκαταστάσεις Β.2.4 Μηχανολογικός εξοπλισμός συστήματος παραγωγής Β.2.5 Ειδικές Εγκαταστάσεις Β.2.6 Λοιπός Εξοπλισμός Β.2.7 Έργα Περιβάλλοντος Χώρου Β.2.8 Έργα Υποδομής Β.2.9 Δαπάνες μελετών και συμβουλών Β.3 Κόστος Επένδυσης Χρηματοδότηση Β.3.1 Ανάλυση Κόστους Επένδυσης Β.3.2 Ανάλυση Χρηματοδοτικού Σχήματος Γ. Στοιχεία Κλάδου Γ.1 Περιγραφή των κλάδων δραστηριότητας της επένδυσης Γ.2.Διάρθρωση εγχωρίου κλάδου Γ.3-Γ.4 Εγχώρια παραγωγή εισαγωγές-εξαγωγές φαινόμενη κατανάλωση προϊόντων Γ.5 Κυριότεροι παραγωγοί ανταγωνισμός Γ.6 Τιμές Γ.7 Προσδιοριστικοί παράγοντες ζήτησης Γ.8 Συνθήκες Αγοράς Πρώτων Υλών Γ.9 Προγραμματιζόμενες επενδύσεις Γ.10 Θέση επιχείρησης στον κλάδο Δ. Προοπτικές κερδοφόρας δραστηριότητας βιωσιμότητα μονάδας»»»» 39 40 45 45 49 50 51 52 52 53 53 53 54 54 55 56 60 62 63 64 65 65 65
ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΟΤΕΧΝΙΚΗΣ ΜΕΛΕΤΗΣ ΕΠΕΝΔΥΤΙΚΟΥ ΝΟΜΟΥ 3299/2004 ΣΤΟΝ ΔΕΥΤΕΡΟΓΕΝΗ ΤΟΜΕΑ Πίνακες παρουσίασης του Επενδυτικού Σχεδίου Σελ.» 66 ΜΕΡΟΣ Γ Επίλογος Κατάλογος Βιβλιογραφίας Σελ.» 90 91
ΠΡΟΛΟΓΟΣ H γνώση εκπονήσεως μιας οικονομοτεχνικής μελέτης δεν αφορά μόνο μεγάλες επιχειρήσεις και οργανισμούς ή δημόσιες υπηρεσίες αλλά και πάρα πολλά μεμονωμένα άτομα ή ομάδες ατόμων που κάθε χρόνο αρχίζουν δικές τους επιχειρήσεις. Υπενθυμίζουμε εδώ ότι στην Ελλάδα, για παράδειγμα, το 98% τουλάχιστον των επιχειρήσεων είναι μικρές εταιρείες ή ατομικές επιχειρήσεις με κάτω από 10 άτομα προσωπικό. Όμως, οι επιχειρήσεις αυτές είναι που διαμορφώνουν και το πολύ μεγάλο ποσοστό του παραγόμενου εθνικού προϊόντος και επομένως στηρίζουν την εθνική μας οικονομία. Κάθε αποτυχία σ αυτές τις επιχειρήσεις αποτελεί πρόβλημα για την οικονομία και την κοινωνία. Διότι σημαίνει κυρίως σπατάλη πόρων (υλικών και ανθρώπινων). Σημαίνει ακόμα ότι πρέπει να καταβάλλεται προσπάθεια όχι μόνο για αποφυγή της αποτυχίας αλλά και για επιτυχία. Η επιτυχία έρχεται μετά από έρευνα, μελέτη, σχεδιασμό, προγραμματισμό, σωστή δράση. Και όλα αυτά μπορούν να γίνουν πριν από την έναρξη της λειτουργίας μιας μικρής ή μεγάλης επιχειρήσεως. Οι οικονομοτεχνικές μελέτες αυτό ακριβώς κάνουν. Εμποδίζουν την αποτυχία. Σχεδόν εξασφαλίζουν την επιτυχία. Επειδή εντοπίζουν από την αρχή το επίπεδο του επιχειρηματικού κινδύνου. Και αποτρέπουν τη δημιουργία θνησιγενών δραστηριοτήτων. Μέσα σ αυτή την πραγματικότητα πρέπει να κινείται ο επιχειρηματίας που δεν επιθυμεί περιπέτειες, δηλαδή μέσα σε δραστηριότητες χαμηλού επιχειρηματικού κινδύνου. Γι αυτό και εκπονεί συγκεκριμένες μελέτες ή αναθέτει τέτοιες σε ειδικούς. Μπορεί η μελέτη να καταλήξει σε αρνητικό αποτέλεσμα και ο επιχειρηματίας να δαπανήσει κάποιο ποσό ακόμη και γι αυτό. Όμως, θα έχει αποφύγει πολύ μεγαλύτερες απώλειες. Απώλειες που θα μπορούσαν να επέλθουν από τη λειτουργία κακώς σχεδιασμένης επιχειρηματικής δραστηριότητας. Για το λόγο αυτό, εκείνος που έχει σκοπό να δραστηριοποιηθεί στις επιχειρήσεις πρέπει να διαθέτει και τη λεγόμενη επιχειρηματικότητα. 1
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το επιχειρηματικό σχέδιο είναι μια γραπτή περιγραφή του μέλλοντος της επιχείρησης σας. Είναι ένα έγγραφο που αναλύει τι και πως προγραμματίζετε να κάνετε στο μέλλον. Γενικά ο σχεδιασμός είναι μια άσκηση που αξίζει τον κόπο να γίνει και μάλιστα να γίνει καλά. Τα επιχειρηματικά σχέδια συμβάλλουν σε όλες τις δραστηριότητες, κερδοσκοπικού ή μη χαρακτήρα. Ένα επιχειρηματικό σχέδιο ορίζει που βρίσκεστε. Σας δείχνει που πηγαίνετε. Καθορίζει ορόσημα σύμφωνα με τα οποία μπορείτε να ελέγχετε την πρόοδο σας. Σας καθοδηγεί σχετικά με τα αναπόφευκτα εμπόδια που μπορεί να συναντήσετε. Μπορεί να σας βοηθήσει να διαμορφώσετε το όραμά σας και να κάνετε αποτελεσματική