ελύδα1 ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΟΤ ΘΕΑΣΡΟΤ Θεατροπαιδαγωγικά Προγράμματα σε Κοινωνικούς Φώρους & Υορείς ΑΚΑΔΗΜΑΪΚΟ ΕΣΟ 2016-2017 Διδάσκουσα: Κωστή Κατερίνα kosti.katerina@gmail.com IA. Θεατροπαιδαγωγικά προγράμματα για πρόσφυγες Ι. Καλλιτεχνική δραστηριότητα με πρόσφυγες Η προσφυγική κρίση σήμερα είναι ένα παγκόσμιο πρόβλημα, που επιβάλλει την υιοθέτηση από όλες τις χώρες υποδοχής προσφύγων πολιτικών σχεδιασμένων με γνώμονα τον άνθρωπο και τις ανάγκες του. το πλαίσιο αυτό είναι γνωστό πως πολλοί καλλιτέχνες επισκέπτονται καταυλισμούς προσφύγων είτε για να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους σε αυτούς 1 και να ευαισθητοποιήσουν την παγκόσμια κοινότητα για την προσφυγική κρίση είτε για να αντλήσουν καλλιτεχνική έμπνευση από τις ζωές των προσφύγων 2. Από τις πιο ενδιαφέρουσες δράσεις, ωστόσο, είναι οι καλλιτεχνικές δραστηριότητες σε στρατόπεδα όπου οι πρόσφυγες οι ίδιοι έχουν ενεργό ρόλο ως εμπνευστές, ως συμμετέχοντες ή ως ακροατήριο που παρεμβαίνει στις δράσεις. Αυτές οι δραστηριότητες μπορούν να παρέχουν χρήσιμα εργαλεία για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής των προσφύγων και βρίσκονται σε απόλυτη αρμονία με μια τάση εξανθρωπισμού των πολιτικών που εφαρμόζονται για την ολιστική αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης. Είναι γενικώς αποδεκτό, αν και η πεποίθηση προέρχεται βασικά από ανέκδοτη τεκμηρίωση και πολύ περιορισμένη έρευνα, ότι πολλοί και πειστικοί λόγοι συνηγορούν στο να εφαρμόζονται καλλιτεχνικά προγράμματα σε χώρους φιλοξενίας προσφύγων είτε πρόκειται για μουσική, ποίηση, χορό, ζωγραφική, σκίτσο, δημιουργικό δράμα είτε για άλλες δημιουργικές δραστηριότητες μερικοί από αυτούς τους λόγους είναι: η κάλυψη του ελεύθερου χρόνου των προσφύγων, 1 Για παράδειγμα οι «Κλόουν χωρίς σύνορα» (Clowns Without Borders) έχουν δώσει παραστάσεις σε πολλούς καταυλισμούς προσφύγων με έμφαση στην Αφρική (βλ. σχετικά τον ιστοχώρο: http://clownswithoutborders.org). 2 Παράδειγμα αποτελεί το βραβευμένο με Pulitzer έργο της Lynn Nottage Ruined, βασισμένο στις ζωές γυναικών προσφύγων από το Κονγκό, οι οποίες ζουν πλέον στην Ουγκάντα (βλ. σχετικά τη διαδικτυακή σελίδα: http://www.unhcr.org/4c10fb4a6.html>).
