ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ

ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΤΜΗΜΑ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΣΤΗΝ «ΔΙΟΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ» ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ: ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΚΑΙ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Ο ρόλος των ΑΞΕ και του Θεσμικού περιβάλλοντος στην συμπεριφορά των Εγχώριων Επενδύσεων για τις αναπτυσσόμενες χώρες. Η εργασία υποβάλλεται για την μερική κάλυψη των απαιτήσεων με στόχο την απόκτηση μεταπτυχιακού διπλώματος Κουλουτμπάνη Άννα ΕΠΙΒΛΕΠΟΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Κωνσταντίνος Κατρακυλίδης ΙΟΥΝΙΟΣ 2016

Περίληψη Αρκετοί είναι οι παράγοντες που επηρεάζουν την ανάπτυξη μιας οικονομίας, ο σημαντικότερος, όμως, φαίνεται να είναι η προσέλκυση επενδύσεων. Πολύς λόγος γίνεται κυρίως τα τελευταία χρόνια για τις Εγχώριες και Άμεσες Ξένες Επενδύσεις (ΑΞΕ) και την επιτακτική ανάγκη να δημιουργηθεί ευνοϊκό κλίμα και να διαμορφωθούν οι κατάλληλες πολιτικές, προκειμένου οι διάφορες χώρες να προσελκύσουν επενδυτές. Στην παρούσα διπλωματική εργασία εξετάζεται ο ρόλος του Θεσμικού περιβάλλοντος και των ΑΞΕ στις Εγχώριες Επενδύσεις. Τα δεδομένα που αντλήθηκαν είναι τύπου πάνελ και αναφέρονται στην χρονική περίοδο 1996-2014, για 37 αναπτυσσόμενες χώρες. Η εμπειρική ανάλυση έγινε με δυναμικές τεχνικές πάνελ δεδομένων και πιο συγκεκριμένα με τη χρήση της Γενικευμένης Μεθόδου Ροπών (Generalized Method of Moments- GMM) που αναπτύχθηκε από τον Hansen (1982). Τα αποτελέσματα της εμπειρικής ανάλυσης επιβεβαιώνουν ότι οι ΑΞΕ και οι Θεσμοί επιδρούν θετικά στις Εγχώριες Επενδύσεις μεμονωμένα, αλλά όταν αλληλεπιδρούν με κάποιο τρόπο μπορεί να φέρουν τα αντίθετα αποτελέσματα.

ABSTRACT There are several factors that influence the development of economy. However, the most important seems to be attracting investment. There is argument especially in recent years for the Foreign and Direct Investments and the urgent need to create a favorable climate and develop appropriate policies so as different countries to attract investors. The present paper examines the effect of institutional indicators and foreign direct investments on domestic investments. The data being used are panel data and refer to the time period 1996 to 2014 for thirty seven developing countries. Empirical analysis was done with dynamic data panel techniques and more specifically the Generalized Method of Moments (GMM) was used. The last was developed by Hansen (1982). The results of the empirical analysis confirm that Institutions and FDI separately affect positively the Domestic Investment, but when there is interaction in some way between government effectiveness and FDI the results are opposite.

Δηλώνω ότι είμαι συγγραφέας αυτής της εργασίας και ότι κάθε βοήθεια την οποία είχα για την προετοιμασία της, είναι πλήρως αναγνωρισμένη και αναφέρεται στην εργασία. Επίσης, έχω κάνει σαφής αναφορές (συντάκτη, χρονολογία, εργασία, σελίδα) τις όποιες πηγές από τις οποίες έκανα χρήση δεδομένων, προτάσεων, ιδεών ή λέξεων, είτε αυτές αναφέρονται ακριβώς είτε είναι παραφρασμένες. Καταλαβαίνω ότι η αποτυχία να γίνει αυτό ανέρχεται σε λογοκλοπή και θα θεωρηθεί λόγος αποτυχίας σε αυτήν την διπλωματική και του συνολικού βαθμού της. Ακόμα δηλώνω ότι αυτή η γραπτή εργασία προετοιμάστηκε από εμένα προσωπικά και αποκλειστικά και ότι θα αναλάβω πλήρως τις συνέπειες εάν η εργασία αυτή αποδειχθεί ότι δεν μου ανήκει. Όνομα:... Υπογεγραμμένη:... Ημερομηνία:...

Περιεχόμενα ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Γενικά σελ.1 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ 2.1 Ιστορική Αναδρομή. σελ.3 2.2 Θεσμοί και Επενδύσεις... σελ.5 2.3 Άμεσες Ξένες Επενδύσεις........ σελ.8 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΗ ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ... σελ.13 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ.. σελ.17 4.1 Γενικευμένη Μέθοδος Ροπών (GMM)... σελ.18 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ 5.1 Περιγραφή Δεδομένων και Μεταβλητών... σελ.19 5.2 Εμπειρικά Αποτελέσματα.... σελ.23 5.2.1 Αποτελέσματα έρευνας με τη χρήση της Γενικευμένης Μεθόδου Ροπών (GMM)... σελ.24 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ..... σελ.28 Βιβλιογραφία........ σελ.29 Παράρτημα.... σελ.34

Κατάλογος Πινάκων Πίνακας 5.1 Εισαγωγή θεσμικών δεικτών στην παλινδρόμηση (εκτίμηση GMM).. σελ.27 Πίνακας Α Πίνακας Β (Παράρτημα) Μεταβλητές. σελ.34 (Παράρτημα) Εισοδηματική κατηγοριοποίηση χωρών ανά περιοχή.... σελ 36 Πίνακας Γ (Παράρτημα) Εισροές ΑΞΕ ανά οικονομία, 1990-2014 σελ 37 Χάρτες Χάρτης 1. Παγκόσμιος χάρτης διαφθοράς για το έτος 2015.. σελ.7

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1. ΕΙΣΑΓΩΓΗ 1.1 Γενικά Τις τελευταίες δεκαετίες έχουν αναπτυχθεί πολλές θεωρίες με αντικείμενο τη μελέτη των επενδύσεων (Ξένων και Εγχώριων) και των παραγόντων που την επηρεάζουν. Χωρίς αμφιβολία υπάρχει μία στενή σχέση μεταξύ ΑΞΕ και Εγχώριων Επενδύσεων. Στη σχέση αυτή οι ΑΞΕ επιδρούν είτε συμπληρωματικά (crowd-in) είτε εκτοπίζουν (crowd-out) τις Εγχώριες Επενδύσεις. Ωστόσο, εκτός από τους οικονομικούς παράγοντες που επηρεάζουν τις Εγχώριες Επενδύσεις, σημαντικός είναι και ο ρόλος των Θεσμών και της πολιτικής σταθερότητας που επικρατεί σε μία χώρα για την προσέλκυση επενδυτών. Φυσικά, υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν τις Εγχώριες Επενδύσεις, όπως είναι η φορολογία, η ανεργία κ α. Στην παρούσα εργασία θα εξεταστεί ο ρόλος που ασκεί η ποιότητα των Θεσμών στην προσέλκυση των Εγχώριων Επενδύσεων, ενώ ταυτόχρονα θα αναλυθεί και η σχέση μεταξύ ΑΞΕ και Εγχώριων Επενδύσεων. Χρήσιμο στοιχείο στην παραπάνω κατεύθυνση αποτελεί η ιστορική αναδρομή που παρουσιάζεται στο επόμενο κεφάλαιο και στη συνέχεια αναφέρονται οι θεωρητικές σχέσεις μεταξύ Θεσμών, Ξένων και Εγχώριων Επενδύσεων. 1

Στο κεφάλαιο 3 αναπτύσσεται η θεωρητική και εμπειρική ανασκόπηση βιβλιογραφίας γύρω από το θέμα της παρούσας εργασίας, λαμβάνοντας υπόψη πρόσφατες εμπειρικές μελέτες που έχουν γίνει τις τελευταίες δεκαετίες. Στο κεφάλαιο 4 παρουσιάζεται περιληπτικά το οικονομετρικό υπόβαθρο για τα δυναμικά υποδείγματα πάνελ και τη Γενικευμένη Μέθοδο Ροπών (GMM), που χρησιμοποιήθηκε στην παρούσα εργασία. Στο κεφάλαιο 5 αναλύονται τα αποτελέσματα των εκτιμήσεων του υποδείγματος της έρευνας με τη Γενικευμένη Μέθοδο Ροπών (GMM) για την περίοδο 1996-2014 σε 37 επιλεγμένες αναπτυσσόμενες χώρες που προέκυψαν από στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας (World Bank). Στο κεφάλαιο 6 παρουσιάζονται τα τελικά συμπεράσματα της έρευνας που προκύπτουν από τη θεωρητική και την εμπειρική ανάλυση της παρούσας εργασίας. 2

