ΑΠΟ ΣΟΝ ΑΙΘΕΡΑ ΣΗΝ ΚΟΣΕΙΝΗ ΤΛΗ

ΑΠΟ ΣΟΝ ΑΙΘΕΡΑ ΣΗΝ ΚΟΣΕΙΝΗ ΤΛΗ Κσλζηαληῖλνο Καιαράλεο Γξ Φηινζνθίαο ηνῦ Παλεπηζηεκίνπ Ἀζελῶλ, πηζηεκνληθφο πλεξγάηεο, Σκῆκα Φπζηθῆο, Παλεπηζηήκην Ἀζελῶλ Email: kkalachan@phys.uoa.gr Πεπίληψη Ἡἀληίιεςεηῶλἀξραίσλιιήλσλθηινζφθσλἀλαθνξηθάκέηφλθπζηθφθφζκνθαίηφχκπαλραξαθηεξίζ ηεθεἀπφηήλἀπνδνρήηῆοὕπαξμεοηῶληεζζάξσλβαζηθῶλζηνηρείσλ (πῦξ, ἀήξ, ὕδσξ, γῆ). Πέξαλ αὐηῶλ ὅκσο, γίλεηαη ιφγνο θαί γηά ἕλα πέκπην ζηνηρεῖν, ηφλ αἰζέξα, ὁ ὁπνῖνο ζεσξεῖηαη ὅηη γεκίδεη ηφλ ζπκπαληηθφ ρῶξν θαί κάιηζηα θχζε ηνπ εἶλαη ἀλψηεξε. ηήλ παξνῦζα ἐξγαζία ζά γίλεη ιφγνο γηά ηίο ἀπφςεηο πεξί αἰζέξα πνχ ἐθθξάδνληαη ζηήλ ἀξραία ἑιιεληθή θηινζνθία θαί ἰδηαίηεξα ζηά ἀξηζηνηειηθά θείκελα, ἐλῶ ζηήλ ζπλέρεηα ζά ἐμεηαζζνῦλ νἱ ἐπηζηεκνληθέο ἀπφςεηο πεξί ηνῦ ζηνηρείνπ αὐηνῦ. πγθεθξηκέλα, ζά κειεηεζνῦλ νἱ ἀληηξξήζεηο ηνῦ Υξηζηηαλνῦ ὑπνκλεκαηηζηῆ ηνῦ Ἀξηζηνηέιε, ηνῦ Ἰσάλλε Φηινπφλνπ, ἀιιά θαί νἱ πξνζπάζεηεο «ἀλαβίσζεο» ηῆο ζεσξίαο ηνῦ αἰζέξα, ὡο κέζνλ ὅκσο ηῆο δηάδνζεο ηνῦ θσηφο ἀπφ ηφλ Καξηέζην θαί ηφλ Huygens. Ἀθνινχζσο ζά πεξηγξαθεῖ ηφ πείξακα Michelson-Morley πνχ ὁδήγεζε ζηήλ ἀπφξξηςε ηῆο ὕπαξμεο ηνῦ αἰζέξα. Παξφια αὐηά, ηφ ἀξραῖν ἐξψηεκα πεξί ἐλφο ζηνηρείνπ πνχ πιεξνῖ ὁιφθιεξν ηφ χκπαλ θπξηαξρεῖ ἀθφκε θαί ζήκεξα, ὅπνπ γίλεηαη ιφγνο γηά ηήλ κπζηεξηψδε ζθνηεηλή ὕιε, ὁπνία, ἄλ θαί δέλ κπνξεῖ λά παξαηεξεζεῖ, ἐληνχηνηο γεκίδεη ηφλ ζπκπαληηθφ ρῶξν θαί ζεσξεῖηαη ὅηη δηαδξακαηίδεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηήλ δεκηνπξγία ηνῦ χκπαληνο. Λέξειρ κλειδιά: αἰζέξαο,michelson-morleyexperiment, Αξηζηνηέιεο, Huygens, ζθνηεηλή χιε Abstract The ancient Greek perception of Universe was characterized by the belief in the existence of a superior element -aether- which permeates the cosmic space. Aether was already reported by the Orphics as the element that forms the stars and the sky. Later Plato and Aristotle stressed the superior nature. However physicists of the 17th century considered aether just as the light diffusion body, a hypothesis which was not confirmed by the experiments. Although the idea of a material that fills the cosmic space preserved from ancient times to the present day, where it talks about dark matter in the Universe, which although not observed, it is thought to contribute to the mass of galaxies. Keywords: aether, Michelson-Morley experiment, Aristotle, Huygens, dark matter Εἰζαγωγή Ἡἀληίιεςεηῶλἀξραίσλιιήλσλθηινζφθσλἀλαθνξηθάκέηφλθπζηθφθφζκνθαίηφχ κπαλραξαθηεξίζηεθεἀπφηήλἀπνδνρήηῆοὕπαξμεοηῶληεζζάξσλβαζηθῶλζηνηρείσλ (πῦξ, ἀήξ, ὕδσξ, γῆ). Πέξαλ αὐηῶλ ὅκσο γίλεηαη ιφγνο θαί γηά ἕλα πέκπην ζηνηρεῖν, ηφλ αἰζέξα, ὁ ὁπνῖνο ζεσξεῖηαη ὅηη γεκίδεη ηφλ ζπκπαληηθφ ρῶξν θαί κάιηζηα θχζε ηνπ εἶλαη ἀλψηεξε. ηήλ παξνῦζα ἐξγαζία ζά γίλεη ιφγνο γηά ηίο ἀπφςεηο πεξί αἰζέξα πνχ ἐθθξάδνληαη ζηήλ ἀξραία ἑιιεληθή θηινζνθία θαί ἰδηαίηεξα ζηά ἀξηζηνηειηθά θείκελα, ἐλῶ ζηήλ ζπλέρεηα ζά ἐμεηαζζνῦλ νἱ ἐπηζηεκνληθέο ἀπφςεηο πεξί ηνῦ ζηνηρείνπ αὐηνῦ. πγθεθξηκέλα, ζά κειεηεζνῦλ νἱ ἀληηξξήζεηο ηνῦ Υξηζηηαλνῦ ὑπνκλεκαηηζηῆ ηνῦ Ἀξηζηνηέιε, ηνῦ Ἰσάλλε Φηινπφλνπ, ἀιιά θαί νἱ πξνζπάζεηεο «ἀλαβίσζεο» ηῆο ζεσξίαο ηνῦ αἰζέξα, ὡο κέζνλ ὅκσο ηῆο δηάδνζεο ηνῦ θσηφο ἀπφ ηφλ Καξηέζην θαί ηφλ Huygens. Ἀθνινχζσο ζά πεξηγξαθεῖ ηφ πείξακα Michelson- Morley πνχ ὁδήγεζε ζηήλ ἀπφξξηςε ηῆο ὕπαξμεο ηνῦ αἰζέξα. Παξφια αὐηά ηφ