ελύδα2 - η αποσυμπίεση από το ψυχολογικό και συναισθηματικό στρες, - η ενδυνάμωση των ανθρώπων, - η πνευματική επικοινωνία με τους ομοεθνείς και τους άλλους πρόσφυγες, - η διατήρηση των παραδόσεών τους, - η γεφύρωση ανάμεσα στους πρόσφυγες και τις κοινότητες φιλοξενίας και η άρση των στερεοτύπων, - οι μαθησιακές ανάγκες των παιδιών και των εφήβων και - η προετοιμασία για τη ζωή έξω από τα κέντρα φιλοξενίας. Παρακάτω προτείνονται δραστηριότητες για παιδιά σε προσφυγικούς καταυλισμούς, δομημένες κατά ηλικιακές ομάδες, καθώς το εύρος των ηλικιών που συναντώνται σε τέτοιους χώρους είναι μεγάλο και οι ανάγκες διαφέρουν από ομάδα σε ομάδα: Για παιδιά προσχολικής ηλικίας προτείνονται: Μουσικοκινητική αγωγή με τη χρήση μουσικής και τραγουδιών από τη χώρα προέλευσης των προσφύγων Κουκλοθέατρο με κούκλες ντυμένες με χαρακτηριστικά ενδύματα της χώρας προέλευσης και της χώρας φιλοξενίας, με στόχο τη διαπολιτισμική προσέγγιση Θέατρο σκιών με συνδυασμό σύντομων διαλόγων και μουσικής της χώρας προέλευσης και της χώρας φιλοξενίας Κατασκευές για το κουκλοθέατρο και το θέατρο σκιών από τα ίδια τα παιδιά με ανακυκλώσιμα υλικά Προβολές παιδικών ταινιών ή βιντεοσκοπημένων τηλεοπτικών εκπομπών από τη χώρα προέλευσης. Για παιδιά σχολικής ηλικίας προτείνονται: Παγωμένες εικόνες με θέματα όπως: Μια χαρούμενη ιστορία από παλιά - Σι θέλω να θυμάμαι; - Γύρω από το γιορτινό τραπέζι Ένα παραμύθι που μου είπαν Ένας σούπερ ήρωας στο ταξίδι μέχρι εδώ Διαλέγουμε την πιο ενδιαφέρουσα ιστορία και την αναπαριστούμε σε δυναμικές εικόνες Σραγουδώ το τραγούδι που αγαπώ Δείχνω στους άλλους μια σκηνή για το πώς το άκουσα πρώτη φορά Σο αγαπημένο μου αντικείμενο Σι έχω μαζί μου και δε θα το αφήσω ποτέ; Μιλώ γι αυτό στα άλλα παιδιά Σους δείχνω με παντομίμα τι σημαίνει για εμένα Δείχνω με παντομίμα πώς νιώθω Σο σημειώνω σε ένα χαρτάκι με μια λέξη ο μεταφραστής με βοηθά να το μεταγράψω στη γλώσσα της χώρας υποδοχής.
ελύδα3 Φαιρετώ με το δικό μου τρόπο Μαθαίνω στους φίλους μου από τη χώρα υποδοχής να με χαιρετούν με τον ίδιο τρόπο Μου μαθαίνουν κι εκείνοι Διαβάζω παιδικά ποιήματα της χώρας μου Σραγουδώ τραγούδια Σα μαθαίνω στους Έλληνες φίλους μου Για εφήβους προτείνονται: Δραματοποιήσεις και αφηγήσεις ως έναυσμα για συζήτηση πάνω σε ευαίσθητα θέματα Θέατρο της Αγοράς (Forum Theatre) και Θέατρο του Καταπιεσμένου (Theatre of the Oppressed) με θέματα σχετικά με τη ζωή στη χώρα προέλευσης, αλλά και τη χώρα υποδοχής. Υαντάζομαι σκηνές από τη μελλοντική ζωή μου Αποδίδω την ψυχική μου κατάσταση σαν σε ρόλο με μία παγωμένη εικόνα Ένας καλός μου φίλος προσπαθεί να με αλλάξει Μου δίνει οδηγίες, με «πλάθει», ώστε να νιώσω πιο όμορφα (modeling). Αφηγούμαι την ιστορία μου και εκμυστηρεύομαι το πρόβλημά μου Περνώ από το διάδρομο συνείδησης (Conscience alley), που σχηματίζουν οι φίλοι μου, ακούω τις φωνές της «συνείδησής μου» και παίρνω απόφαση ΙΙ. Δραματική Σέχνη και Ενσυναίσθηση: Γνωρίζοντας τους πρόσφυγες Οι ειδήσεις για την απελπισμένη αναζήτηση βοήθειας και την απώλεια ζωών προσφύγων στη θάλασσα στοιχειώνει τον ανθρωπισμό του Δυτικού κόσμου. Ωστόσο, δεν παύουν να ακούγονται φωνές σκεπτικισμού που υποεκτιμούν την κατάσταση και τη θεωρούν προσωρινή και γι αυτό αμελητέα. Όμως, για να γίνει κατανοητό το εύρος και η σοβαρότητα του θέματος, οι κοινωνίες πρέπει να γνωρίσουν το δράμα των προσφύγων και να προβληματιστούν πάνω στο τι σημαίνει να είναι κάποιος πρόσφυγας. Παρακάτω προτείνεται ένα διδακτικό σενάριο (παρέμβαση) για εφήβους με στόχο την ανάπτυξη ενσυναίσθησης προς τους πρόσφυγες. Πρέπει να τονιστεί πως οι δραστηριότητες που προτείνονται είναι σκληρές και μπορεί να φέρουν την ομάδα σε δύσκολη θέση γι αυτό απαιτείται καλή γνώση και επαφή των μελών, ενώ είναι αναγκαίο να προηγηθεί μια σαφής εξήγηση για τους σκοπούς των δραστηριοτήτων και να δοθεί η εναλλακτική στα παιδιά να μη συμμετάσχουν, αν δεν το επιθυμούν.
