Π.3.2.5 Πιλοτική εφαρμογή και αξιολόγηση αντιπροσωπευτικού αριθμού σεναρίων από κάθε τύπο σε διαφοροποιημένες εκπαιδευτικές συνθήκες πραγματικής τάξης Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ Λυκείου Τίτλος: «Σύγχρονη Λογοτεχνία» Συγγραφή: ΕΛΕΝΗ ΠΕΤΡΙΔΟΥ Εφαρμογή: ΓΕΡΑΚΙΝΗ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟ ΠΑΙΔΕΙΑΣ ΚΑΙ ΘΡΗΣΚΕΥΜΑΤΩΝ Θεσσαλονίκη 2014
ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΕΡΓΟΥ ΠΡΑΞΗ: «Δημιουργία πρωτότυπης μεθοδολογίας εκπαιδευτικών σεναρίων βασισμένων σε ΤΠΕ και δημιουργία εκπαιδευτικών σεναρίων για τα μαθήματα της Ελληνικής Γλώσσας στην Α/βάθμια και Β/βάθμια εκπαίδευση» MIS 296579 (κωδ. 5.175), - ΟΡΙΖΟΝΤΙΑ ΠΡΑΞΗ, στους άξονες προτεραιότητας 1-2-3 του Επιχειρησιακού Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση», η οποία συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και εθνικούς πόρους. ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: Ι.Ν. ΚΑΖΑΖΗΣ ΑΝΑΠΛΗΡΩΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟΣ ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΑΔΗΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟ: Π.3.2.5. Πιλοτική εφαρμογή και αξιολόγηση αντιπροσωπευτικού αριθμού σεναρίων από κάθε τύπο σε διαφοροποιημένες εκπαιδευτικές συνθήκες πραγματικής τάξης. ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΠΑΡΑΔΟΤΕΟΥ: ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΤΣΟΓΙΑΝΝΗΣ Υπεύθυνος υπο-ομάδας εργασίας λογοτεχνίας: Βασίλης Βασιλειάδης ΦΟΡΕΑΣ ΥΛΟΠΟΙΗΣΗΣ: http://www.greeklanguage.gr Καραμαούνα 1 Πλατεία Σκρα Τ.Κ. 55 132 Καλαμαριά, Θεσσαλονίκη Τηλ.: 2310 459101, Φαξ: 2310 459107, e-mail: centre@komvos.edu.gr Σελίδα 2 από 24
Α. ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ Τίτλος Σύγχρονη λογοτεχνία Εφαρμογή σεναρίου Αλεξάνδρα Γερακίνη Δημιουργία σεναρίου Ελένη Πετρίδου Διδακτικό αντικείμενο Νεοελληνική Λογοτεχνία Τάξη Γ Λυκείου Σχολική μονάδα 3 ο ΓΕΛ Καβάλας Χρονολογία Από 07-03-2014 έως 09-05-2014. Διδακτική/θεματική ενότητα Διαθεματικό Όχι Χρονική διάρκεια 12 ώρες Χώρος Ι. Φυσικός χώρος: Εντός σχολείου: αίθουσα διδασκαλίας. Σελίδα 3 από 24
Προϋποθέσεις υλοποίησης για δάσκαλο και μαθητή Στην εφαρμογή του σεναρίου αξιοποιήθηκε τόσο η μετωπική, όσο και η ομαδοσυνεργατική μέθοδος διδασκαλίας. Η εφαρμογή της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου, ωστόσο, στο συγκεκριμένο τμήμα ήταν πολύ δύσκολη, καθώς οι μαθητές δεν είχαν την απαραίτητη εξοικείωση με τη μέθοδο αυτή. Δυσκολία υπήρχε επίσης και στον χωρισμό των ομάδων αλλά και στη γενικότερη λειτουργία της τάξης, αφού την περίοδο που εφαρμόστηκε το σενάριο πολλοί μαθητές απουσίαζαν λόγω της προετοιμασίας τους για τις πανελλαδικές εξετάσεις. Η χρήση, επιπλέον, βασικών εργαλείων του Η/Υ, όπως το πρόγραμμα επεξεργασίας κειμένου και το διαδίκτυο, αποτέλεσε προϋπόθεση για την εφαρμογή του παρόντος σεναρίου. Τέλος, πολλά προβλήματα δημιούργησε και η έλλειψη υλικοτεχνικής υποδομής του σχολείου: δεν υπάρχει αίθουσα προβολών αλλά ούτε και διαθέσιμο εργαστήριο πληροφορικής, οπότε η εφαρμογή του σεναρίου πραγματοποιήθηκε στην αίθουσα διδασκαλίας. Εφαρμογή στην τάξη Το συγκεκριμένο σενάριο εφαρμόστηκε στην τάξη. Το σενάριο στηρίζεται Ελένη Πετρίδου, Σύγχρονη Λογοτεχνία, Νεοελληνική Λογοτεχνία Γ Λυκείου, 2011. Το σενάριο αντλεί Β. ΣΥΝΤΟΜΗ ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ/ΠΕΡΙΛΗΨΗ Κατά τη διάρκεια της εφαρμογής του σεναρίου, οι μαθητές ασχολήθηκαν με το βιβλίο της Ιωάννας Καρυστιάνη Μικρά Αγγλία. Στην αρχή του σεναρίου, οι μαθητές περιηγήθηκαν στην ιστοσελίδα της Βιβλιονέτ, είδαν τα εξώφυλλα και τα οπισθόφυλλα ορισμένων βιβλίων που πρότεινε η διδάσκουσα και στη συνέχεια, έγραψαν ποιο βιβλίο θα επιθυμούσαν να διαβάσουν, στο πλαίσιο του μαθήματος της Λογοτεχνίας. Οι μαθητές επέλεξαν το βιβλίο της Ιωάννας Καρυστιάνη Μικρά Αγγλία, του οποίου την κινηματογραφική μεταφορά έκανε ο Παντελής Βούλγαρης. Σελίδα 4 από 24
Κατόπιν, οι μαθητές περιηγήθηκαν στο διαδίκτυο, στο οποίο αναζήτησαν εξώφυλλα του βιβλίου και πληροφορίες για τη συγγραφέα του, Ιωάννα Καρυστιάνη. Σχολίασαν τα εξώφυλλα σε σχέση με τον τίτλο και το περιεχόμενο του βιβλίου και ετοίμασαν μια παρουσίαση για τη συγγραφέα, στην οποία συμπεριέλαβαν τα βασικότερα στοιχεία της ζωής της, τα έργα της και φωτογραφίες της, ενώ δημιούργησαν υπερσυνδέσεις με συνεντεύξεις της συγγραφέως και του σκηνοθέτη της ταινίας. Έπειτα, αφιερώθηκαν τρεις ώρες για την ανάγνωση αντιπροσωπευτικών αποσπασμάτων από το βιβλίο Μικρά Αγγλία. Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι στο αρχικό σενάριο προβλεπόταν η ανάγνωση του βιβλίου να πραγματοποιηθεί σε ώρες εκτός σχολικού ωραρίου, όμως κάτι τέτοιο ήταν αδύνατο, αφού οι μαθητές της συγκεκριμένης τάξης δεν ήταν σε καμία περίπτωση πρόθυμοι να αφιερώσουν χρόνο στο σπίτι τους για να διαβάσουν το βιβλίο. Άλλωστε, την περίοδο που εφαρμόστηκε το σενάριο όλοι οι «καλοί» μαθητές απουσίαζαν λόγω της προετοιμασίας τους για τις πανελλαδικές εξετάσεις. Κατά τη διάρκεια αυτών των τριών ωρών, οι μαθητές κρατούσαν κάποιες πρόχειρες σημειώσεις, ώστε μετά την ανάγνωση των αποσπασμάτων να είναι σε θέση να ολοκληρώσουν τις εργασίες τους σε ομάδες. Έγινε, ακόμη, γλωσσική εξομάλυνση του κειμένου, καθώς η γλώσσα της Καρυστιάνη δυσκόλεψε τους μαθητές και συζητήθηκαν απορίες για την πλοκή της υπόθεσης, τα πρόσωπα και τις επιλογές τους. Μετά την ανάγνωση του κειμένου και την προσέγγιση του, οι μαθητές σε ομάδες ανέλαβαν να ετοιμάσουν ένα δικό τους οπισθόφυλλο για το βιβλίο, μια αφίσα, να σκιαγραφήσουν και να ζωγραφίσουν τους ήρωες του βιβλίου και να συγκεντρώσουν στο Pinterest υλικό από το διαδίκτυο για το βιβλίο, τη συγγραφέα και την ταινία. Δυστυχώς, υπήρχε μεγάλη δυσκολία στην εκπόνηση των εργασιών, καθώς πολλοί μαθητές απουσίαζαν και όσοι ήταν παρόντες ήταν τελείως αδιάφοροι και δεν είχαν καμία διάθεση να εργαστούν. Σελίδα 5 από 24
Μετά την παρουσίαση των εργασιών, αφιερώθηκαν δύο ώρες στην παρακολούθηση αποσπασμάτων από τη ταινία, ώστε οι μαθητές να πάρουν μια γεύση από αυτήν και στο τελευταίο δίωρο ακολούθησε συζήτηση για τις διαφορές ανάμεσα στο λογοτεχνικό κείμενο και στην κινηματογραφική του μεταφορά. Δυστυχώς, ενώ η συζήτηση ήταν πολύ ενδιαφέρουσα, ελάχιστοι μαθητές ήταν παρόντες στο μάθημα και έτσι η συζήτηση δεν είχε τα αναμενόμενα αποτελέσματα. Με αυτόν τον τρόπο ολοκληρώθηκε η εφαρμογή του σεναρίου. Γ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Σύλληψη και θεωρητικό πλαίσιο Η διδασκαλία ολόκληρου λογοτεχνικού έργου, ιδιαίτερα στη Γ Λυκείου, αποτελεί πρόκληση τόσο για τον μαθητή όσο και για τον διδάσκοντα και μπορεί να ανοίξει δρόμους στους μαθητές προς την ανάγνωση. Μέσα από την ανάγνωση ενός βιβλίου ο αναγνώστης, πόσο μάλλον ο έφηβος, ανακαλύπτει τον εαυτό του και τον κόσμο. Όταν ο έφηβος συναντά στο λογοτεχνικό έργο ήρωες που βιώνουν τα ίδια προβλήματα και κάνουν τις ίδιες σκέψεις με αυτόν, τότε μπορεί να καταλάβει ότι μπορεί να βρει στη λογοτεχνία τις απαντήσεις που ψάχνει και να συνειδητοποιήσει την αξία της ανάγνωσης ενός λογοτεχνικού κειμένου. Το σενάριο βασίστηκε στη μαθητοκεντρική προσέγγιση και τη συνεργατική μάθηση, κατά την οποία ο μαθητής δεν είναι απλός αποδέκτης, αλλά συμμετέχει ενεργά στη διδακτική διαδικασία, θέτει ερωτήσεις και προβληματισμούς, εκφράζει απόψεις, οργανώνει τις πληροφορίες και διατυπώνει την κριτική του σε θέματα, που τίθενται από τον καθηγητή ή/και τον ίδιο το μαθητή. Οι μαθητές διάβασαν αποσπάσματα από το βιβλίο Μικρά Αγγλία της Ιωάννας Καρυστιάνη που θέτει το διαχρονικό ερώτημα: «Είναι η μοίρα που καθορίζει τη ζωή μας ή μπορούμε τελικά να ξεφύγουμε απ αυτήν;». Χωρίστηκαν σε ομάδες, σκιαγράφησαν χαρακτήρες, ζωγράφισαν, ετοίμασαν αφίσα και κείμενο για το οπισθόφυλλο του βιβλίου, συγκέντρωσαν υλικό στο διαδίκτυο για το βιβλίο και τέλος Σελίδα 6 από 24
παρακολούθησαν την ταινία και προχώρησαν σε σύγκριση λογοτεχνικού κειμένου και ταινίας. Για την κατάκτηση των προαναφερθέντων, αξιοποιήθηκε τόσο η μετωπική διδασκαλία, με τη χρήση της ερμηνευτικής μεθόδου και του κατευθυνόμενου διαλόγου, όσο και η ομαδοσυνεργατική μέθοδος, η οποία όμως δεν είχε τα προσδοκώμενα αποτελέσματα της γόνιμης ανταλλαγής απόψεων και του κλίματος συνεργασίας, καθώς οι μαθητές δεν ήταν εξοικειωμένοι με τη συγκεκριμένη μέθοδο, ενώ στο τμήμα που εφαρμόστηκε το σενάριο οι «καλοί μαθητές» απουσίαζαν και αντίθετα, υπήρχαν πολλοί αδύναμοι και αδιάφοροι μαθητές, οι οποίοι με τη συμπεριφορά τους αποσυντόνιζαν το σύνολο της τάξης και φρόντιζαν να δημιουργούν πολλαπλά προβλήματα. Τέλος, η αξιοποίηση των νέων τεχνολογιών, που αναμενόταν να κάνει το μάθημα πιο ελκυστικό και ενδιαφέρον αλλά και να βοηθήσει τους μαθητές να συμμετάσχουν στο μάθημα με πιο δραστήριο και ενεργητικό τρόπο, δεν είχε και αυτή τα αναμενόμενα αποτελέσματα, καθώς δεν υπήρχε η δυνατότητα οι μαθητές να εργαστούν στο εργαστήριο πληροφορικής, ενώ και η σύνδεση στο διαδίκτυο ήταν τόσο κακή που με μεγάλη δυσκολία οι μαθητές μπόρεσαν να αξιοποιήσουν διαδικτυακά προγράμματα και πηγές για να ολοκληρώσουν τις εργασίες τους. Δ. ΣΚΕΠΤΙΚΟ-ΣΤΟΧΟΙ ΚΑΙ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟΣ ΤΟΥΣ Γνώσεις για τον κόσμο, αξίες, πεποιθήσεις, πρότυπα, στάσεις ζωής Με τη διδασκαλία του σεναρίου επιδιώχθηκε οι μαθητές και οι μαθήτριες: να κατανοήσουν ότι η κοινωνία με τους «άγραφους» νόμους της μετατρέπει τους ανθρώπους σε πιόνια της, αφήνοντας τους ελάχιστα περιθώρια επιλογής, να κατανοήσουν ότι ο έρωτας, τα αισθήματα και η ευτυχία θυσιάζονται στο όνομα της υπόληψης και του κύρους, να κατανοήσουν ότι εκτός από τους κοινωνικούς περιορισμούς υπάρχουν και οι προσωπικές ευθύνες και επιλογές, Σελίδα 7 από 24