χρήση των ευκαιριών σας και των πόρων σας, όπως είναι το ανθρώπινο δυναμικό και ο εξοπλισμός. ΑΠΑΝΤΑΕΙ ΣΕ ΤΡΙΑ ΑΠΛΑ ΑΛΛΑ ΖΩΤΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΓΙΑ ΚΑΘΕ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ που βρισκόμαστε τώρα; που θέλουμε να βρεθούμε; πως θα τα καταφέρουμε να βρεθούμε εκεί; Για να θέσουμε σε ένα συγκεκριμένο πλαίσιο την έννοια του επιχειρηματικού σχεδίου, αρκεί να έχουμε υπόψη μας ότι σε αυτό περιλαμβάνονται οι στόχοι της επιχείρησης, οι στρατηγικές που θα ακολουθηθούν για να ικανοποιήσουμε τους τιθέμενους στόχους, τα προβλήματα που πιθανόν θα αντιμετωπίσει η επιχείρηση και οι τρόποι με τους οποίους θα τα επιλύσουμε, η οργανωτική διάρθρωση της επιχείρησης και τέλος το ύψος του κεφαλαίου που θα χρειαστεί για να χρηματοδοτηθεί και να λειτουργήσει η επιχείρηση. ΧΡΗΣΙΜΟ ΕΡΓΑΛΕΙΟ Είναι μια περίληψη και αποτίμηση μιας επιχειρηματικής ιδέας και το γραπτό αποτέλεσμα μιας διαδικασίας σχεδιασμού 2
Υποχρεώνει τους συμμετέχοντες στην πρόταση να σκεφτούν την επιχειρηματική τους πρόταση με συστηματικό τρόπο Δείχνει τις πιθανότητες επιτυχίας και την ικανότητα του νέου επιχειρηματία να φέρει σε πέρας το έργο του. Αποτελεί δε σε πολλές περιπτώσεις την μόνη χειροπιαστή άποψη μιας νέας επιχείρησης που βρίσκεται στα πρώτα στάδια της ανάπτυξης της Αποκαλύπτει τυχόν κενά στην γνώση και πρόταση και βοηθάει στην κάλυψη τους Παρέχει τα μέσα για την εξέταση όλων των πτυχών της νέας επιχείρησης και των συνεπειών μιας σειράς στρατηγικών αποφάσεων σχετικά με την διαχείριση, το μάρκετινγκ, τα οικονομικά και το ανθρώπινο δυναμικό Αποτελεί ένα εργαλείο διαχείρισης που καθοδηγεί τον νέο επιχειρηματία. Για αυτούς που σχεδιάζουν μια νέα επιχείρηση, το σχέδιο παρέχει την δυνατότητα εξέτασης της αφοσίωσης και των κινήτρων Επιβάλλει την λήψη αποφάσεων και άρα, την υιοθέτηση μιας "εστιασμένης" προσέγγισης Είναι "άσκηση καλού σχεδιασμού" καθώς δίνει την δυνατότητα μιας αντικειμενικής ματιάς στην επιχείρηση, την αναγνώριση των δυνατών και αδυνάτων σημείων της, ενώ συγκεκριμενοποιεί ανάγκες που πιθανώς να μην γινόταν αντιληπτές και λύνει προβλήματα προτού αυτά εμφανιστούν Αναγνωρίζει τους πιθανούς πελάτες / καταναλωτές, την αγοράστόχο και τον απαιτούμενο όγκο πωλήσεων ώστε η επιχείρηση να είναι βιώσιμη Παραθέτει τα απαραίτητα υλικά και τους απαραίτητους πόρους και αποκαλύπτει ποια από αυτά πρέπει να αποκτηθούν Αποτελεί σημείο αναφοράς και επικοινωνίας μεταξύ των μελλοντικών συνεταίρων και την βάση για την υλοποίηση μιας επιχειρηματικής πρότασης 3
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΝΕΕΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ 1.1 Γενικά Μερικοί λένε ότι το μόνο πράγμα που μπορείς να πετύχεις χωρίς μεγάλη προσπάθεια είναι η αποτυχία. Άλλοι υποστηρίζουν ότι η δράση με βάση μια καλή ιδέα είναι καλύτερη από μια απλώς καλή ιδέα. Και οι δυο απόψεις έχουν να κάνουν με την επιχειρηματικότητα. Η έννοια του επιχειρηματία έχει συνδεθεί με τις έννοιες του καινοτόμου, του ιδιοκτήτη, του καπιταλιστή αλλά υπάρχουν πολλές διαφορές που κάνουν τον επιχειρηματία διαφορετικό. Είναι αυτός που επιχειρεί που αναλαμβάνει δράση για να συνδυάσει τους συντελεστές της παραγωγής καινοτομικά, δημιουργικά, για να παράγει προϊόντα και υπηρεσίες με αποτελεσματικό και αποδοτικό τρόπο. Χωρίς την δραστηριότητα, την καθοδήγηση και την αφοσίωση των επιχειρηματιών δεν θα είχαμε δημιουργία νέων επιχειρήσεων. Χωρίς την εκτεταμένη δημιουργία νέων επιχειρήσεων η οικονομία μας θα ήταν στάσιμη. 