Αναδιάρθρωση και Εξορθολογισµός της διδακτέας ύλης στο Γυµνάσιο στο µάθηµα της Ιστορίας

Αναδιάρθρωση και Εξορθολογισµός της διδακτέας ύλης στο Γυµνάσιο στο µάθηµα της Ιστορίας

Oι περιορισµοί του εγχειρήµατος: Προβλήµατα που σχετίζονται µε τα συγκεκριµένα βιβλία και το ισχύον αναλυτικό πρόγραµµα Προβλήµατα που σχετίζονται µε τη διδασκαλία του µαθήµατος Προβλήµατα που σχετίζονται µε γενικότερες εκπαιδευτικές ανάγκες

Προβλήµατα που σχετίζονται µε τα συγκεκριµένα βιβλία: Βιβλία µε πυκνή αφήγηση, µε αναφορές σε πολλά γεγονότα και ως ένα βαθµό και βιβλία µε διαφορετικές οπτικές Βιβλία που καλύπτουν µεγάλο εύρος ύλης

Προβλήµατα που σχετίζονται µε τη διδασκαλία του µαθήµατος: Πολλές και διαφορετικές αναθέσεις Αλλαγές στις διδακτικές ώρες: η διδασκαλία της Ιστορίας της Α Γυµνασίου έχει γίνει ήδη προ πολλού από τρίωρη δίωρη και από το πιλοτικό πρόγραµµα και εξής το ίδιο συνέβη και µε την Ιστορία της Γ Γυµνασίου Προβλήµατα ασυνέχειας που δηµιουργεί η συνεχής αφαίρεση ενοτήτων σε κάθε επιχειρούµενη προσπάθεια µείωσης της ύλης Αδυναµία ολοκλήρωσης της ύλης Αδυναµία αξιοποίησης εν γένει του ιστορικού υλικού και το κυριότερο: ιδασκαλία του µαθήµατος συνήθως µε βάση την παράθεση γεγονότων, χωρίς τις απαραίτητες συνδέσεις, ερµηνείες, ώστε οι µαθητές να αποκτήσουν µια ευρύτερη εικόνα για το τι έχει συµβεί και να µπορούν να το εντάξουν σε ιστορικό πλαίσιο

Προβλήµατα που σχετίζονται µε γενικότερες εκπαιδευτικές ανάγκες: Αλλαγές στον τρόπο µάθησης και ανάγκη υιοθέτησης πιο ενεργητικών τρόπων µάθησης Αξιοποίηση του διαδικτύου ως εργαλείου για την ιστορική διερεύνηση και µάθηση.

Ποιοι ήταν οι στόχοι µας: Να αποσυµφορηθεί η κάθε ενότητα µε την ανάδειξη των συγκεκριµένων σηµείων που οι µαθητές/τριες οφείλουν να εµπεδώσουν, Να περιοριστεί η έκταση της διδακτέας ύλης, χωρίς όµως αυτό να δηµιουργήσει χάσµατα και κενά στη µάθηση Να διατεθεί διδακτικός χρόνος σε ενεργητικούς τρόπους µάθησης, π.χ. διερεύνηση, κριτικό σχολιασµό πηγών, εκπόνηση εργασιών και εντέλει να καταστεί δυνατή και η ολοκλήρωση της ύλης.

Οι τρόποι µε τους οποίους προσπαθήσαµε να επιλύσουµε τα παραπάνω ζητήµατα είναι οι εξής: 1. Αναδιάρθρωση της ύλης 2. Μείωση της ύλης και εξορθολογισµός 3. Προτεινόµενο υποστηρικτικό υλικό και δραστηριότητες 4. Προτάσεις για συνθετικές εργασίες

1. Αναδιάρθρωση ενοτήτων Αν στην Α και Β Γυµνασίου η αναδιάταξη ενοτήτων ήταν πολύ µικρής κλίµακας και κινήθηκε στην κατεύθυνση διορθωτικών παρεµβάσεων, π.χ. στη Β Γυµνασίου στην ενότητα του Ιουστινιανού προσθέσαµε συγκεκριµένη δραστηριότητα µε χάρτη για τη µεγάλη µετανάστευση των λαών και τις περιοχές εγκατάστασης των πληθυσµών, ώστε να γίνει κατανοητό το όραµα του αυτοκράτορα.

