1 Κριτική Ανάγνωση Κειμένου Κώστας Δ. Ντίνας Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 2 Θέμα της παρουσίασης να δειχθεί πώς στο πλαίσιο του Κριτικού Γραμματισμού (επιλέγουμε και) επεξεργαζόμαστε αυθεντικά κείμενα (και στη σχολική τάξη) αυθεντικό κείμενο = δε φτιάχτηκε, για εκπαιδευτικές ανάγκες, αλλά για άλλες, της ζωής και της επικοινωνίας ειδικότερα: πώς επιλέγουμε και μελετούμε συγκριτικά κάποια κείμενα; Τι προκύπτει από τη συγκριτική, διακειμενική ανάλυση; 3 Θεωρητικές διευκρινίσεις 4 Οι δύο εκφάνσεις του κριτικού γραμματισμού Ο κριτικός γραμματισμός (critical literacy) ως όρος και ως έννοια παρουσιάζει δύο εκφάνσεις: τη «γλωσσολογική» και την «παιδαγωγική». Η μία έκφανση συνδέεται με τη Γλωσσολογία και η άλλη με την Παιδαγωγική Οι δύο εκφάνσεις ξεκινούν από διαφορετικές επιστημονικές αφετηρίες και από διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές. Και οι δύο υποστηρίζουν σε τελευταία ανάλυση τις ίδιες αρχές και έχουν τους ίδιους στόχους. 5 ο κριτικός γραμματισμός στη Γλωσσολογία 1/2 Για τη δημιουργία της πρωτοστατεί μια ομάδα γλωσσολόγων που στηρίζονται ουσιαστικά στο έργο του M.A.K. Halliday Αναπτύχθηκε αρχικά στην Αυστραλία και μεταφέρθηκε αργότερα στην Αγγλία. Επίδραση από τη Μαρξιστική Φιλοσοφία και την Κριτική Γλωσσολογία Αφετηρία και σκοπός: προσπάθεια συγκρότησης πλαισίου αρχών για την κατάκτηση δεξιοτήτων γραμματισμού και απώτερο στόχο τη γλωσσική αλλά και κοινωνική ενδυνάμωση. 6 ο κριτικός γραμματισμός στη Γλωσσολογία 2/2 Σύνολο γνώσεων και δεξιοτήτων σχετικών με την κριτική ανάγνωση προφορικών και γραπτών κειμένων και του πολιτισμού, που στοχεύουν στη δημιουργία υποκειμένων που θα είναι σε θέση να χρησιμοποιούν τον λόγο για να αμφισβητούν, να διεκδικούν, να δρουν και να συμμετέχουν στην κοινωνία ενεργά 7 ο κριτικός γραμματισμός στην Παιδαγωγική 1/2 Για τη δημιουργία της πρωτοστατεί μια ομάδα παιδαγωγών και κοινωνιολόγων που στηρίζονται ουσιαστικά στο έργο του P. Freire. Αναπτύχθηκε αρχικά στη Βραζιλία και μεταφέρθηκε αργότερα στις Η.Π.Α. Επίδραση από τη Μαρξιστική Φιλοσοφία και την Κριτική Παιδαγωγική Αφετηρία και σκοπός: συμβολή στη βοήθεια των μεγάλων ομάδων αναλφάβητων στη Βραζιλία.