να κατανοήσουν τον ρόλο των δύο φύλων στην Ελλάδα του μεσοπολέμου. Γνώσεις για τη λογοτεχνία Με τη διδασκαλία του σεναρίου επιδιώχθηκε οι μαθητές και οι μαθήτριες: να κατανοήσουν και να αξιολογήσουν τον τρόπο με τον οποίο η λογοτεχνία αποτυπώνει τα κοινωνικά και οικονομικά χαρακτηριστικά της εποχής, να σχολιάζουν περικειμενικά στοιχεία ενός βιβλίου (εξώφυλλο), να γνωρίσουν τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνονται οι χαρακτήρες των ηρώων του μυθιστορήματος, να κατανοήσουν ότι το συγκεκριμένο μυθιστόρημα αποτελεί ηθογραφία της μεσοπολεμικής Άνδρου, να κατανοήσουν τον ρόλο της εικόνας και ιδιαίτερα της θαλασσινής εικόνας στο μυθιστόρημα, να έρθουν σε επαφή με τον μακροπερίοδο λόγο της Καρυστιάνη που μπορεί να ενσωματώνει με πολύ όμορφο τρόπο και με εξαιρετική άνεση αντιποιητικά και άκρως ποιητικά στοιχεία. Γραμματισμοί Με τη διδασκαλία του σεναρίου επιδιώχθηκε οι μαθητές και οι μαθήτριες: να μπορούν να εκφράζουν την προσωπική τους άποψη για ένα σύγχρονο λογοτεχνικό έργο, να μπορούν να σκιαγραφούν τους ήρωες ενός λογοτεχνικού έργου, να κατανοούν και να σχολιάζουν τις επιλογές τους, να μπορούν να συγκρίνουν το λογοτεχνικό έργο και την κινηματογραφική του μεταφορά, να μπορούν να αναζητούν πληροφορίες στο διαδίκτυο σχετικά με τα σύγχρονα λογοτεχνικά έργα και τους συγγραφείς τους, να συγκεντρώνουν και να συνθέτουν ψηφιακό υλικό (κείμενα, υπερκείμενα, Σελίδα 8 από 24
παρουσιάσεις, αφίσες) προκειμένου να εκφράσουν τις απόψεις τους για τα κείμενα και τους συγγραφείς. Διδακτικές πρακτικές Κατά την εφαρμογή του σεναρίου αξιοποιήθηκε τόσο η μετωπική όσο και η ομαδοσυνεργατική μέθοδος διδασκαλίας. Η εργασία σε ομάδες δεν λειτούργησε αποτελεσματικά και δεν πραγματοποιήθηκε η γόνιμη ανταλλαγή απόψεων και το κλίμα οικειότητας και δημιουργικής συνεργασίας. Η μετωπική διδασκαλία είχε κάποια αλλά όχι τα αναμενόμενα αποτελέσματα και μέσω της ερμηνείας του κειμένου και του κατευθυνόμενου διαλόγου κάποιοι μαθητές, που ήταν πιο δεκτικοί, έδειξαν ενδιαφέρον, συμμετείχαν ενεργά και κατόρθωσαν να προσεγγίσουν το κείμενο με κριτικό αλλά και βιωματικό τρόπο. Χρειάστηκε να επέμβω πολλές φορές για να επαναφέρω την τάξη και να κατευθύνω τις ομάδες στις οποίες παρουσιάστηκαν πολλά προβλήματα συνεργασίας και απροθυμία να εργαστούν. Θα ήθελα ο δικός μου ρόλος να ήταν πιο διακριτικός και λιγότερο καθοδηγητικός και οι μαθητές να ήταν σε θέση να εργαστούν πιο αποτελεσματικά, να αναλάβουν περισσότερες πρωτοβουλίες και να αυτενεργήσουν, όπως ταιριάζει σε ένα τέτοιο σενάριο λογοτεχνίας. Θα ήθελα, επίσης, κατά την εφαρμογή του παρόντος σεναρίου, να επεκταθούν οι δραστηριότητες στον εξωσχολικό χρόνο και χώρο και να συνδεθεί η σχολική πράξη με την τοπική κοινωνική και πολιτιστική δραστηριότητα, αλλά αυτό στάθηκε αδύνατο λόγω της απροθυμίας των μαθητών και της κατηγορηματικής τους άρνησης, που δεν άφηνε περιθώρια επιλογής και συζήτησης. Σελίδα 9 από 24
Ε. ΛΕΠΤΟΜΕΡΗΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΗΣ ΠΡΟΤΑΣΗΣ Αφετηρία Αφετηρία στάθηκε το γεγονός ότι η ανάγνωση ενός σύγχρονου λογοτεχνικού κειμένου μπορεί να συγκινήσει, να παρασύρει τους μαθητές στο όνειρο και στο ταξίδι. Συνήθως, οι μαθητές διαμαρτύρονται ότι τα κείμενα με τα οποία ασχολούνται στο μάθημα της Λογοτεχνίας είναι παλιά, ξεπερασμένα και δεν μπορούν να τους αγγίξουν. Έτσι, η αρχική σκέψη ήταν ότι η ενασχόληση με ένα σύγχρονο λογοτεχνικό έργο θα μπορούσε να προσελκύσει τους μαθητές και να τους βοηθήσει να κατανοήσουν τον εαυτό τους και τον κόσμο μέσα στον οποίο ζουν και επομένως, να συμβάλει στη συγκρότηση της κοινωνικής τους ταυτότητας. Δυστυχώς, τελικά, λίγοι ήταν οι μαθητές που ανταποκρίθηκαν θετικά και έδειξαν ενδιαφέρον σε μια περίοδο που η Γ Λυκείου παρουσιάζει εικόνα διάλυσης, αφού στο σχολείο έρχονται μόνο οι μαθητές που έχουν απουσίες, ενώ οι μαθητές στους οποίους στηρίζεται ένα σενάριο, μελετούν στο σπίτι τους για τις πανελλαδικές εξετάσεις. Σύνδεση με τα ισχύοντα στο σχολείο Σύμφωνα με το Ενιαίο Πλαίσιο Προγραμμάτων Σπουδών, προβλέπεται η διδασκαλία ολόκληρου λογοτεχνικού κειμένου τόσο στο Γυμνάσιο όσο και στο Λύκειο. Η Γ Λυκείου είναι ίσως η πιο πρόσφορη τάξη για να εργαστούν οι μαθητές με ένα σύγχρονο βιβλίο και να το προσεγγίσουν με ωριμότητα, ευαισθησία και βιωματικό τρόπο. Επίσης, κάποιοι από τους στόχους που τίθενται από το ίδιο πλαίσιο είναι να ασκηθεί ο μαθητής στην ανάγνωση κειμένων, ώστε να καταστεί κατά το δυνατόν επαρκής και με κριτική συνείδηση αναγνώστης, με έφεση στο να εκφράζει και ο ίδιος τις δημιουργικές ή κριτικές δυνατότητές του, να ευαισθητοποιείται σε καίρια θέματαπροβλήματα του ανθρώπου και της κοινωνικής ζωής του και να αναβιώνει την Σελίδα 10 από 24
