Εισηγητής: Βασίλης Παπαβασιλείου, Γεν. Διευθυντής ΑΝΕΘ ΑΕ Έδεσσα, 25-10-2014
I. Γενικές διαπιστώσεις από την εφαρμογή της προσέγγισης LEADER II. III. IV. Τοπική Ανάπτυξη με την Πρωτοβουλία Τοπικών Κοινοτήτων CLLD Διαπιστώσεις και ιεράρχηση αναγκών με βάση την καταγραφή της υφιστάμενης κατάστασης Σκοπιμότητα εφαρμογής CLLD με πολυταμειακή ενίσχυση V. Προϋποθέσεις επιτυχίας εφαρμογής CLLD με πολυταμειακή ενίσχυση
Τα τελευταία 20 χρόνια το LEADER αποδείχθηκε ως ένα ιδιαίτερα αποτελεσματικό και αποδοτικό εργαλείο στην υλοποίηση αναπτυξιακών πολιτικών Η συμβολή του στην ανάπτυξη της υπαίθρου ήταν κατά γενική ομολογία πολύ μεγαλύτερη από το οικονομικό του μέγεθος (5% των πόρων των Προγραμμάτων Αγροτικής Ανάπτυξης) Ιδιαίτερη ήταν η συνεισφορά του LEADER στην ανανέωση των δομών και στην εισαγωγή καινοτομίας στην ύπαιθρο
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προώθησε τη μεθοδολογία LEADER και μέσω άλλων Πρωτοβουλιών και Προγραμμάτων (URBAN, EQUAL, Άξονας 4 Προγραμμάτων Αλιείας) Το LEADER ανταποκρίνεται με ιδιαίτερα θετικό τρόπο στη στόχευση της EU 20 για μια έξυπνη και αειφόρο ανάπτυξη που αντιμετωπίζει αποτελεσματικά τον κοινωνικό αποκλεισμό.
II.1 Προβλέψεις των Νέων Κανονισμών Η μέθοδος LEADER (τοπική ανάπτυξη με την πρωτοβουλία τοπικών κοινοτήτων) επεκτείνεται και στα υπόλοιπα Ταμεία του Κοινού Στρατηγικού Πλαισίου (ΚΣΠ) Δίνεται πλέον η δυνατότητα στα Κράτη Μέλη, τις Περιφέρειες και τις ΟΤΔ να υλοποιούν ολοκληρωμένες στρατηγικές τοπικής ανάπτυξης με τη συμμετοχή όλων των Ταμείων Οι ΟΤΔ έχουν πλέον τη δυνατότητα να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν με συντονισμένο τρόπο δράσεις που χρηματοδοτούνται από όλα τα Ταμεία.
ΙΙ.2 Βασικά Χαρακτηριστικά Εστιάζεται σε συγκεκριμένες εδαφικές ενότητες / περιοχές (υποπεριφέρειες) Εκτελείται μέσω ολοκληρωμένων και πολυτομεακών στρατηγικών τοπικής ανάπτυξης Λαμβάνει υπόψη τις τοπικές ανάγκες και το τοπικό δυναμικό δίνοντας έμφαση στην εισαγωγή καινοτομίας και τηδημιουργία δικτύου
ΙΙ.3 Στρατηγικές Τοπικές Ανάπτυξης Ορισμός Περιοχής και Πληθυσμού Ανάλυση αναπτυξιακών αναγκών και δυναμικού της περιοχής Ανάλυση SWOT Περιγραφή στρατηγικής και στόχων ολοκληρωμένος και καινοτόμος χαρακτήρας στρατηγικής ιεράρχηση στόχων Περιγραφή συμμετοχικής διαδικασίας για την ανάπτυξη της στρατηγικής Σχέδιο Δράσης Εξειδίκευσης του τρόπου μετατροπής των στόχων σε δράσεις
II.3 Στρατηγικές Τοπικές Ανάπτυξης (συνέχεια) Περιγραφή ρυθμίσεων διαχείρισης και παρακολούθησης της στρατηγικής Τεκμηρίωση της ικανότητας της ΟΤΔ να υλοποιήσει τη στρατηγική Σχέδιο χρηματοδότησης συμπεριλαμβανομένης της κατανομής των Ταμείων του ΚΣΠ
II.4 Βασικά σημεία για την συμμετοχή των επιμέρους Ταμείων Η προσέγγιση της τοπικής ανάπτυξης με την πρωτοβουλία των τοπικών κοινοτήτων είναι προαιρετική για τα Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ) και το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο (ΕΚΤ) Τα Κράτη Μέλη καθορίζουν αν και που θα εφαρμόσουν στρατηγικές τοπικής ανάπτυξης Όπου τα Κράτη Μέλη αποφασίζουν να δημιουργήσουν ξεχωριστό Άξονα Προτεραιότητας για την τοπική ανάπτυξη με την πρωτοβουλία των τοπικών κοινοτήτων, το ποσοστό συγχρηματοδότησης μπορεί να αυξηθεί κατά 10%.
