Οι ΤΠΕ ως παιδαγωγική εμπειρία μέσα από τα βιώματα των παιδιών: Εμπειρίες και προκλήσεις για το ψηφιακό χάσμα

Transcript

1 Οι ΤΠΕ ως πιδγωγική εμπειρί μέσ πό τ βιώμτ των πιδιών: Εμπειρίες κι προκλήσεις γι το ψηφικό χάσμ Στύρου Χριστίν Ευρωπϊκό Πνεπιστήμιο Κύπρου & Βρυωνίδης Μάριος Ευρωπϊκό Πνεπιστήμιο Κύπρου Περίληψη H προύσ εισήγηση προυσιάζει τ ποτελέσμτ μι εμπειρικής διερεύνησης γι τη σχέση μθητών κι μθητριών προ-εφηβικής ηλικίς κι των γονιών τους με τις νέες τεχνολογίες της πληροφορίς κι της επικοινωνίς (ΤΠΕ). Εξετάζετι ν κι κτά πόσο οι ΤΠΕ σχετίζοντι με τη σχολική επίδοση των πιδιών. Η έρευν πργμτοποίηθηκε με ερωτημτολόγι σε μι επιλεγμένη περιοχή της Λευκωσίς νάμεσ σε 390 πιδιά. Τ ποτελέσμτ των νλύσεων προυσιάζουν ενδιφέροντ στοιχεί που σχετίζοντι με το φύλο των πιδιών, το μορφωτικό επίπεδο των γονιών τους κι την εθνικότητ τους. Στο βθμό που οι ΤΠΕ δεν είνι κόμη άμεσ εντγμένες στις εκπιδευτικές διδικσίες δε φίνετι ν επηρεάζουν θετικά ή ρνητικά την κδημϊκή επίδοση των πιδιών. Εισγωγή Τις τελευτίες τρεις τουλάχιστον δεκετίες έχουμε περάσει σε μι νέ φάση τεχνολογικής προόδου στην ιστορική εξέλιξη. Αυτή η περίοδος, που έχει χρκτηρισθεί ως μετβιομηχνική (Bell, 1976), χρκτηρίζετι πό την υψηλή τεχνολογί που στηρίζετι στη χρήση υπολογιστών στην οικονομί της πληροφορίς κι της γνώσης. Η εκπίδευση ως έν νπόσπστο κομμάτι υτής της κοινωνίς δεν θ μπορούσε ν μείνει νεπηρέστη πό υτή την εξέλιξη. Ήτν επομένως μι φυσική εξέλιξη των πργμάτων η προσπάθει των φορέων άσκησης εκπιδευτικής πολιτικής ν εισγάγουν κινοτομίες στ νλυτικά προγράμμτ στις δομές κι τις λειτουργίες του σχολείου, γι ν το φέρουν πιο κοντά στις συντελούμενες μετβολές. Η εισγωγή των Τεχνολογιών Πληροφορίς κι Επικοινωνίς (ΤΠΕ) στο δημόσιο σχολείο ποτελεί μι πό τις σημντικότερες λλγές που εφρμόζοντι σε υτό τ τελευτί χρόνι. Μέσ πό την εισγωγή υτών των τεχνολογιών επιδιωκοντι μεσοπρόθεσμ κι βρχυπροθεσμ ποτελέσμτ στη διδικσί διδσκλίς μάθησης, γι ν συμβδίζει το δημόσιο σχολείο με τη νέ εποχή. Η εισήγηση υτή στόχο έχει ν προυσιάσει τ ποτελέσμτ μις εμπειρικής διερεύνησης βιωμάτων κι εμπειριών μθητών ηλικίς ετών στη χρήση κι ξιοποίηση των ΤΠΕ στην πιδγωγική διδικσί, τόσο στο σχολείο, όσο κι στο σπίτι. Η εισγωγή των ΤΠΕ στην κυπρική εκπίδευση ποτέλεσε μι νομοτελεική εξέλιξη της μετάβσης της κυπρικής κοινωνίς στην Κοινωνί της Πληροφορίς, όπου ο εκσυγχρονισμός του εκπιδευτικού συστήμτος ποτελεί πρίτητο συσττικό στοιχείο. Πολλές φορές κινοτομίες κι λλγές που φορούν πιδιά σχολικής ηλικίς πρέπει ν τυγχάνουν ξιολόγησης κι πό τ ίδι τ πιδιά, έτσι που οι γνώσεις μς γι την ποτελεσμτικότητά τους ή γι τ στοιχεί εκείν που διφοροποιούν συγκεκριμένες ομάδες του μθητικού πληθυσμού ν είνι πλήρεις (Fielding, 2001). Στην προσπάθει γι ποιοτική νβάθμιση της εκπίδευσης κι των διδικσιών που υτή περιλμβάνει, θ πρέπει επομένως ν λμβάνοντι σοβρά υπόψη οι εμπειρίες κι τ βιώμτ των πιδιών γι ν μπορούν ν γίνοντι κίριες κι κθοριστικές πρεμβάσεις, ότν εντοπίζοντι προβλήμτ στην εφρμογή πολιτικών εκσυγχρονισμού. Θεωρητικό πλίσιο Η τχύτητ με την οποί συντελούντι σήμερ τ τεχνολογικά επιτεύγμτ προσφέρει τη δυντότητ γι άμεση κι γρήγορη προυσίση, δινομή, εξερεύνηση κι πρόσβση σε περιόριστο όγκο πληροφοριών. Η τεχνολογί της πληροφορίς ποτελεί πλέον έν κομμάτι του σύγχρονου πολιτισμικού κεφλίου. Η δυντότητ πρόσβσης, λλά κι η εξοικείωση με τη χρήση της τεχνολογίς της πληροφορίς κι επικοινωνίς (ΤΠΕ) είνι πόλυτ πρίτητες 10 o Συνέδριο Πιδγωγικής Ετιρείς Κύπρου 107

