Δίκτυο ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS Μαμάη 3Α, 10440 Αθήνα Τηλ./Fax: 210 822 8795 Email: info@medsos.gr Ιστοσελίδα: www.medsos.gr

Προτάσεις του Δικτύου ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS για τη Διαχείριση Υδατικών Πόρων στην Ελλάδα Δίκτυο ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS Μαμάη 3Α, 10440 Αθήνα Τηλ./Fax: 210 822 8795 Email: info@medsos.gr Ιστοσελίδα: www.medsos.gr

Περιεχόμενα Διαχείριση Υδατικών Πόρων Προτάσεις... 3 Η διαχείριση ενός πεπερασμένου πόρου... 3 Ορθές Πρακτικές Χρήσης... 3 Εξοικονόμηση νερού στην πόλη και την κατοικία... 4 Εξοικονόμηση νερού στη γεωργία... 5 Παραγωγή νερού... 6 Φυσικός πόρος και δημόσιο αγαθό... 7 Τιμολόγηση... 8 Δράσεις του Δικτύου ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS... 9 2

Διαχείριση Υδατικών Πόρων Προτάσεις Η διαχείριση ενός πεπερασμένου πόρου Πλέον είναι κοινά αποδεκτό, ότι το μοντέλο διαχείρισης των υδατικών πόρων που ακολουθήθηκε μέχρι σήμερα δεν είναι αποτελεσματικό, αλλά αντίθετα συμβάλλει στην κατασπατάληση ενός πεπερασμένου κοινωνικού αγαθού. Απόρροια αυτού του μοντέλου είναι μια σειρά προβλημάτων, όπως η οικολογική κρίση των υδάτινων οικοσυστημάτων, η μη βιώσιμη διαχείριση, και σε πολλές περιπτώσεις η καταστροφή υδροφόρων οριζόντων, τα αυξανόμενα προβλήματα ποιότητας, ζητήματα ανεπάρκειας, οικονομικής κακοδιαχείρισης και διακυβέρνησης (έλλειψη διαφάνειας και ουσιαστικής εμπλοκής των πολιτών). Όλα τα παραπάνω έχουν οδηγήσει σε μια διαφοροποίηση της προσέγγισης όσον αφορά την κάλυψη των ανθρώπινων αναγκών. Το ζητούμενο πλέον δεν είναι να καλυφθεί η ζήτηση και να αυξηθεί η παροχή, αλλά να γίνει διαχείριση και μείωση της ζήτησης. Οι νέες προσεγγίσεις κάνουν λόγο για ορθολογική διαχείριση ενός πεπερασμένου κοινωνικού αγαθού, συμμετοχική διαβούλευση όλων των εμπλεκόμενων φορέων και χρηστών, μείωση της κατανάλωσης, προστασία από τη ρύπανση και επαναχρησιμοποίηση. Στην Ελλάδα έχουμε αναλογικά μεγαλύτερη κατανάλωση νερού σε σχέση με άλλες αναπτυγμένες περιοχές του κόσμου. Η κατανάλωση του νερού επηρεάζεται από μια σειρά παραγόντων, όπως η περιβαλλοντική συνείδηση και οι συνήθειές μας, η νομοθεσία, οι υποδομές στο σπίτι, στην εργασία και στην πόλη, και δεν είναι σταθερή ούτε μεταξύ των κατοίκων της ίδιας πόλης. Όλα τα στοιχεία δείχνουν ότι μπορούμε να μειώσουμε τουλάχιστον στο μισό την κατανάλωση νερού, χωρίς στην πραγματικότητα να το στερούμαστε και χωρίς να απαιτούνται σημαντικές επεμβάσεις στις υποδομές. Εάν υπολογίσουμε την εξοικονόμηση που θα έχουμε με τέτοιες επεμβάσεις (επαναχρησιμοποίηση, συλλογή βρόχινου νερού, συσκευές εξοικονόμησης, κ.