1.2 Η Δυναμική της Επιχειρηματικότητας Η επιχειρηματικότητα είναι πολυδιάστατη και αν μπορεί να εμφανιστεί σε διαφορετικά πλαίσια, οικονομικά ή άλλα και σε πολλούς τύπους οργανισμών, στην εργασία αυτή θα εστιάσουμε στην επιχειρηματικότητα που εμφανίζεται στο χώρο των επιχειρήσεων. Η επιχειρηματικότητα είναι πρώτα από όλα μια ιδέα. Καλύπτει τη δραστηριοποίηση και τη δυνατότητα ενός ατόμου, ανεξάρτητα από το αν αυτό ανήκει σε κάποιο οργανισμό, να αναγνωρίζει μια ευκαιρία και να αναζητεί αυτήν προκειμένου να παράγει νέα αξία ή οικονομική επιτυχία. Θέλει δημιουργικότητα ή καινοτομικότητα για να εισαχθεί και να καταστεί ανταγωνιστική σε μια υπάρχουσα αγορά, για να αλλάξει ή ακόμα και να δημιουργήσει μια νέα αγορά. Για να μετατραπεί μια επιχειρηματική ιδέα σε επιτυχία, απαιτείται ικανότητα αναμείξεως δημιουργικότητας ή καινοτομικότητας με σωστό μάνατζμεντ και προσαρμογή μιας επιχειρήσεως για αριστοποίηση της αναπτύξεως 4
της κατά τη διάρκεια όλων των φάσεων του κύκλου ζωής της. Αυτό υπερβαίνει την καθημερινή διαχείριση:αφορά τις επιδιώξεις και τη στρατηγική της επιχειρήσεως. Η επιχειρηματικότητα αφορά ανθρώπους, τις επιλογές τους και τις δράσεις τους κατά την έναρξη, την ανάπτυξη ή γενικά τη λειτουργία μιας επιχειρήσεως ή την εμπλοκή τους στις στρατηγικές αποφάσεις της. Οι επιχειρηματίες είναι ετερογενής ομάδα και προέρχονται από όλες τις εκφάνσεις της ζωής. Υπάρχουν δε ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά της επιχειρηματικής συμπεριφοράς, που περιλαμβάνουν την ετοιμότητα για αντίληψη κινδύνου και μια αίσθηση ανεξαρτησίας και αυτοδημιουργίας. Η επιχειρηματικότητα μπορεί να εμφανιστεί σε κάθε κλάδο και τύπο επιχειρήσεων. Εφαρμόζεται σε αυτοαπασχολούμενους και σε εταιρείες κάθε μεγέθους καθ όλη την πορεία των διαφόρων σταδίων του κύκλου ζωής των επιχειρήσεων, από το προλειτουργικό στάδιο ως την ανάπτυξη, τη μεταβίβαση ή την έξοδο και την επανεκκίνηση. Η επιχειρηματικότητα έχει σχέση με εταιρείες σε όλους τους τομείς, τεχνολογικούς ή παραδοσιακούς, με μικρές και μεγάλες επιχειρήσεις και με διαφορετικές ιδιοκτησιακές δομές, τέτοιες όπως οι οικογενειακές επιχειρήσεις, επιχειρήσεις εισηγμένες στο χρηματιστήριο, ή μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς που συχνά έχουν σημαντικές οικονομικές δραστηριότητες. «Επιχειρηματικότητα είναι η ιδέα και η διαδικασία δημιουργίας και αναπτύξεως οικονομικής δραστηριότητας με ανάμειξη αναλήψεως επιχειρηματικού κινδύνου, δημιουργικότητας ή και καινοτομικότητας με σωστό μάνατζμεντ, μέσα σε ένα νέο ή ένα υπάρχοντα οργανισμό». Τα βασικά χαρακτηριστικά που προσδιορίζουν την σπουδαιότητα της επιχειρηματικότητας είναι τα εξής: 1. Η επιχειρηματικότητα συμβάλλει στην δημιουργία θέσεων εργασίας και στην ανάπτυξη. 2. Η επιχειρηματικότητα είναι σημαντική για την ανταγωνιστικότητα. 3. Η επιχειρηματικότητα απελευθερώνει προσωπικές δυνατότητες. 4. Η επιχειρηματικότητα δημιουργεί κοινωνική υπευθυνότητα. 5
1.3 Τα χαρακτηριστικά του Καλού Επιχειρηματία Επιχειρηματίας είναι κάποιος που δημιουργεί μια νέα ευκαιρία στην αγορά και συνδυάζει τους αναγκαίους πόρους για επιτυχή εκμετάλλευση αυτής της ευκαιρίας. Οι επιχειρηματίες έχουν την ικανότητα να βλέπουν την ευκαιρία εκεί που οι άλλοι δεν μπορούν επειδή διαθέτουν καλά αναπτυγμένη την αίσθηση της σημασίας της ευκαιρίας. Οι επιχειρήσεις που δημιουργούν είναι γενικά προσανατολισμένες προς την ανάπτυξη και καινοτομικές. Οι καινοτόμοι δημιουργούν αξία εκεί όπου κανένας άλλος δεν το έκανε πριν. Η έννοια του «επιχειρηματία» πολλές φορές είναι η ίδια με εκείνη του μάνατζερ και η έννοια της επιχειρηματικότητας είναι προσανατολισμένη προς τη δράση. Όπως άλλωστε και του μάνατζμεντ. Τα χαρακτηριστικά του πετυχημένου επιχειρηματία είναι: Δέσμευση και αποφασιστικότητα. Επιθυμία για ανάληψη ευθύνης. Επιμονή για εκμετάλλευση της ευκαιρίας. Αντίληψη του επιχειρηματικού κινδύνου, της αβεβαιότητας και των αμφίβολων καταστάσεων. Αυτοπεποίθηση. Δημιουργικότητα και ευελιξία. Επιθυμία για άμεση ανάδραση. Υψηλό επίπεδο ενεργητικότητας. Προσανατολισμός προς το μέλλον. Ηγετικές ικανότητες. 