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2. ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ 2.1 Ιστορική Αναδρομή Ξεκινώντας από τον Adam Smith (1776) υπήρχε η πεποίθηση πως η τεχνολογική πρόοδος, η συσσώρευση κεφαλαίου και διάφοροι θεσμικοί παράγοντες παίζουν σημαντικό ρόλο στην οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας. Σύμφωνα με τον Adam Smith, η ευημερία μιας κοινωνίας συνδέεται άμεσα με τους θεσμούς που την διέπουν. Πολύ αργότερα, οι Harrod (1939) και Domar (1946) εισήγαγαν τη σημασία της αποταμίευσης και των επενδύσεων στην οικονομική μεγέθυνση. Υποστήριζαν ότι μπορεί να υπάρξει οικονομική μεγέθυνση μέσω της αποταμίευσης και μάλιστα να οδηγήσει σε αύξηση του ρυθμού μεγέθυνσης μέσω της τεχνολογικής προόδου που αυξάνει την παραγωγικότητα του κεφαλαίου. Σύμφωνα με το μοντέλο μεγέθυνσης του Keynes, το επίπεδο αύξησης του πραγματικού προϊόντος της οικονομίας επηρεάζεται από τις πολιτικές των εκάστοτε κυβερνήσεων. Σε αντίθεση το Νεοκλασικό μοντέλο μεγέθυνσης (Ramsey,1928, Solow- Swan,1956, Koopmans, 1965) υποστηρίζει ότι οι διαφορές μεταξύ των χωρών όσον αφορά την οικονομική μεγέθυνση οφείλεται είτε στις διαφορές στα ποσοστά αποταμίευσης (Solow, 1956) είτε στις προτιμήσεις (Cass-Koopmans). Στα ενδογενή υποδείγματα της θεωρίας μεγέθυνσης (Romer 1986,1990, Lucas 1988) σημαντικό ρόλο παίζουν παράμετροι όπως εκπαίδευση, τεχνολογία κ.α. Θεωρούν ότι το 3

ανθρώπινο κεφάλαιο είναι αυτό που συνεχώς αυξάνει το ρυθμό της οικονομικής μεγέθυνσης. Ο John Stuart Mill το 1981, επηρεαζόμενος από τον Adam Smith, αναφέρει ότι οι κοινωνίες ευημερούν όταν έχουν καλής ποιότητας οικονομικούς θεσμούς. Δηλαδή, να υπάρχουν δικαιώματα ιδιοκτησίας αλλά και να υπάρχει ίση μεταχείριση απέναντι στο νόμο. Επομένως, κοινωνίες που ενθαρρύνουν την ευημερία τείνουν να παρουσιάζουν μεγαλύτερους ρυθμούς ανάπτυξης. Τα τελευταία χρόνια άρχισε να διερευνάται γιατί κάποιες οικονομίες αναπτύσσονται ταχύτερα από άλλες. Μετά από εμπειρικές αναλύσεις αρκετοί οικονομολόγοι έχουν στρέψει την προσοχή τους στις διάφορες πολιτικές και κατ επέκταση στις θεσμικές μεταβλητές, καθώς το θεσμικό πλαίσιο ασκεί σημαντικές επιπτώσεις στο κόστος παραγωγής. Παρατηρείται ότι η Θεσμική ανάπτυξη (πολιτική σταθερότητα, αποτελεσματικότητα κυβέρνησης, έλεγχος διαφθοράς) αποτελεί προϋπόθεση για την οικονομική ευημερία μιας χώρας. Σήμερα οι Θεσμοί ολοένα και περισσότερο προσελκύουν το ενδιαφέρον αρκετών οικονομολόγων και πολιτικών, καθώς αποτελούν μία από τις βασικές συνιστώσες της οικονομίας μιας χώρας. 4

2.2 Θεσμοί και Επενδύσεις Με βάση τον ορισμό του North (1990), «Θεσμοί είναι οι κανόνες του παιχνιδιού σε μία κοινωνία ή πιο τυπικά οι ανθρωπίνως δημιουργηθέντες περιορισμοί που διαμορφώνουν τις συνεργασίες μεταξύ ατόμων». Επομένως οι θεσμοί είναι: Δημιούργημα του ανθρώπου Θέτουν περιορισμούς Διαμορφώνουν κίνητρα Είναι πολύ σημαντική η ύπαρξη καλών και υψηλής ποιότητας θεσμών. Επίσης, το πόσο αποτελεσματική είναι μία οικονομία εξαρτάται από το βαθμό που οι θεσμοί θα επηρεάσουν την οικονομία μιας χώρας. Έτσι, σύμφωνα με τον North, οι θεσμοί λειτουργούν ως περιορισμοί που διαρθρώνουν τις πολιτικές, τις οικονομικές και τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Οι θεσμοί εκτός του ότι δημιουργούν κίνητρα για επενδύσεις τόσο σε ανθρώπινο όσο και σε φυσικό κεφάλαιο, συμβάλλουν στο να διατεθούν οι πόροι στην πιο αποτελεσματική τους χρήση (D. Acemoglu, S. Johnson, J. Robinson, 2005). Αρκετές ενδείξεις οδηγούν στη σκέψη ότι οι κοινωνικές υποδομές ευθύνονται για τις διαφορές στα εισοδήματα ανάμεσα στις χώρες. Για παράδειγμα η περίπτωση Βόρειας και Νότιας Κορέας, όπου μετά τη διαίρεση υπολογίζεται ότι το κατά κεφαλήν ΑΕΠ είναι περίπου δεκαπέντε φορές πιο χαμηλό στη Βόρεια απ ότι στη Νότια Κορέα. Το ίδιο ισχύει και για τη Γερμανία, όπου το ΑΕΠ ήταν περίπου τρεις φορές χαμηλότερο στην Ανατολική απ ότι στη Δυτική Γερμανία, παρόλο που και τα δύο μέρη είχαν κοινή ιστορία. Και στις δύο αυτές χώρες προτού διαιρεθούν, 5

αρκετοί παράγοντες που θεωρούνται σημαντικοί για την οικονομική ανάπτυξη είναι ίδιοι, όπως η θρησκεία, το κεφάλαιο και ιδιαίτερα το ανθρώπινο κεφάλαιο, ο πολιτισμός κ.α. Εύκολα μπορεί κανείς να καταλήξει στη διαφοροποίηση των θεσμικών οργάνων μιας χώρας και την επιρροή που έχουν στις Εγχώριες Επενδύσεις. Καθοριστική σημασία διαδραματίζουν και οι πολιτικοί θεσμοί. Το 1977 ο Hayek παρατηρεί ότι στα αυταρχικά κράτη υπάρχει ραγδαία οικονομική ανάπτυξη σε αντίθεση με τα δημοκρατικά που δεν ισχύει κάτι τέτοιο. Από την άλλη, ο Minier το 1998, βρίσκει ότι χώρες που τείνουν να γίνουν δημοκρατικές, εμφανίζουν υψηλότερο ρυθμό ανάπτυξης, ενώ χώρες που γίνονται πιο αυταρχικές έχουν χαμηλότερο ρυθμό ανάπτυξης. Σήμερα οι πολιτικοί θεσμοί είναι υπεύθυνοι για τη δημιουργία κινήτρων και προσέλκυση επενδύσεων που προσδιορίζουν την αποτελεσματικότητα μιας οικονομίας. Εκτός όμως από τους πολιτικούς θεσμούς, σημαντικό ρόλο έχουν και οι οικονομικοί θεσμοί οι οποίοι είναι υπεύθυνοι για την οικονομική ευημερία μιας χώρας, καθώς διαμορφώνουν κίνητρα, επηρεάζοντας κυρίως τις επενδύσεις σε ανθρώπινο κεφάλαιο και στην τεχνολογία. Έτσι, οι οικονομικοί θεσμοί περιλαμβάνουν τα δικαιώματα ιδιοκτησίας, την παρουσία και ποιότητα των αγορών, τις ρυθμιστικές δομές κ.α. Ένας Θεσμικός δείκτης, είναι αυτός της αντιλαμβανόμενης διαφθοράς (Corruption Perception Index, CPI), στον οποίο αντικατοπτρίζεται το επίπεδο της αντιλαμβανόμενης από τους πολίτες διαφθοράς στον δημόσιο τομέα. Ο δείκτης αυτός δημοσιεύεται από τον διεθνή μη κυβερνητικό οργανισμό Διεθνής Διαφάνεια 6

(Transparency International). Η κλίμακα κατάταξης είναι από 0 έως 10, όπου ο βαθμός 0 δείχνει τη μέγιστη διαφθορά, ενώ όσο πιο κοντά στο 10 είναι, επικρατεί το γεγονός ότι δεν υπάρχει διαφθορά στη χώρα. Παρακάτω παρατίθεται ο παγκόσμιος χάρτης διαφθοράς για το έτος 2015. Χάρτης 1: Παγκόσμιος Χάρτης Διαφθοράς για το έτος 2015 Πηγές: Transparency International & Διαδίκτυο 1 Από το χάρτη 1, εύκολα μπορεί κανείς να παρατηρήσει ότι χώρες με χαμηλό βαθμό διαφθοράς το 2015, είναι χώρες με υψηλό εισόδημα. 1 http://www.transparency.org/cpi2015#map-container 7