ἀξραῖν ἐξψηεκα πεξί ἐλφο ζηνηρείνπ πνχ πιεξνῖ ὁιφθιεξν ηφ χκπαλ θπξηαξρεῖ ἀθφκε θαί ζήκεξα, ὅπνπ γίλεηαη ιφγνο γηά ηήλ κπζηεξηψδε ζθνηεηλή ὕιε, ὁπνία ἄλ θαί δέλ κπνξεῖ λά παξαηεξεζεῖ, ἐληνχηνηο γεκίδεη ηφλ ζπκπαληηθφ ρῶξν θαί ζεσξεῖηαη ὅηη δηαδξακαηίδεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηήλ δεκηνπξγία ηνῦ χκπαληνο. Πεπί ηοῦ αἰθέπα ζηήν ἑλληνική ἀπχαιόηηηα Ἡ ἀληίιεςε γηά ηήλ ὕπαξμε ἐλφο ὑιηθνῦ πνχ πιεξνῖ ὁιφθιεξν ηφ χκπαλ δέλ θαζηεξψζεθε ἀπφ ηφλ Ἀξηζηνηέιε, ἀιιά ἦηαλ γλσζηή ζηήλ ἑιιεληθή θηινζνθηθή παξάδνζε ἤδε ἀπφ πξνγελέζηεξεο ἐπνρέο. Ἡ πξψηε ἀλαθνξά γίλεηαη ζηνχο ὀξθηθνχο ὕκλνπο, ὅπνπ ἀλαθέξεηαη πψοὁ αἰζέξαο δηαζέηεη ηφ ὑςειφλ θξάηνο ηνῦ Γηφο, ἀιιά θαί κέξνο ηῶλ ἄζηξσλ, ηνῦ Ἡιίνπ θαί ηῆο ειήλεο. πηπιένλ ὁ αἰζέξαο ἀπνηειεῖ ζπηλζήξα ηῆο δσῆο, εἶλαη ὁξαηφο ἀπφ ςειά, ἀπνηειεῖ ηφ πξῶην ζηνηρεῖν ηνῦ θφζκνπ θαί θέγγεη κέ ηά ἄζηξα. πνκέλσο ὁ αἰζέξαο θαίλεηαη ὅηη: 1) «γεκίδεη» ηφλ νὐξαλφ, 2) εἶλαη πξσηαξρηθφ ζηνηρεῖν, 3) ζέ αὐηφλ ὀθείιεηαη θαί ηφ θῶο ηῶλ ἄζηξσλ 1. Ἀθφκε θαί ζηήλ ἐπνρή ηῶλ Πξνζσθξαηηθῶλ θηινζφθσλ, ὁ Ἀλαμαγφξαο ρξεζηκνπνηεῖ ηφλ ὅξν αἰθήπ ἀληί ηνῦ ππξφο (νὗ θαιῶο θαηά ηφλ Ἀξηζηνηέιε), πξνθεηκέλνπ λά ὀλνκάζεη ηφλ ἀλσηάησ ηφπνλ πνχ βξίζθεηαη πέξα ἀπφ ηά ηέζζεξα ζηνηρεῖα (πῦξ, ἀήξ, ὕδσξ, γῆ). Μέ αὐηφλ ηφλ ηξφπν ὁ Ἀλαμαγφξαο δηαρσξίδεη ηφλ θφζκν ζέ δπφ δῶλεο, αὐηή ηῶλ ηεζζάξσλ ζηνηρείσλ θαί ηήλ δψλε ηνῦ αἰζέξα. Πξσηεχνπζα ζέζε ζηφλ αἰζέξα ἀπνδίδεη θαί ὁ Πιάησλ, ὁ ὁπνῖνο ἔρνληαο πἱνζεηήζεη πξνγελέζηεξεο ἀληηιήςεηο πεξί ηῆο ὕπαξμεο ηῶλ ηεζζάξσλ ζηνηρείσλ ηνῦ θφζκνπ 2,πξνζζέηεη ὅηη ὁ αἰζέξαο εἶλαη ηφ θαζαξφηεξν κέξνο ηνῦ ἀέξα 3. Πιάησλ κάιηζηα, ὁ ὁπνῖνο ἔρεη ζπλδέζεη ζηφ ἔξγν ηνπ ηά ηέζζεξα ζηνηρεῖα κέ ηά πνιχεδξα, ἀπνδίδεη ζχκθσλα κέ ηφλ Πξφθιν ζηφ πέκπην ζηνηρεῖν ηφ πεληαγσληθφ δσδεθάεδξν, κέ ηφ ὁπνῖν ὁ Θεφο, ὅπσο πεξηγξάθεηαη ζηφλ Τίμαιο, δηακφξθσζε ηφλ νὐξαλφ 4. Ἀλαθεξφκελνο ὁ Ἀξηζηνηέιεο ζηήλ ἔλλνηα ηνῦ αἰζέξα, ὑπνζηεξίδεη ὅηη ἴδηα ἐηπκνινγία ηῆο ιέμεο αἰθήπ, παξαπέκπεη ζηήλ ἔλλνηα ηῆο θίλεζεο (ζεῖλ ἀεί) θαί ἰδηαηηέξσο ηῆο αἰσλίαο θίλεζεο 5. μ ὁξηζκνῦ ινηπφλ ὁ αἰζέξαο ζπλδέεηαη κέ ηήλ θίλεζε θαί ἰδηαίηεξα κέ ηήλ θπθιηθή θίλεζε ηῶλ νὐξαλίσλ ζσκάησλ. Δἶλαη ραξαθηεξηζηηθφ ὅκσο ὅηη ὁ αἰζέξαο ὀλνκάδεηαη ἀπφ ηφλ θηιφζνθν θαί πξψηνλ ζῶκα, γεγνλφο πνχ δεινῖ ηήλ ἀλσηεξφηεηά ηνπ ἐλ ζρέζεη πξφο ηά ὑπφινηπα ζηνηρεῖα 6, ὅπσο ἀθξηβψο ἀλαθέξεηαη θαί ζηφλ ὀξθηθφ ὕκλν. Βαζηθφ ζηνηρεῖν ηνῦ θνζκνινγηθνῦ ζπζηήκαηνο ηνῦ Ἀξηζηνηέιε εἶλαη ὁ ρσξηζκφο ηνῦ θφζκνπ ζέ ὑπεξζειήλην θαί ὑπνζειήλην ρῶξν, γεγνλφο πνχ παξαπέκπεη θαί ζηίο ἀπφςεηο ηνῦ Ἀλαμαγφξα ἀιιά θαί ζηνχο ὀξθηθνχο ὕκλνπο. ὑπεξζειήληνο ρῶξνο πνχ ἀπνθαιεῖηαη ὡο ὁ κόζμορ ὁ πεπί ηάρ ἄνω θοπᾶρ, εἶλαη πιήξεο ἀπφ ηφλ αἰζέξα 7, γεγνλφο πνχ θαηαδεηθλχεη ηήλ δηαθνξά ηνῦ ὑπεξζειήληνπ ἀπφ ηφλ ὑπεξζειήλην ρῶξν. Ἀθφκε θαί ὁ ὑπνζειήληνο ρῶξνο ὅκσο δέλ εἶλαη ἑληαῖνο, θαζψο ρσξίδεηαη κέ ηήλ ζεηξά ηνπ ζέ ηέζζεξηο ὁκφθεληξεο ζθαῖξεο, νἱ ὁπνῖεο πξνζδηνξίδνληαη θαζεκία ἀπφ ἕλα ἐθ ηῶλ ηεζζάξσλ ζηνηρείσλ (πῦξ, ἀήξ, ὕδσξ, γῆ) 8 (εἰθφλα 1). 1 Υμνοσ 5, Αιθέροσ θυμίαμα 2 ΠΛΑΣΩΝΟ, Τίμαιοσ, 31b-32c, όπου παρατίθεται καί η ορθή αναλογία μεταξφ τῶν 4 ςτοιχείων (πφρ, αήρ, φδω, γη) ποφ διατηρεί την ςυνοχή τοφ κόςμου Π/Α =Α/Τ= Τ/Γ. 3 ΠΛΑΣΩΝΟ, Τίμαιοσ, 58 D. 4 ΠΡΟΚΛΟΤ, Εἰσ Τίμαιον, 2, 45, 17-22Βλ. ἐκτενῶσ καίπτριδη, (2015). 5 ΑΡΙΣΟΣΕΛΟΤ, Περί Ουρανοφ, 270b, 20-23 6 Ό.π. 272b, 15. καί 270 a, 8. 7 ΑΡΙΣΟΣΕΛΟΤ, Μετεωρολογικά, 339b, 16. 8 ΑΡΙΣΟΣΕΛΟΤ, Περί Ουρανοφ, 308b κ.ε.