Αφετηρία και σκοπός: συμβολή στη βοήθεια των μεγάλων ομάδων αναλφάβητων στη Βραζιλία. 8 ο κριτικός γραμματισμός στην Παιδαγωγική 2/2 Σύνολο δεξιοτήτων κριτικής ανάγνωσης, βαθύτερης κατανόησης και ερμηνείας προφορικών και γραπτών κειμένων αλλά και της ανάγνωσης, κατανόησης και ερμηνείας που στοχεύει στη δημιουργία υποκειμένων που θα είναι σε θέση να αμφισβητούν τα κυρίαρχα κοινωνικά δεδομένα, απόψεις και ιδεολογίες, να αναπτύσσουν δράσεις για τη διεκδίκηση ισότιμων θέσεων μέσα στις κοινωνικές δομές και να τις μετασχηματίζουν. 9 Κριτικός γραμματισμός: ορισμός 1/2 «O κριτικός γραμματισμός δεν αποδέχεται ως φυσικούς τους κυρίαρχους θεσμούς και λόγους, αλλά τους θέτει σε αμφισβήτηση. Kριτική σημαίνει να ανακαλύπτουμε πώς λειτουργεί κάτι, να μην παίρνουμε τα πράγματα ως δεδομένα, αλλά να κοιτάμε κάτω από την επιφάνειά τους, να θέτουμε ερωτήσεις του τύπου: 10 Κριτικός γραμματισμός: ορισμός 2/2 Γιατί υπάρχει ή συμβαίνει αυτό; Ποιος είναι ο σκοπός του; Τα συμφέροντα ποιου υπηρετεί; Τα συμφέροντα ποιου υπονομεύει; Πώς λειτουργεί; Eίναι απαραίτητο να λειτουργεί με αυτόν τον τρόπο ή θα μπορούσε να γίνει διαφορετικά ή καλύτερα;» Baynham 1992 11 παιδαγωγικές συνέπειες 1/2: στο πλαίσιο της Παιδαγωγικής του Κριτικού Γραμματισμού επιδιώκεται οι μαθητές (πβ. Π.Σ. Κύπρου & Ελλάδας): να αναπτύξουν κριτική αντίσταση σε σαφή ή υπονοούμενα νοήματα που συμβάλλουν στην καταπίεση ομάδων, στη διαιώνιση έμφυλων στερεοτύπων, σε διαφοροποιήσεις με βάση το φύλο, τη διαφορετικότητα κλπ., να αμφισβητούν ό,τι προβάλλεται ως κανονικό ή ουδέτερο και να είναι σε θέση να προτείνουν μέσα από τα κείμενά τους διαφορετικούς τρόπους θέασης ενός θέματος. 12 παιδαγωγικές συνέπειες 2/2: να διεκδικούν με δημοκρατικό τρόπο τα δικαιώματά τους και να πολεμούν κάθε μορφής κοινωνικό αποκλεισμό. να μην αποδέχονται τον κόσμο που τους περιβάλλει ως στατικό πλαίσιο, δεδομένο ή ουδέτερο, αλλά ως πεδίο σε συνεχή αλλαγή και μεταβολή, ως πεδίο για τη διαπραγμάτευση ποικίλων σχέσεων εξουσίας. 13 στο πλαίσιο του Κ.Γ. επιχειρείται συνολικός αναστοχασμός της παιδαγωγικής πράξης:
13 στο πλαίσιο του Κ.Γ. επιχειρείται συνολικός αναστοχασμός της παιδαγωγικής πράξης: εκπαιδευτικοί και μαθητές πρέπει να μπορούν να αποτιμούν πώς οι κειμενικές (συγγραφικές και αναγνωστικές) πρακτικές που (συν)οικοδομούνται στις τάξεις δεν αναπαράγουν μια παραδοσιακή προσέγγιση της διδασκαλίας (= μετάδοση γνώσεων) αλλά προωθούν τη συνοικοδόμηση της γνώσης (εκπαιδευτικοί + μαθητές). 14 κειμενικές πρακτικές τι πρακτικές ανάγνωσης και παραγωγής γραπτών ανταποκρίνονται στην παιδαγωγική του Κ.Γ.; τι κάνουμε (και στις σχολικές τάξεις) γύρω από τα κείμενα: τι κείμενα επιλέγουμε και πώς τα διαβάζουμε, τι είδους κείμενα ζητάμε να παράγονται στην τάξη; οι κειμενικές πρακτικές όχι ιδεολογικά ουδέτερες αλλά διαμορφώνουν ταυτότητες (και μαθητών και εκπαιδευτικών) παράδειγμα «παραδοσιακής» Κ.