Θέµατα της παρουσίασης

ΕΠΕΑΕΚ: ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΥ ΤΕΦΑΑ, ΠΘ - ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ Καθορίζοντας στόχους περιεχοµένου για ένα αναλυτικό πρόγραµµα φυσικής αγωγής ιγγελίδης Νικόλαος Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας ΤΕΦΑΑ, Τρίκαλα Θέµατα της παρουσίασης Τη σηµασία του καθορισµού µαθησιακών ή διδακτικών στόχων περιεχοµένου. Την ταξινόµηση των διδακτικών στόχων. Τον τρόπο και τα βήµατα της διαδικασίας καθορισµού διδακτικών σκοπών. Γιατί πρέπει να ασχολούµαστε µε περιγραφές στόχων; εν είναι αρκετό να έχουµε καλά τεστ για αξιολόγηση; Από τη στιγµή που θα καθορισθούν οι στόχοι περιεχοµένου ενός προγράµµατος, η διαδικασία σχεδιασµού αποκτά µια συγκεκριµένη κατεύθυνση «Ακόµα κι αν έχει κανείς µια µετροταινία για να µετρήσει το µέγεθος ενός κτιρίου, το σχέδιο του κτιρίου είναι απαραίτητο για να διαπιστώσει αν το κτίριο που κτίστηκε έγινε όπως είχε σχεδιαστεί» (Mager, 1985) Μια φορά κι έναν καιρό ήταν ένας ιππόκαµπος «Αν κανείς δεν ξέρει που ακριβώς θέλει να πάει, τότε εύκολα µπορεί να καταλήξει εκεί που δεν θα το ήθελε καθόλου» Mager, 1985 1

Το παράδειγµα ενός προγράµµατος µιας στρατιωτικής σχολής Γιατί υπάρχουν σχολεία; Βασικός σκοπός του σχολείου είναι η δηµιουργία όρων και κατάλληλων συνθηκών έτσι ώστε να επιτευχθεί η µάθηση Γιατί διδάσκονται τα παιδιά φυσική αγωγή στο σχολείο; Με ποιο τρόπο επιτυγχάνονται οι σκοποί ύπαρξης της φυσικής αγωγής στο σχολείο; Τι επιδιώκετε µε τη φυσική αγωγή στο σχολείο; Πρέπει να υπάρχει ένας ενιαίος σκοπός της φυσικής αγωγής ή διάφοροι σκοποί; 2

Ποιος θέτει τους σκοπούς της αγωγής; Ο µαθητής είναι ανώριµος Ο δάσκαλος δεν µπορεί να γνωρίζει το µαθητή καλά, αλλά ούτε έχει και τις απαραίτητες γνώσεις Ο τεχνοκράτης, ο πολιτικός, ο βουλευτής, ο δηµοσιογράφος, ο ηθοποιός είναι µακριά απ το σχολείο, αλλά ξέρει καλύτερα... Τελικά ποιος θέτει τους σκοπούς της αγωγής; Κάθε ιστορική περίοδος έχει το δικό της παιδαγωγικό ιδεώδες Οι σκοποί της αγωγής είναι απαντήσεις που δίνουν συγκεκριµένοι άνθρωποι σε συγκεκριµένες ιστορικές στιγµές για το πώς θα έπρεπε να συµπεριφέρεται η νέα γενιά (Ξωχέλλης, 1992) Ταξινόµηση των στόχων «Ο άνθρωπος είναι σώµα, πνεύµα και ψυχή» Πλάτων Πώς προέκυψε η ανάγκη για ταξινόµηση των στόχων Bloom, 1956 Πλεονεκτήµατα της ταξινόµησης Η ταξινόµηση βοηθά: Στην κάλυψη του φάσµατος των στόχων Στον προσανατολισµό της διδασκαλίας σε στόχους Στη σαφή διατύπωση στόχων Στον σχεδιασµό και την προετοιµασία της διδασκαλίας Η ταξινόµηση βοηθά... Στην αξιολόγηση της επίτευξης των στόχων Στην διάρθρωση του αναλυτικού προγράµµατος µε βάση την πολυπλοκότητα ενός θέµατος Στην ιεράρχηση των στόχων του αναλυτικού προγράµµατος 3

