Ηγεσία Ενότητα 1: Εισαγωγικές έννοιες Δρ. Καταραχιά Ανδρονίκη Τμήμα Λογιστικής και Χρηματοοικονομικής
Άδειες Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης αναφέρεται ρητώς. 2
Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο TEI Δυτικής Μακεδονίας» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους. 3
Σκοποί ενότητας Να κατανοήσει ο φοιτητής τις βασικέςεισαγωγικές εννοιολογικές προσεγγίσεις της ηγεσίας. 4
Περιεχόμενα ενότητας (1/2) Ηγεσία και ηγέτης. Αναγκαιότητα ηγεσίας. Θεμελιώδη στοιχεία του πυρήνα της έννοιας της ηγεσίας. Ηγεσία Επιρροή Δυνάμεις επιρροής. 5
Περιεχόμενα ενότητας (2/2) Οι πηγές και μορφές δύναμης του ηγέτη. Ηγεσία και μάνατζμεντ. Η συστηματική προσέγγιση της ηγεσίας. 6
Τι είναι ηγεσία και τι είναι ηγέτης Ως ηγεσία τα μπορούσε να οριστεί η διαδικασία επηρεασμού της σκέψης, των συναισθημάτων, των στάσεων και των συμπεριφορών μιας μικρής ή μεγάλης, τυπικής ή άτυπης ομάδας ανθρώπων από ένα άτομο (ηγέτη). Η διαδικασία επηρεασμού γίνεται με τέτοιο τρόπο ώστε τα άτομα εθελοντικά και πρόθυμα και με την κατάλληλη συνεργασία να δίνουν τον καλύτερό τους εαυτό για να υλοποιούν αποτελεσματικούς στόχους που απορρέουν από την από την αποστολή της ομάδας και τη φιλοδοξία της για πρόοδο ή ένα καλύτερο μέλλον. 7
Αναγκαιότητα ηγεσίας (1) ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ: Δυναμικό. Απαιτητικό. Αντιφατικό. ΜΕΡΙΚΕΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ: Σκοπός. Ευελιξία/ Ταχύτητα. Δημιουργικότητα/ καινοτομίες. 8
Αναγκαιότητα ηγεσίας (2) ΜΕΡΙΚΕΣ ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΕΙΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ (Συνέχεια): Μάθηση. Συνέργεια. ΣΠΑΝΙΟΣ ΠΟΡΟΣ: Ιδέες, φαντασία, πρωτοβουλία, διάθεση, πάθος, όνειρα. ΚΡΙΣΙΜΟΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΑΣ ΕΠΙΤΥΧΙΑΣ: Ηγεσία. 9
Θεμελιώδη στοιχεία του πυρήνα της έννοιας της ηγεσίας (1) Πρώτο στοιχείο επιρροής: Η άσκηση επιρροής (influence) ενός ατόμου (ηγέτης - leader) πάνω σε άλλους ανθρώπους (followers), με αποτέλεσμα να δίνουν τον καλύτερο τους εαυτό για την υλοποίηση στόχων. Η ηγεσία λοιπόν, ως άσκηση επιρροής, αφορά στάσεις, συναισθήματα και την συμπεριφορά των ανθρώπων. 10
Θεμελιώδη στοιχεία του πυρήνα της έννοιας της ηγεσίας (2) Στάσεις Συναισθήματα Συμπεριφορά: Πάθος. Ενθουσιασμός. Κέφι. Πρωτοβουλία. Δημιουργικότητα. Έμπνευση. 11
Θεμελιώδη στοιχεία του πυρήνα της έννοιας της ηγεσίας (3) Στάσεις Συναισθήματα Συμπεριφορά (συνέχεια): Δέσμευση. Αφοσίωση. Πίστη. Ψυχή. Καρδιά. 12
Θεμελιώδη στοιχεία του πυρήνα της έννοιας της ηγεσίας (4) Δεύτερο στοιχείο επιρροής: Οι άνθρωποι εθελοντικά και πρόθυμα επιδιώκουν να υλοποιούν στόχους που αφορούν φιλοδοξίες ή ιδανικά για πρόοδο, ή ένα καλύτερο μέλλον. Η ηγεσία λαμβάνει χώρα στην πράξη μέσω συγκεκριμένων ενεργειών λειτουργιών. 13
