ΟΜΑ Α Ε3: ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΛΗΡΩΜΕΣ: ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΕΝΑΡΚΤΗΡΙΑΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗΣ
ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗΣ...3 ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ...3 ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗΣ...4 1 η Περίοδος: Ενηµέρωση για τους στόχους του e-business forum...4 2 η Περίοδος: Η κατάσταση των ηλεκτρονικών πληρωµών στην Ελλάδα...4 2
ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗΣ Τόπος: Ε ΕΤ, Μεσογείων 56, Αθήνα Έναρξη: 10:30 π.µ. Λήξη:12:30 µ.µ. Ηµ/νια: Τρίτη, 13 Μαΐου 2003 ΣΥΜΜΕΤΕΧΟΝΤΕΣ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ ΘΕΣΗ 1. ηµήτρης Γεωργόπουλος Nova Bank Remote Channels Director, Συντονιστής Ε3 2. Αγγελική Πουλυµενάκου Τµήµα ιοικητικής Επιστήµης και Τεχνολογίας Οικονοµικό Πανεπιστήµιο Αθηνών 3. Ελπίδα Πρασοπούλου Τµήµα ιοικητικής Επιστήµης και Τεχνολογίας Οικονοµικό Πανεπιστήµιο Αθηνών 4. Αθανάσιος Νίκας Τµήµα ιοικητικής Επιστήµης και Τεχνολογίας Οικονοµικό Πανεπιστήµιο Αθηνών 5. ηµήτρης Γαβαλάκης Mellon Technologies 6. Ηλίας Χατζάκης Ε ΕΤ Καθηγήτρια, Συντονίστρια Ε3 Rapporteur Rapporteur 3
ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΣΥΝΑΝΤΗΣΗΣ Την Τρίτη 13 Μαϊου 2003 πραγµατοποιήθηκε η πρώτη συνάντηση της οµάδας εργασίας Ε3: «Ηλεκτρονικές Πληρωµές: Προβλήµατα και Προοπτικές» του πέµπτου κύκλου εργασιών του ebusiness Forum. Στόχος της εναρκτήριας αυτής συνάντησης ήταν η ενηµέρωση του συντονιστή της οµάδας κου ηµήτριου Γεωργόπουλου και των rapporteurs κας Ελπίδας Πρασοπούλου και κου Αθανάσιου Νίκα για τις δοµές λειτουργίας του E-business Forum. Επιπλέον, γνωστοποιήθηκαν στα µέλη της οµάδας οι στόχοι που έχει οριοθετήσει η Ε ΕΤ στα πλαίσια της διαβούλευσης καθώς και το χρονοδιάγραµµα του πέµπτου κύκλου εργασιών. Κατά την διάρκεια της συνάντησης έγινε µια πρώτη επισκόπησης της κατάστασης των ηλεκτρονικών πληρωµών στην Ελλάδα. Στα πλαίσια της επισκόπησης αυτής, προέκυψαν κάποια θέµατα που θα αποτελέσουν το εναρκτήριο έναυσµα των διαβουλεύσεων. Επιπλέον, κρίθηκε απαραίτητη η ακριβής οριοθέτηση του ζητήµατος προκειµένου οι συναντήσεις να εστιάσουν στην ουσία του ζητήµατος χωρίς να επεκταθούν σε ζητήµατα που δεν άπτονται άµεσα των ηλεκτρονικών πληρωµών αλλά και χωρίς να παραληφθούν σηµαντική παράµετροι του φαινοµένου. Τέλος, η οµάδα Ε3, στα πλαίσια των συζητήσεων που πραγµατοποιήθηκαν κατά την διάρκεια της συνάντησης κατήρτισε έναν ενδεικτικό κατάλογο µε τα άτοµα που θα αποτελέσουν την οµάδα-πυρήνα της διαβούλευσης. 