2.3 Άμεσες Ξένες Επενδύσεις Είναι γνωστό ότι οι επενδύσεις αποτελούν βασικό μοχλό της αναπτυξιακής διαδικασίας. Από τη δεκαετία του 70 και μετά, οι ΑΞΕ απασχολούν ολοένα και περισσότερο την οικονομική επιστήμη. Σύμφωνα με τον ορισμό του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου(1993), άμεση ξένη επένδυση ορίζεται ως η μακροχρόνια επένδυση με την οποία αποκτάται σημαντικό μερίδιο μιας επιχείρησης( πλειοψηφικό ή μειοψηφικό), που συνήθως αποκαλείται θυγατρική εταιρεία, από μια εταιρεία του εξωτερικού, τη μητρική εταιρεία ή αλλιώς πολυεθνική εταιρεία. Αξίζει να σημειωθεί πως το ελάχιστο όριο για να θεωρηθεί μία επένδυση ως άμεση ορίζεται στο 10%. Με βάση τον ορισμό που δίνεται από τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ, The Organization for Economic Cooperation and Development, OECD, 1996) η ΑΞΕ συνιστά μια κατηγορία διεθνούς επένδυσης, που απεικονίζει τον αντικειμενικό σκοπό απόκτησης τελικού ενδιαφέροντος από μια επιχειρησιακή οντότητα (φυσική ή νομική) μιας χώρας (άμεσος επενδυτής) σε μια επιχειρησιακή οντότητα που ανήκει σε διαφορετική χώρα ( χώρα υποδοχής). Το τελικό ενδιαφέρον συνεπάγεται την ύπαρξη μιας μακροχρόνιας σχέσης μεταξύ του άμεσου επενδυτή και της επιχείρησης, καθώς και ένα σημαντικό βαθμό επιρροής στη διοίκηση της επιχείρησης. Με βάση άλλους μελετητές άμεσες ξένες επενδύσεις ορίζονται οι επενδύσεις που συνεπάγονται τη μεταφορά κεφαλαίων, τεχνολογίας και ανθρώπινου δυναμικού σε ξένες χώρες. Η μορφή αυτή της επένδυσης απαιτεί τη διαχείριση του νέου περιουσιακού στοιχείου από τον επενδυτή και αυτό ακριβώς το 8

στοιχείο διαχωρίζει τις ΑΞΕ από το χαρτοφυλάκιο επενδύσεων σε ξένα αποθέματα, τα ομόλογα και άλλα χρηματοοικονομικά μέσα. Η στρατηγική αυτή αν και εμπεριέχει υψηλό ρίσκο, αποτελεί μία από τις πιο διαδεδομένες επενδυτικές δραστηριότητες. Κατά μία άλλη έννοια οι ΑΞΕ περιλαμβάνουν τη μεταφορά πέρα από τα εθνικά σύνορα μιας σειράς παραγωγικών πόρων-εισροών. Οι εισροές αυτές μπορεί να είναι είτε υλικές, όπως για παράδειγμα το μετοχικό κεφάλαιο, ο εξοπλισμός και οι πρώτες ύλες είτε άυλες, που περιλαμβάνουν την τεχνογνωσία οργάνωσης της παραγωγής και το marketing. Αξίζει να αναφερθεί πως η μεταφορά των εισροών γίνεται χωρίς την παρεμβολή της αγοράς, δεν υφίσταται δηλαδή με τη μορφή μιας εμπορικής συναλλαγής μεταξύ δύο ανεξάρτητων επιχειρηματικών οργανισμών, αλλά πραγματοποιείται μεταξύ δύο επιχειρήσεων που συνδέονται μεταξύ τους με σχέση ιδιοκτησίας. Η θυγατρική επιχείρηση είναι εξαρτημένη από τη μητρική επιχείρηση. Για να συμβεί αυτό πρέπει το 51% και άνω των μετοχών με δικαίωμα ψήφου αυτής της επιχείρησης να ανήκουν στην κυριότητα της μητρικής επιχείρησης. Ωστόσο, η θυγατρική επιχείρηση είναι νομικά αυτοτελής οικονομική μονάδα και εκεί ακριβώς έγκειται η διαφορά της από το υποκατάστημα. Επομένως, οι ΑΞΕ συμπεριλαμβάνουν τον έλεγχο της θυγατρικής επιχείρησης- που δημιουργείται μέσω των ΑΞΕ- από τη μητρική επιχείρηση. Κατ επέκταση, η μητρική επιχείρηση οφείλει να επηρεάζει τη διαδικασία και τα κριτήρια λήψης αποφάσεων της θυγατρικής και να καθορίζει τη στάση της σε μία σειρά από ζητήματα που μπορεί να αφορούν για παράδειγμα την επιλογή της τεχνολογίας ή τις πηγές πρώτων υλών. 9

Επιπρόσθετα, μια επιχείρηση η οποία δεν έχει άμεσες ξένες επενδύσεις δε θεωρείται πολυεθνική. Συνεπώς, δεν αρκεί κάποια από τις άλλες μορφές διεθνούς επιχειρηματικής δραστηριότητας για το χαρακτηρισμό μιας επιχείρησης ως πολυεθνικής. Ένα άλλο χαρακτηριστικό γνώρισμα των ΑΞΕ είναι πως εισρέουν σε μία οικονομία με στόχο να παραμείνουν και όχι να φύγουν με την εκδήλωση των πρώτων προβλημάτων. Αντιλαμβάνεται εύκολα έτσι κανείς πόσο σημαντικό ανάχωμα αποτελούν οι ΑΞΕ σε μία οικονομία που διέρχεται κρίση. Σύμφωνα με τον Hymer (1976), οι σημαντικότεροι παράγοντες που προσδιορίζουν την κατανομή των ΑΞΕ είναι οι ακόλουθοι: Μέγεθος της αγοράς, δηλαδή ο αριθμός των καταναλωτών. Πολιτική σταθερότητα, που είναι σημαντική για κάθε είδους επένδυση Οικονομική σταθερότητα. Οι καλοί μακροοικονομικοί δείκτες βελτιώνουν την εικόνα της χώρας υποδοχής Επενδυτικό περιβάλλον. Η διαμόρφωση, φιλικού, για τους επενδυτές περιβάλλοντος αλλά και η ύπαρξη τυχόν ευνοϊκού νομοθετικού πλαισίου δρα υπέρ της προσέλκυσης ξένων επενδυτών. Κόστος εργασίας, είναι σημαντικό κυρίως για τη χώρα εντάσεως εργασίας Ιδιωτικοποιήσεις δίνουν τη δυνατότητα εξαγορών στο μετοχικό κεφάλαιο μεγάλων εταιριών και οργανισμών υπό κρατικό έλεγχο που σε πολλές περιπτώσεις δρουν μονοπωλιακά σε κρίσιμους κλάδους της οικονομίας, όπως για παράδειγμα οι τράπεζες, η ενέργεια. Σύμφωνα με τον De Mello (1997), η δημιουργία ενός ελκυστικού επενδυτικού περιβάλλοντος με χαλαρούς νόμους και μειωμένη φορολογία για τα πρώτα χρόνια της 10

επένδυσης, αφενός υποστηρίζει την πορεία των ιδιωτικοποιήσεων, αφετέρου προσελκύει επιπλέον επενδυτικά κεφάλαια. Ανθρώπινο δυναμικό. Αφορά την ποιότητα της εκπαίδευσης, της εξειδίκευσης και των γνώσεων του. Η απελευθέρωση των αγορών, αυξάνει τις πιθανότητες ξένων επενδύσεων με ελκυστικούς όρους και χωρίς παρεμβάσεις. Οι νέες τεχνολογίες, παίζουν καθοριστικό ρόλο κυρίως στους κλάδους τεχνολογίας όπως για παράδειγμα οι τηλεπικοινωνίες. Άλλοι πάλι υποστηρίζουν πως η προσέλκυση των ΑΞΕ εξαρτάται από τις συνθήκες (οικονομικές, πολιτικές και κοινωνικές) που επικρατούν στις χώρες προορισμού. Ο πληθωρισμός σε πολύ υψηλά επίπεδα λειτουργεί αποσταθεροποιητικά για την οικονομίας μιας χώρας, ενώ το εμπόριο σε χώρες με περιοριστικές πολιτικές για την ελεύθερη διακίνηση αγαθών και υπηρεσιών -που επιβάλλουν δασμούς- δεν αποτελούν πόλο έλξης για τους υποψήφιους επενδυτές. Επίσης, το υψηλό εργασιακό κόστος αποτελεί αποτρεπτικό παράγοντα για τις επενδύσεις. Ακόμη, η γραφειοκρατία είναι ένας ανασταλτικός παράγοντας, καθώς καθυστερούν οι διαδικασίες για τη λειτουργία μιας επιχείρησης και δημιουργείται η διαφθορά. Ιδιαίτερα σημαντικός, όμως, είναι ο ρόλος των ΑΞΕ τόσο για την χώρα υποδοχής, όσο και για τη χώρα προέλευσης. Για τις χώρες προορισμού, ιδιαίτερα τις αναπτυσσόμενες που αντιμετωπίζουν και θέματα ρευστότητας, οι ΑΞΕ συμβάλλουν στην αύξηση της παραγωγής, στη δημιουργία θέσεων εργασίας, στην εισαγωγή της τεχνογνωσίας και 11

