ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ ΓΕΩΠΟΝΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΙΔΙΚΕΥΣΗ ΑΓΡΟΤΙΚΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΙΒΗ «Διερεύνηση της Χρήσης των Τεχνολογιών Πληροφορικής σε διαδικασίες Logistics για τη Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας Αγροτικών Προϊόντων» ΣΤYΛΙΑΝΟΣ ΒΡΥΛΛΑΚΗΣ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ: ΒΑΣΙΛΗΣ ΜΑΝΟΣ Καθηγητής ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΟΚΤΩΒΡΙΟΣ 2008 1
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Σελ. ΕΙΣΑΓΩΓΗ. 6 Κεφάλαιο 1 ο Εφοδιαστική Αλυσίδα Ορισμός και Βασικά χαρακτηριστικά. 8 1.1 Βασικά Χαρακτηριστικά Εφοδιαστικής Αλυσίδας.. 8 1.2 Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας. 14 1.2.1 Εννοιολογική και Θεωρητική Προσέγγιση 17 1.2.2 Εξέλιξη Εφοδιαστικής Αλυσίδας /Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας 22 1.2.3 Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας σαν Υπερσύνολο των Logistics 28 1.3 Σχέσεις στην Εφοδιαστική Αλυσίδα 30 1.4 Η Έννοια και η Φύση της Συνεργασίας στην Εφοδιαστική Αλυσίδα. 31 1.5 Οι επτά βασικές αρχές της Διοίκησης της Εφοδιαστικής Αλυσίδας. 33 Κεφάλαιο 2 ο Τα Logistics ως τμήμα τnς Διοίκησης Εφοδιαστικής Αλυσίδας 35 2.1 Ορισμός των Logistics... 35 2.2 Βασικά χαρακτηριστικά των Logistics. 36 2.3 Ιστορική εξέλιξη.. 39 2.4 Ευρωπαϊκά Δίκτυα Logistics - Τάσεις και Προοπτικές. 41 2.5 Τα Logistics ως τμήμα τnς Διοίκησης Εφοδιαστικής Αλυσίδας... 50 2.5.1 Business Logistics... 54 2.5.2 Systems Logistics 56 2.5.3 e-logistics. 58 2.5.4 Third Party Logistics 58 2.6 Προσδιορισμός των δραστηριοτήτων logistics.. 60 2.7 Σχεδιασμός του συστήματος logistics 62 2.8 Μορφές άσκησης πρακτικών Logistics στο νέο επιχειρηματικό περιβάλλον. 62 2.9 Τάσεις στην αγορά της εφοδιαστικής αλυσίδας και n Προοπτική ανάπτυξης των Logistics Διεθνώς και στην Ελλάδα... 63 2
Κεφάλαιο 3 ο Τεχνολογίες Πληροφορικής, Διαδίκτυο και Προσδιορισμός των δραστηριοτήτων e- logistics 67 3.1 Τεχνολογίες διαδικτύου μια τεχνολογική καινοτομία 67 3.2 Επίδραση Ηλεκτρονικού Εμπορίου σε Διαδικασίες Logistics 69 3.3 Ε-logistics: Ανάγκη για τις ηλεκτρονικές επιχειρήσεις 71 3.3.1 e- Logistics ψηφιακών αγαθών. 72 3.3.2 e- Logistics υλικών αγαθών 72 3.3.3 Τεχνολογίες των e- Logistics.. 74 3.4 Ε- Logistics και αποθήκευση 74 3.5 Οι ψηφιακές τεχνολογίες που απαντώνται συχνότερα στα logistics.. 76 3.5.1 Συστήματα πληροφορικής. 76 3.5.2 Τεχνολογίες αναγνώρισης και κτήσης δεδομένων. 79 3.5.3 Συστήματα Τηλεματικής. 84 3.5.4 Υποδομές δικτύων.. 84 3.5.5 Εταιρίες Software 85 3.6 Οφέλη της ενσωμάτωσης νέων τεχνολογιών 87 Κεφάλαιο 4 ο Ο Αγροτικός Τομέας και εφοδιαστική αλυσίδα.. 89 4.1 Βασικά Χαρακτηριστικά του Αγροτικού Τομέα.. 89 4.2 Εξελίξεις στον Αγροτικό Τομέα 90 4.3 Συνέπειες για τις Οντότητες του Τομέα. 93 4.4 Επισκόπηση του Ελληνικού Αγροτικού Τομέα: Ρόλοι - Εξελίξεις.. 94 4.5 Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας στον Αγροτικό Τομέα.. 98 4.5.1 Κατηγορίες στην Αγροδιατροφική Αλυσίδα και Οντότητες 101 4.5.2 Στόχοι της Διοίκησης Αγροτοβιομηχανικών Αλυσίδων. 102 4.5.3 Δραστηριότητες Διοίκησης ΑγροτοΒιομηχανικών Αλυσίδων. 104 4.6 Παραδοσιακή Προσέγγιση Εναντίον Διοίκησης Εφοδιαστικής Αλυσίδας 105 4.7 Εφαρμογές και Επίδραση της Διοίκησης Εφοδιαστικής Αλυσίδας στον 3
Τομέα. 107 4.8 Συνεργασίες στις αλυσίδες τροφίμων 109 4.9 Συνεργασίες στον Αγροτικό Χώρο. 113 Κεφάλαιο 5 ο Logistics στον Αγροτικό τομέα, διεθνώς και στην Ελλάδα. 116 5.1 Logistics στον Αγροτικό τομέα 116 5.2 Σημασία των Logistics στηv Ελληνική Γεωργία.. 117 5.3 Μοντέλο Logistics στη Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας για Αγροτικά Προϊόντα. 117 5.4 Σχέση Προμηθευτή- Πελάτη στο κύκλωμα των Logistics 123 5.5 Τάσεις και εξελίξεις στα Logistics Αγροτικών Προϊόντων 124 5.6 Ιχνηλασιμότητα στην εφοδιαστική αλυσίδα αγροτικών προϊόντων. 126 5.6.1 Ιχνηλασιμότητα και logistics.. 128 5.6.2 Οι απαιτήσεις από το σύστημα ιχνηλασιμότητας για την Βιομηχανία Αγροτικών Προϊόντων. 129 5.6.3 Η ιχνηλασιμότητα στην Ελληνική αγορά. 130 5.7 Επιχειρήσεις που εφαρμόζουν logistics στον Αγροτικό Τομέα στην Ελλάδα 131 5.8 Οφέλη από την εφαρμογή των logistics στον Αγροτικό Τομέα. 133 5.9 Προβλήματα Οφέλη από την εφαρμογή των Logistics στον Αγροτικό Τομέα 135 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ. 137 4