εμπειρία του συγγραφέα με τον τρόπο του. Διευκρινίζεται ότι οι μαθητές θα πρέπει να βιώνουν την απόλαυση της ανάγνωσης και την πνευματική περιπέτεια της λογοτεχνίας και επιπλέον, να είναι σε θέση να συνδέουν τη λογοτεχνία με την πραγματική ζωή. Το βιβλίο Μικρά Αγγλία, που προτάθηκε από τη διδάσκουσα και επιλέχθηκε από τους μαθητές, προσφέρεται τόσο για την κάλυψη του πρώτου, όσο και του δεύτερου και τρίτου στόχου, αφού πραγματικά αγγίζει ζητήματα που απασχολούν τον άνθρωπο διαχρονικά. Αξιοποίηση των ΤΠΕ Η αξιοποίηση των Τ.Π.Ε. στο συγκεκριμένο σενάριο είχε ως στόχο να απομακρύνει τους μαθητές από τον παραδοσιακό ρόλο που έχουν ως αναγνώστες και να τους ωθήσει σε έναν πιο δημιουργικό και ενεργό ρόλο στην ανάγνωση της λογοτεχνίας. Οι μαθητές κλήθηκαν να αξιοποιήσουν διαδικτυακές πηγές και διαδικτυακές εφαρμογές για να περιηγηθούν στον ψηφιακό κόσμο του βιβλίου, να ετοιμάσουν μια αφίσα για το βιβλίο, μια παρουσίαση για τη συγγραφέα στην οποία ενσωματώθηκαν υπερσυνδέσεις και να συγκεντρώσουν στο Pinterest υλικό από το διαδίκτυο για το βιβλίο, τη συγγραφέα και την ταινία. Κείμενα Λογοτεχνικά κείμενα σχολικών εγχειριδίων Ιωάννα Καρυστιάνη, Μικρά Αγγλία, Αθήνα: Καστανιώτης, 1997. Διδακτική πορεία/στάδια/φάσεις 1 η ώρα (αίθουσα διδασκαλίας) Βασικός στόχος την πρώτη ώρα του σεναρίου ήταν η ενημέρωση των μαθητών για τον θεματικό άξονα του σεναρίου και η πρόκληση του ενδιαφέροντός τους. Η μέθοδος διδασκαλίας που αξιοποιήθηκε ήταν η μετωπική. Σελίδα 11 από 24
Μετά από συζήτηση που είχα με τους μαθητές, τους πρότεινα να ασχοληθούμε με την ανάγνωση ολόκληρου λογοτεχνικού έργου που θα επέλεγαν οι ίδιοι. Κάποιοι μαθητές έδειξαν ενδιαφέρον, ενώ κάποιοι άλλοι εξέφρασαν την άποψη ότι δεν υπήρχε κανένας λόγος για αυτό, αφού σε λίγο καιρό οι περισσότεροι μαθητές δε θα έρχονταν στο σχολείο. Έστω και για αυτούς τους λίγους που ενδιαφέρθηκαν, αποφάσισα να προτείνω κάποια βιβλία και να αφήσω τους μαθητές να επιλέξουν αυτό που θα ήθελαν να διαβάσουν. Πρέπει να σημειωθεί ότι το σενάριο άρχισε εφαρμόζεται στα τέλη Μαρτίου, παραμονές της γιορτής της 25 ης Μαρτίου, και πολλοί μαθητές απουσίαζαν στις πρόβες της γιορτής, της παρέλασης και του χορευτικού τμήματος. Τα βιβλία που πρότεινα στους μαθητές ήταν τα εξής: 1. Γαλανάκη, Ρέα. 2009. Φωτιές του Ιούδα, στάχτες του Οιδίποδα. Αθήνα: Καστανιώτης. 2. Καρυστιάνη, Ιωάννα 1997. Μικρά Αγγλία. Αθήνα: Καστανιώτης. 3. Δούκα, Μάρω. 2010. Το δίκιο είναι ζόρικο πολύ. Αθήνα: Πατάκης. 4. Καρυστιάνη, Ιωάννα. 2010. Τα σακιά. Αθήνα: Καστανιώτης. 5. Μάρκαρης, Πέτρος. 2010. Ληξιπρόθεσμα δάνεια. Αθήνα: Γαβριηλίδης. 6. Νικολαΐδου, Σοφία. 2010. Απόψε δεν έχουμε φίλους. Αθήνα: Μεταίχμιο. 7. Χουζούρη, Έλενα. 2009. Πατρίδα από βαμβάκι. Αθήνα: Κέδρος. Επιλέχθηκαν μυθιστορήματα, καθώς στο είδος αυτό επικεντρώνεται, κυρίως, το ενδιαφέρον των αναγνωστών αλλά και η δραστηριότητα συγγραφέων, εκδοτών και βιβλιοπωλών. Τα επιλεγμένα μυθιστορήματα γράφτηκαν τα τελευταία χρόνια και τα περισσότερα από αυτά έκαναν ιδιαίτερα αισθητή την παρουσία τους στο λογοτεχνικό γίγνεσθαι: θεματοποιήθηκαν από κριτικούς της λογοτεχνίας, διαβάστηκαν σε λέσχες ανάγνωσης, συμπεριλήφθηκαν σε βραχείες λίστες λογοτεχνικών βραβείων και σε λίστες βιβλίων με μεγάλες πωλήσεις. Προκειμένου να πάρουμε μια γεύση από τα παραπάνω βιβλία, περιηγηθήκαμε στην ιστοσελίδα της Βιβλιονέτ (στην αίθουσα υπήρχε φορητός υπολογιστής, προτζέκτορας και σύνδεση στο διαδίκτυο), βρήκαμε τα παραπάνω βιβλία, είδαμε τα εξώφυλλα και τα οπισθόφυλλα, διαβάσαμε τις υποθέσεις των βιβλίων και στη Σελίδα 12 από 24