ά.), τότε η κατανάλωση μπορεί να μειωθεί και στο 1/3 της σημερινής. Χώρες που διαθέτουν περισσότερους υδατικούς πόρους από την Ελλάδα εστιάζουν σοβαρά στη μείωση της σπατάλης νερού και έχουν μειώσει την κατά κεφαλή κατανάλωση κατά 10-30%. Μια νέα κουλτούρα για το νερό είναι αναγκαία, που θα διασφαλίζει ότι η κάλυψη των ανθρώπινων και κοινωνικών αναγκών δεν αγνοεί την υποχρέωση να εξασφαλίζουμε νερό και για τις ανάγκες των φυσικών οικοσυστημάτων. Κάτι τέτοιο δεν μπορεί να επιτευχθεί εάν δεν υπάρχει σωστή διακυβέρνηση (good governance). Απαιτούνται συντονισμένες δράσεις από όλα τα εμπλεκόμενα μέρη, και ιδιαίτερα από τις τοπικές αρχές, τον ιδιωτικό τομέα, τα συνδικάτα, τις μη κυβερνητικές οργανώσεις και τις οργανώσεις πολιτών, και φυσικά τους πολίτες. Επιπρόσθετα, τα ζητήματα διαχείρισης δεν θα πρέπει να περιορίζονται μόνο στην τεχνική και επιστημονική διάστασή τους, αλλά απαιτούνται διατομεακές προσεγγίσεις, που θα περιλαμβάνουν κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα, ζητήματα ηθικής κ.ά. Ορθές Πρακτικές Χρήσης Παραδοσιακά στην Ελλάδα οι κάτοικοι των άνυδρων περιοχών εφάρμοζαν διάφορες πρακτικές αξιοποίησης του διαθέσιμου νερού (συλλογή βρόχινου νερού, επιλογή άνυδρων καλλιεργειών, κ.λπ.). Οι κοινωνίες αυτές διαχειρίζονταν οι ίδιες το νερό ορθολογικά, αντιμετωπίζοντας την καθημερινή τους πραγματικότητα και έχοντας επίγνωση της πεπερασμένης φύσης του, και όχι λόγω οικολογικών ευαισθησιών. 3

Με την πάροδο των χρόνων, και την τεχνολογική πρόοδο που είχε ως αποτέλεσμα το νερό να φτάνει στη βρύση όλων μας, η προσέγγιση αυτή άλλαξε. Ο νέος όμως τρόπος διαβίωσης που στηρίζεται σε ένα καταναλωτικό μοντέλο άκρατης χρήσης των φυσικών πόρων, σε συνδυασμό με την αλλαγή των χρήσεων γης, την καταστροφή των δασών και τη μετατροπή τους σε βοσκοτόπια ή αρδευόμενες καλλιεργούμενες εκτάσεις, την τσιμεντοποίηση, τη ρύπανση των υπόγειων και επιφανειακών υδάτων (από τη βιομηχανία και την εντατική γεωργία), τις νέες τεχνικές άρδευσης, την υποβάθμιση και την καταστροφή των υγροτόπων, την εγκατάλειψη των παραδοσιακών μεθόδων συλλογής νερού και την υπερεκμετάλλευση των πηγών, επέφεραν αλλαγές στο υδατικό ισοζύγιο των περιοχών. Επιπρόσθετα ο τουρισμός, που έχει επικρατήσει σήμερα μαζικά, αποτελεί απειλή για τα υδατικά αποθέματα των Μεσογειακών χωρών, οι οποίες τους καλοκαιρινούς μήνες πασχίζουν να ξεδιψάσουν. Σήμερα υπάρχουν μια σειρά από πολιτικές, πρακτικές και τεχνολογίες που μπορούν να επιφέρουν σημαντική μείωση της κατανάλωσης καθαρού πόσιμου νερού, ενώ παράλληλα συμβάλλουν στη βελτίωση της κατάστασης των επιφανειακών και υπόγειων υδάτων και των οικοσυστημάτων. Εξοικονόμηση νερού στην πόλη και την κατοικία Τα περιθώρια εξοικονόμησης νερού στην πόλη, τόσο στη δημόσια, όσο και στην οικιακή χρήση, είναι τεράστια, δεδομένου μάλιστα ότι για πολλές χρήσεις δεν απαιτείται πόσιμο νερό άριστης ποιότητας. Βασική προϋπόθεση για την αξιοποίηση των τεχνικών λύσεων είναι η ενημέρωση και ευαισθητοποίηση τόσο των πολιτών, όσο και της τοπικής αυτοδιοίκησης, σε ζητήματα εξοικονόμησης και λελογισμένης χρήσης, ούτως ώστε να επιτευχθεί αλλαγή στις καθημερινές μας συνήθειες. Σε επίπεδο πόλης ένα πρώτο σημαντικό βήμα είναι η αντιμετώπιση των διαρροών που