στην περίπτωση της Γ Γυµνασίου η παρέµβασή µας ήταν µεγαλύτερης έκτασης και οργανώθηκε γύρω από τους εξής άξονες: 1. επαναστάσεις του 18ου και του 19ου αιώνα 2. πολιτειακή ταυτότητα της µετεπεναστατικής Ελλάδας κατά το 19ο αι. 3. εθνικοί και Παγκόσµιοι πόλεµοι του 20ού αιώνα 4. κύριες αλλαγές του µεταπολεµικού κόσµου Πρόκειται για επιλογή που επιβάλλεται όχι µόνο από τη µείωση των διδακτικών ωρών του µαθήµατος, αλλά και για µεθοδολογικούς λόγους, να κατανοήσουν π.χ. οι εκπαιδευτικοί την ανάγκη να οργανώσουν τη διδασκαλία τους µε βάση έννοιες (διαφωτισµό, επανάσταση, σύνταγµα κλπ.) και όχι µε βάση τα γεγονότα.

Μείωση της ύλης και εξορθολογισµός Προτείνεται διδασκαλία των διδακτικών ενοτήτων µε δύο τρόπους: α) «ιδασκαλίαµε έµφαση στα ακόλουθα σηµεία» και β) «συνοπτική παρουσίαση» ή «απλή αναφορά».

ιδασκαλία µε έµφαση στα ακόλουθα σηµεία: πρόκειται για επισήµανση των στοιχείων κάθε διδασκόµενης ενότητας στα οποία ο/η εκπαιδευτικός καλείται να επιµείνει και τα οποία οι µαθητές/τριες οφείλουν να εµπεδώσουν και στα οποία εντέλει θα εξεταστούν. Είναι τα σηµεία εκείνα που κρίνονται απαραίτητα για την ιστορική κατανόηση της συγκεκριµένης ενότητας, αλλά και αποτελούν προϋπόθεση για την κατανόηση των εποµένων. Αρκετές φορές τα σηµεία αυτά αποτελούν και αντίστοιχα ερωτήµατα που µπορεί ο διδάσκων να θέσει στους µαθητές του. Ακολουθεί χαρακτηριστικό παράδειγµα:

Η συµµαχία της ήλου -Η συµµαχία όργανο της αθηναϊκής ηγεµονίας ιδασκαλία της ενότητας µε έµφαση στα ακόλουθα σηµεία: Σκοπός και τρόπος λειτουργίας της Συµµαχίας, σ. 69 Στοιχεία που δείχνουν τη µετατροπή της συµµαχίας σε όργανο της αθηναϊκής δηµοκρατίας, σ. 69-70

Συνοπτική παρουσίαση ή απλή αναφορά: Πρόκειται για ενότητες ή σηµεία που δεν θα συµπεριληφθούν στην εξεταστέα ύλη, και τα οποία ο/η εκπαιδευτικός είτε δίνει περιληπτικά, είτε απλώς αναφέρει προκειµένου να διασφαλιστεί η ιστορική συνέχεια και κατανόηση, είτε ακόµη, προκειµένου να καταστεί εύληπτη η συνοπτική παρουσίασή τους, τα παρουσιάζει µε υποστηρικτικό υλικό, π.χ. γραπτές πηγές, χάρτες, εικόνες κ.ά. Ακολουθούν χαρακτηριστικά παραδείγµατα:

Η υποταγή του ελληνικού κόσµου Συνοπτική παρουσίαση της ενότητας Υποστηρικτικό υλικό - ιαδραστικός χάρτης «Ο ελληνιστικός κόσµος και η Ρώµη, 200 π.χ.»,φωτόδενδρο, http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9573 -Χάρτης µε τα κυριότερα στάδια εξάπλωσης του ρωµαϊκού κράτους µέχρι το 30 π.χ. http://www.vox.com/2014/8/19/5942585/40-maps-thatexplain-the-roman-empire -Πηγή της σ. 126 του βιβλίου για την στάση των Ελλήνων απέναντι στη ρωµαϊκή πολιτική του «διαίρει και βασίλευε»

