Μεταλλευτική Οικονομία

Μεταλλευτική Οικονομία Ενότητα 4: Δομή αγοράς Διαμόρφωση Τιμών Δ. Καλιαμπάκος - Δ. Δαμίγος

Άδεια Χρήσης Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες χρήσης Creative Commons. Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται σε άδεια χρήσης άλλου τύπου, αυτή πρέπει να αναφέρεται ρητώς.

Η «τέλεια» αγορά 3 Υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός παραγωγών και καταναλωτών, από τους οποίους κανένας δεν είναι τόσο ισχυρός για να επηρεάζει σημαντικά την προσφορά ή τη ζήτηση ενός προϊόντος. Δεν υπάρχει καμία σχέση ανάμεσα στους παραγωγούς, εκτός από εκείνη που δημιουργείται στην αγορά. Κάθε παραγωγός προσφέρει το προϊόν του στην αγορά ανεξάρτητα από τους άλλους παραγωγούς (αντίστοιχα ισχύουν και για τους καταναλωτές). Το προϊόν είναι ομοιογενές. Υπάρχει πλήρης πληροφόρηση παραγωγών και καταναλωτών ως προς τις συνθήκες που διαμορφώνονται στην αγορά.

Η «τέλεια» αγορά 4 Υπάρχει απόλυτη ελευθερία παραγωγής και διακίνησης αγαθών. Υπάρχει ευκολία μετακίνησης συντελεστών παραγωγής και προϊόντων και με μικρό κόστος. Δεν υφίστανται εξωτερικές οικονομίες (θα συζητηθεί αναλυτικά αργότερα). Υπό αυτές τις συνθήκες όλες οι επιχειρήσεις αναγκάζονται να πουλήσουν το προϊόν τους στην ίδια τιμή (και προφανώς όλοι οι καταναλωτές αγοράζουν το προϊόν στην ίδια τιμή).

Προσδιορισμός της τιμής 5 Τιμή Ζ P* Πλεόνασμα Σημείο ισορροπίας Στην «τέλεια» αγορά, η τιμή προσδιορίζεται από το σημείο τομής των καμπυλών προσφοράς και ζήτησης, το σημείο δηλαδή που οι ζητούμενες ποσότητες είναι ίσες με τις προσφερόμενες. Π Έλλειμμα Στο σημείο ισορροπίας υπάρχει βέλτιστη κατανομή των πόρων Q* Σχ. 4.1: Προσδιορισμός της τιμής Ποσότητα

Καμπύλη προσφοράς ΟΠΥ 6 Μέσο κόστος παραγωγής Ζ P* Μ1 Μ2 Μ3 Μ4 Μ5 Καμπύλη προσφοράς οριακού μεταλλείου Σχ. 4.2: Καμπύλη προσφοράς ΟΠΥ Q* Ποσότητα

Διαφοροποίηση τιμών ΟΠΥ 7 Η τιμή μιας ΟΠΥ δεν είναι απαραίτητα ενιαία σε όλες τις αγορές διεθνώς για μια σειρά από λόγους, όπως: Ποιότητα μεταλλεύματος, π.χ. περιεκτικότητα μετάλλου, περιεκτικότητα ανεπιθύμητων συστατικών, κ.ά. Χρόνος παράδοσης, π.χ. άμεση παράδοση ή μελλοντική μέσω συμβολαίων (futures). Τόπος προέλευσης και προορισμού. Τρόπος διαμόρφωσης της τιμής, π.χ. χρηματιστήριο μετάλλων, τιμές παραγωγών, δημοπρασίες, άμεση διαπραγμάτευση πωλητή αγοραστή, κ.λπ.