2 γι τη συμμετοχή στη μετμοντέρν κοινωνί, όπου κάθε έκφνση της οικονομικής κι κοινωνικής δρστηριοποίησης διέπετι πό τη χρήση προηγμένης τεχνολογίς γι πρόσβση κι εξερεύνηση ποικίλων μορφών πληροφοριών κι γι εύκολη επικοινωνί πέρ πό γεωγρφικές κι κοινωνικές συμβτότητες σε πργμτικό χρόνο. Ήδη, μί κι πλέον δεκετί πριν, είχε τονιστεί η διρκής κοινωνική λλγή που οφείλετι στην εισγωγή της τεχνολογίς στην κθημερινότητά μς. «those people who will find gainful employment in the next century will be the ones who are flexible, independent learners capable of finding the information they need and applying it to the problem in hand.» (McFarlane, 1997, p.3) Ο ρυθμός εξέλιξης της σημερινής κοινωνίς έχει επιφέρει την νάγκη γι έντονες τομές κι στον τομέ της εκπίδευσης, που έχει την ευθύνη γι την προετοιμσί των νέων γενιών γι συμμετοχή στ κοινωνικά δρώμεν κι την ενεργητική προσφορά στην κοινωνική πρόοδο κι ευημερί. Η εισγωγή των νέων τεχνολογιών στ δημόσι σχολεί στοχεύει ν προετοιμάσει όλ τ πιδιά γι την «ψηφική» κοινωνί, στην οποί πρόκειτι ν δρστηριοποιηθούν ως ενεργοί πολίτες, προσφέροντς ίσες ευκιρίες κι, γεφυρώνοντς, ενδεχομένως, ήδη υπάρχουσες νισότητες που πηγάζουν πό την κοινωνική τάξη της οικογένεις, το φύλο κ την εθνική κτγωγή (Chen & Chien, 2006; Salpeter, 2006; Morse, 2004; Kaiser Family Foundation, 2004; Warschauer, 2002; Gorski, 2002; Brown, 2002). Το ζήτημ της «εισβολής» των νέων τεχνολογιών κι η διτάρξη των «ισορροπιών» στη δυνμική νάμεσ σε εκπιδευτικούς κι μθητές ποδείχτηκε πολύ βθύτερο, κθώς έχει προκλέσει τη μεττόπιση των εμφάσεων κι των μεθόδων της εκπίδευσης προς προσεγγίσεις όχι πλά μθητοκεντρικές κι ομδοκεντρικές, λλά κι νάπτυξης ποικίλων δεξιοτήτων κι στάσεων, όπως η νζήτηση κι κριτική θεώρηση των πληροφοριών, η επικοινωνί κι η νάπτυξη σχέσεων μέσ σε πολυπολιτισμικά πλίσι, η προσρμοστικότητ στις τχείς κοινωνικές μετβολές (Kellner, 2006; Shaffer, 2005; McFarlane, 1997). Σε διάφορες χώρες οι προσπάθειες νβάθμισης με σύγχρονης τεχνολογίς ηλεκτρονικούς υπολογιστές κι με εγκτάστση τηλεφωνικών γρμμών που ν επιτρέπουν τη γρήγορη κι πρόσκοπτη «τηλε-πρόσβση» είχν ως ποτέλεσμ τον εξοπλισμό των εκπιδευτικών ιδρυμάτων με νέου τύπου συσκευές κι υλισμικό, σε ριθμούς ικνοποιητικούς γι τον ριθμό των μθητών, ενώ σε περιοχές των Η.Π.Α. κι της Ευρώπης έχει δοκιμστεί κι το μοντέλο του ενός φορητού υπολογιστή γι κάθε μθητή. Πράλληλ, εκπιδευτικοί κι ερευνητές έχουν σχοληθεί με την εφρμογή της πληροφορικής στην κθημερινή εκπιδευτική πράξη, με έμφση στην ενσωμάτωσή της στη μθησική διδικσί κι την ενεργητική ενσχόληση των μθητών με στοχευμένες δρστηριότητες, βσισμένες στις ρχές της διερευνητικής κι ενεργητικής μάθησης (Ράπτης & Ράπτη, 2001). Ιδιίτερες δεξιότητες όπως υτές της νζήτησης κι κριτικής ξιολόγησης πληροφοριών, της οργάνωσης κι νάλυσης εννοιών, της συσχέτισης κι λληλεξάρτησης δεδομένων κι φινομένων σε διάφορ γνωστικά ντικείμεν θεωρούντι πό ειδικούς, λλά κι μάχιμους εκπιδευτικούς πως μπορούν ν προωθηθούν μέσω των ΤΠΕ, όντες σημντικές γι την προετοιμσί της νές γενιάς γι την εποχή της πληροφορίς κι του κτιγισμού της γνώσης (Somekh & Davis, 1997; McFarlane, 1997; Noss & Hoyles, 1996; Mellar, et al, 1994). Στ άμεσ διερευνώμεν πεδί της εκπιδευτικής έρευνς εμπίπτει το ζήτημ της επίδρσης των νέων τεχνολογιών στην επίδοση των μθητών κι στη βελτίωσή της. Σημντικές ενδείξεις έχουν πρτηρηθεί σε ότι φορά στη θετική συσχέτιση νάμεσ στην κδημϊκή επίδοση των πιδιών, στην εύκολη πρόσβση κι συχνή χρήση της τεχνολογίς στο σχολείο κι στο σπίτι γι ποικίλους εκπιδευτικούς στόχους (Huang & Russell, 2006; Judge et al, 2006; Judge, 2005). Περιπτώσεις ποτυχημένων εφρμογών των ΤΠΕ στην εκπιδευτική διδικσί είνι, επίσης, διθέσιμες, κθώς οι πράγοντες που συνηγορούν προς την επίτευξη θετικών εκπιδευτικών ποτελεσμάτων με τη χρήση του Η.Υ. στη διδικσί μάθησης είνι πολλπλοί, 10 o Συνέδριο Πιδγωγικής Ετιρείς Κύπρου 108

