EU-MIDIS II. Δεύτερη έρευνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης σχετικά με τις μειονότητες και τις διακρίσεις: επιλεγμένα πορίσματα για τους Ρομά

EU-MIDIS II Δεύτερη έρευν της Ευρωπϊκής Ένωσης σχετικά με τις μειονότητες κι τις δικρίσεις: επιλεγμέν πορίσμτ γι τους Ρομά

Η Europe Direct είνι μι υπηρεσί που σς οηθά ν ρείτε πντήσεις στ ερωτήμτά σς γι την Ευρωπϊκή Ένωση Αριθμός δωρεάν τηλεφωνικής κλήσης (*): 00 800 6 7 8 9 10 11 (*) Οι πληροφορίες πρέχοντι δωρεάν, κι οι κλήσεις είνι γενικώς δωρεάν (ενδέχετι όμως κάποιες κλήσεις που πργμτοποιούντι μέσω ορισμένων τηλεπικοινωνικών φορέων ή πό τηλεφωνικούς θλάμους ή ξενοδοχεί ν χρεώνοντι). Φωτογρφίες (εξώφυλλο & εσωτερικό): Shutterstock (Tomas Vynikal) κι FRA Περισσότερες πληροφορίες γι την Ευρωπϊκή Ένωση πρέχοντι πό το διδίκτυο (http://europa.eu). Λουξεμούργο: Υπηρεσί Εκδόσεων της Ευρωπϊκής Ένωσης, 2017 FRA print: ISBN 978-92-9491-560-3 doi:10.2811/074857 TK-AN-16-001-EL-C FRA web: ISBN 978-92-9491-548-1 doi:10.2811/94796 TK-AN-16-001-EL-N Οργνισμός Θεμελιωδών Δικιωμάτων της Ευρωπϊκής Ένωσης, 2016 Επιτρέπετι η νπργωγή με νφορά της πηγής.

Δεύτερη έρευν της Ευρωπϊκής Ένωσης σχετικά με τις μειονότητες κι τις δικρίσεις: επιλεγμέν πορίσμτ γι τους Ρομά

Πρόλογος Περίπου 80 % των Ρομά που συμμετείχν στην έρευν ζουν κάτω πό το όριο κινδύνου φτώχεις στη χώρ τους, ένς στους τρεις Ρομά ζει σε νοικοκυριό χωρίς τρεχούμενο νερό, έν στ τρί πιδιά Ρομά ζει σε νοικοκυριό όπου κάποιος πήγε γι ύπνο νηστικός τουλάχιστον μί φορά τον προηγούμενο μήν, ενώ ένς στους δύο Ρομά ηλικίς πό 6 έως 24 ετών δεν πηγίνει σχολείο. Η προύσ έκθεση υπογρμμίζει μι νησυχητική πλην όμως νπόδρστη πργμτικότητ: η μεγλύτερη εθνοτική μειονότητ της Ευρωπϊκής Ένωσης εξκολουθεί ν ντιμετωπίζει φόρητες δικρίσεις κι άνιση πρόσση σε σικές υπηρεσίες. Ανδεικνύει τους συνεχιζόμενους φργμούς στην πσχόληση, την εκπίδευση, τη στέγση κι τις υπηρεσίες υγειονομικής περίθλψης, ποκλύπτει δε ότι 4 στους 10 ερωτηθέντες Ρομά ισθάνθηκν δικριτική μετχείριση τουλάχιστον μί φορά την τελευτί πεντετί πρόλο που ελάχιστοι κτήγγειλν το περισττικό. Τ ευρήμτ υτά δεν προκλούν έκπληξη κθώς οι περισσότεροι Ρομά δεν γνωρίζουν ότι υπάρχει νομοθεσί που πγορεύει τις δικρίσεις κι οργνώσεις που θ μπορούσν ν τους προσφέρουν υποστήριξη. Θέτουν, ωστόσο, σορά ερωτήμτ όσον φορά την άσκηση του δικιώμτος στην ίση μετχείριση, το οποίο κτοχυρώνετι στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικιωμάτων της Ευρωπϊκής Ένωσης (ΕΕ) κι στην οδηγί γι τη φυλετική ισότητ. Η έκθεση σίζετι σε μεγάλης κλίμκς έρευν με την οποί συγκεντρώθηκν πληροφορίες γι σχεδόν 34 000 άτομ τ οποί ζουν σε νοικοκυριά Ρομά σε 9 κράτη μέλη της Ευρωπϊκής Ένωσης (ΕΕ), άσει σχεδόν 8 000 προσωπικών συνεντεύξεων με Ρομά. Προυσιάζει επιλεγμέν πορίσμτ της δεύτερης έρευνς της Ευρωπϊκής Ένωσης σχετικά με τις μειονότητες κι τις δικρίσεις, στην οποί συμμετείχν περίπου 26 000 κάτοικοι της ΕΕ οι οποίοι προέρχοντι πό περιάλλοντ μετνστών ή εθνοτικές μειονότητες. Η δεύτερη έρευν της Ευρωπϊκής Ένωσης σχετικά με τις μειονότητες κι τις δικρίσεις ντιπροσωπεύει έν σημντικό έργο του Οργνισμού Θεμελιωδών Δικιωμάτων της ΕΕ, ο οποίος έχει δεσμευτεί ν συλλέγει κι ν δημοσιοποιεί στοιχεί σχετικά με ομάδες οι οποίες δεν κλύπτοντι πό έρευνες στον γενικό πληθυσμό. Πρόκειτι γι την τρίτη έρευν του Οργνισμού με έμφση στους Ρομά. Η έρευν της Ευρωπϊκής Ένωσης σχετικά με τις μειονότητες κι τις δικρίσεις που διεξήχθη το 2008 ήτν η πρώτη προσπάθει συλλογής συγκριτικών στοιχείων σχετικά με την κτάστση των Ρομά. Η μέθοδος της δεύτερης έρευνς της Ευρωπϊκής Ένωσης σχετικά με τις μειονότητες κι τις δικρίσεις νπροσρμόστηκε, ώστε ν εξσφλίζει τη μέγιστη δυντή ξιοπιστί κι δικρτική συγκρισιμότητ των ποτελεσμάτων. Τ στοιχεί που προυσιάζοντι στην προύσ έκθεση είνι πολύτιμ γι τους ρμόδιους γι τη χάρξη πολιτικής, κθώς επιτρέπουν ν εκτιμηθεί διχρονικά η πρόοδος κι συμάλλουν στον εντοπισμό των πλεονεκτημάτων κι των μειονεκτημάτων των εφρμοζόμενων πολιτικών. Η γνώση υτή είνι ζωτικής σημσίς γι τη διμόρφωση ποτελεσμτικών μέτρων, όχι μόνον γι τους Ρομά λλά γι όλες τις κοινωνικά περιθωριοποιημένες ομάδες. Αν κι η πργμτικότητ που ποτυπώνετι στην προύσ έκδοση είνι ζοφερή, ο Οργνισμός Θεμελιωδών Δικιωμάτων της ΕΕ ελπίζει ότι θ συμάλει ν εντθούν οι προσπάθειες προώθησης της πλήρους έντξης των Ρομά κι σεσμού των θεμελιωδών δικιωμάτων τους. Michael O Flaherty Διευθυντής 3

Συντομογρφίες των κρτών μελών Συντομογρφί BG CZ EL ES HR HU PT RO SK Κράτος μέλος ΕΕ Βουλγρί Τσεχική Δημοκρτί Ελλάδ Ισπνί Κροτί Ουγγρί Πορτογλί Ρουμνί Σλοκί Ομδοποιήσεις κρτών μελών EΕ των 28 Τ σημερινά 28 κράτη μέλη της ΕΕ 9 ΚΜ Τ 9 κράτη μέλη της ΕΕ στ οποί ελήφθησν συνεντεύξεις πό Ρομά στο πλίσιο της EU-MIDIS II Ακρωνύμι κι συντομογρφίες EU-MIDIS Έρευν της Ευρωπϊκής Ένωσης σχετικά με τις μειονότητες κι τις δικρίσεις EU-SILC UNDP Σττιστικές της Ευρωπϊκής Ένωσης γι το εισόδημ κι τις συνθήκες διίωσης Ανπτυξικό Πρόγρμμ των Ηνωμένων Εθνών ΔΓΕ Διεθνές Γρφείο Εργσίς ΔΣΟΚΜΔ Διεθνές Σύμφωνο γι τ οικονομικά, κοινωνικά κι μορφωτικά δικιώμτ ΕΕΔ ΣΒΑ Έρευν εργτικού δυνμικού (Eurostat) Στόχοι ιώσιμης νάπτυξης (Ηνωμέν Έθνη)

Περιεχόμεν ΠΡΌΛΟΓΟΣ... 3 ΓΙΑΤΊ ΧΡΕΙΆΖΕΤΑΙ ΑΥΤΉ Η ΈΡΕΥΝΑ... 7 1 ΚΎΡΙΑ ΕΥΡΉΜΑΤΑ ΚΑΙ ΓΝΏΜΕΣ ΤΟΥ FRA... 11 1.1. Φτώχει κι κοινωνικός ποκλεισμός... 11 1.2. Συμμετοχή στην γορά εργσίς... 12 1.3. Εκπίδευση... 12 1.4. Επίγνωση δικιωμάτων κι κτγγελί δικρίσεων... 13 1.5. Προς ποτελεσμτικότερη πρκολούθηση κι ξιολόγηση... 14 2 ΤΙ ΦΑΝΕΡΏΝΟΥΝ ΤΑ ΕΥΡΉΜΑΤΑ... 15 2.1. Φτώχει κι περιθωριοποίηση... 15 2.1.1. Εισοδημτική φτώχει... 15 2.1.2. Πείν... 18 2.2. Συμμετοχή στην γορά εργσίς... 19 2.2.1. Κύρι πσχόληση... 20 2.2.2. Αμειόμενη εργσί... 22 2.2.3. Νέοι εκτός πσχόλησης, εκπίδευσης ή κτάρτισης... 24 2.2.4. Νοικοκυριά χμηλής έντσης εργσίς... 25 2.3. Εκπίδευση... 26 2.3.1. Συμμετοχή στην εκπίδευση... 26 2.3.2. Διχωρισμός στην εκπίδευση... 31 2.3.3. Μορφωτικό επίπεδο... 33 2.4. Υγεί... 33 2.4.1. Ασφλιστική κάλυψη υγείς κι κάλυπτες νάγκες ιτρικής περίθλψης... 33 2.4.2. Χρόνιοι περιορισμοί των δρστηριοτήτων... 34 2.5. Στέγση... 36 2.5.1. Διθεσιμότητ χώρου... 36 2.5.2. Πρόσση σε υπηρεσίες κοινής ωφέλεις κι σε σικές οικικές νέσεις... 37 2.5.3. Ποιότητ της στέγης κι του περιάλλοντος χώρου... 39 2.6. Δικρίσεις κι επίγνωση δικιωμάτων... 40 2.6.1. Συνολική επικράτηση των δικρίσεων... 41 2.6.2. Αντιλήψεις γι την έκτση των δικρίσεων λόγω εθνοτικής κτγωγής... 43 2.6.3. Κτγγελί κρουσμάτων δικριτικής μετχείρισης... 44 2.6.4. Γνώση της ύπρξης οργνώσεων υποστήριξης, φορέων ισότητς, νόμων κι εκστρτειών ενάντι στις δικρίσεις... 45 ΣΥΝΟΠΤΙΚΉ ΠΕΡΙΓΡΑΦΉ ΤΗΣ ΈΡΕΥΝΑΣ... 47 ΠΑΡΑΠΟΜΠΈΣ... 51 5