Πλεόνασμα καταναλωτή 8 Τιμή Οριακό όφελος καταναλωτή ή WTP 20 Πλεόνασμα καταναλωτή Τιμή αγοράς 10 Συνολική δαπάνη Ζήτηση 1 5 Ποσότητα Πλεόνασμα καταναλωτή (CS)= (WTP P) Συνολική δαπάνη= P*Q Σχ. 4.3: Πλεόνασμα καταναλωτή

Πλεόνασμα παραγωγού 9 Τιμή Προσφορά Τιμή αγοράς 10 Πλεόνασμα παραγωγού Οριακό κόστος - MC 5 Συνολικό κόστος 3 Ποσότητα Πλεόνασμα παραγωγού (PS)= (P MC) Σχ. 4.4: Πλεόνασμα παραγωγού

Πλεόνασμα και κέρδος 10 Κόστος Κέρδος Καμπύλη προσφοράς (οριακό κόστος) P* Μέσο συνολικό κόστος Q* Σχ. 4.5: Πλεόνασμα και κέρδος Ποσότητα προϊόντος

Συνολικό κοινωνικό όφελος 11 Τιμή Προσφορά P* CS PS Ζήτηση Q* Ποσότητα Σχ. 4.6: Συνολικό κοινωνικό όφελος Στο σημείο ισορροπίας P*, Q* μεγιστοποιείται το συνολικό κοινωνικό όφελος, το οποίο ισούται με το άθροισμα: CS + PS

Η επιχείρηση στην τέλεια αγορά 12 Τιμή Επιχείρηση Τιμή Συνολική αγορά Ζήτηση (Επιχείρησης) P = MR = AR Προσφορά επιχείρησης (ΜC) Προσφορά (Συνολική) Ζήτηση (Συνολική) Ποσότητα Qεπιχ Σχ. 4.7: Η επιχείρηση στην τέλεια αγορά Qολ Ποσότητα Σε τέλειο ανταγωνισμό η ζήτηση για μια μεμονωμένη επιχείρηση είναι απεριόριστη σε ορισμένη τιμή, δηλ. έχει άπειρη ελαστικότητα ζήτησης ως προς την τιμή. Το οριακό έσοδο ισούται με το μέσο έσοδο και αναπαρίστανται από μια ευθεία παράλληλη στον άξονα Χ, στην τιμή της αγοράς.

Η προσφορά από την επιχείρηση 13 Η κάθε επιχείρηση θα προσφέρει την ποσότητα του προϊόντος που μεγιστοποιεί τα κέρδη της. Στην τέλεια αγορά το μέσο έσοδο της επιχείρησης ισούται με το οριακό έσοδο και δεν είναι άλλο από την τιμή πώλησης. Η ποσότητα που θα μεγιστοποιήσει τα κέρδη προσδιορίζεται από την εξίσωση της τιμής (οριακό έσοδο) και του οριακού κόστους.

Η επιχείρηση στην τέλεια αγορά 14 Τιμή Επιχείρηση 1 Τιμή Επιχείρηση 2 P = MR = AR Προσφορά επιχείρησης 1 (ΜC) Προσφορά επιχείρησης 2 (ΜC) Qεπιχ1 Σχ. 4.8: Η επιχείρηση στην τέλεια αγορά Qεπιχ2 Ποσότητα Στον τέλειο ανταγωνισμό το άριστο επίπεδο παραγωγής κάθε επιχείρησης εξαρτάται από την τιμή που διαμορφώνεται στην αγορά (αφού P=AR=MR) και το οριακό κόστος της επιχείρησης (αφού το κέρδος μεγιστοποιείται όταν MR=MC).

Ατέλειες της αγοράς 15 Η αγορά παύει να χαρακτηρίζεται ως «τέλεια», όταν δεν ισχύουν ένα ή περισσότερα από τα χαρακτηριστικά της «τέλειας» αγοράς (μη δυνατότητα επηρεασμού της τιμής, πλήρης πληροφόρηση, κλπ.).