Επιφυλάξεις για την ταξινόµηση; Οι ψυχικές διαδικασίες είναι αδύνατο να διαχωριστούν µεταξύ τους στην πράξη και πολύ περισσότερο σε συνδυασµό µε τις γνωστικές και ψυχοκινητικές Ορισµένοι σχεδιαστές υπερβάλλουν στη χρήση αυτής της ταξινόµησης απαιτώντας τη χρήση της παντού Υπάρχει ο κίνδυνος του καθορισµού υπερβολικά πολλών και µη επιτεύξιµων στόχων Το µοντέλο ταξινόµησης των στόχων δεν βασίζεται σε παιδαγωγικά κατευθυντήριες γραµµές, αλλά είναι ουδέτερο Επιφυλάξεις... εν είναι εύκολη η περιγραφή ιδιαίτερα του συναισθηµατικού τοµέα και εποµένως η διατύπωση κριτηρίων αξιολόγησης εν υπάρχει συµφωνία απόψεων σχετικά µε την ταξινόµηση των ψυχοκινητικών στόχων (Bloom, 1956; Simpson, 1966; Harrow, 1972; Jewett, Bain & Ennis, 1995; Melograno, 1997) Σε τι χρησιµεύει τελικά η ταξινόµηση των στόχων; Εργαλείο για τον σχεδιασµό ενός αναλυτικού προγράµµατος και όχι ένα έτοιµο αναλυτικό πρόγραµµα (Bloom, 1956) Βήµατα της διαδικασίας καθορισµού στόχων Οκαθορισµός στόχων ακολουθεί µετά την επιλογή του οργανωτικού κέντρου Οι ιδέες, αξίες, πλαίσια αρχών που έχουν διατυπωθεί στο οργανωτικό κέντρο θα πρέπει να µετασχηµατισθούν σε στόχους Οι στόχοι γεφυρώνουν το χάσµα ανάµεσα στις αφηρηµένες ιδέες και τα προσδοκώµενα αποτελέσµατα Βήµατα για τον καθορισµό στόχων Καθορισµός στόχων ανάλογα µε το οργανωτικό κέντρο Επιλογή κατάλληλου περιεχοµένου Ανάλυση των στόχων και διατύπωση πιο εξειδικευµένων στόχων Ανάπτυξη των στόχων σε βαθµίδες ή επίπεδα Αναγνώριση των προϋποθέσεων για την επίτευξη του κάθε στόχου 4

Παράδειγµα της διαδικασίας Καθορισµός των γενικών Η εκµάθηση της µανσέτας στο βόλεϊ αποτελεσµάτων Καθορισµός των αρχών υναµική ισορροπία που πρέπει να διδαχθούν Θέση σώµατος προκειµένου να Προσανατολισµός σώµατος επιτευχθούν αυτά τα Λαβή χεριών αποτελέσµατα Σηµείο επαφής µε τη µπάλα Καθορισµός των γνώσεων και των δεξιοτήτων που εξυπηρετούν την επίτευξη του στόχου Η κατάλληλη θέση του σώµατος εξασφαλίζει ισορροπία Η κατάλληλη λαβή εξασφαλίζει µια οµοιόµορφη ανακλαστική επιφάνεια Το σώµα πρέπει να «βλέπει» εκεί που θέλουµε να στείλουµε τη µπάλα Η επαφή µε τη µπάλα γίνεται λίγο πιο πάνω από τους καρπούς Βήµα 1: Καθορισµός των γενικών αποτελεσµάτων που απορρέουν από ένα οργανωτικό κέντρο Παράδειγµα Γνωστικό οργανωτικό κέντρο: ηµιουργική σκέψη Στόχοι: α) Να συνθέτει νέες σειρές ασκήσεων, β) Να εκτιµά τις αµυντικές και επιθετικές στρατηγικές Εξάγοντας στόχους περιεχοµένου από ένα οργανωτικό κέντρο Καθορίζοντας κατεύθυνση Πόσο γενική πρέπει να είναι η διατύπωση των στόχων; Οι διατυπώσεις είναι αρκετά γενικές στην αρχή Η στενότητα της διατύπωσης των στόχων µπορεί να οδηγήσει σε µονολιθικά αναλυτικά προγράµµατα Η γενικότητα της διατύπωσης των στόχων εξαρτάται: α) από το οργανωτικό κέντρο που έχει επιλεγεί και β) τον προβλεπόµενο διαθέσιµο χρόνο Melograno, 1997 Όµως πώς θα γνωρίζουµε αν η διατύπωση του στόχου είναι σαφής; Από τη διατύπωση θα πρέπει να είναι ξεκάθαρο το τι πρέπει να κάνει ο µαθητής για να πετύχει το στόχο Θα πρέπει να αναφέρονται οι σηµαντικότερες συνθήκες κάτω από τις οποίες πρέπει να εκτελεστεί η δραστηριότητα Θα πρέπει να αναφέρονται τα κριτήρια µε βάση τα οποία µια δραστηριότητα χαρακτηρίζεται ως ικανοποιητική Mager, 1985 5