6 Διγράμμτ κι πίνκες Διάγρμμ 1: Ποσοστό Ρομά που κινδυνεύουν πό φτώχει (κάτω του 60 % του μέσου ισοδύνμου εισοδήμτος μετά πό κοινωνικές μετιάσεις) σε σύγκριση με το ποσοστό της Eurostat γι τον γενικό πληθυσμό το 2014, νά κράτος μέλος της ΕΕ (%)... 16 Διάγρμμ 2: Κίνδυνος φτώχεις κι συγκέντρωση Ρομά σε περιοχές κτοικιών, νά κράτος μέλος της ΕΕ (%)... 17 Διάγρμμ 3: Ικνότητ κάλυψης των μηνιίων εξόδων, Ρομά, νά κράτος μέλος της ΕΕ (%)... 18 Διάγρμμ 4: Ρομά σε νοικοκυριά στ οποί, τον τελευτίο μήν, τουλάχιστον έν μέλος πήγε γι ύπνο νηστικό μί φορά, λίγες φορές ή τουλάχιστον 4 φορές, νά κράτος μέλος της ΕΕ (%)... 19 Διάγρμμ 5: Ποσοστό γυνικών κι νδρών Ρομάηλικίς 20-64 ετών σε μειόμενη εργσί, περιλμνομένων των υτοπσχολούμενων κι των περιστσικά εργζόμενων ή όσων εργάστηκν τον τελευτίο μήν, σε σύγκριση με τ ποσοστά πσχόλησης της στρτηγικής «Ευρώπη 2020» το 2015 (Eurostat),νά κράτος μέλος της ΕΕ (%)... 23 Διάγρμμ 6: Νεροί Ρομά ηλικίς 16-24 ετών εκτός πσχόλησης, εκπίδευσης ή κτάρτισης, νά κράτος μέλος της ΕΕ (%)... 24 Διάγρμμ 7: Ρομά ηλικίς 0-59 ετών οι οποίοι ζουν σε νοικοκυριά με τρέχουσ χμηλή έντση εργσίς, νά κράτος μέλος της ΕΕ (%)... 26 Διάγρμμ 8: Πιδιά ηλικίς μετξύ 4 ετών κι της ηλικίς ένρξης της υποχρεωτικής εκπίδευσης (διφορετική σε κάθε χώρ)που πρκολουθούν προσχολική γωγή, νά κράτος μέλος της ΕΕ (%)... 27 Διάγρμμ 9: Πιδιά σε ηλικί υποχρεωτικής εκπίδευσης (διφορετική σε κάθε χώρ) τ οποί φοιτούν στο σχολείο, νά κράτος μέλος της ΕΕ (%)... 28 Διάγρμμ 10: Ρομά ηλικίς 6-24 ετών νά εκπιδευτική θμίδ στην οποί φοιτούν (%)... 30 Διάγρμμ 11: Νέοι που εγκτλείπουν πρόωρ την εκπίδευση κι κτάρτιση,ηλικίς 18-24 ετών, νά κράτος μέλος της ΕΕ (%)... 31 Διάγρμμ 12: Διχωρισμός στ σχολεί συγκέντρωση πιδιών Ρομά ηλικίς 6-15 ετών στ σχολεί, νά κράτος μέλος της ΕΕ (%)... 32 Διάγρμμ 13: Ρομά οι οποίοι δεν ολοκλήρωσν κμί θμίδ επίσημης εκπίδευσης (ISCED 0), νά ηλικική ομάδ κι κράτος μέλος της ΕΕ (%)... 33 Διάγρμμ 14: Ρομά ηλικίς άνω των 16 ετών που δηλώνουν ότι κλύπτοντι πό το εθνικό κθεστώς σικής σφλιστικής κάλυψης γι ιτροφρμκευτική περίθλψη κι/ή πό πρόσθετη σφάλιση, νά κράτος μέλος της ΕΕ (%)... 34 Διάγρμμ 15: Χρόνιοι περιορισμοί των δρστηριοτήτων νδρών κι γυνικών, Ρομά κι γενικός πληθυσμός, νά κράτος μέλος της ΕΕ (%)... 35 Διάγρμμ 16: Μέσος ριθμός δωμτίων νά μέλος του νοικοκυριού, Ρομά κι γενικός πληθυσμός (μέσος όρος), νά κράτος μέλος της ΕΕ... 37 Διάγρμμ 17: Ρομά οι οποίοι ζουν σε νοικοκυριά χωρίς τρεχούμενο νερό εντός της οικίς τους σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό, νά κράτος μέλος της ΕΕ (%)... 38 Διάγρμμ 18: Ρομά οι οποίοι ζουν σε κτοικίες χωρίς εσωτερική τουλέτ ή λουτρό σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό, νά κράτος μέλος της ΕΕ (%)... 38 Διάγρμμ 19: Συνολική επικράτηση δικρίσεων λόγω κτγωγής Ρομά την τελευτί πεντετί κι τον τελευτίο χρόνο, νά κράτος μέλος της ΕΕ (%)... 41 Διάγρμμ 20: Ρομά οι οποίοι θεωρούν ότι οι δικρίσεις λόγω εθνοτικής κτγωγής, χρώμτος του δέρμτος ή θρησκείς είνι πολύ ή ρκετά διδεδομένο φινόμενο στη χώρ τους, νά κράτος μέλος της ΕΕ (%)... 43 Διάγρμμ 21: Έκτση των δικρίσεων λόγω εθνοτικής κτγωγής άσει της ντίληψης του γενικού πληθυσμού σε 9 κράτη μέλη της ΕΕ (Ειδικό Ευρωρόμετρο 437), νά χώρ (%)... 44 Διάγρμμ 22: Ρομά οι οποίοι νέφερν ή κτήγγειλν το πιο πρόσφτο κρούσμ δικριτικής μετχείρισης λόγω κτγωγής Ρομά, νά κράτος μέλος της ΕΕ (%)... 45 Διάγρμμ 23: Ρομά οι οποίοι γνωρίζουν οργνώσεις που προσφέρουν υποστήριξη ή συμουλές σε θύμτ δικρίσεων (σχέτως λόγου), νά κράτος μέλος της ΕΕ (%)... 46 Διάγρμμ 24: Ρομά οι οποίοι γνωρίζουν την ύπρξη νόμων που πγορεύουν τις δικρίσεις λόγω χρώμτος του δέρμτος, εθνοτικής κτγωγής ή θρησκείς, νά κράτος μέλος της ΕΕ (%)... 46 Πίνκς 1: Πίνκς 2: Πίνκς 3: Πίνκς 4: Πίνκς 5: Πίνκς 6: Πίνκς 7: Πίνκς 8: Τρέχουσ κύρι πσχόληση του συνόλου των μελών των νοικοκυριών Ρομά ηλικίς τουλάχιστον 16 ετών σε 9 κράτη μέλη της ΕΕ (%)... 21 Ποσοστό Ρομά ηλικίς 20-64 ετών με μειόμενη εργσί, περιλμνομένων των υτοπσχολούμενων, των περιστσικά εργζόμενων κι όσων εργάστηκν τον τελευτίο μήν, νά ηλικική ομάδ κι χώρ (%)... 23 Ποσοστά εγγρφής των Ρομά στην ντίστοιχη εκπιδευτική θμίδ σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό, νά ηλικική ομάδ κι κράτος μέλος της ΕΕ (%)... 29 Ρομά οι οποίοι ζουν σε κτοικίες με στέγη που στάζει, υγρσί στους τοίχους ή άλλ δομικά προλήμτ κι σε πολύ σκοτεινές κτοικίες σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό, νά κράτος μέλος της ΕΕ (%)... 39 Περιάλλων χώρος της κτοικίς Ρομά οι οποίοι ζουν σε περιοχές που μστίζοντι πό ρύπνση, εγκλημτικότητ, ί κι νδλισμούς σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό, νά κράτος μέλος της ΕΕ (%)... 40 Επικράτηση των δικρίσεων λόγω κτγωγής Ρομά τον τελευτίο χρόνο σε διάφορ πεδί της κθημερινής ζωής, νά κράτος μέλος της ΕΕ (%)... 42 Επικράτηση των δικρίσεων λόγω κτγωγής Ρομά την τελευτί πεντετί σε διάφορ πεδί της κθημερινής ζωής, νά κράτος μέλος της ΕΕ (%)... 42 Πλήθος τόμων κι νοικοκυριών Ρομά πό τ οποί ελήφθησν συνεντεύξεις γι την EU-MIDIS II, νά κράτος μέλος της ΕΕ... 48