3 λληλοεπηρεζόμενοι κι διχέοντι σε διάφορους φορείς της εκπίδευσης. Ποιότητ, τχύτητ κι ξιοπιστί πρόσβσης, θετική στάση κι τεχνολογική κτάρτιση των εκπιδευτικών, ύπρξη κτάλληλου λογισμικού, επιδίωξη συχνής, ν όχι κθημερινής, έντξης του εργλείου μάθησης στις σχολικές δρστηριότητες πό τους εκπιδευτικούς, επιλογή κι ενσχόληση με στοχευμένες δρστηριότητες, που ν κλλιεργούν τη δημιουργική κι κριτική σκέψη, λλά κι ν κλύπτουν τους ειδικούς στόχους κάθε γνωστικού ντικειμένου, έμφση στην λληλεπίδρση πιδιών-εργλείου κι των πιδιών μετξύ τους γι συνεργτική μάθηση, κλλιέργει θετικής στάσης των πιδιών προς το όλο μθησικό κλίμ μέσω της τεχνολογίς είνι κάποιοι πό τους σύνθετους πράγοντες που επηρεάζουν την επιτυχή ενσωμάτωση των ΤΠΕ στην εκπιδευτική διδικσί. Εντούτοις, σε πολλές περιπτώσεις φίνετι πως το σχολείο είνι πλά ουργός της ιλιγγιώδους υτής πορείς του πολλπλσισμού των γνώσεων κι της τεχνολογικής νάπτυξης, κθώς δυντεί ν συμβδίσει με την πρόοδο που συντελείτι στον τομέ της πληροφορικής όπως χρκτηριστικά νφέρει σε μι σχετικά πρόσφτη διπίστωσή του ο Edwyn James, εμπειρογνώμονς της UNESCO (Guttman, 2001). Επιπρόσθετ, οι νέες ΤΠΕ φίνετι ν νδεικνύοντι σε έν νέο πεδίο κοινωνικών νισοτήτων, που ποτελεί πράγοντ νπργωγής κοινωνικών πλεονεκτημάτων ή ποκλεισμών, που κρτούν την κοινωνί κόμ πιο μκριά πό το ιδεώδες της ισότητς των ευκιριών κι της κοινωνικής δικιοσύνης. Πρά τη γενικά ποδεκτή πρόοδο στην τεχνολογί της πληροφορικής, τη διάθεση γρμμών κι δικτύων τχείς σύνδεσης κι πλοήγησης έχει πρτηρηθεί νομοιογένει κι νισότητ σ ό,τι φορά στην πρόσβση κι χρήση των νέων τεχνολογιών πό διφορετικές κοινωνικές ομάδες πληθυσμών γι σκοπούς πόκτησης κι προώθησης γνώσης, εκπίδευσης, κλλιέργεις κριτικής σκέψης κι κοινωνικής προόδου. Ο όρος «ψηφικό χάσμ» (digital divide), που έχει ποδοθεί στο φινόμενο υτό, ποτελεί ευρύ ερευνητικό πεδίο σε πολλές χώρες κι εκπιδευτικά συστήμτ (Judge et al, 2006; Salpeter, 2006; Huang & Russell, 2006; Chen & Chien, 2006; Oksa, 2006; Morse, 2004; Kaiser Family Foundation, 2004; Looker, 2003; Warschauer, 2002; Gorski, 2002; Brown, 2002). Σύμφων με τον Οργνισμό γι την Οικονομική Συνεργσί κι Ανάπτυξη (Organisation for Economic Co-operation and Development OECD), που εδρεύει στο Πρίσι, «Ο όρος «ψηφικό χάσμ» νφέρετι στο χάσμ νάμεσ σε άτομ, νοικοκυριά, επιχειρήσεις κι γεωγρφικές περιοχές διφορετικού κοινωνικοοικονομικού επιπέδου σε σχέση με τις ευκιρίες που έχουν γι πρόσβση στις τεχνολογίες της πληροφορίς κι επικοινωνίς (ΤΠΕ) κι γι χρήση του διδικτύου. Εκφράζει διφοροποιήσεις μετξύ κι εντός χωρών» (OECD, 2001) Μκροσκοπικά, η νομοιογένει υτή ποτελεί μί πό τις εντονότερες εκδηλώσεις χάσμτος νάμεσ στις κοινωνίες των προηγμένων χωρών του βόρειου κυρίως ημισφιρίου κι στις νπτυσσόμενες χώρες του νότου. Ωστόσο, ενδο-κοινωνικές διφοροποιήσεις κι νισότητες εύκολης πρόσβσης κι χρήσης της τεχνολογίς πρτηρούντι σε άτομ κι πληθυσμικές ομάδες σε σχέση με το φύλο, την κοινωνική τάξη προέλευσης κι την εθνική κτγωγή. Έρευνες γι το ψηφικό χάσμ έχουν φέρει στην επιφάνει νισότητες νάμεσ σε άτομ ή ομάδες χμηλού κοινωνικο-οικονομικού στάτους κι εκπίδευσης, ομάδες πολιτισμικών κι εθνικών μειονοτήτων (νέγροι, Αφρο-μερικνοί, λτινογενείς Αμερικνοί, ιθγενείς πληθυσμοί), κοινότητες γεωγρφικά πομκρυσμένων περιοχών (π.χ. γροτικές περιοχές του Κνδά, της Τϊβάν, της Φινλνδίς), άτομ με νπηρίες ή, κι σε κάποιες χώρες, άτομ του γυνικείου φύλου, φού προυσιάζουν μειωμένες πιθνότητες πρόσβσης στ προϊόντ κι τις υπηρεσίες που σχετίζοντι με τις νέες τεχνολογίες (OECD, 2007; Gorski, 2002; Brown, 2002; Kaiser Family Foundation, 2004; Oksa, 2006; Looker, 2006; Judge et al, 2006; Judge, 2005; Huang & Russell, 2006; Chen & Chien, 2006). 10 o Συνέδριο Πιδγωγικής Ετιρείς Κύπρου 109