Τα αποτελέσµατα του Β Παγκοσµίου Πολέµου και η ίδρυση του Οργανισµού Ηνωµένων Εθνών ιδασκαλία της ενότητας µε έµφαση στα ακόλουθα σηµεία: α) Οι ανθρώπινες απώλειες και οι αναγκαστικές µετακινήσεις πληθυσµών (απλή αναφορά), σ. 135 β) Οι υλικές καταστροφές (απλή αναφορά), σ. 135 γ) Η κατάρρευση του βιοτικού επιπέδου σ. 135 δ) Η ηθική καταρράκωση, σ. 135 136 ε) Η εξασθένηση του διεθνούς ρόλου της Ευρώπης (απλή αναφορά), σ. 136 στ) Ο.Η.Ε, σ. 136

Ποιες ενότητες ή σηµεία έχουµε συµπεριλάβει στην κατηγορία της συνοπτικής παρουσίασης ή απλής αναφοράς; Πρόκειται για ενότητες ή σηµεία που : συχνά παραθέτουν γεγονότα, στρατιωτικά, π.χ. τα γεγονότα του Πελοποννησιακού πολέµου, τα γεγονότα των Παγκοσµίων Πολέµων, ή εµπεριέχουν πολλές λεπτοµέρειες, όπως π.χ. αναφορές σε αριθµητικά δεδοµένα για τις ανθρώπινες απώλειες ενός πολέµου παραθέτουν γεγονότα ή στοιχεία που οι µαθητές/τριες έχουν διδαχθεί αναλυτικά σε άλλες τάξεις και σε άλλα µαθήµατα, όπως, π.χ. οι δύο ενότητες για τον χριστιανισµό στην Α Γυµνασίου µπορεί να αναφέρονται σε στοιχεία που θα εξεταστούν αναλυτικά στη συνέχεια, π.χ. στην Α Γυµνασίου προτείνουµε την παρουσίαση της εξέλιξης των πολιτευµάτων µε διάγραµµα, καθώς οι µαθητές θα έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν αναλυτικά την εξέλιξη αυτή µέσα από το παράδειγµα της Αθήνας µπορεί να αναφέρονται σε στοιχεία που σε µεγάλο βαθµό µπορούν να συναχθούν από άλλες ενότητες (π.χ. τα αίτια του κινήµατος στο Γουδί) µπορεί να αποτελέσουν θέµατα συνθετικών εργασιών, π.χ. ο πολιτισµός του Βυζαντίου στηβ τάξηήηοικονοµίακαιηκοινωνίατηςελλάδαςτον 19 ο αι. Ωστόσο, στην περίπτωση της Γ Γυµνασίου έχουµε συµπεριλάβει στην κατηγορία αυτή φαινόµενα σηµαντικά για την κατανόηση του ιστορικού γίγνεσθαι µε τα οποία όµως οι µαθητές/τριες δεν µπορούν παρά να έχουν µια πρώτη επαφή, λόγω της µεγάλης έκτασης της ύλης στην τάξη αυτή.

Ας δούµε τώρα ποια µορφή έχουν οι οδηγίες που έχουν αποσταλεί: 1. Τρόπος διδασκαλίας 2. Υποστηρικτικό υλικό 3. Προτεινόµενη/ες δραστηριότητα/τες 4. Προτάσεις για εργασίες (Α και Β Γυµνασίου) Στις επόµενες δύο διαφάνειες βλέπουµε δύο χαρακτηριστικά παραδείγµατα.

1.Τα αίτια και οι αφορµές του Πελοποννησιακού πολέµου-ο Αρχιδάµειος πόλεµος 2.Η εκστρατεία στη Σικελία - Ο εκελεικός πόλεµος. Προτείνεται ενιαία παρουσίαση των ενοτήτων, µε έµφαση στα ακόλουθα σηµεία: Αίτια, σ. 83 Αφορµές, σ. 83 Φάσεις του πολέµου, σ. 83 Τελική έκβαση -Συνθήκη ειρήνης, σ. 87-88 Αποτελέσµατα, σ. 88 Υποστηρικτικό υλικό -Επιλεγµένες πηγές από Θουκυδίδη και Ξενοφώντα, ώστε να αναδεικνύονται τα παραπάνω σηµεία -Χάρτης για αποτύπωση των πόλεων που συντάχθηκαν µε τη Σπάρτη ή την Αθήνα και των κυριότερων συγκρούσεων. Για χάρτες, βλ.: - ιαδραστικός χάρτης, «Πελοποννησιακός Πόλεµος (οι συµµαχίες)», Φωτόδενδρο : http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/9314 -Χάρτης Α φάσης Πελοποννησιακού πολέµου, σε σχέδιο µαθήµατος: http://goo.gl/bdqshp Χάρτης της σικελικής εκστρατείας: http://www.e-yliko.gr/images/istoria/maps/files/mapsn2/415a.jpg Προτεινόµενη δραστηριότητα: Παιχνίδι ρόλων: Με το τέλος του πολέµου, ένας νικητής Σπαρτιάτης κι ένας ηττηµένος Αθηναίος µιλούν για την εµπειρία του πολέµου ο καθένας από τη δική του πλευρά. Προσπαθήστε να αναπαραστήσετε αυτά που θα έλεγε ο καθένας.

