30 ΠΑΝΕΛΛΗΝlα ΓΕΩΓΡΑφlκα ΣΥΝΕΔρlα 1993 311 ΜΗΧΑΝΣΜ ΚΑ ΕΞΕΛΞΗ ΤΥ ΔΕΛΤΑ ΤΥ ΑΞΥ ΠΤΑΜΥ ΚΑΤΑ ΤΝ 200 ΑΩΝΑ ΑΛΜΠΑΝΑΚΗΣΚ., ΒΑΒΛΑΚΗΣ Ε., ΨΛΒΚΣΑ., ΣΩΤΗΡΑΔΗΣΛ.* * Τμέας Γεωλγίας - Φυσικής Γεωγραφίας, Αρισττέλει Πανεπιστήμι Θεσσαλνίκη, 54006, Θεσνίκη ΠΕΡΛΗΨΗ Κατά τ πρώτ τέταρτ τυ 200ύ αιώνα ι εκβλές τυ Αξιύ πταμύ, ανεπηρέαστες από ανθρωπγενείς επεμβάσεις, σχημάτιζαν εκτεταμέν λβειδές δέλτα στα δυτικά παράλια τυ Κόλπυ της Θεσσαλνίκης. Στη δελτα'ίκή πλατφόρμα, λόγω της μειωμένης ταχύτητας ρής και της απόθεσης ιλύς, Αξιός παρυσίαζε έντν μαι. ανδρισμό με πλυσχιδείς διακλαδώσεις, πλλαπλά στόμια εκβλών, ελώδεις εκτάσεις με γλυκό ή αλμυρό νερό, Η περιρισμένη κυματική δράση και η αυξημένη παλιρρ'ίκη δράση, ευνόησαν τ σχηματισμό διαύλων στην παράκτια ζώνη των αλμυρών ελών, στυς πίυς αναπτυσσόταν κυρίως γόνς των ψαριών τυ πλύσιυ τότε Θερμα'ίκύ Κόλπυ, Κατά τα μέσα τυ 200ύ αιώνα, λόγω της απειλής πρόσχωσης και λιμνπίησης τυ Κόλπυ της Θεσσαλνίκης από τ Δέλτα τυ Αξιύ, εκτελέστηκαν μεγάλα έργα στ χώρ αυτό. Κατασκευάστηκε νέα, μεγάλη, ευθύγραμμη και εγκιβωτισμένη κίτη τυ Αξιύ στ δυτικό τμήμα τυ δέλτα και ι εκβλές τυ πταμύ μετατπίστηκαν 15 km πρς τα ΝΔ, δηλαδή από τ Δ. Κόλπ της Θεσσαλνίκης στ Β. Θερμα'ίκό Κόλπ. Ταυτόχρνα, στ μέτωπ τυ λβειδύς δέλτα κατασκευάστηκε μεγάλ παράκτι ανάχωμα πρστασίας από την είσδ της θάλασσας, τα έλη απστραγγίστηκαν και η έκταση απδόθηκε στην καλλιέργεια. Μετά την λκλήρωση των έργων, στις νέες εκβλές τυ Αξιύ σχηματίζεται ένα δέλτα πέλματς mηνύ με τρεις πρεξχές, Τ νέ δέλτα φείλεται στις αλλαγές των συνθηκών ρής τυ νερύ, μεταφράς και απόθεσης των υλικών σε συνδυασμό και πρς τις αλλαγές των συνθηκών κυματισμύ και πνής των ανέμων, Φαίνεται ότι η πρώθηση της δελτα'ίκής πλατφόρμας στη θάλασσα τυ ΒΔ Θερμα'ίκύ γίννταν με ταχείς ρυθμύς αμέσως μετά την εκτρπή τυ Αξιύ, ενώ κατά την τελευταία δεκαετία ι ρυθμί έχυν μειωθεί εκθετικά. Η διαφρά αυτή φείλεται στη σταδιακή απκατάσταση των φυσικών ισρρπιών στις δελτα'ίκές διεργασίες τυ Αξιύ, αφύ τ τεχνητό σύστημα εκβλών τυ πταμύ εξελίσσεται σταδιακά σε φυσικό δελταίκό σύστημα, SUMMARY The human impact π the natural processes of the Axios ΓίνθΓ, during the first quarter of the 20th century, was insignificant. Aχios formed a lobe-shaped de/ta at the Ψηφιακή Βιβλιθήκη Θεόφραστς - Τμήμα Γεωλγίας. Α.Π.Θ.