Θεμελιώδη στοιχεία του πυρήνα της έννοιας της ηγεσίας (5) Συγκεκριμένες ενέργειες Λειτουργίες: Έμπνευση μέσω οράματος για ένα καλύτερο μέλλον. Δημιουργία κατεύθυνσης για την υλοποίησή του. Παρακίνηση κινητοποίηση. Ανάπτυξη σκέψης ικανοτήτων. Υλοποίηση αλλαγών, κλπ. 14
Ηγεσία Επιρροή Δυνάμεις επιρροής (1) Η ηγεσία είναι ουσιαστικά μια σχέση επιρροής μεταξύ ανθρώπων. Η βαθύτερη κατανόηση της έννοιας τα ηγεσίας προϋποθέτει την κατανόηση των εννοιών της δύναμης και της επιρροής. Η δύναμη απαιτεί δύο ή περισσότερα άτομα, ένα που την ασκεί και ένα τουλάχιστον που την υφίσταται. Είναι η δυνατότητα ενός ανθρώπου να επιβάλει τις επιθυμίες του στους άλλους επηρεάζοντας τη συμπεριφορά τους. 15
Ηγεσία Επιρροή Δυνάμεις επιρροής (2) Η εξουσία ορίζεται συνήθως ως το νόμιμο δικαίωμα που έχει κανείς την δύναμη που διαθέτει. Αποτελεί τη «νομιμοποιημένη δύναμη» που προκύπτει από τη θέση που κατέχει το άτομο στη διοικητική ιεραρχία σύμφωνα με το νομικό ή θεσμικό πλαίσιο. Η επιρροή είναι η αλλαγή της σκέψης, των ιδεών, των συναισθημάτων, των ικανοτήτων, των προσδοκιών και κυρίως της συμπεριφοράς ενός ατόμου, η οποία προκύπτει από την επίδραση της δύναμης που ασκείται σε αυτό από άλλο άτομο. 16
Οι πηγές και μορφές δύναμης του ηγέτη (1) Δύναμη ανταμοιβής. Αυτή προέρχεται από τη δυνατότητα που έχει ο Α να ικανοποιήσει προσωπικές, κυρίως ανώτερες, ανάγκες προσδοκίες του ατόμου ή ομάδας Β. Δύναμη τιμωρίας. Αυτός που έχει τη δύναμη να επιβάλλει κάθε είδους ποινή, έχει την ικανότητα να επηρεάζει τις ενέργειες και τη συμπεριφορά. Δύναμη αναφοράς. Άτομα που έχουν κάποιο άλλο άτομο σαν πρότυπο ή σημείο αναφοράς διότι τα ατομικά χαρακτηριστικά του γίνονται θαυμαστά. 17
Οι πηγές και μορφές δύναμης του ηγέτη (2) Δύναμη ειδικού γνώσης. Πηγάζει από τις γνώσεις και τις ικανότητες που έχει το άτομο σε έναν ειδικό τομέα. Νόμιμη δύναμη (εξουσία). Προέρχεται από τη θέση του ατόμου στην ιεραρχία. Συνήθως πρόκειται για μια νόμιμη δύναμη που έχει μεταβιβαστεί. Δύναμη πληροφοριών. Στις σημερινές κοινωνικές συνθήκες, η κατοχή πληροφοριών ή ο έλεγχος των μηχανισμών με τους οποίους μεταβιβάζονται αποτελεί μια σημαντική πηγή δύναμης. 18
Υπέρ ηγεσία (1) Η κεντρική ιδέα αυτής είναι ότι ο ηγέτης βοηθά τους συνεργάτες του να γίνουν ηγέτες του εαυτού τους (αυτό - ηγεσία). Κύρια στοιχεία της υπέρ ηγεσίας είναι: Ο ηγέτης κάνει τους συνεργάτες του αυτό ηγέτες. Υπάρχει γνώση και κατεύθυνση σε όλη την ομάδα. Η εξουσία είναι μοιρασμένη στα μέλη της ομάδας. Συνηθισμένοι άνθρωποι μπορούν να πετύχουν ασυνήθιστα εξαίρετα αποτελέσματα. Έμφαση στην απόδοση και την καινοτομία. 19