ελύδα4 Σέλος, επιβάλλεται να χρησιμοποιηθούν αποτελεσματικές ασκήσεις χαλάρωσης, ώστε να αποφορτιστούν τα παιδιά από το κλίμα 3. Σύτλοσ προγρϊμματοσ Σι ςημαύνει πρόςφυγασ; Διϊρκεια Θϋμα Βαςικό ερώτημα Επιμϋρουσ ερωτόματα Μύα (1) ώρα Σι ςημαύνει να εύςαι πρόςφυγασ Πώσ ϋχουν φτϊςει οι πρόςφυγεσ ωσ εδώ; Εύναι εύκολο να αφόςεισ την πατρύδα ςου; Εύναι εύκολο να επιλϋξεισ τι αφόνεισ πύςω και τι παύρνεισ μαζύ ςου; τόχοσ Προκεύμενο Ρόλοι για τουσ ςυμμετϋχοντεσ Ρόλοσ εμψυχωτό/εμψυχώτριασ Αξιολόγηςη Πηγϋσ τόχοσ των δραςτηριοτότων που ακολουθούν εύναι να αιςθανθεύ ϋνασ ϋφηβοσ τι ςημαύνει να εγκαταλεύπεισ το ςπύτι ςου, να γύνεςαι πρόςφυγασ, υπό ςυνθόκεσ πύεςησ. Όταν επιςτρϋψεισ ςτο ςπύτι από το ςχολεύο ςόμερα, βρύςκεισ ϋνα ςημεύωμα ςτο τραπϋζι τησ κουζύνασ που γρϊφει ότι πρϋπει να φύγεισ το αργότερο ςε μιςό ώρα. Δεν ξϋρεισ πού πρϋπει να πασ, αλλϊ ξϋρεισ πωσ θα εύναι ϋνα μεγϊλο ταξύδι. Δεν ξϋρεισ αν θα γυρύςεισ πύςω ό πόςο καιρό θα λεύψεισ. Μπορεύσ να ϋχεισ μαζύ ςου ϋνα μικρό ςακύδιο. Πρόςφυγεσ Ενιςχυτικόσ και καθοδηγητικόσ Δϊςκαλοσ ςε ρόλο (Έιντα) Γραφό ςε ρόλο και ανϊγνωςη Χαρτύ και ςτιλό Μουςικό κυρύωσ του Ludovico Einaudi ΧΕΔΙΟ ΠΑΡΕΜΒΑΗ Α. Ειςαγωγό Αφόγηςη Κατευθυνόμενοσ αυτοςχεδιαςμόσ Δύςκολη ημϋρα η ςημερινό βομβαρδιςμόσ ςτην ϊλλη ϊκρη τησ πόλησ. Θα κλεύςουν τα ςχολεύα τούσ εύπε ο διευθυντόσ. Έφυγαν Ποιοσ ξϋρει αν θα ξανανούξουν και πότε Κι αν θα 3 Σο σχέδιο που προτείνεται στηρίχθηκε στις προτάσεις της Liz Peadon, όπως παρουσιάζονται στη σελίδα https://sexedukation.wordpress.com/2015/09/03/teachingempathy-for-refugees-a-lesson-plan/.