συνέχεια, αφού έγινε και μια σύντομη συζήτηση για το κάθε βιβλίο και το περιεχόμενό του, οι μαθητές κλήθηκαν να γράψουν ο καθένας ατομικά ποιο βιβλίο θα ήθελε να διαβάσει. Την περίοδο αυτή κυριαρχούσε η κουβέντα γύρω από την ταινία Μικρά Αγγλία του Παντελή Βούλγαρη. Έτσι, οι μαθητές, προφανώς επηρεασμένοι από την ταινία, στην πλειοψηφία τους επέλεξαν τη Μικρά Αγγλία της Ιωάννας Καρυστιάνη 1. Αφού συγκέντρωσα τις απόψεις των μαθητών και διαπίστωσα την επιλογή τους, τους ενημέρωσα ότι την επόμενη ώρα θα ξεκινούσαμε από τη συγγραφέα του βιβλίου Ιωάννα Καρυστιάνη. Έτσι, τελείωσε η πρώτη ώρα του σεναρίου. 2 η ώρα (αίθουσα διδασκαλίας) Η δεύτερη ώρα του σεναρίου πραγματοποιήθηκε με μεγάλη δυσκολία, αφού το μάθημα διακόπηκε από τον υποδιευθυντή του σχολείου που έπρεπε να ενημερώσει τους μαθητές για θέματα των πανελλαδικών εξετάσεων. Το μάθημα ξεκίνησε με την προβολή στον προτζέκτορα τεσσάρων διαφορετικών εξωφύλλων του βιβλίου 2.Οι μαθητές κλήθηκαν να παρατηρήσουν τα εξώφυλλα, να εκφράσουν την άποψη τους για κάθε ένα από αυτά και να συνδέσουν το εξώφυλλο με τον τίτλο και το περιεχόμενο του βιβλίου. Οι περισσότεροι μαθητές εξέφρασαν θετική άποψη για το δεύτερο εξώφυλλο, το οποίο συνδύασαν με το ερωτικό στοιχείο του βιβλίου. Παράλληλα, αφήνει μια γεύση μυστηρίου, όπως υποστήριξαν, ενώ τα άλλα τρία εξώφυλλα παραπέμπουν ολοφάνερα στο θαλασσινό στοιχείο που κυριαρχεί στο βιβλίο και στο διώροφο σπίτι στο οποίο διαδραματίστηκαν όλα τα τραγικά γεγονότα της υπόθεσης. Στόχος της δραστηριότητας αυτής ήταν να έχουν μια πρώτη επαφή με το βιβλίο, να μάθουν να εξετάζουν περικειμενικά στοιχεία του βιβλίου και να εκφράζουν την άποψη τους για αυτά. 1 Βλ. στον Φάκελο Τεκμηρίων τα αρχεία anagnosi_1 και anagnosi_2. 2 Βλ. στον Φάκελο Τεκμηρίων τα αρχεία exofilo_1, exofilo_2, exofilo_3 και exofilo_4. Σελίδα 13 από 24
Στη συνέχεια, μετά τη διακοπή από τον υποδιευθυντή και στον λίγο χρόνο που μας έμεινε, αρχίσαμε να ασχολούμαστε με τη συγγραφέα Ιωάννα Καρυστιάνη, την οποία κανείς μαθητής δεν ήξερε. Στην τάξη υπήρχαν δύο φορητοί υπολογιστές με σύνδεση στο διαδίκτυο και έτσι οι μαθητές μπορούσαν να αναζητήσουν πληροφορίες για τη συγγραφέα. Άλλωστε, οι μαθητές ήταν λίγοι και μπορούσαν να εργαστούν με δύο υπολογιστές. Τους παρέπεμψα στη Βιβλιονέτ και στο Εθνικό Κέντρο Βιβλίου για να αναζητήσουν πληροφορίες. Αποστολή των μαθητών ήταν να δημιουργήσουν μια παρουσίαση για την Ιωάννα Καρυστιάνη, στην οποία θα έπρεπε να συμπεριλάβουν τα βασικότερα στοιχεία για τη ζωή της, τα έργα της, φωτογραφικό υλικό και να δημιουργήσουν κάποιες υπερσυνδέσεις που θα είχαν σχέση με το βιβλίο Μικρά Αγγλία. Στόχος αυτής της δραστηριότητας ήταν να ενημερωθούν για τη συγγραφέα, να κάνουν μια στοχευμένη αναζήτηση στο διαδίκτυο και συγκεκριμένα στις βάσεις δεδομένων του Εκεβι και της Βιβλιονέτ και να περιηγηθούν σε αυτές. Οι μαθητές ξεκίνησαν από τη Βιβλιονέτ, όπου παρατήρησαν ότι υπάρχουν κάποιες υπερσυνδέσεις που οδηγούν σε συνεντεύξεις της συγγραφέως. Ακολουθήσαμε τις υπερσυνδέσεις, τις οποίες κάποιοι μαθητές βρήκαν πολύ ενδιαφέρουσες, και διαβάσαμε τη συνέντευξη της Καρυστιάνη στην Εφημερίδα των Συντακτών όπου εξηγούσε τους λόγους για τους οποίους αγάπησε το νησί της Άνδρου. Ακολούθως, οι μαθητές εργάστηκαν στους δύο υπολογιστές προκειμένου να ετοιμάσουν μια παρουσίαση για την Ι. Καρυστιάνη. Αναζήτησαν πληροφορίες στους ιστότοπους στους οποίους τους παρέπεμψα καθώς και σε άλλους, αλλά ήδη είχε χαθεί πολύτιμος χρόνος, οπότε αποφασίσαμε να πάρουμε και λίγο χρόνο από την επόμενη ώρα για να ολοκληρωθεί η παρουσίαση. 3 η -5 η ώρα (αίθουσα διδασκαλίας) Η τρίτη ώρα ξεκίνησε με τους μαθητές να προσπαθούν να ολοκληρώσουν την παρουσίαση που είχαν ξεκινήσει την προηγούμενη ώρα. Μεγάλη δυσκολία του Σελίδα 14 από 24
σεναρίου ήταν ότι δεν ήταν οι ίδιοι μαθητές παρόντες όλες τις ώρες της εφαρμογής, οπότε δεν μπορούσε να υπάρξει ούτε ομοιογένεια ούτε συνέχεια στις ομάδες. Με όλες αυτές τις δυσκολίες και με τη σύνδεση στο διαδίκτυο άλλοτε να είναι εφικτή και άλλοτε όχι, ολοκληρώθηκε η παρουσίαση για τη συγγραφέα, η οποία προβλήθηκε στον προτζέκτορα 3. Εντύπωση προκάλεσε στους μαθητές ότι η συγγραφέας είχε γράψει το σενάριο και για την ταινία Νύφες, την οποία οι μαθητές αγνοούσαν. Στην παρουσίαση τους οι μαθητές συμπεριέλαβαν τα βασικά βιογραφικά στοιχεία της συγγραφέως, φωτογραφίες, στοιχεία για τις Νύφες και τη Μικρά Αγγλία, καθώς και υπερσυνδέσεις, οι οποίες φώτιζαν και συμπλήρωναν το βιβλίο και την ταινία Μικρά Αγγλία και για τις οποίες είχαμε συζητήσει, προσπαθώντας να βρούμε τις πιο κατάλληλες. Μετά την ολοκλήρωση της παρουσίασης, ξεκινήσαμε να διαβάζουμε επιλεγμένα αποσπάσματα από το βιβλίο. Φρόντισα να επιλέξω χαρακτηριστικά αποσπάσματα από όλο το βιβλίο που θα βοηθούσαν τους μαθητές να κατανοήσουν την υπόθεση και θα τους κέντριζαν το ενδιαφέρον. Κάθε προσπάθειά μου να τους πείσω να διαβάσουν στο σπίτι το βιβλίο έπεσε στο κενό. Ευτυχώς είχα το βιβλίο σε ηλεκτρονική μορφή και μπορούσαμε να το προβάλουμε στον προτζέκτορα, γιατί θα ήταν αδύνατο να χρησιμοποιήσω τόσες πολλές φωτοτυπίες. Η ανάγνωση του κειμένου δεν ήταν εύκολη διαδικασία και αυτό το γνώριζα καλά. Εξήγησα στους μαθητές ότι τις τρεις ώρες κατά τις οποίες θα διαβάζαμε αποσπάσματα από το βιβλίο θα έπρεπε να κρατούν κάποιες πρόχειρες σημειώσεις, οι οποίες θα αποτελούσαν αφορμή συζήτησης αλλά και βοήθημα για τις ομαδικές εργασίες, τις οποίες οι μαθητές θα αναλάμβαναν τις επόμενες δύο ώρες. Οι μαθητές, δυστυχώς, δεν ήταν πρόθυμοι να κρατούν σημειώσεις και να κάνουν οτιδήποτε απαιτούσε προσπάθεια και κόπο. 3 Βλ. ό.π. το αρχείο ioanna karistiani. Σελίδα 15 από 24