τεχνολογίας καθώς αποτελούν μορφές εκσυγχρονισμού, στην αύξηση των εισοδημάτων, στην οικονομική σύγκλιση αλλά και στη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας. Η είσοδος των ξένων επιχειρήσεων σε μία τοπική αγορά, είναι δυνατό να αυξήσει τα κίνητρα των Εγχώριων Επιχειρήσεων, για να επιβιώσουν στην αγορά (ανταγωνισμός). Έτσι, οι ΑΞΕ, αυξάνουν την εγχώρια παραγωγικότητα. Οι ΑΞΕ είναι ζωτικής σημασίας, ειδικά αν μία χώρα είναι στο στάδιο της υπανάπτυξης, όπου οι επενδύσεις είναι λιγοστές ή ανύπαρκτες, η ανεργία αυξάνει διαρκώς, η ζήτηση και η παραγωγή μειώνεται κάτι που οδηγεί σε μείωση της κερδοφορίας και επομένως μείωση της απασχόλησης και όλα αυτά σε επαναλαμβανόμενη τροχιά. (Πουρναράκης, 2000) Ορισμένοι ερευνητές πάλι υποστηρίζουν ότι οι ΑΞΕ είναι δυνατόν να εκτοπίσουν τις Εγχώριες Επενδύσεις και κατά συνέπεια έχουν αρνητικές επιπτώσεις στην ανάπτυξη μιας χώρας (Braunstein & Epstein, 2002) Στην ίδια κατεύθυνση οι ΑΞΕ έχουν μία επιθετική στρατηγική, προκειμένου να αυξήσουν τη μονοπωλιακή τους δύναμη, εκτοπίζοντας τις εγχώριες επιχειρήσεις (Hymer, 1960, Caves, 1971) Όσο για τη χώρα προέλευσης, οι ΑΞΕ μπορούν να δημιουργήσουν οικονομίες κλίμακας, αλλά είναι και ένας τρόπος άμεσης παρουσίας και πλήρους διαχειριστικού ελέγχου. Για τις χώρες προέλευσης ορισμένα από τα κίνητρα των ξένων επενδυτών είναι η μείωση του κόστους παραγωγής (φθηνές πρώτες ύλες, χαμηλό κόστος εργατικού δυναμικού κ.α.), η αναζήτηση πόρων σε χαμηλότερο κόστος απ αυτό της χώρας προέλευσης, αλλά και η αναζήτηση νέων αγορών για την αποφυγή δασμών που προκύπτει από τις εξαγωγές και η διεύρυνση της αγοράς 12

των προϊόντων της εταιρίας, προκειμένου να υπάρξει αύξηση του μεριδίου στη διεθνή αγορά. Έτσι, εύκολα γίνεται αντιληπτό πόσο σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν οι ΑΞΕ τόσο για τη χώρα υποδοχής όσο και για τη χώρα προέλευσης, αλλά για να καταστεί δυνατή αυτή η επίδραση, πρέπει προηγούμενα να έχουν διαμορφωθεί οι κατάλληλες συνθήκες. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3. ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ Οι Άμεσες Ξένες Επενδύσεις θεωρούνται από την πλειονότητα των μελετητών ως ουσιαστικός μοχλός ανάπτυξης, παρά το γεγονός ότι υπάρχει και μια σειρά άλλων μελετών οι οποίες αποτυγχάνουν να καταλήξουν σε σημαντική θετική σχέση. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν μελέτες οι οποίες υποστηρίζουν ότι οι ΑΞΕ είναι ευεργετικές για την οικονομική ανάπτυξη των χωρών μέσω της διάχυσης της τεχνολογίας και της ανάπτυξης του ανθρώπινου κεφαλαίου. Σύμφωνα με τους ίδιους ερευνητές ο ρυθμός ανάπτυξης συνδέεται με το βαθμό συσχέτισης των ΑΞΕ με τις Εγχώριες Επενδύσεις (Borensztein et al., 1998, De Mello,1999, Liu et al., 2002, Shan, 2002, Kim and Seo, 2003). Αξίζει να σημειωθεί, ωστόσο, ότι κάποιες παλαιότερες μελέτες ανακαλύπτουν πως οι ΑΞΕ εκτοπίζουν τις Εγχώριες Επενδύσεις και επομένως επιδρούν αρνητικά στην οικονομική ανάπτυξη και μεγέθυνση ( Hymer, 1960, Caves, 1971). 13

Ακόμη υποστηρίζεται πως στο βαθμό που επικρατούν στρεβλώσεις στις αγορές που αφορούν τις δομές του εμπορίου, τις τιμές και το χρηματοοικονομικό τομέα, οι ΑΞΕ μπορεί να βλάψουν την ορθή κατανομή των παραγωγικών πόρων σε μία χώρα και επομένως να επιβραδύνουν την ανάπτυξη. (Borensztein et al., 1998) Υπάρχουν, βέβαια, και πιο πρόσφατες μελέτες (Agosin M. & Machado R., 2005) που αφορούσαν 12 αναπτυσσόμενες χώρες και κατέληξαν στο συμπέρασμα πως οι ΑΞΕ εκτοπίζουν τις Εγχώριες Επενδύσεις και προβάλλει επιτακτική η ανάγκη για πολιτικές που θα ενισχύσουν τις εγχώριες επενδύσεις. Υπάρχουν, ωστόσο, και πολλές μακροοικονομικές μελέτες που καταλήγουν σε μια θετική και στατιστικά σημαντική σχέση μεταξύ ΑΞΕ και οικονομικής ανάπτυξης είτε άμεσα είτε μέσω αποτελεσμάτων διάχυσης (Findlay, 1978, De Gregorio,1992, Blomstrom et al., 1992, Blomstrom et al.,1994, Sanchez-Robles, 1998, Baldwin et al., 1999, Zhang, 2001, Bende-Nabende and Ford, 1998, Bang Vu and Noy,2009). Μια άλλη κατηγορία μελετών αναφέρεται στη θετική επίπτωση των ΑΞΕ με βάση την ύπαρξη κατάλληλων συνθηκών σε μία χώρα, ιδιαίτερα σε ότι αφορά την ύπαρξη γνωσιακών παραγόντων, που μπορούν να αλληλεπιδράσουν με τις άμεσες ξένες επενδύσεις και να δώσουν ώθηση στην οικονομία( Borensztein et al., 1998, Bengoa and Sanchez-Robles,2003). Φαίνεται πως έχει αναπτυχθεί μια πλούσια βιβλιογραφία για εκείνους του παράγοντες που είναι σημαντικοί για τις ΑΞΕ. Ανάμεσα σ αυτούς που έχουν αναγνωριστεί διεθνώς είναι οι βασικοί οικονομικοί παράγοντες που σχετίζονται με το μέγεθος της εγχώριας οικονομίας, το κόστος παραγωγής, την παραγωγικότητα της εργασίας, το κατά κεφαλήν εισόδημα και τον όγκο του εμπορίου. Υπάρχει, 14

ωστόσο και πληθώρα μελετών που τονίζει το ρόλο των θεσμών και της πολιτικής σταθερότητας που επικρατούν σε μία χώρα για την προσέλκυση επενδύσεων. Οι θεσμοί μπορούν να επιδράσουν στις ΑΞΕ με τρεις τρόπους. Πρώτον, μέσω της επίπτωσης αυτών στην οικονομική ανάπτυξη, με έμμεσο δηλαδή τρόπο. Δεύτερον, διότι το χαμηλό επίπεδο των θεσμών εμπεριέχει επιπλέον κόστος για τους ξένους επενδυτές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα το κόστος που ανακύπτει λόγω της διαφθοράς, όπως αναφέρει ο Wei (2000). Τρίτον, λόγω του υψηλού μη ανακτήσιμου κόστους οι ΑΞΕ είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς σε οποιαδήποτε μορφή αστάθειας. Οι Globerman και Shapiro (2002), σε μελέτη που αφορούσε 144 χώρες, αναφέρουν τους παράγοντες διακυβέρνησης ως ιδιαίτερα σημαντικούς όχι μόνο για τις εισροές ΑΞΕ αλλά και για τις εκροές. Καθοριστικός παράγοντας των εισροών και εκροών των ΑΞΕ είναι οι υποδομές που έχει η κάθε κυβέρνηση. Από τη μελέτη προέκυψε, επίσης, η θετική σχέση καλής διακυβέρνησης με τις εισροές των ΑΞΕ. Συγκεκριμένα, συμπεριλαμβάνουν την αποτελεσματικότητα της κυβέρνησης, την απουσία πολιτικής αστάθειας, το ορθό νομοθετικό πλαίσιο και το κράτος δικαίου. Στην ίδια κατεύθυνση ο Morrissey(2011), σε μελέτη που συγκαταλέγονταν 46 αναπτυσσόμενες χώρες, επιβεβαιώνει πως υπάρχει αύξηση των επενδύσεων σε χώρες με καλή διακυβέρνηση, όπως επίσης υπάρχουν ενδείξεις crowding-out και υφίσταται σχέση με τη διαφθορά και την πολιτική αστάθεια. Σύμφωνα με τους Katti και συνεργάτες(2012) και την έρευνα που περιελάμβανε τις χώρες BRICS (Brazil, Russia,India, China and South Africa),η αποτελεσματικότητα του κράτους και η ποιότητα των ρυθμιστικών παρεμβάσεων σχετίζονται θετικά με τις ΑΞΕ, ενώ η πολιτική σταθερότητα, η φωνή και λογοδοσία 15