Ευχαριστίες Με την ευκαιρία της ολοκλήρωσης της παρούσας διπλωματικής εργασίας θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Επιβλέπων Καθηγητή μου κύριο Βασίλειο Μάνο για την ευκαιρία που μου έδωσε να ασχοληθώ με το συγκεκριμένο θέμα, καθώς και για την αμέριστη βοήθεια, τη συνεχή και πολύτιμη επιστημονική καθοδήγηση, τη παρακολούθηση καθώς και ενθάρρυνση σε όλη τη διάρκειά της. Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω τα μέλη της εξεταστικής επιτροπής, την Αν. Καθηγήτρια κυρία Ειρήνη Τζίμητρα-Καλογιάννη και την Επικ. Καθηγήτρια κυρία Ζαχαρούλα Ανδρεοπούλου για τις παρατηρήσεις τους και την καθοδήγησή τους. Επίσης, θα ήθελα να εκφράσω την ευγνωμοσύνη μου στους γονείς μου Εμμανουήλ και Ειρήνη Βρυλλάκη, για τη συνεχή στήριξή τους. Τέλος, η παρουσία της Μαρίας Γαλανάκη και η υποστήριξή της τα τελευταία χρόνια υπήρξε αμέριστη και ανεκτίμητη. Βρυλλάκης Στυλιανός Θεσσαλονίκη, Οκτώβριος 2008 5
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Η παρούσα μελέτη, αποτελεί τη μεταπτυχιακή μου διατριβή, στα πλαίσια της συμπλήρωσης των σπουδών μου στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα της Αγροτικής Οικονομίας. Στην εργασία αυτή, γίνεται μια λεπτομερής περιγραφή της Εφοδιαστικής Αλυσίδας και γίνεται μια προσπάθεια διερεύνησης της χρήσης των Τεχνολογιών Πληροφορικής στη Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας για τα Αγροτικά Προϊόντα. Στη σημερινή παγκοσμιοποιημένη αγορά, η αυξανόμενη ανάγκη των εταιρειών να ανταγωνίζονται πάνω στις διαστάσεις του κόστους, της ποιότητας, της ταχύτητας, της ευελιξίας, της καινοτομίας και των υπηρεσιών, έχει οδηγήσει στην ανάγκη να αναπτυχθούν συστήματα Διοίκησης της Εφοδιαστικής Αλυσίδας που να είναι πιο αποδοτικά από τα αντίστοιχα του παρελθόντος. Έτσι, ιδίως τις δύο τελευταίες δεκαετίες, παρατηρούμε ότι τα logistics και η Εφοδιαστική Αλυσίδα έχουν μετατοπιστεί από απλές (ή ασήμαντες) λειτουργικές διαδικασίες, σε λειτουργίες εταιρικού επιπέδου (δηλαδή σε τμήματα μέσα στις επιχειρήσεις). Αναγνωρίζεται ολοένα και περισσότερο ότι μέσω μιας αποτελεσματικής Διοίκησης της Εφοδιαστικής Αλυσίδας μπορεί να επιτευχθεί ο απώτερος στόχος κάθε επιχείρησης, δηλαδή η μείωση του κόστους και η αύξηση των υπηρεσιών. Η παρούσας διατριβής εισέρχεται σε τρία μεγάλα πεδία: τη Διοίκηση της Εφοδιαστικής Αλυσίδας με έμφαση στις διαδικασίες logistics. τις νέες Τεχνολογίες της Πληροφορικής και της Επικοινωνίας. εφαρμογή των παραπάνω στον αγροτικό τομέα Σκοπός της παρούσας διατριβής είναι να παρουσιάσει τις θετικές και αρνητικές επιπτώσεις των νέων τεχνολογιών στον αγροτικό - επιχειρησιακό κόσμο, να καταγράψει την υπάρχουσα κατάσταση και να παροτρύνει τις εμπλεκόμενες οντότητες στον αγροτικό τομέα να προσαρμοστούν στο περιβάλλον που επιβάλει η νέα πραγματικότητα. Στη νέα αυτή πραγματικότητα, η παραγωγή, διακίνηση και εμπορία αγροτικών προϊόντων εκσυγχρονίζονται, βελτιώνονται και γίνονται αποτελεσματικότερες. 6