Ζήτησα από τους μαθητές να καταγράψουν τους ήρωες του μυθιστορήματος και τα βασικά τους χαρακτηριστικά, τις πιο δυνατές, κατά τη γνώμη τους, εικόνες του μυθιστορήματος και να σχολιάσουν τη γλώσσα της Ιωάννας Καρυστιάνη σημειώνοντας και κάποια παραδείγματα ειδικού λεξιλογίου που χρησιμοποιεί η συγγραφέας. Το κείμενο δεν ήταν εύκολο και οι μαθητές συνάντησαν πολλές δυσκολίες στην κατανόηση του. Ξεκινήσαμε από τον όρο ηθογραφία, είδαμε τον ορισμό και ζήτησα από τους μαθητές να εξηγήσουν, μετά την ανάγνωση του κειμένου, γιατί το βιβλίο αποτελεί μια ηθογραφία της Άνδρου. Κατά τη διάρκεια της ανάγνωσης διατυπώθηκαν πολλές απορίες τόσο για τα πρόσωπα και την υπόθεση, όσο και για τη γλώσσα της Καρυστιάνη. Οι μαθητές δύσκολα παρακολουθούσαν την υπόθεση επειδή διαβάζαμε αποσπάσματα και έπρεπε να καλύψω εγώ με παρεμβάσεις μου τα κενά της υπόθεσης. Το πρόβλημα γινόταν ακόμα πιο έντονο, καθώς οι μαθητές έρχονταν σποραδικά στο μάθημα με αποτέλεσμα να μην μπορούν να παρακολουθήσουν τη συνέχεια της πλοκής αλλά και να ανταποκριθούν στις ανάγκες τους μαθήματος. Μετά από πολλές δυσκολίες αλλά και παράπονα ότι η διαδικασία ήταν βαρετή και κουραστική, ολοκληρώθηκε η ανάγνωση του κειμένου. Ελάχιστοι μαθητές δυστυχώς είχαν κρατήσει κάποιες σημειώσεις ώστε να γίνει μια εποικοδομητική συζήτηση. Οι μαθητές που έδειξαν ενδιαφέρον κατέγραψαν σε πρόχειρες σημειώσεις τα βασικά χαρακτηριστικά των ηρώων και σχολίασαν τη γλώσσα του κειμένου, καταγράφοντας παραδείγματα από την τοπική διάλεκτο της Άνδρου και από τη ναυτική ορολογία που χρησιμοποιεί η συγγραφέας. Εντύπωση προκάλεσε σε κάποιους μαθητές ότι η γλώσσα ήταν πολύ ποιητική αλλά χωρίς να χάνεται ο ρεαλισμός του κειμένου και χωρίς τα πράγματα να δίνονται μελοδραματικά. Οι εικόνες που κατέγραψαν οι μαθητές δεν ήταν τόσο οι θαλασσινές, τις οποίες εντόπισαν εύκολα, αλλά οι εικόνες που έβγαζαν έντονα συναισθήματα και είχαν το στοιχείο της τραγικότητας. Έτσι, σχολίασαν έντονα τη σκηνή με την Όρσα και τον Σελίδα 16 από 24
Σπύρο στην ακρογιαλιά, πριν η Όρσα παντρευτεί τον Νίκο Βατοκούζη, τη σκηνή του θρήνου της Όρσας, όταν μαθαίνει ότι ο αγαπημένος της έχασε τη ζωή του και την εικόνα της μάνας που την κατηγορούν μετά την αποκάλυψη του ρόλου που έπαιξε στην ιστορία. Μάλιστα, η εικόνα του θρήνου της Όρσας χαρακτηρίστηκε ως η εικόνα κραυγής, ενώ η εικόνα της μάνας ως η εικόνα της σιωπής. Η κουβέντα δεν ολοκληρώθηκε και το μάθημα τελείωσε με το ερώτημα που είχε τεθεί αρχικά, σχετικά με την ηθογραφία. Οι μαθητές δε δυσκολεύτηκαν να το απαντήσουν, αφού στο βιβλίο καταγράφονται τα ήθη της Άνδρου της εποχής του μεσοπολέμου. Ο στόχος όλων των παραπάνω δραστηριοτήτων ήταν να κατανοήσουν το λογοτεχνικό κείμενο, να πλησιάσουν τους ήρωες του κειμένου, να προβληματιστούν για διαχρονικά ερωτήματα όπως αυτό της μοίρας και της ελεύθερης επιλογής, να προσεγγίσουν τον τρόπο γραφής της Ι. Καρυστιάνη. 6 η -7 η ώρα (αίθουσα διδασκαλίας) Η κουβέντα συνεχίστηκε για λίγο και αυτήν την ώρα. Η συζήτηση αυτή τη φορά επικεντρώθηκε στο θέμα της μοίρας: είναι οι ήρωες του βιβλίου ελεύθεροι να αποφασίσουν για τον εαυτό τους ή όλα έχουν αποφασιστεί πριν από αυτούς για αυτούς; Ακούστηκαν διάφορες απόψεις από τους λίγους μαθητές που ήταν πρόθυμοι να πάρουν μέρος στη συζήτηση. Πάντως, η συζήτηση που έγινε κατά τη διάρκεια αυτής της ώρας ήταν από τις πιο όμορφες στιγμές του σεναρίου, αφού ένιωσα ότι η συζήτηση έκανε τους μαθητές να προβληματιστούν και να αναγνωρίσουν στους ήρωες του βιβλίου κάποια χαρακτηριστικά του εαυτού τους και των προβλημάτων και διλημμάτων που αντιμετωπίζουν. Στη συνέχεια, οι μαθητές χωρίστηκαν σε ομάδες, όσο αυτό ήταν εφικτό. Οι δύο ομάδες ανέλαβαν να σκιαγραφήσουν τους ήρωες του βιβλίου 4 βασιζόμενοι στις σημειώσεις που είχαν κρατήσει και στα όσα είχαμε πει τις προηγούμενες ώρες και να 4 Βλ. ό.π. το spiros_haraktirismos. Σελίδα 17 από 24
