Κεφάλαιο 5 ο Ολιγοπώλιο και τιμολόγηση

Κεφάλαιο 5 ο Ολιγοπώλιο και τιμολόγηση Εισαγωγή: Η µορφή αγοράς του ολιγοπωλίου παρουσιάζεται στο κεφάλαιο αυτό µε µία σειρά θεωρητικών υποδειγµάτων που προσπάθησαν να εξηγήσουν τη δηµιουργία του και τη µορφή του. Επίσης θα παρουσιάσουµε τη µεταγενέστερη κριτική και πιθανές στρεβλώσεις που δηµιουργούνται στην αγορά από την ανάπτυξη σχηµάτων που εκµεταλλεύονται την αγορά είτε λόγω ηγεσίας τιµής είτε λόγω δυνατότητας συνεννόησης µεταξύ των επιχειρήσεων του κλάδου. Λέξεις Κλειδιά: υοπώλιο, ολιγοπωλητής, ολιγοπωλιακή τιµή, ηγεσία αγοράς, ηγεσία τιµής, πόλεµος τιµών, συνεννόηση επιχειρήσεων, καρτέλ. Βασικά ερωτήµατα: Πόσο θα πρέπει να παράγει η κάθε επιχείρηση στο ολιγοπώλιο; Με βάση ποιο κριτήριο καθορίζεται η παραγωγή της ολιγοπωλιακής επιχείρησης; Γιατί η επιχείρηση που έχει ηγεσία τιµής καθορίζει την τιµή και την ποσότητα της ολιγοπωλιακής αγοράς; Πώς µια επιχείρηση αποκτά ηγεσία τιµής; Γιατί οι επιχειρήσεις συνεννοούνται µεταξύ τους στο ολιγοπώλιο; Πώς οι επιχειρήσεις διασφαλίζουν ότι το καρτέλ θα δηµιουργηθεί και θα διατηρηθεί; 5.1 χαρακτηριστικά ολιγοπωλίου Ολιγοπώλιο είναι η µορφή της αγοράς η οποία αποτελείται από ένα µικρό αριθµό επιχειρήσεων, µεγάλου µεγέθους, που µοιράζονται την αγορά. Κύριο χαρακτηριστικό της αγοράς είναι η αλληλεξάρτηση ανάµεσα στους ολιγοπωλητές. Επειδή ο αριθµός των πωλητών είναι µικρός, ο καθένας από αυτούς ενδιαφέρεται για τις ενέργειες των ανταγωνιστούν του και για τις αντιδράσεις τους σε τυχόν µεταβολές της πολιτικής του. Ο ολιγοπωλητής δεν µπορεί να γνωρίζει µε βεβαιότητα τις αντιδράσεις των αντιπάλων του. Είναι, δυνατό να προκύψουν τόσες πολλές διαφορετικές καταστάσεις όσες και ο αριθµός των ολιγοπωλίων και για αυτό το λόγο έχει δηµιουργηθεί ένας µεγάλος αριθµός θεωριών (υποδειγµάτων) ολιγοπωλίου. Στο 114

τµήµα αυτό θα παρουσιασθούν τα βασικά υποδείγµατα του ολιγοπωλίου αρχίζοντας από δύο που αναφέρονται στην οριακή µορφή του, το δυοπώλιο και αποτελούν «κλασικές» λύσεις στο πρόβληµά του. 5.2 Το δυοπώλιο του Cournot Το πρώτο υπόδειγµα δυοπωλίου ανεπτύχθη από τον Cournot στα 1838. Ο Cournot ανέπτυξε το υπόδειγµά του χρησιµοποιώντας δύο επιχειρήσεις που είναι ιδιοκτήτες πηγών µεταλλικού νερού και οι οποίες αντιµετωπίζουν µηδενικό κόστος παραγωγής. Οι επιχειρήσεις πωλούν το µεταλλικό νερό σε µία αγορά η οποία αντιπροσωπεύεται από µία ευθεία γραµµή καµπύλης ζήτησης. Κάθε επιχείρηση λειτουργεί, υποθέτοντας