Π.: περίληψη βάσει πλαγιότιτλων, οργάνωση προτάσεων σε συνεκτικό κείμενο, αναζήτηση γλωσσικών στοιχείων σε κείμενο, απάντηση σε ερωτήσεις κατανόησης κειμένου 15 οι κειμενικές πρακτικές στον Κ.Γ. η ικανότητα κριτικής αποτίμησης και αποδόμησης του τρόπου με τον οποίο τα κάθε είδους κείμενα συμβάλλουν στο να αναδειχθούν συγκεκριμένα νοήματα ως κυρίαρχα. η ικανότητα σύνθεσης των νοημάτων και των πρακτικών γραμματισμού που όλα τα παιδιά (είτε από κυρίαρχα είτε από μη κυρίαρχα κοινωνικοπολιτισμικά στρώματα) συνεισφέρουν στη διάρκεια της μαθησιακής διαδικασίας 16 Θεωρητική βάση του Κ.Γ. η Σ.Λ.Γ. Σύμφωνα με τη Σ.Λ.Γ τα γραμματικά στοιχεία ενός κειμένου αποτελούν εν-δείκτες κοινωνικών σχέσεων και ιδεολογιών γι αυτό η δομή μιας πρότασης, π.χ., όχι όπως παραδοσιακά απλώς ως δομή: Υ+Ρ+Σ αλλά ως ένα σύνολο κατηγοριών που προβάλλουν συγκεκριμένους τρόπους αντιμετώπισης της πραγματικότητας, π.χ. υπέρ κάποιων κοινωνικών ομάδων κι όχι κάποιων άλλων. Άρα 17 γραμματικές επιλογές = ιδεολογία ποια νοήματα θα χρησιμοποιήσουμε ποιο το κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο λειτουργούμε και ποια η θέση στην οποία βρισκόμαστε 18 Κατά τη Σ.Λ.Γ. η γλώσσα για τη δημιουργία των νοημάτων
ποιο το κοινωνικό πλαίσιο μέσα στο οποίο λειτουργούμε και ποια η θέση στην οποία βρισκόμαστε 18 Κατά τη Σ.Λ.Γ. η γλώσσα για τη δημιουργία των νοημάτων χρησιμοποιεί τρεις μεταλειτουργίες: αναπαραστατική, διαπροσωπική και κειμενική η κάθε μια αντίστοιχες κειμενικές σημασίες ένα παράδειγμα βλ. Unsworth, L. (2006) Towards a metalanguage for multiliteracies education: Describing the meaning-making resources of language-image interaction. English Teaching: Practice and Critique, 5(1):55-76 19 Με ένα φίλο μου στο σπίτι συζητάμε, του λέω: «Η κόρη μου έρχεται αυτό το Σαββατοκύριακο». αναπαραστατική μεταλειτουργία: η δήλωσή μου αναπαριστά μια διαδικασία του εμπειρικού κόσμου (ερχομός της κόρης μου), έναν μετέχοντα στο γεγονός αυτό (η κόρη μου) και τις περιστάσεις που αφορούν το γεγονός (έρχεται αυτό το Σ/Κ και όχι άλλοτε). διαπροσωπική μεταλειτουργία: μια πληροφορία στον συνομιλητή μου κειμενική μεταλειτουργία: «Η κόρη μου» στην αρχή της γραμματικής πρότασης, δεδομένο στοιχείο, την ξέρει, «έρχεται αυτό το Σαββατοκύριακο» η νέα πληροφορία προς τον συνομιλητή μου. 20 Εναλλακτικά, αν: «Έρχεται η κόρη μου αυτό το Σαββατοκύριακο;» αναπαραστατική: μετέχων, διαδικασία, περιστάσεις οι ίδιες, αλλά, διαπροσωπική: το νόημα της εκφοράς έχει αλλάξει: όχι προσφορά αλλά αναζήτηση πληροφορίας. Αν «Αυτό το Σαββατοκύριακο έρχεται η κόρη μου», αναπαραστατική και διαπροσωπική μεταλειτουργίες ίδιες (μετέχων, διαδικασία κλπ, παροχή πληροφορίας) κειμενική μεταλειτουργία: η σημασία της εκφοράς έχει αλλάξει στην αρχή της γραμματικής πρότασης «Αυτό το Σ/Κ», η δεδομένη πληροφορία, «έρχεται η κόρη μου» η νέα πληροφορία. αναπαραστατική μεταλειτουργία ideational metafunction πώς η εμπειρία