312 30 ΠΑΝΕΛΛΗΝlα ΓΕΩΓΡΑφlκα ΣΥΝΕΔρlα 1993 west side of Thessa\oniki Bay characterized by several river-beds ίπ a meandering complex. Frequent floods occurred at the area of that complex, as well as at the extensive fresh and sait water marshes of the deltaic piatform. The combination of limited wave activity and relativelly high tidal activity, contributed to the development of highly irregular coastline and the formation of creeks π the salt marshes. The threat of sίltation of the Thessaloniki harbour, aiong with the problems imposed by the fioods over the extended marshes to the rural population, made the Greek Authorities to put forward a developing plan for the area. The plan proposal included the drainage of the marshes, the shifting of Axios river channei as well as drastic modification of the irregular deltaic coastline. When the works completed the ΓίνθΓ Axios discharged outside the Thessaloniki GuIf. The new mouth was located ίπ the North Thermaikos Bay and over the years the discharge formed a bird foot type delta, with three distinctive fingers. This was due to the balance of the deltaic factors, from the river and the sea, ίπ the newly established deltaic environemnt. During the first period of deve/opment the delta advanced rapidiy south wards, whiie it foilowed an exponentiai reduction ίπ accretion rates υρ to date. It is obvious that the imposed human impact υρπ Axios, caused drastic changes ίπ the deitaic processes, which tend to adjust to the natura\ precesses of a purely deitaic system. ΕΣΑΓΩΓΗ - ΓΕΩΓΡΑΦΚΗ ΑΝΑΔΡΜΗ Τ ΒΔ τμτ'ιμα τυ Θερμαϊκύ Κόλπυ είναι μια χαμηλή περιχή τ μεγαλύτερ τμήμα της πίας σχηματίστηκε από τις δελταϊκές απθέσεις των δύ μεγαλύτερων πταμών της περιχής Αξιύ και Αλιάκμνα. Η εξέλιξη της περιχής αυτής είναι ένα από τα πι πλυσύνθετα και εντυπωσιακά φαινόμενα, δεδμένυ ότι από τυς ιστρικύς χρόνυς έως σήμερα έχυν πρσχωθεί περισσότερα από 40 Km (Μητσόπυλς 1938, Astaras Τ.Α. & Sotiriadis L. 1988). Στις αρχές τυ 200ύ αιώνα ι δελτciίκές πλατφόρμες τυ Αξιύ, από Β. και τυ Αλιάκμνα από Ν., είχαν επεκταθεί εγκλωβίζντας μια αβαθή περιχή 250 Km2, όπυ σχηματίστηκαν ι λίμνες των Γιαwιτσών και τυ Λυδία, ι πίες επικινωνύσαν με την θάλασσα με φυσική κίτη. Τα έλη πυ σχηματίστηκαν γύρω από τις λίμνες (300 Km 2 ) και στ χώρ των δελτα'ίκών απθέσεων Αξιύ και Αλιάκμνα δημιύργησαν μια ελώδη ζώνη 800 Km 2. Η ελνσία και ι πλημμύρες ήταν η μάστιγα των κατίκων της περιχής. Επιπλέν η ταχύτατη πρώθηση των δελταϊκών εκβλών τυ Αξιύ στ δυτικό τμτ'ιμα τυ Κόλπυ της Θεσσαλνίκης, δημιυργύσε τις πρϋπθέσεις απόφραξης τυ στμίυ τυ κόλπυ και λιμνπίησής τυ. Ετσι τ 1925 ανατέθηκε στην εταιρεία Foundation η μελέτη και η εκτέλεση εγγειβελτιτικών - εξυγειαντικών έργων. Μεταξύ των έργων αυτών περιλαμβάννταν η απξήρανση τυ συστήματς των λιμνών Γιαwιτσών και Ψηφιακή Βιβλιθήκη Θεόφραστς - Τμήμα Γεωλγίας. Α.Π.Θ.
30 ΠΑΝΕΛΛΗΝ ΓΕΩΓΡΑΦΚ ΣΥΝΕΔΡ 1993 313 Λυδία καθώς και όλων των ελωδών εκτάσεων και εγκιβωτισμός της κίτης τυ Αξιύ πταμύ σε μήκς 50 km, από τα πία τα τελευταία 18 Km αντιστιχύν στην νέα κίτη τυ. Μετά την λκλήρωση των έργων (1940) η νέα δελτα'ίκή εκβλή τυ Αξιύ, βρισκόταν 15 km ντιδυτικά από την παλαιά και έξω από τν Κόλπ της Θεσσαλνίκης, στ Β. Θερμαϊκό. Μετά τν Β' Παγκόσμι Πόλεμ τα έργα συμπληρώθηκαν με την ευθυγράμμισητης ακτής των παλαιών εκβλών στν ΒΔ τμι'ιμα τυ κόλπυ της Θεσσαλνίκης και την κατασκευή παράκτιυ πρστατευτικύαναχώματς. Στην εργασία αυτή γίνεται μια εκτίμηση τυ πιθανύ μηχανισμύ ανάmυξης τυ παλαιύ δέλτα τυ Αξιύ και μια λεmμερέστερημελέτη τυ νέυ Δέλτα πυ άρχισε να σχηματίζεται μπρστά από την τεχνητή κίτη αμέσως μετά την εκτρπή. Πρκειμένυ να πρσδιριστύν ι παράγντες πυ καθόρισαν την εξελικτική πρεία τυ δέλτα τυ Αξιύ κατά την διάρκεια τυ 200ύ αιώνα, χωρίστηκε αυτή σε δύ κύρες φάσεις. Η πρώτη φάση καλύmει την περίδ μέχρι τ 1935 και η δεύτερη την περίδ από τ 1935 μέχρι τ 1989. MEΘOΔOΛOΓlA - ΤΕΧΝΚΕΣ Χρησιμπιήθηκαν παλαιί χάρτες εκδόσεως 1918, τυ Γαλλικύ εκστρατευτικύ σώματς, κλίμακας 1:50.000 (Κόλπς Θεσσαλνίκης) και 1:20.000 (Δέλτα Αξιύ). Χρησιμπιήθηκαν επίσης χάρτες της Γ.γ.Σ. κλίμακας 1:200.000 εκδόσεως 1927, κλίμακας 1:100.000 εκδόσεως 1928, κλίμακας 1:100.000 εκδόσεως 1945 (από απτυπώσεις τυ 1938 και 1941), κλίμακας 1: 100.000 εκδόσεως 1971. Επίσης χρησιμπιήθηκαν Αερφωτγραφίες Γ.Υ.Σ. κλίμακας 1:40.000 περίπυ, λήψης 1945, 1989 και δρυφρική εικόνα, σε ψηφιακή μρφή, Landsat MSS λήψης 1977. Ως κλίμακα αναφράς χρησιμπιήθηκε η κλίμακας 1:100.000 στην πία έχυν αναχθεί όλι ι χρησιμπιηθέντες χάρτες, αερφωτγραφίες και δρυφρικές εικόνες, με την βήθεια ενός εικνμεταφρέα (zoom transferscope). Με τν τρόπ αυτ κατασκευάστηκαν 5 χάρτες 1:100.000 πυ αντιπρσωπεύυν τις γεωγραφικές καταστάσεις τ 1930, 1935, 1945, 1970 και 1989. Εγινε σύγκριση τυ πρσχωσιγενύς τμήματς τυ νέυ Δέλτα τυ Αξιύ και υπλγίστηκαν ι ρυθμί ανάmυξης. 1η ΕΞΕΛΚΤΚΗ ΦΑΣΗ Κατά την περίδ της Φάσης αυτής η μρφλγική κατάσταση τυ δέλτα τυ Αξιύ εκφράζει τ τελικό απτέλεσμα της συνεπίδρασης όλων των φυσικγεωγραφικών παραγόντων στ χώρ τυ δέλτα, έτσι ώστε να ακλυθεί φυσική εξελικτική πρεία, χωρίς την παρέμβαση τυ ανθρώπυ. Κρίνντας από την μρφλγία της ευρύτερης περιχής, διαπιστώθηκε ότι η δελταϊκή πλατφόρμα ήταν πλύ χαμηλή με συνέπεια τν έντν μαιανδρισμό τυ Αξιύ πταμύ. Τ γεγνός αυτό δημιυργύσε συνένωση πλλών κλάδων με τέτι τρόπ ώστε να σχηματίζεται ένα πλύπλκ και πλυσχιδές σύστημα κιτών πυ κατέληγε Ψηφιακή Βιβλιθήκη Θεόφραστς - Τμήμα Γεωλγίας. Α.Π.Θ.