ότι η παραγωγή του ανταγωνιστή της δεν µεταβάλλεται και εποµένως εκείνη αποφασίζει πόσο θα παράγει έτσι ώστε να µεγιστοποιεί το κέρδος της. Ας υποτεθεί ότι η επιχείρηση Α πρώτη ξεκινά να παράγει και να πουλά µεταλλικό νερό. Θα παράγει ποσότητα Q Α και θα πουλά στην τιµή Ρ όπου τα κέρδη µεγιστοποιούνται, διότι σε αυτό το σηµείο ισχύει η ισότητα MR = MC = 0 (σχήµα 7.1.). Σε αυτό το επίπεδο παραγωγής τα συνολικά έσοδα µέγιστο- ποιούνται, αφού µε µηδενικό κόστος µεγιστοποίηση κέρδους σηµαίνει µεγιστοποίηση εσόδων. Έστω τώρα, ότι η επιχείρηση Β υποθέτει πως η επιχείρηση Α θα κρατήσει την παραγωγή της σταθερή σε Q Α και θεωρεί ότι η καµπύλη ζήτησης που της αντιστοιχεί είναι η D'. Η Β λοιπόν θα παράγει (πουλά) τη µισή από την ποσότητα QΑ επειδή σε αυτό το επίπεδο παραγωγής και στην τιµή Ρ' τα έσοδα και τα κέρδη της µεγιστοποιούνται. Η επιχείρηση Β παράγει το µισό της ζήτησης που δεν καλύπτεται από την Α. δηλαδή καλύπτει 1/4=1/2x1/2 της συνολικής ζήτησης της αγοράς. Η επιχείρηση Α αντιµετωπίζοντας τη νέα κατάσταση, υποθέτει ότι η Β θα διατηρήσει την παραγόµενη ποσότητα της σταθερή κατά την επόµενη περίοδο. Έτσι, θα παράγει το µισό της ζήτησης που δεν καλύπτεται από την Β. Εφόσον η Β καλύπτει το 1/4 της αγοράς, η επιχείρηση Α θα παράγει την επόµενη περίοδο 1/2 (1-1/4) = 1/2 x 3/4 = 3/8 της συνολικής αγοράς. Η επιχείρηση Β αντιδρώντας, κάτω από την υπόθεση του Cournot, θα παράγει το µισό της µη καλυπτόµενης ζήτησης της αγοράς 115

δηλαδή 1/2 (1-3/8) = 5/16. Στην τρίτη περίοδο η επιχείρηση Α θα εξακολουθεί να υποθέτει ότι η Β δεν θα µεταβάλει την παραγωγή της και εποµένως θα παράγει το µισό της µη καλυπτόµενης ζήτησης της αγοράς, δηλαδή 1/2 (1-5/16). ιάγραµµα 7.1: Το υπόδειγµα Cournot Αυτή η συµπεριφορά θα συνεχισθεί αφού οι δύο επιχειρήσεις δεν µαθαίνουν ποτέ από τις αντιδράσεις των αντιπάλων τους στο παρελθόν. Τελικά θα επιτευχθεί µία ισορροπία στην οποία κάθε επιχείρηση θα παράγει το ένα τρίτο της συνολικής ζήτησης της αγοράς. Κάθε επιχείρηση µεγιστοποιεί το κέρδος της αλλά το κέρδος του κλάδου δεν µεγιστοποιείται. Αν οι επιχειρήσεις είχαν αναγνωρίσει την αλληλεξάρτησή τους θα τους συνέφερε να λειτουργήσουν ως µονοπώλιο µε δύο εγκαταστάσεις παράγοντας συνολικά το µισό της συνολικής ζήτησης, πουλώντας στην τιµή Ρ που µεγιστοποιεί τα κέρδη και µοιράζοντας εξίσου την αγορά, καλύπτοντας καθεµιά το ένα τέταρτο της συνολικής αγοράς. Η ισορροπία του Cournot είναι σταθερή. Κάθε