1.4 Λόγοι Αποτυχίας των Νέων Επιχειρήσεων Το ποσοστό αποτυχίας μεταξύ των νέων επιχειρήσεων είναι εξαιρετικά υψηλό. Μερικοί από του λόγους που θεωρούνται πιο συχνά αιτίες αυτής της αποτυχίας είναι : Η διαχειριστική ανικανότητα. Η έλλειψη εμπειρίας. Ο κακός προγραμματισμός. Η ακατάλληλη τοποθεσία. Η απώλεια ελέγχου των αποθεμάτων. Η ανικανότητα μεταδόσεως της επιχειρηματικότητας. 6
1.5 Κανόνες για επιβίωση των επιχειρήσεων Υπάρχουν μερικοί κανόνες που μπορούν να βοηθήσουν τις επιχειρήσεις όχι μόνο να επιβιώσουν αλλά και να πετύχουν: Δημιουργία, καινοτομία, δράση. Οι επιχειρηματίες ονειρεύονται πάντα νέες ιδέες, θέτουν ερωτήματα για το τι θα γίνει αν επιδιώξουν την εφαρμογή των ιδεών τους και μετά, εφόσον το κρίνουν σωστό, εφαρμόζουν τις καινοτομίες στην πράξη. Συνεχής αναζήτηση νέων ευκαιριών. Οι επιχειρηματίες ερευνούν συνεχών τον ορίζοντα για νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες ή αναζητούν νέους τρόπους για δημιουργία ευκαιριών. Επιδίωξη της απλής λύσεως. Συχνά οι πιο πετυχημένες λύσεις για ένα πρόβλημα είναι οι απλούστερες και οι επιχειρηματίες το ξέρουν αυτό. Κρατούν τα προϊόντα ή τις υπηρεσίες και γενικά τις επιχειρηματικές δραστηριότητες τους όσο απλούστερες γίνεται. Προσπάθεια, εντοπισμός και εκτέλεση. Οι επιχειρηματίες είναι υπέρ της δράσεως. Όταν οι ιδέες γεννηθούν στο νου τους, αμέσως ασχολούνται με αυτές, βρίσκουν ποιες μπορούν να πραγματοποιηθούν και ποιες όχι και αλλάζουν τα σχέδια τους ανάλογα. Επιδίωξη της κορυφής. Οι επιχειρηματίες δεν είναι δειλοί ή σεμνοί ( με την έννοια της επιχειρηματικής ατολμίας ). Έχουν μεγάλα όνειρα. Αν και αυτά δεν πραγματοποιούνται πάντοτε, τα μεγάλα τους όνειρα είναι σπουδαία πηγή παρακινήσεως και οραματισμού. Έναρξη έστω και μικρής επιχειρήσεως. Η επιτυχία δεν έρχεται μέσα σε μια νύχτα. Θέλει σκληρή εργασία και επιμονή. Εξαγωγή συμπερασμάτων από την αποτυχία. Οι επιχειρηματίες γνωρίζουν ότι συχνά οι μεγάλες καινοτομίες προέρχονται από αποτυχίες. Μαθαίνουν γρήγορα να υφίστανται απώλειες. Έξυπνα. 7
Συνέχιση της προσπάθειας έστω και σε αντίξοες καταστάσεις. Οι επιχειρηματίες δεν είναι λιπόψυχοι. Η φιλοσοφία τους αντικατοπτρίζει ότι ένα κινέζικο ιδεόγραμμα για την παγκόσμια κρίση, που περιλαμβάνει δύο χαρακτήρες : έναν για τον κίνδυνο και έναν για την ευκαιρία. 1.6 Το Επιχειρηματικό Πνεύμα 1. Δημιουργικότητα είναι η ικανότητα για ανάπτυξη νέων ιδεών και για ανακάλυψη νέων τρόπων στην εξέταση προβλημάτων και ευκαιριών. 2. Καινοτομία ( ή καινοτομικότητα ) είναι η ικανότητα για εφαρμογή δημιουργικών λύσεων σ αυτά τα προβλήματα και τις ευκαιρίες προκειμένου να βελτιωθεί η ποιότητα της ζωής των ανθρώπων. 3. Επιχειρηματικότητα ( κατά έναν άλλο ορισμό) είναι το αποτέλεσμα της συστηματικής διεργασίας εφαρμογής της δημιουργικότητας και της καινοτομίας για τις ανάγκες και τις ευκαιρίες της αγοράς. 8
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΟΡΙΣΜΟΙ-ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ 2.1 Ορισμός του Επενδυτικού Σχεδίου Ένα επενδυτικό σχέδιο θεωρείται ότι έχει μια ιεράρχηση στόχων. Τέτοιοι μπορεί να είναι : Ένας ειδικός στόχος που επιτυγχάνεται με το τέλος του επενδυτικού προγράμματος. Είναι ο σκοπός του επενδυτικού σχεδίου. Ο ειδικός αυτός στόχος θα μπορούσε να διασπασθεί σε μια σειρά εκροών, τα αποτελέσματα. Τα αποτελέσματα αυτά θα οφείλονται σε συνδυασμό ευρέος φάσματος τρόπων ( π.