30 ΠΑΝΕΛΛΗΝ ΓΕΩΓΡΑΦΚ ΣΥΝΕΔΡ 1993 313 Λυδία καθώς και όλων των ελωδών εκτάσεων και εγκιβωτισμός της κίτης τυ Αξιύ πταμύ σε μήκς 50 km, από τα πία τα τελευταία 18 Km αντιστιχύν στην νέα κίτη τυ. Μετά την λκλήρωση των έργων (1940) η νέα δελταϊκή εκβλή τυ Αξιύ, βρισκόταν 15 km ντιδυτικά από την παλαιά και έξω από τν Κόλπ της Θεσσαλνίκης, στ 8. Θερμαϊκό. Μετά τν 8' Παγκόσμι Πόλεμ τα έργα συμπληρώθηκαν με την ευθυγράμμισητης ακτής των παλαιών εκβλών στν 8Δ τμτιμα τυ κόλπυ της Θεσσαλνίκηςκαι την κατασκευή παράκτιυ πρστατευτικύαναχώματς. Στην εργασία αυτή γίνεται μια εκτίμηση τυ πιθανύ μηχανισμύ ανάmυξης τυ παλαιύ δέλτα τυ Αξιύ και μια λεmμερέστερη μελέτη τυ νέυ Δέλτα πυ άρχισε να σχηματίζεται μπρστά από την τεχνητή κίτη αμέσως μετά την εκτρπή. Πρκειμένυ να πρσδιριστύν ι παράγντες πυ καθόρισαν την εξελικτική πρεία τυ δέλτα τυ Αξιύ κατά την διάρκεια τυ 200ύ αιώνα, χωρίστηκε αυτή σε δύ κύρες φάσεις. Η πρώτη φάση καλύmει την περίδ μέχρι τ 1935 και η δεύτερη την περίδ από τ 1935 μέχρι τ 1989. MEΘOΔOΛOΓlA - ΤΕΧΝΚΕΣ Χρησιμπιήθηκαν παλαιί χάρτες εκδόσεως 1918, τυ Γαλλικύ εκστρατευτικύ σώματς, κλίμακας 1:50.000 (Κόλπς Θεσσαλνίκης) και 1:20.000 (Δέλτα Αξιύ). Χρησιμπιήθηκαν επίσης χάρτες της Γ.γ.Σ. κλίμακας 1:200.000 εκδόσεως 1927, κλίμακας 1:100.000 εκδόσεως 1928, κλίμακας 1:100.000 εκδόσεως 1945 (από απτυπώσεις τυ 1938 και 1941), κλίμακας 1:100.000 εκδόσεως 1971. Επίσης χρησιμπιήθηκαν Αερφωτγραφίες Γ.Υ.Σ. κλίμακας 1:40.000 περίπυ, λήψης 1945, 1989 και δρυφρική εικόνα, σε ψηφιακή μρφή, Landsat MSS λήψης 1977. Ως κλίμακα αναφράς χρησιμπιήθηκε η κλίμακας 1:100.000 στην πία έχυν αναχθεί όλι ι χρησιμπιηθέντες χάρτες, αερφωτγραφίες και δρυφρικές εικόνες, με την βήθεια ενός εικνμεταφρέα (zoom transferscope). Με τν τρόπ αυτ κατασκευάστηκαν 5 χάρτες 1:100.000 πυ αντιπρσωπεύυν τις γεωγραφικές καταστάσεις τ 1930, 1935, 1945, 1970 και 1989. Εγινε σύγκριση τυ πρσχωσιγενύς τμήματς τυ νέυ Δέλτα τυ Αξιύ και υπλγίστηκαν ι ρυθμί ανάmυξης. 1η ΕΞΕΛΚΤΚΗ ΦΑΣΗ Κατά την περίδ της Φάσης αυτής η μρφλγική κατάσταση τυ δέλτα τυ Αξιύ εκφράζει τ τελικό απτέλεσμα της συνεπίδρασης όλων των φυσικγεωγραφικών παραγόντων στ χώρ τυ δέλτα, έτσι ώστε να ακλυθεί φυσική εξελικτική πρεία, χωρίς την παρέμβαση τυ ανθρώπυ. Κρίνντας από την μρφλγία της ευρύτερης περιχής, διαπιστώθηκε ότι η δελταϊκή πλατφόρμα ήταν πλύ χαμηλή με συνέπεια τν έντν μαιανδρισμό τυ Αξιύ πταμύ. Τ γεγνός αυτό δημιυργύσε συνένωση πλλών κλάδων με τέτι τρόπ ώστε να σχηματίζεται ένα πλύπλκ και πλυσχιδές σύστημα κιτών πυ κατέληγε Ψηφιακή Βιβλιθήκη Θεόφραστς - Τμήμα Γεωλγίας. Α.Π.Θ.