της πραγματικότητας αναπαρίσταται μέσα από τη χρήση σημειωτικών πόρων χωρίζεται σε εμπειρική και λογική μεταλειτουργία. η εμπειρική ταξινομεί την πραγματικότητα τεμαχίζοντάς την, μέσα από σχέσεις μέρους/όλου ή τάξης/υπο-τάξης, και ερμηνεύει την πραγματικότητα ή επεμβαίνει σε αυτή συγκροτώντας ακολουθίες συνεπαγωγών και ακολουθίες δραστηριοτήτων η λογική μεταλειτουργία αφορά στην πληροφοριακή διασύνδεση των στοιχείων που παράγει η εμπειρική μεταλειτουργία, μέσα από τη χρήση συγκεκριμένων λογικό-σημασιολογικών σχέσεων. δηλ. πώς ένα κείμενο μιλάει για ένα θέμα; ποια οπτική προβάλλει ή/και «κατασκευάζει»; πώς «αναπαριστά» την
η λογική μεταλειτουργία αφορά στην πληροφοριακή διασύνδεση των στοιχείων που παράγει η εμπειρική μεταλειτουργία, μέσα από τη χρήση συγκεκριμένων λογικό-σημασιολογικών σχέσεων. δηλ. πώς ένα κείμενο μιλάει για ένα θέμα; ποια οπτική προβάλλει ή/και «κατασκευάζει»; πώς «αναπαριστά» την πραγματικότητα; διαπροσωπική μεταλειτουργία interpersonal metafunction αφορά: την εμπλοκή των ατόμων σε επικοινωνιακές περιστάσεις τον ρόλο που παίζουν μέσα σε αυτές, και τους τρόπους συνδιαλλαγής και διαπραγμάτευσης που αναπτύσσουν κατά την διάρκεια της επικοινωνίας. αφορά: τα συναισθήματα που έχουν οι συναλλασσόμενοι τόσο για τους ίδιους όσο και για τους άλλους ανθρώπους, τις κρίσεις που κάνουν για τον χαρακτήρα άλλων προσώπων, και την εκτίμησή τους για την αξία διαφόρων πραγμάτων και καταστάσεων (Martin & White, 2005) δηλ. πώς τοποθετείται ο πομπός απέναντι στις πληροφορίες που μεταδίδει (πβ. τροπικότητα: πιθανότητα, βεβαιότητα ή/ και αξιολόγηση: επίθετα, επιρρήματα κ.λπ.). Πώς συνομιλεί με τον αναγνώστη; κειμενική μεταλειτουργία (textual metafunction) αφορά: την οργάνωση της πληροφορίας ενός κειμένου και τον τρόπο που αυτό αποτελεί μια ολότητα νοήματος τόσο στο πλαίσιο των ενδο-κειμενικών σχέσεων όσο και στο επίπεδο του κοινωνικού πλαισίου μέσα στο οποίο αυτό ανήκει (συγκείμενο). Ένα κείμενο υπάρχει ως τέτοιο, όταν διέπεται από κειμενικότητα. Προκειμένου να επιτευχθεί αυτή, θα πρέπει το κείμενο να χαρακτηρίζεται από συνεκτικότητα και συνοχή, κάτι που επιτυγχάνεται μέσα από τη λειτουργία συγκεκριμένων μηχανισμών. δηλ. πώς ένα σύνολο εκφωνημάτων και τρόπων μετάδοσης νοημάτων (γλωσσικών και οπτικών) συνδέονται μεταξύ τους και συγκροτούν μια δομή με νόημα. 21 οι τρεις κατηγορίες παραγωγής νοημάτων σχετίζονται με τις τρεις μεταβλητές που απαντούν στο επικοινωνιακό πλαίσιο: το πεδίο, τους συνομιλιακούς ρόλους, και τον τρόπο Το πεδίο (field): η φύση της κοινωνικής δράσης, αυτό στο οποίο εμπλέκονται οι συμμετέχοντες (π.χ. διάλογος σε αγοραπωλησία, διάλεξη σε αίθουσα, οδηγίες εκτέλεσης ενός πειράματος, εκλαϊκευμένη περιγραφή ενός φυσικού φαινομένου σε μια στήλη εφημερίδας κ.λπ.). Οι συνομιλιακοί ρόλοι (tenor): η σχέση των συμμετεχόντων στην επικοινωνία (σχέση ιεραρχίας ή συμμετοχής) και ο βαθμός εμπλοκής τους σε αυτή.