οφείλονται τόσο στην παλαιότητα του δικτύου μεταφοράς, όσο και στη μη έγκαιρη επιδιόρθωση σε περιπτώσεις κακοτεχνιών. Οι διαρροές στο δίκτυο είναι τεράστιες και σήμερα υπάρχουν πλέον τεχνολογίες άμεσου εντοπισμού και επιδιόρθωσής τους. Ταυτόχρονα η καθιέρωση γραμμής επικοινωνίας του κοινού, όπου θα αναφέρονται οι διαρροές θα συμβάλλει σημαντικά στη μείωση του χρόνου εντοπισμού τους. Άλλες μέθοδοι εξοικονόμησης είναι η χρήση τεχνολογιών εξοικονόμησης στο πότισμα πάρκων (π.χ. χρήση συστημάτων ποτίσματος με σταγόνα), στο πλύσιμο πλατειών, δρόμων και γενικά κοινόχρηστων χώρων, η επιλογή φυτών προσαρμοσμένων στις τοπικές συνθήκες που δεν απαιτούν πολύ νερό, καθώς και το πότισμα των πάρκων τις κατάλληλες ώρες για να μειωθεί η απώλεια νερού, για παράδειγμα νωρίς το πρωί ή το βράδυ. Παράλληλα, μπορεί να μελετηθεί και να προωθηθεί η κατασκευή δεξαμενών για τη συλλογή του βρόχινου νερού και αξιοποίησή του στις παραπάνω χρήσεις, που δεν απαιτούν καθαρό πόσιμο νερό ή η χρήση ανακυκλωμένου νερού. Σε επίπεδο κατοικίας υπάρχουν αντίστοιχα λύσεις εξοικονόμησης. Καταρχάς, είναι αναγκαία η άμεση επιδιόρθωση εγκαταστάσεων που παρουσιάζουν διαρροές, όπως και των διαρροών στο οικιακό δίκτυο. Συχνά οι φαινομενικά μικρές διαρροές μέσα στο σπίτι δεν τυγχάνουν της αντίστοιχης προσοχής, δεδομένου ότι θεωρούνται αμελητέες. Παράλληλα, σήμερα υπάρχουν ώριμες και οικονομικά προσιτές τεχνολογίες επαναχρησιμοποίησης των γκρίζων νερών σε επίπεδο διαμερίσματος με ή χωρίς επεξεργασία (από το νιπτήρα και το ντουζ σε καζανάκια χαμηλής ροής). Επιβάλλεται να δοθούν κίνητρα (και οικονομικά) για τη βελτίωση των υποδομών σε επίπεδο κατοικίας και την εγκατάσταση συσκευών χαμηλότερης κατανάλωσης (καζανάκια διπλής /ελεγχόμενης ροής, βρύσες έντονης ροής αλλά χαμηλής κατανάλωσης), μετά το τέλος ζωής των υπαρχόντων. 4

Στις νέες οικοδομές θα πρέπει να επιβάλλεται και να δίνονται κίνητρα για τη χρήση τεχνολογιών εξοικονόμησης και διπλών δικτύων που θα επιτρέπουν τη χρήση των «γκρίζων νερών», όπου δεν απαιτείται καθαρό. Είναι αναγκαία επίσης η προώθηση της κατασκευής δεξαμενών συλλογής του βρόχινου νερού σε κάθε νέα οικοδομή, γεγονός που θα αναβιώσει μια πρακτική που για αιώνες έδινε λύση στο πρόβλημα της έλλειψης νερού στο σπίτι. Μέσα από την ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού θα πρέπει να προωθείται η λελογισμένη χρήση του νερού και η αλλαγή των σημερινών συνηθειών. Θα έχουμε σημαντική εξοικονόμηση εάν για παράδειγμα κάνουμε ντουζ αντί για μπάνιο σε γεμάτη μπανιέρα, χρησιμοποιούμε πλυντήριο πιάτων, κλείνουμε τη βρύση κατά το βούρτσισμα των δοντιών και το ξύρισμα, ποτίζουμε την κατάλληλη ώρα και δεν χρησιμοποιούμε το λάστιχο αλλά τον κουβά όπου αυτό είναι εφικτό (πλύσιμο βεράντας, αυτοκινήτου κ.