επιχείρηση προσφέρει το 1/3 της αγοράς σε µία κοινή τιµή, η οποία είναι χαµηλότερη από τη µονοπωλιακή τιµή αλλά µεγαλύτερη της ανταγωνιστικής τιµής που είναι µηδέν, αφού υποτίθεται ότι το κόστος είναι µηδενικό. Το υπόδειγµα του Cournot παρότι δίνει σταθερή ισορροπία εδέχθη κριτική σε διάφορα σηµεία. Κατ' αρχήν η συµπεριφορά των ανταγωνιστριών επιχειρήσεων θα µπορούσε να χαρακτηρισθεί τουλάχιστον αφελής. Οι επιχειρήσεις δεν διδάσκονται 116

από τα λάθη του παρελθόντος σχετικά µε την πρόβλεψη των αντιδράσεων του ανταγωνιστή τους. Αν και θεωρούν την παραγόµενη ποσότητα των αντιπάλων σταθερή, υπάρχει ανταγωνισµός ποσοτήτων που οδηγεί σε µείωση των τιµών. Το υπόδειγµα είναι «κλειστό» µε την έννοια ότι δεν επιτρέπεται η είσοδος επιχειρήσεων (ο αριθµός των επιχειρήσεων την πρώτη περίοδο παραµένει σταθερός). Τέλος, το υπόδειγµα δεν ασχολείται καθόλου µε τον χρόνο προσαρµογής µέχρι την επίτευξη ισορροπίας. 117

5.3 Το υπόδειγμα του Bertrand To 1883 το υπόδειγµα του Cournot έτυχε κριτικής από έναν άλλο Γάλλο µαθηµατικό τον Joseph Bertrand, ο οποίος επέκρινε την υπόθεση ότι οι επιχειρήσεις θεωρούν την παραγόµενη ποσότητα σταθερή. Αντίθετα πρότεινε, ότι η λύση στο µοίρασµα της αγοράς θα πρέπει να βασίζεται στην υπόθεση ότι οι επιχειρήσεις πιστεύουν πως οι ανταγωνιστές τους θα διατηρούν σταθερές (αµετάβλητες) τις τιµές. Εποµένως, στο υπόδειγµα του δυοπωλίου του Bertrand κάθε επιχείρηση αντιµετωπίζει την ίδια ζήτηση, αποβλέπει στη µεγιστοποίηση των κερδών της κάτω από την υπόθεση ότι η τιµή που επιβάλλει για το προϊόν του ο αντίπαλος παραµένει σταθερή. Το υπόδειγµα του Bertrand οδηγεί σε σταθερή ισορροπία µέσα από µία διαδικασία προσαρµογής των τιµών (πόλεµο τιµών µεταξύ των δύο αντιπάλων και όχι ποσοτήτων) των δύο επιχειρήσεων µετά από έναν αριθµό περιόδων. εν οδηγεί σε µεγιστοποίηση των κερδών του κλάδου, διότι η κάθε επιχείρηση πιστεύει αφελώς ότι η αντίπαλος της θα κρατήσει σταθερή την τιµή της κατά την επόµενη περίοδο και δεν διδάσκεται από τα λάθη του παρελθόντος. Τα κέρδη του κλάδου θα µπορούσαν να αυξηθούν (εποµένως και κάθε επιχείρησης), αν οι επιχειρήσεις έπαυαν να συµπεριφέρονται αφελώς και αναγνώριζαν τα λάθη του παρελθόντος σχετικά µε τη συµπεριφορά του αντιπάλου τους. Η τιµή ισορροπίας θα είναι η τιµή που θα επικρατούσε στην περίπτωση τέλειου ανταγωνισµού. Στην περίπτωση της παραγωγής µεταλλικού νερού µε µηδενικό κόστος, η τιµή θα έπεφτε στο µηδέν. Αν η παραγωγή έχει