II.5 Οι προβλέψεις για τη συνεισφορά του Ευρωπαϊκού Γεωργικού Ταμείου Αγροτικής Ανάπτυξης (ΕΓΤAΑ) Η προσέγγιση LEADER για την Τοπική Ανάπτυξη είναι υποχρεωτική στο πλαίσιο του ΕΓΤΑΑ για κάθε Κράτος Μέλος (τουλάχιστον 5%) Το Κ-Μ καθορίζει στο πρόγραμμα Αγροτικής Ανάπτυξης σε ποιες περιοχές θα εφαρμοσθεί η προσέγγιση LEADER Προβλέπεται αυξημένο ποσοστό συγχρηματοδότησης για την εφαρμογή της προσέγγισης LEADER 90% στις λιγότερες ανεπτυγμένες Περιφέρειες (αντί του προβλεπόμενου 85% για άλλες δράσεις) 80% για τις άλλες Περιφέρεις (αντί του γενικού προβλεπόμενου 50%)
Είναι αναγκαία μια συνολική αποτίμηση της μέχρι σήμερα εφαρμογής της προσέγγισης LEADER Αξιοποίηση της Τεχνικής Βοήθειας του τρέχοντος Προγράμματος Βασικές διαπιστώσεις και κατευθύνσεις : (α) ως προς τη στρατηγική και το περιεχόμενο των (β) (γ) Προγραμμάτων ως προς την επιλογή των περιοχών ως προς τον τρόπο εφαρμογής
ΙΙΙ.1 Βασικές διαπιστώσεις και κατευθύνσεις ως προς τη στρατηγική και το περιεχόμενο των Προγραμμάτων Απαιτείται εμπλουτισμός και μετατόπιση του κέντρου βάρους των ενεργειών με τις παρακάτω προτεραιότητες Ενίσχυση, αναβάθμιση και διαφοροποίηση της τοπικής παραγωγής με ενσωμάτωση έρευνας και καινοτομίας Ενίσχυση μεταποίησης και τυποποίησης με έμφαση στα προϊόντα που αναδείχθηκαν σε κάθε Περιφέρεια στη λογική του «καλαθιού αγροτικών προϊόντων» Ενσωμάτωση στα Προγράμματα όλου του πλέγματος δράσεων που αφορούν στο σύνολο της διαδρομής της τοπικής παραγωγής «από το χωράφι μέχρι το ράφι» συμπεριλαμβανομένων των Σχεδίων Βελτίωσης
ΙΙΙ.1 Βασικές διαπιστώσεις και κατευθύνσεις ως προς τη στρατηγική και το περιεχόμενο των Προγραμμάτων (συνέχεια) Διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος με βάση τις νέες ανάγκες Ενίσχυση της διασύνδεσης του τουρισμού της υπαίθρου με την τοπική παραγωγή (π.χ. με πριμοδότηση κατά την αξιολόγηση) Ενίσχυση κατά προτεραιότητα τοπικών συνεργατικών σχημάτων Προώθηση προϊόντων ΤΠΕ ιδιαίτερα στις ορεινές, μειονεκτικές και νησιωτικές περιοχές Στήριξη της καινοτομίας με ιδιαίτερη πριμοδότηση σχετικών ενεργειών