Ατέλειες της αγοράς 16 Στρεβλώσεις του μηχανισμού της αγοράς Η δομή της αγοράς (μονοπώλιο, ολιγοπώλιο, μονοψώνιο, κλπ.) Κρατικές παρεμβάσεις (έλεγχος τιμών, επιδοτήσεις, κ.ά.) Ανεπάρκεια-ανυπαρξία του μηχανισμού της αγοράς Απουσία δικαιωμάτων ιδιοκτησίας Εξωτερικές οικονομίες

Συνέπειες των ατελειών της αγοράς 17 Μη αποτελεσματική κατανομή των πόρων μεταξύ των μελών της σημερινής γενιάς, καθώς: Δεν μεγιστοποιείται το συνολικό κοινωνικό όφελος Ζημιώνονται οι καταναλωτές ή οι παραγωγοί ή και οι δύο Μη αποτελεσματική κατανομή των πόρων μεταξύ διαφορετικών γενιών, αφού: Δεν μεγιστοποιείται η παρούσα αξία του συνολικού κοινωνικού οφέλους που προκύπτει από σήμερα μέχρι το χρόνο t στο μέλλον Ζημιώνονται συνήθως οι επόμενες γενιές Υπονομεύεται η αειφορία του συστήματος

Ατελής ανταγωνισμός 18 Από την πλευρά της προσφοράς Μονοπώλιο: υπάρχει μόνο ένας πωλητής για το προϊόν, το οποίο επιπλέον δεν έχει στενά υποκατάστατα. Ολιγοπώλιο: υπάρχει μικρός αριθμός πωλητών, οι οποίοι προσφέρουν κατά κανόνα ομοειδή προϊόντα (π.χ. τσιμέντα, χάλυβας, πετρέλαιο, κ.ά.). Μονοπωλιακός ανταγωνισμός: υπάρχει μεγάλος αριθμός πωλητών αλλά ο καθένας προσφέρει προϊόν ελαφρώς διαφοροποιημένο από εκείνο των άλλων (π.χ. αναψυκτικά, απορρυπαντικά, ηλεκτρονικές συσκευές, κ.ά.) ίσως η κυριότερη μορφή αγοράς σήμερα. Αντίστοιχη διάρθρωση της αγοράς υπάρχει και από την πλευρά της ζήτησης (π.χ. μονοψώνιο, ολιγοψώνιο, κλπ.).

Είδη μονοπωλίων 19 Κρατικό: το κράτος αναλαμβάνει αποκλειστικά την παραγωγή κάποιων αγαθών (π.χ. ηλεκτρικό ρεύμα, κλπ.). Τεχνολογικό: δημιουργούνται από διεθνώς αναγνωρισμένα δικαιώματα ευρεσιτεχνίας και ισχύουν για χρονική περίοδο που ορίζουν οι σχετικοί νόμοι. Αποκλειστικότητα στην «πρώτη ύλη»: υπάρχει προικοδότηση μιας περιοχής με ορισμένες ΟΠΥ. Trust και Cartel: το Trust δημιουργείται από τη συγχώνευση μεγάλων επιχειρήσεων, οι οποίες καθορίζουν κοινή πολιτική στην παραγωγή και διανομή προϊόντων για τον πλήρη έλεγχο της αγοράς. Στο Cartel οι επιχειρήσεις διατηρούν την ανεξαρτησία τους στην παραγωγή, έχουν όμως κοινή πολιτική στην ποσότητα και στην τιμή διάθεσης.

Αρνητικά και θετικά στοιχεία μονοπωλίων 20 Αρνητικά: πραγματοποίηση υψηλών κερδών σε βάρος των καταναλωτών, παρεμπόδιση της επίτευξης ορθολογικής κατανομής των πόρων, κ.ά. Θετικά: μείωση του κόστους παραγωγής όταν το περιορισμένο μέγεθος της αγοράς δεν επιτρέπει τη λειτουργία μεγάλου αριθμού επιχειρήσεων, άσκηση κοινωνικής πολιτικής στις προσφερόμενες υπηρεσίες και στις τιμές αυτών (κρατικά μονοπώλια).

Διαμόρφωση τιμών στο μονοπώλιο 21 Τιμή Συνολική αγορά Προσφορά Ζήτηση (Συνολική = Επιχείρηση) Ποσότητα Σχ. 4.9: Διαμόρφωση τιμών στο μονοπώλιο Σε συνθήκες μονοπωλίου, η καμπύλη ζήτησης της συνολικής αγοράς και της επιχείρησης ταυτίζονται.