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΗΣ ΜΕΣΑΙΩΝΙΚΗΣ ΕΥΡΩΠΗΣ ΜΕΤΑ ΤΗ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ ΤΩΝ ΛΑΩΝ (5ος-10ος αι.) 2. Ο Καρλοµάγνος και η εποχή του Ανάκληση γνώσεων για τη µεγάλη µετανάστευση των λαών και τα κράτη στη δυτική Ευρώπη. ιδασκαλία της ενότητας µε έµφαση στα ακόλουθα σηµεία: Η αυτοκρατορία του Καρλοµάγνου και η οργάνωσή της, σ. 89 Η διαίρεσή της µε τη Συνθήκη του Βερντέν, σ. 89 Υποστηρικτικό υλικό: -Χάρτης µε τα γερµανικά κράτη -Αποσπάσµατα από βίντεο «Οι Γότθοι» (26.41 ). ιαθέσιµο στο: https://www.youtube.com/watch?v=fuxpryy9-wc -Χάρτης Ευρώπης ώστε να κατανοηθεί η θέση και η έκταση της αυτοκρατορίας του Καρλοµάγνου και των κρατών των διαδόχων του: (-http://www.medievaleuropeonline.com/maps/4-1.pdf -Η αυτοκρατορία των Καρολιδών την εποχή του Καρλοµάγνο στο Μεσαιωνική και νεότερη Ιστορία. Από την ίδρυση της Κωνσταντινούπολης (330 µ.χ.) ως τις αρχές του 18ου αι.,β Γυµνασίου, Αθήνα 2007, σ. 52: http://repository.edulll.gr/edulll/handle/10795/262 Προτεινόµενη δραστηριότητα: -Ερώτηση 1, σ. 90 του βιβλίου.

Υποστηρικτικό υλικό και προτεινόµενες δραστηριότητες Προκειµένου ο/η εκπαιδευτικός να διευκολυνθεί τόσο στον στόχο της εφαρµογής της διερευνητικής µάθησης όσο και στον στόχο µιας πιο «οικονοµικής» διαχείρισης της ύλης, πρόθεσή µας ήταν να προτείνουµε ενδεικτικά υλικό και δραστηριότητες για την πραγµατοποίηση της διδασκαλίας του. εν πρόκειται για την παράθεση ενός εξαντλητικού καταλόγου υλικού και δραστηριοτήτων, αλλά για τη συγκέντρωση και πρόταση µε τρόπο ενδεικτικό υλικού και δραστηριοτήτων που διευκολύνουν την ενεργητική µάθηση και συµµετοχή των µαθητών/τριών. Οι δραστηριότητες αυτές κινούνται από το επίπεδο παρατήρησης, αναζήτησης και συγκέντρωσης πληροφοριών => στο επίπεδο ανάλυσης, σύγκρισης, σύνθεσης => στο επίπεδο αποτίµησης, αξιολόγησης φαινοµένων, της δράσης ιστορικών προσώπων, κλπ.

Ετσι στις δραστηριότητες των σχολικών βιβλίων προσθέσαµε δραστηριότητες που επιτρέπουν την πιο ενεργητική συµµετοχή των µαθητών/µαθητριών, όπως π.χ. αγώνα λόγου µε συγκρίσεις και ανταλλαγή επιχειρηµάτων, παιχνίδια ρόλων, αλλά και προτάσεις ενασχόλησης µε ζητήµατα του τόπου στον οποίο ζουν οι µαθητές/τριες, που µπορούν να αναδειχθούν µε µικρές ερευνητικές εργασίες, κλπ.