τους ζωγραφίσουν, αν αυτό ήταν δυνατό. Η μία ομάδα ανέλαβε να σκιαγραφήσει τον Νίκο και την Όρσα και η άλλη ομάδα ανέλαβε να σκιαγραφήσει τη Μόσχα και τον Σπύρο. Και αυτή η στιγμή ήταν πολύ όμορφη, καθώς ανακάλυψα ότι στο τμήμα υπήρχαν μαθήτριες με ταλέντο στη ζωγραφική και αυτό ήταν κάτι που αγνοούσα μέχρι τότε. Έτσι, μια μαθήτρια ανέλαβε να ζωγραφίσει τα πορτρέτα της Όρσας και της Μόσχας. Δυστυχώς, λόγω φόρτου εργασίας, ζωγράφισε μόνο το πορτρέτο της Όρσας 5, το οποίο ήταν πραγματικά καταπληκτικό. Μία ομάδα ανέλαβε να δημιουργήσει μία αφίσα για το βιβλίο. Στους μαθητές προτάθηκε το πρόγραμμα photocollage.net, το οποίο και αξιοποιήθηκε. Οι μαθητές αναζήτησαν φωτογραφικό υλικό και προσθέτοντας το δικό τους μικρό κείμενο δημιούργησαν μια αφίσα για το βιβλίο 6. Ο στόχος της δραστηριότητας ήταν να χρησιμοποιήσουν την κριτική τους ικανότητα και τη φαντασία τους για να παραγάγουν το δικό τους οπτικό κείμενο. H τέταρτη ομάδαανέλαβε να δημιουργήσει ένα κείμενο για το οπισθόφυλλο του βιβλίου, όμως, δυστυχώς, δεν εργάστηκε σωστά, καθώς δεν είχε σταθερά μέλη και έτσι στην ουσία η εργασία αυτή δεν ολοκληρώθηκε, παρά τις προσπάθειες μου. Τέλος, η πέμπτη ομάδα ανέλαβε να συγκεντρώσει από το διαδίκτυο υλικό για το βιβλίο και την ταινία χρησιμοποιώντας το Pinterest. Στόχος αυτής δραστηριότητας ήταν οι μαθητές να ψάξουν στοχευμένα στο διαδίκτυο και να χρησιμοποιήσουν την κριτική τους ικανότητα για να επιλέξουν εκείνες τις διαδικτυακές πηγές που φωτίζουν καλύτερα το θέμα τους. Το Pinterest βοήθησε πολύ προς αυτήν την κατεύθυνση 7.(pinterest 1, 2). Με πολλές δυσκολίες που οφείλονταν στην έλλειψη ενδιαφέροντος από πλευράς των μαθητών αλλά και στην κακή υλικοτεχνική υποδομή, ολοκληρώθηκαν οι εργασίες των μαθητών και έτσι ολοκληρώθηκε και η έβδομη ώρα του σεναρίου. 5 Βλ. ό.π. τα orsa_1 και orsa_2. 6 Βλ. ό.π. το afisa. 7 Βλ. ό.π. τα pinterest_1 και pinterest_2. Σελίδα 18 από 24
8 η ώρα (αίθουσα διδασκαλίας) Η όγδοη ώρα του σεναρίου είχε προγραμματιστεί να αφιερωθεί στην παρουσίαση των εργασιών των μαθητών, όμως μια ενημέρωση των μαθητών από τα ΙΕΚ Καβάλας μας στέρησε αυτήν τη δυνατότητα. Έτσι, η παρουσίαση των εργασιών έγινε πολύ σύντομα, κάτω από μεγάλη πίεση χρόνου και χωρίς διάθεση σχολιασμού από τους μαθητές, αφού ήταν η τελευταία ώρα και το μόνο που ήθελαν ήταν να φύγουν. Τις επόμενες ώρες θα έπρεπε να ξεκινήσει η προβολή της ταινίας και να ολοκληρωθεί το σενάριο, γιατί κάθε μέρα έρχονταν στο σχολείο όλο και λιγότεροι μαθητές. 9 η -10 η ώρα (αίθουσα διδασκαλίας) Τις δύο αυτές ώρες προβλήθηκαν στην αίθουσα διδασκαλίας με φορητό υπολογιστή και προτζέκτορα αποσπάσματα της ταινίας. Επειδή η ταινία ήταν πολύ μεγάλης διάρκειας, ήταν αδύνατο να προβληθεί ολόκληρη. Το ευχάριστο ήταν ότι μερικοί μαθητές έδειξαν ενδιαφέρον και παρακολούθησαν την ταινία στο σπίτι τους, οπότε αυτό διευκόλυνε την εφαρμογή του σεναρίου. Πρέπει εδώ να σημειωθεί ότι από την ταινία προβλήθηκαν τα ίδια αποσπάσματα που είχαμε διαβάσει από το βιβλίο, έτσι ώστε να υπάρχει η δυνατότητα διαλόγου και σύγκρισης. Στη σύγκριση και στη συζήτηση βοήθησε πάρα πολύ η διαδικτυακή συνάντηση με την κ. Μουλά και το σενάριο το οποίο μας παρουσίασε. Τα ερωτήματα που τέθηκαν πριν την προβολή της ταινίας ήταν τα εξής: 1. Σε ποια σημεία διαφέρουν η ταινία και το βιβλίο; 2. Ποιες πληροφορίες του κειμένου παραλείπονται εντελώς στην ταινία; Γιατί πιστεύετε ότι έγινε αυτό; 3. Αν είχαν ενταχθεί όλες οι λεπτομέρειες της αφήγησης στην ταινία, θα πρόσθεταν κάτι ουσιαστικό στο θέμα; 4. Τα στοιχεία που λείπουν από την ταινία είναι πρωτεύοντα ή δευτερεύοντα; 5. Ποια στοιχεία προστίθενται στην ταινία; Σελίδα 19 από 24
6. Πιστεύετε ότι η ταινία μπόρεσε να αποδώσει με πειστικό και επιτυχημένο τρόπο το περιεχόμενο του βιβλίου; 7. Εσείς τι αλλαγές θα κάνατε στην ταινία, αν είχατε αυτήν τη δυνατότητα; Ο στόχος των παραπάνω ερωτημάτων ήταν να μάθουν οι μαθητές να συγκρίνουν το λογοτεχνικό με το τηλεοπτικό κείμενο και να εντοπίζουν ομοιότητες και διαφορές. Οι μαθητές που παρακολούθησαν την ταινία είχαν υπόψη τους αυτά τα ερωτήματα και τις απαντήσεις θα τις συζητούσαμε στο τελευταίο δίωρο. Στάθηκε αδύνατο να τους πείσω να γράψουν την άποψη τους, ωστόσο, ήταν πρόθυμοι να συζητήσουν, καθώς η ταινία και το περιεχόμενο του βιβλίου τους άρεσε σε γενικές γραμμές. 11 η -12 η ώρα (αίθουσα διδασκαλίας) Το τελευταίο αυτό δίωρο του σεναρίου υπήρχαν ελάχιστοι μαθητές στην τάξη και η συζήτηση ήταν πρακτικά αδύνατη. Παρόλα αυτά οι μαθητές που βρίσκονταν στην τάξη είχαν παρακολουθήσει την ταινία και ήθελαν να εκφράσουν την άποψη τους έστω και προφορικά. Έτσι, παρατήρησαν τα εξής: 1. Η εποχή και το κλίμα της εποχής αποδίδεται στην ταινία με επιτυχία, με φροντίδα και χωρίς υπερβολές. 2. Τα πλάνα ήταν πολύ προσεγμένα και πολύ ατμοσφαιρικά. 3. Κοινή άποψη ήταν ότι οι γυναίκες ηθοποιοί που υποδύονταν την Όρσα και τη Μόσχα κυριάρχησαν και ανταποκρίθηκαν στους ρόλους τους, ενώ επισκίασαν τους άνδρες ήρωες από τους οποίους περίμεναν κάτι παραπάνω. 4. Η ταινία έμεινε τόσο κοντά στο βιβλίο, που σε κάποια σημεία οι διάλογοι έμοιαζαν να είναι απλή επανάληψη του βιβλίου. 5. Η ταινία ήταν πολύ κουραστική και «τράβηξε» πολύ και μάλλον κούρασε στην προσπάθεια να αποδώσει όλα τα γεγονότα του βιβλίου. Σελίδα 20 από 24