4 Η εμπειρική υτή διερεύνηση θ επιχειρήσει ν «ψηλφήσει» το θέμ της πρόσβσης κι της χρήσης των ΤΠΕ πό τ πιδιά κι τις οικογένειές τους σε συγκεκριμένη περιοχή της Λευκωσίς κι ν εντοπίσει διφοροποιήσεις συγκεκριμένων ομάδων μθητικού πληθυσμού που, ενδεχομένως, βιώνουν κοινωνικές νισότητες στη σημερινή εποχή της πληροφορίς, που πηγάζουν πό την πρόσβση κι τη δυντότητ χρήσης της τεχνολογίς. Μεθοδολογί Το δείγμ της έρευνς υτής ήτν πογρφικό κι το ποτέλεσν όλοι οι μθητές κι οι μθήτριες που φοιτούσν στ τμήμτ των Ε κι Στ τάξεων των δημοτικών σχολείων των περιοχών Πλουρώτισσς κι Κϊμκλίου, κθώς κι οι γονείς τους. Συγκεκριμέν, πήρν μέρος 388 πιδιά, 202 γόρι (52.1%) κι 186 (47.9%) κορίτσι, προεφηβικής ηλικίς (Μ.Ο. 11,3 ετών). Τ πιδιά συμπλήρωσν στην τάξη το ερωτημτολόγιο που τους δόθηκε με βάση τον ριθμητικό κτάλογο των πιδιών του τμήμτος. Το ερωτημτολόγιο που ετοιμάστηκε γι τ πιδιά είχε ως σκοπό ν διερευνήσει την πρόσβση των πιδιών σε ηλεκτρονικό υπολογιστή κι στο διδίκτυο, κθώς κι τους τρόπους με τους οποίους τ πιδιά χρησιμοποιούν τις νέες τεχνολογίες στο σπίτι, λλά κι στο σχολείο. Πράλληλ, κάθε πιδί πήρε στο σπίτι έν ερωτημτολόγιο, ριθμημένο με τον ίδιο ύξοντ ριθμό γι σκοπούς τυτοποίησης, ώστε ν συμπληρωθεί πό τους γονείς/κηδεμόνες, με την υπόδειξη, όπου ήτν δυντό, τ ερωτημτολόγι με μονό ριθμό ν δοθούν στους πτέρες κι υτά με ζυγό ριθμό στις μητέρες, γι ν υπάρχει κτά το δυντό, ισορροπημένη εκπροσώπηση νδρών κι γυνικών στο δείγμ. Επιστράφηκν 304 ερωτημτολόγι (περίπου 78%), 119 συμπληρωμέν πό άνδρες (39.1%) κι 185 πό γυνίκες (60.9%). Ομοίως, το ερωτημτολόγιο προς γονείς στόχευε στο ν ερευνήσει δημογρφικά στοιχεί της οικογένεις, την πρόσβση σε ηλεκτρονικό υπολογιστή στο σπίτι, κθώς κι τη βοήθει που οι γονείς πρέχουν στ πιδιά τους σε σχέση με τις ΤΠΕ. Επιπρόσθετ, οι εκπιδευτικοί κάθε τμήμτος συμπλήρωσν έν δελτίο δσκάλου, στο οποίο ξιολόγησν την επίδοση κάθε πιδιού, την προσπάθει που κτβάλλει κι τη δέσμευση που επιδεικνύει προς το σχολικό έργο σε κλίμκ (0-8). Αφού εξσφλίστηκε άδει πό το Γρφείο Διευθυντή Δημοτικής Εκπίδευσης, η οποί κι κοινοποιήθηκε σε όλους τους εκπιδευτικούς, κι μετά πό συνεννόηση με τη διεύθυνση των σχολείων, έγινε η συλλογή των δεδομένων. Σε κάθε περίπτωση κι σε όλ τ στάδι της έρευνς τηρήθηκν όλοι οι κνόνες δεοντολογίς, κθώς τ δεδομέν λήφθηκν νώνυμ, τόσο πό τ πιδιά κι τους γονείς/κηδεμόνες, όσο κι πό τους εκπιδευτικούς. Αποτελέσμτ Πρόσβση σε κι χρήση των Τ.Π.Ε. Τ ποτελέσμτ της έρευνς έδειξν πως σημντικό ποσοστό των πιδιών έχουν εύκολη πρόσβση σε ηλεκτρονικό υπολογιστή (88,6%) ή στο διδίκτυο (71,2%) πό το σπίτι, ή διθέτουν άλλων ειδών ηλεκτρονικά πιχνίδι (84,4%). Φίνετι πως τ πιδιά χρησιμοποιούν τον ηλεκτρονικό υπολογιστή στο σπίτι γι ενσχόληση με δρστηριότητες που σχετίζοντι με την κτ οίκον εργσί τους, γι ν μάθουν κάτι σχετικό με τ μθήμτά τους ή γι ν ενημερωθούν γι κάτι μερικές φορές το μήν περίπου, ενώ συχνότερ γι ψυχγωγί (πίνκς 1 κι ιστόγρμμ 1). Πίνκς 1: Ενσχόληση των πιδιών με τον Ηλεκτρονικό Υπολογιστή στο σπίτι Χρήση του Η.Υ.... (1) γι κτ (2) γι ν 10 o Συνέδριο Πιδγωγικής Ετιρείς Κύπρου 110 (3) γι (4) γι (5) γι

5 οίκον εργσί μάθουν κάτι σχετικό με μθήμτ ενημέρωσ η ψυχγωγί επικοινωνί με φίλους κι συμμθητές Ποτέ 59 (15.1) 68 (17.4) 74 (18.9) 53 (13.6) 165 (42.2) Μί φορά το μήν περίπου 83 (21.2) 96 (24.6) 88 (22.5) 32 (8.2) 33 (8.4) Μερικές φορές το μήν 112 (28.6) 99 (25.3) 64 (16.4) 55 (14.1) 24 (6.1) Μερικές φορές τη βδομάδ 77 (19.7) 74 (18.9) 88 ( (21.2) 39 (10.0) Σχεδόν κθημερινά 38 (9.7) 28 (7.2) 47 (12.0) 138 (35.3) 104 (26.6) (ελλείποντ στοιχεί) 22 (5.6) 26 (6.6) 30 (7.7) 30 (7.7) 26 (6.6) ΣΥΝΟΛΟ (100.0) (100.0) (100.0) 391 (100.0) 391 (100.0) Ιστόγρμμ 1: Ενσχόληση των πιδιών με τον Ηλεκτρονικό Υπολογιστή στο σπίτι 45 Ποσοστά Ποτέ Μί φορά το μήν Μερικές φορές το μήν Μερικές φορές τη βδομάδ Σχεδόν κθημερινά 0 Κτ' οίκον εργσί Σχετικό με μθήμτ Ενημέρωση γι κάτι Ψυχγωγί Επικοινωνί Δρστηριότητες 10 o Συνέδριο Πιδγωγικής Ετιρείς Κύπρου 111

6 Σπνιότερ τ περισσότερ πιδιά χρησιμοποιούν την τεχνολογί ως μέσο επικοινωνίς με φίλους κι συμμθητές, ν κι έν σημντικό ποσοστό (26,6%) φίνετι ν σχολείτι κθημερινά με τη δρστηριότητ υτή. Οι γονείς προσφέρουν βοήθει στ πιδιά τους ή κι χρησιμοποιούν μζί τους τον Η.Υ. (μερικές φορές το μήν ως επί το πλείστον), ώστε ν τους βοηθήσουν γι την κτ οίκον εργσί τους, ν τους βοηθήσουν ν μάθουν κάτι σχετικό με τ μθήμτά τους ή γι ν ενημερωθούν γι κάτι. (πίνκς 2, ιστόγρμμ 2) Πίνκς 2: Βοήθει των γονέων προς τ πιδιά σε σχέση με τον Ηλεκτρονικό Υπολογιστή στο σπίτι Βοήθει (1) γι την κτ οίκον εργσί Ποτέ Μί φορά το μήν περίπου Μερικές φορές το μήν Μερικές φορές τη βδομάδ Σχεδόν κθημερινά ΣΥΝΟΛΟ (2) γι ν μάθουν κάτι σχετικά μθήμτ (3) γι ν ενημερωθούν γι κάτι (4) γι ψυχγωγί Ιστόγρμμ 2: Βοήθει των γονέων προς τ πιδιά σε σχέση με τον Ηλεκτρονικό Υπολογιστή στο σπίτι 10 o Συνέδριο Πιδγωγικής Ετιρείς Κύπρου 112