ελύδα5 ϋχουν το κουρϊγιο να γυρύςουν ςτα θρανύα. Όταν επιςτρϋψεισ ςτο ςπύτι από το ςχολεύο ςόμερα, βρύςκεισ ϋνα ςημεύωμα ςτο τραπϋζι τησ κουζύνασ που γρϊφει ότι πρϋπει να φύγεισ το αργότερο ςε μιςό ώρα. Δεν ξϋρεισ πού πρϋπει να πασ, αλλϊ ξϋρεισ πωσ θα εύναι ϋνα μεγϊλο ταξύδι. Δεν ξϋρεισ αν θα γυρύςεισ πύςω ό πόςο καιρό θα λεύψεισ. Μπορεύσ να ϋχεισ μαζύ ςου ϋνα μικρό ςακύδιο. Β. Ανϊπτυξη 1 η δραςτηριότητα (ατομικό): Κϊθε παιδύ ϋχει ςτη διϊθεςό του ϋνα χαρτύ κι ϋνα ςτιλό: Πρϋπει να αποφαςύςεισ ποια δϋκα αντικεύμενα θα πϊρεισ μαζύ ςου. Διϊλεξε ό,τι θϋλεισ, αλλϊ όχι κατοικύδια. Διαθϋςιμοσ χρόνοσ για την επιλογό των αντικειμϋνων: πϋντε λεπτϊ Μουςικό χαλύ: κϊποιο μουςικό κομμϊτι που υποβϊλλει τη ςοβαρότητα τησ κατϊςταςησ (π.χ. Run του Ludovico Einaudi - https://www.youtube.com/watch?v=jfz-xdwpt-m). 2 η δραςτηριότητα: το τραπϋζι τησ κουζύνασ υπϊρχουν τϋςςερα ειςιτόρια. Αποφϊςιςε ποια ϊλλα τρύα ϊτομα θα ϋρθουν μαζύ ςου. Διαθϋςιμοσ χρόνοσ για την καταγραφό των προςώπων: τρύα λεπτϊ Μουςικό χαλύ: κϊποιο μουςικό κομμϊτι που υποβϊλλει τη ςοβαρότητα τησ κατϊςταςησ (Walk του Ludovico Einaudi - https://www.youtube.com/watch?v=p-ca1ocriv0). 3 η δραςτηριότητα: Πρϋπει να μοιραςτεύσ το ςϊκο ςου. Δεν μπορεύσ να πϊρεισ μαζύ ςου και τα δϋκα αντικεύμενα. Πρϋπει να περιοριςτεύσ ςτα τρύα, να ςβόςεισ επτϊ αντικεύμενα από τη λύςτα ςου. Διαθϋςιμοσ χρόνοσ για το ςβόςιμο των αντικειμϋνων: τρύα λεπτϊ Μουςικό χαλύ: κϊποιο μουςικό κομμϊτι που υποβϊλλει τη ςοβαρότητα τησ κατϊςταςησ (π.χ. Love is a mystery του Ludovico Einaudi - https://www.youtube.com/watch?v=guvy8qbac7e). 4 η δραςτηριότητα: Δϊςκαλοσ ςε ρόλο & Καυτό καρϋκλα ςύντομη παρουςύαςη του χαρακτόρα και ερωτόςεισ από τα παιδιϊ: «Εύμαι η Έιντα, πρόςφυγασ από τη υρύα. Εύμαι εδώ για να μϊθετε ό,τι θϋλετε για εμϋνα και για το ταξύδι μου. Εύμαι 115 ετών, πιο γηραιϊ πρόςφυγασ από τη υρύα, λϋνε οι δημοςιογρϊφοι, και τώρα βρύςκομαι ςτη Λϋςβο περιμϋνοντασ το πλούο για την Αθόνα. Σο ξϋρω πωσ οι μϋρεσ μου εύναι λύγεσ, αλλϊ ϋχω μια τελευταύα επιθυμύα, το μόνο που θϋλω πλϋον από τη ζωό, εύναι να ξαναδώ τα παιδιϊ μου ςτη Γερμανύα. Θα αναρωτιϋςτε πώσ ϋφταςα μϋχρι εδώ από το χωριό μου, γριϊ γυναύκα. Ο Άχμεντ, ϋνασ νϋοσ από το Κομπϊνι, με κουβϊληςε ςτην πλϊτη του. Σο ξϋρω πωσ τον κούραςα. Αν δεν όταν αυτόσ, κανεύσ δε θα με βοηθούςε. Εγώ θα φύγω, θα ϋρθουν τα παιδιϊ μου να με πϊρουν. τη Γερμανύα εύναι τα παιδιϊ μου, θα μου δώςουν ϊςυλο. Για τον ςωτόρα μου, όμωσ, φοβϊμαι. Έχει τα