και ο έλεγχος της διαφθοράς έχουν αρνητικό αντίκτυπο στις εισροές των ΑΞΕ στις χώρες BRICS, γεγονός που σημαίνει πως οι 3 τελευταίοι θεσμοί δεν είναι ιδιαίτερα σημαντικοί για την προσέλκυση περισσότερων άμεσων ξένων επενδύσεων. Και άλλες μελέτες δίνουν έμφαση στο ρόλο της διαφθοράς (Wei, 2000 Mauro,1995). Ο Wei ερευνώντας 12 χώρες προέλευσης και 45 χώρες υποδοχής, κατέληξε πως τα υψηλά επίπεδα διαφθοράς στη χώρα υποδοχής μειώνουν τις εισροές άμεσων ξένων επενδύσεων σε αυτή. Ο Mauro από την άλλη έκανε τη διαπίστωση, μελετώντας 70 χώρες, πως η διαφθορά έχει αρνητικές επιπτώσεις στις εγχώριες επενδύσεις και κατ επέκταση στην οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας. Σε ότι αφορά τους Benassy- Quere et al. (2007), οι συγγραφείς βρίσκουν σημαντική επίδραση της δημοσιονομικής αποτελεσματικότητας, της ευκολίας με την οποία δημιουργείται μία επιχείρηση, της έλλειψης διαφθοράς, της ασφάλειας των πνευματικών δικαιωμάτων, της διαφάνειας, της σταθερότητας του φορολογικού συστήματος, της αποτελεσματικότητας της δικαιοσύνης και των εποπτικών μέσων. Επίσης, ο Gani (2007), υποστηρίζει πως η γραφειοκρατία, το ρυθμιστικό πλαίσιο, η ποιότητα της νομοθεσίας και η αποτελεσματικότητα της κυβέρνησης συγκαταλέγονται στους παράγοντες εκείνους που ασκούν σημαντική επιρροή στις επενδύσεις. Λίγο αργότερα ο Lovett.K(2011) σε μία μελέτη που αφορούσε 35 αναπτυσσόμενες χώρες διαπίστωσε πως η γραφειοκρατία αποτελεί ανασταλτικό παράγοντα στην οικονομική ανάπτυξη. Παρόμοιους παράγοντες μελετούν οι Filipaios και Kottaridi (2013) και καταλήγουν στην ιδιαίτερη επιρροή που ασκεί η διαφθορά ενώ, οι Buchanan et al. 16

(2012) υπογραμμίζουν ότι η ποιότητα των θεσμών δε σχετίζεται μόνο με το ύψος των επενδύσεων αλλά και με τη μεταβλητότητα αυτών. Τέλος, στην πιο πρόσφατη μελέτη οι Farla K. et al. (2014), σε έρευνα που αφορούσε 46 χώρες, συμπέραναν πως οι ΑΞΕ επηρεάζουν θετικά τις Εγχώριες Επενδύσεις και συνεπώς έχουν θετική επίδραση στην ανάπτυξη. Δεν υπάρχουν ισχυρές ενδείξεις μεταξύ εγχώριων επενδύσεων-καλής διακυβέρνησης, ενώ όσο βελτιώνεται η ποιότητα διακυβέρνησης, υπάρχει αρνητική επίδραση των ΑΞΕ στις εγχώριες επενδύσεις. ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4. ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ Μία από τις σπουδαιότερες κατηγορίες στατιστικών στοιχείων είναι τα δεδομένα πάνελ, όπου μία διαστρωματική μονάδα, όπως το ΑΕΠ μίας χώρας, απεικονίζεται με την πάροδο του χρόνου. Ένα από τα βασικά πλεονεκτήματα των πάνελ δεδομένων είναι η αυξανόμενη ακρίβεια στην εκτίμηση. Αυτό προκύπτει από τον αυξανόμενο αριθμό των παρατηρήσεων που οφείλεται στο συνδυασμό αρκετών χρονικών περιόδων για κάθε διαστρωματικό στοιχείο. Προσφέρει, δηλαδή, μεγαλύτερη πληροφόρηση, μεγαλύτερη διακύμανση στις τιμές των ερμηνευτικών μεταβλητών για κάθε χρονική περίοδο. Έτσι εξοικονομούνται βαθμοί ελευθερίας κάτι το οποίο οδηγεί σε πιο αποτελεσματικές εκτιμήσεις των παραμέτρων του υποδείγματος. Ένα ακόμη βασικό πλεονέκτημα είναι ότι στα δεδομένα των πάνελ υπάρχει συνέπεια στους υπολογισμούς. Δηλαδή, λαμβάνεται υπόψη η ετερογένεια στα δεδομένα. Ακόμη, αντιμετωπίζονται αποτελεσματικότερα προβλήματα 17

πολυσυγγραμικότητας και των σφαλμάτων εξειδίκευσης. (Hsiao, 2003). Επίσης, στα δεδομένα πάνελ υπάρχει η δυνατότητα πρόσβασης σε περισσότερα στοιχεία σε σχέση με ένα σύνολο διαστρωματικών στοιχείων. Έτσι, τα στοιχεία δύο διαστάσεων καθιστούν καλύτερη την ανάλυση για τη διαδικασία της δυναμικής προσαρμογής των μεταβλητών. 4.1 Γενικευμένη Μέθοδος Ροπών (GMM) Η Γενικευμένη Μέθοδος Ροπών που αναπτύχθηκε από τον Hansen (1982), εφαρμόζεται σε δυναμικά σύνολα διαστρωματικών στοιχείων χρονολογικών σειρών (Dynamic Panel Data). Στη συγκεκριμένη μέθοδο (GMM) μπορεί να γίνει εισαγωγή κάποιων βοηθητικών μεταβλητών (instruments) προκειμένου να αντιμετωπιστούν τυχόν προβλήματα ενδογένειας. Έτσι, παρέχει συνεπείς εκτιμητές και αξιόπιστους (Χρήστου, 2011). Η μέθοδος αυτή (GMM), εφαρμόζεται σε σύνολα δεδομένων όπου ο αριθμός των ετών στο πάνελ είναι μικρός (για παράδειγμα, Τ=19), ενώ ο αριθμός των χωρών είναι μεγάλος (για παράδειγμα, Ν=37). Δηλαδή, εφαρμόζεται όταν ο αριθμός των διαστρωματικών στοιχείων (π.χ. οι χώρες) υπερβαίνει τον αριθμό των χρονικών περιόδων (έτη). Για την εμπειρική διερεύνηση της σχέσης μεταξύ Εγχώριων Επενδύσεων, ΑΞΕ και Θεσμών έγινε χρήση της Γενικευμένης Μεθόδου Ροπών (GMM). 18

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5. ΕΜΠΕΙΡΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ Σε κάθε οικονομετρική ανάλυση απαραίτητο στοιχείο αποτελεί η συλλογή δεδομένων. Στο παρόν κεφάλαιο παρουσιάζονται τα δεδομένα που χρησιμοποιήθηκαν για το σκοπό αυτής της εργασίας και επεξηγούνται οι μεταβλητές για την εμπειρική διερεύνηση της σχέσης μεταξύ ΑΞΕ, Θεσμικού Περιβάλλοντος και Εγχώριων Επενδύσεων στις αναπτυσσόμενες χώρες. 5.1 Περιγραφή Δεδομένων και Μεταβλητών Στην παρούσα εργασία θα πραγματοποιηθεί ανάλυση πάνελ δεδομένων για την χρονική περίοδο 1996-2014 σε 37 αναπτυσσόμενες χώρες (Αλβανία, Αρμενία, Αίγυπτος, Αλγερία, Βουλγαρία, Βολιβία, Βραζιλία, Γκάνα, Εκουαδόρ, Ελ Σαλβαδόρ, Ιορδανία, Ινδία, Ινδονησία, Κολομβία, Καμερούν, Κένυα, Κόστα Ρίκα, Μαλαισία, Μαρόκο, Μεξικό, Μολδαβία, Μπαγκλαντές, Νεπάλ, Νιγηρία, Νότια Αφρική, Ουκρανία, Παναμάς, Παραγουάη, Περού, Π.Γ.Δ.Μ, Ρουμανία, Ρουάντα, Σερβία, Ταϊλάνδη, Τουρκία, Τυνησία, Φιλιππίνες). Τα δεδομένα αντλήθηκαν από την Παγκόσμια Τράπεζα Δεδομένων (World Bank World Development Indicators) και είναι ετήσια. 19