Γιτί χρειάζετι υτή η έρευν Τ θεσμικά όργν της Ευρωπϊκής Ένωσης (ΕΕ) τονίζουν επί μκρόν την νάγκη ν δισφλίζετι ίση μετχείριση των Ρομά της μεγλύτερης ευρωπϊκής μειονότητς όσον φορά τ θεμελιώδη δικιώμτά τους, τ οποί κτοχυρώνοντι στον Χάρτη των Θεμελιωδών Δικιωμάτων της ΕΕ. Γι τον σκοπό υτό, έχουν επίσης προσφέρει κθοδήγηση κι χρημτοδότηση προς τ κράτη μέλη. Το 2011 η Ευρωπϊκή Επιτροπή πρότεινε έν πλίσιο της ΕΕ γι τις εθνικές στρτηγικές έντξης των Ρομά μέχρι το 2020. Στόχος του είνι ν δισφλίσει την ισότιμη πρόσση των Ρομά σε τέσσερις σικούς τομείς πσχόληση, εκπίδευση, υγειονομική περίθλψη κι στέγση ούτως ώστε ν ελτιωθεί η κοινωνικοοικονομική τους κτάστση. Στην νκοίνωση επισημίνετι ότι η στρτηγική «Ευρώπη 2020» της ΕΕ γι έξυπνη, ιώσιμη κι χωρίς ποκλεισμούς νάπτυξη δεν φήνει κνέν περιθώριο γι τη συνεχιζόμενη οικονομική κι κοινωνική περιθωριοποίηση της μεγλύτερης εθνοτικής μειονότητς της Ευρώπης. Στις 9 Δεκεμρίου 2013 το Συμούλιο της ΕΕ εξέδωσε σύστση γι ποτελεσμτικά μέτρ έντξης των Ρομά στ κράτη μέλη (σύστση του Συμουλίου του 2013) 1, γι την εφρμογή της οποίς η Ευρωπϊκή Επιτροπή υποάλλει έκθεση σε ετήσι άση. Στ κράτη μέλη της ΕΕ δεν γίνετι συστημτική συλλογή δεδομένων γι τους Ρομά, πρότι ποτελούν τη μεγλύτερη εθνοτική μειονότητ στην Ευρώπη 2. Συνεπώς, οι σττιστικοί δείκτες της στρτηγικής «Ευρώπη 2020» γι την πσχόληση, τη φτώχει κι την εκπίδευση δεν μπορούν ν πράσχουν νλυτικά στοιχεί γι τους Ρομά. Με ελάχιστες εξιρέσεις, οι πνευρωπϊκές έρευνες μεγάλης κλίμκς όπως οι σττιστικές της ΕΕ γι το εισόδημ κι τις συνθήκες διίωσης (EU-SILC) κι η έρευν εργτικού δυνμικού (ΕΕΔ) δεν συγκεντρώνουν επί του πρόντος στοιχεί σχετικά με την εθνοτική κτγωγή ούτε κλύπτουν επρκώς τις εθνοτικές μειονότητες, μη εξιρουμένων των Ρομά. Περί ορολογίς Το Συμούλιο της Ευρώπης χρησιμοποιεί τον όρο «Ρομά» ως γενικό όρο. Ανφέρετι στους Ρομά, τους Σίντι, τους Κλέ κι τις συγγενείς ομάδες στην Ευρώπη, περιλμνομένων των Travellers (τξιδιώτες) κι των ντολικών φυλών (Ντομ κι Λομ) κι κλύπτει τη μεγάλη πολυμορφί των ομάδων υτών, κθώς κι τ πρόσωπ τ οποί υτοπροσδιορίζοντι ως Τσιγγάνοι. Γι τους σκοπούς της έρευνς EU-MIDIS II, ο όρος «Ρομά» νφέρετι σε υτόχθονες «Ρομά» εντός επιλεγμένων κρτών μελών της ΕΕ κι δεν επικεντρώνετι στους «Ρομά» που έχουν μετεγκτστθεί πό έν κράτος μέλος της ΕΕ σε άλλο. Γι περισσότερες πληροφορίες, λ. Συμούλιο της Ευρώπης (2012), Descriptive glossary of terms relating to Roma issues, Στρσούργο. Το 2016 το Ευρωπϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο δημοσίευσε ειδική έκθεση με θέμ την ξιολόγηση του ντίκτυπου των πρωτοουλιών πολιτικής κι της χρημτοδοτικής στήριξης της ΕΕ στην έντξη των Ρομά 3. Στη σύστση 8 ) της εν λόγω έκθεσης κλεί την Ευρωπϊκή Επιτροπή ν ενθρρύνει τ κράτη μέλη ν συλλέξουν πλήρη σττιστικά δεδομέν σχετικά με την εθνοτική κτγωγή εντός της επόμενης διετίς. Προτείνει, περιτέρω, ν συμπεριλάει η Eurostat συνφή ερωτήμτ στις έρευνες EU-SILC κι ΕΕΔ. Η Ευρωπϊκή Επιτροπή, ωστόσο, δεν ποδέχτηκε την εν λόγω σύστση, πρτηρώντς ότι η συλλογή σττιστικών δεδομένων σχετικά με την εθνοτική κτγωγή μέσ πό ευρωπϊκά σττιστικά εργλεί είνι δυσχερής πό τεχνική κι νομική άποψη σε κάποιες χώρες, λλά κι δπνηρή. Στο θεμτολόγιο των Ηνωμένων Εθνών γι τη ιώσιμη νάπτυξη 2030, τ κράτη μέλη δεσμεύοντι ν προίνουν σε νσκόπηση της προόδου που σημειώνετι όσον φορά την επίτευξη των ειδικών κι γενικών στόχων την επόμενη δεκπεντετί κι ν νπτύξουν δείκτες προς διευκόλυνση του έργου υτού. Γι την μέτρηση της προόδου κι της διάχυσής της στο σύνολο της κοινωνίς, ώστε ν μην μένει κνείς στο περιθώριο, θ πιτηθούν ποιοτικά, προσάσιμ, έγκιρ κι ξιόπιστ νλυτικά στοιχεί 4. 1 Συμούλιο της Ευρωπϊκής Ένωσης (2013), http://eurlex.europa.eu/legal-content/el/txt/?uri=celex%3a320 13H1224%2801%29 (ΕΕ C 378 της 9.12.2013). 2 Ευρωπϊκή Επιτροπή, «EU and Roma» (EΕ κι Ρομά) (ιστοσελίδ), 5 Αυγούστου 2016 κι Συμούλιο της Ευρώπης (2012). 3 Ευρωπϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο (2016). 4 Γι περισσότερες πληροφορίες, λ. τον δικτυκό τόπο του θεμτολογίου 2030. 7

Δεύτερη έρευν της Ευρωπϊκής Ένωσης σχετικά με τις μειονότητες κι τις δικρίσεις: επιλεγμέν πορίσμτ γι τους Ρομά Κάλυψη της νάγκης γι στοιχεί Ο Οργνισμός Θεμελιωδών Δικιωμάτων της ΕΕ (FRA) κλύπτει υτή την νάγκη γι στοιχεί με τις έρευνές του σχετικά με τις εθνοτικές μειονότητες κι τους Ρομά. Στην προύσ έκθεση προυσιάζοντι επιλεγμέν πορίσμτ γι τους Ρομά, με άση τη δεύτερη έρευν της Ευρωπϊκής Ένωσης σχετικά με τις μειονότητες κι τις δικρίσεις (EU-MIDIS II). Τ πλήρη πορίσμτ γι τους Ρομά θ δημοσιευτούν το 2017. Το 2008 ο FRA πήρε συνεντεύξεις πό Ρομά σε 7 κράτη μέλη της ΕΕ 5 στο πλίσιο της πρώτης έρευνς της Ευρωπϊκής Ένωσης σχετικά με τις μειονότητες κι τις δικρίσεις (EU-MIDIS I) 6. Το 2011 σε συνεργσί με την Ευρωπϊκή Επιτροπή, το Ανπτυξικό πρόγρμμ των Ηνωμένων Εθνών (UNDP) κι την Πγκόσμι Τράπεζ ο FRA διεξήγγε τη δεύτερη έρευν γι τους Ρομά σε 11 κράτη μέλη της ΕΕ 7. Στο πλίσιο της έρευνς συγκεντρώθηκν στοιχεί σχετικά με την κοινωνικοοικονομική τους κτάστση όσον φορά την πσχόληση, την εκπίδευση, τη στέγση κι την υγειονομική περίθλψη, κθώς κι τις εμπειρίες δικρίσεων κι την επίγνωση των δικιωμάτων τους 8. Το 2016 με σκοπό την ξιολόγηση της προόδου διχρονικά, ο FRA έκνε γι τρίτη φορά έρευν γι τους Ρομά στο πλίσιο της EU-MIDIS II, η οποί ντικτοπτρίζει τον ντίκτυπο των εξελίξεων σε επίπεδο νομοθεσίς κι πολιτικών επί του πεδίου. Η τρίτη έρευν ξιοποιεί την πείρ που ποκτήθηκε πό τις προηγούμενες έρευνες προκειμένου τ στοιχεί ν είνι συγκρίσιμ με τ δεδομέν της Eurostat κι, τυτόχρον, ν πρμένουν, στο μέτρο του δυντού, συγκρίσιμ με τ στοιχεί των προηγούμενων ερευνών γι τους Ρομά. Συλλογή δεδομένων n Χώρες της έρευνς η EU-MIDIS II συνέλεξε πληροφορίες πό περισσότερους πό 25 500 ερωτηθέντες πό διφορετικές εθνοτικές μειονότητες κι περιάλλοντ μετνστών στο σύνολο των 28 κρτών μελών της ΕΕ. Τ ευρήμτ που συνοψίζοντι στην προύσ έκθεση σίζοντι σε 7 947 προσωπικές συνεντεύξεις με Ρομά σε Βουλγρί, Ελλάδ, Ισπνί, Κροτί, Ουγγρί, Πορτογλί, Ρουμνί, Σλοκί κι Τσεχική 5 Βουλγρί, Ελλάδ, Ουγγρί, Πολωνί, Ρουμνί, Σλοκί κι Τσεχική Δημοκρτί. 6 FRA (2009). 7 Βουλγρί, Γλλί, Ελλάδ, Ισπνί, Ιτλί, Ουγγρί, Πολωνί, Πορτογλί, Ρουμνί, Σλοκί κι Τσεχική Δημοκρτί. 8 FRA (2012). Δημοκρτί. Επιπλέον, η έρευν συνέλεξε πληροφορίες γι συνολικά 33 785 Ρομά, μέλη των νοικοκυριών των ερωτηθέντων. Οι Ρομά που ζουν στις 9 χώρες της έρευνς ντιπροσωπεύουν περίπου το 80 % των Ρομά που ζουν στην ΕΕ, σύμφων με εκτιμήσεις του Συμουλίου της Ευρώπης 9. Από τις 9 χώρες που συμμετείχν στην EU-MIDIS II, 8 συμμετείχν κι στην έρευν γι τους Ρομά το 2011 κι 6 στην έρευν EU-MIDIS I το 2008. n Αντιπροσωπευτικότητ των πορισμάτων της έρευνς τ στοιχεί είνι ντιπροσωπευτικά των Ρομά που ζουν στ 9 κράτη μέλη της ΕΕ σε γεωγρφικές ή διοικητικές ενότητες με πυκνότητ πληθυσμού Ρομά άνω του 10 % κι οι οποίοι υτοπροσδιορίζοντι ως «Ρομά» ή μέλη κάποις εκ των λοιπών ομάδων που κλύπτει ο γενικός υτός όρος. Ως εκ τούτου, τ ευρήμτ που προυσιάζοντι στην προύσ έκθεση ντικτοπτρίζουν τις συνθήκες διίωσης, την πόλυση των θεμελιωδών δικιωμάτων κι τις εμπειρίες δικρίσεων ποσοστού έως κι 80 % των Ρομά που ζουν στ 9 κράτη μέλη της έρευνς (γι περισσότερες πληροφορίες, λ. «Συνοπτική περιγρφή της έρευνς»). n Συμμετέχοντες στην έρευν επιλέξιμ γι συμμετοχή στην έρευν ήτν άτομ ηλικίς 16 ετών κι πάνω, τ οποί ζούσν σε ιδιωτικά νοικοκυριά, υτοπροσδιορίζοντν ως Ρομά κι είχν ως τόπο συνήθους κτοικίς το έδφος της ΕΕ γι τουλάχιστον 12 μήνες. n Ερωτήσεις της έρευνς οι ερωτηθέντες έδωσν πληροφορίες γι την προσωπική τους κτάστση κι τις συνθήκες διίωσής τους, κθώς κι γι τ σικά κοινωνικά κι δημογρφικά χρκτηριστικά του συνόλου των μελών του νοικοκυριού. Ερωτήθηκν ν έχουν ιώσει δικρίσεις στην πσχόληση, την εκπίδευση, τη στέγση, την υγειονομική περίθλψη ή κτά την επφή τους με δημόσιες ή ιδιωτικές υπηρεσίες, κθώς κι ν κτήγγειλν τ περισττικά υτά. Πέρν υτού, ερωτήθηκν ν έχουν πέσει θύμ εγκλημτικών ενεργειών (περιλμνομένων των εγκλημάτων μίσους). Ερωτήθηκν επίσης ν έχουν επίγνωση των δικιωμάτων τους κι ν γνωρίζουν ότι υπάρχουν μηχνισμοί υποολής κτγγελιών. Στο ερωτημτολόγιο ξιοποιήθηκν οι ερωτήσεις της EU-MIDIS I κι της έρευνς γι τους Ρομά το 2011. Το ερωτημτολόγιο νπτύχθηκε περιτέρω άσει διουλεύσεων με τ εμπλεκόμεν μέρη κι με εμπειρογνώμονες, ενώ το 2014 κολούθησε κι γνωστική προδοκιμσί (έν ποιοτικό εργλείο γι τη ελτίωση του σχεδισμού 9 Συμούλιο της Ευρώπης (2012). 8