Εἰκόνα 1: ἡ διαίπεζη ηοῦ κόζμος καηά ηόν Ἀπιζηοηέλη Πηγή: what-when-how.com λ πξνθεηκέλῳ, ἕλαο ὑπνκλεκαηηζηήο ηνῦ ἀξηζηνηειηθνῦ ἔξγνπ, ὁ ιπκπηφδσξνο (500-570), θάλεη ιφγν πεξί δηαθνξεηηθῆο θαηαζθεπῆο ηῶλ νὐξαλίσλ, ἐλ ζρέζεη κέ ηά ζψκαηα πνχ ζχγθεηληαη ἐθ ηῶλ ηεζζάξσλ ζηνηρείσλ 9. αἰζέξαο ἐπηπιένλ ραξαθηεξίδεηαη ὡο πνηεηηθφ αἴηην, κέ ηά ὑπφινηπα ηέζζεξα ζηνηρεῖα λά ζεσξνῦληαη ὡο ὑιηθά αἴηηα, γεγνλφο πνχ δεινῖ ηήλ ἀλψηεξε θχζε ηνπ ἐλ ζρέζεη πξφο αὐηά 10. Ἐπιζηημονικέρ ἀνηιλήψειρ πεπί ηοῦ αἰθέπα Ἡ ὑπφζεζε ηῆο ὕπαξμεο ηνῦ αἰζέξα θαηά ηήλ Βπδαληηλή πεξίνδν εἶρε ἀπνξξηθζεῖ ἀπφ ηνχο Υξηζηηαλνχο δηαλνεηέο θαί ἰδηαίηεξα ἀπφ ηφλ Ἰσάλλε Φηιφπνλν. Ἡ θξηηηθή ηνῦ Φηινπφλνπ ζρεηηθά κέ ηφλ αἰζέξα ἐθθηλεῖ ἀπφ ηήλ ζεψξεζή ηνπ ὡο αἰηίνπ θηλήζεσο, θαζψο θαηά ηφλ θηιφζνθν ηφ αἴηην θηλήζεσο ηνῦ νὐξαλνῦ ἀλάγεηαη ζηφλ Θεφ 11.πηπιένλ, ηαχηηζή ηνπ κέ ζεηφηαηεο θαί καθαξηφηαηεο θχζεηο ηφλ ηνπνζεηεῖ ἐθηφο γελέζεσο θαί θζνξᾶο 12. Σφ γεγνλφο ινηπφλ ὅηη ὁ Ἀξηζηνηέιεο δέλ ἀπνδίδεη ηφ αἴηην θηλήζεσο ηνῦ νὐξαλνῦ ζηφλ Θεφ, ἀιιά ζέ ἕλα ὑιηθφ ζηνηρεῖν, ηφλ αἰζέξα, δέλ εἶλαη ζπκβαηφ κέ ηήλ πίζηε ηνῦ Φηινπφλνπ ζηήλ κνλαδηθφηεηα ηνῦ Θενῦ ὡο δεκηνπξγνῦ ηνῦ θφζκνπ 13.θφζνλ, ἐπίζεο, ὁ αἰζέξαο εἶλαη πξῶηνο ἐλ ζρέζεη πξφο ὅια ηά ἄιια ζηνηρεῖα, ἀλαγθαζηηθά ζά ἀπνηειεῖ θαί ηφ αἴηην δεκηνπξγίαο ηνπο κέ ζπλέπεηα λά δηαζέηεη ηά ραξαθηεξηζηηθά ηῆο ἀξρῆο 14. Καηφπηλ ηνχηνπ, ὁ Φηιφπνλνο εἶλαη ὑπνρξεσκέλνο λά ἀλαδεηήζεη κία δηαθνξεηηθή αἰηία πνχ πξνζδίδεη ηήλ θίλεζε ζηφλ νὐξαλφ. Ἄιισζηε, γηά ἕλαλ Υξηζηηαλφ ζπγγξαθέα ζά ἦηαλ ἀδηαλφεην ηφ αἴηην δεκηνπξγίαο, ἀιιά θαί θίλεζεο ηνῦ θφζκνπ, λά ἀλαδεηεζεῖ ζέ θάηη πέξαλ ηνῦ Θενῦ. Ὡζηφζν, ζηήλ δπηηθή Δὐξψπε ζεσξία ηνῦ αἰζέξα ὄρη κφλν ἦηαλ ἀπνδεθηή, ἀιιά 9 ΟΛΤΜΠΙΟΔΩΡΟΤ, Εἰσ Μετεωρολογικά,. ς.20, 17-24. 10 Ό.π. 2, 19-23. 11 ΦΙΛΟΠΟΝΟΤ, Μωχς. ς.28, 20-29, 9. 12 ΦΙΛΟΠΟΝΟΤ, Π. Γεν. Φθορ, 67,17 13 ΚΑΛΑΧΑΝΗ, (2011), ς.111-112. 14 ΦΙΛΟΠΟΝΟΤ, Μωχς. 9, 2.