Παρακάτω παρουσιάζονται όλες οι μεταβλητές που χρησιμοποιήθηκαν στην παρούσα εργασία για τη διερεύνηση της σχέσης μεταξύ Εγχώριων Επενδύσεων, ΑΞΕ και Θεσμών. o Μεταβλητή GDP Η μεταβλητή GDP είναι το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) σε δολάρια, που έχει παραχθεί σε μία χώρα κατά τη διάρκεια ενός έτους. Έχει υπολογιστεί με βάση την ισοτιμία αγοραστικής δύναμης (PPP) για συνεχής έτος βάσης 2011. Η μεταβλητή αυτή δεν αποτελεί μέρος των υποδειγμάτων που διερευνήθηκαν εμπειρικά. Χρησιμοποιήθηκε, ωστόσο για τον υπολογισμό της μεταβλητής GROWTH. o Μεταβλητή GROWTH Η μεταβλητή GROWTH είναι η μέση ετήσια ποσοστιαία μεταβολή του Κατά Κεφαλήν ΑΕΠ της χώρας, ή αλλιώς ο ρυθμός της οικονομικής μεγέθυνσης. Είναι καθαρός αριθμός και υπολογίστηκε με βάση τον τύπο: GROWTH it = loggdp it loggdp i,t 1 όπου i είναι η χώρα, t το έτος και log() η συνάρτηση του λογαρίθμου o Μεταβλητή INV Η μεταβλητή INV είναι οι ακαθάριστες Εγχώριες Επενδύσεις παγίου κεφαλαίου. Εκφράζεται ως ποσοστό του ΑΕΠ. o Μεταβλητή HC Η μεταβλητή HC δείχνει το συνολικό αριθμό των μαθητών που είναι εγγεγραμμένοι σε δημόσια και ιδιωτικά εκπαιδευτικά ιδρύματα δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης ανεξάρτητα από την ηλικία τους. Για τις ανάγκες της εργασίας χρησιμοποιήθηκε ο λογάριθμος της μεταβλητής αυτής. 20

o Μεταβλητή INFL Η μεταβλητή INFL είναι ο πληθωρισμός. Είναι η ετήσια ποσοστιαία μεταβολή του κόστους για την αγορά αγαθών και υπηρεσιών. Για τις ανάγκες της εργασίας η μεταβλητή αυτή μετατράπηκε σε πρώτες διαφορές με βάση τον τύπο: INFL = INFL it INFL i,t 1 όπου i είναι η χώρα, t το έτος o Μεταβλητή GOVEXP Η μεταβλητή GOVEXP δείχνει τις κυβερνητικές δαπάνες ως ποσοστό του ΑΕΠ. Περιλαμβάνει όλες τις κρατικές δαπάνες για αγορά αγαθών και υπηρεσιών. o Μεταβλητή FDI Η μεταβλητή FDI αντιπροσωπεύει τις εισροές ΑΞΕ ως ποσοστό του ΑΕΠ σε μία οικονομία. o Μεταβλητή GOVEFF Η μεταβλητή αυτή εκφράζει την αποτελεσματικότητα της κυβέρνησης, την ποιότητα των δημόσιων υπηρεσιών και τον βαθμό ανεξαρτησίας από πολιτικές πιέσεις. Υπολογίζεται σε κλίμακα από -2,5 έως 2,5. Για τις ανάγκες της παρούσας εργασίας έγινε μετατροπή σε κλίμακα από 0-50 και στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε ο λογάριθμος της μεταβλητής αυτής. o Μεταβλητή FDI*GOVEFF Η μεταβλητή αυτή περιλαμβάνει την αλληλεπίδραση των ΑΞΕ και της αποτελεσματικότητας της κυβέρνησης. Ερμηνεύεται ως η ικανότητα διαμόρφωσης και επιβολής πολιτικής, έτσι ώστε η κάθε κυβέρνηση να διαπραγματεύεται τα οφέλη από τις ΑΞΕ, για να αυξήσει τις Εγχώριες Επενδύσεις. 21

o Μεταβλητή CCOR Η μεταβλητή CCOR εκφράζει τον έλεγχο της διαφθοράς, ο βαθμός δηλαδή στον οποίο ασκείται η εξουσία προκειμένου να προσποριστούν κάποιοι ιδιώτες τα οφέλη. Υπολογίζεται σε κλίμακα από -2,5 έως 2,5. Για τις ανάγκες της παρούσας εργασίας έγινε μετατροπή σε κλίμακα από 0-50 και στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε ο λογάριθμος της μεταβλητής αυτής. o Μεταβλητή POLSTAB Η μεταβλητή POLSTAB δείχνει την πολιτική σταθερότητα και απουσία μέτρων βίας/ τρομοκρατίας. Μετριέται σε κλίμακα από -2,5 έως 2,5. Για τις ανάγκες της παρούσας εργασίας έγινε μετατροπή σε κλίμακα από 0-50 και στη συνέχεια χρησιμοποιήθηκε ο λογάριθμος της μεταβλητής αυτής. Έτσι, το μοντέλο δεδομένων πάνελ, που θα εξεταστεί στην παρούσα εργασία θα είναι της μορφής: INV it = β 0 + β 1 GROWTH it + β 2 FDI it + β 3 INST it + β 4 HC it + β 5 GOVEFF it + β 6 INFL it + β 7 Z it + η it + u it όπου i=1,..37 είναι ο αριθμός των διαστρωματικών στοιχείων δηλαδή οι αναπτυσσόμενες χώρες, t=1,.. 19 είναι ο αριθμός των παρατηρήσεων των χρονολογικών σειρών, δηλαδή τα έτη μεταξύ 1996-2014, όπου β 0 είναι ο σταθερός όρος και u it είναι ο διαταρακτικός όρος, η it είναι το σύνολο των βοηθητικών μεταβλητών INST it είναι ένα διάνυσμα που περιλαμβάνει τους 22

Θεσμικούς Δείκτες και Ζ it είναι το διάνυσμα που περιλαμβάνει τις τεχνικές μεταβλητές 2 (interactions). Ισχύει η υπόθεση της κανονικότητας u it ~N(0, σ 2 ) και της μη συσχέτισης του με τις ερμηνευτικές μεταβλητές X it του υποδείγματος δηλαδή, cov(u it, X it ) = 0 5.2 Εμπειρικά Αποτελέσματα Σε αυτή την ενότητα αναλύονται τα αποτελέσματα της εκτίμησης της Γενικευμένης Μεθόδου Ροπών (GMM) σχετικά με την επίδραση των ΑΞΕ και των Θεσμών στις Εγχώριες Επενδύσεις. Προκειμένου οι εκτιμήσεις της παραπάνω μεθόδου να είναι αξιόπιστες, πραγματοποιείται ο έλεγχος της σωστής παραμετροποίησης. Έτσι, γίνεται αυτός ο έλεγχος (Hansen, 1982) όπου η μηδενική υπόθεση επιβεβαιώνει ότι υπάρχει σωστή παραμετροποίηση. Αν η p- τιμή του παραπάνω τεστ είναι μεγαλύτερη του 0.05 τότε γίνεται αποδεκτή η μηδενική υπόθεση και επομένως τα αποτελέσματα είναι έγκυρα. 2 Οι τεχνικές μεταβλητές: FDI*GOVEFF, FDI*CCOR, FDI*POLSTAB, FDI*RLAW. Στην παρούσα εργασία κρατήσαμε τη μεταβλητή FDI*GOVEFF 23

5.2.1 Αποτελέσματα έρευνας με τη χρήση της Γενικευμένης Μεθόδου Ροπών (GMM) Στον παρακάτω πίνακα, παρουσιάζονται τα αποτελέσματα της μεθόδου GMM με στόχο να εντοπιστεί ποιοι παράγοντες επηρεάζουν τις Εγχώριες Επενδύσεις. Κάθε αριθμός στον παρακάτω πίνακα, αντιπροσωπεύει το μέγεθος συσχέτισης μεταξύ της ανεξάρτητης και εξαρτημένης μεταβλητής και ονομάζεται συντελεστής συσχέτισης. Ο συντελεστής αυτός μας δείχνει πόσο μεταβάλλεται η εξαρτημένη μεταβλητή όταν αυξάνεται κατά μία μονάδα η παλινδρόμηση. Δίπλα στον κάθε αριθμό σημειώθηκε το επίπεδο σημαντικότητας (p- τιμή), το οποίο εκφράζει την αξιοπιστία μεταξύ των μεταβλητών του δείγματος. Όπως παρατηρούμε και από τα αποτελέσματα που ακολουθούν, το τεστ Hansen που αναφέρεται στις τελευταίες γραμμές του πίνακα 5.1 για τη σωστή παραμετροποίηση του υποδείγματος (J-statistic), ικανοποιείται πλήρως. Η p- τιμή είναι μεγαλύτερη του 0.05 άρα δεν απορρίπτεται η μηδενική υπόθεση. Επομένως τα αποτελέσματα είναι αξιόπιστα. Πιο συγκεκριμένα, στο πρώτο μοντέλο παρατηρείται ότι ο ρυθμός ανάπτυξης και το ανθρώπινο κεφάλαιο επιδρούν θετικά στις Εγχώριες Επενδύσεις, οι συντελεστές των οποίων είναι 54,597 και 8,314 και είναι στατιστικά σημαντικοί σε επίπεδο 1%. Οι ΑΞΕ, επίσης επιδρούν θετικά με συντελεστή 0,160 σε επίπεδο σημαντικότητας 1%. 24