314 30 ΠΑΝΕΛΛΗΝlα ΓΕΩΓΡΑφlκα ΣΥΝΕΔρlα 1993 στην θάλασσα. Διακρίννται δύ κύριες, πλλές δευτερεύυσες και αρκετές περιδικές κίτες (Χάρτης 1). Τ χαρακτηριστικό των παλαιών χαρτών πυ μελετήθηκαν είναι ότι τ σχήμα, η θέση και αριθμός των δευτερευόντων κιτών είναι διαφρετικός σε κάθε χάρτη, αλλά ι κύριες κίτες σε γενικές γραμμές δεν διαφέρυν. Αυτό εξηγείται από τ ότι η μικρή κλίση και έντνς μαιανδρισμός δεν επέτρεπαν λόκληρη την πσότητα τυ νερύ τυ Αξιύ κατά τις πλημμυρικές παρχές να διχετευτεί από τις κύριες κίτες πρς τη θάλασσα. Αυτό δηγύσε σε πλημμύρες της δελταϊκής πλατφόρμας και σε συχνή εναλλαγή κιτών στ χώρ των εκβλών. Τεράστιες εκτάσεις καλυmόταν από έλη με γλυκό, υφάλμυρ ή αλμυρό νερό, ανάλγα την απόστασή τυς από την θάλασσα. Η κινητική ενέργεια τυ νερύ τυ πταμύ, πυ υπήρχε πριν πταμός εισέλθει στην δελταϊκή πλατφόρμα, εκφρτίζταν κατά την διάρκεια της ρής τυ μέσα στις πλυσχιδείς κίτες. Ετσι, όταν έφτανε τ νερό στις εκβλές η ταχύτητά τυ ήταν μικρή. Εξαιτίας τυ γεγνότς αυτύ τα μεταφερόμενα σε αιώρηση κλαστικά υλικά απτίθνταν στ μέτωπ τυ δέλτα και μπρστά από τα στόμια των κιτών εκβλής, έτσι ώστε να δημιυργύν λβειδείς πρεκτάσεις. Η χαμηλή παράκτια περιχή της δελταϊκής πλατφόρμας ευνόησε τν σχηματισμό αλμυρών ελών. συνδυασμός της απυσίας έντνης κυμματικής δράσης και αυξημένης παλιρρϊκής δράσης (μέγιστ εύρς 0,94 μ., επάλλαξη 1,40 μ. Ζώη-Μώρυ 1981) ευνόησε τν σχηματισμό διαύλων εισόδυ της θάλασσας στην παράκτια ζώνη των αλμυρών ελών. ι δίαυλι αυτί, όπως παρυσιάζνται στυς παλαιύς χάρτες, έχυν πλλές μρφλγικές μιότητες με τα creeks των αλμυρών ελών πυ είναι χαρακτηριστικά των μέσ- και μάκρ-παλιρρϊκών ζωνών. Η μελέτη τυς δεν εξαντλείται στην παρύσα εργασία και ίσως ι μρφές αυτές να συνδένται με την παλαιγεωγραφική κατάσταση τυ Θερμα'ίκύ, όταν κόλπς ήταν μεγαλύτερς, όπυ πιθανόν τα παλιρϊκά φαινόμενα ήταν εντνώτερα. πως ήδη αναφέρθηκε τ περιβάλλν απόθεσης τυ Δέλτα τυ Αξιύ στν ΒΔ Κόλπ της Θεσσαλνίκης, ήταν αβαθές και πρστατευμέν από την έντνη κυματική δράση. Ετσι τα θαλάσσια ρεύματα έπαιζαν σημαντικό ρόλ στην διασπρά των αιωρυμένων ιζημάτων. Τα θαλάσσια ρεύματα στν Κόλπ της Θεσσαλνίκης ακλυθύν τ γενικό μντέλ τυ Βρείυ Αιγαίυ χαρακτηρίζεται από περιστρφική κίνηση με φρά αντίθετη των δεικτών τυ ωρλγίυ (Lycousis at. al. 1981). Ετσι, αιωρύμενα ιζήματα παρασυρόμενα από τα θαλάσσια ρεύματα διασπείρνταν πρς τα ΝΔ τυ κόλπυ και δεν δημιυργύσαν πρβλήματα πρόσχωσης στν λιμένα και την παραλία της Θεσσαλνίκης. Τ μεγαλύτερ πρόβλημα ήταν η ταχύτατη πρέλαση των λβών επέκτασης της δελτα'ίκής πλατφόρμας, πυ θα είχε συνέπεια την. λιμνπίηση τυ Κόλπυ της Θεσσαλνίκης, λόγω απόφραξης τυ στμίυ τυ. τα 2η ΕΞΕΛIΚΤιΚΗ ΦΑΣΗ Η φάση αυτή χαρακτηρίζει την περίδ της δυναμικής επέμβασης τυ ανθρώπυ στην εξέλιξη τυ δέλτα. Ψηφιακή Βιβλιθήκη Θεόφραστς - Τμήμα Γεωλγίας. Α.Π.Θ.