Στο πρώτο κεφάλαιο περιγράφεται η Εφοδιαστική Αλυσίδα, η εξέλιξη της, τα βασικά χαρακτηριστικά της και οι επτά βασικές αρχές της Διοίκησης της. Στο δεύτερο κεφάλαιο, επιχειρείται μια εισαγωγή στην έννοια των Logistics ως τμήμα τnς Διοίκησης της Εφοδιαστικής Αλυσίδας, των βασικών χαρακτηριστικών, την Ιστορική εξέλιξη, τα Ευρωπαϊκά Δίκτυα, τον προσδιορισμό των δραστηριοτήτων της, τις μορφές άσκησης πρακτικών Logistics στο νέο επιχειρηματικό περιβάλλον και τnν προοπτική ανάπτυξης τους Διεθνώς και στην Ελλάδα. Στο τρίτο κεφάλαιο, παρουσιάζονται οι Τεχνολογίες Πληροφορικής, Διαδίκτυο και ο προσδιορισμός των δραστηριοτήτων και των τεχνολογιών των e-logistics. Συγκεκριμένα, αναπτύσσονται: το προϊόν των Logistics, οι υπηρεσίες των Logistics και οι ψηφιακές τεχνολογίες που απαντώνται συχνότερα στα logistics κυρίως σε σχέση με την διαδικασία παραγγελιών. Στο τέταρτο κεφάλαιο, γίνεται μια σύντομη περιγραφή του Αγροτικού Τομέα και ακολουθεί μια ανάλυση της Διοίκησης της Εφοδιαστικής Αλυσίδας του - στόχοι, δραστηριότητες, εφαρμογές και ολοκληρώνεται με τις συνεργασίες στις αλυσίδες τροφίμων και γενικότερα στον Αγροτικό Χώρο. Στο πέμπτο και πιο σημαντικό κεφάλαιο, γίνεται η παρουσίαση των Logistics στον Αγροτικό τομέα, διεθνώς και στην Ελλάδα. Αναλύεται το μοντέλο Logistics στη Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας για Αγροτικά Προϊόντα, η σχέση Προμηθευτή- Πελάτη και οι τάσεις και εξελίξεις. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στην ιχνηλασιμότητα για την Βιομηχανία Αγροτικών Προϊόντων στην Ελληνική αγορά. Επίσης αναφέρονται μερικές από τις επιχειρήσεις που εφαρμόζουν logistics στον Αγροτικό Τομέα στην Ελλάδα και τα οφέλη από την εφαρμογή τους. Στο τέλος, γίνεται σύνοψη των αποτελεσμάτων και επισημάνσεις και παρουσιάζονται τα συμπεράσματα της μελέτης και οι προοπτικές. 7
Κεφάλαιο 1 ο Εφοδιαστική Αλυσίδα Ορισμός και Βασικά χαρακτηριστικά 1.1 Βασικά Χαρακτηριστικά Εφοδιαστικής Αλυσίδας Η Εφοδιαστική Αλυσίδα αποτελεί το γενικά αποδεκτό μοντέλο / πλαίσιο του τρόπου δημιουργίας συνεργατικών σχέσεων µε άλλες επιχειρήσεις και οργανισμούς (προμηθευτές, χονδρέμπορους, λιανέμπορους κλπ). Το πλαίσιο αυτό των επιχειρήσεων ονομάζεται επίσης αλυσίδα ζήτησης (demand chain) ή αλυσίδα αξιών (value chain). Υλοποιείται θεωρητικά, όταν δύο ή περισσότερες επιχειρήσεις συνδέονται μεταξύ τους σχηματίζοντας µία ολόκληρη αλυσίδα επιχειρήσεων που καθεμία από αυτές προσθέτει αξία στο προϊόν καθώς αυτό μετακινείται κατά μήκος αυτής (Σχήμα 1.2). Σχήμα 1.1: Απεικόνιση της Εφοδιαστικής Αλυσίδας Η Εφοδιαστική Αλυσίδα θεωρείται ως το δίκτυο των οργανισμών ή επιχειρήσεων που συµµετέχουν, µέσω συνεχών και αµφίδροµων διασυνδέσεων / αλληλεπιδράσεων, σε διαδικασίες που προσθέτουν αξία στα προϊόντα - υπηρεσίες που παρέχονται στον τελικό πελάτη. Tα δίκτυα αυτά έχουν συνήθως ένα αυθαίρετο αριθμό επιπέδων και συμμετέχουν σ αυτά µία ή περισσότερες επιχειρήσεις (Simchi-Levi et al. 2000, Shapiro 2001). Στο Σχήμα 1.3 διακρίνονται τέσσερα επίπεδα που συµµετέχουν σ αυτά µία ή περισσότερες επιχειρήσεις. 8
Σχήµα 1.2: Εφοδιαστική Αλυσίδα Αξιών (Φωλίνας, 2003) Σχήµα 1.3: ίκτυο Εφοδιαστικής Αλυσίδας (Shapiro 2001) Μία επιχείρηση μπορεί να ανήκει σε πολλά παρόμοια δίκτυα µε διαφορετικούς ή ίδιους ρόλους σε καθένα από αυτά. Για παράδειγμα, µία επιχείρηση μπορεί να είναι ταυτόχρονα προμηθευτής σε µία Εφοδιαστική Αλυσίδα, πελάτης σε µία άλλη και συνεργάτης σε µία τρίτη. Κάθε συµµετέχουσα επιχείρηση είναι πελάτης στο προηγούμενο (από αριστερά επίπεδο) και προμηθευτής στο αμέσως επόμενο 9
(δεξιά) επίπεδο μέχρι το τελικό προϊόν / υπηρεσία να φθάσει στον καταναλωτή. Συνεπώς η Εφοδιαστική Αλυσίδα είναι η προσέγγιση που αντιμετωπίζει την επιχείρηση σαν µία αλυσίδα από συνδεδεμένες μεταξύ τους οντότητες, και παρέχει µία πλήρη εικόνα για τις προοπτικές της επιχείρησης. Επιπλέον αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα των προβλέψεων και της ζήτησης. Διακρίνονται δύο τύποι διαδικασιών: οι κύριες και οι διαδικασίες υποστήριξης. Α) Οι κύριες σχετίζονται µε τη φυσική δημιουργία του προϊόντος, την πώληση και διανομή του στον τελικό αγοραστή και την εξυπηρέτηση του τελευταίου. Συμπεριλαμβάνουν τις: Εσωτερικές διαδικασίες Διοίκησης εισροών, που απαιτούνται για την παραλαβή, αποθήκευση και εσωτερική διανομή των εισαγόμενων σε µία επιχείρηση προϊόντων - υπηρεσιών όπως τη Διοίκηση των υλικών, τον έλεγχο αποθεμάτων, την αποθήκευση και τις συναλλαγές µε τους