Γιτί χρειάζετι υτή η έρευν ερωτημτολογίων) 10. Οι συνεντεύξεις της έρευνς έγινν πό τον Οκτώριο του 2015 έως τον Απρίλιο του 2016. n Επιλογή δεικτών το σύνολο δεικτών που προυσιάζετι στην προύσ έκθεση ντικτοπτρίζει τους τομείς προτεριότητς του πλισίου της ΕΕ γι εθνικές στρτηγικές έντξης των Ρομά μέχρι το 2020: πσχόληση κι φτώχει, εκπίδευση, στέγση, υγειονομική περίθλψη, δικρίσεις κι επίγνωση των δικιωμάτων. Τ πλήρη πορίσμτ κι η νάλυση των πρόσθετων δεικτών θ δημοσιευτούν το 2017. Γι λόγους συγκρισιμότητς των νλύσεων, όπου ήτν δυντόν χρησιμοποιήθηκν οι ίδιοι ή πρόμοιοι δείκτες με υτούς που χρησιμοποιούντι στις τυποποιημένες ευρωπϊκές έρευνες, όπως η EU SILC ή η ΕΕΔ. Αρχικά γίνοντι συγκρίσεις των συγκρίσιμων δεικτών με την έρευν γι τους Ρομά του 2011 κι την EU-MIDIS I, οι οποίες νφέροντι μόνον ότν πρτηρούντι μεγάλες διφορές. Λόγω των ελτιώσεων στη μέθοδο δειγμτοληψίς κι της εφρμογής συντελεστών στάθμισης κτά τον σχεδισμό του δείγμτος το 2016, η συγκρισιμότητ με την έρευν γι τους Ρομά του 2011 ή την EU-MIDIS I είνι περιορισμένη, γεγονός που επισημίνετι στις ντίστοιχες περιπτώσεις (γι περισσότερες πληροφορίες, λ. «Συνοπτική περιγρφή της έρευνς»). Η νάλυση τάσεων γι κάθε χώρ της έρευνς πρέπει ν λμάνει υπόψη τις μεθοδολογικές επισημάνσεις κι τη σττιστική δικύμνση, κθώς κι την νάγκη διεξοδικότερης νάλυσης. 10 Βλ. Willis, G. B. (2005), σ. 3. 9

1 Κύρι ευρήμτ κι γνώμες του FRA Οι κόλουθες γνώμες του FRA, οι οποίες σίζοντι στ κύρι ευρήμτ της έρευνς EU-MIDIS II γι τους Ρομά, πρέπει ν ερμηνεύοντι λμάνοντς υπόψη τους στόχους που τίθεντι στη στρτηγική «Ευρώπη 2020» της ΕΕ γι την νάπτυξη κι, ιδίως, τη σύστση του Συμουλίου του 2013 γι ποτελεσμτικά μέτρ έντξης των Ρομά στ κράτη μέλη. Η στρτηγική «Ευρώπη 2020» θέτει ως στόχο τη μείωση, έως το 2020, του ριθμού των τόμων που πειλούντι πό φτώχει ή κοινωνικό ποκλεισμό κτά 20 εκτομμύρι. Το ποσοστό των Ρομά που πλήττετι πό φτώχει κι κοινωνικό ποκλεισμό είνι υψηλότερο πό υτό του γενικού πληθυσμού: στην πρώτη έρευν του FRA γι τους Ρομά το 2011 διπιστώθηκε ότι τουλάχιστον 8 στους 10 ερωτηθέντες Ρομά πειλούντν πό φτώχει κι, κτά μέσο όρο, λιγότεροι πό ένν στους τρεις νέφερν ότι είχν μειόμενη εργσί, ενώ σχεδόν ένς στους δύο στερούντν σικών οικικών νέσεων, όπως κουζίν, τουλέτ ή λουτρό εντός της οικίς ή ηλεκτρικό ρεύμ. Στο πλίσιο υτό, η Ευρωπϊκή Επιτροπή ενέκρινε τον Απρίλιο του 2011 έν πλίσιο της ΕΕ γι τις εθνικές στρτηγικές έντξης των Ρομά, το οποίο εστιάζει σε τέσσερις σικούς τομείς: εκπίδευση, πσχόληση, υγειονομική περίθλψη κι στέγση. Τ κράτη μέλη νέπτυξν, άσει του πλισίου υτού, εθνικές στρτηγικές έντξης των Ρομά κι δέσμες ολοκληρωμένων μέτρων πολιτικής. Τον Δεκέμριο του 2013 το Συμούλιο Απσχόλησης, Κοινωνικής Πολιτικής, Υγείς κι Κτνλωτών (EPSCO) εξέδωσε σύστση με κτευθυντήριες γρμμές προς τ κράτη μέλη με στόχο ν υξηθεί η ποτελεσμτικότητ των εθνικών μέτρων έντξης των Ρομά. Τυτόχρον, η ΕΕ διέθεσε χρημτοδότηση μέσω των διρθρωτικών κι των επενδυτικών της τμείων, κθιερώνοντς μι ειδική εκ των προτέρων θεμτική ιρεσιμότητ, άσει της οποίς πιτείτι ν υπάρχει κτάλληλη εθνική στρτηγική έντξης των Ρομά προκειμένου ν ξιοποιηθούν τ σχετικά κονδύλι. 1.1. Φτώχει κι κοινωνικός ποκλεισμός Σύμφων με την έρευν EU-MIDIS II, 80 % των Ρομά εξκολουθούν ν ζουν κάτω πό το όριο κινδύνου φτώχεις της χώρς τους, ένς στους τρεις Ρομά ζει σε νοικοκυριό χωρίς τρεχούμενο νερό, ένς στους δέκ χωρίς ηλεκτρικό ρεύμ κι ένς στους τέσσερις Ρομά (27 %) κι έν στ τρί πιδιά Ρομά (30 %) ζει σε νοικοκυριό που ντιμετώπισε πείν τουλάχιστον μί φορά τον προηγούμενο μήν. Αυτό σημίνει ότι ο στόχος της σύστσης του Συμουλίου του 2013 γι ποτελεσμτικά μέτρ έντξης των Ρομά στ κράτη μέλη σχετικά με τη μείωση της φτώχεις μέσω κοινωνικών επενδύσεων πέχει πολύ πό το ν έχει επιτευχθεί. Το ίδιο ισχύει κι γι τη σύστση της Ευρωπϊκής Επιτροπής του 2013 «Επένδυση στ πιδιά: σπάζοντς τον κύκλο της μειονεξίς», η οποί πρέχει κτευθυντήριες γρμμές προς τ κράτη μέλη γι την οργάνωση κι την υλοποίηση πολιτικών γι την ντιμετώπιση της πιδικής φτώχεις κι του κοινωνικού ποκλεισμού. 11