λπ.) λειτουργούμε τα πλυντήρια ρούχων/πιάτων πάντα γεμάτα. Παράλληλα, μέσα από την εφαρμογή ενός σχεδίου ορθολογικής τιμολόγησης μπορούν να δοθούν και οικονομικά κίνητρα για οικιακή εξοικονόμηση (για παράδειγμα μείωση των δημοτικών τελών). Εξοικονόμηση νερού στη γεωργία Τα περιθώρια επέμβασης για τη μείωση της κατανάλωσης νερού είναι μεγάλα στη γεωργία, δεδομένου ότι αποτελεί και το μεγαλύτερο καταναλωτή νερού στην Ελλάδα σήμερα. Η αντιμετώπιση της παρούσας κατάστασης απαιτεί να αλλάξουν νοοτροπίες και να τεθούν ως προτεραιότητες η εξοικονόμηση και η αποτελεσματική διαχείριση της ζήτησης. Είναι περισσότερο από ποτέ αναγκαία η επιστημονικά τεκμηριωμένη αναδιάρθρωση των καλλιεργειών, που θα συνοδεύεται από συμβουλευτικά προγράμματα για τους γεωργούς, η στροφή προς τη βιολογική γεωργία, καθώς επίσης και ο εκσυγχρονισμός του υπάρχοντος αρδευτικού δικτύου, ώστε να μειωθούν οι τεράστιες απώλειες. Προς αυτή την κατεύθυνση, απαιτείται η άμεση λήψη μέτρων που θα επιβάλλουν την απομάκρυνση από μεθόδους άρδευσης όπως με κανόνι ή μεγάλα συστήματα τεχνητής βροχής, που κατασπαταλούν πολύτιμους φυσικούς πόρους, χωρίς να υπάρχει το παραμικρό όφελος για τους αγρότες και τα παραγόμενα προϊόντα. Πρέπει παράλληλα να αναπτυχθούν συστήματα στάγδην άρδευσης, υπόγειας άρδευσης, μέθοδοι που θα είναι προσαρμοσμένες σε συγκεκριμένες καλλιέργειες ανάλογα με τις ανάγκες τους, ή, συστήματα με αυτόματους χρονοδιακόπτες και περιορισμούς. Επίσης, θα πρέπει να υπάρξει στροφή σε τεχνικές εμπλουτισμού των υδροφορέων και σε κατασκευές αποταμίευσης επιφανειακού νερού. Η επαναχρησιμοποίηση (έπειτα από την κατάλληλη επεξεργασία) αποτελεί επίσης μια οικονομικά και περιβαλλοντικά βιώσιμη λύση. Ιδιαίτερα σήμερα, που πλέον υπάρχει το κατάλληλο θεσμικό πλαίσιο και στη χώρα μας μετά την έκδοση της ΚΥΑ «Καθορισμός μέτρων, όρων και διαδικασιών για την επαναχρησιμοποίηση επεξεργασμένων υγρών αποβλήτων και άλλες διατάξεις». Είναι παράλογο το χειμώνα να πλημμυρίζουν ολόκληρες περιοχές και το καλοκαίρι οι ίδιες να διψάνε και να αναζητούν νερό με αναποτελεσματικούς και βλαπτικούς για το περιβάλλον και τις κοινωνίες τρόπους (για παράδειγμα εκτροπή του Αχελώου). Παράλληλα θα πρέπει να αλλάξει το καθεστώς τιμολόγησης του νερού που καταναλώνεται στη γεωργία και η τιμή του να καθορίζεται βάσει του καταναλισκόμενου όγκου. Είναι απαραίτητο επίσης να συνδεθούν οι χρηματοδοτήσεις από την Ε.Ε. με το είδος των καλλιεργειών και να λαμβάνονται υπόψη παράγοντες, όπως το πόσο υδροβόρα είναι η κάθε καλλιέργεια. Τα εθνικά και κοινοτικά κονδύλια, συμπεριλαμβανομένης 5

της νέας Κοινής Αγροτικής Πολιτικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μπορούν να συμβάλουν σημαντικά στην προαγωγή της αποτελεσματικής και βιώσιμης χρήσης των υδάτινων πόρων στη γεωργία. Παραγωγή νερού Η συλλογή του βρόχινου νερού σε δεξαμενές σε κάθε σπίτι/πολυκατοικία είναι μια πρακτική, που έχει εγκαταλειφθεί τις τελευταίες δεκαετίας. Αν και αποτελούσε παραδοσιακά διαδεδομένη πρακτική στις νησιωτικές κυρίως περιοχές, σήμερα θα πρέπει να δοθούν κίνητρα και να επιβληθεί η κατασκευή τους σε κάθε νέα οικοδομή