Παραδείγµατα εκφράσεων; Πρέπει ή όχι να υπάρχουν µετρήσιµοι-αξιολογήσιµοι στόχοι; Γιατί; Εκφράσεις που επιτρέπουν πολλές ερµηνείες: Να γνωρίζει Να καταλαβαίνει Να εκτιµάει Να πιστεύει Να εσωτερικεύει Εκφράσεις που διευκολύνουν τη σαφέστερη διατύπωση: Να εκτελεί Να κατονοµάζει Να διακρίνει Να λύνει Να φτιάχνει Να συγκρίνει Να αντιπαραθέτει Παραδείγµατα στόχων Να µπορεί να επιλύει κινητικά προβλήµατα µέσα από κριτική σκέψη Να κατονοµάζει τις µηχανικές αρχές της κίνησης Η ανάπτυξη θετικών στάσεων σε θέµατα άσκησης και υγείας Η ανάπτυξη θετικών κοινωνικών στάσεων Ηανάπτυξη θετικών κοινωνικών στάσεων σαν στόχος ενός ΑΠΦΑ Να συνεργάζεται µε τους συµµαθητές Να επιδεικνύει υπεύθυνη συµπεριφορά Να σέβεται τα δικαιώµατα στη µάθηση των άλλων µαθητών Βήµα 2: Επιλογή περιεχοµένου Ποια είναι η σχέση µεταξύ στόχων και περιεχοµένου; Οι στόχοι έχουν νόηµα µόνο όταν επιλεγεί το κατάλληλο περιεχόµενο το οποίο εξασφαλίζει την επίτευξή τους 6

Κριτήρια επιλογής περιεχοµένου Ηαρχή της σφαιρικότητας (Herbart, 1806) Η αρχή «θάρρος στα κενά» (Comenius, 1657) Η αρχή του παραδειγµατικού (Wagenschein, 1965) Ηαρχή της σφαιρικότητας (Herbart, 1806) Να διδαχθούν όσο το δυνατόν περισσότερες γνώσεις και δεξιότητες, ώστε να σχηµατίζει ο µαθητής µια σφαιρική και ολοκληρωµένη εικόνα του εξεταζόµενου αντικειµένου Ηαρχή «θάρρος στα κενά» (Comenius, 1657) Υποστηρίζεται η περικοπή ορισµένων περιεχοµένων ώστε να υπάρξει εµβάθυνση στα περιεχόµενα που θα θεωρηθούν σηµαντικά Ηαρχή του παραδειγµατικού (Wagenschein, 1965) Υποστηρίζεται η διδασκαλία συγκεκριµένων παραδειγµάτων, δηλαδή αντιπροσωπευτικών γνώσεων ή δεξιοτήτων µιας ευρύτερης περιοχής Πόσα πρέπει να είναι τα περιεχόµενα ενός προγράµµατος; Η ποσότητα των περιεχοµένων εξαρτάται από: Τον αριθµό των γενικών αποτελεσµάτων Τη φύση ή την πολυπλοκότητα των γενικών αποτελεσµάτων Τα ενδιαφέροντα των µαθητών και προηγούµενες εµπειρίες Τη σχέση µεταξύ των περιεχοµένων Τη χρονική διάρκεια του σχεδιαζόµενου προγράµµατος Βήµα 3: Ανάλυση των γενικών αποτελεσµάτων 7