ἦηαλ γλσζηφο θαί κέ ηφ ὄλνκα quintessence (πεκπηνπζία), ἐλῶ ἐζεσξεῖην ὡο ηφ ζηνηρεῖν πνχ ἀπνηεινῦζε ηά νὐξάληα ζψκαηα. Ἀπφ ηφλ 17ν αἰψλα ὅκσο, ζπδήηεζε γηά ηφλ αἰζέξα ἐπαλῆιζε ζηφ πξνζθήλην, ὅηαλ ὁ Καξηέζηνο (Rene Descartes, 1596-1650) ηάρζεθε ὑπέξ ηῆο ὕπαξμεο ἐλφο ιεπηνῦ εἴδνπο ὕιεο πνχ δηαπεξλᾶ ὅια ηά νὐξάληα ζψκαηα, ἐλῶ πξνθαιεῖ θαί ζηξνβηιψδεηο θηλήζεηο ἀπφ ηίο ὁπνῖεο πξνέξρνληαη θαί νἱ ηξνρηέο ηῶλ πιαλεηῶλ. Μέ αὐηφλ ηφλ ηξφπν ὁ Καξηέζηνο πξνζπάζεζε λά ἑξκελεχζεη ηφλ αἰζέξα ὡο ηφ κεραληθφ αἴηην πνχ πξνθαιεῖ ηίο θπζηθέο ιεηηνπξγίεο ὅπσο βαξχηεηα, ἐλῶ ζπγρξφλσο ζπκβάιιεη θαί ζηήλ δηάδνζε ηνῦ θσηφο. πνκέλσο ὁ Καξηέζηνο ἐληάζζεη ζηήλ θνζκνινγία ηφλ αἰζέξα, ἔρνληαο θαηά λνῦ ὅηη εἶλαη ἀλαγθαία ὕπαξμε ἐλφο θνξέα γηά θπζηθά θαηλφκελα, ὅπσο βαξχηεηα θαί ηφ θῶο 15. Σφ θνηλφ ζεκεῖν κέ ηίο ἀπφςεηο ηνῦ Ἀξηζηνηέιε, ἀζθαιῶο θαί ἀπνηειεῖ παξαδνρή ἐλφο ὑιηθνῦ πνχ δηαπεξλᾶ ηφλ νὐξάλην ρῶξν θαί ἀπφ ηφ ὁπνῖν ἀπνηεινῦληαη ηά ἄζηξα, ρσξίο ὅκσο ὁ Ἀξηζηνηέιεο λά ἀλαθέξεηαη ζηφλ ξφιν ηνπ ὡο θνξέα ηνῦ θσηφο. Σφ 1690 ὅκσο ὁ Christian Huygens (1629-1695) δεκνζίεπζε ηήλ Ππαγμαηεία πεπί ηοῦ θωηόρ (Traite de la lumière), ζηήλ ὁπνία ὑπνζηήξηδε ὅηη ὅπσο ηά ρεηηθά θχκαηα ἔρνπλ ὡο κέζν δηάδνζεο ηφλ ἀέξα, ἔηζη θαί ηά θχκαηα ηνῦ θσηφο ρξεηάδνληαη ἕλα ἀληίζηνηρν κέζν, ηφλ αἰζέξα. Ἤδε κάιηζηα ὑπφζεζή ηνπ πεξί ηῆο θπκαηηθῆο θχζεο ηνῦ θσηφο ἐπηβεβαηψζεθε ηφλ 19ν αἰψλα ράξε ζηά πεηξάκαηα ηνῦ Hertz, ἀιιά θαί ηίο παξαηεξήζεηο ηνῦ Maxwell πνχ ὁδήγεζαλ ζηήλ ἐλνπνίεζε ηνῦ ιεθηξηζκνῦ θαί ηνῦ καγλεηηζκνῦ. θφζνλ ινηπφλ εἴκαζηε ζέ ζέζε λά παξαηεξνῦκε ηφλ Ἥιην θαί ηνχο ἀζηέξεο, ηφηε εἶλαη ἀπαξαίηεηε ὕπαξμε αὐηῆο ηῆο αἰζέξηαο ὕιεο 16. Ἀλάινγν πξνβιεκαηηζκφ εἶρε ἐθθξάζεη θαί ὁ Νεχησλ (Isaac Newton, 1643-1727), ὁ ὁπνῖνο, ἄλ θαί δερφηαλ ηήλ ζσκαηηδηαθή θχζε ηνῦ θσηφο, ἐληνχηνηο δέλ ἀπέθιεηε ηφ ἐλδερφκελν ἀιιειεπίδξαζεο ηῶλ ζσκαηηδίσλ αὐηῶλ κέ ἕλα ὑιηθφ ὅπσο ὁ αἰζέξαο 17. Ἀπφ ηά παξαπάλσ θαίλεηαη ὅηη νἱ ἐπηζηήκνλεο ζεψξεζαλ ηφλ αἰζέξα ὄρη ἁπιῶο ὡο ηφ ὑιηθφ πνχ ἀπνηειεῖ ηά νὐξάληα ζψκαηα, ἀιιά ὡο ἕλα κέζν δηάδνζεο ηνῦ θσηφο, παξά ηφ γεγνλφο ὅηη νἱ κεηξήζεηο ηνῦ Maxwell γηά ηφ ιεθηξνκαγλεηηθφ θχκα δέλ πξνυπέζεηαλ ηήλ ὕπαξμε κέζνπ δηάδνζεο ηνῦ θσηφο. Ἔηζη γίλεηαη ιφγνο πεξί θσηνθφξνπ αἰζέξα (luminiferous ether), ὁ ὁπνῖνο ὑπάξρεη ζέ ὅιν ηφλ ρῶξν, κέ ηά ἴδηα ηά θσηεηλά θχκαηα λά ἀπνηεινῦλ ηαιαληψζεηο ηνῦ ὑιηθνῦ αὐηνῦ. πηπιένλ ὁ αἰζέξαο ζά ἔπξεπε: 1) λά κήλ ἐπεξεάδεη ηήλ θίλεζε ζπκπαγῶλ ἀληηθεηκέλσλ (ι.ρ. πιαλῆηεο). 2) νἱ λφκνη ηνῦ ιεθηξνκαγλεηηζκνῦ ζά ἔπαηξλαλ ηήλ ἁπινχζηεξε κνξθή ηνπο ζέ ἕλα ζχζηεκα ἀλαθνξᾶο πνχ ἀθηλεηεῖ ζέ ζρέζε κέ ηφλ αἰζέξα, ἑπνκέλσο ζά εἶλαη ἕλα ἀπόλςηο ζύζηημα ἀναθοπᾶρ 18. Ὅπσο εἶλαη θαλεξφ, πξνζέγγηζε αὐηή ηνῦ αἰζέξα δέλ ἔρεη θακκία ζρέζε κέ αὐηήλ ηνῦ Ἀξηζηνηέιε. 15 Βλ. CUSHING 2003, ςς.239 κ.ε. 16 KRAUSS, (2006), ςς. 51-53. 17 Βλ. εκτενώσ, HALL & HALL (eds) pp.189-191. 18 SERWAY et al. (2007), ςς. 5-10.