Το πεδίο (field): η φύση της κοινωνικής δράσης, αυτό στο οποίο εμπλέκονται οι συμμετέχοντες (π.χ. διάλογος σε αγοραπωλησία, διάλεξη σε αίθουσα, οδηγίες εκτέλεσης ενός πειράματος, εκλαϊκευμένη περιγραφή ενός φυσικού φαινομένου σε μια στήλη εφημερίδας κ.λπ.). Οι συνομιλιακοί ρόλοι (tenor): η σχέση των συμμετεχόντων στην επικοινωνία (σχέση ιεραρχίας ή συμμετοχής) και ο βαθμός εμπλοκής τους σε αυτή. Ο τρόπος (mode): ο ρόλος που παίζει η γλώσσα στην οργάνωση της πληροφορίας (πρωταγωνιστικός ή δευτερεύων) και οι επικοινωνιακοί δίαυλοι και τα μέσα που χρησιμοποιεί για αυτό το σκοπό (π.χ. γραπτός λόγος, ακουστικός λόγος, διαλογική μορφή με τη χρήση τηλεφώνου, διαλογική μορφή με τη χρήση υπολογιστή κλπ.). 22 και σχηματικά το Συστημικό-Λειτουργικό Μοντέλο 23 ένα ακόμα παράδειγμα για το πώς και η δομή μιας πρότασης κατασκευάζει την πραγματικότητα, πβ. κλίμακα αιτιότητας γενικευτικοί και ασαφείς όροι (ο άνθρωπος) συγκεκριμένα άτομα (ατομική ευθύνη) θεσμικά όργανα (συλλογική ευθύνη) έμφαση σε άψυχους δράστες Ο μαζικός τουρισμός καταστρέφει το περιβάλλον (έμφαση στον δράστη) Το περιβάλλον καταστρέφεται από τον μαζικό τουρισμό (μετριασμός του δράστη) Το περιβάλλον καταστρέφεται (απαλοιφή του δράστη) Το περιβάλλον πεθαίνει (απαλοιφή οποιουδήποτε δράστη) 24 άρα η κλίμακα αιτιότητας κατασκευάζεται με τις συντακτικές επιλογές που χρησιμοποιούνται για τη δόμηση μιας πρότασης, δηλαδή μεταβατικό ή αμετάβατο ρήμα; ενεργητική ή παθητική σύνταξη; ουσιαστικό ή ρήμα; με τις επιλογές αποκαλύπτεται ή αποκρύπτεται ο δράστης σε μια κλίμακα αιτιότητας. 25 όλα αυτά σημαίνουν ότι το κείμενο συνιστά ιδεολογική δομή, δηλ: δεν είναι σύνολο προτάσεων χωρίς ιδεολογία με την προτασιακή του δομή κατασκευάζει εκδοχές και απόψεις του κόσμου, σχετικές με συγκεκριμένες κοινωνικές ή/και πολιτισμικές ομάδες και με κοινωνικές και πολιτικές θέσεις. οι εκδοχές αυτές υπηρετούν και στηρίζουν τα συμφέροντα κάποιας ομάδας (κοινωνικής, φυλετικής, πολιτιστικής, επαγγελματικής, φύλου κ.λπ.).
οι εκδοχές αυτές υπηρετούν και στηρίζουν τα συμφέροντα κάποιας ομάδας (κοινωνικής, φυλετικής, πολιτιστικής, επαγγελματικής, φύλου κ.λπ.). 26 Ο όρος "κείμενο" παραδοσιακά αναφέρεται στο γραπτό υλικό. Στον Κριτικό Γραμματισμό η έννοια διευρύνεται για να συμπεριλάβει, για παράδειγμα, τα κείμενα των μέσων ενημέρωσης, τα προφορικά κείμενα και τα κείμενα με εικόνες και γραφικά. Με την έννοια αυτή, το κείμενο δεν είναι συνώνυμο με το βιβλίο. 27 Ο Κριτικός Γραμματισμός «αντιμετωπίζει τους αναγνώστες ως ενεργούς συμμέτοχους στη διαδικασία της ανάγνωσης και τους καλεί να προχωρήσουν πέρα από την παθητική αποδοχή του μηνύματος του κειμένου και να διερευνήσουν, να εξετάσουν ή και να αμφισβητήσουν τις σχέσεις εξουσίας που υπάρχουν ανάμεσα στους αναγνώστες και τους συγγραφείς. Επικεντρώνεται σε θέματα εξουσίας και δύναμης και προωθεί τον προβληματισμό, τον μετασχηματισμό και τη δράση» (Freire, 1970) 28 «... κάθε μέρα που διδάσκουμε στην πραγματικότητα κάνουμε επιλογές: παίρνουμε αποφάσεις σχετικά με το ποια κείμενα επιλέγουμε, ποια μηνύματα, ποιες αξίες μεταδίδουμε και ποιες στάσεις παίρνουμε απέναντι στις αλήθειες των κειμένων αυτών και των λόγων. Δεν υπάρχει μαγική μέθοδος για τον Γραμματισμό. Δεν υπάρχει μια μοναδική ή απλή ή ενιαία προσέγγιση για τον Κριτικό Γραμματισμό... Και αυτό ίσως ξεχωρίζει τις προσεγγίσεις στον Κριτικό Γραμματισμό: δεν έχει ως στόχο να δώσει μια καθολική, αδιαμφισβήτητη, επιστημονική απάντηση για το πώς να διδάσκει κανείς. Αντίθετα, πολύ συνειδητά ανοίγει ένα σύμπαν δυνατοτήτων, ένα σύμπαν ενδεχόμενων κριτικών αναγνώσεων, κριτικών αναγνωστικών θέσεων και πρακτικών» (Luke 2004). 