ή/και να γίνουν οι απαραίτητες διαμορφώσεις για να εφαρμοστεί και σε παλιότερα οικήματα, όπου αυτό είναι εφικτό. Η επαναχρησιμοποίηση των λυμάτων που προέρχονται από βιολογικούς καθαρισμούς, μετά την απαραίτητη επεξεργασία μπορεί επίσης να αυξήσει σημαντικά την ποσότητα του διαθέσιμου νερού. Η χρήση του επεξεργασμένου νερού ορίζει και την ποιότητα που θα πρέπει να έχει. Ανάλογα με το βαθμό επεξεργασίας, μπορούμε να έχουμε νερό υψηλής ποιότητας (και πόσιμο). Με τη χρήση διπλών δικτύων τα «γκρίζα νερά» χρησιμοποιούνται για το πότισμα πάρκων και το πλύσιμο κοινόχρηστων χώρων, ή ακόμα και για τον εμπλουτισμό υπόγειων υδροφορέων. Υπάρχει πλούσια εμπειρία στον τομέα αυτό, αφού ένας σημαντικός αριθμός χωρών, μεταξύ των οποίων οι ΗΠΑ, η Αυστραλία, η Γαλλία, το Ισραήλ, η Κύπρος, η Τυνησία, η Γερμανία, το Μαρόκο, αξιοποιούν τα επεξεργασμένα νερά για αστικές ή γεωργικές χρήσεις. Σε μεγάλο αριθμό πόλεων έχουν αναπτυχθεί κατάλληλες υποδομές και διπλά δίκτυα ύδρευσης. Στην Ελλάδα δεν έχουμε σε συστηματική βάση χρησιμοποίηση των νερών μετά την επεξεργασία τους (εξαίρεση αποτελούν περιοχές όπως η Θεσσαλονίκη η Εύβοια, η Κως, η Χερσόνησος Κρήτης). Σύμφωνα με εκτιμήσεις ειδικών, τα νερά από τους βιολογικούς καθαρισμούς στη χώρα μας όπου λειτουργούν, μια και αρκετές αστικές περιοχές δεν διαθέτουν ακόμα κατάλληλες μονάδες επεξεργασίας των λυμάτων καταλήγουν σε ποσοστό 45% στη θάλασσα, 32% σε χείμαρρους, 12% σε ποτάμια και 7% στο έδαφος. Με την έκδοση της αντίστοιχης ΚΥΑ δημιουργήθηκε το αναγκαίο θεσμικό πλαίσιο. Για να εφαρμοστούν όμως προγράμματα επαναχρησιμοποίησης, πέραν της αναγκαίας χρηματοδότησης για την αναβάθμιση των βιολογικών καθαρισμών και την κατασκευή διπλών δικτύων, απαιτούνται προγράμματα ενημέρωσης, ευαισθητοποίησης και εκπαίδευσης των πολιτών και κυρίως των τελικών χρηστών. Η αφαλάτωση είναι ένας δοκιμασμένος τρόπος παραγωγής νερού από τη θάλασσα ή από υφάλμυρους υδροφορείς, που φαίνεται ότι μπορεί να δώσει λύση στις άνυδρες νησιωτικές περιοχές. Η ποιότητα του παραγόμενου νερού μπορεί να είναι υψηλή και συγκρίσιμη με αυτή του πόσιμου και το κόστος για την παραγωγή του, στην πλειοψηφία των περιπτώσεων, χαμηλότερο από αυτό της μεταφοράς με υδροφόρες. Αν και έχει σημειωθεί πρόοδος προς τη βελτίωση των τεχνολογιών, υπάρχουν ζητήματα που δεν την καθιστούν την πιο περιβαλλοντικά φιλική μέθοδο. Απαιτούνται σημαντικές ποσότητες ενέργειας για τη λειτουργία των μονάδων, ειδικά αν αναλογιστούμε ότι αναφερόμαστε σε νησιωτικές περιοχές που χαρακτηρίζονται από υψηλή ζήτηση τους καλοκαιρινούς μήνες. Ταυτόχρονα, τα απόβλητα της επεξεργασίας (άλμη, ενώσεις χλωρίου) είναι ένα σημαντικό πρόβλημα, καθώς η ανεξέλεγκτη διάθεσή τους στη θάλασσα προκαλεί βλάβες στα οικοσυστήματα και κατ επέκταση στους θαλάσσιους οργανισμούς. Αναφορικά με το ενεργειακό ζήτημα, προωθείται η χρήση των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και ειδικότερα οι πλωτές ανεμογεννήτριες, που δεν προκαλούν αλλοιώσεις στα χερσαία οικοσυστήματα. Και αυτή όμως η λύση ενδέχεται να δημιουργεί άλλα 6