7 Ποτέ Ποσοστά Μί φορά το μήν περίπου Μερικές φορές το μήν Μερικές φορές τη βδομάδ 5 Σχεδόν κθημερινά 0 Γι την κτ' οίκον εργσί Γι ν μάθει κάτι σχετικό με τ μθήμτ Γι ν ενημερωθεί γι κάτι Σκοπός βοήθεις Γι ψυχγωγί Τ ποτελέσμτ της έρευνς δείχνουν πως η επίδοση των πιδιών δε φίνετι ν σχετίζετι με τις δρστηριότητες που πργμτοποιούν τ πιδιά στον Η.Υ. στο σπίτι, ούτε ιδιίτερ με τη βοήθει που δέχοντι πό τους γονείς τους σε σχέση με τις νέες τεχνολογίες. Η βοήθει που δίνουν οι γονείς στ πιδιά γι ν μάθουν κάτι σχετικό με τ μθήμτ τους είνι η μόνη δρστηριότητ που φίνετι ν εμφνίζει μικρή σχέση με την επίδοση των πιδιών (r (288) = 0,127, p< 0.05). Πρόλ υτά, προυσιάζει ενδιφέρον το ότι, γενικά, η επίδοση των πιδιών με πρόσβση σε ηλεκτρονικό υπολογιστή στο σπίτι εμφνίστηκε υψηλότερη (Μ.Ο.= 5,72 / max. 8) σε σχέση με την επίδοση των πιδιών που δε διθέτουν Η.Υ. στο σπίτι (Μ.Ο.= 4,59 / max. 8).. Στο σχολείο η ενσωμάτωση των Τ.Π.Ε. στη διδικσί της μάθησης μέσ πό το νλυτικό πρόγρμμ φίνετι ν πργμτοποιείτι σε μικρό βθμό, κθώς το μεγλύτερο ποσοστό των πιδιών χρησιμοποιεί ηλεκτρονικό υπολογιστή στο σχολείο στη διάρκει των μθημάτων πολύ σπάνι ή ποτέ. (πίνκς 3) Πίνκς 3: Χρήση Η.Υ. στο σχολείο στη διάρκει των μθημάτων Συχνότητ Ποσοστό Ποτέ Μί φορά το μήν περίπου Μερικές φορές το μήν Μερικές φορές τη βδομάδ Σχεδόν κθημερινά 2.5 (ελλείποντ στοιχεί) ΣΥΝΟΛΟ Διφοροποιήσεις ως προς το φύλο Τ κορίτσι φίνετι ν υπερτερούν σε σχέση με τ γόρι ως προς την επίδοση, κι κόμ περισσότερο ως προς την προσπάθει που κτβάλλουν κι τη δέσμευση που έχουν γι το σχολικό έργο (π.χ. προθυμί, συνέπει, φοσίωση) (πίνκς 4) Πίνκς 4: Φύλο κι επίδοση, προσπάθει κι δέσμευση προς το σχολικό έργο 10 o Συνέδριο Πιδγωγικής Ετιρείς Κύπρου 113

8 Επίδοση Προσπάθει Δέσμευση Φύλο N Mean Std. Deviation γόρι κορίτσ ι γόρι κορίτσ ι γόρι κορίτσ ι t Sig. (2- tailed) Ο ρόλος του φύλου φίνετι, όμως, ν έχει λίγη ή κθόλου σχέση με την κτοχή κι πρόσβση στις νέες τεχνολογίες. Σύμφων με τ δεδομέν της έρευνς περίπου ίδιο ποσοστό γοριών (87,9%) κι κοριτσιών (89,2%) έχουν πρόσβση κι χρησιμοποιούν Η.Υ. κι το διδίκτυο πό το σπίτι. Ωστόσο, περισσότερ τ γόρι (94,0%) εμφνίζοντι ν σχολούντι με ηλεκτρονικά πιχνίδι πρά τ κορίτσι, πρόλο που κι σε υτά τ ποσοστά είνι υψηλά (74,1%). Σττιστικά σημντική εμφνίζετι, επίσης, η διφορά στη χρήση του Η.Υ. πό γόρι κι κορίτσι, που φορά στην κτ οίκον εργσί κι στην νζήτηση πληροφοριών σχετικών με τ μθήμτά τους. Τ κορίτσι συχνότερ σχολούντι με τις δρστηριότητες υτές συγκριτικά με τ γόρι, ενώ δεν υπάρχει διφοροποίηση γι τις υπόλοιπες δρστηριότητες με τις οποίες σχολούντι τ πιδιά. (πίνκς 5) Πίνκς 5: Φύλο κι δρστηριότητες με χρήση Η.Υ. στο σχολείο κι στο σπίτι Σχολείο, στη διάρκει μθημάτων Στο σπίτι γι την κτ οίκον εργσί Γι ν μάθω κάτι σχετικά με τ μθήμτά μου Γι ν ενημερωθώ γι κάτι Γι ψυχγωγί Γι επικοινωνί με φίλους κι συμμθητές Φύλο N Mean Std. Deviation γόρι κορίτσι γόρι κορίτσι γόρι κορίτσι γόρι κορίτσι γόρι κορίτσι γόρι κορίτσι t Sig. (2- tailed).232 n.s n.s n.s.726 n.s Διφοροποιήσεις σε σχέση με την εκπίδευση των γονέων 10 o Συνέδριο Πιδγωγικής Ετιρείς Κύπρου 114