ΙΙΙ.1 Βασικές διαπιστώσεις και κατευθύνσεις ως προς τη στρατηγική και το περιεχόμενο των Προγραμμάτων (συνέχεια) Βελτίωση της ποιότητας ζωής, με την υλοποίηση των αναγκαίων βασικών υποδομών από το LEADER με βάση την καταγεγραμμένη τάση επιστροφής στην ύπαιθρο, λόγω της οικονομικής κρίσης Πριμοδότηση επενδύσεων από ανθρώπους που επιστρέφουν στην ύπαιθρο Ενσωμάτωση δράσεων αναβάθμισης των δεξιοτήτων του ανθρώπινου δυναμικού (η διαφαινόμενη τάση επιστροφής στην ύπαιθρο, νεώτερου σε ηλικία πληθυσμού καθιστά το ζήτημα αυτό ζωτικής σημασίας) Επισήμανση : Η ευελιξία που δίνεται στη νέα Προγραμματική Περίοδο ως προς τη διάρθρωση των Προγραμμάτων διευκολύνει τον ανωτέρω αναφερόμενο αναγκαίο εμπλουτισμό του περιεχομένου των Προγραμμάτων
ΙΙΙ.2 Βασικές διαπιστώσεις και κατευθύνσεις ως προς την επιλογή των περιοχών Ενίσχυση του πληθυσμιακού ορίου των οικισμών τουλάχιστον στις 10.000 κατοίκους (εφόσον δεν υπάρχει σχετικός περιορισμός από τον Κανονισμό) Έμφαση στην ενίσχυση κωμοπόλεων στην ύπαιθρο ως πόλων παροχής υπηρεσιών και γνώσης προς την αγροτική ενδοχώρα Να ληφθούν υπόψη τα χωροταξικά σχέδια των Περιφερειών
ΙΙΙ.3 Βασικές διαπιστώσεις και κατευθύνσεις ως προς τον τρόπο εφαρμογής Η πολυταμειακή προσέγγιση προκειμένου να είναι δυνατός ο σχεδιασμός και η υλοποίηση ολοκληρωμένων στρατηγικών τοπικής ανάπτυξης με συντονισμένο τρόπο Απαιτείται σημαντική αύξηση των διαθεσίμων στα τοπικά Προγράμματα πόρων, προκειμένου τα αποτελέσματα να είναι ορατά και μετρήσιμα. Διευρυμένη αξιοποίηση των δυνατοτήτων «Στήριξη της προετοιμασίας» που προβλέπονται από τους Κανονισμούς, καθώς τα Τοπικά Προγράμματα ακόμα και σε περιοχές ή από ΟΤΔ που είχαν προηγούμενη εμπειρία LEADER θα εφαρμοσθούν σε ένα ραγδαία μεταβαλλόμενο, λόγω της οικονομικής κρίσης περιβάλλον.
ΙΙΙ.3 Βασικές διαπιστώσεις και κατευθύνσεις ως προς τον τρόπο εφαρμογής (συνέχεια) Απλοποίηση του θεσμικού πλαισίου διαχείρισης των Προγραμμάτων, προκειμένου αυτά να είναι ελκυστικά και ανταγωνιστικά σε σχέση με παρεμφερή Προγράμματα Αποφυγή αναίτιου περιορισμού των επιλέξιμων δαπανών, με στόχο να αποφεύγονται κατά το δυνατόν εμπόδια στην υλοποίηση των τοπικών αναπτυξιακών στρατηγικών Άρση των περιορισμών που σήμερα υφίστανται στη ενίσχυση Δικτύων
Το εύρος των στόχων και των προτεραιοτήτων για τη στρατηγική και το περιεχόμενο των Προγραμμάτων καθιστούν όχι απλώς σκόπιμη, αλλά απολύτως αναγκαία την εφαρμογή CLLD με πολυταμειακή ενίσχυση. Ήδη σημαντικοί πόροι του ΕΤΠΑ και του ΕΚΤ διατίθενται στον αγροτικό χώρο, αλλά μέσω Κεντρικής ή Περιφερειακής διαχείρισης.