προμηθευτές. Λειτουργίες που σχετίζονται µε την παραγωγή ή κατασκευή των προϊόντων - υπηρεσιών όπως η κατασκευή, ο έλεγχος και η συσκευασία. Εξωτερικές διαδικασίες διοίκησης εκροών, που αφορούν την αποθήκευση και διανομή των προϊόντων / υπηρεσιών προς τους πελάτες, όπως αποθήκευση, παραγγελιοληψία και μεταφορά. Πωλήσεις και Μάρκετινγκ, όπως διαφήμιση, πώληση, κοστολόγηση και προώθηση. Υπηρεσίες που σχετίζονται µε την ευρύτερη εξυπηρέτηση πελατών όπως η εγκατάσταση, η συντήρηση και η εκπαίδευση. Β) Οι διαδικασίες υποστήριξης υποστηρίζουν τις κύριες, παρέχοντας λειτουργίες προμήθειας υλικών (έτοιμων ή ηµι-έτοιμων), τεχνολογικούς και ανθρώπινους όρους καθώς και διάφορες επιχειρηματικές λειτουργίες που αφορούν τη δομή της. Ειδικότερα περιλαμβάνουν τις: Προμήθειες υλικών που αφορούν όλες τις διαδικασίες προμήθειας πρώτων υλών και εξοπλισμού (εκτός των ανθρώπινων πόρων). Διαδικασίες έρευνας / ανάπτυξης νέων προϊόντων και τεχνολογιών και διοίκησης αυτών. 10
διαδικασίες διοίκησης ανθρώπινων πόρων, όπως πρόσληψη, εκπαίδευση και επανατοποθέτηση προσωπικού. διαδικασίες που σχετίζονται µε τη γενική δομή της επιχείρησης όπως την τμηματοποίηση σε χρηματοδότηση, σχεδιασμό, έλεγχο ποιότητας και την ανάθεση αρμοδιοτήτων σε επιμέρους διευθύνσεις της επιχείρησης κλπ. Οι νέες συνθήκες της παγκόσμιας αγοράς ωθούν τις επιχειρήσεις στη δημιουργία σχέσεων και συνεργασιών µε άλλες. Αρωγοί στις προσπάθειες των επιχειρήσεων είναι οι νέες τεχνολογίες της πληροφορικής και των τηλεπικοινωνιών οι οποίες επιτρέπουν σε µία επιχείρηση να επεκτείνει τις εσωτερικές της δραστηριότητες πέρα από τις καθαρά δικές της λειτουργίες συνδέοντας την µε το εξωεπιχειρησιακό περιβάλλον. Γενικά, θα μπορούσαμε να περιγράψουμε σχηματικά τις αλληλοσυνδεόμενες διαδικασίες που µία επιχείρηση χρησιμοποιεί για την υλοποίηση των συναλλαγών της (αγορά και πώληση προϊόντων και υπηρεσιών) και που απαρτίζουν την ολοκληρωμένη αλυσίδα αξιών, ως εξής (Porter 1981) (Σχήµα1.4): Σχήμα 1.4: Αλυσίδα Αξιών (Porter 1981) Είναι προφανές, ότι οι επιχειρήσεις δεν είναι πλέον αποτελεσματικά ανταγωνιστικές όταν βρίσκονται σε απομόνωση από τους προμηθευτές και όλες τις υπόλοιπες οντότητες της αλυσίδας αξιών. Μία επιχείρηση συνήθως δεν διαθέτει τις απαραίτητες δεξιότητες και τους πόρους για τη Διοίκηση και τον έλεγχο της ροής προϊόντων - υπηρεσιών και πληροφοριών από τις αρχικές προμήθειες μέχρι την τελική κατανάλωση. Έτσι η ανάγκη για τη δημιουργία συνεργασιών διαφαίνεται όλο και περισσότερο. Μάλιστα ο Collins (1997) εκτιμά ότι η επιτυχία μιας επιχείρησης οφείλεται όχι µόνο από την εξισορρόπηση αλλά και από την 11
συνδυασμένη εκμετάλλευση των ιδιαίτερων δεξιοτήτων και της αλυσίδας ζήτησης (Collins et al. 1997). Οι σημερινές επιχειρήσεις αντιλαμβάνονται -περισσότερο από ποτέ- ότι η δραστηριοποίηση και ο διογκούμενος ανταγωνισμός στην παγκόσμια επιχειρηματική σκηνή, επιβάλλουν τη σύναψη δυναμικών δικτύων συνεργασίας µε αμοιβαίους στόχους και οφέλη, τα οποία είναι εφικτά μέσα από την πλήρη ενοποίηση διαδικασιών και πληροφοριακών ροών (Simchi-Levi et al. 2000). Το ενδιαφέρον απέναντι στην έννοια της Εφοδιαστικής Αλυσίδας αυξάνεται σταθερά από την δεκαετία του 1980 όταν οι επιχειρήσεις αντιλήφθηκαν τα πλεονεκτήματα των συνασπισμών συνεργασίας μέσα και πέρα από την εταιρία τους. Μάλιστα, τα τελευταία χρόνια ο όρος συµπεριλαµβάνει όλες τις δραστηριότητες και διαδικασίες που σχετίζονται µε τον σχεδιασμό και την παραγωγή προϊόντων - υπηρεσιών, τη διανομή τους και την εξυπηρέτηση πελατών που εκτελούνται από δύο ή περισσότερες επιχειρήσεις για την ικανοποίηση των αναγκών των πελατών. Συμφωνά µε τους Lee και Billington (1992), η Εφοδιαστική Αλυσίδα περιγράφει ένα δίκτυο υποστήριξης των λειτουργιών μιας επιχείρησης που σχετίζονται µε την αναζήτηση και προμήθεια πρώτων υλών, τον μετασχηματισμό σε έτοιμα ή ημιέτοιμα προϊόντα και στη διανομή των τελικών προϊόντων στους καταναλωτές. Γενικά µμπορεί να θεωρηθεί