Διαμόρφωση τιμών στο μονοπώλιο 22 Τιμή Συνολική αγορά Προσφορά P Ζήτηση (Συνολική = Επιχείρηση) Q Ποσότητα Σχ. 4.10: Διαμόρφωση τιμών στο μονοπώλιο Στην περίπτωση αυτή το σημείο ισορροπίας και κατ επέκταση η τιμή δεν προσδιορίζεται από την τομή των καμπυλών προσφοράς και ζήτησης, γιατί η καμπύλη ζήτησης του προϊόντος είναι και η καμπύλη του μέσου εσόδου για την επιχείρηση.

Διαμόρφωση τιμών στο μονοπώλιο 23 Τιμή Συνολική αγορά Προσφορά (MC) P Ζήτηση (Συνολική = Επιχείρηση) MR Q Ποσότητα Σχ. 4.11: Διαμόρφωση τιμών στο μονοπώλιο Επειδή η επιχείρηση μεγιστοποιεί το κέρδος της όταν MR=MC, ο μονοπωλητής θα παραγάγει ποσότητα Q, η οποία θα διατεθεί στην αγορά σε τιμή Ρ.

Εμπειρική τιμολόγηση στο μονοπώλιο 24 Στην πράξη η εξίσωση MR = MC για την εύρεση της τιμής και της ποσότητας που μεγιστοποιεί τα κέρδη προσδιορίζεται ως εξής: MR = ΔR/ΔQ = Δ(P*Q)/ΔQ Το επιπλέον έσοδο από τη μεταβολή Δ(P*Q)/ΔQ έχει δύο διαστάσεις: 1) Παράγοντας και πουλώντας μια επιπλέον μονάδα προϊόντος σε τιμή P, θα δημιουργηθεί έσοδο 1*P = Ρ. 2) Όμως, λόγω της κατερχόμενης κλίσης της καμπύλης ζήτησης, η διάθεση μιας επιπλέον μονάδας Q θα προκαλέσει μια μικρή μείωση της τιμής ΔP/ΔQ, η οποία θα επιδράσει στα έσοδα από το σύνολο των πωλούμενων ποσοτήτων (αλλαγή στα έσοδα Q*[ΔP/ΔQ]).

Εμπειρική τιμολόγηση στο μονοπώλιο 25 Επομένως: MR = Ρ + Q*ΔP/ΔQ = P + P*(Q/P) *ΔP/ΔQ Επειδή η ελαστικότητα της ζήτησης ως προς την τιμή είναι: προκύπτει ότι: E d = (P/Q) *(ΔQ/ΔP) MR = Ρ +P*(1/ E d ) και εφόσον η επιχείρηση μεγιστοποιεί το κέρδος της όταν MC = MR, τότε: MC = Ρ +P*(1/ E d ) ή P = MC/[1+(1/E d )]

Κρατικές παρεμβάσεις 26 Έλεγχος ή καθορισμός τιμών: για λόγους προστασίας των καταναλωτών (συνθήκες μονοπωλίων ή ολιγοπωλίων ή/και προϊόντα πρώτης ανάγκης και χωρίς υποκατάστατα), για λόγους ελέγχου του πληθωρισμού. Θέσπιση ορίων ως προς το ύψος της παραγωγής ή των εξαγωγών ή η πλήρης απαγόρευση της για λόγους πολιτικούς/γεωπολιτικούς.

Κρατικές παρεμβάσεις 27 Φόροι/Δασμοί για λόγους δημοσιονομικής πολιτικής για λόγους γεωπολιτικούς Επιδότηση/επιχορήγηση παραγωγών για την ενίσχυση κάποιας παραγωγικής δραστηριότητας ή γεωγραφικών περιφερειών Επιδότηση/επιχορήγηση καταναλωτών για ενίσχυση συγκεκριμένων προϊόντων-τεχνολογιών (π.χ. διείσδυση καταλυτικών αυτοκινήτων, κ.ά.) Ποσοστώσεις (quotas) για προστασία της εγχώριας παραγωγής (π.χ. ποσοστώσεις εξαγωγών ή εισαγωγών) ή και για γεωπολιτικούς λόγους.