29 Στόχος ενός προγράμματος κριτικού γραμματισμού: Η καλλιέργεια κριτικής γλωσσικής επίγνωσης 1/2: διάγνωση της ιδεολογικής διάστασης της γλώσσας και των κειμένων. Δηλαδή: ο εντοπισμός του τρόπου με τον οποίο μέσω των γλωσσικών στοιχείων (γραμματική, λεξιλόγιο) και του τρόπου οργάνωσης των πληροφοριών κατασκευάζονται διαφορετικές οπτικές του κόσμου, που εξυπηρετούν συγκεκριμένες ομάδες έναντι άλλων. η ανάπτυξη κριτικής αντίστασης σε σαφή ή υπονοούμενα νοήματα που συμβάλλουν στην καταπίεση ομάδων, στη
ο εντοπισμός του τρόπου με τον οποίο μέσω των γλωσσικών στοιχείων (γραμματική, λεξιλόγιο) και του τρόπου οργάνωσης των πληροφοριών κατασκευάζονται διαφορετικές οπτικές του κόσμου, που εξυπηρετούν συγκεκριμένες ομάδες έναντι άλλων. η ανάπτυξη κριτικής αντίστασης σε σαφή ή υπονοούμενα νοήματα που συμβάλλουν στην καταπίεση ομάδων, στη διαιώνιση έμφυλων στερεοτύπων, σε διαφοροποιήσεις με βάση το φύλο, τη διαφορετικότητα κ.λπ., 30 Η καλλιέργεια κριτικής γλωσσικής επίγνωσης 2/2 η αμφισβήτηση όσων προβάλλονται ως κανονικά ή ουδέτερα και η αντιπρόταση μέσω κειμένων διαφορετικών τρόπων θέασης ενός θέματος η διεκδίκηση με δημοκρατικό τρόπο των δικαιωμάτων και η καταπολέμηση κάθε μορφής κοινωνικού αποκλεισμού. η μη αποδοχή του κόσμου ως ενός στατικού πλαισίου, δεδομένου ή ουδέτερου, αλλά ως πεδίου σε συνεχή αλλαγή και μεταβολή, ως πεδίου για τη διαπραγμάτευση ποικίλων σχέσεων εξουσίας. 31 Πώς επιτυγχάνονται οι στόχοι αυτοί; Με την υιοθέτηση κατάλληλων κειμενικών πρακτικών, δηλ. πρακτικών ανάγνωσης και παραγωγής (γραπτών κυρίως) κειμένων, που αναπτύσσονται στο πλαίσιο μιας ενότητας, ώστε να υλοποιούν την παιδαγωγική του κριτικού γραμματισμού Τι κάνουμε στην τάξη με τα κείμενα: ποια και πώς τα επιλέγουμε; πώς τα διαβάζουμε; τι κείμενα ζητάμε από τους μαθητές μας να παραγάγουν; Οι κειμενικές αυτές πρακτικές δεν είναι ουδέτερες, αλλά διαμορφώνουν ταυτότητες μαθητών και εκπαιδευτικών. 32 Επομένως Το κείμενο δεν είναι σύνολο προτάσεων χωρίς ιδεολογικό περιεχόμενο, αλλά η δομή του κατασκευάζει την εκδοχή του συντάκτη του για τον κόσμο ο συντάκτης του ανήκει σε κοινωνική και πολιτισμική ομάδα, έχει κοινωνικές και πολιτικές θέσεις άρα, με όργανο τη γλώσσα, το κείμενο κατασκευάζει την εκδοχή που συμφέρει το άτομο ή μια ιδιαίτερη (κοινωνική, φυλετική, πολιτιστική, θρησκευτική κ.λπ.) ομάδα 33 οι 4 άξονες προσέγγισης/ανάλυσης κειμένου Το κείμενο και το πλαίσιο επικοινωνίας ενότητα που αποκτά νόημα σε ένα επικοινωνιακό πλαίσιο (πβ. τρόπος και τόνος). Εντοπίζουμε συγκείμενο, πεδίο, τόνο, τρόπο, αποδέκτη, σκοπό Το κείμενο ως γλωσσική και νοηματική δομή γλωσσική, νοηματική δομή που απηχεί ένα κειμενικό είδος, ενότητα με νοηματική συνέχεια που δηλώνεται γλωσσικά. Εντοπίζουμε τις λεξιλογικές και γραμματικές επιλογές (πβ. αναπαραστατική λειτουργία), τους μηχανισμούς συνοχής και συνεκτικότητας κ.λπ.