30 ΠΑΝΕΛΛΗΝlα ΓΕΩΓΡΑφlκα ΣΥΝΕΔρlα 1993 315 Με την ανθρωπγενή επέμβαση, με την πία χώρς εκβλής τυ Αξιύ μετατπίζεται 15 km ΝΔ της φυσικής τυ θέσης, άλλαξε τ καθεστώς δυναμικής ισρρπίας των φυσικών διεργασιών. Αυτό είχε ως συνέπεια τόσ την αλλαγή των διεργασιών διάβρωσης και μεταφράς στ χώρ της λεκάνης απρρής, όσ και την αλλαγή των διεργασιών απόθεσης στ νέ μρφλγικό περιβάλλν. πως διαπιστώνεται από τυς χάρτες 2 μέχρι 5 τ σημερινό δέλτα τυ Αξιύ είναι δημιύργημα των τελευταίων 50 περίπυ ετών. Η ανάmυξή τυ έχει περάσει από διάφρα μρφλγικά στάδια, πυ εκφράζυν τις διαφρετικές κατά περιόδυς θέσεις, ταχύτητες και σχέσεις των φυσικγεωγραφικών παραγόντων πυ καθρίζυν την εξέλιξή τυ. Η εξελικτική πρεία τυ δέλτα, όπως φαίνεται από τυς χάρτες 2, 3, 4, 5 και 6, είναι η εξής: - Η ανάπτυξή τυ πρς Ν., στην αρχή με δύ και κατόπιν με τρία σκέλη, σε τυπικό σχήμα πέλματς πτηνύ. - Τ κύρι σκέλς της εκβλής παρέμεινε πάντα τ κεντρικό, ενώ τ δυτικό σκέλς ήταν τ μναδικό δευτερεύν, κατά την περίδ ως τ 1945. - Από τυς χάρτες 1970 και μετέπειτα φαίνεται ότι έχει αναmυχθεί ένα νέ ανατλικό δευτερεύν σκέλς, ενώ τ δυτικό έχει αδρανπιηθεί ή λειτυργεί μόν σε πλημμυρικές παρχές. - Στη θέση Καβύρα υπήρχε πριν από την εκτρπή της κίτης τυ Αξιύ ένα σκέλς εκβλής (χάρτης 1), όπως διαπιστώσαμε από παλαιύς χάρτες εκδόσεων 1927, 1928. Τ σκέλς αυτό ανήκε τόσ στ μεσδελταϊκό σύστημα των λιμνών Γιανιτσών και Λυδία, σε σύνδεση με την λίμνη τυ Λυδία ως κλάδς υπερχείλησης, όσ και στ σύστημα της δελταϊκής πλατφόρμας τυ Αξιύ, σε σύνδεση με παράπλευρη κίτη Αξιύ κατά την διάρκεια πλημμυρικών παρχών (χάρτης 1). Η παλαιά αυτή εκβλή με την διαμόρφωση της πεδιάδας από τν άνθρωπ αδρανπιήθηκε (χάρτης 2). Η σημασία της είναι μεγάλη γιατί απτελεί σημεί αναφράς για την εξέλιξη τυ δέλτα και των διεργασιών μεταφράς των υλικών. Η περίχή λιπόν αυτής της παλαιάς εκβλής όχι μόν δεν πρσχώθηκε από τις φερτές ύλες τυ Αξιύ, αλλά παρυσίασε διαρκή διάβρωση (χάρτες 2,3,4). Λόγω της εγκατάστασης φάρυ στην θέση Καβύρα, κατασκευάστηκαν έργα πρστασίας τυ σκέλυς εκβλής από την διάβρωση (χάρτης 5). Η ταχύτητα εξέλιξης τυ δέλτα κατά την 2η Φάση Από τν Χάρτη 6 πρσδιρίστηκαν ι εκτάσεις τυ δέλτα κατά τις περιόδυς Α: 1935-1945, Β: 1945-1970 και Γ: 1970-1989 πυ δίννται στν Πίνακα 1. πως διαπιστώνεται και από τ διάγραμμα 1 με την πάρδ τυ χρόνυ, τόσ η επιφανειακή ανάmυξη τυ δέλτα, όσ και η ταχύτητα πρέλασης τυ κύριυ κλάδυ, ακλυθύν εκθετική μείωση. Στην περίδ Α η αύξηση της επιφάνειας τυ δέλτα ήταν 3.72Χ10 6 μ2, στην περίδ Β ήταν 4.5Χ10 6 μ2 και την περίδ Γ.92Χ10 6 μ2. ι επεκτάσεις Ψηφιακή Βιβλιθήκη Θεόφραστς - Τμήμα Γεωλγίας. Α.Π.Θ.