ως ένα δίκτυο αυτόνομων και ημιαυτόνομων επιχειρήσεων που είναι από κοινού υπεύθυνες για το σχεδιασμό του δικτύου τους, τη διοίκηση των πληροφοριακών τους συστημάτων, τις προμήθειες, τον προγραμματισμό παραγωγής, την επεξεργασία των παραγγελιών, τη διοίκηση των αποθεμάτων, την αποθήκευση, τη διοίκηση εισροών και εκροών, τις μεταφορές, την εξυπηρέτηση πελατών και τέλος την απόσυρση μιας ή περισσότερων ομάδων προϊόντων. Οι επιχειρήσεις αυτές μπορεί να είναι προμηθευτές πρώτων υλών, μεταφορείς, παραγωγείς / κατασκευαστές, κέντρα διανομής, χονδρέμποροι, λιανέμποροι και πελάτες. Η δομή κάθε Εφοδιαστικής Αλυσίδας καθορίζεται κύρια από το ρόλο κάθε συμμετέχουσας επιχείρησης. Υπάρχουν Εφοδιαστικές Αλυσίδες που αποτελούνται από όλα τα στάδια που προαναφέρθηκαν και συµµετέχουν σ αυτές όλες οι 12
ανωτέρω επιχειρήσεις, αλλά και αλυσίδες στις οποίες παραλείπονται συγκεκριμένα στάδια, ως στρατηγική επιλογή της επιχείρησης. Στόχος της Εφοδιαστικής Αλυσίδας ο συντονισμός των επιχειρηματικών διαδικασιών κάθε επιχείρησης και μεταξύ αυτών, ώστε να εξασφαλιστεί στο μέγιστο βαθμό η αποτελεσματική ροή των προϊόντων και πληροφοριών που διακινούνται κατά μήκος της αλυσίδας, µε το μικρότερο δυνατό κόστος και χρόνο, εξισορροπώντας την αγορά προσφοράς και ζήτησης. Θα μπορούσε επίσης να θεωρηθεί ως το σύνολο προσεγγίσεων και προσπαθειών για την αποδοτική ενοποίηση παραγωγών, προμηθευτών, μεταφορέων κλπ. μιας αλυσίδας αξιών έτσι ώστε τα προϊόντα να παράγονται και να διανέμονται στη σωστή ποσότητα, ποιότητα, στο σωστό χρόνο, στο σωστό τόπο µε τελικό στόχο την μείωση του συνολικού κόστους επιτυγχάνοντας ταυτόχρονα υψηλά επίπεδα των επιπέδων εξυπηρέτησης των τελικών πελατών (Simchi-Levi 2000). Τα βασικά χαρακτηριστικά μιας Εφοδιαστικής Αλυσίδας είναι τα εξής: Λαμβάνεται υπόψη κάθε πόρος, σύστημα κλπ που παίζει κάποιο ρόλο ή επιδρά άμεσα ή έμμεσα στο τελικό κόστος και στο επίπεδο των υπηρεσιών, από τις εγκαταστάσεις και τον εξοπλισμό των προμηθευτών και των μονάδων παραγωγής, µέσω κεντρικών αποθηκών και κέντρων διανομής, έως τους λιανέμπορους και τα κέντρα πώλησης. Μάλιστα, σε μερικές περιπτώσεις λαμβάνονται υπόψη οι προμηθευτές των προμηθευτών και οι πελάτες των πελατών διότι επιδρούν στη συνολική απόδοση της Εφοδιαστικής Αλυσίδας. Οι σύγχρονες επιχειρήσεις εκτιμάται ότι προκειμένου να παραμείνουν βιώσιμες και ανταγωνιστικές, θα αναγκαστούν να ενοποιήσουν και τις Εφοδιαστικές Αλυσίδες τους. Εφόσον, µία Εφοδιαστική Αλυσίδα συμπεριλαμβάνει όλες τις διαδικασίες που απαιτούνται για την πώληση ενός προϊόντος ή υπηρεσίας στο πελάτη - καταναλωτή είναι προφανές ότι δίνεται έμφαση στην ολοκληρωμένη Διοίκηση της Εφοδιαστική Αλυσίδα. Η επικέντρωση δηλαδή γίνεται στην αύξηση της προστιθέμενης αξίας σε όλο το μήκος του συστήματος της αλυσίδας και όχι κάθε επιχείρησης / µέλους ξεχωριστά. Η έμφαση για παράδειγμα, δεν δίνεται απλά και µόνο στην ελαχιστοποίηση του κόστους μεταφοράς ή στον 13
περιορισμό των αποθεμάτων αλλά στη συνολική / συστηματική προσέγγιση (systems approach) (Simchi-Levi et al. 2000). Εφόσον η Εφοδιαστική Αλυσίδα βασίζεται στην αποτελεσματική ολοκλήρωση όλων των επιπέδων (προμηθευτών, παραγωγών κλπ), περικλείονται οι δραστηριότητες μιας επιχείρησης σε όλα τα στάδια, από το στρατηγικό έως το τακτικό και το λειτουργικό επίπεδο. 1.2 Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας Επιπρόσθετα µε τον ορισμό της Εφοδιαστική Αλυσίδα πολλοί συγγραφείς έχουν επεκταθεί και στη Διοίκηση της Εφοδιαστική Αλυσίδα. O όρος πρώτοχρησιμοποιήθηκε γύρω στα τέλη της δεκαετίας του 1980. Από τότε έχουν δοθεί πολλοί ορισμοί κυρίως εξαιτίας του μεγάλου εύρους των δραστηριοτήτων που καλύπτει η Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας και των διαφορετικών προσεγγίσεων µε τις οποίες εξετάζεται από πολλούς ειδικούς του χώρου. Σύμφωνα µε τους Ellram και Cooper (1993), η Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας είναι µία