Πολύ συχνά υλικό και δραστηριότητες συνθέτουν ένα µικρό σχέδιο µαθήµατος, από το οποίο ο/η εκπαιδευτικός επιλέγει ανάλογα µε τον χρόνο, τα ενδιαφέροντα και τις δυνατότητες της τάξης του. Γιατί το κάναµε αυτό; Γιατί πιστεύουµε ότι κάθε φορά ο /η εκπαιδευτικός πρέπει να έχει ένα σαφές σχέδιο διδασκαλίας του µαθήµατος, ώστε να µπορεί να συνδέει τα γεγονότα της µιας ενότητας µε εκείνα µιας προηγούµενης ή µιας επόµενης. Γιατί τα γεγονότα πρέπει να νοηµατοδοτούνται, ώστε να συνδέονται µε νοητικές κατηγορίες και µε έννοιες στο µυαλό των µαθητών/τριών.

Επειδή στη Γ τάξη ο διδακτικός χρόνος είναι πολύ περιορισµένος και επειδή η αναδιάταξη της ύλης στην τάξη αυτή είναι µεγαλύτερη από τις άλλες δύο τάξεις, οι προτάσεις µας για υποστηρικτικό υλικό στην περίπτωση αυτή είναι µικρότερης έκτασης από τις άλλες δύο. Αυτό έγινε προκειµένου να βοηθηθούν οι συνάδελφοι στην κατεύθυνση της αναδιάταξης της ύλης και στην κατεύθυνση της διδασκαλίας του µαθήµατος µε βάση ιστορικές έννοιες. Για τον λόγο αυτό και υποστηρίξαµε τις δραστηριότητες του βιβλίου που κινούνται σε αυτήν την κατεύθυνση. Είναι προφανές ότι ο/η εκπαιδευτικός µπορεί να αξιοποιήσει δικό του υποστηρικτικό υλικό και να προτείνει δικές του δραστηριότητες. Οι τελευταίες µπορούν να γίνουν στην τάξη ή να δοθούν, σε κάποιες περιπτώσεις, ως εργασίες στο σπίτι.

Οι εργασίες που προτείνονται στο τέλος για την Α και Β Γυµνασίου αποτελούν και αυτές ενδεικτική παράθεση ιδεών και θεµάτων. Για την εκπόνηση των εργασιών αυτών απαιτείται συµπληρωµατική βιβλιογραφία και δικτυογραφία από τον/την εκπαιδευτικό για ό,τι επιλεγεί από τους/τις µαθητές/τριες. Οι παρούσες οδηγίες προβλέπουν τη διάθεση κάποιων ωρών στην Α και Β Γυµνασίου, µετά την ολοκλήρωση της ύλης, για την ανάθεση, καθοδήγηση από τον/την εκπαιδευτικό και παρουσίαση από τους/τις µαθητές/τριες αυτών των εργασιών, ως ολοκλήρωση της διδασκαλίας του µαθήµατος στην κάθε τάξη. Στην περίπτωση της Γ Γυµνασίου πιστεύουµε ότι ο/η εκπαιδευτικός µπορεί να βρει πολύ ενδιαφέρουσες διαθεµατικές δραστηριότητες στο σχολικό εγχειρίδιο και να εµπλέξει το τµήµα του µε κάποιες από αυτές που µπορούν να υλοποιηθούν παράλληλα µε τη διδασκαλία του µαθήµατος ή µε την ευκαιρία των εθνικών εορτώνήναπροτείνειοίδιοςήοιµαθητέςτουκάποιεςάλλες.

Προτάσεις για εργασίες (Α και Β Γυµνασίου) Ερευνητικές εργασίες πάνω σε θέµατα µε τα οποία ασχολήθηκαν κατά τη διάρκεια της χρονιάς... ή πάνω σε θέµατα τοπικής ιστορίας Μετηµορφήείτε: ιστοριογραµµών-χρονολογίων αφηγηµατικής ανασύνθεσης ιστορικών γνώσεων σύντοµων αρχαιολογικών οδηγών για χώρους- µνηµεία της περιοχής των µαθητών κλπ.

Σας ευχαριστούµε πολύ για την προσοχή σας.