Δεύτερη έρευν της Ευρωπϊκής Ένωσης σχετικά με τις μειονότητες κι τις δικρίσεις: επιλεγμέν πορίσμτ γι τους Ρομά Γνώμη 1 του FRA Τ κράτη μέλη της ΕΕ πρέπει ν νπροσρμόσουν τ εθνικά μετρρυθμιστικά τους προγράμμτ στο πλίσιο του Ευρωπϊκού Εξμήνου κι ν δώσουν ύψιστη προτεριότητ στην νκούφιση των κρίων μορφών φτώχεις, ιδίως της πείνς, του υποσιτισμού κι της σορής στέρησης στέγσης των Ρομά, όπως προλέπετι κι στον στόχο ιώσιμης νάπτυξης 1 των Ηνωμένων Εθνών. Τ κράτη μέλη της ΕΕ πρέπει ν δισφλίσουν ότι τ συστήμτ κοινωνικής προστσίς κι κοινωνικών υπηρεσιών γι όσους ρίσκοντι σε μειονεκτική θέση, περιλμνομένων των Ρομά, είνι επρκή, προσάσιμ κι ξιοποιούντι όντως πό τους πιθνούς δικιούχους. Οι εθνικοί στόχοι της στρτηγικής «Ευρώπη 2020» κι των εθνικών μετρρυθμιστικών προγρμμάτων πρέπει ν λάουν ρητά υπόψη την ευάλωτη θέση των πιδιών Ρομά, δισφλίζοντς ότι τ νοικοκυριά έχουν τουλάχιστον πρόσση σε επρκή στέγη με τρεχούμενο νερό, ηλεκτρικό ρεύμ κι ρκετό χώρο. Τ κράτη μέλη της ΕΕ πρέπει ν ξιοποιήσουν πλήρως το Τμείο Ευρωπϊκής Βοήθεις προς τους Απόρους 11 γι την προχή δωρεάν γευμάτων στ σχολεί κι τους πιδικούς στθμούς, σε όλ τ πιδιά που έχουν νάγκη κι υποφέρουν πό υποσιτισμό, περιλμνομένων των πιδιών Ρομά. 1.2. Συμμετοχή στην γορά εργσίς Σύμφων με την EU-MIDIS II, μόλις ένς στους τέσσερις Ρομά ηλικίς 16 ετών κι πάνω ήτν «εργζόμενος» ή «υτοπσχολούμενος» κτά το χρόνο της έρευνς. Οι γυνίκες Ρομά νέφερν πολύ χμηλότερ ποσοστά πσχόλησης πό τους άνδρες 16 % ένντι 34 %. Γενικά, η έρευν δείχνει ότι το ποσοστό μειόμενης εργσίς των Ρομά ηλικίς 20-64 ετών είνι 30 %, πολύ χμηλότερο πό τον μέσο όρο του 70 % στην ΕΕ το 2015. Οι νέοι ρίσκοντι σε πολύ χειρότερη κτάστση: κτά μέσο όρο, 63 % των Ρομά ηλικίς 16-24 ετών ρίσκοντν εκτός πσχόλησης, εκπίδευσης ή κτάρτισης κτά τον χρόνο της έρευνς, ένντι μέσου όρου 12 % στην ΕΕ γι την ίδι ηλικική ομάδ. Επίσης γι την ίδι ηλικική ομάδ, τ ευρήμτ ποκλύπτουν έν σημντικό χάσμ μετξύ νδρών κι γυνικών, με ποσοστό 72 % των νερών γυνικών Ρομά ν ρίσκετι εκτός πσχόλησης, εκπίδευσης ή κτάρτισης, ένντι ποσοστού 55 % των νερών νδρών Ρομά. 11 Το Τμείο Ευρωπϊκής Βοήθεις προς τους Απόρους (ΤΕΒΑ) στηρίζει τις δράσεις των κρτών μελών γι την προχή υλικής οήθεις όπως τρόφιμ, ρουχισμό κι σικά προσωπικά είδη στους πόρους. Αυτό σημίνει ότι η επίτευξη του στόχου της σύστσης του Συμουλίου του 2013 γι ποτελεσμτικά μέτρ που θ δισφλίζουν την ίση μετχείριση των Ρομά όσον φορά την πρόσση στην γορά εργσίς κι τις ευκιρίες πσχόλησης θ ποτελέσει σημντική πρόκληση 11. Γνώμη 2 του FRA Τ κράτη μέλη της ΕΕ πρέπει ν δισφλίζουν ότι τ μέτρ τ οποί λμάνουν κτ εφρμογή της σύστσης του Συμουλίου του 2013 σχετικά με την πρόσση στην πσχόληση ποδίδουν τη δέουσ προσοχή στη μετάση πό την εκπίδευση ή την κτάρτιση στην πσχόληση, ούτως ώστε ν δισφλίζετι ότι η επένδυση στην εκπίδευση θ πρέχει ευκιρίες πσχόλησης στ άτομ που ρίσκοντι σε μειονεκτική θέση μετξύ υτών κι στους Ρομά, ιδίως νέους κι γυνίκες. Τ κράτη μέλη της ΕΕ πρέπει ν ενθρρύνουν την πιο ενεργή συμμετοχή των επιχειρήσεων, ιδίως σε τοπικό επίπεδο, κι ν εξετάσουν τη δυντότητ στήριξης της κοινωνικής επιχειρημτικότητς με σκοπό τη δημιουργί ιώσιμων θέσεων εργσίς γι τους Ρομά, με έμφση στις γυνίκες Ρομά. Τ κράτη μέλη της ΕΕ πρέπει ν εφρμόσουν τις διτάξεις της σύστσης του Συμουλίου του 2013 σχετικά με την προώθηση των δυντοτήτων πσχόλησης σε δημόσιες υπηρεσίες των τόμων μειονοτικής εθνοτικής κτγωγής, όπως οι Ρομά, κι ιδίως των γυνικών. Η δημόσι διοίκηση θ ωφεληθεί πό δημόσιους λειτουργούς διφορετικής εθνοτικής κτγωγής κι, τυτόχρον, θ κτνοήσει κλύτερ τις ιδιίτερες προκλήσεις που ντιμετωπίζουν οι Ρομά, οι δε εργζόμενοι στο Δημόσιο θ ποτελέσουν θετικό πράδειγμ προς μίμηση γι τις μειονοτικές εθνοτικές κοινότητες. 1.3. Εκπίδευση Τ ευρήμτ της πρώτης έρευνς γι τους Ρομά το 2011 ήτν νησυχητικά. Βάσει των ευρημάτων υτών, μόνο έν στ δύο πιδιά Ρομά που συμμετείχν στην έρευν πρκολουθούσν προσχολική γωγή, προιρετική ή υποχρεωτική, κι έν πολύ μικρό ποσοστό συνέχιζε τη φοίτηση μετά την υποχρεωτική εκπίδευση. Βάσει των ευρημάτων της EU-MIDIS II, τ πιδιά Ρομά υστερούν ένντι των μη Ρομά συνομηλίκων τους σε όλους τους εκπιδευτικούς δείκτες. Μόλις έν στ δύο περίπου πιδιά Ρομά (53 %) ηλικίς πό 4 ετών έως την ηλικί ένρξης της υποχρεωτικής πρωτοάθμις εκπίδευσης πρκολουθεί προσχολική γωγή. Κτά μέσο όρο, 18 % των Ρομά ηλικίς μετξύ 6 κι 24 ετών φοιτούν σε εκπιδευτική θμίδ χμηλότερη πό υτήν που ντιστοιχεί στην ηλικί τους. Το ποσοστό μθητικής διρροής των Ρομά είνι δυσνάλογ υψηλό σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό. 12

Κύρι ευρήμτ κι γνώμες του FRA Ο σχολικός διχωρισμός εξκολουθεί ν ποτελεί πρόλημ σε Βουλγρί, Ελλάδ, Ουγγρί κι Σλοκί, πρότι η εν λόγω πρκτική πγορεύετι πό τον νόμο κι την πρόσφτη νομολογί του Ευρωπϊκού Δικστηρίου των Δικιωμάτων του Ανθρώπου. Όλ υτά φνερώνουν ότι ο στόχος της σύστσης του Συμουλίου του 2013 γι ποτελεσμτικά μέτρ που θ δισφλίζουν την ίση μετχείριση κι την πλήρη πρόσση των πιδιών Ρομά σε ποιοτική γενική εκπίδευση κι θ εξσφλίζουν ότι όλοι οι μθητές Ρομά ολοκληρώνουν τουλάχιστον την υποχρεωτική εκπίδευση δεν έχει επιτευχθεί. Σύμφων με τ ευρήμτ, οι δημόσιες ρχές δεν έχουν λάει ποτελεσμτικά μέτρ γι ν εξσφλίσουν την ισότιμη συμμετοχή των πιδιών Ρομά στην προσχολική εκπίδευση, προιρετική ή υποχρεωτική, ούτε στον δεύτερο κύκλο της δευτεροάθμις εκπίδευσης ή στην τριτοάθμι εκπίδευση. Γνώμη 3 του FRA Τ κράτη μέλη της ΕΕ πρέπει ν εφρμόσουν τη διάτξη της σύστσης του Συμουλίου του 2013 σχετικά με την κτάργηση του διχωρισμού στ σχολεί, λμάνοντς άμεσ μέτρ τ οποί θ δισφλίζουν την ισότιμη συμμετοχή του συνόλου των πιδιών Ρομά σε ενιί σχολεί κι τάξεις. Οι εθνικές εκπιδευτικές ρχές πρέπει ν συνεργάζοντι στενά με την κοινωνί των Ρομά πολιτών κι τις τοπικές ρχές γι την επίλυση κοινοτικών συγκρούσεων κι/ή την πάτξη φινομένων ντιτσιγγνισμού που δεν επιτρέπουν στους γονείς Ρομά ν εγγράψουν τ πιδιά τους σε ενιί σχολεί κι τάξεις. Οι τοπικές ρχές πρέπει ν λμάνουν υπόψη τις γενικότερες συνθήκες διίωσης κι τους φργμούς που ντιμετωπίζουν τ πιδιά Ρομά στον τομέ της εκπίδευσης. Τ μέτρ πολιτικής πρέπει ν πρέχουν κίνητρ κθώς κι κοινωνική κι μθησική υποστήριξη στ σχολεί ως ντιστάθμισμ των πολλπλών προκλήσεων που ντιμετωπίζουν τ πιδιά Ρομά κι ν υξάνουν τις ευκιρίες τους γι έν ξεκίνημ επί ίσοις όροις. Οι εθνικές εκπιδευτικές ρχές πρέπει ν προσφέρουν την νγκί υποστήριξη κι τους νγκίους πόρους στ σχολεί στ οποί φοιτούν μθητές Ρομά, προκειμένου ν δισφλίζετι ότι τ πιδιά Ρομά θ εγγράφοντι σε τάξεις νάλογες με την ηλικί τους κι θ μειωθεί η μθητική διρροή. 1.4. Επίγνωση δικιωμάτων κι κτγγελί δικρίσεων Στην έρευν γι τους Ρομά το 2011, οι μισοί περίπου πό τους ερωτηθέντες δήλωσν ότι είχν υποστεί δικριτική μετχείριση λόγω της εθνοτικής τους κτγωγής. Μι μικρή μειοψηφί γνώριζε ότι υπάρχουν νόμοι που πγορεύουν τη δικριτική μετχείριση γι λόγους εθνοτικής κτγωγής κτά την νζήτηση εργσίς. Βάσει των ευρημάτων της EU MIDIS II, οι Ρομά εξκολουθούν ν υφίστντι φόρητες δικρίσεις στην κθημερινή ζωή κτά την νζήτηση εργσίς, στην εργσί, στην εκπίδευση, στην υγειονομική περίθλψη, κτά την επφή τους με φορείς της διοίκησης ή σε κτστήμτ. Σχεδόν ένς στους δύο Ρομά (41 %) ισθάνθηκε ότι υφίσττι δικριτική μετχείριση λόγω εθνοτικής κτγωγής τουλάχιστον μί φορά σε κάποιο πό υτά τ πεδί της κθημερινής ζωής την τελευτί πεντετί. Ένς στους τέσσερις Ρομά (26 %) νφέρει ότι το πιο πρόσφτο κρούσμ δικριτικής μετχείρισης συνέη στη διάρκει του έτους που προηγήθηκε της έρευνς. Τ υψηλότερ ποσοστά επικράτησης των δικρίσεων το τελευτίο έτος νφέροντι κτά την επφή με δημόσιες ή ιδιωτικές υπηρεσίες (19 %) κι κτά την νζήτηση εργσίς (16 %). Πρόλ υτά, κτά μέσο όρο μόλις 12 % των Ρομά κτγγέλλουν τ κρούσμτ δικριτικής μετχείρισης σε κάποι ρχή. Επιπλέον, σχεδόν ένς στους τρεις ερωτηθέντες Ρομά (27 %) γνοεί την ύπρξη νόμου ο οποίος πγορεύει τις δικρίσεις λόγω εθνοτικής κτγωγής, ενώ οι περισσότεροι Ρομά (82 %) δεν γνωρίζουν κάποι οργάνωση η οποί πρέχει υποστήριξη στ θύμτ δικρίσεων. Αυτό σημίνει ότι, ν κι η σύστση του Συμουλίου του 2013 κάνει ειδική μνεί σε οριζόντι μέτρ πολιτικής γι την ντιμετώπιση των δικρίσεων, μένουν κόμ ν γίνουν πολλά γι ν δισφλιστεί η ουσιστική πρκτική εφρμογή της οδηγίς γι τη φυλετική ισότητ (2000/43/EΚ) 12, όπως πιτείτι ρητά πό τη σύστση. 12 Οδηγί 2000/43/EΚ του Συμουλίου, της 29ης Ιουνίου 2000, περί εφρμογής της ρχής της ίσης μετχείρισης προσώπων σχέτως φυλετικής ή εθνοτικής τους κτγωγής (ΕΕ L 180 της 19.7.2000). 13