Οργάνωση των στόχων Πώς θα πρέπει να οργανωθούν οι στόχοι; Με ποιο κριτήριο; Οι στόχοι θα πρέπει να οργανωθούν ανάλογα µε το βαθµό πολυπλοκότητας: από τα εύκολα στα δύσκολα ιάφορα επίπεδα σκοπών ιαφορετικά συστήµατα ταξινόµησης των επιπέδων των σκοπών καθορίζουν διαφορετικά κριτήρια για τον διαχωρισµό των επιπέδων και διαφορετικό αριθµό επιπέδων Τι µπορεί να συµβεί αν δεν οργανώσουµε τους στόχους; Οι συνέπειες φαίνονται στη διδασκαλία: Οι µαθητές µπορεί να διδαχθούν κάτι προχωρηµένο χωρίς να έχουν τις βασικές γνώσεις Πρωτοποριακές ιδέες ή µέθοδοι διδασκαλίας µπορεί να αγνοηθούν Οι µαθητές µπορεί να αντιµετωπίσουν το ενδεχόµενο να διδαχθούν κάτι χωρίς τις αρχές της διδακτικής Παράδειγµα απλοποιηµένης ιεραρχικής οργάνωσης των στόχων Σύνθετες διανοητικές ικανότητες (κατανόηση, ανάλυση, σύνθεση, αξιολόγηση) Μνήµη/ανάκληση (γνώση) Ανάπτυξη αξιών (εκτίµηση, οργάνωση, χαρακτηρισµός) Προσοχή/Ενδιαφέροντα (πρόσληψη, ανταπόκριση) Σύνθετες κινητικές δεξιότητες (φυσικές ικανότητες, εξειδικευµένες κινήσεις, εκφραστικές κινήσεις) Απλές κινητικές δεξιότητες (ανακλαστικές κινήσεις, βασικές δεξιότητες, αντιληπτικές ικανότητες) Γνωστικό πεδίο Συναισθηµατικό πεδίο Ψυχοκινητικό πεδίο Παράδειγµαιεραρχικής οργάνωσης στόχων περιεχοµένου Γενικό αποτέλεσµα: Ανάπτυξη και διατήρηση ενός επιπέδου καρδιοαναπνευστικής αντοχής Να µπορεί να αναλύει τις αρχές της προπόνησης αντοχής Να εφαρµόζει τις αρχές της εξάσκησης αντοχής σε ένα προσωπικό πρόγραµµα Να θεωρεί σηµαντική την εξάσκηση της αντοχής Να εκτιµά την ανάγκη για άσκηση Να επιδεικνύει τη σωστή τεχνική τρεξίµατος Να έχει αναπτύξει επαρκώς την ικανότητα συντονισµού των µελών Βήµα 4: Αναγνώριση των αναγκαίων προϋποθέσεων για την επίτευξη των στόχων Να µπορεί να ξεχωρίσει τις αρχές εξάσκησης της αντοχής µεταξύ τους Να δείχνει ενδιαφέρον για ένα υγιή τρόπο ζωής 8

ιαδικασία εξεύρεσης των προϋποθέσεων Σκέψου ή εκτέλεσε τη συµπεριφορά που καθορίζεται από το στόχο σαν ένας αρχάριος που µόλις την έχει µάθει Παρατήρησε κάποιον άλλο να εκτελεί τη δεξιότητα Κράτα σηµειώσεις σχετικά µε τις δεξιότητες, αποφάσεις, αρχές, πληροφορίες, στάσεις που απαιτείται να έχει κάποιος για να πετύχει το στόχο Εξεύρεση προϋποθέσεων Εντόπισε το είδος του πεδίου του στόχου Καθόρισε ποιες προϋποθέσεις σχετίζονται µε το στόχο Σκέψου αν υπάρχουν άλλες προϋποθέσεις που δεν έχεις υπολογίσει εν είναι απαραίτητο να καθορίσεις τις προϋποθέσεις για τις παραπάνω προϋποθέσεις! Ταξινόµηση προϋποθέσεων Μοίρασε τις προϋποθέσεις σε τρεις κατηγορίες: Αυτές που όλοι οι µαθητές κατέχουν Αυτές που µερικοί ή πολλοί µαθητές δεν κατέχουν Αυτές που κανένας ή σχεδόν κανένας µαθητής δεν κατέχει Εργασία ΙΙ: Υποεργασία 4 Καθορίστε έναν στόχο προγράµµατος Επιλέξτε το περιεχόµενο µε το οποίο θα καλλιεργηθεί αυτός ο στόχος Αναλύστε τον στόχο σε υποστόχους Καθορίστε τις προϋποθέσεις επίτευξης των στόχων και ταξινοµήστε τις σε 3 κατηγορίες: α) αυτές που όλοι κατέχουν, β) αυτές που λίγοι κατέχουν, γ) αυτές που κανένας δεν κατέχει Βιβλιογραφία ιγγελίδης Ν. (2003). Σχεδιασµός, εφαρµογή κι αξιολόγηση αναλυτικών προγραµµάτων φυσικής αγωγής. Εκδόσεις Πανεπιστηµίου Θεσσαλίας: Υπηρεσία ηµοσιευµάτων (σελ. 84-95). Melograno (1996): 65-82 (Determining content goals) Βρεττός & Καψάλης (1997): 61-121 9