ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΔΙΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΔΙΑΤΜΗΜΑΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ: ΠΟΛΕΟΔΟΜΙΑ-ΧΩΡΟΤΑΞΙΑ ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΔΥΝΑΜΙΚΕΣ ΚΑΙ ΣΥΓΧΡΟΝΟΙ ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΙ ΤΟΥΕΛΛΗΝΙΚΟΥΧΩΡΟΥ Ηυποβάθμισητουτοπίουκαιτου περιβάλλοντος ως απόρροια της ανάπτυξης της παραθεριστικής κατοικίας Η περίπτωση της Κέας Μαρία ΔΕΜΕΝΕΓΑ Αρχιτέκτων μηχανικός Ε.Μ.Π. Υπεύθυνη Μαθήματος: Σ. Αυγερινού - Κολώνια, Διδακτική Ομάδα: E.Κλαμπατσέα, Ν.Μπελαβίλας, Ε.Χανιώτου
Αντικείμενο η καταγραφή των τοπιακών μεταβολών που δημιουργούνται στο νησί της Κέας, παράλληλα με την ανάπτυξη του παραθερισμού των τελευταίων ετών και η διερεύνηση της σχέσης μεταξύ της ανάπτυξης της παραθεριστικής κατοικίας και των νέων χωρικών, κοινωνικών και πολιτισμικών συνθηκών. Σκοπός να ερμηνεύσει την επίδραση του παραθερισμού σε μη ανεπτυγμένες τουριστικά περιοχές, όπως στο παράδειγμα της Κέας. Αναλυτικότερα η έρευνα επιδιώκει να καταγράψει και να εξηγήσει τους γεωγραφικούς μετασχηματισμούς των τελευταίων ετών στο νησί που οφείλονται στην ανάπτυξη του φαινομένου του παραθερισμού. Εργαλεία Βιβλιογραφική έρευνα Πρωτογενή έρευνα με ερωτηματολόγια ποιοτικά συμπεράσματα Επισκέψεις σε υπηρεσίες και περιοχές μελέτης Μελέτη ΣΧΟΟΑΠ, Α Φάση
Η ΕΝΝΟΙΑ ΤΟΥ ΤΟΠΙΟΥ Paysage: «είδος ζωγραφικής, που αναπαριστά εξοχικές περιοχές και τα αντικείμενα που βρίσκουμε σε αυτές» Denis Diderot ΤΟΠΙΟ (landscape-paysage) ΤΟΠΟΣ (land-pay) «..μια οντότητα σχετική και δυναμική, όπου φύση και κοινωνία, βλέμμα και περιβάλλον, βρίσκονται σε συνεχή αλληλεπίδραση..» Αβέβαιος και πολυσήμαντος όρος, ερμηνεία-τρόπο προσέγγισης Berque Augustin Έρευνα : η έννοιατουτοπίουαποδίδειδυναμικές χωρικές, κοινωνικές και πολιτιστικές διαδικασίες που μας επιτρέπουν να ακολουθήσουμε τη μεταβαλλόμενη αντίληψη των κοινωνιών τόσο για τον τρόπο και τον τόπο ζωής τους, όσο και για τις κατασκευαστικές διεργασίες, τη δόμηση και τη σχέσητουςμετηφύση.