1 η Περίοδος: Ενηµέρωση για τους στόχους του e-business forum Η Αγγελική Πουµενάκου (ΑΠ) επιστηµονική συντονίστρια της οµάδας Ε3 και µέλος του χχχ του E-business Forum, καλωσόρισε τα υπόλοιπα µέλη της οµάδας και έκανε µια σύντοµη εισαγωγή στους στόχους του E-business Forum. Τα υπόλοιπα µέλη της οµάδας ενηµερώθηκαν για τις διαδικασίες που πρέπει να ακολουθούσουν στα πλαίσια της διαβούλευσης καθώς και τους προκαθορισµένους στόχους που θα πρέπει να υλοποιήσουν. Ειδικότερα, στα πλαίσια της ενηµέρωσης παρουσιάστηκε η δοµή του e-business forum και ο τρόπος οργάνωσης των διαβουλεύσεων. Επιπλέον, σκιαγραφήθηκαν οι απώτεροι στόχοι του e- business forum καθώς και η συµβολή της οµάδας σε αυτούς. Η κα. Πουλυµενάκου ενηµέρωσε τα υπόλοιπα µέλη της οµάδας για την Απολογιστική ηµερίδα και περιέγραψε σε γενικές γραµµές το τυπικό χρονοδιάγραµµα των οµάδων εργασίας του forum µε βάση την µέχρι τώρα πρακτική. Μετά το πέρας της σύντοµης αυτής ενηµέρωσης, η κα. Πουλυµενάκου παραχώρησε το λόγο στον συντονιστή της οµάδας. Γεωργόπουλο προσκαλώντας τον να δώσει µια γενική αλλά περιεκτική εικόνα της κατάστασης των ηλεκτρονικών πληρωµών στην Ελλάδα µε βάση την µέχρι τώρα εµπειρία του. 2 η Περίοδος: Η κατάσταση των ηλεκτρονικών πληρωµών στην Ελλάδα Ο κος ηµήτρης Γεωργόπουλος, συντονιστής της οµάδας Ε3, κατά την διάρκεια της δεύτερης περιόδου παρουσίασε εν συντοµία την κατάσταση των ηλεκτρονικών πληρωµών στην Ελλάδα. Η επισκόπηση των µέχρι τώρα εξελίξεων είχε ως στόχο την επικαιροποίηση των γνώσεων των υπολοίπων µελών της οµάδας σχετικά µε την τρέχουσα κατάσταση στο χώρο των ηλεκτρονικών πληρωµών. Επιπλέον, µέσω των συζητήσεων που επακολούθησαν µεταξύ των συµµετεχόντων προέκυψε µια σειρά ζητηµάτων που θα αποτελέσουν τον πυρήνα των αρχικών διαβουλεύσεων µεταξύ των ενδιαφεροµένων µερών. Στα πλαίσια της συζήτησης αυτής καταρτίστηκε επίσης ένας κατάλογος θεσµικών φορέων που θα πρέπει να προσκληθούν στις προσεχείς διαβουλεύσεις καθώς και ένας κατάλογος φυσικών προσώπων που µπορούν, µέσω της εµπειρίας τους, να φωτίσουν σηµαντικές πλευρές του ζητήµατος. 4
Αυτή τη στιγµή στην Ελλάδα, έχουν υλοποιηθεί εφαρµογές ηλεκτρονικών πληρωµών που απευθύνονται τόσο σε επιχειρήσεις (Β2Β) όσο και σε καταναλωτές (Β2C). Η πλειοψηφία των υλοποιήσεων αυτών δεν µπορεί να θεωρηθεί ιδιαίτερα επιτυχηµένη καθώς δεν έχει καταφέρει να συγκεντρώσει κρίσιµη µάζα πελατών που θα διασφαλίσουν την οικονοµική βιωσιµότητα των υλοποιήσεων. Ο κος Γεωργόπουλος τόνισε ότι η ύπαρξη επιτυχηµένων B2B εφαρµογών αποτελεί βασική προϋπόθεση για την ανάπτυξη επιτυχηµένων B2C εφαρµογών. Αυτή τη στιγµή στην Ελλάδα υπάρχουν δύο ολοκληρωµένες εφαρµογές ηλεκτρονικών πληρωµών που προσφέρονται µέσω ηλεκτρονικών αγορών (electronic marketplaces). Το Business Exchange που αποτελεί