Σό πείπαμα Michelson-Morley Πξνθεηκέλνπ λά ηεθκεξησζεῖ ὑπφζεζε ηῆο ὕπαξμεο ηνῦ αἰζέξα, νἱ Michelson θαί Morley πξαγκαηνπνίεζαλ ηφ 1887 ηφ ὁκψλπκν πείξακα 19.Βαζηθή ὑπφζεζε ηνῦ πεηξάκαηνο πνχ δηελεξγήζεθε κέ ηήλ βνήζεηα ἐλφο ζπκβνιφκεηξνπ, ἦηαλ ὁ πξνζδηνξηζκφο ηῆο θίλεζεο ηεο κέζῳ ηνῦ αἰζέξα (εἰθφλα 2). U Εἰκόνα 2:ηόζςμβολόμεηποηῶν Michelson-Morley. Πηγή: scienceworld.wolfram.com χκθσλακέηφπείξακα, κίακνλνρξσκαηηθήδέζκεθσηφοπνχμεθηλᾶἀπφκίαπεγή (source) ρσξίδεηαηζηά 2 ἀπφἕλακηεπαξγπξσκέλνθάηνπηξν (beamsplitter) κέγσλία 45. λζπλερείᾳπξνζθξνχεηζέδπφθάηνπηξα, (mirror θαί mirror 2), ἀλαθιᾶηαηθαίἐπηζηξέθεηζηφκηεπαξγπξσκέλνθάηνπηξν, ἀπφηφὁπνῖνθαηαιήγεηζηφλἀληρλεπηή. ἀληρλεπηήο (detector) ιακβάλεη πιεξνθνξίεο θαί ἀπφ ηά δπφ θάηνπηξα, ἀπφ ηά ὁπνία πξνζπίπηεη ηφ κηζφ θάζε ἀθηίλαο, κε ζπλέπεηα λά δεκηνπξγνῦληαη θξνζζνί ζπκβνιῆο. Ἡ ἔληαζε ηῆο ἀθηηλνβνιίαο πνχ ζά θαηαγξάθεη ὁ παξαηεξεηήο ζά εἶλαη ζπλάξηεζε ηῆο ζρέζεο ηῶλ δπφ θάζεσλ ηῶλ ἀθηίλσλ, νἱ ὁπνῖεο ἦηαλ ζέ θάζε πξίλ ηφλ δηαρσξηζκφ ηνπο. έ πεξίπησζε πνχ ὑπάξμεη ὁπνηαδήπνηε ἀιιαγή ζηήλ ἀπφζηαζε πνχ ζά δηαλχζεη θάζε ἀθηίλα, ηφηε θάζε ηεο ζά κεηαβιεζεῖ θαί αὐηφ ζά γίλεη ἀληηιεπηφ ἀπφ ηφλ παξαηεξεηή. πηπιένλ, θίλεζε ηῆο Γῆο κέζῳ ηνῦ αἰζέξα ( ὁπνία ζεσξεῖηαη εὐζπγξακκηζκέλε κέ ἕλα ἐθ ηῶλ δχν ζθειῶλ ηῆο ζπζθεπῆο) ζά ἰζνδπλακεῖ κέ ηήλ πεξίπησζε ξνῆο ηνῦ αἰζέξα (U) ζηήλ ἀληίζεηε θαηεχζπλζε. ηήλ πεξίπησζε αὐηή, ηαρχηεηα ηνῦ θσηφο πνχ πιεζηάδεη ηφ θάηνπηξν 2 (mirror 2), κεηξνχκελε ἀπφ ηφ ζχζηεκα ἀλαθνξᾶο (Γῆ), ζά πξέπεη λά εἶλαη c-uζχκθσλα κέ ηφλ θαλφλα πξφζζεζεο ηαρπηήησλ ηνῦ Γαιηιαίνπ, ἐλῶ, ὅηαλ ἀπνκαθξχλεηαη ὕζηεξα ἀπφ ηήλ ἀλάθιαζε, ζά πξέπεη λά εἶλαη c+u. ηφ πείξακα ὅκσο δέλ παξαηεξήζεθε θακκία κεηαβνιή ηῶλ θξνζζῶλ ζπκβνιῆο θαί θπζηθά θακκία δηαθνξά ζηήλ ηαρχηεηα ηνῦ θσηφο. Ἀθφκε κάιηζηα θαί ζέ πεηξάκαηα 19 Βλ. ἀναλυτικάτήνἐργαςίατουσ, MICHELSON, A. A.&MORLEY, E.W. (1887). On the Relative Motion of the Earth and Luminiferous Aether American Journal of Science, No 223, November 1887.

πνχ πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζέ ἄιια ἐξγαζηήξηα θαί ζπλζῆθεο, πνηέ δέλ ἀληρλεχζεθε κεηαβνιή ηῶλ θξνζζῶλ. Σφ βαζηθφ ζπκπέξαζκα πνχ πξνθχπηεη ἀπφ ηφ πείξακα Michelson-Morley εἶλαη ὅηη δέλ ὑπάξρεη θακκία δηαθνξά ζηήλ ηαρχηεηα ηνῦ θσηφο, εἴηε ζπκπεξηιεθζεῖ ζηφ πείξακα ὁ παξάγσλ «αἰζέξαο» εἴηε ὄρη. πνκέλσο, ἰδέα ηνῦ αἰζέξα ὡο θνξέα ηῆο δηάδνζεο ηνῦ θσηφο εἶλαη πεξηηηή. Ἡ δηαπίζησζε αὐηή ὁδήγεζε ηφλ Ἀτλζηάηλ ζηφ λά δηαηππψζεη ηά δπφ βαζηθά ἀμηψκαηα ηῆο Δἰδηθῆο Θεσξίαο ηῆο ρεηηθφηεηαο (ΔΘ): 1) ηαρχηεηα ηνῦ θσηφο ζηφ θελφ εἶλαη πάληα c=299.792.458 m/s ζέ ὅια ηά ἀδξαλεηαθά ζπζηήκαηα ἀλαθνξᾶο. 