Αντίθετα, οι κυβερνητικές δαπάνες φαίνεται ότι επηρεάζουν αρνητικά τις Εγχώριες Επενδύσεις με συντελεστή -0,089 και στατιστικά σημαντικό, σε επίπεδο σημαντικότητας 1%. Ο πληθωρισμός με συντελεστή -0,007, επίσης επηρεάζει αρνητικά τις Εγχώριες Επενδύσεις αλλά σε μικρότερο βαθμό από τις κυβερνητικές δαπάνες. Στο δεύτερο μοντέλο (2), εισήχθησαν οι μεταβλητές της πολιτικής σταθερότητας και του ελέγχου της διαφθοράς. Σύμφωνα με τον πίνακα 5.1, τόσο η μεταβλητή του ελέγχου της διαφθοράς όσο και η πολιτική σταθερότητα, επηρεάζουν θετικά τις Εγχώριες Επενδύσεις με θετικούς και στατιστικά σημαντικούς συντελεστές, 4,471 και 1,409, αντίστοιχα σε επίπεδο σημαντικότητας 5%. Στο μοντέλο αυτό ο πληθωρισμός επηρεάζει αρνητικά τις Εγχώριες Επενδύσεις σε πολύ μικρό βαθμό με συντελεστή -0,008 και είναι στατιστικά σημαντικός σε επίπεδο σημαντικότητας 5%. Οι κυβερνητικές δαπάνες, με στατιστικά σημαντικό συντελεστή -0,127 επηρεάζουν αρνητικά τις Εγχώριες Επενδύσεις. Τέλος, στην τρίτη στήλη όπου εισάγονται όλες οι μεταβλητές μαζί, δεν υπάρχουν σημαντικές διαφορές ως προς την επίδρασή τους στις Εγχώριες Επενδύσεις. Με την εισαγωγή των Θεσμικών δεικτών, του ελέγχου της διαφθοράς και της πολιτικής σταθερότητας, υπάρχει θετική επίδραση στις Εγχώριες Επενδύσεις με στατιστικά σημαντικούς συντελεστές, 2,494 και 1,387 αντίστοιχα. Επίσης, φαίνεται ότι για δεδομένο επίπεδο διακυβέρνησης οι ΑΞΕ επιδρούν αρνητικά στις Εγχώριες Επενδύσεις. Αυτό μπορεί να συμβαίνει επειδή οι ΑΞΕ κερδίζουν μερίδιο αγοράς έναντι των Εγχώριων Επενδύσεων κάτι το οποίο μπορεί να περιορίσει τις τελευταίες. Το κράτος από την πλευρά του θέτει περιορισμούς στους ξένους επενδυτές προκειμένου να προστατέψει τις Εγχώριες Επενδύσεις. 25

Το ανθρώπινο κεφάλαιο επίσης επιδρά θετικά στις επενδύσεις με συντελεστή 9,093. Ο ρυθμός ανάπτυξης επίσης ασκεί θετική επίδραση στις επενδύσεις με στατιστικά σημαντικό συντελεστή σε επίπεδο σημαντικότητας 1%. Από την άλλη, ο πληθωρισμός και οι κυβερνητικές δαπάνες επιδρούν αρνητικά στις επενδύσεις με στατιστικά σημαντικούς συντελεστές -0,006 και -0,181. 26

Πίνακας 5.1: Εισαγωγή θεσμικών δεικτών στην παλινδρόμηση (εκτίμηση GMM) Εξαρτημένη μεταβλητή INV (1) (2) (3) INV it 1 0.784 a 0.825 a 0.804 a INV it 2 0.111 a 0.139 a 0.119 a GROWTH 54.597 a 60.252 a 52.011 a INFL(-1) 0.007 a 0.008 b 0.006 c GOVEXP 0.089 a 0.127 c 0.181 b HC 8.314 a 6.351 a 9.093 a FDI 0.160 a 0.166 a 3.091 a FDI*GOVEFF 2.153 a CCOR 4.471 b 2.494 c POLSTAB 1.409 b 1.387 c Obs. 514 514 514 J- Stat 29.913 27.951 30.621 Prob (J-stat) 0.522 0.573 0.287 όπου a, b, c στατιστική σημαντικότητα σε επίπεδο 1%, 5%, 10% 27

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ Στην έρευνα της διπλωματικής αυτής εργασίας εξετάστηκε η επίδραση των ΑΞΕ και του Θεσμικού Περιβάλλοντος στις Εγχώριες Επενδύσεις. Χρησιμοποιήθηκαν δεδομένα τύπου πάνελ από 37 αναπτυσσόμενες χώρες για τη χρονική περίοδο 1996-2014 που αντλήθηκαν από την Παγκόσμια Τράπεζα. Έγινε χρήση της Γενικευμένης Μεθόδου Ροπών για πιο αξιόπιστα αποτελέσματα. Από τη μελέτη της παρούσας εργασίας βρέθηκε πως οι Θεσμοί έχουν θετική συνεισφορά στις Εγχώριες Επενδύσεις για τις αναπτυσσόμενες χώρες. Ειδικότερα, η πολιτική σταθερότητα και ο έλεγχος της διαφθοράς που μελετήθηκαν εκτενώς στην παρούσα εργασία φαίνεται να διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο. Σε ότι αφορά τη σχέση των ΑΞΕ και Εγχώριων Επενδύσεων, αυτή μπορεί να είναι είτε συμπληρωματική ή να εκτοπίζει η μία την άλλη. Αυτό μπορεί να συμβαίνει επειδή οι ΑΞΕ κερδίζουν μερίδιο αγοράς έναντι των Εγχώριων Επενδύσεων κάτι το οποίο μπορεί να περιορίσει τις τελευταίες. Από την άλλη, το κράτος θέτοντας περιορισμούς στους ξένους επενδυτές προσπαθεί να προστατέψει τις Εγχώριες Επενδύσεις. Τέλος, χωρίς αμφιβολία είναι σημαντικό τα αποτελέσματα της μελέτης να τεθούν σε περαιτέρω ανάλυση. Αυτό προϋποθέτει συγκέντρωση μεγαλύτερου όγκου δεδομένων, που συνεπάγεται επέκταση της μελέτης σε μεγαλύτερο χρονικό ορίζοντα. 28

Βιβλιογραφία Acemoglu D. & Johnson S. & Robinson J. (2004): Institutions as the Fundamental Cause of Long-Run Growth, National Bureau of Economic Research (NBER) Working Paper No. 10481. Arellano, M. & Bond S. (1991): Some Tests of Specification for Panel Data: Monte Carlo Evidence and an Application to Employment Equations, Review of Economic Studies, 58(2), pp 277-297 Arellano, M. & Bover, O., (1995): Another Look at the Instrumental Variable Estimation of Error-Components Models, Journal of Econometrics, 68(1), pp.29-51. Agosin, M., Machado, R., (2005): Foreign Investment in Developing Countries: Does it Crowd in Domestic Investment?, Oxford Development Studies, Taylor and Francis Journals, 33(2), pp. 149-162 Baltagi B. (1995): Econometric Analysis of Panel Data, Ch. 8 (Chichester, England: John Wiley and Sons), p.10 Baldwin, R.E., Braconier, H., Forslid, R.: (1999), Multinationals, endogenous growth and technological spillovers: theory and evidence, CEPR Discussion Paper No.2155 Bang Vu, T., Noy, I., (2009): Sectoral analysis of foreign direct investment and growth in the developed countries, Journal of International Financial Markets, Institutions and Money, 19, pp 402-413 Barro, R & Lee J. (1996): International measures of schooling years and schooling quality, The American Economic Review, 86 (2), pp.218. Bende-Nabende, A., Ford, J.F., (1998): FDI, policy adjustments and endogenous growth: multiplier effects from a small dynamic model for Taiwan, 1959-1995, World Development, 26(7), pp 1315-30 29

Bengoa, M., Sanchez-Robles, B., (2003): Foreign direct investment, economic freedom and growth: new evidence from Latin America, European Journal of Political Economy, 19(3), pp 529-545. Blomstrom, M., Lipsey, R., Zejan, M., (1992): What explains developing country growth? NBER Working Paper, 4132, Cambridge, Mass Blomstrom, M., Kokko, A., Zejan, M., (1994): Host Country Competition and Technology Transfer by Multinationals, Weltwirtschaftliches Archive, 130, pp 521-533 Blundell, R. & Bond S., (1998): Initial Conditions and Moment Restrictions in Dynamic Panel Data Models, Journal of Econometrics, 87, pp. 115-143. Borensztein, E.R, Gregorio, J., Lee, J-W., (1998): How does foreign direct investment affect economic growth? Journal of International-Economics, 45(1), pp 115-35 Braunstein, E., Epstein G., (2002): Bargaining Power and Foreign Direct Investment in China: Can 1.3 Billion Consumers Tame the Multinationals?, CEPA Working Paper, 13, New York: Center for Economic Policy Analysis. Buchanan, B.G, Le, Q.V. and Rishi, M., (2012): Foreign Direct Investment and Institutional quality: some empirical evidence, International Review of Financial Analysis, 21, pp.81-89. Caves, R.E., (1971): International Corporations: The Industrial Economics of Foreign Investment, Economica, 38, pp 1-27 De Gregorio, J., (1992): Economic growth in Latin America, Journal of Development Economics, 39, pp 58-84 De Mello L., (1997): Foreign Direct Investment in Developing Countries and Growth: A Selective Survey, The Journal of Development Studies, 34 (1). De Mello, L., (1999), Foreign Direct Investment led growth: Evidence from time series and panel data, Oxford Economic Papers, 51, pp 133-151 Filippaios, F. and Kottaridi, C. (2013): Complements or substitutes? New theoretical considerations and empirical evidence on the imports and inward FDI relationship in Central 30

and Eastern European Countries, International Review of Applied Economics, 27(6), pp 766-797. Findlay, R., (1978): Relative backwardness, Direct Foreign Investment and the transfer of technology: A simple dynamic model, Quarterly Journal of Economics, 92, pp 1-16 Gani, A. (2007): Governance and Foreign Direct Investment links: Evidence from panel data estimations, Applied Economic Letters, 14, pp753-756. Globerman, S. and Shapiro, D., (2002): Global Foreign Direct Investment flows: The role of governance infrastructure, World Development, 30(11), pp 1899-1919. Hansen, L., (1982): Large Sample Properties of Generalized Method of Moments Estimators, Econometrica, 50, pp. 1029-1054. Hymer, S., (1960): On Multinational Corporations and Foreign Direct Investment, in J.H Dunning and United Nations (eds.), The Theory of Transnational Corporations (London: Routledge) Hymer, S. H., (1976): The International Operations of National Firms: A Study of Direct Foreign Investment, Cambridge, The MIT Press Hsiao, C., (2003): Analysis of Panel Data, 2nd edition. Econometric Society monograph no. 34. Cambridge: Cambridge University Press. Kim, D.D., Seo, J-S., (2003): Does FDI Inflow Crowd Out Domestic Investment in Korea?" Journal of Economic Studies, 30(6), pp 605 22 Liu, X., Burridge, P., Sinclair, P.J.N., (2002), Relationships between Economic Growth, Foreign Direct Investment and Trade: Evidence from China, Applied Economics, 34, pp 1433-40 Minier, J. (1998): Democracy and Growth: Alternative Approaches, Journal of Economic Growth, 3, pp 241-266. North, D. (1990): Institutions, Institutional Change and Economic Performance. Cambridge University Press, Cambridge. 31