γλωσσική, νοηματική δομή που απηχεί ένα κειμενικό είδος, ενότητα με νοηματική συνέχεια που δηλώνεται γλωσσικά. Εντοπίζουμε τις λεξιλογικές και γραμματικές επιλογές (πβ. αναπαραστατική λειτουργία), τους μηχανισμούς συνοχής και συνεκτικότητας κ.λπ. Το κείμενο ως κοινωνική πρακτική ένας τρόπος διαπραγμάτευσης κοινωνικών σχέσεων, μέσο διαλόγου με ευρύτερη κοινωνία. Εντοπίζουμε τις κειμενικές επιλογές ως μηχανισμούς δόμησης κοινωνικοπολιτισμικών ταυτοτήτων και σχέσεων εξουσίας Το κείμενο ως αντικείμενο αξιολόγησης αποτίμηση της αποτελεσματικότητας του κειμένου και των κειμενικών πρακτικών (και στο πλαίσιο του σχολικού εγγραμματισμού) 34 Πρόταση ανάγνωσης (και διδακτικής αξιοποίησης ) Ενδεικτικός σχεδιασμός της ανάγνωσης / διδασκαλίας σε συζήτηση προτείνεται να ασχοληθούμε με μη κυβερνητικές οργανώσεις κι αμέσως μετά με ιατρικής φύσης ΜΚΟ Οι μαθητές φέρνουν κατά ομάδες συγκεκριμένες πληροφορίες για τις ΜΚΟ (βλ. βικιπαίδεια) και τις παρουσιάζουν σε πρόγραμμα παρουσίασης [ομαδοσυνεργατική, σύγχρονη τεχνολογία, περιεχόμενο] Συζήτηση για τις ΜΚΟ. Διάφορες διαστάσεις των δραστηριοτήτων τους. [κριτικός γραμματισμός] Ίσως προκύψει συζήτηση με συγκεκριμένες πληροφορίες για όχι καλή εφαρμογή των αρχών των ΜΚΟ [κριτικός γραμματισμός] Βλ. εντελώς ενδεικτικά και απόψεις άλλων για τις ΜΚΟ http://goo.gl/j4qbci, http://goo.gl/5hzbah, http://goo.gl/eexqap, http://goo.gl/6ttrp1, http://goo.gl/rxbnyw 35 στη συνέχεια Δίνονται τα δύο κείμενα (Γιατροί του κόσμου, Γιατροί δίχως σύνορα) [περιεχόμενο, σύγχρονη τεχνολογία] Διαβάζουν οι μαθητές τα κείμενα Εξετάζονται τα κείμενα σε σχέση με το πλαίσιο επικοινωνίας 36 Ενδεικτικές ερωτήσεις: Πού είναι δημοσιευμένα αυτά τα κείμενα; (Διαδίκτυο). Ποια σελίδα είναι; (αρχική, απαντάει στο ποιοι είμαστε). Τι άλλες σελίδες έχει ο ιστότοπος; (φαίνεται στη σελίδα). Σε τι διαφέρουν οι δυο σελίδες; (η μία περισσότερες διαφημίσεις). Ποιος είναι ο ρόλος της φωτογραφίας; (να συνδέσει το έργο τους με τη δραστηριότητα, το έργο τους). 37 Εξετάζονται τα κείμενα ως γλωσσικές και νοηματικές δομές (λεξιλόγιο, ύφος, δομή, σχέση εικόνας - κειμένου, ποιο νόημα δίνει;)