2) νἱ λφκνη ηῆο θπζηθῆο εἶλαη ἴδηνη ζέ ὅια ηά ἀδξαλεηαθά ζπζηήκαηα ἀλαθνξᾶο. Καηά ζπλέπεηα, ὁπνηνζδήπνηε κεηξήζεη ηήλ ηαρχηεηα ηνῦ θσηφο ἀπφ ὁπνηνδήπνηε ζχζηεκα δέλ ζά παξαηεξήζεη θακκία δηαθνξά. Ἡ ΔΘ ἔρεη ὡο βαζηθή ηεο παξάκεηξν ὅηη δέλ ὑπάξρεη ζηήλ πξαγκαηηθφηεηα ἕλαο παγθφζκηνο, ἀπφιπηνο θαί καζεκαηηθφο ρξφλνο θαί ρῶξνο, ὅπσο εἶρε ὑπνζηεξηρζεῖ ἀπφ ηφλ Νεχησλα. Καηά ζπλέπεηα, ὅιεο νἱ κεηξήζεηο ρξνληθῶλ δηαζηεκάησλ ἐμαξηῶληαη ἀπφ ηφλ παξαηεξεηή. ηήλ ΔΘ, ἄιισζηε, ἔρεη παξαηεξεζεῖ ηφ θαηλφκελν ηῆο δηαζηνιῆο ηνῦ ρξφλνπ, θαηά ηφ ὁπνῖν ἕλα θηλνχκελν ξνιφη εἶλαη πηφ ἀξγφ ἀπφ ἕλα ἀθίλεην ξνιφη, γεγνλφο πνχ ζεκαίλεη ὅηη ηαρχηεηα κεηαβάιιεη θαί ηήλ ἀληίιεςε ηνῦ ρξφλνπ. πηπιένλ παξαηεξεῖηαη θαί ζπζηνιή ηνῦ κήθνπο, θαηά ηήλ ὁπνία ἕλα ἀληηθείκελν πνχ θηλεῖηαη κέ ηαρχηεηα u ἔρεη κεηξνχκελν κῆθνο κηθξφηεξν ἀπφ ηφ κῆθνο ξεκίαο ηνπ (ἰδηνκῆθνο), θάηη πνχ ζπκβαίλεη κφλν θαηά ηήλ δηεχζπλζε ηῆο θίλεζεο 20.Ἰδηαίηεξα κάιηζηα δηαζηνιή ηνῦ ρξφλνπ, πνχ ζπλεπάγεηαη ὅηη θάζε παξαηεξεηήο ἔρεη ηήλ δηθή ηνπ ἀληίιεςε πεξί ρξφλνπ, εἶλαη ἀληίζεηε ἀθφκε θαί πξφο ηήλ ἀξηζηνηειηθή ζεσξία πεξί ρξφλνπ, ὁ ὁπνῖνο εἶλαη ἀπφιπηα ὁκνηφκνξθνο γηά ὅια ηά ὄληα 21. Δἶλαη ζαθέο ἀπφ ηά παξαπάλσ ὅηη ἀπφξξηςε ηῆο ὕπαξμεο ηνῦ αἰζέξα κέ ηήλ κνξθή ηνῦ θνξέα δηάδνζεο ηνῦ θσηφο, εἶρε ζεκαληηθή ἐπίπησζε ζηήλ ἐμέιημε ηῆο Φπζηθῆο. ιφγνο ἔγθεηηαη ζηφ ὅηη ὑπῆξμε ἕλα ζεκαληηθφ βῆκα γηά ηήλ δηαηχπσζε ηῆο Δἰδηθῆο Θεσξίαο ηῆο ρεηηθφηεηαο, ὁπνία ἔκειιε λά ἀιιάμεη ηφλ ηξφπν κέ ηφλ ὁπνῖν ὁ ἄλζξσπνο ἀληηιακβάλεηαη ηήλ θχζε, θαζψο θαηέδεημε θαί ηά πεξηνξηζκέλα ὅξηα ηῆο Νεπηψλεηαο Μεραληθῆο. Ἡ ζκοηεινή ὕλη Παξά ηφ γεγνλφο ὅηη ἐπηζηεκνληθή ἔξεπλα δέλ ηεθκεξίσζε ηήλ ὕπαξμε ηνῦ αἰζέξα ὡο κέζνπ δηάδνζεο ηνῦ θσηφο - πφξηζκα πνχ δέλ ζρεηίδεηαη κέ ηά ραξαθηεξηζηηθά ηνῦ αἰζέξα πνχ πεξηέγξαςε ὁ Ἀξηζηνηέιεο, ἐληνχηνηο πεπνίζεζε πεξί ηῆο ὕπαξμεο ἐλφο ὑιηθνῦ πνχ «γεκίδεη» ηφλ ζπκπαληηθφ ρῶξν ἐμαθνινπζεῖ λά ὑθίζηαηαη. λδεηθηηθφ αὐηνῦ ηνῦ γεγνλφηνο εἶλαη ἀλαθάιπςε ηῆο θνζκηθῆο ἀθηηλνβνιίαο ὑπνβάζξνπ ἀπφ ηνχο ἀζηξνλφκνπο Penzias θαί Wilson ηνῦ «ἀπνήρνπ» ηῆο Μεγάιεο Ἔθξεμεο, ἐπηβεβαηψλνληαο ἔηζη ηήλ ὑπφζεζε ηνῦ G. Gamov ζρεηηθά κέ ηφ «ἴρλνο» πνχ εἶρε ἀθήζεη Μεγάιε Ἔθξεμε (εἰθφλα 3). 20 SERWAY et al. (2007), ςς.12-18. 21 ΑΡΙΣΟΣΕΛΗ, Φυς. 223 b, 12.Βλ. καίkalachanisetal.(2013).

Εἰκόνα 3: Σηήν εἰκόνα διακπίνεηαι ἡ λεπηομέπεια ζηήν καηαγπαθή ηῆρ κοζμικῆρ ἀκηινοβολίαρ ὑποβάθπος ἀπό ηούρ Penzias&Wilson, καθώρ καί ἀπό ηούρ δοπςθόποςρ COBE καί WMAP (Πηγή: Wikipedia) Ἡ ἀθηηλνβνιία κέιαλνο ζψκαηνο ηῆο ὁπνίαο ζεξκνθξαζία ἀληηζηνηρεῖ ζέ 2,73 Κ πξνέξρεηαη ἀπφ ὁιφθιεξν ηφ χκπαλ, ἐλῶ παξνπζηάδεη κία ζρεηηθή ἰζνηξνπία. Ὑπνζηεξίδεηαη ἐπίζεο ὅηη, αὐηφ ηφ θνζκηθφ ὑπφβαζξν ἔρεη ἕλαλ ξφιν παξφκνην κέ αὐηφλ ηνῦ αἰζέξα, θαζψο κπνξεῖ λά ρξεζηκνπνηεζεῖ ὡο ζχζηεκα ἀλαθνξᾶο γηά ηήλ ηνπηθή θίλεζή καο (θίλεζε ηῆο Γῆο γχξσ ἀπφ ηφλ Ἥιην, θίλεζε ηνῦ Ἡιίνπ ζηφλ Γαιαμία θαί ηνῦ Γαιαμία ἐλ ζρέζεη πξφο ηνχο γαιαμίεο ηῆο Σνπηθῆο κάδαο) ζέ ζρέζε κέ ηήλ θίλεζε γεηηνληθῶλ γαιαμηῶλ, θαζψο ἔρεη θαηαγξαθεῖ κία αὔμεζε ηῆο ζεξκνθξαζίαο πξφο κία θαηεχζπλζε, κέ ηαπηφρξνλε κείσζε πξφο ηήλ ἀληίζεηε. Ἄλ θαί θνζκηθή ἀθηηλνβνιία ὑπνβάζξνπ «γεκίδεη» ὁιφθιεξν ηφ χκπαλ, ἐληνχηνηο δέλ κπνξεῖ λά ζρεηηζζεῖ κέ ηφλ αἰζέξα ὡο θνξέα κεηάδνζεο ηνῦ θσηφο. Ἡ πεξίπησζε ὅκσο ηῆο ἀθηηλνβνιίαο ὑπνβάζξνπ δείρλεη ὅηη ὁ ζπκπαληηθφο ρῶξνο δέλ εἶλαη θελφο, ἀιιά ἀληηζέησο εἶλαη γεκάηνο ἀπφ ἕλα ὑιηθφ ηφ ὁπνῖν εἶλαη ἀπξφζηην ζηίο αἰζζήζεηο καο