9 Σε σχέση με το επίπεδο εκπίδευσης, οι πλείστοι γονείς έχουν συμπληρώσει τη φοίτησή τους μέχρι κι το λύκειο (38.9%) ή έχουν ποκτήσει μετλυκεική, μη πνεπιστημική, μόρφωση (25.2%). Πίνκς 6: Επίπεδο εκπίδευσης γονιών Συχνότητ Ποσοστό Μέχρι κι Δημοτικό Μέχρι κι Γυμνάσιο Μέχρι κι Λύκειο Μετλυκεική Εκπίδευση (μη πνεπιστημική) Ανώττη εκπίδευση Μετπτυχικές σπουδές ΣΥΝΟΛΟ Η έρευν έδειξε πως οι γονείς που διθέτουν Η.Υ. στο σπίτι έχουν κτά μέσο όρο υψηλότερο επίπεδο εκπίδευσης (Μ.Ο.= 3,90 / max. 6) σε σχέση με υτούς που δεν διθέτουν υπολογιστή (Μ.Ο.= 3,16 / max. 6). Το 82,7% των γονέων με εκπίδευση μέχρι κι το λύκειο πάντησε πως υπάρχει ηλεκτρονικός υπολογιστής στο σπίτι, ενώ υψηλότερο ήτν το ντίστοιχο ποσοστό των γονέων με περιτέρω (μετλυκεική) εκπίδευση (95,0%). Το 64% των γονέων που έχουν συμπληρώσει την εκπίδευσή τους μέχρι κι το λύκειο διθέτουν πρόσβση στο διδίκτυο, σε ντίθεση με 77,5% των γονέων που έχουν μετλυκεική, νώττη εκπίδευση ή κι μετπτυχικές σπουδές. Ιδιίτερ ξιοσημείωτη είνι η συσχέτιση του επιπέδου εκπίδευσης των γονέων με την επίδοση, την προσπάθει κι τη δέσμευση που προυσιάζουν τ πιδιά προς το σχολικό έργο. Σημντική σττιστική ένδειξη υποδεικνύει ότι τ πιδιά που προέρχοντι πό οικογένειες με υψηλότερο επίπεδο εκπίδευσης των γονέων (μετλυκεική εκπίδευση, νώττη εκπίδευση, μετπτυχικές σπουδές) προυσιάζουν κι κλύτερη επίδοση στο σχολείο, κτβάλλουν μεγλύτερη προσπάθει κι έχουν μεγλύτερη δέσμευση κι φοσίωση προς το σχολικό έργο, ξιολογούντι πό τους εκπιδευτικούς ως πιο πρόθυμ κι συνεπή. (πίνκς 7) Πίνκς 7: Επίπεδο εκπίδευσης γονέων σε σχέση με την επίδοση / προσπάθει / δέσμευση των πιδιών κι με τη βοήθει που προσφέρουν στ πιδιά Επίπεδο εκπίδευσης γονέων N Mean Std. Deviation 10 o Συνέδριο Πιδγωγικής Ετιρείς Κύπρου 115 t Sig. (2- tailed)

10 Μέχρι κι το λύκειο Επίδοση Μετλυκεική / νώττη / μετπτυχική Μέχρι κι το λύκειο Προσπάθει Μετλυκεική / νώττη / μετπτυχική Μέχρι κι το λύκειο Δέσμευση Μετλυκεική / νώττη / μετπτυχική Μέχρι κι το Βοήθει γι την λύκειο κτ οίκον Μετλυκεική / εργσί νώττη / μετπτυχική Βοήθει γι ν μάθουν κάτι σχετικό με τ μθήμτά τους Βοήθει γι ν ενημερωθούν γι κάτι Βοήθει γι ψυχγωγί Μέχρι κι το λύκειο Μετλυκεική / νώττη / μετπτυχική Μέχρι κι το λύκειο Μετλυκεική / νώττη / μετπτυχική Μέχρι κι το λύκειο Μετλυκεική / νώττη / μετπτυχική Σημντική σχέση φίνετι ν υπάρχει νάμεσ στο επίπεδο εκπίδευσης των γονέων κι στη βοήθει που υτοί προσφέρουν στ πιδιά τους σε σχέση με τις νέες ΤΠΕ. Οι πιο μορφωμένοι γονείς βοηθούν συχνότερ τ πιδιά τους ν χρησιμοποιούν Η.Υ. τόσο γι την κτ οίκον εργσί κι γι ν μάθουν κάτι σχετικό με τ μθήμτά τους, όσο κι γι ν ενημερωθούν γι κάτι που τ ενδιφέρει ή ν ψυχγωγηθούν χρησιμοποιώντς υπολογιστή. (πίνκς 7) Διφοροποιήσεις σε σχέση με την εθνικότητ Τ πιδιά που ποτέλεσν το δείγμ προέρχοντι κυρίως πό οικογένειες με τους δύο γονείς Κύπριους (79,8%). Ωστόσο, σημντικό ποσοστό των πιδιών έχουν είτε τον έν εκ των δύο γονέων (10.9%) είτε κι τους δύο γονείς (9,3%) λλοδπούς / λλόγλωσσους. Η μέση ηλικί των γονέων κυμίνετι γύρω στ 40 χρόνι. Οι οικογένειες με δύο μη Κύπριους γονείς φίνετι ν εμφνίζουν σημντική διφοροποίηση σε σχέση με την κτοχή κι πρόσβση στις νέες τεχνολογίες, κθώς μόνο το 53,6% των οικογενειών υτών έχει πρόσβση στο διδίκτυο πό το σπίτι, το 85,7% διθέτει ηλεκτρονικό υπολογιστή κι το 71,4% άλλ ηλεκτρονικά πιχνίδι. Οι άλλες δύο ομάδες πληθυσμού που 10 o Συνέδριο Πιδγωγικής Ετιρείς Κύπρου 116