ΠΑΡΑΘΕΡΙΣΤΙΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ Υπάρχει ανάγκη των κατοίκων των μητροπολιτικών κυρίως πόλεων για μετακίνηση, τουλάχιστον μια φορά το χρόνο World Tourism Organitation Μικτή μορφή κατοίκησης, που συνδυάζει τα παραδοσιακά στοιχειά ανάπτυξης γης για οικιστικούς σκοπούς με τις σύγχρονες ανάγκες και απαιτήσεις του τουρισμού για παραθερισμό. Τρόποι ανάπτυξης μαζικός παραθερισμός (οικοδομικοί συνεταιρισμοί) ιδιωτικές επεμβάσεις Η Β κατοικία ως όρος εμφανίζεται στη νομοθεσία μόλις το 1985 Παράγοντες που διαμόρφωσαν το μοντέλο ανάπτυξης εκτός σχεδίου δόμηση το φαινόμενο της κατάτμησης των αρχικών αγροτικών ιδιοκτησιών μικροιδιοκτησία
Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΗΣ ΚΕΑΣ ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ Παράγοντες αύξησης πληθυσμού 1991-2001 οικονομικοί μετανάστες εργαζόμενοι στο νησί μετατροπή παλαιότερων παραθεριστών του νησιού σε μόνιμους κατοίκους (ΣΧΟΟΑΠ Κέας, 2005) Έτος Πληθυσμό 1961απογραφής 2373ς 1971 1678 1981 1652 1991 1787 2001 2417 Πηγή: ΣΧΟΟΑΠ ΚΕΑΣ Α Φαση,2005, ιδία επεξεργασί Αναλογία εποχιακού πληθυσμού σε σύγκριση με μόνιμο πληθυσμό 1984, 5:1 (Προτάσεις Χωροταξικής Οργάνωσης ΥΧΟΠ, 1984) 1999 5,5 :1 (ΥΠΕΧΩΔΕ -ENVIPLAN, Χωροταξικό Σχέδιο Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, Α Φάση, Τόμος Ι, 1999) Ένταση παραθεριστικού φαινομένου ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΜΟΝΙΜΟΙ(1) ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΑΙΧΜΗΣ(2) (2)/(1) Δ.ΚΕΑΣ 1800 10000 5,56 Πηγή: Σχέδιο Καποδίστριας
ΠΑΡΑΔΟΣΙΑΚΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ Ξερολιθιές- δεσιές - όχτες Μαντριά - καθηκιές Καθέντρες Πηγή εικόνων: ΣΧΟΟΑΠ Κέας Α φάση μελέτη «Αστικό σπίτι» «Αστικό σπίτι» Αλώνια, Πατητήρια, Κρήνες, Ανεμόμυλοι, Δεξαμενές Πηγή εικόνων: Κλουτσινιώτη, 1986 προσωπικό αρχεί
ΤΟΠΙΑΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΟΥ ΝΗΣΙΟΥ 3 εξελικτικές φάσεις: Ιουλίδα, πρώτο «αστικό κέντρο» του νησιού οικονομία βασισμένη σε γεωργία και την κτηνοτροφία «κλειστή» προς τα έξω κοινωνία, δεμένη με το φυσικό περιβάλλον «λαϊκός» πολιτισμός Αλλαγή των κοινωνικοοικονομικών δεδομένων και η παγίωση της ασφάλειας στις θάλασσες ανάπτυξη οι παράλιων οικισμών στροφή σε νέες μορφές οικονομίας κοινωνία δέχεται επιρροές από εξωτερικούς παράγοντες «Εισβολή» τωνκατοίκωντηςπρωτεύουσας ανάπτυξη παραθεριστικής κατοικίας Ανάπτυξη οικισμού Ιουλίδας, Πηγή:Σχοοαπ Κέας 2005, Ιδία επεξεργασία
Η ΠΑΡΑΘΕΡΙΣΤΙΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ Χωρική κατανομή Παρόχθιεςζώνεςμε σαφή κλιμάκωση ανάλογα με την ευκολία πρόσβασης (Βουρκάρι, Οτζιάς, Ξύλα, Κούνδουρος) Εντός των υφιστάμενων οικισμών αλλά και στις παρυφές αυτών (Κορησσία) Πηγή εικόνων : www.kea.gr, Google earth
Η ΠΑΡΑΘΕΡΙΣΤΙΚΗ ΚΑΤΟΙΚΙΑ ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΟΧΗ ΜΕΛΕΤΗΣ Χρονική κατανομή Αρχές τις δεκαετίας του 80 - παρουσίαση φαινομένου Δεκαετία του 90-μέχρι τις μέρες μας - εκρηκτικές διαστάσεις Κοινωνική δομή παραθεριστών Υψηλό μορφωτικό επίπεδο Κυρίαρχο τύπο νοικοκυριού τον οικογενειακά Χρήση Σύνολο της θερινής περιόδου Σαββατοκύριακα Συχνά παρουσιάζεται και το φαινόμενο της μονιμοποίησης των παραθεριστών ειδικότερα στις μεγαλύτερες ηλικίες Λόγοι επιλογής Ύπαρξη συγγενών στο νησί Ύπαρξη σπιτιού - κληροδότημα Γνωριμία με την περιοχή
ΤΟΠΙΑΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΣΤΟΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΤΟΜΕΑ Έντονη ανάπτυξη οικοδομικής δραστηριότητας Συγκριτικά οικονομικά δεδομένα του νησιού (μείωση ανεργίας) Εργασιακές θέσεις στους τομείς απασχόλησης Η έντονη ανάπτυξη της παραθεριστικής κατοικίας συντελεί στην οικονομική ανάπτυξη του νησιού ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΣΤΗ ΧΩΡΙΚΗ ΚΑΤΑΝΟΜΗ ΤΟΥ ΠΛΗΘΥΣΜΟΥ ΠΑΡΟΧΘΙΕΣ ΠΕΡΙΟΧΕΣ: Οικονομική άνοδος Δημιουργία νέων υποδομών Διευκολύνσεις στο τρόπο ζωής Εγκατάλειψη αγροτικής ζωής και κτηνοτροφίας, νέες οικονομικές δραστηριότητες - κέντρα νέων οικονομικών δραστηριοτήτων εμφανίζονται στις περιοχές που αναπτύσσεται η παραθεριστική κατοικία Ο ντόπιος πληθυσμός ακολουθεί τη χωρική κατανομή των παραθεριστών
ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΣΤΟ ΤΡΟΠΟ ΔΟΜΗΣΗΣ Γη μεγάλης έκτασης Κριτήρια επιλογής θέσης γης : θέα, γειτνίαση με περιοχές κολύμβησης, άμεση πρόσβαση σε αυτές. Δε λαμβάνεται ως κριτήριο προσανατολισμού η δημιουργία συνθηκών θερμικής άνεσης εντός της οικίας, όπως γινόταν στους παραδοσιακούς οικισμούς του νησιού Οσυνεκτικόςτρόπος δόμησης των κατοικιών αρχίζει να διασπάται Ηγνώσηπου αναπτύχθηκε γύρω από τη χρήση των φυσικών στοιχείων προς όφελος της κατοικίας σταδιακά δε χρησιμοποιείται Πηγή εικόνων : Προσωπικό αρχείο
ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΣΤΟ ΤΡΟΠΟ ΔΟΜΗΣΗΣ Οι εκτάσεις που γειτνιάζουν άμεσα με αξιόλογες παραλίες αποτελούσαν αγροτικές καλλιέργειες Τα παραδοσιακά αγροτικά κτίσματα εγκαταλείπονται ή μεταβάλλονται Σύγχρονα υλικά δόμησης αντικαθιστούν σταδιακά την πέτρα και το ξύλο Ανάπτυξη άλλων χρήσεων σε βάρος της γεωργίας Εγκατάλειψη ή αλλοίωση χαρακτηριστικών παραδοσιακών κτισμάτων Μεταβολή στα υλικά δόμησης Πηγή: Προσωπικό αρχείο Πηγή: Κλουτσινιώτη, 1986
ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΣΤΙΣ ΥΠΟΔΟΜΕΣ Αύξηση της κίνησης των οχημάτων - κατοίκιση νέων περιοχών Ανάγκη εξεύρεσης χώρων στάθμευσης Σύνδεση με τα δίκτυα κοινής ωφέλειας Διάνοιξη νέων οδών για την σύνδεση τους με το δημοτικό ή κύριο αγροτικό οδικό δίκτυο Αλλοίωση των χαρακτηριστικών των παραδοσιακών οικισμών με τη μετατροπή των υπαίθριων χώρων τους σε χώρους στάθμευσης Τοποθέτηση στύλων σε μεγάλα μήκη αλλοιώνοντας τα φυσικά χαρακτηριστικά, ακόμα και των ενδιάμεσων μη δομημένων εκτάσεων, με άμεσο αποτέλεσμα την αισθητική αλλοίωση του τοπίου. Πηγή: Προσωπικό αρχείο
ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ ΣΤΟ ΦΥΣΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ «αξιοποίηση» των παράκτιων περιοχών η υπερβολική κατανάλωση του νερού μέσω γεωτρήσεων σοβαρή υποβάθμιση στα ευαίσθητα οικοσυστήματα του νησιού, μη αναστρέψιμη αλλοίωση των φυσικών τους χαρακτηριστικών τους προβλήματα στον υδροφόρο ορίζοντα έλλειψη αποχετευτικού δικτύου και σύγχρονου χώρου διάθεσης των στερεών αποβλήτων στο νησί ρύπανση
ΚΟΙΝΩΝΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ αγάπη για το νησί εγκατάλειψη της γεωργίας και της κτηνοτροφίας Ατομικισμός, έλλειψη συνεκτικότητας Αλλοίωση της σχέσης των ανθρώπων με τη φύση ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚΕΣ ΜΕΤΑΒΟΛΕΣ πολιτισμικές δραστηριότητες, ήθη, έθιμα Δε σημειώνεται αλλοίωση
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ οικονομικό τομέα, χωρική κατανομή, τρόπο δόμησης, υποδομές, φυσικό περιβάλλον, κοινωνία, πολιτισμό Αποδεικνύεται και ερμηνεύεται η υπόθεση ότι η ανάπτυξη του παραθερισμού συντελεί στην υποβάθμιση του τοπίου Οφείλεται κυρίως : Σταδιακή μονοπώληση της οικονομίας από τον παραθερισμό και τις δραστηριότητες αυτού. Έλλειψη ενός στρατηγικού σχεδιασμού με βάση την αειφόρο ανάπτυξη Κρίσιμες προτάσεις Σχοοαπ: Αυστηρότερος έλεγχος δόμησης εκτός σχεδίου Καθορισμός χρήσεων γης, αιγιαλού και παραλίας Νομοθετημένη διαφύλαξη του φυσικού και ανθρωπογενούς τοπίου Ανάπτυξη μέτρων διαφύλαξης πρωτογενής τομέα οικονομίας του νησιού Προστασία των υδάτινων πόρων του νησιού Προστασία παραδοσιακών πυρήνων των οικισμών και λοιπών στοιχείων φυσικού, αρχαιολογικού, ιστορικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος Η τοπιακή υποβάθμιση που έχει προκληθεί μέχρι τις μέρες μας δε θεωρείται ανεπανόρθωτη, όμως με την επικρατούσα τάση οικιστικής επέκτασης οι περιοχές αυτές θα υποστούν γρήγορα ανεπανόρθωτη υποβάθμιση.
ΑΝΑΦΟΡΕΣ Βαλετάς Γ., Βαρθαλίτης Δ. (1986), Αφιέρωμα στην πνευματική Κέα. εκδόσεις Κυκλαδικές, Αθήνα Βουτσινάς Γ. (1991), Λευκές μνήμες Ηιστορία36 χρόνων ενός Τζιώτη δημόσιου λειτουργού. Στεγάδι, Κορησσία-Κέα Βουτσινάς Γ. (1986), Ψήγματα Κέας. Βουρκαριανή, Αθήνα Γκρέκας Βρ. (2005), Ζωντανές μνήμες της παλιάς και νέας Τζιάς. Κορφή, Αθήνα Δεπάστα Ν. (1973), Μελετήματα νήσου Κέας. Βιβλιοθήκη συνδέσμου Κείων αριθ. 8, Αθήνα Κλουτσινιώτη Ρ., Φαράκλας Ν. (1986), Τζιά (Κέα) Ελληνική παραδοσιακή αρχιτεκτονική. Εκδοτικός οίκος «Μέλισσα», Αθήνα Μωραΐτης Κ. (2006), Το τοπίο, πολιτιστικός προσδιορισμός του τόπου. εκδόσεις Ε.Μ.Π., Αθήνα Στέφας Χ (1999), Κέα Βυζάντιον, Φραγκοκρατία, Τουρκοκρατία. Βουρκαριανή, Αθήνα Σίμου Δ.(2006), Έρευνα για την αειφόρο ανάπτυξη στην Κέα. Δάφνη, Αθήνα Χανιώτου Ε. (2009) Η έννοια του τοπίου στις επιστήμες του χώρου, παρουσίαση Ε.Μ.Π. Ψυλλάς Ι.(1920), Ιστορία της Κέας, εκδ.συνδέσμου των Κειών, ΥΠΕΘΟ, Γ.Γ. Περιφέρειας Ν. Αιγαίου (Ιούνιος 1994), Περιφερειακό και Επιχειρηματικό πρόγραμμα1994-99, Στόχοι-Υποπρογράμματα-Μέτρα ΥΠΕΧΩΔΕ, Δ/νση χωροταξίας, ΕΠ.ΠΕΡ-ENVIPLAN, Τσεκούρας Γ.Θ. και συντελεστές (Μάιος 1999), Χωροταξικό σχέδιο περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου Α φάση. Αθήνα ΥΠΕΧΩΔΕ, Δ/νση χωροταξίας (Φεβρουάριος 1993), Ειδική Χωροταξική μελέτη Κέας, Κύθνου, Σερίφου, Σίφνου Α φάση. Αθήνα ΥΧΟΠ Ν. Κυκλάδων (1984), Προτάσεις χωροταξικής οργάνωσης. Αθήνα Bergue Augistin (1995) Les raisons du paysage de la Chine antique aux environments de synthese, Editions Hazan Denis Diderot Encyclopédie ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers, Editions Flammarion, 1993 http://www.unwto.org/index.php www.kea.gr