ἐπηβεβαηψλνληαο ἔηζη θαί ηφ θηινζνθηθφ ἀμίσκα πεξί ηῆο ἀλππαξμίαο ηνῦ θελνῦ. Ἤδε κάιηζηα ἀπφ ηφ 1930, ὁ PaulDirac ἔθαλε ιφγν ζρεηηθά κέ ηφ «θελφ» κεδεληθῆο ἐλέξγεηαο ηφ ὁπνῖν ζηήλ πξαγκαηηθφηεηα δηαζέηεη κή παξαηεξήζηκα ζσκαηίδηα (ζάιαζζα Dirac). ηφ ζεκεῖν αὐηφ, ἄλ αὐμήζνπκε ηήλ ἐλέξγεηα ηνῦ ζσκαηηδίνπ, ηφηε ζά ἀλαδπζεῖ ἀπφ ηφ «θελφ» ἕλα πξαγκαηηθφ ιεθηξφλην, ἐλῶ ζηήλ ζέζε ηνπ ζά δεκηνπξγεζεῖ κία ὀπή, ὁπνία ἀληηζηνηρεῖ ζέ ἕλα ζσκαηίδην κάδαο ἴζεο κέ ηνῦ ιεθηξνλίνπ, ἀιιά κέ ἀληίζεην θνξηίν (+). θφζνλ ζηφλ κηθξφθνζκν θελφ δέλ ὑπάξρεη παξά κφλν ἐλέξγεηα, ζά κπνξνῦζε θαί ζηφλ κεγάθνζκν λά ἰζρχεη θάηη ἀλάινγν. Οἱ παξαηεξήζεηο ηῶλ ἀζηξνλφκσλ ζηφ χκπαλ ἔρνπλ δείμεη πψο ζηήλ πξαγκαηηθφηεηα ηφ κέξνο ηνπ ηφ ὁπνῖν βιέπνπκε δέλ ἀπνηειεῖ ηήλ ὕιε ηνπ ζηφ ζχλνιφ ηεο, παξά κφλν ηφ 5% αὐηῆο. Σφ 68 % ἀπνδίδεηαη ζηήλ ζθνηεηλή ἐλέξγεηα ζηήλ ὁπνία ὀθείιεηαη δηαζηνιή ηνῦ χκπαληνο, κέ ηφ 27% λά ἀπνηειεῖ ηήλ ζθνηεηλή ὕιε, ὁπνία ὀλνκάδεηαη ηνηνπηνηξφπσο ἐπεηδή ἀθξηβῶο δέλ ἐθπέκπεη ἤ δέλ ἀληαλαθιᾶ ιεθηξνκαγλεηηθή ἀθηηλνβνιία. Οἱ ἀζηξνλφκνη θαηέιεμαλ ζέ αὐηφ ηφ ζπκπέξαζκα

ρξεζηκνπνηψληαο supernova ηχπνπ 1a ὡο πξφηππα θεξία, ηήλ ἐπηηαρπλφκελε δηαζηνιή ηνῦ χκπαληνο, ἀιιά θαί ηφ θαηλφκελν ηνῦ βαξπηηθνῦ θαθνῦ, πξνθεηκέλνπ λά ὑπνινγηζηεῖ κάδα γαιαμηαθῶλ ζκελῶλ θαί δηεπίζησζαλ ὅηη ὑπάξρεη πνιχ πεξηζζφηεξε ὕιε ζηφ χκπαλ ὁπνία δέλ εἶλαη ἄκεζα παξαηεξήζηκε. πηπιένλ, παξαηεξήζεθε πψο ηφ γεγνλφο ὅηη νἱ γαιαμίεο δέλ δηαιχνληαη, παξά ηήλ γξήγνξε πεξηζηξνθή ηνπο, ὀθείιεηαη ζηήλ ζθνηεηλή ὕιε πνχ ηνχο πεξηβάιιεη θαί ὁπνία ἐληνπίδεηαη ἀπφ ηήλ βαξπηηθή ηεο ἕιμε. ρεηηθέο κεηξήζεηο ηνῦ ἀζηξνλφκνπ Fritz Zwicky (1898-1974) ζηφ γαιαμηαθφ ζκῆλνο ηῆο Παξζέλνπ θαηέδεημαλ ὅηη κάδα ηῶλ γαιαμηῶλ ηνπ δέλ ἐπαξθεῖ γηά λά δηαηεξήζεη ηήλ ζπλνρή ηνπ, γεγνλφο πνχ ὑπνδειψλεη ηήλ ὕπαξμε κίαο ἀφξαηεο κάδαο πνχ ηνχο δηαηεξεῖ ζηήλ ζέζε ηνπο 22 (εἰθφλα 4). Εἰκόνα 4: δακηύλιορ ζκοηεινῆρ ὕληρ ζηό γαλαξιακό ζμῆνορ CL 0024+17 ὅπωρ θωηογπαθήθηκε ἀπό ηό διαζηημικό ηηλεζκόπιο Hubble Πηγή: hubblesite.org Ἀλαθνξηθά κέ ηφ ηί ἐλδέρεηαη λά πεξηιακβάλεηαη ζηήλ ζθνηεηλή ὕιε, ηά ἐλδερφκελα εἶλαη ηά ἑμῆο 23 : 1) δηάρπην ἀέξην πνχ δέλ ἐθπέκπεη θῶο, ἀιιά κπνξεῖ ὡζηφζν λά ἀπνξξνθήζεη θῶο ἀπφ θάπνηνλ θβάδαξ. 2) πνιχ ζεξκά ἀέξηα πνχ δέλ ἐθπέκπνπλ ἁπιφ θῶο, ἀιιά ἀθηίλεο Υ. 3) πνιχ ζπκπαγῆ ζθνηεηλά ἀληηθείκελα ὅπσο καῦξεο ηξχπεο (ἄλ ἦηαλ πνιχ κεγάιεο ζά παξαηεξεῖην ηφ θῶο ἀληηθεηκέλσλ πνχ ζά ηίο πιεζίαδαλ) θαί λεθξνχο ἀζηέξεο. Δἰθάδεηαη κάιηζηα, ὅηη κεγάιν κέξνο ηῆο κάδαο ηνῦ Γαιαμία ἀπνηειεῖηαη ἀπφ ηά βαξπνληθῆο ὕιεο ἀληηθείκελα MACHO (Massive Astrophysical Compacte Halo Objects-Μεγάιεο Μάδαο πκπαγέο Ἀζηξνθπζηθφ Ἀληηθείκελν), ηά ὁπνῖα κάιηζηα δέλ ἐθπέκπνπλ θῶο θαί ὡο ἐθ ηνχηνπ εἶλαη δχζθνιν λά ἐληνπηζηνῦλ. χκθσλα κέ ἄιιε ἐθδνρή, ζθνηεηλή ὕιε ἐλδέρεηαη λά ἀπνηειεῖηαη ἀπφ ὑπνζεηηθά ἐμσηηθά ζσκαηίδηα (καδηθά λεηξίλα, γθξαβηηφληα) πνχ ὀλνκάδνληαη WIMPS (Weakly Interacting Massive Particles-Ἀζζελῶο Ἀιιειεπηδξψληα σκαηίδηα Μεγάιεο Μάδαο). 22 ΔΑΝΕΖΗ&ΘΕΟΔΟΙΟΤ, (1999), τ. Β ς. 206. 23 KRAUSS, (2005), ςς.118-119.