11 μελετήθηκν, προυσιάζουν υψηλότερ ποσοστά πρόσβσης τόσο σε ηλεκτρονικό υπολογιστή (89,5% γι οικογένειες Κυπρίων κι 90,9% γι οικογένειες με έν γονέ Κύπριο), όσο κι στο διδίκτυο (73,2% κι 75,8% ντίστοιχ). Ακόμ κι η κτοχή ηλεκτρονικών πιχνιδιών πό πιδιά με τουλάχιστον έν γονέ Κύπριο εμφνίζετι υψηλότερη σε ποσοστό (84,5% κι 81,8%) πό ότι γι πιδιά λλοδπών οικογενειών. Τ ποτελέσμτ των νλύσεων (ΑNOVA tests) υποδεικνύουν σττιστικά σημντική τη σχέση νάμεσ στην εθνική κτγωγή των γονέων κι την επίδοση των πιδιών, την προσπάθει που κτβάλλουν κι τη δέσμευση προς το σχολικό έργο που έχουν. Φίνετι πως τ πιδιά Κυπρίων ξιολογούντι ότι έχουν υψηλότερη επιτυχί στους τρεις υτούς πράγοντες, με ελφρώς κλύτερ ποτελέσμτ γι τ πιδιά με έν γονέ Κύπριο κι το δεύτερο λλοδπό. Χμηλότερο βθμό επιτυχίς φίνετι ν έχουν τ πιδιά που έχουν κι τους δύο γονείς μη Κύπριους. (πίνκς 8) Πίνκς 8: Εθνικότητ γονέων κι επίδοση / προσπάθει / δέσμευση πιδιών N Mean Std. Deviation F Sig. Επίδοση Προσπάθει Δέσμευση Δύο γονείς Κύπριοι Ένς γονές Κύπριος κι ένς μη Κύπριος Δύο γονείς μη Κύπριοι Δύο γονείς Κύπριοι Ένς γονές Κύπριος κι ένς μη Κύπριος Δύο γονείς μη Κύπριοι Δύο γονείς Κύπριοι Ένς γονές Κύπριος κι ένς μη Κύπριος Δύο γονείς μη Κύπριοι Πρόμοι, τ πιδιά που έχουν τουλάχιστον έν γονέ Κύπριο φίνετι ν βοηθούντι συχνότερ πό τους γονείς τους κτά την ενσχόλησή τους με ηλεκτρονικό υπολογιστή στο σπίτι πό ότι τ πιδιά με δύο λλοδπούς γονείς. (πίνκς 9) Πίνκς 9: Εθνικότητ γονέων κι βοήθει προς τ πιδιά σε σχέση με τη χρήση υπολογιστή 10 o Συνέδριο Πιδγωγικής Ετιρείς Κύπρου 117

12 N Mean Std. Deviation F Sig. Βοήθει γι την κτ οίκον εργσί Βοήθει γι ν μάθουν κάτι σχετικά με τ μθήμτά τους Βοήθει γι ν ενημερωθούν γι κάτι Βοήθει γι ψυχγωγί Δύο γονείς Κύπριοι Ένς γονές Κύπριος κι ένς μη Κύπριος Δύο γονείς μη Κύπριοι Δύο γονείς Κύπριοι Ένς γονές Κύπριος κι ένς μη Κύπριος Δύο γονείς μη Κύπριοι Δύο γονείς Κύπριοι Ένς γονές Κύπριος κι ένς μη Κύπριος Δύο γονείς μη Κύπριοι Δύο γονείς Κύπριοι Ένς γονές Κύπριος κι ένς μη Κύπριος Δύο γονείς μη Κύπριοι Συζήτηση ευρημάτων Συμπεράσμτ Προεκτάσεις Τ ποτελέσμτ της έρευνς που προυσιάζετι σε υτή την εισήγηση είνι ενδιφέροντ κι επίκιρ κι έχουν άμεσες προεκτάσεις σε επίπεδο άσκησης εκπιδευτικής πολιτικής σε ζητήμτ που σχετίζοντι με την προυσί των νέων τεχνολογιών στη ζωή των μθητών. Σημειώνουμε βέβι έν περιορισμό της έρευνς, το γεγονός δηλδή ότι η έρευν υτή πργμτοποιήθηκε σε μι μόνο περιοχή της Λευκωσίς. Λογικά κι με βάση τους επιστημονικά κθορισμένους δειγμτοληπτικούς κνόνες κάποιος θ μπορούσε ν ισχυριστεί ότι τ ποτελέσμτ της δεν είνι κθολικά γενικεύσιμ. Από την άλλη, όμως, ισχυριζόμστε ότι ο πογρφικός της χρκτήρς (περιλήφθηκάν όλ τ πιδιά των Ε κι Στ τάξεων) κι το οικονομικο-πολιτισμικό προφίλ της περιοχής που διεξήχθηκε (πολυπολιτισμικότητ κι εύρος κοινωνικο-οικονομικών χρκτηριστικών του πληθυσμού) μς επιτρέπουν ν έχουμε την πεποίθηση ότι είνι έγκυρ κι μετφέρουν μι πργμτική εικόν της σύγχρονης κυπρικής εκπιδευτικής πργμτικότητς. Σε σχέση με το φύλο, το μορφωτικό επίπεδο κι την εθνική κτγωγή των πιδιών κι των οικογενειών τους κτγράψμε ενδιφέροντ στοιχεί, που διφοροποιούν τη σχέση συγκεκριμένων ομάδων με τις νέες τεχνολογίες της πληροφορίς κι της επικοινωνίς. Είνι 10 o Συνέδριο Πιδγωγικής Ετιρείς Κύπρου 118