316 30 ΠΑΝΕΛΛΗΝlα ΓΕΩΓΡΑΦΚ ΣΥΝΕΔρlα 1993 αυτές αντιστιχύν με ρυθμύς 0.372 km 2 /έτς, 0.180 km 2 /έτς και 0.0051 km 2 /έτς. Τ α αίτια της παραπάνω μείωσης πρέπει να απδθύν: - Στην σταδιακή μείωση της κλίσης της κίτης, εξαιτίας της απόθεσης υλικών. Αυτό διαπιστώνεται από τν συνεχώς αυξανόμεν αριθμό εμφάνισης νησίδων κατά μήκς της κίτης (Χάρτες 4 και 5). Αξίζει να σημειωθεί η έλλειψη αντίστιχων νησίδων στυς χάρτες 1 και 2. - Στις συνεχώς αυξανόμενες άμεσες ή έμμεσες ανθρωπγενείς επιδράσεις στ χώρ της λεκάνης απρρής τυ πταμύ. Πρκάλεσαν τόσ την μείωση της πσότητας τυ νερύ, όσ και την αλλίωση άλλων φυσικγεωγραφικών διεργασιών. - Στην πρέλαση τυ δέλτα σε συνεχώς βαθύτερες περιχές τυ Θερμαϊκύ, όπυ για την πρόαχωσή τυς απαιτύνται αυξημένες πσότητες φερτών υλών. Πιθανή μελλντική εξέλιξη τυ δέλτα Από την μελέτη πλλών δρυφρικών εικόνων της περιχής τυ Θερμαϊκύ κόλπυ (Albanakis, 1985) έχει φανεί η τάση τα νερά τυ πταμύ Αξιύ να ακλυθύν μια νότια πρεία, ανεξάρτητα από τις επικρατύσες ανεμλγικές συνθήκες. Τ συμπέρασμα αυτό είναι σε συμφωνία με ωκεανγραφικές και ιζηματλγικές μελέτες πυ έγιναν από Hatzikos (1988), Χρόνης (1986), Balopoulos et al. (1986) στ Θερμαϊκό. Στην εργασία αυτή χρησιμπιήθηκε δρυφρική εικόνα με κατάλληλη ψηφιακή επεξεργασία, η πία υλπιεί mικά αυτά πυ με άλλες μεθόδυς διάφρι συγγραφείς έχυν καταδείξει. Ετσι στην εικόνα 1 φαίνεται μια πιθανή μελλντική μρφλγική πρεία τυ Θερμαϊκύ Κόλπυ. Τ χαρακτηριστικό της εικόνας αυτής είναι η πρς νότ πρέλαση των εκβλών, έτσι ώστε να αφήνει ανέπαφ τ στενό πέρασμα στ στόμι τυ Κόλπυ της Θεσσαλνίκης, μεταξύ Καβύρας και Μεγάλυ Εμβόλυ. Αυτό πρκύmει επίσης και από την κατάσταση διάβρωσης πυ περιγράψαμε για τ σκέλς εκβλής της Καβύρας. Ενα άλλ επίσης χαρακτηριστικό είναι η μετατρπή σε λιμνθάλασσα της μεσδελταϊκής περιχής μεταξύ των εκβλών Αξιύ και Αλιάκμνα. ΥΜΕΡΑΜΑΤΑ - ΥΖΗΤΗΗ Από την εργασία αυτή πρέκυψαν τα παρακάτω συμπεράσματα: α) μηχανισμός ανάπτυξης τυ παλαιύ φυσικύ δελταϊκύ συστήματς τυ Αξιύ επέτρεπε την συγκράτηση σημαντικών πστήτων φερτών υλών στ χώρ των εκβλών. Τ γεγνός αυτό σε συνδυασμό και με την απυσία έντνων κυμματικών διεργασιών στ αβαθές κλειστό θαλάσσι περιβάλλν τυ Κόλπυ της Θεσσαλνίκης, δημιύργησε ένα δέλτα με λβειδή ανάmυξη. Τα υλικά της στερεμεταφράς θα έπρεπε να ενσωματώννταν στν κρμό της δελταϊκής πλατφόρμας υπό μρφή λβών ανάmυξης. Ψηφιακή Βιβλιθήκη Θεόφραστς - Τμήμα Γεωλγίας. Α.Π.Θ.
30 ΠΑΝΕΛΛΗΝlα ΓΕΩΓΡΑφlκα ΣΥΝΕΔρlα 1993 317 β) Μετά την ανθρωπγενή επέμβαση, η εκβάθυνση, η ευθυγράμμιση και εγκιβωτισμός της νέας κίτης, είχαν σαν απτέλεσμα την άφιξη των υδάτων στ χώρ των εκβλών τυ πταμύ με μεγαλύτερη ταχύτητα από ότι στις παλαιές φυσικές εκβλές. Τ γεγνός αυτό πρκαλύσε και πρκαλεί διασπρά σημαντικών πστήτων φερτών υλών στ χώρ τυ δελταϊκύ μετώπυ και της πρδελταϊκής πλατφόρμας. μηχανισμός αυτός ευνόησε την κατά μήκς επέκταση των κλάδων εκβλής, δίνντας έτσι στ Δέλτα μια τυπική ανάmυξη πέλματς mηνύ. σως μάλιστα διευκλύνθηκε και από γεγνός ότι στη νέα θέση, η διεύθυνση ρής τυ πταμύ συμπίmει με την διεύθυνση τυ επικρατύντς ανέμυ. γ) Κατά την πρώτη δεκαετία μετά την ανθρωπγενή επέμβαση ρυθμός ανάmυξης της δελταϊκής πλατφόρμας ήταν 0.370 Κm 2 /έτς, κατά την επόμενη 25ετία ήταν 0.180 Κm 2 /έτς και κατά τα τελευταία 18 χρόνια 0.051 Κm 2 /έτς. Η εκθετική αυττ'ι μείωση πρέπει να φείλεται κυρίως στη σταδιακή απκατάσταση των φυσικών ισρρπιών, πυ αφρύν τις δελταϊκές διεργασίες, αφύ τ τεχνητό σύστημα εκβλών τυ πταμύ εξελίσσεται σταδιακά σε φυσικό δελταϊκό σύστημα. δ) Η μελλντική επέκταση τυ σημερινύ δέλτα πρβλέπεται να γίνει πρς Νότ, αφήνντας ανέπαφ τ στόμι εισόδυ στν Κόλπ της Θεσσαλνίκης. Υπάρχει μεγάλη