προβλήματα και σήμερα ερευνώνται πιθανές επιπτώσεις στη θαλάσσια ζωή από την κατασκευή και λειτουργία τους. Παρ όλα αυτά, και πριν φτάσουμε στην επιλογή της ανάπτυξης μέσων για την παραγωγή περισσότερου νερού, θα πρέπει να εξετάζονται οι δυνατότητες καταρχήν εξοικονόμησης και στη συνέχεια ανακύκλωσης και να επιδοτούνται αντίστοιχα προγράμματα. Το ζητούμενο πλέον δεν είναι η αύξηση της προσφοράς, αλλά η μείωση της ζήτησης. Φυσικός πόρος και δημόσιο αγαθό Το νερό, ως φυσικός πόρος, υπερβαίνει την έννοια της ιδιοκτησίας και ανήκει σε κάθε έμβιο οργανισμό της γης, αφού είναι αναγκαία προϋπόθεση για την ύπαρξη ζωής στον πλανήτη. Είναι επίσης δημόσιο αγαθό και όχι αμιγώς οικονομικό, αν και φυσικά έχει οικονομική διάσταση. Τον Ιούλιο του 2010, σε μια ιστορική απόφαση των Ηνωμένων Εθνών, και μετά από πιέσεις χρόνων, η πρόσβαση στο νερό και σε υπηρεσίες αποχέτευσης χαρακτηρίστηκε ως θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα, άμεσα συνδεδεμένο με την απόλαυση όλων των υπόλοιπων ανθρώπινων δικαιωμάτων (απόφαση A/64/L.63/Rev.1). Παρά το θετικό βήμα πάντως, σε παγκόσμιο επίπεδο απαιτείται η κατάρτιση ενός δεσμευτικού δικαίου που θα περιλαμβάνει την υποχρέωση των κρατών να δημιουργούν τις προϋποθέσεις εκείνες που θα παρέχουν στους πολίτες τους επαρκές, ασφαλές, προσβάσιμο και οικονομικά προσιτό νερό ως δημόσια υπηρεσία. Είναι ξεκάθαρο ότι το νερό ως δημόσιο αγαθό/φυσικός πόρος δεν μπορεί να αποτελεί «ιδιωτική ιδιοκτησία» όχι μόνο ατόμων, αλλά ούτε του κράτους, και δεν είναι δυνατόν η όποια εξουσία να αποφασίζει αυθαίρετα πώς θα το διαχειριστεί, σε ποιους και με τι όρους θα το διαθέτει, ανάλογα με τις εκάστοτε πολιτικές, οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες. Εκείνο που επιβάλλεται να κάνει η κρατική εξουσία είναι να θέσει ορθούς όρους πρόσβασης και χρήσης του νερού και αποτελεσματικού ελέγχου της εφαρμογής τους. Παράλληλα, πρέπει να αναπτύξει διαδικασίες πληροφόρησης και διαβούλευσης με τους πολίτες/χρήστες, έτσι ώστε να επιτυγχάνεται η αποδοτικότερη χρήση του, κύρια στην κατεύθυνση της διατήρησης και ανάπτυξης του ίδιου του πόρου. Οι τοπικές κοινωνίες καλούνται να παίξουν πρωταγωνιστικό ρόλο στη διατήρηση και ανάπτυξη του φυσικού αυτού πόρου, δεδομένου ότι γνωρίζουν πολύ καλά τις ανάγκες τους και τις τοπικές συνθήκες, αντιμετωπίζοντας όμως την πρόκληση ως «υποχρέωση και δικαίωμα» ταυτόχρονα. Είναι ανάγκη να γίνει συνείδηση όλων μας πως ό,τι είναι δημόσιο δεν συνεπάγεται ταυτόχρονα και έλλειψη ιδιοκτησίας, άρα πρόσβαση χωρίς όρους και κανόνες, με «δικαίωμα» την κατασπατάληση και λήστευσή του. Δεν είναι η ελεύθερη πρόσβαση που συνιστά την «τραγωδία του δημόσιου αγαθού», αλλά η ασυδοσία και η χωρίς όρους και κανόνες χρήση. Σε αντίθεση με τα παραπάνω έχει παρατηρηθεί παγκοσμίως, και κυρίως στις αναπτυσσόμενες