ολοκληρωμένη φιλοσοφία / στρατηγική που αφορά τη Διοίκηση όλων των ροών του καναλιού διανομής από τον προμηθευτή έως τον τελικό καταναλωτή. Οι Monczka και Morgan (1997) την ορίζουν αντίστροφα. Η Διοίκηση ξεκινά από την αρχική ζήτηση του εξωτερικού πελάτη και εν συνεχεία αφορά όλες τις «οριζόντιες» διαδικασίες που απαιτούνται για να παρέχουν στον πελάτη προστιθέμενη αξία. Γενικά, συμπεριλαμβάνει όλα τα τμήματα της Εφοδιαστική Αλυσίδα, εμπλέκοντας όλες τις δραστηριότητες σε όλα τα επιχειρηματικά επίπεδα και όχι µόνο στο βαθμό μιας µόνο επιχειρηματικής μονάδας. Έτσι η έννοια του ανταγωνισμού (σύμφωνα µε το παραδοσιακό μοντέλο του Porter) επεκτείνεται και ο ανταγωνισμός υλοποιείται σε επίπεδο αλυσίδων δημιουργώντας ένα περιβάλλον ανταγωνισμού όχι μεταξύ απλών επιχειρηματικών οντοτήτων αλλά μεταξύ εικονικών επιχειρηματικών οντοτήτων ή αλυσίδων παραγωγής. Επίσης, λόγω της δραματικής εξέλιξης και της επίδρασης των νέων τεχνολογιών της Πληροφορικής και των Τηλεπικοινωνιών, η Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας μπορεί να θεωρηθεί ως ο μηχανισμός µέσω του οποίου διαφορετικές και γεωγραφικά διασκορπισμένες επιχειρήσεις δημιουργούν στρατηγικές συμμαχίες για να αντιμετωπίσουν τη νέα ζήτηση μέσα από το διαδίκτυο. Οι συμμαχίες αυτές 14
αποτελούν δυναμικά δίκτυα που εκμεταλλεύονται τις ιδιαίτερες δεξιότητες και χρησιμοποιούν τους διαθέσιμους πόρους των εμπλεκόμενων μερών µε τελικό στόχο την απόκτηση ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος και της ηγετικής θέσης στην αγορά. Η αποτελεσματική Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας είναι το κλειδί για την απόκτηση στρατηγικού ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος. Τα κυριότερα οφέλη που προκύπτουν από την εφαρμογή της, είναι η βελτίωση επιπέδου εξυπηρέτησης πελατών (σωστό προϊόν, διαθέσιμο όταν αυτό απαιτηθεί, στη σωστή ποιότητα και τιμή), η μείωση του κόστους, η καλύτερη διοίκηση των διαθέσιμων πόρων πρώτων υλών - αποθεματικών προϊόντων, ο καλύτερος προγραμματισμός χρονοδιαγράμματος παραγωγής διανομών και η επαύξηση της αξίας του πελάτη. Κατά συνέπεια η Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας περιλαμβάνει τον σχεδιασμό ενός μεγάλου εύρους επιχειρηματικών λειτουργιών: το σχεδιασμό ζήτησης, το σχεδιασμό και τον προγραμματισμό παραγωγής, το σχεδιασμό των προμηθειών και τέλος τον σχεδιασμό των μεταφορών (Πίνακας 1.1). Πίνακας 1.1: Βασικές Λειτουργίες Σχεδιασμού Διοίκησης Εφοδιαστικής Αλυσίδας (Φωλίνας 2003) Λειτουργία Εξεταζόμενες ενέργειες Σχεδιασμός ζήτησης Η διαδικασία σχεδιασμού πρόβλεψης της ζήτησης των προϊόντων / υπηρεσιών (σύμφωνα με τον προσδιορισμό και εξέταση των παλαιότερων τάσεων). Ακριβέστερη πρόβλεψη της ζήτησης των πελατών βελτιώνει την εξυπηρέτησή τους μειώνοντας ταυτόχρονα τα κόστη που προκύπτουν από την αβεβαιότητα της ζήτησης. Σχεδιασμός προμηθειών Προγραμματισμός παραγωγής Η διαδικασία σχεδιασμού για την ικανοποίηση της ζήτησης της αγοράς βάσει των διαθέσιμων πόρων και των επιπέδων αποθεμάτων. Η κάλυψη των απαιτήσεων ανεφοδιασμού εξασφαλίζει ότι τα αποθέματα ασφαλείας βρίσκονται στα κατάλληλα επίπεδα. Η διαδικασία σχεδιασμού που εξετάζει τους διαθέσιμους πόρους και καταστρώνει ένα πρόγραμμα βέλτιστης παραγωγής που βασίζεται στους περιορισμούς που επιβάλλονται από τα όρια της πραγματικότητας. Μπορεί να προσαρμόζει αυτόματα τα σχέδια παραγωγής, αν ορισμένοι προμηθευτές δεν έχουν διαθεσιμότητα, ή ένα παραγωγικό στοιχείο -κλειδί είναι εκτός ενέργειας. 15