Δεύτερη έρευν της Ευρωπϊκής Ένωσης σχετικά με τις μειονότητες κι τις δικρίσεις: επιλεγμέν πορίσμτ γι τους Ρομά Γνώμη 4 του FRA Τ κράτη μέλη της ΕΕ πρέπει ν δισφλίσουν, όπως πιτείτι πό τη σύστση του Συμουλίου του 2013, ότι η δημόσι διοίκηση κι οι εθνικοί φορείς ισότητς λμάνουν τ νγκί μέτρ γι ν δισφλιστεί η ουσιστική πρκτική εφρμογή της οδηγίς γι τη φυλετική ισότητ (2000/43/EΚ), με ιδιίτερη έμφση σε θέμτ φύλου. Τ κράτη μέλη της ΕΕ κι η Ευρωπϊκή Επιτροπή πρέπει ν εντείνουν τη στήριξη των προσπθειών της κοινωνίς των πολιτών γι ευισθητοποίηση των Ρομά σε θέμτ δικιωμάτων τους. Τ κράτη μέλη της ΕΕ πρέπει ν εφρμόσουν πλήρως το άρθρο 10 της οδηγίς 2000/43/EΚ, άσει του οποίου τ κράτη μέλη υποχρεούντι ν δισφλίζουν ότι οι διτάξεις που θεσπίζοντι κτ εφρμογή της οδηγίς, κθώς κι οι ήδη ισχύουσες σχετικές διτάξεις, «τίθεντι υπόψη των ενδιφερομένων με κάθε πρόσφορο μέσο σε όλο το έδφός τους». 1.5. Προς ποτελεσμτικότερη πρκολούθηση κι ξιολόγηση Έν πό τ διρθρωτικά μέτρ που ζητείτι ν ληφθούν με τη σύστση του Συμουλίου του 2013 φορά τις πολιτικές πρκολούθησης κι ξιολόγησης. Η Ευρωπϊκή Επιτροπή κι ο FRA επί σειρά ετών προωθούν τη συλλογή νλυτικών δεδομένων γι την εθνοτική κτγωγή άσει στοιχείων σχετικά με τον υτοπροσδιορισμό των ερωτηθέντων, σε προιρετική άση κι με πλήρη σεσμό των ενωσικών κι εθνικών κνόνων γι την προστσί των δεδομένων. Στο πλίσιο υτό, ο FRA διεξάγει τκτικά έρευνες σχετικά με τ μέλη εθνοτικών, θρησκευτικών κι λοιπών μειονοτήτων. Η νάπτυξη κοινής μεθόδου, άσει της οποίς θ συλλέγοντι συνφή κι συγκρίσιμ δεδομέν γι τον πληθυσμό των Ρομά στο σύνολο των κρτών μελών προκειμένου ν πρκολουθείτι η κοινωνική τους έντξη, μπορεί ν επιτευχθεί κλύτερ σε επίπεδο ΕΕ σε στενή συνεργσί με το σύνολο των κρτών μελών. Με υτό το δεδομένο, το Ελεγκτικό Συνέδριο στη σύστση 8 της ειδικής έκθεσής του σχετικά με τις πρωτοουλίες πολιτικής της ΕΕ κι τη χρημτοδοτική στήριξή της γι την έντξη των Ρομά, που δημοσιεύτηκε το 2016 κλεί την Ευρωπϊκή Επιτροπή ν συνεργστεί με τ κράτη μέλη γι την νάπτυξη κοινής μεθόδου. Ειδικότερ, κλεί την Επιτροπή ν «ενθρρύνει τ κράτη μέλη ν συλλέξουν συνολικά σττιστικά δεδομέν σχετικά με την εθνοτική κτγωγή εντός της επόμενης διετίς, τηρουμένων των εθνικών νομικών πλισίων κι της νομοθεσίς της ΕΕ, περιλμνομένων πιθνών ισχυουσών πρεκκλίσεων». Γνώμη 5 του FRA Η Ευρωπϊκή Επιτροπή πρέπει ν προτρύνει τ κράτη μέλη της ΕΕ ν εξετάσουν τη δυντότητ συλλογής σττιστικών στοιχείων γι την εθνοτική κτγωγή στην έρευν εργτικού δυνμικού (ΕΕΔ) κι στις σττιστικές της Ευρωπϊκής Ένωσης γι το εισόδημ κι τις συνθήκες διίωσης (EU-SILC). Πρότι η συλλογή σττιστικών στοιχείων γι τον πληθυσμό των Ρομά είνι δυσχερής πό τεχνική κι νομική άποψη, λλά κι δπνηρή, ορισμέν κράτη μέλη έχουν επιτυχώς συμπεριλάει στην EU-SILC κι στην ΕΕΔ σε πειρμτική άση ερωτήσεις σχετικά με την εθνοτική κτγωγή. 14

2 Τι φνερώνουν τ ευρήμτ 2.1. Φτώχει κι περιθωριοποίηση Στο άρθρο 25 της Οικουμενικής Δικήρυξης των Δικιωμάτων του Ανθρώπου, στο οποίο νφέρετι κι το άρθρο 11 του Διεθνούς Συμφώνου γι τ οικονομικά, κοινωνικά κι μορφωτικά δικιώμτ (ΔΣΟΚΜΔ), κτοχυρώνετι το δικίωμ κθενός «σε έν ιοτικό επίπεδο ικνό ν εξσφλίσει στον ίδιο κι στην οικογένειά του υγεί κι ευημερί, κι ειδικότερ τροφή, ρουχισμό, κτοικί, ιτρική περίθλψη, όπως κι τις πρίτητες κοινωνικές υπηρεσίες» 13. Από κοινού με τον (νθεωρημένο) Ευρωπϊκό Κοινωνικό Χάρτη, υτά τ διεθνή νομικά κείμεν γι τ νθρώπιν δικιώμτ διευρύνουν τη άση γι την νάπτυξη της διούλευσης του νέου ευρωπϊκού πυλών γι τ κοινωνικά δικιώμτ, τον οποίο εξήγγειλε η Ευρωπϊκή Επιτροπή το 2016 14. Η κτπολέμηση της φτώχεις κι του κοινωνικού ποκλεισμού ποτελεί πρωτρχικό στόχο της στρτηγικής «Ευρώπη 2020». Η σύστση του Συμουλίου του 2013 γι ποτελεσμτικά μέτρ έντξης των Ρομά συνδέει τη μείωση της φτώχεις με πολιτικές ενεργοποίησης κι δρστηριοποίησης γι την είσοδο στην γορά εργσίς 15. Η μείωση της φτώχεις ρίσκετι επίσης στο επίκεντρο του στόχου 1 των στόχων ιώσιμης νάπτυξης (ΣΒΑ) των Ηνωμένων Εθνών, ο οποίος κάνει έκκληση γι εξάλειψη της φτώχεις σε όλες τις εκφάνσεις της έως το 2030 κι ποσκοπεί στην εξσφάλιση της κοινωνικής προστσίς των φτωχών 13 Οργνισμός Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ), Γενική Συνέλευση (ΓΣ), Οικουμενική Δικήρυξη των Δικιωμάτων του Ανθρώπου, 10 Δεκεμρίου 1948, άρθρο 25. Βλ. επίσης ΟΗΕ, ΓΣ, Διεθνές Σύμφωνο γι τ οικονομικά, τ κοινωνικά κι τ μορφωτικά δικιώμτ, 3 Ινουρίου 1976, άρθρο 11. 14 Ευρωπϊκή Επιτροπή (2016). 15 Σύστση του Συμουλίου του 2013, σύστση 2.6, Μείωση της φτώχεις μέσω κοινωνικών επενδύσεων. κι ευάλωτων, κθώς κι την ύξηση της πρόσσης σε σικές υπηρεσίες 16. Γενικοί κι ειδικοί στόχοι ιώσιμης νάπτυξης του ΟΗΕ Γενικός στόχος 1: Εξάλειψη της φτώχεις σε όλες της τις εκφάνσεις πντού. Ειδικός στόχος 1. Έως το 2030, εξάλειψη της κρίς φτώχεις όλων των νθρώπων πντού σήμερ σε συνθήκες κρίς φτώχεις θεωρείτι ότι ρίσκοντι όσοι διιούν με λιγότερο πό 1,25 δολάρι την ημέρ. Ειδικός στόχος 2. Έως το 2030, μείωση του ποσοστού των νδρών, γυνικών κι πιδιών κάθε ηλικίς που ζουν σε συνθήκες φτώχεις σε όλες τις διστάσεις της σύμφων με τους εθνικούς ορισμούς τουλάχιστον στο μισό. Ειδικός στόχος 3. Υλοποίηση εθνικά κτάλληλων συστημάτων κι μέτρων κοινωνικής προστσίς γι όλους, περιλμνομένων ελάχιστων επιπέδων κι, έως το 2030, επίτευξη ευρείς κάλυψης των φτωχών κι ευάλωτων. Γενικός στόχος 10: Μείωση των νισοτήτων εντός κι μετξύ χωρών. Ειδικός στόχος 1. Έως το 2030, προοδευτική επίτευξη κι διτήρηση υψηλότερου πό τον εθνικό μέσο όρο ρυθμού ύξησης του εισοδήμτος του 40 % του φτωχότερου πληθυσμού. 2.1.1. Εισοδημτική φτώχει Το ποσοστό του πληθυσμού σε κίνδυνο φτώχεις περιλμάνει όσους ζουν σε νοικοκυριά με ισοδύνμο εισόδημ νοικοκυριού κτώτερο πό το εθνικό όριο του κινδύνου φτώχεις, το οποίο ορίζετι στο 60 % του ετήσιου μέσου εισοδήμτος μετά πό κοινωνικές 16 Βλ. ΣΒΑ-1. Βλ. επίσης FRA (2016). 15