χ μελέτες, επενδύσεις, εκπαίδευση, θεσμικές αλλαγές ). Είναι οι δραστηριότητες. Ένα επενδυτικό σχέδιο συμμετέχει επίσης στην επίτευξη ευρύτερης πολιτικής ή στην επίτευξη κλαδικών στόχων, γνωστών ως συνολικών στόχων του προγράμματος και έτσι εναρμονίζεται με την κλαδική στρατηγική. Χρονοπρόγραμμα είναι αυτό που περιγράφει την πρόοδο, σε σχέση με το χρόνο, στην εκτέλεση των δραστηριοτήτων του επενδυτικού σχεδίου και την επίτευξη των αποτελεσμάτων. Ένα επενδυτικό σχέδιο είναι μια δυναμική και πολυδιάστατη παρέμβαση που επιδιώκει: Να απομακρύνει και να μειώσει την επίδραση ορισμένων εμποδίων ( π.χ εμπόδια στη διαχείριση αστικών αποβλήτων, διακίνηση αγροτικών εφοδίων, παραγωγή βιομηχανικών προϊόντων και υπηρεσιών, παραγωγή τροφίμων κ.λ.π. ) ή και Να αναπτύξει ανθρώπινες, φυσικές ή και άλλες δυνατότητες ( εργασία, παράκτιες ζώνες, ιστορικές περιοχές, υδροηλεκτρική ενέργεια κ.λ.π.). Τα επενδυτικά σχέδια γίνονται για να προξενούν αλλαγή. Ως τέτοια, επειδή το μέλλον δεν μπορεί να προβλεφθεί με βεβαιότητα, υπόκεινται σε κινδύνους και αβεβαιότητες. Έτσι, πέραν των άμεσων αποτελεσμάτων τους, έχουν, συνήθως, ευρύτερες επιδράσεις στην οικονομία, στο περιβάλλον, στην κοινωνία, ακόμη και στους θεσμούς πολλές φορές. 9
Ένα επενδυτικό σχέδιο περιλαμβάνει συνδυασμό πόρων που καθορίζονται προσεκτικά και προγραμματίζονται χρονικά. Αυτό σημαίνει ότι τα επενδυτικά σχέδια έχουν κόστος αλλά προσφέρουν και κέρδος (ωφέλειες) τόσο στον επενδυτή, όσο και στην κοινωνία γενικότερα. Συνοπτικά, ένας άλλος ορισμός του επενδυτικού σχεδίου θα μπορούσε να είναι ο εξής: Σχέδιο επενδύσεως είναι μια πολυδιάστατη δραστηριότητα που αναλαμβάνει κάποιος επενδυτικός φορέας ( ιδιωτικός ή κρατικός ) και απαιτεί σειρά από καλοσχεδιασμένες δραστηριότητες, για να δημιουργηθεί μια νέα ( ή να επεκταθεί μια παλιά ) μονάδα που θα παράγει αγαθά ή υπηρεσίες που θα διατίθενται στο κοινό, με διαφόρους τρόπους, για να κάλυψη αναγκών ή και ικανοποίηση επιθυμιών ( ωφέλειες, κέρδος ) με διάθεση βεβαίως πόρων ( κόστος ). Βασικά, ο στόχος των μελετών σκοπιμότητας είναι να καθορίζουν για να ποσοτικοποιούν το κόστος ( έξοδα ) και τις ωφέλειες ( κέρδος ) του επενδυτικού προγράμματος, προκειμένου να διευκολύνουν ορισμένες αποφάσεις που πρέπει να ληφθούν κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής του επενδυτικού προγράμματος. 2.2 Τύποι επενδυτικών σχεδίων Υπάρχουν διάφοροι τύποι επενδυτικών σχεδίων. Τα αναπτυξιακά προγράμματα που θα εξετασθούν σ αυτό το εγχειρίδιο σκοπεύουν όλα στην αύξηση της παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών ( θα μπορούσαν δηλαδή να είναι βιομηχανικές, αγροτικές, μεταφορικές, κοινωνικοοικονομικής υποδομής, τουριστικές, τραπεζικές κ.λ.π. επιχειρήσεις). Αλλά και άλλα προγράμματα, όπως τα ανθρωπιστικά και ορισμένα προγράμματα κοινωνικής αναπτύξεως, θα μπορούσαν να δεχθούν χρηματοοικονομικές και οικονομικές αναλύσεις. Γίνεται διάκριση μεταξύ: Επενδυτικών σχεδίων με απτά, συγκεκριμένα προϊόντα, π.χ. προϊόντα που μπορούν να μετρηθούν σε χρηματικές μονάδες. Τέτοια επενδυτικά σχέδια, γενικά, σκοπεύουν στην αύξηση της παραγωγής αγαθών και υπηρεσιών: Που πωλούνται ή δεν πωλούνται, αλλά για τα οποία η αγορά υπάρχει (π.χ. βιομηχανικά επενδυτικά σχέδια, ενεργειακά προγράμματα, γεωργικά επενδυτικά σχέδια, τουριστικά 10