ως γλωσσικές και νοηματικές δομές (λεξιλόγιο, ύφος, δομή, σχέση εικόνας - κειμένου, ποιο νόημα δίνει;) 38 γλωσσική και νοηματική δομή των κειμένων 1/2 Ποια η διαφορά των δύο κειμένων και πού φαίνεται: α) Στο ΓτΚ τονίζεται η ελληνικότητα και η προσφορά των Ελλήνων γιατρών, ενώ στο ΓχΣ τονίζεται η προσφορά των γιατρών γενικά, πβ. και φωτογραφία, β) Στο ΓτΚ τονισμός στον τίτλο, Έλληνες, βαθιά ελληνική, γνήσια ελληνική, πβ. και πολυτροπικότητα στο ΓχΣ διεθνής, ανεξάρτητη, ανθρωπιστική οργάνωση κτλ. 39 γλωσσική και νοηματική δομή των κειμένων 2/2 Λειτουργική Γραμματική: Οι μετοχές στο ΓτΚ: βασιζόμενη, διατηρώντας, συμπληρώνοντας, προσφέροντας, στο ΓχΣ: εργαζόμενοι, Μπορούν να εκφραστούν διαφορετικά; Δοκιμάζουμε την ανάλυσή τους και διδάσκουμε μετοχές. Αντικαθιστούμε ρήματα με μετοχές και αντίστροφα. Βλέπουμε τις συνέπειες στο νόημα. Συντελικοί χρόνοι (χρόνος και ποιόν ενέργειας): Στο ΓτΚ: έχουν αναγνωριστεί, έχουν βρεθεί, έχουν πραγματοποιηθεί. Στο ΓχΣ: έχουν πληγεί. Τι μπορεί να σημαίνουν αυτές οι επιλογές; Ποιες άλλες είναι πιθανές; 40 τα κείμενα σε σχέση με την κοινωνική πρακτική Εξετάζεται τι εξυπηρετούν κοινωνικά οι ΜΚΟ και ειδικά αυτές; γιατί (να) υπάρχουν; πώς χρηματοδοτούνται; άλλα που συζητήθηκαν ήδη την προηγούμενη ώρα 41 τα κείμενα ως αντικείμενα αξιολόγησης ποιο κείμενο θεωρείτε ότι είναι πιο αποτελεσματικό; γιατί; πώς θα το δείχνατε; 42 4η ώρα Να βρουν στο Διαδίκτυο και άλλες ΜΚΟ και να βρουν πώς (αυτο)παρουσιάζονται ευκαιρία για καλλιέργεια κριτικού γραμματισμού να δουν πώς έχουν διαφοροποιηθεί σήμερα οι (αυτο)παρουσιάσεις των δύο ΜΚΟ, μετά από ένα χρόνο 43 5η ώρα: Γραπτός λόγος
ευκαιρία για καλλιέργεια κριτικού γραμματισμού να δουν πώς έχουν διαφοροποιηθεί σήμερα οι (αυτο)παρουσιάσεις των δύο ΜΚΟ, μετά από ένα χρόνο 43 5η ώρα: Γραπτός λόγος α) επιστολή προς τους ΓτΚ να διαφοροποιήσουν την παρουσίασή τους τονίζοντας περισσότερο το ανθρωπιστικό στοιχείο και όχι το ελληνικοκεντρικό στους ΓχΣ αντίστοιχα β) να φανταστούν μια ΜΚΟ που θέλουν να ανήκουν και να γράψουν κατά ομάδες (ανάλογα με τη ΜΚΟ που σκέφτηκαν) το κείμενο (αυτο)παρουσίασής της γ) να στείλουν επιστολές και στις δύο ΜΚΟ με περιεχόμενο που θα (συν)αποφασίσουν 44 6η -7η ώρα Επαναδιατύπωση επιλεγμένων κειμένων με βάση τα κριτήρια που τέθηκαν 45 τέλος