πρωτοβουλία της Eurobank, και Το CosmoOne που είναι πρωτοβουλία του ΟΤΕ Το Business Exchange της Eurobank υποστηρίζεται από την εφαρµογή Ariba. Η τράπεζα κατά κάποιο τρόπο επιβάλει στους προµηθευτές της να πραγµατοποιούν τις συναλλαγές τους µε αυτή µέσω του Business Exchange. Επιπροσθέτως, υπάρχει δυνατότητα συναλλαγών και µεταξύ των εταιρειών που µετέχουν στην ηλεκτρονική αγορά. Από κάθε συναλλαγή που πραγµατοποιείται το Business Exchange παίρνει προµήθεια. Οι εταιρείες που συµµετέχουν στην ηλεκτρονική αυτή αγορά είναι κυρίως πελάτες της Eurobank και στοχεύουν στην εξυπηρέτηση του οµίλου. Εντούτοις, σε ένα µικρότερο ποσοστό εξυπηρετούν και τις άλλες επιχειρήσεις που µετέχουν στο Business Exchange. Γεγονός πάντως είναι πως για διάφορους λόγους ηλεκτρονικές αγορές αυτής της µορφής λειτουργούν κυρίως κυρίως ως έναν µηχανισµό που υποστηρίζει τις συναλλαγές (transaction support) καθώς η πλήρης λειτουργία τους συναντά σηµαντικά προβλήµατα τόσο θεσµών όσο και επιχειρηµατικής κουλτούρας. Για την µικρή ανταπόκριση των πελατών πάντως, σηµαντικό ευθύνη έχουν και: οι ίδιες οι τράπεζες που δεν έχουν προσελκύσει µε συστηµατικό τρόπο επιχειρήσεις ιδιαίτερα µικρού και µεσαίου µεγέθους το κράτος που δεν έχει αναπτύξει τις κατάλληλες υποδοµές Ειδικά οι τράπεζες πρέπει να προσεγγίσουν τις ΜΜΕ και να τους παρουσιάσουν τα οφέλη που θα αποκοµίσουν εντασσόµενες σε µια ηλεκτρονική αγορά και χρησιµοποιώντας ηλεκτρονικά µέσα για τις συναλλαγές τους. Προκειµένου να προωθηθεί το εν λόγω εγχείρηµα, οι τράπεζες µέσω συγκεκριµένων επιχειρηµατικών σχεδίων (business plan) οφείλουν να παρουσιάσουν στις ΜΜΕ νέο τρόπο επιχειρείν και όχι απλά µια νέα τεχνολογική εφαρµογή. Στην περίπτωση του CosmoOne πάλι δεν έχει δηµιουργηθεί κρίσιµη µάζα πελατών ώστε να λειτουργεί αυτόνοµα και έτσι αρκείται στους προµηθευτές του ΟΤΕ που πραγµατοποιούν τις συναλλαγές τους µέσω της εν λόγω ηλεκτρονικής αγοράς. Ο κος Γεωργόπουλος εξήγησε ότι στην παρούσα φάση όποιες προσπάθειες γίνονται για ηλεκτρονικές συναλλαγές, κυρίως µέσω ηλεκτρονικών αγορών, εκκινούνται από µεγάλους επιχειρηµατικούς οµίλους που στοχεύουν κυρίως στην εξυπηρέτηση τους. Είναι χαρακτηριστικό δε, ότι εταιρείες που προµηθεύουν και τους δύο οµίλους (Eurobank, OTE) µετέχουν ταυτόχρονα και στις δύο ηλεκτρονικές αγορές. Η εν λόγω πρακτική δηµιουγεί όµως αρκετά προβλήµατα στην αγορά: 1. δεν δηµιουργούνται υποδοµές στην ευρύτερη αγορά 2. διάφοροι σηµαντικοί παίκτες αποκλείονται από τις εξελίξεις 3. ο κατακερµατισµός της αγοράς δεν µπορεί να ξεπεραστεί Στην συνέχεια, ο κος Γεωργόπουλος αναφέρθηκε σε εταιρείες που προσέφεραν απευθείας τη δυνατότητα ηλεκτρονικών συναλλαγών στους καταναλωτές (B2C).Οι εταιρείες αυτές προσκολλήθηκαν σε τράπεζες που προσφέρουν ηλεκτρονικές πλατφόρµες όπως η Τράπεζα 5