ελύδα6 παιδιϊ και τη γυναύκα του ςτην Αυςτρύα, αλλϊ κανεύσ δεν ξϋρει πώσ θα πϊει εκεύ. Ρωτόςτε με ό,τι θϋλετε». Διαθϋςιμοσ χρόνοσ για ερωτόςεισ: δϋκα λεπτϊ 5 η δραςτηριότητα: Κακϊ νϋα. Σα ϋγκυρα ειςιτόρια εύναι τρύα. Πρϋπει να αφόςεισ κϊποιον πύςω. Πρϋπει να αποφαςύςεισ και να του γρϊψεισ ϋνα γρϊμμα αποχαιρετιςμού, εξηγώντασ του γιατύ πόρεσ αυτόν την απόφαςη. Διαθϋςιμοσ χρόνοσ για τη ςύνταξη τησ επιςτολόσ: 10 λεπτϊ Μουςικό χαλύ: Μουςικό που υποβϊλλει ςοβαρό διϊθεςη (π.χ. Oltremare του Ludovico Einaudi - https://www.youtube.com/watch?v=r8mzhqknbwo). Γ. Αξιολόγηςη 6 η δραςτηριότητα: Η μουςικό χαμηλώνει. Σα παιδιϊ κλεύνουν τα μϊτια. Ο δϊςκαλοσ ακουμπϊ ςτον ώμο ϋνα κι αυτό διαβϊζει την επιςτολό του. Μπορεύ να διαβϊςουν και δύο ταυτόχρονα. Διαθϋςιμοσ χρόνοσ για την ανϊγνωςη: όςοσ χρειϊζεται, χωρύσ να υπϊρξει πύεςη Μουςικό χαλύ: Μουςικό που υποβϊλλει ςοβαρό διϊθεςη (π.χ. Divenire του Ludovico Einaudi - https://www.youtube.com/watch?v=9qvglwahdak). Αναγκαύο εύναι, όπωσ αναφϋρθηκε, μετϊ το μϊθημα αυτό να ςυνδεθούν και πϊλι τα παιδιϊ με τα εδώ και το τώρα. Να χαλαρώςουν και να αποφορτιςτούν. Βιβλιογραφία Andemichael, A. (2013). The arts in refugee camps: ten good reasons. Forced Migration Review 43, 69-72. Andemichael, A. (2011). A review of the role of artistic activities in refugee camps. United Nations High Commissioner For Refugees Policy Development and Evaluation Service. Scott-Danter, H. (1998). Between Theatre and Therapy: Experiences of a Dramatherapist in Mozambique. In D. Dokter (Ed.), Arts Therapists, Refugees and Migrants: Reaching, 95. London: Jessica Kingsley Publishers. Conquergood, D. (1988). Health Theatre in a Hmong Refugee Camp: Performance, Communication, and Culture. The Drama Review 32 (3), 174-208. Schininà, G. (2004). Far Away, So Close. Psychosocial and Theatre Activities with Serbian Refugees. The Drama Review 48 (3), 32-49.