χώρες, η προώθηση της ιδιωτικοποίησης και των εταιριών ύδρευσης αποχέτευσης. Οι υπέρμαχοι της ιδιωτικοποίησης υποστηρίζουν πως, αφού το νερό είναι ένας πεπερασμένος πόρος, θα πρέπει να γίνεται αποτελεσματικότερη χρήση του: η «σωστή» τιμολόγησή του, η σύμφωνη δηλαδή με τους κανόνες της αγοράς, θα συμβάλλει στην ορθολογικότερη χρήση του και θα μειώσει την κατανάλωση. Επίσης υποστηρίζουν ότι οι ιδιωτικές εταιρίες είναι εκείνες που έχουν τη δυνατότητα να προβούν στις απαραίτητες επενδύσεις για την αναβάθμιση και επέκταση των δικτύων ύδρευσης. Η λογική της ιδιωτικοποίησης, όμως, μετατρέπει το δικαίωμα σε εμπόρευμα και τον πολίτη-χρήστη σε καταναλωτήπελάτη. Η αύξηση της τιμής του επιφέρει μείωση στην κατανάλωση από εκείνους 7

τους πολίτες που δεν θα είναι σε θέση να πληρώσουν το ακριβό αντίτιμο δεν μπορεί όμως από μόνη της να δώσει λύση στα πολύπλοκα ζητήματα που αφορούν τη διαχείριση και προστασία των υδάτων. Η διεθνής εμπειρία έχει δείξει ότι, όπου εφαρμόστηκαν πολιτικές ιδιωτικοποίησης, οι τιμές εκτοξεύθηκαν στα ύψη, σε πολλές περιπτώσεις η ποιότητα του νερού χειροτέρεψε, οι εταιρίες δεν επέκτειναν ούτε επιδιόρθωσαν τα δίκτυα ύδρευσης κάτι που συχνά περιλαμβανόταν στις υποχρεώσεις τους βάσει των συμβολαίων - και άφηναν χωρίς νερό ολόκληρες γειτονιές, όταν οι φτωχότεροι δεν μπορούσαν να πληρώσουν. Τα αποτελέσματα του πρόσφατου δημοψηφίσματος στην Ιταλία (Μάιος 2011), που με ποσοστό 95% επί των συμμετεχόντων (57%) απέρριψε την ιδιωτικοποίηση της διαχείρισης των υδάτων και ουσιαστικά οδηγεί στην κατάργηση των ιδιωτικών δικτύων ύδρευσης, αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα στην Ευρώπη. Αντίστοιχο παράδειγμα αποτελεί ο Δήμος του Παρισιού, που ανέλαβε ξανά το υδρευτικό σύστημα της πόλης στα τέλη του 2009, μετά από έναν αιώνα που αυτό βρισκόταν υπό ιδιωτικό έλεγχο. Το Παρίσι είναι ένας από τους 40 δήμους και αστικές κοινότητες, που ανέκτησαν το δημόσιο έλεγχο της ύδρευσης την τελευταία δεκαετία με στόχο τη μείωση των τιμών και τη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών. Τιμολόγηση Η τιμολόγηση του νερού είναι περίπλοκη διαδικασία και θεωρείται σημαντικό διαχειριστικό μέτρο. Η παροχή υπηρεσιών ύδρευσης-αποχέτευσης απαιτεί έργα με υψηλά σταθερά κόστη για την εγκατάσταση και τη συντήρηση των υποδομών, και σχετικά χαμηλά κόστη λειτουργίας. Τα κόστη αυτά θα έπρεπε να συμπεριλαμβάνονται στην τιμολόγηση του αγαθού. Επειδή όμως το νερό δεν είναι ένα οικονομικό αγαθό, αλλά έχει σημαντικές περιβαλλοντικές και κοινωνικές διαστάσεις, η ανάκτηση του κόστους των υποδομών και η τιμολόγηση του δημόσιου αυτού πόρου δεν είναι δυνατόν να ακολουθήσουν τους κανόνες τιμολόγησης τις αγοράς. Οι πολιτικές τιμολόγησης θα πρέπει να έχουν κάποια χαρακτηριστικά, συχνά συγκρουόμενα μεταξύ τους, όπως να είναι κοινωνικά δίκαιες, να κινούνται προς την κατεύθυνση της αειφορίας και να προωθούν την εξοικονόμηση, να είναι εύκολα κατανοητές και αποδεκτές από