Πειραιώς, η Εγνατία Τράπεζα και η Eurobank. Το εγχείρηµα των εταιρειών αυτών δεν στέφθηκε µε ιδιαίτερη επιτυχία καθώς δεν κατόρθωσαν να δηµιουργήσουν αγορές. Επιτυχηµένα επιχειρηµατικά µοντέλα ηλεκτρονικών καταστηµάτων εντοπίζονται κυρίως στα ακόλουθα είδη: Βιβλία Λουλούδια CD Στην συνέχεια ο κος Γεωργόπουλος παρατήρησε ότι οι Έλληνες καταναλωτές δεν έχουν ακόµα κατανοήσει τις δυνατότητες που τους προσφέρουν οι ηλεκτρονικές πληρωµές. Αυτό οφείλεται κυρίως στο γεγονός ότι οι εταιρείες δεν έχουν επενδύσει πόρους και χρόνο ώστε να πείσουν τους έλληνες καταναλωτές ότι οι νέες εξελίξεις είναι προς το συµφέρον τους. Πέραν τούτου για την παρούσα κατάσταση στο χώρο των καταναλωτικών αγαθών συµβάλλουν επίσης: Η καταναλωτική κουλτούρα των Ελλήνων Το κλίµα Η εµπιστοσύνη που έχει αναπτυχθεί στα ηλεκτρονικά µέσα συναλλαγών Το ποσοστό διείσδυσης του ιαδικτύου στον πληθυσµό Έτσι, µέχρι στιγµής το κοινό έχει την δυνατότητα χρήσης ηλεκτρονικών µέσων για τις πληρωµές τους στις ακόλουθες κατηγορίες: Υπηρεσίες (συνδιαλλαγή µε το κράτος Αγορά καθηµερινών αγαθών Τουρισµός (ταξίδια) Ticketing Μεγάλη ώθηση στο ζήτηµα των ηλεκτρονικών πληρωµών δίνουν και οι εταιρείες κινητής τηλεφωνίας που προωθούν την εξόφληση των λογαριασµών τους ηλεκτρονικά. Αυτό το µοντέλο είναι ιδιαίτερα επιτυχηµένο στις περιπτώσεις που οι µητρικές εταιρείες κινητής τηλεφωνίας έχουν δικό τους δίκτυο πώλησης προϊόντων. Καθώς στην Ελλάδα υπάρχουν παραδείγµατα που αλυσίδες λιανεµπόρων συµµετέχουν δυναµικά στην αγορά κρίθηκε απαραίτητη η εξέταση και αυτής της περίπτωσης. Στα πλαίσια της συζήτησης αναφέρθηκε ότι αυτή τη στιγµή η Ένωση Ελληνικών Τραπεζών έχει προχωρήσει στη σύσταση οµάδας που διερευνά την κατάσταση της αγοράς σε ότι αφορά της ηλεκτρονικές πληρωµές. Ενώ σηµειώθηκε ότι θα είναι χρήσιµο στο εξής να συµµετέχει εκπρόσωπος της ΕΕΤ στην οµάδα. Στην συνέχεια, ο κος Γεωργόπουλος παράθεσε το τρόπο µε τον οποίο έχουν οργανώσει τις ηλεκτρονικές πληρωµές στην Πορτογαλία. Σε αυτή τη χώρα, οι ηλεκτρονικές πληρωµές είναι κεντρικοποιηµένες και ελέγχονται από το διατραπεζικό σύστηµα της χώρας. Ο πελάτης βλέπει ένα κοινό interface κατά τις συναλλαγές του που του παρέχει η VISA ενώ οι εκκαθάριση των συναλλαγών γίνεται κεντρικά από το διατραπεζικό σύστηµα. Τα πλεονεκτήµατα ενός τέτοιου τρόπου οργάνωσης εντοπίζονται στο γεγονός ότι δηµιουργούνται οικονοµίες κλίµακας, συγκεντρώνεται εύκολα κρίσιµος όγκος πελατών ενώ η ανάπτυξη εµπιστοσύνης είναι σαφώς ευκολότερη. Παρόµοιο τρόπο οργάνωσης έχει και η Ισπανία µε την διαφορά ότι υπάρχουν πλέον του ενός διατραπεζικά συστήµατα. Επίσης και στην Γαλλία ο τρόπος οργάνωσης είναι αρκετά όµοιος. Ενδιαφέρον, κατά τους συνοµιλητές παρουσιάζει και η περίπτωση της Βουλγαρίας όπου υπάρχει ανεπτυγµένο ένα ιδιαίτερα εξελιγµένο διατραπεζικό σύστηµα που θα µπορούσε να υποστηρίξει κεντρικοποιηµένες ηλεκτρονικές συναλλαγές. Εντούτοις, η εξόρµηση των 6