Δασμοί/Ποσοστώσεις σε εισαγωγές 28 Τιμή Εγχώρια προσφορά P0 Εγχώρια ζήτηση Q0 Ποσότητα Σχ. 4.12: Δασμοί/ Ποσοστώσεις σε εισαγωγές Μια χώρα θα εισάγει ΟΠΥ όταν η τιμή Ρ0 που διαμορφώνεται από την εγχώρια προσφορά και ζήτηση είναι υψηλότερη από τη διεθνή τιμή Ρw

Δασμοί/Ποσοστώσεις σε εισαγωγές 29 Τιμή Εγχώρια προσφορά P0 Pw Εγχώρια ζήτηση Qεγχ Q0 Qσυν Ποσότητα Σχ. 4.13: Δασμοί/ Ποσοστώσεις σε εισαγωγές Αν η διεθνής τιμή είναι Ρw τότε η εγχώρια ζήτηση θα αυξηθεί σε Qσυν, αλλά η εγχώρια παραγωγή θα μειωθεί σε Qεγχ από Q0. Οι εισαγωγές θα είναι η διαφορά Qσυν Qεγχ.

Δασμοί/Ποσοστώσεις σε εισαγωγές 30 Τιμή Εγχώρια προσφορά Τ P0 Pw Εγχώρια ζήτηση Qεγχ Q0 Qσυν Ποσότητα Σχ. 4.14: Δασμοί/ Ποσοστώσεις σε εισαγωγές Έστω ότι η Κυβέρνηση επιθυμεί να μηδενίσει τις εισαγωγές. Μπορεί να το κάνει αυτό με ένα δασμό Τ που θα αυξήσει την τιμή των εισαγόμενων ΟΠΥ από Pw σε Ρ0, είτε απαγορεύοντας τις εισαγωγές.

Δασμοί/Ποσοστώσεις σε εισαγωγές 31 Τιμή Εγχώρια προσφορά Τ P0 Pw Α Β Γ Εγχώρια ζήτηση Qεγχ Q0 Qσυν Ποσότητα Σχ. 4.15: Δασμοί/ Ποσοστώσεις σε εισαγωγές Σε μια τέτοια περίπτωση, οι καταναλωτές θα αγοράζουν την ΟΠΥ ακριβότερα σε τιμή Ρ0 και σε ποσότητες Q0. Σε σχέση με την προηγούμενη κατάσταση θα έχουν απώλεια οφέλους ίση με Α+Β+Γ (η απώλεια του εμβαδού Γ οφείλεται στο γεγονός ότι κάποιοι καταναλωτές δεν μπορούν πλέον να αγοράσουν την ΟΠΥ λόγω υψηλής τιμής)

Δασμοί/Ποσοστώσεις σε εισαγωγές 32 Τιμή Εγχώρια προσφορά Τ P0 Pw Α Β Γ Εγχώρια ζήτηση Qεγχ Q0 Qσυν Ποσότητα Σχ. 4.16: Δασμοί/ Ποσοστώσεις σε εισαγωγές Οι εγχώριοι παραγωγοί όμως θα πωλούσαν μεγαλύτερη ποσότητα Q0 αντί Qεγχ και σε υψηλότερη τιμή (Ρ0 αντί Ρw). Έτσι έχουν επιπλέον πλεόνασμα παραγωγού ίσο με το εμβαδό Α. Το Κράτος, ακόμη και αν έβαζε δασμό Τ, δεν θα κέρδιζε κάτι καθώς θα μηδενίζονταν οι εισαγωγές. Συνεπώς, η συνολική απώλεια οφέλους είναι: -Α-Β-Γ+Α, δηλ. τα εμβαδά Β+Γ.

Χρηματοδότηση Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα. Το έργο «Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα Ε.Μ.Π.» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού. Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.