πιθανότητα επίσης να σχηματιστεί λιμνθάλασσα στη μεσδελταϊκή περιχή, μεταξύ των εκβλών Αξιύ και Αλιάκμνα. Μισό αιώνα μετά την ανθρώπινη επέμβαση μπρύμε να πύμε ότι, η επιλγή της νέας θέσης εκβλής τυ Αξιύ από κινωνικ - ικνμική άπψη ήταν η ενδεδειγμένη, δεδμένυ ότι απφεύχθηκε ριστικά η πρόσχωση και η λιμνπίηση τυ Κόλπυ της Θεσσαλνίκης πυ θα είχε συνέπεια την αχρήστευση τυ λιμένα της. Τ α εξυγειαντικά έργα πυ έγιναν στη ΒΔ ακτή τυ Κόλπυ της Θεσσαλνίκης (ευθυγράμμιση ακτής, κατασκευή παράκτιυ αναχώματς) πρκάλεσαν μη επιθυμητές ικλγικές και ικνμικές συνέπειες. Συγκεκριμένα, η καταστρφή των πρϋπαρχόντων αβαθών κλπίσκων και διαύλων και η απξήρανση των αλμυρών ελών, εξαφάνισαν τυς πρϋπάρχντες φυσικύς χώρυς ανάπτυξης τυ γόνυ των ψαριών και διατάραξαν την ικλγική ισρρπία. Από όσα αναφέρθηκαν μέχρι τώρα διαπιστώνεται ότι άνθρωπς κατά τη διάρκεια τυ 200ύ αιώνα συνεπιδρά με τυς φυσικύς παράγντες στην φυσικγεωγραφική εξέλιξη των περιχών πυ επεμβαίνει και είναι δυναμικότερς ίσως παράγντας πυ καθρίζει την γεωμρφλγική εξέλιξη των παράκτιων περιχών. Η ερευνητική μας μάδα έχει διαπιστώσει ότι η επέμβαση τυ ανθρώπυ στα πτάμια και δελταϊκά συστήματα (Νέστς, Στρυμόνας, Αξιός, Αλιάκμνας, Ψιλβίκς Κ.α., 1986, Ψιλβίκς & Χαχαμίδυ 1987, Ψιλβίκς 1990) πρκαλεί μεγάλες και ταχύτατα εξελισσόμενες αλλαγές με δυσάρεστες και πλλές φρές μη αναστρέψιμες περιβαλλντικές συνέπειες. Τ γεγνός αυτό επιβάλλει τη συστηματική μελέτη των φαινμένων, έτσι ώστε να διαμρφωθύν πρτάσεις για ικλγικά και ικνμικά συμφέρυσες ανθρώπινες επεμβάσεις στα φυσικά αυτά ικσυσττ'ιματα. Ψηφιακή Βιβλιθήκη Θεόφραστς - Τμήμα Γεωλγίας. Α.Π.Θ.
318 30 ΠΑΝΕΛΛΗΝ ΓΕΩΓΡΑΦΚ ΣΥΝΕΔΡ 1993 ΒΒΛΓΡΑΦΑ Albanakis Κ, 1985. Monitorng of suspended sediment concentration using optical methods and Remote Sensing. Ph. D. Thesis. University of Nottingham. Astaras Τ.Α. & Sotiriadis., 1988. The evolution of the Thessaloniki - Giannitsa plain in northern Greece during the last 2.500 years from Alexander the Great area until today. In: Lake, ΜίΓθ and ΑίνθΓ Environments, Lang &Schluchter (eds). Balkema, Rotterdam. Balopoulos Ε.Τ., Collins Μ.Β. and James Α.Ε. 1986. Satellite images and their use in the numerical modelling of coastal processes. Int. J. Remote Sensing, νl. 7. Ν 7,905-919. Ζώη-Μώρυ Α. 1981. Στιχεία παλίρριας Ελληνικών λιμένων. Υδργραφική Υπηρεσία. Ωκ. Μελέτη Ν 13. Αθήνα. Lycousis ν., Collins Μ.Β. & Ferentinos G. (1981), Modern sedimentation in the N.W. Aegean Sea. Marine Geology, 43, ρρ. 111-130. Μητσόπυλς Μ. 1938. Γεωλγικαί και Παλαιντλγικαί έρευναι των μετατριτγενών απθέσεων της πεδιάδας Θεσ/νίκης. Πραγμ. Υφηγεσίας. ΑΠΘ 36 σελ. Hatzikos Τ., 1988. Physical oceanographic observations of the Axios ΓίνθΓ delta, Thermaikos Bay, NW Aegean Sea. MSci Thesis, University of Wales. Χρόνης Γ., 1986. Η σύγχρνη δυναμική ιζηματγένεση και η πρόσφατη λκαινική ιζηματγένεση στ εσωτερικό πλατώ τυ Θερμαϊκύ Κόλπυ. Διδ. Διατριβή Παν. Αθηνών, 228 σελ. Ψιλβίκς Α., Ε. Βαβλιάκης και Θ. Λάγ καλη ς, 1986. Φυσικές και ανθρωπγενείς διεργασίες της πρόσφατης ανάmυξης τυ δέλτα τυ Πταμύ Νέστυ. Δελτί Ελλην. Γεωλ. Εταιρείας 20: 313-324. Ψιλβίκς Α., και Ε. Χαχαμίδυ. 1987. Συμβλή στη μελέτη των ελληνικών λκαινικών δέλτα. Δεύτερ Πανελλ. Συμπ. Ωκεανγρ. & Αλιείας. Αθήνα 456-463. Ψιλβίκς Α. 1990. Μεταβλές στυς Ελληνικύς υγρότπυς κατά τν 200 Αιώνα: ι περιπτώσεις των εσωτερικών υδάτων της Μακεδνίας και των πτάμιων δέλτα των ακτών τυ Αιγαίυ και τυ νίυ πελάγυς. Πρακτικά συνάντησης εργασίας για τυς ελληνικύς υγρότπυς, Θεσσαλνίκη 17-21 Απριλίυ 1989. Συντ. Εκδ.: ΠΑ Γεράκης, Τμ. Γεωπνίας, ΑΠΘ, σελ. 179-209. Ψηφιακή Βιβλιθήκη Θεόφραστς - Τμήμα Γεωλγίας. Α.Π.Θ.