Η λέξη κλειδί για την αποτελεσματική Εφοδιαστική Αλυσίδα προκειμένου η επιχείρηση να ελέγχει πλήρως τις δραστηριότητες της, περιορίζοντας το κόστος και βελτιώνοντας παράλληλα τα επίπεδα εξυπηρέτησης των πελατών είναι η ολοκλήρωση. Όμως η έννοια αυτή συνιστά ένα ιδιαίτερα δύσκολο εγχείρημα διότι πρέπει να αντιμετωπισθούν οι παρακάτω καταστάσεις (Simchi-Levi et al. 2000): Διαφορετικά μέρη έχουν διαφορετικές και συχνά αντικρουόμενες επιδιώξεις/ στόχους (για παράδειγμα οι προμηθευτές επιθυμούν να παραδίδουν μεγάλες ποσότητες παραγγελιών σε συγκεκριμένα χρονικά διαστήματα, ενώ οι παραγωγοί επιθυμούν χαμηλά επίπεδα αποθεμάτων και παραλαβή προϊόντων την κατάλληλη στιγμή για μεταποίηση και προώθηση στον τελικό πελάτη). Μάλιστα ο Stevens (1998) αναφέρει ότι το αντικείμενο της Διοίκησης Εφοδιαστικής Αλυσίδας είναι ο συγχρονισμός των απαιτήσεων του πελάτη µε τις παροχές των προμηθευτών, προκειμένου να επιτευχθεί µία ισορροπία ανάμεσα στους αντιτιθέμενους στόχους. Η Εφοδιαστική Αλυσίδα είναι ένα δυναμικά μεταβαλλόμενο ως προς το χρόνο- σύστημα. Οποιοσδήποτε αριθμός επιχειρήσεων μπορεί να συμμετάσχει και να γίνει µέλος μιας Εφοδιαστικής Αλυσίδας. Μία επιχείρηση μπορεί να παίζει το ρόλο του πελάτη σε µία σχέση και αυτό του προμηθευτή σε κάποια άλλη. Γενικά, όχι µόνο μεταβάλλονται συνεχώς οι απαιτήσεις των πελατών, οι δυνατότητες των προμηθευτών, οι ποσότητες των παραγωγών αλλά και οι σχέσεις μεταξύ των εµπλεκόµενων μερών μιας Εφοδιαστικής Αλυσίδας. Οι συχνές μεταβολές αυτού του συστήματος δημιουργούν ποικίλα προβλήματα και δυσκολεύουν ουσιαστικά την επιλογή μίας κατάλληλης στρατηγικής Διοίκησης Εφοδιαστικής Αλυσίδας. Πολλά από τα σύγχρονα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι επιχειρήσεις στις διαδικασίες της Εφοδιαστική Αλυσίδα είναι σχετικά καινούργια και δεν υπάρχει κατάλληλη-γνώση κατανόηση του συνόλου των θεμάτων τα οποία εμπλέκονται. Η αντιμετώπιση των παραπάνω προβλημάτων και η επιλογή της κατάλληλης στρατηγικής Διοίκησης Εφοδιαστικής Αλυσίδας εστιάζεται στην ολοκλήρωση της πληροφοριακής δομής της αλυσίδας. Ο διαμοιρασμός και η διαφάνεια της πληροφορίας κατά μήκος της Εφοδιαστική Αλυσίδα αποτελεί κρίσιμο παράγοντα επιτυχίας διότι αφενός επιτρέπει την εφαρμογή σύγχρονων πρακτικών όπως Vendor Managed Inventory (VMI), Collaborative Planning, Forecasting and 16
Replenishment (CPFR), Quick Response (QR) και αφετέρου μειώνει σημαντικά τη δυσμενή παράμετρο της αβεβαιότητας. Η ολοκλήρωση αυτή εκτιμάται ότι θα εξασφαλιστεί µε τη χρήση καινοτόμων τεχνολογιών (Fisher 1997). Καινοτόμες τεχνολογίες που επιτρέπουν επίσης στην υλοποίηση μετρήσεων- δεικτών απόδοσης και αποτελεσματικότητας λειτουργίας, γεγονός που βοηθά τις διευθύνσεις των επιχειρήσεων στην αναζήτηση και τη συνεχή επίβλεψη βελτιώσεων στην απόδοση της Εφοδιαστική Αλυσίδα. Συνοψίζοντας, η Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας αποτελεί ένα κρίσιμο παράγοντα επιτυχίας ενός οργανισμού/ επιχείρησης. Θέλοντας να αποδώσει τη σημαντικότητα της, ο Shapiro επέκτεινε το μοντέλο του Porter δίνοντας έμφαση στην τεχνολογία της πληροφορικής και τη Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας και περιορίζοντας τις κύριες διαδικασίες (Σχήμα 1.5) (Shapiro 2001). Σχήμα 1.5: Σημαντικότητα Διοίκησης Εφοδιαστικής Αλυσίδας και Πληροφορικής (Shapiro 2001) 1.2.1 Εννοιολογική και Θεωρητική Προσέγγιση Ο όρος Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας (ή Διαχείριση Εφοδιαστικής Αλυσίδας), πρωτοεμφανίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 80 με επίκεντρο όμως τότε, τη Διοίκηση των αποθεμάτων και την προμήθεια των πρώτων υλών (Oliver and Weber, 1982). Από τις αρχές της δεκαετίας του 90 και μετά η έννοια της Διοίκησης Εφοδιαστικής Αλυσίδας άρχισε να αναπτύσσεται ως αυτόνομη έννοια και να θεμελιώνεται θεωρητικά σε πάρα πολλές θεωρίες από διάφορα επιστημονικά 17