13 επίσης σημντικό ότι κτγράφοντι κι διφορές στην επίδοση, την προσπάθει κι τη δέσμευση που κτβάλλουν τ πιδιά με διφορετικά κοινωνικο-πολιτισμικά χρκτηριστικά. Επί του πρόντος πάντως σημειώνουμε ότι η ενεργότερη εμπλοκή με τις νέες τεχνολογίες κι η βοήθει που προσφέρουν οι γονείς στ πιδιά σε σχέση με υτές δε φίνετι ν σχετίζοντι με την κδημϊκή επίδοση των πιδιών. Βέβι ότι οι ΤΠΕ δεν φίνετι ν είνι κόμ ενεργά εντγμένες στις διδικσίες του εκπιδευτικού γίγνεσθι σε βθμό που ν επηρεάζουν άμεσ τις διδικσίες διδσκλίς κι μάθησης. Τ πράγμτ, όμως, ενδέχετι ν διφοροποιηθούν ν η προύσ κτάστση δεν λλάξει με πολιτικές άμεσης πρέμβσης, που ν επιδιώκουν συστημτικά κι οργνωμέν την ισότητ των ευκιριών μέσ πό την εκπίδευση. Κι υτό γιτί, ενώ η πρόσβση γίνετι ολοέν πιο γενικευμένη με την εξάπλωση του διδικτύου, με γρμμές γρήγορης σύνδεσης, κτλ. πρτηρείτι μειωμένη πρόσβση οικογενειών στις οποίες οι γονείς είνι χμηλότερου επιπέδου εκπίδευσης κι οικογενειών με γονείς μη-κύπριους μάλιστ η διάκριση πληθυσμικών ομάδων σε σχέση με εθνικότητ ως προς την πρόσβση είνι εντονότερη. Η μειωμένη πιθνότητ χρήσης ΤΠΕ κι κυρίως πρόσβσης στο διδίκτυο, που ποτελεί πλέον μονδική πηγή πληροφοριών κι γνώσης, συνοδεύετι κι με σπνιότερη βοήθει προς πιδιά, κάτι που στο άμεσο μέλλον είνι πολύ πιθνόν ν δημιουργήσει νισότητες. Από την άλλη η χρήση των ΤΠΕ στο σχολείο είνι κόμ σε χμηλά επίπεδ, κθώς δεν είνι ενσωμτωμένη πλήρως στο Ανλυτικό Πρόγρμμ. Είνι, επομένως, πιθνόν οι υπάρχουσες διφοροποιήσεις σε σχέση με τις ΤΠΕ κι σε σχέση με τους στόχους που επιδιώκει η ενσωμάτωση γι διφορετικές ομάδες μθητών (π.χ. πόκτηση πλά βσικών δεξιοτήτων, κλλιέργει κριτικής σκέψης κι νώτερων δεξιοτήτων σκέψης) ν εμφνιστεί πιο έντον στο άμεσο μέλλον. Έτσι, όσο εξπλώνετι η χρήση της νές τεχνολογίς, τόσο οι τεχνολογικά μορφωμένοι θ σχολούντι με νέες, πιο εξελιγμένες μορφές προϊόντων, υπηρεσιών κι πληροφοριών, ενώ η πόστση κάποιων μερίδων πληθυσμού πό την πρόσβση κι χρήση θ μκρίνει. Ο ρόλος του σχολείου, επομένως, λλά κι του εκπιδευτικού ξεχωριστά στην άμβλυνση υτών των διφορών κι στην προσφορά δυντοτήτων κι ευκιριών σε όλους πρέπει ν είνι άμεσος κι βσικός στόχος των φορέων άσκησης εκπιδευτικής πολιτικής, όπως είνι π.χ. το Υπουργείο Πιδείς κι Πολιτισμού. Το σχολείο υτή την περίοδο βρίσκετι σε έν στυροδρόμι κι το μέλλον μπορεί ν εξελιχθεί ποικιλότροπ. Θ μπορέσει ν εξυπηρετήσει τον κοινωνικό του ρόλο γι γεφύρωση των νισοτήτων κι γι προχή ίσων ευκιριών σε όλους ή θ μετφέρει την νπργωγή νισοτήτων σε έν άλλο επίπεδο με τη δημιουργί νέων, μοντέρνων κοινωνικών ποκλεισμών όπου βθίνουν ντί ν γεφυρώνοντι οι νισότητες νάμεσ στους μθητές όσο εξελίσσετι η τεχνολογί; Ανφορές 1. Bell, D. (1976) The Coming of Post-Industrial Society: A Venture of Social Forecasting, New Yoork: Harber Colophon 2. Brown, Monica, (2002) Multicultural Education and Technology: Perspectives to Consider, Journal of Special Education Technology, 17(3) 3. Chen, Y.H and Chien, W.Y. (2006) The challenge and practices for bridging digital divide in Taiwan, in Antikainen, A, Harinen. P. and Torres, C.A. (eds) In from the Margins; Adult education, work and civil society, pp , Sense Publishers 4. Fielding, M. (2001) Students as Radical Agents of Change, Journal of Educational Change, Vol. 2 (2), pp Gorski, Paul, (2002) Dismantling the Digital Divide: A Multicultural Education Framework, Multicultural Education, v. 10 n. 1, pp o Συνέδριο Πιδγωγικής Ετιρείς Κύπρου 119

14 6. Guttman, C. (2001) Time for schools to tune into the information age, UNESCO: The Courier, πρόσβση στις Huang, J. and Russell, S. (2006) The digital divide and academic achievement, The Electronic Library, Vol. 24, No. 2, pp Judge, S. (2005) The Impact of Computer Technology on Academic Achievement of Young African American Children, Journal of Research in Childhood Education, Winter 2005; 20,2; ProQuest Psychology Journals, pp Judge, S., Puckett, K. and Bell, S.M. (2006) Closing the Digital Divide: Update From the Early Childhood Longitudinal Study, The Journal to Educational Research, Sep/Oct 2006, 100, 1; ProQuest Psychology Journals, pp Kaiser Family Foundation (2004) Children, The Digital Divide, And Federal Policy, Brief.pdf, πρόσβση στις Kellner, D. (2006) πρόσβση στις Looker, D. (2003) Beyond the Digital Divide in Canadian Schools: From access to Competence in the Use of Information Technology, Social Science Computer Review, Vol. 21, No. 4, Winter 2003, McFarlane, A. (1997) Information Technology and Authentic Learning, London: Routledge 14. Mellar, H., Bliss, J., Boohan, R. Orbon, J. and Tompsett, C. (eds) (1994) Learning with artificial worlds: Computer Based Modelling in the Curriculum, London: The Falmer Press 15. Morse, T.E. (2004) Ensuring Equality of Educational Opportunity in the Digital Age, in Education and Urban Society, Vol. 36, No. 3, , Sage Journals Online, πρόσβση στις Oksa, J. (2006) Overcoming the Digital Divide, in Antikainen, A, Harinen. P. and Torres, C.A. (eds) In from the Margins; Adult education, work and civil society, pp , Sense Publishers 17. Organisation for Economic Co-operation and Development (2001), Understanding the Digital Divide, πρόσβση στις Organisation for Economic Co-operation and Development (2007), Digital Divide Report 2000, πρόσβση στις Salpeter, J. (2006) Inside the Divide, Technology and Learning 26, no. 8, Shaffer, D.W. (2005) Multiculturalism: Computers and the End of Progressive Education, WCER Working Paper No , πρόσβση στις Somekh, B. and Davis, N. (eds) (1997) Using Information Technology effectively in Teaching and Learning, London: Routledge 22. Warschauer, M. (2002) Reconceptualizing the Digital Divide, Ελληνικές Ανφορές 1. Ράπτης Α. κι Ράπτη, Α. (2001) Είνι δυντόν ν λλάξει η κουλτούρ της μάθησης με την ξιοποίηση των νέων τεχνολογιών στην εκπίδευση; Η σημσί της πιδγωγικής μόρφωσης των εκπιδευτικών κι η υστέρηση της εκπιδευτικής πολιτικής στη χώρ μς, Πρκτικά Συνεδρίου «Η πληροφορική στην εκπίδευση: Τεχνικές, Εφρμογές, Κτάρτιση Εκπιδευτικών», Ρόδος, Δεκεμβρίου o Συνέδριο Πιδγωγικής Ετιρείς Κύπρου 120