προγράμματα κ.λ.π.). Που παρέχονται χωρίς άμεση καταβολή του αντιτίμου από αυτούς που ωφελούνται και των οποίων η τιμή δεν καθορίζεται με εμπορικά κριτήρια, που πάντως όμως τα οφέλη μπορούν εύκολα να εκτιμώνται. Παραδείγματα εδώ είναι επενδυτικά σχέδια για δρόμους, που των περισσότερων οι οικονομικές συνέπειες αφορούν τα μεταφορικά έξοδα και τους υπάρχοντες συγκοινωνιακούς φόρτους ή ακόμα και σε εξοικονόμηση ασφαλιστικού κόστους και μπορούν έτσι να υπολογισθούν. Άλλα παραδείγματα : οδική υποδομή, επαγγελματική εκπαίδευση, έγγειες βελτιώσεις. Επενδυτικών σχεδίων με μη απτά ( άυλα ) προϊόντα που δεν μπορούν να αποτιμηθούν ακριβώς σε χρηματικούς όρους χωρίς πρώτα να γίνει έρευνα που θα υπερβαίνει το χρόνο και τους πόρους που διατίθενται συνήθως στους αναλυτές, κάνοντας μείζονες υποθέσεις ή χάνοντας την εικόνα του σκοπού του επενδυτικού προγράμματος. Η ωφελιμότητα τέτοιων σχεδίων δεν χρειάζεται, αναγκαστικά, να αξιολογείται. Πολλά κοινωνικά προγράμματα ( τα προϊόντα των οποίων είναι π.χ. ο αριθμός των σπουδαστών που εκπαιδεύονται, οι ασθενείς που νοσηλεύονται, οι ζωές που σώζονται ) και προγράμματα περιβαλλοντικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος εμπίπτουν σ αυτή την κατηγορία. Άλλα παραδείγματα : Προγράμματα που σχετίζονται με την υγεία, την εκπαίδευση, την αστική ανάπτυξη ( π.χ αποχέτευση ), τις κοινωνικές υπηρεσίες, τη θεσμική αναμόρφωση, την περιβαλλοντική προστασία. Τα σύνορα μεταξύ των δύο αυτών κατηγοριών επενδυτικών προγραμμάτων δεν είναι πάντοτε σαφή και εξαρτώνται από την κρίση του αναλυτή. Μερικές φορές χρησιμοποιούνται πειραματικές αξιολογήσεις, που περιλαμβάνουν ατελείς ή μεροληπτικές, υποκειμενικές θα λέγαμε, μεθόδους για την εκτίμηση των ωφελειών. Για παράδειγμα, σε μερικές περιπτώσεις, η σωρευτική παραγωγή που συντελείται από ένα επενδυτικό πρόγραμμα μικρομεσαίας επιχειρήσεως ( π.χ ένα εκπαιδευτικό πρόγραμμα ) μπορεί να αναλύεται έτσι ως ένα επενδυτικό σχέδιο με απτές εκροές. Σε άλλες περιπτώσεις μπορεί να μην είναι εφικτό, λογικά, να υπολογίζεται η σωρευτική παραγωγή, 11
οπότε το πρόγραμμα θα αντιμετωπίζεται ως επενδυτικό σχέδιο με μη απτές ( άυλες ) εκροές. Πρέπει να σημειωθεί πάντως ότι μερικά επενδυτικά προγράμματα ανήκουν σε πολλές κατηγορίες. Για παράδειγμα, ολοκληρωμένα αγροτικά αναπτυξιακά προγράμματα μπορεί να έχουν και παραγωγικά χαρακτηριστικά ( απτά ) και κοινωνικά χαρακτηριστικά ( αύλα ). Περιβαλλοντικά προγράμματα μπορεί να συνδυάζουν απτές εκροές ( εκμετάλλευση φυσικών πόρων ) που υπολογίζονται και μη απτές εκροές ( προστασία φυσικών πόρων ) που, πολλές φορές, εκτιμώνται ως περισσότερο σπουδαίες. 2.3 Διαστάσεις ενός επενδυτικού σχεδίου Ένα επενδυτικό πρόγραμμα μπορεί να είναι πολυδιάστατο και εκ του γεγονότος αυτού η πραγματοποίηση του δεν είναι εύκολη υπόθεση. Οι κυριότερες διαστάσεις ενός τέτοιου επενδυτικού σχεδίου είναι: H επιχειρηματική διάσταση ως ανάληψη ευθυνών, πρωτοβουλιών και επιχειρηματικών κινδύνων. Η τεχνική διάσταση ως διαδικασία και οικονομοτεχνικών συνδυασμών. Η οικονομική διάσταση ως ανάγκη εξασφαλίσεως της οικονομικής αποδόσεως του σχεδίου. Η χρηματοδοτική διάσταση ως αναφερόμενη στη διερεύνηση των δυνατοτήτων χρηματοδοτήσεως του σχεδίου. Η χωροταξική διάσταση ως αναφερόμενη στην επιλογή αρίστης τοποθεσίας εγκαταστάσεως. Η περιβαλλοντική διάσταση ως αναγνώριση των επιδράσεων που μπορεί να έχει το πρόγραμμα στο περιβάλλον και ως συμμόρφωση προς τις απαιτήσεις των κειμένων διατάξεων και των κοινωνικών απαιτήσεων. Η οργανωτική διάσταση ως θέμα εξασφαλίσεως της καλύτερης δυνατής οργανωτικής δομής του επενδυτικού σχεδίου. Η διοικητική διάσταση ως θέμα επιλογής του καλύτερου συστήματος διαχειρίσεως των υποθέσεων που αφορούν την πραγματοποίηση και λειτουργία του προγράμματος. 12