κόστος, η τιµή θα πέσει στο επίπεδο εκείνο το οποίο θα καλύπτει το κόστος των δυοπωλητών ενώ θα περιέχει και ένα «κανονικό» κέρδος. Ανακεφαλαιώνοντας, θα µπορούσε να παρατηρηθεί ότι η υπόθεση του Bertrand περί σταθερότητας των τιµών είναι περισσότερο ρεαλιστική από αυτή του Cournot, µε την έννοια ότι οι επιχειρήσεις κατέχονται από µία διάθεση να κρατούν τις τιµές σταθερές (εκτός βέβαια σε περιπτώσεις πληθωρισµού). Το κύριο µειονέκτηµα και των δύο υποδειγµάτων είναι η αφελής συµπεριφορά των αντιπάλων. Τέλος και τα δύο υποδείγµατα δεν ενσωµατώνουν µεταβλητές όπως η διαφήµιση και άλλες τεχνικές προώθησης πωλήσεων, ή η διαφοροποίηση του προϊόντος, που είναι τα κύρια εργαλεία του πέρα από τιµές ανταγωνισµού µεταξύ των επιχειρήσεων. 118

5.4 Το υπόδειγμα του Chamberlin Ο Chamberlin πρότεινε µία ευσταθή λύση του δυοπωλίου, κάτω από την υπόθεση ότι οι επιχειρήσεις αναγνωρίζουν πως οι πράξεις τους θα φέρουν την αντίδραση των αντιπάλων. Οι επιχειρήσεις δεν είναι τόσο «αφελείς» όσο υπέθεταν οι Cournot και Bertrand. Όταν µεταβάλουν την τιµή ή την ποσότητά τους αναγνωρίζουν τις αντιδράσεις που θα υπάρξουν ως απόρροια των αποφάσεών τους και αποφασίζουν ανάλογα. Η λύση του Chamberlin µοιάζει µε τη λύση του Cournot όσον αφορά το τελικό της συµπέρασµα Στο σχήµα η D αποτελεί την καµπύλη ζήτησης για µεταλλικό νερό. Η επιχείρηση Α εισέρχεται πρώτη στην αγορά και πουλά Q A στην τιµή Ρ 1 αποκοµίζοντας µονοπωλιακό κέρδος. Μετά εισέρχεται στην αγορά η επιχείρηση Β η οποία αντιλαµβάνεται την D ως την δική της καµπύλη ζήτησης. Αποφασίζει να πουλήσει Q B ποσότητα στην τιµή Ρ 2. Κατά τον Chamberlin η επιχείρηση Α µετά την είσοδο της Β θα αναγνωρίσει την αµοιβαία αλληλεξάρτηση τους και θα αντιληφθεί ότι είναι καλύτερο και για τις δύο να µοιρασθούν το µονοπωλιακό κέρδος. Εποµένως η Α επιχείρηση µειώνει την παραγωγή της σε 1/2 Q A. Η επιχείρηση Β επίσης αναγνωρίζει ως καλύτερη λύση να διατηρήσει την παραγωγή της σε 1/2 Q A Έτσι, το συνολικό παραγόµενο προϊόν θα 119

είναι QA και η τιµή Ρ 1 ενώ και οι δύο επιχειρήσεις θα µοιράζονται το µονοπωλιακό κέρδος. ιάγραµµα 7.2 Υπόδειγµα Chamberlin Βέβαια, για την µεγιστοποίηση του µονοπωλιακού κέρδους οι επιχειρήσεις θα πρέπει να έχουν µία καλή γνώση της αγοράς και να αναγνωρίζουν γρήγορα τα λάθη τους. Αυτό σηµαίνει ότι κατά κάποιο τρόπο έχουν γνώση της καµπύλης συνολικής προφοράς και έτσι καθορίζουν τη «µονοπωλιακή» τιµή που τους επιτρέπει να µοιράζονται τα µονοπωλιακά κέρδη. Παρόλα αυτά όπως θα γίνει αντιληπτό παρακάτω) (καρτέλ, ηγεσία τιµής), η από κοινού επιδίωξη της µεγιστοποίησης του κέρδους ώστε να επέλθει η µονοπωλιακή λύση είναι εξαιρετικά δύσκολη. 