τους πολίτες. Ταυτόχρονα θα πρέπει να συμβάλουν στο να υπάρχουν επαρκή και σταθερά καθαρά έσοδα για τη συντήρηση και επέκταση των υποδομών και να προωθούν την οικονομική αποδοτικότητα στην κατανομή των διαθέσιμων υδατικών πόρων μεταξύ χρήσεων και χρηστών. Η ανάκτηση του κόστους απαιτείται και από την Οδηγία Πλαίσιο 2000/60, η οποία στο άρθρο 9.1 αναφέρεται στο συνολικό κόστος των υπηρεσιών και καθιστά αναγκαία την εκτίμηση όλων των συνιστωσών του. Περιλαμβάνει το χρηματοοικονομικό κόστος, που αφορά τα κόστη επενδύσεων, λειτουργίας και συντήρησης των υποδομών, καθώς και τα διαχειριστικά και διοικητικά κόστη. Εισάγει επίσης το κόστος φυσικών πόρων, που αντιπροσωπεύει την απώλεια οφέλους λόγω της μείωσης των διαθέσιμων υδάτων, αφού η χρήση ξεπερνά το φυσικό ρυθμό ανανέωσής τους. Τέλος, αναφέρεται και το περιβαλλοντικό κόστος που αφορά την υποβάθμιση των υδάτινων οικοσυστημάτων λόγω της κατανάλωσης από τον άνθρωπο. Ορίζει επίσης, ότι οι χρήστες θα πρέπει να καταβάλουν τιμές ανάλογες με το κόστος που επιφέρουν και οι τιμές θα πρέπει να είναι ανάλογες με την ποσότητα που καταναλώνουν και τη ρύπανση που προκαλούν. Η τιμολόγηση θα πρέπει λοιπόν να είναι κοινωνικά δίκαιη, να ορίζεται δηλαδή μια τιμή για την ελάχιστη κατανάλωση, ούτως ώστε κάθε πολίτης να είναι σε θέση να καλύπτει τις βασικές του ανάγκες σε νερό, και από εκεί και πέρα θα πρέπει να υπάρχει κλιμακωτή τιμολόγηση, ανάλογα με τα κυβικά μέτρα που καταναλώνονται και τη χρήση. Ειδικά δε στη γεωργία, θα πρέπει η τιμολόγηση να γίνεται βάσει της 8

ποσότητας που καταναλώνεται και όχι βάσει των καλλιεργούμενων εκτάσεων, όπως γίνεται σήμερα. Δράσεις του Δικτύου ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS Το Δίκτυο ΜΕΣΟΓΕΙΟΣ SOS δίνει έμφαση εδώ και χρόνια μέσα από εκστρατείες και προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης στις αρχές της εξοικονόμησης νερού και προτείνει ορθές πρακτικές χρήσης του. Πιο συγκεκριμένα οργανώνει και υποστηρίζει, σε συνεργασία με τοπικούς φορείς, μέσα μαζικής ενημέρωσης, επιστήμονες και εκπαιδευτικούς: Εκστρατείες ευαισθητοποίησης των πολιτών ώστε να μην σπαταλιέται ούτε σταγόνα νερού Εκδηλώσεις ενημέρωσης και ανάδειξης καλών πρακτικών για την εξοικονόμηση νερού Επιστημονικές ημερίδες με στόχο την βελτίωση των πολιτικών και των πρακτικών διαχείρισης των υδατικών πόρων Περιβαλλοντικές παρουσιάσεις σε σχολεία για την ευαισθητοποίηση των μαθητών γύρω από τα ζητήματα του νερού Ενημερωτικές δράσεις για τα «πράσινα επαγγέλματα» που αφορούν στην εξοικονόμηση, την επαναχρησιμοποίηση και την ανακύκλωσή του νερού Διαδικασίες διαβούλευσης και συμμετοχής των πολιτών στη λήψη αποφάσεων για προστασία και διαχείριση των νερών Προγράμματα ανάπτυξης μεθοδολογίας συμμετοχικών διαδικασιών και πιλοτικής εφαρμογής διαδικασιών διαβούλευσης, που προβλέπονται στους όρους της Οδηγίας Πλαίσιο για τη διαχείριση των υδατικών πόρων σε συνεργασία με την τοπική αυτοδιοίκηση 9