Η εργασιακή διάσταση ως υπόθεση εξασφαλίσεως του απαραίτητου κατάλληλου προσωπικού και αρμονικών εργασιακών σχέσεων μεταξύ εργοδοτών εργαζομένων. Η κοινωνικοπολιτική διάσταση ως αναγκαία, πολλές φορές, προϋπόθεση, καθώς το επενδυτικό πρόγραμμα θα μπορούσε να παρέχει κοινωνικώς επιθυμητά ή ανεπιθύμητα αγαθά ή υπηρεσίες, που προφανώς ενδιαφέρουν την κοινή γνώμη καθώς επηρεάζουν το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζουν και δραστηριοποιούνται. 2.4 Διάκριση των Επενδυτικών Σχεδίων Εκτός από εκείνους τους δύο τύπους επενδυτικών προγραμμάτων που αναφέρθηκαν παραπάνω θα μπορούσαν να αναφερθούν και πιο στενές διακρίσεις των επενδυτικών σχεδίων. Έτσι: Τα επενδυτικά σχέδια διακρίνονται και: Από τη φυσική τους διάσταση καθώς μπορεί να είναι: Μια νέα παραγωγική μονάδα. Επέκταση υφιστάμενης παραγωγικής μονάδας. Συμπλήρωση ή προσαρμογή υφιστάμενης παραγωγικής μονάδας. Ανακατασκευή ή ανανέωση εξοπλισμού υφιστάμενης παραγωγικής μονάδας. Συμμετοχή σε υφιστάμενη επιχειρηματική δραστηριότητα. Αγορά υφιστάμενης παραγωγικής μονάδας. Από απόψεως εντάξεως στους κλάδους παραγωγής επειδή μπορεί να είναι: Αγροτικά σχέδια. Σχέδια μεταλλείων ορυχείων. Βιομηχανικά σχέδια. Ενεργειακά σχέδια. Τουριστικά σχέδια. Σχέδια μεταφορών κ.λ.π. Από την άποψη του μεγέθους διότι μπορεί να είναι: Μικρά. Μεσαία. Μεγάλα. 13
Τα μεγάλα σχέδια επενδύσεως, όταν έχουν έντονες αναπτυξιακές επιπτώσεις στην εθνική οικονομία, χαρακτηρίζονται ως στρατηγικές επενδύσεις. Από την άποψη του φορέα που ενδιαφέρεται για την προώθηση του σχεδίου, καθώς μπορεί να είναι: Σχέδια ιδιωτικού ενδιαφέροντος. Σχέδια κοινωνικού ενδιαφέροντος που προωθούνται, κατά κανόνα, από κρατικούς ή άλλους παρόμοιους φορείς. Σχέδια κοινού ( μικτού ) ενδιαφέροντος που προωθούνται από κρατικούς και ιδιωτικούς φορείς. Από την άποψη των σκοπών που επιδιώκουν, επειδή μπορεί να είναι: Σχέδια ενός σκοπού. Σχέδια πολλαπλού σκοπού. Από την άποψη εντάσεως χρήσεως των πόρων μπορεί να είναι: Εντάσεως κεφαλαίων. Εντάσεως εργασίας. Εντάσεως εδαφικών πόρων. Από την άποψη γεωγραφικής καλύψεως, διότι μπορεί να είναι: Τοπικά. Περιφερειακά. Εθνικά. Κοινοτικά ( στην κλίμακα π.χ. της Ε.Ε. ). Πολυεθνικά ή παγκόσμια. Από την άποψη του οικονομικού κινδύνου που διατρέχουν τα επενδυτικά σχέδια μπορεί να είναι: Απολύτως εξασφαλισμένα. Χαμηλού κινδύνου. Υψηλού κινδύνου. 2.5 Επιπτώσεις των Επενδυτικών Σχεδίων Τα επενδυτικά σχέδια, όταν πραγματοποιούνται, έχουν πολλαπλές επιπτώσεις στην οικονομική και κοινωνική ζωή μιας χώρας για τους εξής λόγους: Προσφέρουν νέες ευκαιρίες απασχολήσεως. Αξιοποιούν τους αδρανείς εθνικούς πόρους. 14
Επιταχύνουν την οικονομική ανάπτυξη. Καταπολεμούν τον πληθωρισμό. Προωθούν τον παραγωγικό μηχανισμό της οικονομίας. Έχουν σοβαρές αναδιανεμητικές επιπτώσεις τόσο στις παραγωγικές τάξεις όσο και στις διάφορες περιοχές. Ενισχύουν συνήθως την εξωτερική οικονομική θέση της χώρας υποκαθιστώντας τις εισαγωγές και διευρύνοντας τις εξαγωγές. Επεκτείνουν τον κύκλο εργασιών και δημιουργούν έτσι πηγές αυξήσεως των δημοσίων εσόδων. Ενισχύουν την οικονομική σταθερότητα σε περιόδους υφέσεως. Εδραιώνουν με την καλλιέργεια κλίματος επιχειρηματικής δραστηριότητας την εμπιστοσύνη στο μέλλον της χώρας. Προάγουν την τεχνολογική πρόοδο. Προβάλουν το γόητρο της χώρας διεθνώς διότι αποτελούν το ισχυρότερο μέσο της ανταγωνιστικότητας της. Όταν αξιολογείται μια επένδυση πρέπει να λαμβάνονται σοβαρά υπόψη όλες οι πιο πάνω επιπτώσεις. 15
ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΑ ΣΧΕΔΙΑ 3.1 Γενικά Ο σχεδιασμός ή προγραμματισμός και η έρευνα είναι τα σπουδαιότερα στοιχεία όταν αρχίζει μια επιχειρηματική δράση. Το επιχειρηματικό σχέδιο ( busıness plan ) βοηθά στον καθορισμό της εφικτότητας μια ς επιχειρηματικής δράσεως, θέτει στόχους για την επιχείρηση και στηρίζει την εφαρμογή των στρατηγικών ενεργειών. Είναι απλά η σπουδαιότερη διεργασία την οποία όλοι οι επιχειρηματίες ( με την γενικότερη έννοια του όρου ) θα πρέπει να εφαρμόζουν αν θέλουν να είναι επιτυχείς οι προσπάθειες τους. Και τούτο διότι: Πρώτον, το επιχειρηματικό σχέδιο δράσεως είναι εργαλείο για τη χρηματοδότηση. Όταν