5.5 Υπόδειγμα τεθλασμένης καμπύλης Ένα επίσης υπόδειγµα µε σταθερή ολιγοπωλιακή τιµή είναι εκείνο της τεθλασµένης καµπύλης ζήτησης του διαφοροποιηµένου ολιγοπωλίου το οποίο ανέπτυξε ο Sweezy (1939).ο υπόδειγµα έχει ως κύριο χαρακτηριστικό το «σπάσιµο» της καµπύλης ζήτησης που αντιµετωπίζει ή αντιπροσωπευτική επιχείρηση στην επικρατούσα τιµή ισορροπίας και αποτελεί την εξήγηση για την παρατηρούµενη σταθερότητα των τιµών σε ολιγοπώλια. Το σχήµα 7.3 απεικονίζει την τεθλασµένη καµπύλη ζήτησης D που αντιµετωπίζει ο ολιγοπωλητής. Για τον προσδιορισµό της 120

καµπύλης ζήτησης για το προϊόν της η ολιγοπωλιακή επιχείρηση πρέπει να λάβει υπόψη της τις (πιθανές) αντιδράσεις των αντιπάλων της. Ο Sweezy υποστηρίζει ότι, όταν ο ολιγοπωλητής µειώνει την τιµή του περιµένει και οι αντίπαλοι του να µειώσουν τις δικές τους ενώ. αν αυξήσει την τιµή του προσδοκά ότι δεν θα υπάρξει αντίστοιχη αύξηση από τους αντιπάλους του. Αυτή η διαφοροποίηση στις αντιδράσεις των αντιπάλων ως προς την κατεύθυνση της µεταβολής της τιµής ευθύνεται για το «σπάσιµο» της καµπύλης ζήτησης. ιάγραµµα 7.3 : Τεθλασµένη καµπύλη ζήτησης Η καµπύλη D είναι ανάλογη µε την καµπύλη αναλογικής ζήτησης του Chamberlin. Η καµπύλη E αντιστοιχεί στην καµπύλη αναµενόµενης ζήτησης της. Επειδή ο Sweezy υποθέτει ότι οι αντίπαλοι αγνοούν τις αυξήσεις της τιµής αλλά ακολουθούν τις µειώσεις η σχετική καµπύλη ζήτησης του ολιγοπωλητή είναι η τεθλασµένη γραµµή ED. Με δεδοµένη την τεθλασµένη καµπύλη ζήτησης ED, εξετάζεται πως καθορίζεται η καµπύλη οριακού εσόδου για το προϊόν του ολιγοπωλητή. Η DAM είναι η καµπύλη οριακού εσόδου της D και η Γ η καµπύλη οριακού εσόδου της d. Η «θλάση» της καµπύλης ζήτησης ED προκαλεί µία ορισµένη ασυνέχεια στην καµπύλη οριακού εσόδου, η οποία αποτελείται από τα δύο τµήµατα df και Μ. Το T είναι το τµήµα που αντιστοιχεί στο τµήµα E της καµπύλης ζήτησης ενώ το Μ αντιστοιχεί στο λιγότερο ελαστικό τµήµα της καµπύλης ζήτησης ED. Στο σηµείο Ε υπάρχει µία ορισµένη ασυνέχεια όπως φαίνεται από το κάθετο τµήµα Γ. 121