Πουρναράκης Ε., (2000), «Διεθνής Οικονομική: Μία εισαγωγική προσέγγιση», Αθήνα, Εκδόσεις Πουρναράκης Ε., σσ 463-504 Romer, M.P., (1986): Increasing Returns and Long-Run Growth, Journal of Political Economy 94 (5), pp. 1002-1037. Sala-i-Martin, X. (1997): I Just Run Two Million Regressions, American Economic Review, 87, pp. 178-183. Sanchez-Robles, B., (1998): Infrastructure investment and growth: Some empirical evidence, Contemporary Economic Policy, XVI (1), pp 98-109 Shan, J., (2002): A VAR Approach to the Economics of FDI in China, Applied Economics, 7, pp 885-93 Smith, A. (1776): An Inquiry into the Nature and Causes of the Wealth of Nations. London: W.Stahan & T. Cadell Solow, R., (1956): A Contribution to the Theory of Economic Growth, Quarterly Journal of Economics 50, pp 65-94. Wei, S. J., (2000): How taxing is corruption on internal investors?, Review of Economics and Statistics, 82 (1), pp 1-11. Zhang, K., (2001): Does foreign direct investment promote growth? Evidence from East Asia and Latin America, Contemporary Economic Policy, 19(2), pp 175-85 32

ΙΣΤΟΣΕΛΙΔΕΣ 1. www.unctad.org/fdistatistics 2. http://www.transparency.org/ 3. http://www.worldbank.org/ 33

Παράρτημα Πίνακας A. Μεταβλητές Μεταβλητή Ορισμός Πηγή INV Ακαθάριστες επενδύσεις παγίου κεφαλαίου (Gross Domestic Fixed Investment), ως World Bank World Development Indicators database http://data.worldbank.org/indicator ποσοστό του ΑΕΠ Y (ή αλλιώς GDP) Κατά κεφαλήν ΑΕΠ, με βάση την ισοτιμία της αγοραστικής δύναμης (ΠΠΠ) συνεχής έτος βάσης 2011 World Bank World Development Indicators database http://data.worldbank.org/indicator GROWTH Η ετήσια ποσοστιαία μεταβολή του κατά κεφαλήν ΑΕΠ ή αλλιώς ο ρυθμός της οικονομικής μεγέθυνσης. Υπολογίστηκε με βάση τον τύπο: Ίδια Επεξεργασία INFL Μακροοικονομικοί Δείκτες growth it = loggdp it loggdp i,t 1 Όπου i είναι η χώρα, t το έτος Πληθωρισμός Το ποσοστό αύξησης του γενικού επιπέδου των τιμών (Δείκτης τιμών καταναλωτή) World Bank World Development Indicators database http://data.worldbank.org/indicator GOVEXP Κυβερνητικές δαπάνες (δαπάνες του κράτους για αγορές αγαθών και υπηρεσιών), εκφράζεται ως ποσοστό του World Bank World Development Indicators database http://data.worldbank.org/indicator HC Κοινωνικοί Θεσμοί ΑΕΠ Συνολικός αριθμός εγγραφών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση World Bank World Development Indicators database http://data.worldbank.org/indicator 34

FDI (Άμεσες Ξένες Επενδύσεις) Άμεσες Ξένες Επενδύσεις (είναι οι καθαρές εισροές επενδύσεων) Εκφρασμένο ως ποσοστό του ΑΕΠ World Bank World Development Indicators database http://data.worldbank.org/indicator CCOR Έλεγχος της διαφθοράς. Σε μονάδες τυπικής κατανομής, από -2,5 έως 2,5*. Worldwide Governance Indicators database POLSTAB Η πολιτική σταθερότητα. Σε μονάδες τυπικής κατανομής, από -2,5 έως 2,5*. http://data.worldbank.org/datacatalog/worldwide-governanceindicators Worldwide Governance Indicators database http://data.worldbank.org/datacatalog/worldwide-governanceindicators *Για τις ανάγκες της παρούσας εργασίας χρειάστηκε να γίνει η μετατροπή σε κλίμακα από 0 έως 50, χωρίς αλλοίωση του αποτελέσματος. 35

Πίνακας Β. Εισοδηματική κατηγοριοποίηση χωρών ανά περιοχή Country Region Income group Albania Europe & Central Asia Ανώτερου μεσαίου εισοδήματος Algeria Middle East & North Africa Ανώτερου μεσαίου εισοδήματος Armenia Europe & Central Asia Κατώτερου μεσαίου εισοδήματος Bangladesh South Asia Κατώτερου μεσαίου εισοδήματος Bolivia Latin America & Caribbean Κατώτερου μεσαίου εισοδήματος Brazil Latin America & Caribbean Ανώτερου μεσαίου εισοδήματος Bulgaria Europe & Central Asia Ανώτερου μεσαίου εισοδήματος Cameroon Sub-Saharan Africa Κατώτερου μεσαίου εισοδήματος Colombia Latin America & Caribbean Ανώτερου μεσαίου εισοδήματος Costa Rica Latin America & Caribbean Ανώτερου μεσαίου εισοδήματος Ecuador Latin America & Caribbean Ανώτερου μεσαίου εισοδήματος Egypt, Arab Rep. Middle East & North Africa Κατώτερου μεσαίου εισοδήματος El Salvador Latin America & Caribbean Κατώτερου μεσαίου εισοδήματος Ghana Sub-Saharan Africa Κατώτερου μεσαίου εισοδήματος India South Asia Κατώτερου μεσαίου εισοδήματος Indonesia East Asia & Pacific Κατώτερου μεσαίου εισοδήματος Jordan Middle East & North Africa Ανώτερου μεσαίου εισοδήματος Kenya Sub-Saharan Africa Κατώτερου μεσαίου εισοδήματος Macedonia, FYR Europe & Central Asia Ανώτερου μεσαίου εισοδήματος Malaysia East Asia & Pacific Ανώτερου μεσαίου εισοδήματος Mexico Latin America & Caribbean Ανώτερου μεσαίου εισοδήματος Moldova Europe & Central Asia Κατώτερου μεσαίου εισοδήματος Morocco Middle East & North Africa Κατώτερου μεσαίου εισοδήματος Nepal South Asia Χαμηλού Εισοδήματος Nigeria Sub-Saharan Africa Κατώτερου μεσαίου εισοδήματος 36

Panama Latin America & Caribbean Ανώτερου μεσαίου εισοδήματος Paraguay Latin America & Caribbean Ανώτερου μεσαίου εισοδήματος Peru Latin America & Caribbean Ανώτερου μεσαίου εισοδήματος Philippines East Asia & Pacific Κατώτερου μεσαίου εισοδήματος Romania Europe & Central Asia Ανώτερου μεσαίου εισοδήματος Rwanda Sub-Saharan Africa Χαμηλού Εισοδήματος Serbia Europe & Central Asia Ανώτερου μεσαίου εισοδήματος South Africa Sub-Saharan Africa Ανώτερου μεσαίου εισοδήματος Thailand East Asia & Pacific Ανώτερου μεσαίου εισοδήματος Tunisia Middle East & North Africa Ανώτερου μεσαίου εισοδήματος Turkey Europe & Central Asia Ανώτερου μεσαίου εισοδήματος Ukraine Europe & Central Asia Κατώτερου μεσαίου εισοδήματος Πηγή: http://www.worldbank.org/en/country Πίνακας Γ. Εισροές ΑΞΕ ανά οικονομία, 1990-2014 (σε εκατομμύρια $ ) Year World Developed Developing economies economies 1990 204 895,9 170 203,0 34 622,0 1991 154 138,3 114 545,9 39 453,8 1992 163 007,3 107 897,8 53 458,5 1993 220 146,0 141 408,5 75 712,8 1994 254 906,2 150 584,1 102 387,6 1995 341 536,9 219 771,6 117 766,8 1996 388 737,0 236 326,0 147 072,9 1997 481 230,1 285 701,7 185 721,6 1998 692 336,1 508 535,2 176 632,4 1999 1 076 312,6 852 977,0 216 180,3 2000 1 363 215,3 1 125 225,0 232 217,9 2001 684 070,9 460 724,7 215 595,4 2002 591 385,7 414 570,1 166 731,9 37