Δεύτερη έρευν της Ευρωπϊκής Ένωσης σχετικά με τις μειονότητες κι τις δικρίσεις: επιλεγμέν πορίσμτ γι τους Ρομά μετιάσεις κι δημοσιεύετι κάθε χρόνο πό την Eurostat 17. Ποσοστό 80 % συνολικά των ερωτηθέντων Ρομά κι των πιδιών τους ζουν με εισόδημ χμηλότερο πό το ντίστοιχο εθνικό όριο κινδύνου φτώχεις (διάγρμμ 1). Συγκριτικά, κτά μέσο όρο στην ΕΕ ποσοστό 17 % του πληθυσμού κινδύνευε το 2014 πό φτώχει. Στην Ισπνί (98 %), την Ελλάδ (96 %) κι την Κροτί (93 %), το σύνολο σχεδόν του πληθυσμού Ρομά που κλύφθηκε πό την έρευν είχε εισόδημ κάτω του εθνικού ορίου εισοδημτικής φτώχεις. Το χμηλότερο ποσοστό πρτηρείτι στην Τσεχική Δημοκρτί (58 %), ωστόσο πρμένει σχεδόν εξπλάσιο πό το ντίστοιχο ποσοστό του γενικού πληθυσμού. Διάγρμμ 1: Ποσοστό Ρομά που κινδυνεύουν πό φτώχει (κάτω του 60 % του μέσου ισοδύνμου εισοδήμτος μετά πό κοινωνικές μετιάσεις) σε σύγκριση με το ποσοστό της Eurostat γι τον γενικό πληθυσμό το 2014, νά κράτος μέλος της ΕΕ (%), 100 90 80 70 60 86 58 96 98 93 75 70 87 80 50 40 30 20 10 0 22 10 22 22 19 15 µη διθέσιµο BG CZ EL ES HR HU PT RO SK Σύνολο (8 ΚΜ) Ποσοστό Ροµά σε κίνδυνο φτώχεις µε εισόδηµ χµηλότερο πό το εθνικό όριο φτώχεις το 2014 Ποσοστό γενικού πληθυσµού σε κίνδυνο φτώχεις το 2014 (EU-SILC) 25 13 Επί του συνόλου των μελών των νοικοκυριών Ρομά (n=26 571). Στθμισμέν ποτελέσμτ. μη διθέσιμο Γι την Πορτογλί δεν μπορούν ν γίνουν εκτιμήσεις λόγω του μεγάλου ριθμού μη διθέσιμων τιμών (>50 %). Σε κίνδυνο φτώχεις άσει της έρευνς EU-MIDIS II ρίσκετι κάθε πρόσωπο με ισοδύνμο τρέχον μηνιίο διθέσιμο εισόδημ του νοικοκυριού μικρότερο πό το 1/12 του εθνικού ορίου κινδύνου φτώχεις το 2014 (όπως δημοσιεύτηκε πό την Eurostat). Το ισοδύνμο διθέσιμο εισόδημ είνι το συνολικό εισόδημ του νοικοκυριού, μετά πό φόρους κι λοιπές κρτήσεις, διιρεθέν διά του ριθμού των μελών του νοικοκυριού κτόπιν μεττροπής σε ισοδύνμ ενηλίκων, με χρήση της επονομζόμενης τροποποιημένης κλίμκς ισοδυνμίς του ΟΟΣΑ (1-0,5-0,3). Eurostat [ilc_li02] (μετφορτώθηκε στις 14.9.2016). Πηγή: FRA, EU-MIDIS II 2016, Ρομά Eurostat, EU-SILC 2014 17 Το υπολογισθέν ποσοστό άσει της EU-MIDIS II έχει περιορισμένη συγκρισιμότητ με τον δείκτη της ΕΕ «κίνδυνος φτώχεις μετά πό κοινωνικές μετιάσεις», διότι τ δεδομέν της EU-MIDIS II γι το εισόδημ συλλέχθηκν μεν το 2015-2016, λλά εφρμόστηκε το όριο της φτώχεις άσει των δεδομένων της EU-SILC του 2014 (το πιο πρόσφτο διθέσιμο κτά το χρόνο σύντξης της προύσς έκθεσης). Δεδομένου ότι το όριο της φτώχεις γι το 2015-2016 νμένετι ν είνι υψηλότερο, το ποσοστό των Ρομά που κινδυνεύουν πό φτώχει δεν ποκλείετι ν υποεκτιμάτι στην προύσ έκθεση. Επιπλέον, στην EU-MIDIS II ζητήθηκε πό τους συμμετέχοντες ν νφέρουν το τρέχον μηνιίο εισόδημ του νοικοκυριού τους. Αυτό μπορεί ν οδηγήσει σε υποεκτίμηση του ετήσιου εισοδήμτος του νοικοκυριού κι, συνεπώς, δεν ποκλείετι στην EU-MIDIS II ν υπερεκτιμάτι το ποσοστό των Ρομά που κινδυνεύουν πό φτώχει. Αντίθετ, τ στοιχεί που συλλέγοντι γι τον δείκτη της Eurostat πρέχουν πληροφορίες γι τ ετήσι εισοδήμτ των νοικοκυριών. 16

Τι φνερώνουν τ ευρήμτ Η εισοδημτική φτώχει μοιάζει ν σχετίζετι με την οικιστική συγκέντρωση Ρομά. Στις περισσότερες χώρες, τ υψηλότερ ποσοστά Ρομά σε κίνδυνο φτώχεις πρτηρούντι σε γειτονιές στις οποίες οι ερωτηθέντες εκτιμούν ότι κτοικούν «μόνο» ή «κυρίως» Ρομά (διάγρμμ 2). Εξίρεση ποτελούν η Ελλάδ κι η Ισπνί σε υτά τ κράτη μέλη ο κίνδυνος φτώχεις είνι ιδιίτερ υψηλός, λλά δεν διφέρει σημντικά πό γειτονιά σε γειτονιά. Διάγρμμ 2: Κίνδυνος φτώχεις κι συγκέντρωση Ρομά σε περιοχές κτοικιών, νά κράτος μέλος της ΕΕ (%) γ 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Πηγή: 90 86 Επί του συνόλου των μελών των νοικοκυριών Ρομά, πλην Πορτογλίς (n=26 419). Στθμισμέν ποτελέσμτ. μη διθέσιμο Γι την Πορτογλί δεν μπορούν ν γίνουν εκτιμήσεις λόγω του μεγάλου ριθμού μη διθέσιμων γ 77 80 65 51 τιμών (>50 %). Πληροφορίες γι τη συγκέντρωση ντλήθηκν με την εξής ερώτηση: «Στη γειτονιά που μένετε, πόσοι κάτοικοι θ λέγτε ότι είνι κτγωγής Ρομά όπως εσείς: όλοι οι κάτοικοι, οι περισσότεροι, λίγοι ή κνένς;» Λόγω στρογγυλοποίησης, τ θροίσμτ των κτηγοριών στο διάγρμμ μπορεί ν ποκλίνουν πό το κείμενο κτά μί εκτοστιί μονάδ. FRA, EU-MIDIS II 2016, Ρομά 97 97 100 98 98 98 95 95 82 86 75 71 µη διθέσιµο 80 72 60 98 88 82 89 79 74 BG CZ EL ES HR HU PT RO SK Σύνολο (8 ΚΜ) Μόνο Ροµά Κυρίως Ροµά Λίγοι/κθόλου Ροµά Στην ερώτηση ν το συνολικό εισόδημ του νοικοκυριού επρκεί γι την κάλυψη των μηνιίων εξόδων, το 92 % των ερωτηθέντων Ρομά πάντησε ότι ντιμετωπίζει κάποι δυσκολί, ενώ το 45 % πάντησε «με μεγάλη δυσκολί». Σε Ελλάδ κι Πορτογλί το ντίστοιχο ποσοστό γγίζει το 74 % (διάγρμμ 3). 17

Δεύτερη έρευν της Ευρωπϊκής Ένωσης σχετικά με τις μειονότητες κι τις δικρίσεις: επιλεγμέν πορίσμτ γι τους Ρομά Διάγρμμ 3:,, γ Ικνότητ κάλυψης των μηνιίων εξόδων, Ρομά, νά κράτος μέλος της ΕΕ (%) 100 90 80 70 60 13 13 17 27 21 1 9 16 3 9 24 3 4 4 13 15 7 14 32 32 10 7 8 16 19 28 31 27 50 40 30 20 10 48 29 31 74 64 52 48 74 28 34 45 45 0 BG CZ EL ES HR HU PT RO SK Σύνολο (9 ΚΜ) Επί του συνόλου των μελών των νοικοκυριών Ρομά (n=31 334). Στθμισμέν ποτελέσμτ. Πηγή: Με µεγάλη δυσκολί Με δυσκολί Με κάποι δυσκολί Σχετικά εύκολ / εύκολ / πολύ εύκολ Ερώτηση της έρευνς: «Το συνολικό εισόδημ του νοικοκυριού σς επρκεί γι την κάλυψη των μηνιίων εξόδων;» γ Λόγω στρογγυλοποίησης, τ θροίσμτ των κτηγοριών στο διάγρμμ μπορεί ν ποκλίνουν πό το κείμενο κτά μί εκτοστιί μονάδ. FRA, EU-MIDIS II 2016, Ρομά 2.1.2. Πείν Στο άρθρο 25 της Οικουμενικής Δικήρυξης των Δικιωμάτων του Ανθρώπου κι στο άρθρο 11 του ΔΣΟΚΜΔ κτοχυρώνετι το δικίωμ του προσώπου στην τροφή κι τις πρίτητες κοινωνικές υπηρεσίες. Το δικίωμ σε κοινωνική ρωγή κτοχυρώνετι κι στο άρθρο 34 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικιωμάτων της ΕΕ (πρόσση σε κοινωνική σφάλιση κι κοινωνική ρωγή). Τ εν λόγω δικιώμτ πριάζοντι κτάφωρ ότν το πρόσωπο υποφέρει πό πείν ή υποσιτισμό. Η επιτροπή γι τ οικονομικά, κοινωνικά κι μορφωτικά πολιτιστικά δικιώμτ ερμήνευσε το δικίωμ σε επρκή τροφή στο γενικό σχόλιο ριθ. 12 (1999), το οποίο ορίζει ότι το εν λόγω δικίωμ πργμτώνετι ότν κάθε άνδρς, γυνίκ κι πιδί, μόνος ή σε κοινότητ με άλλους, έχει νά πάσ στιγμή φυσική κι οικονομική πρόσση σε επρκή τροφή ή σε κτάλληλ μέσ γι την εξσφάλισή της. Η εξάλειψη της πείνς κι η επίτευξη επισιτιστικής σφάλεις ποτελεί ένν κόμη πυλών των στόχων ιώσιμης νάπτυξης. Σύμφων με το διάγρμμ 4, 7 % των ερωτηθέντων Ρομά ζουν σε νοικοκυριά στ οποί τουλάχιστον έν μέλος πήγινε τκτικά γι ύπνο νηστικό τον τελευτίο μήν (δηλ. τουλάχιστον 4 φορές). Το ντίστοιχο Γενικοί κι ειδικοί στόχοι ιώσιμης νάπτυξης του ΟΗΕ Γενικός στόχος 2: Εξάλειψη της πείνς, επίτευξη επισιτιστικής σφάλεις κι ελτίωση της διτροφής, κθώς κι προώθηση της ιώσιμης γεωργίς. Ειδικός στόχος 1. Έως το 2030, εξάλειψη της πείνς κι δισφάλιση της πρόσσης όλων, ιδίως των φτωχών κι των ευάλωτων, περιλμνομένων των ρεφών, σε σφλή, θρεπτικά κι επρκή τρόφιμ κθ όλη τη διάρκει του έτους. Ειδικός στόχος 2. Έως το 2030, εξάλειψη κάθε μορφής υποσιτισμού πιδιών κάτω των 5 ετών κι, έως το 2025, επίτευξη των διεθνών συμφωνημένων στόχων όσον φορά την κχεξί κι την πίσχννση των πιδιών, κθώς κι κάλυψη των διτροφικών νγκών των κοριτσιών στην εφηεί, των εγκύων ή των γυνικών που θηλάζουν κι των ηλικιωμένων. ποσοστό νέρχετι σε 17 % των Ρομά στην Κροτί, 13 % των Ρομά στην Ελλάδ κι 11 % των Ρομά στην Ουγγρί. Στην Ελλάδ, ένς στους δύο σχεδόν (47 %) ζει σε νοικοκυριό στο οποίο έν μέλος νγκάστηκε ν πάει γι ύπνο νηστικό τουλάχιστον μί φορά τον τελευτίο μήν. Αυτό είνι ιδιίτερ νησυχητικό διότι στην Ελλάδ κτγράφετι το 18