Το κύριο χαρακτηριστικό του υποδείγµατος είναι το κάθετο τµήµα Γ. Το οριακό κόστος µπορεί να τέµνεται µε το οριακό έσοδο σε οποιοδήποτε σηµείο µεταξύ Γ και. Παρόλα αυτά θα έχουµε πάντα το ίδιο αποτέλεσµα, τιµή ΡΕ και ποσότητα QE. Η ισορροπία εµφανίζεται στον αρχικό συνδυασµό τιµής-ποσότητας που προσδιορίζεται από το σηµείο Ε. Μικρές µετατοπίσεις (προς τα πάνω ή προς τα κάτω) της καµπύλης οριακού κόστους δεν επηρεάζουν την τιµή και την ποσότητα που µεγιστοποιείται το κέρδος, αφού µπορεί η καµπύλη οριακού κόστους να εξακολουθεί να περνά µέσα από την ασυνέχεια (Γ ) της καµπύλης οριακού εσόδου. Το ίδιο µπορεί να συµβαίνει για µικρές µετατοπίσεις της καµπύλης ζήτησης, αρκεί το σηµείο Ε να µη µετατοπίζεται. Εποµένως, η ολιγοπωλιακή τιµή τείνει να παραµένει σταθερή και µεταβάλλεται σπάνια, µόνον ως αποτέλεσµα σηµαντικών µεταβολών του κόστους. Το υπόδειγµα του Sweezy έτυχε µεγάλης κριτικής διότι ενώ εξηγεί πώς µπορεί να εµφανισθεί το σπάσιµο στην καµπύλη ζήτησης, δεν εξηγεί πώς προσδιορίζεται η αρχική τιµή. Ακόµη, εµπειρικές παρατηρήσεις δεν συµφωνούν µε την αντίδραση στις µεταβολές της τιµής από τους αντιπάλους, αφού σε αρκετούς ολιγοπωλιακούς κλάδους (αυτοκινήτων, βενζίνης, τσιγάρων, χάλυβα κ.λπ.) διαπιστώθηκε ότι αυξήσεις της τιµής µίας επιχείρησης ακολουθήθηκαν από τους αντιπάλους, ενώ σε άλλη περίπτωση µείωση της τιµής δεν ακολουθήθηκε από τις άλλες επιχειρήσεις. 5.6 Ηγεσία τιμής Μία άλλη µορφή «αγοραίας λύσης» του προβλήµατος του ολιγοπωλίου είναι η ηγεσία τιµής από µία ή λίγες επιχειρήσεις. Μία από τις επιχειρήσεις συνήθως ξεκινάει όλες τις µεταβολές της τιµής και ακολουθούν οι υπόλοιπες επιχειρήσεις. Η ηγεσία τιµής δεν επιτρέπει τη δηµιουργία «σπασίµατος» στην καµπύλη ζήτησης στην τιµή ισορροπίας που αντιµετωπίζει ο ολιγοπωλητής, αφού όλες οι επιχειρήσεις του κλάδου προσαρµόζονται πάντοτε στις µεταβολές της τιµής που αποφασίζει η ηγέτιδα επιχείρηση. 122

Η ηγέτιδα επιχείρηση αποφασίζει την τιµή βασιζόµενη στην ισότητα MR=MC. Η λύση της ηγεσίας τιµής δεν απαιτεί φανερή συµφωνία αλλά οι επιχειρήσεις πρέπει σιωπηλά να συµφωνήσουν. Σε ορισµένες περιπτώσεις (κλάδους) η ηγεσία τιµής µπορεί να ανήκει συνέχεια σε µία επιχείρηση, ενώ σε άλλους κλάδους ο ηγέτης µπορεί να αλλάζει µε τον χρόνο. Κλάδοι όπως αυτοί των µη σιδηρούχων µεταλλευµάτων, του χάλυβα, των αγροτικών µηχανηµάτων, των τσιµέντων και του αλουµινίου, αποτελούν παραδείγµατα ηγεσίας τιµής Στο τµήµα αυτό θα παρουσιασθούν δύο µορφές ηγεσίας τιµής: α) Ηγεσία τιµής από την επιχείρηση µε το χαµηλότερο κόστος και β) Ηγεσία τιµής της κυρίαρχης επιχείρησης. 