Υπέρ ηγεσία (2) Ο ηγέτης να κάνει τους συνεργάτες του: Να έχουν ένα αίσθημα προσωπικής αποστολής. Να έχουν αυτογνωσία και αυτοέλεγχο. Να αυτό αναπτύσσονται. Να θέτουν μόνοι τους στόχους υψηλές επιδόσεις. Να αυτό αμείβονται, να αυτό παρακινούνται, να κάνουν αυτοκριτική και να «αυτό τιμωρούνται». Να έχουν ένα αίσθημα ικανότητας και αυτοπεποίθηση. 20
Επτά σταδία της διαδικασίας της υπέρ ηγεσίας Σχήμα 1. Τα 7 στάδια της διαδικασίας υπέρ-ηγεσίας, πηγή: η διδάσκουσα, 2014. 21
Ηγεσία και μάνατζμεντ (1) Η ηγεσία και το μάνατζμεντ είναι συμπληρωματικές και αλληλοεπηρεαζόμενες λειτουργίες - ρόλοι. (εξίσου απαραίτητες για την αποτελεσματικότητα των στελεχών και των οργανώσεων που διοικούν βλέπε εικόνα επόμενης διαφάνειας). Το μάνατζμεντ αντιμετωπίζει κυρίως την πολυπλοκότητα στις σύγχρονες οργανώσεις, ενώ η ηγεσία αντιμετωπίζει τις αλλαγές του σύγχρονου κόσμου. Management is about coping with complexity. Leadership is about coping with change. (Πηγή: Kotter, 1990). 22
Ηγεσία και μάνατζμεντ (2) Σχήμα 2. Σχέση ηγεσίας και μάνατζερ. 23
Ηγέτης και Μάνατζερ Ηγεσία (ή καθοδήγηση) είναι η διαδικασία κατά την οποία ένα άτομο επηρεάζει τη συμπεριφορά ή /και τις πράξεις άλλων ανθρώπων με σκοπό την επίτευξη κάποιων επιθυμητών στόχων. Αντίστοιχα, ο ηγέτης μιας ομάδας είναι εκείνος που επιχειρεί να καθοδηγήσει την ομάδα. Ηγέτης = Μάνατζερ; Ένας ηγέτης δεν είναι απαραίτητα και καλός μάνατζερ. 24
Διαφορά μάνατζερ ηγέτη (1) Η ειδοποιός διαφορά, μεταξύ του μάνατζερ και του ηγέτη είναι ότι ο δεύτερος, επιπλέον των όσων κάνει και επιτυγχάνει πρώτος, διακρίνεται για το ότι: κάνει άλλους ανθρώπους, εθελοντικά και πρόθυμα να τον ακολουθήσουν. δημιουργεί ένα καλύτερο μέλλον μέσω μικρών ή μεγαλύτερων αλλαγών. 25
Διαφορά μάνατζερ ηγέτη (2) Σχήμα 3. Διαφορές ηγέτη και μάνατζερ, πηγή: η διδάσκουσα, 2014. 26
Θεμελιώδη ζητήματα της ηγεσίας Σημαντική αδυναμία είναι έλλειψη σαφούς σύνδεσης της ηγεσίας με τα αποτελέσματα, τα οποία αποτελούν και το μόνο λόγο ύπαρξης της. Συνήθως απουσιάζει εντελώς το «ούτως ώστε» της ηγεσίας, με την έννοια ότι «τα στελέχη πρέπει να διαθέτουν τις συγκεκριμένες ηγετικές ικανότητες και χαρακτήρα ούτως ώστε να ασκούν στην πράξη τη συγκεκριμένη ηγετική συμπεριφορά, ούτως ώστε να επιτυγχάνουν τα συγκεκριμένα επιθυμητά αποτελέσματα». Αν λείπει το ούτως ώστε δεν γίνεται σαφής η σύνδεση της ηγεσίας. 27
Η συστηματική προσέγγιση της ηγεσίας Σχήμα 4. Η συστηματική προσέγγιση της ηγεσίας, πηγή: η διδάσκουσα, 2014. 28
Βιβλιογραφία Οι σημειώσεις είναι από τα βιβλία: Kotter, J. P. (1990). A force for change: How leadership differs from management. The Free press, New York, NY. Μπουραντάς, Δ. (2005). Ηγεσία ο δρόμος της διαρκούς επιτυχίας. Εκδόσεις Κριτική, Αθήνα. Μπουραντάς, Δ. (2002). Μάνατζμεντ. Εκδόσεις Γ. Μπένου, Αθήνα. 29
Τέλος Ενότητας