Τι φνερώνουν τ ευρήμτ Διάγρμμ 4: Ρομά σε νοικοκυριά στ οποί, τον τελευτίο μήν, τουλάχιστον έν μέλος πήγε γι ύπνο νηστικό μί φορά, λίγες φορές ή τουλάχιστον 4 φορές, νά κράτος μέλος της ΕΕ (%), 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 6 14 7 73 3 12 5 80 13 25 9 52 8 7 2 83 17 18 3 62 6 9 9 7 11 3 80 µη διθέσιµο 17 15 6 7 68 69 BG CZ EL ES HR HU PT RO SK Σύνολο (8 ΚΜ) 14 5 73 Πηγή: Επί του συνόλου των μελών των νοικοκυριών Ρομά (n=31 793). Στθμισμέν ποτελέσμτ. μη διθέσιμο Γι την Πορτογλί δεν μπορούν ν γίνουν εκτιμήσεις λόγω του μεγάλου ριθμού μη διθέσιμων Ποτέ Μί φορά Λίγες φορές (2-3) Πολλές φορές (τουλάχιστον 4) τιμών (>25 %). Ερώτηση της έρευνς: «Τον τελευτίο μήν, πήγτε γι ύπνο νηστικός εσείς ή κάποιος άλλος στο νοικοκυριό σς επειδή δεν είχτε ρκετά χρήμτ γι φγητό; Αν νι, πόσο συχνά συνέη υτό τον τελευτίο μήν;» FRA, EU-MIDIS II 2016, Ρομά υψηλότερο ποσοστό Ρομά με μειόμενη πσχόληση, η οποί φίνετι ότι δεν επρκεί ούτε γι την κάλυψη σικών νγκών, όπως η τροφή. Εξάλλου, άσει των ευρημάτων, κτά μέσο όρο έν στ τρί πιδιά Ρομά στις χώρες της έρευνς ζει σε νοικοκυριό που ντιμετώπισε πείν τουλάχιστον μί φορά τον τελευτίο μήν. Σε σύγκριση με τ ευρήμτ της έρευνς του 2011, το ποσοστό Ρομά που ζουν σε νοικοκυριά στ οποί τουλάχιστον έν μέλος πήγε γι ύπνο νηστικό τουλάχιστον μί φορά τον τελευτίο μήν μειώθηκε σε Βουλγρί, Ουγγρί, Ρουμνί κι Τσεχική Δημοκρτί, ενώ πρέμεινε μετάλητο σε Ελλάδ, Ισπνί κι Σλοκί. 2.2. Συμμετοχή στην γορά εργσίς Το άρθρο 15 του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικιωμάτων της ΕΕ προσττεύει το δικίωμ προς εργσί. Ο υπ ριθμόν έν πρωτρχικός στόχος της στρτηγικής «Ευρώπη 2020» είνι ν δισφλίσει την πσχόληση ποσοστού 75 % του πληθυσμού της ΕΕ ηλικίς 20-64 ετών έως το 2020. Σύμφων με τη σύστση του Συμουλίου του 2013, τ κράτη μέλη οφείλουν ν λάουν ποτελεσμτικά μέτρ γι την επίτευξη του στόχου υτού όπως, μετξύ άλλων, κτπολέμηση των δικρίσεων κι υποστήριξη της πρώτης εργσικής εμπειρίς, της επγγελμτικής εκπίδευσης, της Γενικοί κι ειδικοί στόχοι ιώσιμης νάπτυξης του ΟΗΕ Γενικός στόχος 8: Προγωγή της ιώσιμης οικονομικής νάπτυξης χωρίς ποκλεισμούς, της πσχόλησης κι της ξιοπρεπούς εργσίς γι όλους. Ειδικός στόχος 5. Έως το 2030, επίτευξη πλήρους κι πργωγικής πσχόλησης κι ξιοπρεπούς εργσίς γι όλους τους άνδρες κι όλες τις γυνίκες, μη εξιρουμένων των νέων κι των τόμων με νπηρί, κθώς κι ίσης μοιής γι εργσί ίσης ξίς. Ειδικός στόχος 6. Έως το 2020, σημντική μείωση του ποσοστού των νέων που ρίσκοντι εκτός πσχόλησης, εκπίδευσης ή κτάρτισης. Ειδικός στόχος 8. Προστσί των εργσικών δικιωμάτων κι προώθηση του σφλούς εργσικού περιάλλοντος γι όλους τους εργζόμενους, μη εξιρουμένων των μετνστών, ιδίως των μετνστριών, κι των επισφλώς εργζομένων. 19

Δεύτερη έρευν της Ευρωπϊκής Ένωσης σχετικά με τις μειονότητες κι τις δικρίσεις: επιλεγμέν πορίσμτ γι τους Ρομά κτάρτισης στον χώρο εργσίς, της διά ίου μάθησης κι της νάπτυξης δεξιοτήτων, λλά κι υποστήριξη της υτοπσχόλησης κι της επιχειρημτικότητς. Τρεις πό τους ειδικούς στόχους του ΣΒΑ 8 «Προγωγή της ιώσιμης οικονομικής νάπτυξης χωρίς ποκλεισμούς, της πσχόλησης κι της ξιοπρεπούς εργσίς γι όλους» επικεντρώνοντι στη συμμετοχή στην γορά εργσίς. 2.2.1. Κύρι πσχόληση Κτά μέσο όρο, ένς στους τέσσερις Ρομά ηλικίς τουλάχιστον 16 ετών (25 %) δήλωσε ως κύρι πσχόληση «εργζόμενος» ή «υτοπσχολούμενος» κτά το χρόνο της έρευνς (πίνκς 1). Οι όροι υτοί κλύπτουν τόσο την πλήρη όσο κι τη μερική πσχόληση, λλά κι την «περιστσική εργσί» ότν υτή θεωρείτι η κύρι πσχόληση 18. Στον γενικό πληθυσμό είνι σχεδόν διπλάσιο το ποσοστό των τόμων (64 %) που δηλώνουν ότι έχουν πσχόληση στ ντίστοιχ 9 κράτη μέλη της ΕΕ 19. Σε σύγκριση με τ ευρήμτ της έρευνς του 2011, δεν πρτηρείτι ουσιστική ελτίωση. Τ υψηλότερ υτονφερόμεν ποσοστά πσχόλησης των Ρομά πντούν στην Ελλάδ (43 %), ενώ κολουθούν η Ουγγρί (36 %) κι η Πορτογλί (34 %). Τ χμηλότερ ποσοστά πρτηρούντι σε Κροτί (8 %) κι Ισπνί (16 %). Έν στ τρί ερωτηθέντ μέλη νοικοκυριών Ρομά (34 %) δηλώνουν «άνεργοι», με το ποσοστό υτό ν ξεπερνά το 50 % σε Κροτί (62 %), Ισπνί (57 %) κι Βουλγρί (55 %). Στη Ρουμνί πρτηρούντι εξιρετικά χμηλά ποσοστά υτονφερόμενης νεργίς (5 %), ενώ κολουθούν η Πορτογλί με 17 % κι η Ουγγρί με 23 %. Δεδομένου ότι η ντίληψη περί νεργίς κι ο επιμερισμός των οικικών εργσιών μετξύ των μελών του νοικοκυριού συνδέοντι μετξύ τους, πιτείτι διεξοδικότερη έρευν σε επίπεδο χώρς προκειμένου ν νλυθεί κτά πόσον υφίσττι ελλιπής κτγρφή των νέργων ή ποχώρηση πό την γορά εργσίς κι ν ο λόγος είνι η πώλει κάθε ελπίδς γι εύρεση πσχόλησης. Επιπλέον, στον πίνκ 1 φίνετι ν υπάρχει έν σημντικό χάσμ μετξύ νδρών κι γυνικών: 34 % των νδρών Ρομά δηλώνουν «εργζόμενοι» ως κύρι πσχόληση, ένντι μόλις 16 % των γυνικών Ρομά. Συγκριτικά, το χάσμ μετξύ νδρών κι γυνικών στον γενικό πληθυσμό εξκολουθεί ν είνι σημντικό, πλην όμως όχι τόσο μεγάλο όσο στους Ρομά (71 % των νδρών εργάζοντι, ένντι 57 % των γυνικών). Η διφορά μετξύ νδρών κι γυνικών Ρομά όσον φορά τη συμμετοχή στην γορά εργσίς θ μπορούσε ν ερμηνεύετι πό την ενσχόληση υψηλότερου ποσοστού γυνικών με τ οικικά ως κύρι πσχόληση. Η έρευν γι τους Ρομά το 2011 είχε επίσης ποκλύψει σημντική διφορά μετξύ νδρών κι γυνικών όσον φορά τη συμμετοχή στην γορά εργσίς, κθώς κι υψηλότερο ποσοστό γυνικών με κύρι πσχόληση «οικικά», τ οποί το 2016 (όπως κι το 2011) ήτν η δεύτερη κυριότερη υτονφερόμενη πσχόληση έπειτ πό την «νεργί». Βάσει των ευρημάτων της έρευνς EU-MIDIS II, 28 % του συνόλου των γυνικών Ρομά που συμμετείχν στην έρευν δηλώνουν ως κύρι πσχόληση «οικικά», ένντι 6 % του συνόλου των νδρών Ρομά. Η νλογί υτή είνι υψηλή μετξύ των γυνικών Ρομά ένντι των γυνικών στον γενικό πληθυσμό, γεγονός που θ μπορούσε ν ερμηνεύετι πό τις προσδοκίες γι τους πρδοσικούς ρόλους των φύλων 20. Ποσοστό 12 % των ερωτηθέντων Ρομά νέφερν ως κύρι πσχόληση «συντξιούχος», χωρίς σημντική διφοροποίηση μετξύ νδρών κι γυνικών. Η εν λόγω τιμή είνι συγκριτικά χμηλή κι ντικτοπτρίζει το γεγονός ότι, σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό, οι Ρομά είνι κτά μέσο όρο νεότεροι σε ηλικί. Αυτό ερμηνεύετι πό τη μεγλύτερη γεννητικότητ κι το μικρότερο προσδόκιμο ζωής των Ρομά στις περισσότερες χώρες της έρευνς 21. Το χμηλότερο ποσοστό «συντξιούχων» Ρομά (2 %) πρτηρείτι σε Ελλάδ κι Κροτί. 18 Ο όρος «κύρι πσχόληση» νφέρετι σε ερώτηση που τέθηκε στο σύνολο των μελών του νοικοκυριού νφορικά με την τρέχουσ κτάστση της πσχόλησής τους. Η έννοι υτή διφέρει πό την έννοι του ΔΓΕ γι την πσχόληση, κθώς κι πό την έννοι που χρησιμοποιείτι στην έρευν εργτικού δυνμικού (μετλητή MAINSTAT). Ο όρος «πσχόληση» περιλμάνει κι την ολιγόωρη εργσί μισθί σε οικογενεική επιχείρηση, δεδομένου ότι είνι επ ωφελεί της οικογένεις. 19 Με άση τ δεδομέν της Eurostat πό την έρευν εργτικού δυνμικού σχετικά με την υτονφερόμενη εργσική κτάστση (MAINSTAT) τόμων ηλικίς τουλάχιστον 15 ετών. 20 FRA (2014). 21 Fundación Secretariado Gitano (επιμ.) (2009). 20