30 ΠΑΝΕΛΛΗΝlα ΓΕΩΓΡΑφlκα ΣΥΝΕΔρlα 1993 ΤΜΗΜΑ ΓEΩΛOΓlAΣ ΒΒΛΘΗΚΗ 319...... :Σ: 11: Ζ < ι: w... ω Φ.1 J( / ' -t :ι: ν ' '".... :ι:.. '".....!:: a..c :t.. ι. 61 r(r \\ m C\I σ> (;.... ι- -::ι ι- :::l. σ ό. :t, -< ι- ν c,...0.. C!I. ι. Σ jιj -::ι «':' ι cι w ::ι (\ ι a.,=> m ι '0 ι- a..... ι::: ::Jι c σ..- J ι «11: < ι ι -ω <: ι ι :: - g... 1-1 ιr ι ι ι ι ' [ ι '. ι ι ι j ( ';::::=-::'-::;=I=;:''::''''I ι 'ι..., ι' ι Σ ι ι ι ι ',::-" ι,,/i" "..:--... \\ D. ι.:::' ι \\ ω ι ' ι ι ι ii 1 ι ι ' ii ι" ι Ί ι ι ι : ι ι ι ι ι ι 1 Φ ι 'ι -σ χ χ - Ψηφιακή Βιβλιθήκη Θεόφραστς - Τμήμα Γεωλγίας. Α.Π.Θ.
320 30 ΠΑΝΕΛΛΗΝΓΕΩΓΡΑΦΚ ΣΥΝΕΔΡ 199 χ ] J) \) - > ('1). C ];, 5 c ;::\ "5 c, -" c.o ω υι., D, 'ι, " 11"., 'ι., γ,. ( :ι: >' ::ι... ;j.. iξ' <t'..ρ.(' ρ "'9.. :::ι '1 1 ε ι < -t :ι: 'f <'.. >' " V"' ε < Ψηφιακή Βιβλιθήκη Θεόφραστς - Τμήμα Γεωλγίας. Α.Π.Θ.
30 ΠΑΝΕΛΛΗΝlα ΓΕΩΓΡΑφ/κα ΣΥΝΕΔρ/α 1993 321 2 < C ι.ι... ι.ι φ :ι Jν Jf ι... γ r -l.1' δι!] ν"....." '... ι:-..c 1 1 / Vt [] i1 V J. ό... t:ii.ιe ι[...... Σ!U Ω '<t σ>...... ':::> ::ι b ι= ':::> g lλj" <{ :::>... 'ω < f ιι.. - ι π. CΝ; <.r Ii ' χ Ψηφιακή Βιβλιθήκη Θεόφραστς - Τμήμα Γεωλγίας. Α.Π.Θ.
-,ι; 322 30 ΠΑΝΕΛΛΗΝlα ΓΕΩΓΡΑφlκα ΣΥΝΕΔρlα 199 χ ] J) f'> -i [> U J c:>.. '< ) m( ('). 111 :,...-i g -.: ;;. Ω. C.,.. '" }>....Υ1 ;; 6 g c "':t < '1:", g. :: )( "'-e :ι: ε: 1: OO c +.-i... CD --..ι ".(' Ί: g "' ('.t.t.. -1 '" Irly (" Φ,... 'Ό," : Η Μ > <:> Ζ :ι: Ψηφιακή Βιβλιθήκη Θεόφραστς - Τμήμα Γεωλγίας. Α.Π.Θ. j
30 ΠΑΝΕΛΛΗΝ ΓΕΩΓΡΑΦΚ ΣΥΝΕΔΡ 1993 323 χ :ι: J] ι.,. -+ 1 H(., '".J'.J' ) CO ) θ....; ':::ι 3 ι:: >< +- ό..1:1 Σ'σ ':::ι > >-6.. " W Σ\&J <{ :::ι...........,... '- ι:... :ι:... t: ".ι: σ ι Σ χ.. C'.. J.. -- n. 'σ... :::1. σ b 'ω <] - ιri <.r b. Ψηφιακή Βιβλιθήκη Θεόφραστς - Τμήμα Γεωλγίας. Α.Π.Θ.
324 30 ΠΑΝΕΛΛΗΝ ΓΕΩΓΡΑ(])Κ ΣΥΝΕΔΡ 199 Α' 1Π11935-1945 β: 1946-1970 Γ: 1971-1989 Χάρτης 6. nρέλαση της νεσχημαtlσμένης ξηράς τυ Δέλτα τυ Αξιύ πταμύ Πίνακας 1. Εμβαδά, μήκη και ρυθμί επέκτασης τυ Δέλτα τυ Αξιύ Επιφάνεια Μήκς Α 3.720.000 m 2 0.372 km 2 /έτς 2km 200 m/έτς Β 4.500.000 m 2 fj.1 Β km 2 /έτς 1.5 km 60 m/έτς Γ 920.000 m 2 0.051 km 2 /έτς 0.6 km 35 m/έτς Σύνλ 9.140.000 m 2 4.1 km, O.σ.qσμιια 1. f"ivoιέλoo'"n -mς δελ'tσ1'\1iς IS... 10 0.10 35 Θ.:ιe," '1 11 1 Θ.δ 1 β.ζθ 0.15.1θ.",81'".5 ΘS.88 13S 1915 1'J5S 1'Μ 1'J?S 1'3115 Ψηφιακή Βιβλιθήκη Θεόφραστς - Τμήμα Γεωλγίας. Α.Π.Θ.
30 ΠΑΝΕΛΛΗΝ ΓΕΩΓΡΑΦΚ ΣΥΝΕΔΡ 1993 325 Εικόνα 1. Πιθανή μελλντική εξέλιξη της δελταϊκής πλατφόρμας τυ Αξιύ. Ψηφιακή Βιβλιθήκη Θεόφραστς - Τμήμα Γεωλγίας. Α.Π.Θ.