γίνονται διαπραγματεύσεις με επενδυτές, συνεταίρους και χρηματοπιστωτικά ιδρύματα, το επιχειρηματικό σχέδιο είναι το τεκμήριο που απαιτείται για την αξιολόγηση της επενδυτικής ευκαιρίας. Δεύτερον, το επιχειρηματικό σχέδιο είναι και ένα χρήσιμο διαχειριστικό εργαλείο. Το σχέδιο δίνει τη δυνατότητα για ρεαλιστικές προβλέψεις και προγραμματισμό των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων. Είναι ένα δυναμικό στοιχείο που μεταβάλλεται καθώς νέες πληροφορίες που αφορούν την αγορά έρχονται σε φως. Το επιχειρηματικό σχέδιο είναι το μέτρο με το οποίο μετράται η επιχειρηματική επιτυχία. Ο σχεδιασμός ( προγραμματισμός ) είναι μια δυναμική διαχειριστική διεργασία. Πρώτα ο επιχειρηματίας ( μάνατζερ ) προγραμματίζει μετά εφαρμόζει κατόπιν αξιολογεί την επιχειρηματική απόδοση σε σύγκριση με το πρόγραμμα και έπειτα ξαναπρογραμματίζει με βάση νέες πληροφορίες και εμπειρίες. Τέλος, το επιχειρηματικό σχέδιο, είναι μια μελέτη σκοπιμότητας. Μέσα από έρευνα της αγοράς, λειτουργικό σχεδιασμό και προβολή των χρηματοοικονομικών στοιχείων, ο επιχειρηματίας μπορεί να αξιολογήσει αν η επιχειρηματική προσπάθεια του θα είναι επιτυχής ή όχι. Το σχέδιο γίνεται ένα ρεαλιστικό εργαλείο εφαρμογής αυτού που ο επιχειρηματίας επιδιώκει. Η επιτυχία στις επιχειρήσεις, επαναλαμβάνουμε, έρχεται ως αποτέλεσμα προγραμματισμού. Πρέπει να υπάρχει ένα λεπτομερές σχέδιο που να θέτει όλους τους στόχους, το σκοπό πίσω από το στόχο και κάθε σταθμό απ 16
όπου πρέπει ο επιχειρηματίας να περάσει για να φτάσει στον προορισμό του. Το επιχειρηματικό σχέδιο είναι ένας έγγραφος ορισμός και σειρά λειτουργικών οδηγιών για την επίτευξη των επιχειρηματικών στόχων. Ο κατάλογος αυ των των οδηγιών θα σχηματίσει ένα πλήρες επιχειρηματικό εργαλείο με το οποίο θα καθορισθούν το βασικό προϊόν, οι εισοδηματικοί στόχοι και οι ειδικές λειτουργικές διαδικασίες. Πρέπει να υπάρχει επιχειρηματικό σχέδιο για να προσελκυσθούν επενδυτές, να ληφθεί χρηματοδότηση ή να διατηρηθεί η εμπιστοσύνη των πιστωτών. Το σχέδιο για την επιχειρηματική επιτυχία θα χρησιμεύει ως πληροφοριακό λεπτομερές εργαλείο υποστηρίξεως κάθε χρηματοδοτικής προτάσεως που μπορεί να γίνει σε δανειστές, πιστωτές, ή επενδυτές. Πολλοί έχουν την λανθασμένη εντύπωση ότι το επιχειρηματικό σχέδιο είναι το ίδιο όπως μια χρηματοδοτική πρόταση και ότι η χρηματοδοτική πρόταση αποτελεί πλήρες επιχειρηματικό σχέδιο. Αυτό είναι μια παρεξήγηση αυτών των δύο ξεχωριστών και διαφορετικών επιχειρηματικών βοηθημάτων. Ας δούμε τη διαφορά. Το επιχειρηματικό σχέδιο μπορεί να θεωρηθεί ως ένας οδηγός των επιχειρήσεων προς τους στόχους που έχουν αυτές θέσει. Το σχέδιο αυτό είναι το τι, το γιατί, το πού, το πώς και το πότε της επιχειρήσεως. Είναι τα βήματα προς τον τελικό στόχο. Αντίθετα, η χρηματοδοτική πρόταση είναι μια αίτηση για χρήματα που βασίζεται στο επιχειρηματικό σχέδιο. Περιγράφει το ιστορικό και τους στόχους της επιχειρήσεως και τονίζει όλα τα εκείνα που καθιστούν αυτή την επιχείρηση ελκυστική για ένα πιστωτή. Η χρηματοδοτική πρόταση αντλεί πληροφορίες από το πλήρες επιχειρηματικό πλάνο για ανάπτυξη μιας ελκυστικής προσφοράς προς τον επενδυτή. Η διαφορά πρέπει να γίνει κατανοητή. Οι όροι σχετίζονται στενά αλλά δεν είναι εναλλακτικοί. Αναφέρθηκε πιο πάνω επίσης ότι το επιχειρηματικό σχέδιο είναι μια μελέτη σκοπιμότητας. Αλλά αφού το επιχειρηματικό σχέδιο είναι μελέτη σκοπιμότητας γιατί υπάρχουν και οι δύο όροι και γιατί γίνονται διαφορετικές τέτοιες μελέτες σε μια επιχείρηση; Η διαφορά έγκειται στο εξής: Πολλές επιχειρήσεις ( ιδίως μικρές και μεσαίες ) γίνονται χωρίς καμία μελέτη. Μετά χρειάζονται κάποιο οδηγό, κάποιο σχέδιο για να ακολουθήσουν το δρόμο προς την επίτευξη 17