Ο συντονισμός που μπορεί να επιτευχθεί σε τοπικό επίπεδο μέσω της εφαρμογής με πολυταμειακή ενίσχυση : Διευκολύνει την επίτευξη ενός συνολικού και συνεκτικού σχεδιασμού από φορείς με μόνιμη παρουσία και δράση στο χώρο και γνώση της τοπικής δυναμικής, Μπορεί να βελτιώσει αποφασιστικά τη συνέργεια και τελικά την αποτελεσματικότητα των παρεμβάσεων των διαφορετικών Ταμείων, Μπορεί να οδηγήσει στην επίτευξη πολλαπλασιαστικών αποτελεσμάτων μέσω της διασύνδεσης δράσεων διαφορετικών Ταμείων που προσδίδουν αμφίδρομα στις δράσεις αυτές προστιθέμενη αξία.
Βοηθά στην αποφυγή τεχνητών διαχωρισμών ή επικαλύψεων που παρατηρήθηκαν ιδίως κατά την τρέχουσα Προγραμματική Περίοδο (π.χ. επικαλύψεις ΕΣΠΑ / Άξονα 3 ΠΑΑ, τεχνητός διαχωρισμός περιοχών εφαρμογής LEADER και Άξονα 4 ΕΠΑΛ, μη εφαρμογή δράσεων μεταποίησης αγροτικών προϊόντων στις περιοχές του Άξονα 3). Έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση του διαχειριστικού κόστους εφαρμογής. Οδηγεί στην αύξηση των συνολικά διαθέσιμων πόρων για την εφαρμογή της τοπικής αναπτυξιακής στρατηγικής.
Συνεπής συντονισμός και συνεχής παρακολούθηση των εφαρμογών Ιδανική περίπτωση θα ήταν η δημιουργία μιας διακριτής και επαρκούς από άποψη στελέχωσης και τεχνογνωσίας Δομής Συντονισμού και Παρακολούθησης σε Εθνικό ή Περιφερειακό επίπεδο που: θα υποστηρίζει με συνέπεια την υλοποίηση τοπικών στρατηγικών θα αποτελεί τον έναν και μοναδικό «συνομιλητή» των ΟΤΔ, επιλύοντας άμεσα πιθανά προβλήματα θα προσδώσει στην εφαρμογή της μεθόδου τη δυναμική και τον «πρωτοβουλιακό χαρακτήρα» που σαφώς εξασθένησε από το mainstreaming της μεθόδου LEADER στην τρέχουσα Προγραμματική Περίοδο
Η επάρκεια, η εμπειρία και η τεχνογνωσία των ΟΤΔ αποτελούν ιδιαίτερα κρίσιμο παράγοντα για την επιτυχία του εγχειρήματος. Η μακρόχρονη εμπειρία των ελληνικών ΟΤΔ, η μετεξέλιξη τους σε Αναπτυξιακές Εταιρίες με σημαντικό εύρος δραστηριοτήτων σε ό,τι αφορά την υποστήριξη της τοπικής ανάπτυξης. Σημαντική συμβολή στο ζήτημα αυτό αναμένεται να έχει και η διαχρονική λειτουργία του Ελληνικού Δικτύου LEADER που βοηθά στην κατά το δυνατόν μέγιστη ομογενοποίηση της δράσης των ΟΤΔ / Αναπτυξιακών Εταιριών.