6. Κάποια πρόσωπα και γεγονότα που φαίνονται φυσιολογικά στο βιβλίο, στην ταινία παρουσιάζονται κάπως άσχετα και αυτό δείχνει ότι την ταινία θα μπορούσε να την παρακολουθήσει πιο εύκολα κάποιος που θα διάβαζε το βιβλίο. Με αυτήν τη συζήτηση και αυτόν τον τρόπο ολοκληρώθηκε και η τελευταία ώρα του σεναρίου. Οι μαθητές, πάντως, διατύπωσαν την άποψη ότι κάτω από άλλες συνθήκες θα ενδιαφέρονταν για την μελέτη ολόκληρου λογοτεχνικού έργου και ότι το προτιμούν από τη μελέτη αποσπασμάτων. Και μόνο το γεγονός ότι κάποιοι μαθητές διάβασαν αποσπάσματα από ένα λογοτεχνικό βιβλίο, έμαθαν την Ι. Καρυστιάνη και παρακολούθησαν μια αξιόλογη ελληνική ταινία ήταν κέρδος για αυτούς. Σελίδα 21 από 24
ΣΤ. ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ Ζ. ΑΛΛΕΣ ΕΚΔΟΧΕΣ Θα ήταν πολύ χρήσιμο το σενάριο να εμπλουτιστεί και με άλλα λογοτεχνικά κείμενα και με παράλληλες δραστηριότητες των ομάδων ή και όλης της τάξης, όπως επισκέψεις σε εξωσχολικό χρόνο σε τοπικές εκθέσεις βιβλίου και βιβλιοθήκες, σε παρουσιάσεις βιβλίων κλπ. Οι δραστηριότητες που αφορούν στις εκθέσεις βιβλίων, στις λέσχες ανάγνωσης κλπ. μπορούν και είναι χρήσιμο να λάβουν και τοπικό χαρακτήρα, ώστε το σενάριο να αναδείξει τις παραμέτρους της τοπικής βιβλιοκίνησης και τα χαρακτηριστικά των τοπικών αναγνωστικών κοινοτήτων. Η παρούσα εκδοχή προτείνει την ανάγνωση ενός σύγχρονου ελληνικού μυθιστορήματος. Μια άλλη εκδοχή θα μπορούσε να αξιοποιεί και μεταφρασμένα μυθιστορήματα, προκειμένου να αναδειχθεί και η θέση της μεταφρασμένης λογοτεχνίας στο πεδίο της σύγχρονης ελληνικής βιβλιαγοράς. Εξίσου χρήσιμο θα ήταν να συμπεριληφθούν δραστηριότητες σχετικές με διεθνείς λογοτεχνικούς θεσμούς (π.χ. νόμπελ λογοτεχνίας, διεθνείς εκθέσεις βιβλίου κλπ.). Η. ΚΡΙΤΙΚΗ Κατά την εφαρμογή του σεναρίου προέκυψαν πολύ σημαντικά προβλήματα τα οποία ήδη έχουν αναφερθεί. Οι μαθητές δεν εργάστηκαν με ενδιαφέρον και διάθεση και πολλοί από αυτούς δημιούργησαν πολλά προβλήματα και στους υπολοίπους. Για την απροθυμία τους επικαλέστηκαν την κούραση τους, το φορτωμένο πρόγραμμα τους και τις πολλές υποχρεώσεις τους. Σημαντικό ρόλο έπαιξε, επίσης, και η αντίληψη των μαθητών ότι τα μαθήματα Γενικής Παιδείας είναι περιττά στη Γ Λυκείου αλλά και η νοοτροπία των άδειων αιθουσών κατά τον Απρίλιο και Μάιο. Επίσης, η ομαδοσυνεργατική μέθοδος δεν εφαρμόστηκε σωστά, αφού οι μαθητές δεν ήταν Σελίδα 22 από 24
εξοικειωμένοι με τον συγκεκριμένο τρόπο διδασκαλίας. Τέλος, η ελλιπής υλικοτεχνική υποδομή του σχολείου δημιούργησε πρόσθετα προβλήματα. Και μόνο το γεγονός ότι το εργαστήριο πληροφορικής δεν ήταν διαθέσιμο ούτε μία ώρα είναι ενδεικτικό της κατάστασης. Θ. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Αποστολίδου, Β. 2012. Η Λογοτεχνία στα περιβάλλοντα των ΤΠΕ: Κυβερνολογοτεχνία και e-books, ψηφιακές κοινότητες αναγνωστών, δημιουργική γραφή και αφήγηση στον ψηφιακό κόσμο. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας. http://www.greeklanguage.gr/sites/default/files/digital_school/3.1.2_apostolidou.pdf ΕΚΕΒΙ, 2010. Γ' Πανελλήνια έρευνα αναγνωστικής συμπεριφοράς και πολιτιστικών πρακτικών. http://www.ekebi.gr/frontoffice/portal.asp?cpage=resource&cresrc=8433&cnode =309 Επιμορφωτικό υλικό για την εκπαίδευση των επιμορφωτών στα Πανεπιστημιακά Κέντρα Επιμόρφωσης. Τεύχος 3: Κλάδος ΠΕ02. 2010. Πάτρα: ΕΑΙΤΥ. Κελεπούρη, Μ. & Ελ. Χοντολίδου. 2012. Μελέτη για τα εκπαιδευτικά σενάρια στη διδασκαλία της λογοτεχνίας στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσα. http://www.greeklanguage.gr/sites/default/files/digital_school/3.1.3_melete_senarion_ logotekhnias_2.pdf Κουτσογιάννης, Δ. 2007. Πρακτικές ψηφιακού γραμματισμού νέων εφηβικής ηλικίας και (γλωσσική) εκπαίδευση. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας. http://www.greeklanguage.gr/greeklang/files/document/practice/texnologikos_grammatismos_3.pdf Σελίδα 23 από 24
Ματσαγγούρας, Η. 2008. Ομαδοσυνεργατική διδασκαλία και μάθηση. Αθήνα: Γρηγόρης. Νικολαΐδου, Σ. 2009. Λογοτεχνία και Νέες Τεχνολογίες: Από τη θεωρία στη διδακτική πράξη. Αθήνα: Κέδρος. Παντζαρέλας, Π. 2012. Τα βασικά εργαλεία των ΤΠΕ στη διδασκαλία της Λογοτεχνίας και οι χρήσεις του: Περιβάλλοντα παραγωγής λόγου, λογισμικό παρουσίασης και διαδίκτυο. Θεσσαλονίκη: Κέντρο Ελληνικής Γλώσσα. http://www.greeklanguage.gr/sites/default/files/digital_school/3.1.2_pantzarelas_0.pd f Σελίδα 24 από 24