Ὅπσο θαίλεηαη ἐλ πξνθεηκέλῳ, ζθνηεηλή ὕιε πξάγκαηη ἔρεη ηφ ραξαθηεξηζηηθφ λά γεκίδεη ηφλ ζπκπαληηθφ ρῶξν, ὅπσο ἀθξηβῶο ἀξραία ἀληίιεςε πεξί ἐλφο ὑιηθνῦ πνχ ἀπνηειεῖ ηά ἄζηξα θαί ηφλ νὐξαλφ. Πξνθαλῶο, ἄλ θαί δέλ κπνξεῖ λά γίλεη ιφγνο ἐλ πξνθεηκέλῳ πεξί ηαχηηζεο ηνῦ θηινζνθηθνῦ ζηνραζκνῦ κέ ηά παξαηεξεζηαθά δεδνκέλα, ἐληνχηνηο θαίλεηαη ὅηη νἱ πξνβιεκαηηζκνί πνχ ἐμέζεζαλ νἱ ἀξραῖνη Ἕιιελεο θηιφζνθνη ἀπαζρνινῦλ ηνχο ἐπηζηήκνλεο ἀθφκε θαί ζήκεξα. Ἐπίλογορ Ὅπσο θαίλεηαη ἀπφ ηά παξαπάλσ, ἀληίιεςε γηά ηήλ παξνπζία ἐλφο ὑιηθνῦ ηφ ὁπνῖν γεκίδεη ηφλ ζπκπαληηθφ ρῶξν εἶλαη δηάρπηε ἀπφ ηήλ ἀξραηφηεηα κέρξη θαί ηίο κέξεο καο. Ὡζηφζν, θαηά ηφλ 17ν αἰψλα ὁ αἰζέξαο ζεσξήζεθε ὡο κέζν δηάδνζεο ηνῦ θσηφο, θάηη πνχ ὡο ζέζε δέλ ὑθίζηαην θαηά ηήλ ἀξραηφηεηα, θαζψο ὁ αἰζέξαο ζεσξεῖην ὡο ηφ ὑιηθφ πνχ ἀπνηειεῖ ηφλ νὐξαλφ θαί ηά ἄζηξα. Σά πεηξάκαηα κάιηζηα θαηέδεημαλ ὅηη δέλ εἶλαη ἀλαγθαία παξνπζία ηνπ ὥζηε λά δηαδνζεῖ ηφ θῶο. Παξά ηφ γεγνλφο αὐηφ ὅκσο, νἱ ἐπηζηήκνλεο ὑπνζηεξίδνπλ ὅηη πξάγκαηη ζηφ χκπαλ καο ὑπάξρεη ἕλα ὑιηθφ κή ἄκεζα παξαηεξήζηκν, ηφ ὁπνῖν γεκίδεη ὅιν ηφλ ρῶξν θαί ὀλνκάδεηαη ζκοηεινή ὕλη. Ἡ ζθνηεηλή ὕιε, ἄλ θαί δέλ κπνξεῖ λά ηαπηηζηεῖ ἐπαθξηβψο κέ ηήλ ἀξραηνειιεληθή ἔλλνηα ηνῦ αἰζέξα, ἐληνχηνηο θαηαδεηθλχεη ὅηη ζηφ χκπαλ ὑπάξρνπλ πνιχ πεξηζζφηεξα ἀληηθείκελα ἀπφ αὐηά πνχ εἶλαη ἄκεζα παξαηεξήζηκα κέ ηά ἐπηζηεκνληθά ὄξγαλά καο. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΑΡΗΣΟΣΔΛΟΤ (1919). Μεηεωπολογικά, ed. F.H. Fobes, Harvard University Press, Cambridge. TOY ΗΓΗΟΤ (1950). Φςζική ἀκπόαζιρ, ed. W.D. Ross, Clarendon Press, Oxford. TOY ΗΓΗΟΤ (1956). Πεπίοὐπανοῦ, ed. P. Moraux, Les Belles Lettres, Paris. CUSHING, T. (2003). ΦιλοζοθικέρἔννοιερζηήνΦςζική, (ηίηλορππωηοηύπος: Philosophical concepts in physics, the historical relation between philosophy and scientific theories Cambridge University Press, New York, κηθ: Μ. Οξθαλνχ,. Γηαλλέιεο, επηκ. Κ. θνξδνχιεο), LeaderBooks, Αζήλα. ΘΔΟΓΟΗΟΤ,.&ΓΑΝΔΕΖ, Μ. (1999): Σν χκπαλ πνχ αγάπεζα-δηζαγσγή ζηελ Αζηξνθπζηθή, Δθδφζεηο Γίαπινο, Αζήλα. HALL, R. E. and HALL, M.B. (eds), (1978). Unpublished Scientific Papers of Isaac Newton, Syndics of Cambdridge University Press, Melbourne, Australia. KALACHANIS, K.THEODOSSIOU, E. PANOU, E. MANIMANIS, V. AND KOSTIKAS, I. (2013), The perception of time by humans according to John Philoponus and its relation with the Theory of Special and General Relativity International Journal of Humanities and Social Sciences (IJHSS) Vol. 3 No. 20; December 2013, pp.279-285. Available On Line: http://www.ijhssnet.com/journals/vol_3_no_20_december_2013/31.pdf KRAUSS, L. (2005). Σκοηεινήὕλη, (κηθξ. Θ. Γξακκέλνο, ηίηινο πξσηνηχπνπ, Quintessence), Δθδφζεηο Σξαπιφο, Αζήλα. ΟΛΤΜΠΗΟΓΩΡΟΤ (1900).Εἰρ ηό ππώηον ηῶν Μεηεωπολογικῶν Ἀπιζηοηέλοςρ ζσόλια, ed. G. Stuve, [CAG 12.2]. Reimer, Berlin. ΟΡΦΔΩ, Ὕμνοι, Δθδφζεηο Δγθπθινπαηδείαο ηνῦ Ζιίνπ, Αζήλα. ΠΛΑΣΩΝΟ, (1902). Θεαίηηηορ, ed. J. Burnet, Clarendon Press, Oxford. ΠΡΟΚΛΟΤ, (1903). Εἰρ ηόν Τιμαιον Πλάηωνορ,ed. E. Diehl, Leipzig, Teubner. PRETZL, K. (2000). Focus on Dark Matter, New Journal of Physics, Volume 2.

SERWAY, R. C. MOSES, C. MOYER, (2007). Σύγσπονη Φςζική, (κηθ. Γ.Ενππάλνο, Δ. Ληαξνθάπεο,. Παπαδφπνπινο, Κ. Ράπηεο. Σίηινο πξσηνηχπνπ:modernphysics, SaundersAcademicPublishing, 1989) Παλεπηζηεκηαθέο θδφζεηο Κξήηεο, Ἡξάθιεην. ΠΤΡΗΓΖ, Υ. (2015). Πεξί ηνῦ δσνγνληθνπ ηξίγσλνπ νὗηηλνο νἱ ἀξηζκνί ηῶλ πιεπξῶλ ηξηάο ηεηξάο πεληάο, ὁ ἐθ πάλησλ δπσδεθάο θαί ηφ ἐκβαδφλ ἑμάο, Τόμορ Ππακηικῶν 3ος Ἐπιζηημονικοῦ Σςνεδπίος Φιλοζοθία καί Κοζμολογία, θδφζεηο Αἰγείο, Πεηξαηεχο. ΦΗΛΟΠΟΝΟΤ, Η. (1901). Εἰρ ηά ηῶν Μεηεωπολογικῶν Ἀπιζηοηέλοςρ ἐξηγηηικᾶ,ed. M. Hayduck [CAG 14.1], Reimer, Berlin. TΟΤ ΗΓΗΟΤ, (1897). Σσολικαί ἀποζημειώζειρ εἰρ ηά Πεπί γενέζεωρ καί θθοπᾶρ Ἀπιζηοηέλοςρ,ed. H. Vitelli,, CAG 14.2, Reimer, Berlin. TΟΤ ΗΓΗΟΤ, (1897). Τῶν εἰρ ηήν Μωϋζέωρ κοζμογονίαρ ἐξηγηηικῶν,ed. W. Reichardt, Teubner, Leipzig.