Ελληνικών Τραπεζών στα Βαλκάνια και η µεταφορά της ελληνικής νοοτροπίας αυτούσιας σε αυτές τις χώρες οδηγεί στον σταδιακό κατακερµατισµό του διατραπεζικού συστήµατος της Βουλγαρίας. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι κάθε τράπεζα ακολουθώντας το ελληνικό µοντέλο αναπτύσσει η ίδια τις τεχνολογικές λύσεις που επιθυµεί. Στην συνέχεια σηµειώθηκε ότι στην Ελλάδα οι ηλεκτρονικές πληρωµές προωθούνται σε ένα µεγάλο µέρος του πληθυσµού κυρίως από τις δηµόσιες υπηρεσίες. Ειδικότερα, στις συναλλαγές µε το κράτος οι πληρωµές θα γίνονται απευθείας ηλεκτρονικά χωρίς να υπάρχει η δυνατότητα συναλλαγών σε φυσικά υποκαταστήµατα τραπεζών. Κατά την διάρκεια της συζήτησης αναφέρθηκε και το ζήτηµα των ηλεκτρονικών υπογραφών οπότε και σηµειώθηκε από τους παρευρισκόµενους ότι αυτό επηρεάζει κυρίως τις συναλλαγές µεταξύ εταιρειών (Β2Β). Στις συναλλαγές µε τους πελάτες (B2C) οι εναλλακτικοί τρόποι πληρωµής είναι µε Χρέωση πιστωτικής Χρέωση τραπεζικού λογαριασµού Στις συναλλαγές µεταξύ εταιρειών (B2B) οι ηλεκτρονικές συναλλαγές που προσφέρονται είναι: Παραγγελειοληψία / τιµολόγηση (logistics) Πληρωµές προµηθευτών Πληρωµές προς ηµόσιο (ΙΚΑ, ΤΕΒΕ, ΤΑΧΙS) Trade finance (στο χώρο αυτό υπάρχει πολύ γραφειοκρατία και ενδεχοµένως το ζήτηµα των ηλεκτρονικών υπογραφών θα συνέβαλλε ιδιαίτερα) Κατά την διάρκεια της συνάντησης τονίστηκε ότι ηλεκτρονικές πληρωµές δεν είναι µόνο αυτές που πραγµατοποιούνται µέσω του διαδικτύου. Υπάρχουν και άλλα κανάλια διανοµής που πρέπει να εξεταστούν κατά τις διαβουλεύσεις. Τα κανάλια αυτά είναι: Σταθερό τηλέφωνο Ασύρµατες συσκευές Τέλος επισηµάνθηκε ότι µε βάση τις υπάρχουσες ενδείξεις η βασική αντιπαράθεση στο χώρο των ηλεκτρονικών πληρωµών θα λάβει χώρα µεταξύ των τραπεζών και των εταιρειών κινητής τηλεφωνίας. 3 η Περίοδος: ιευκρίνηση για διαδικαστικά ζητήµατα Κατά την τρίτη περίοδο ο Ηλίας Χατζάκης ενηµέρωσε τους rapporteurs της οµάδας για την δοµή του παραδοτέου που θα παραδώσουν µετά το πέρας της διαβούλευσης. Παράλληλα, οι rapporteurs ενηµερώθηκαν για τις τεχνικές δυνατότητες του δικτυακού χώρου του e-business forum καθώς και για τις υποχρεώσεις τους σχετικά µε την οργάνωση των συναντήσεων. Τέλος, συµφωνήθηκαν οι απαιτούµενες ενέργειες που θα πρέπει να αναλάβει η οµάδα µέχρι την επόµενη συνάντηση και είναι: Σύσταση της οµάδας πυρήνας Επακριβής οριοθέτηση του θέµατος 7