5.6.1 Ηγεσία τιμής επιχείρησης με το χαμηλότερο κόστος Για να περιγραφεί αυτό το υπόδειγµα θα χρησιµοποιηθεί η περίπτωση ενός δυοπωλίου. υο επιχειρήσεις (Α και Β) παράγουν ένα οµοιογενές προϊόν µε διαφορετικό κόστος. Οι επιχειρήσεις µπορεί να έχουν συµφωνήσει να µοιρασθούν την αγορά ή να έχουν άνισα µερίδια αγοράς. Η επιχείρηση που αντιµετωπίζει χαµηλότερο κόστος παραγωγής θα επιλέξει την τιµή, την οποία ακολουθήσει η επιχείρηση Β, αν και στην τιµή αυτή η Β µπορεί και να µη µεγιστοποιεί τα κέρδη της. Η επιχείρηση Β θα αποκτούσε µεγαλύτερα κέρδη αν παρήγαγε µικρότερη ποσότητα και πουλούσε σε υψηλότερη τιµή. Εντούτοις, προτιµά να ακολουθήσει την ηγέτιδα επιχείρηση Α ώστε να αποφύγει τον πόλεµο τιµών ο οποίος θα είχε δυσάρεστα για αυτήν αποτελέσµατα, αν η τιµή έπεφτε χαµηλότερα από το ελάχιστο βραχυχρόνιο µέσο κόστος της. Η ηγέτιδα επιχείρηση για να µεγιστοποιήσει τα κέρδη της θα πρέπει να παράγει και να πουλά στην τιµή που ουσιαστικά καθορίζει, ενώ για να παραµένει η τιµή στο επίπεδο αυτό η επιχείρηση µε το υψηλότερο κόστος παραγωγής θα πρέπει να παράγει ποσότητα µεγαλύτερη από την επιθυµητή. Το υπόδειγµα, παρόλο που βασίζεται στην ηγεσία τιµής της επιχείρησης Α προϋποθέτει και µία «συµφωνία» διανοµής της αγοράς, διαφορετικά η ακολουθούσα επιχείρηση Β µπορεί να υιοθετήσει την τιµή της Α αλλά να παράγει ποσότητα µικρότερη από αυτή που θεωρείται αναγκαία για να 123

επιτευχθεί η τιµή που καθορίζεται από την Α στην αγορά, εξαναγκάζοντας την επιχείρηση Α να παράγει σε σηµείο που δεν µεγιστοποιούνται τα κέρδη της. 5.6.2 Ηγεσία τιμής κυρίαρχης επιχείρησης Το υπόδειγµα αυτό εµφανίζεται σε κλάδους, όπου µία µόνο µεγάλη επιχείρηση λειτουργεί µαζί µε έναν αριθµό µικρότερων επιχειρήσεων. Η κυρίαρχη επιχείρηση παράγει ένα σηµαντικό κοµµάτι της συνολικής παραγωγής του κλάδου, ενώ κάθε µικρή επιχείρηση παράγει αµελητέα ποσότητα σε σχέση µε την συνολική προσφερόµενη ποσότητα του κλάδου. Η κυρίαρχη επιχείρηση προσδιορίζει την τιµή που µεγιστοποιεί το κέρδος της, ενώ οι µικρές επιχειρήσεις ενεργούν ως δέκτες τιµής πουλώντας ότι ποσότητα θέλουν στην παραπάνω τιµή. Αφού κάθε µικρή επιχείρηση είναι δέκτης τιµών, η συνολική καµπύλη προκύπτει από την οριζόντια άθροιση των καµπυλών οριακού κόστους των µικρών επιχειρήσεων. Η καµπύλη µέσου εσόδου της κυρίαρχης επιχείρησης προκύπτει, αν σε κάθε επίπεδο τιµής αφαιρούµε την ποσότητα που προσφέρουν οι µικρές επιχειρήσεις από τη συνολική ζήτηση της αγοράς. Στην τιµή «εξόδου ηγέτη» η κυρίαρχη επιχείρηση δεν πουλά καθόλου (οι µικρές επιχειρήσεις προσφέρουν όλη τη ζητούµενη από την αγορά ποσότητα). Σε επίπεδα τιµών κάτω από το οριακό κόστος των µικρών επιχειρήσεων (όπου οι µικρές επιχειρήσεις δεν προσφέρουν καθόλου γιατί έχουν φύγει από την αγορά), η καµπύλη ζήτησης της κυρίαρχης επιχείρησης συµπίπτει µε την καµπύλη συνολικής ζήτησης. Για τιµές µεταξύ των δύο τιµών η καµπύλη ζήτησης της κυρίαρχης επιχείρησης αντιστοιχεί στο µεγαλύτερο µέρος της καµπύλης, αλλά υπάρχουν και τα δύο είδη των επιχειρήσεων στην αγορά. 124

5.7 Καρτέλ Το καρτέλ µπορεί να ορισθεί ως µία οµάδα επιχειρήσεων, σκοπός των οποίων είναι να περιορίσουν τις ανταγωνιστικές δυνάµεις σε µία αγορά. Οι ολιγοπωλητές µπορούν να έλθουν σε συµφωνία η οποία να συντονίζει τις αποφάσεις τους, σχετικά µε τον καθορισµό τιµών και ποσοτήτων. Τα βασικά προβλήµατα που πρέπει να επιλύσει το καρτέλ ώστε να µπορέσει να λειτουργήσει είναι δυο και συγκεκριµένα, ο καθορισµός της τιµής και η κατανοµή της παραγωγής (πωλήσεων) µεταξύ των µελών του. Αν κύριος στόχος του καρτέλ είναι η µεγιστοποίηση του συνολικού (κλαδικού) κέρδους τότε αρκεί να λειτουργήσει ως µονοπωλητής µε πολλές εγκαταστάσεις. Για να το πετύχει αυτό θα πρέπει να κατανείµει τη συνολική παραγωγή ανάµεσα στις επιχειρήσεις - µέλη. έτσι ώστε όλες να έχουν το ίδιο οριακό κόστος (αρχή του ίσου οριακού κόστους). Στην πραγµατικότητα οι επιχειρήσεις - µέλη έχουν διαφορετικό κόστος. Εποµένως, η µεγιστοποίηση του συνολικού κέρδους του καρτέλ οδηγεί σε άνιση κατανοµή της παραγωγής (πωλήσεων) και κέρδους Σ' αυτή την περίπτωση τα µέλη του καρτέλ πιθανόν να µην συµφωνήσουν στην τιµή που θα χρεώνουν το προϊόν, εκτός εάν η παραπάνω λύση συνοδεύεται από κάποια αναδιανοµή των κερδών υπέρ των επιχειρήσεων µε υψηλό κόστος. Το κίνητρο να παραβούν τα µέλη τη συµφωνία είναι µεγάλο προκειµένου µία επιχείρηση να κυριαρχήσει στην αγορά θίγοντας τους υπόλοιπους. Αν όµως συµβούν τα παραπάνω και όλοι παραβούν τη συµφωνία προσπαθώντας να αποκτήσουν περισσότερα κέρδη, το καρτέλ δεν µπορεί να περιορίσει την παραγωγή του και εποµένως να διατηρήσει τη µονοπωλιακή τιµή. Αυτός είναι και ο σηµαντικότερος λόγος για την κατάρρευση των καρτέλ. Η κατανοµή της αγοράς µεταξύ των µελών ενός καρτέλ µπορεί να ακολουθήσει τη πολιτική των ποσοστώσεων. Οι ποσοστώσεις µπορεί να είναι ανάλογες της δυναµικότητας κάθε επιχείρησης, ή να υπάρξει γεωγραφική κατανοµή της αγοράς ανάλογα και µε τον τόπο εγκατάστασης των επιχειρήσεων. 125