πεδία. Στον παρακάτω πίνακα (πίνακα 1.2), παρουσιάζονται οι διάφορες θεωρίες που κατά καιρούς έχουν προταθεί για να παρέχουν ένα θεωρητικό υπόβαθρο στη Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας, εξηγώντας θέματα σχέσεων και συνεργασίας μεταξύ των οντοτήτων καθώς επίσης και θέματα εμπιστοσύνης, αλληλεξάρτησης, δύναμης και διανομής των κερδών. Πίνακας 1.2: Θεωρητικά ρεύματα που σχετίζονται με τη Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας (Ματόπουλος, 2006) Συγγραφέας Θεωρητικά ρεύματα Coase, 1937 Κόστη Συναλλαγής (Transaction Costs) Williamson, 1979 Οικονομικά του Κόστους Συναλλαγής (Transaction Cost Economics) Porter, 1985 Θεωρία Αλυσίδας Αξίας (Value Chain Theory) Granovetter, 1985 Θεωρία των Δικτύων (Network Theory) Goldratt, 1990 Θεωρία των Περιορισμών (Theory of Constraints) Combs και Ketchen, Θεωρία Οργανωσιακού Σχεδιασμού 1999 (Organizational Design Theory) Οι θεωρίες του Κόστους Συναλλαγής και των Οικονομικών του Κόστους Συναλλαγής (Coase, 1937; Williamson, 1979) χρησιμοποιήθηκαν από τον Hobbs (1996), στην προσπάθειά του να εξηγήσει τα πλεονεκτήματα του κάθετου συντονισμού (vertical coordination) σε μια βιομηχανία και κατ επέκταση στη Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας. Η θεωρία της Αλυσίδας Αξίας του Porter (1985) εξηγεί σε μεγάλο βαθμό πως η πραγματική βελτιστοποίηση διαδικασιών δεν είναι θέμα μιας επιχείρησης, αλλά συνολικά της Εφοδιαστικής Αλυσίδας, στην οποία κάθε επιχείρηση αναλαμβάνει να εκτελέσει εκείνες τις διαδικασίες στις οποίες είναι πραγματικά αποτελεσματική. Η Θεωρία των Δικτύων του Granovetter (1985), προσφέρει στοιχεία σχετικά με τις συνεργασίες δύο ή περισσότερων επιχειρήσεων και πως αντιμετωπίζονται στοιχεία, όπως η εμπιστοσύνη και η καιροσκοπική συμπεριφορά των εταιριών. Η Θεωρία Οργανωσιακού Σχεδιασμού (Combs and Ketchen, 1999), εξηγεί πώς οι εταιρίες προβάλλουν επιφυλάξεις σχετικές με τα 18
μέσα παραγωγής κατά την απόφαση τους να συνεργαστούν με άλλες εταιρίες. Επίσης, οι Simatupang et al. (2004) χρησιμοποίησαν τη Θεωρία των Περιορισμών (Goldratt, 1990) για να εξηγήσουν και να παρουσιάσουν τις δυσκολίες στη συνεργασία στην Εφοδιαστική Αλυσίδα και τα πλεονεκτήματα της συνεργασίας. Η ευρύτητα της Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας ως έννοιας είχε αποτέλεσμα την ύπαρξη διαφορετικών προσεγγίσεων από τους συγγραφείς και κατά συνέπεια την ύπαρξη πληθώρας ορισμών, αντί ενός ευρέως αποδεκτού ορισμού. Στον πίνακα 1.3, παρουσιάζονται οι διάφορες προσεγγίσεις οι οποίες αναπτύχθηκαν για τη Διοίκηση (Διοίκηση) Εφοδιαστικής Αλυσίδας κατά καιρούς. Πίνακας 1.3: Ορισμοί και προσεγγίσεις για τη Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας (Ματόπουλος 2006) Συγγραφέας Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας: ορισμοί- προσεγγίσεις Jones και Η Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας έχει να κάνει με την Riley, 1985 συνολική ροή υλικών από τους προμηθευτές στους τελικούς χρήστες Stevens, 1989 Ο συγχρονισμός των απαιτήσεων του πελάτη με τη ροή υλικών από τους προμηθευτές έτσι ώστε να επιτευχθεί ισορροπία μεταξύ των στόχων όπως: υψηλό επίπεδο εξυπηρέτησης του πελάτη, χαμηλά διαχειριστικά αποθέματα και χαμηλό κόστος μονάδας Ellram και Cooper, Μια συστημική προσέγγιση η οποία θεωρεί την Εφοδιαστική 1990 Αλυσίδα ως μια οντότητα παρά ως ένα σύνολο από απομονωμένα μέρη το καθένα από τα οποία εκτελεί τις δικές του λειτουργίες International Centre Η ολοκλήρωση των επιχειρηματικών διαδικασιών, από τον for Competitive τελικό χρήστη μέχρι τους αρχικούς προμηθευτές, που παρέχει Excellence, 1994 προϊόντα, υπηρεσίες και πληροφορία που προσθέτουν αξία για τους πελάτες Johnston, 1995 Η διαδικασία της στρατηγικής διοίκησης της διακίνησης και αποθήκευσης υλικών, εξαρτημάτων και τελικών προϊόντων από τους προμηθευτές, μέσω των εταιριών, στους πελάτες Cooper et al. 1997 Η Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας είναι μια ολοκληρωτική φιλοσοφία για τη Διοίκηση της συνολικής ροής ενός καναλιού διανομών από τον προμηθευτή στον τελικό χρήστη 19
Global Supply Chain Forum, 1998 Christopher, 1998 Stock και Lambert, 2001 Chopra και Meindl, 2001 Handfield και Nichols, 2002 Η ολοκλήρωση των επιχειρηματικών διαδικασιών από τον τελικό χρήστη μέχρι τους αρχικούς προμηθευτές η οποία παρέχει προϊόντα, υπηρεσίες και πληροφορίες οι οποίες προσθέτουν αξία στους πελάτες Η διοίκηση των upstream και downstream σχέσεων έτσι ώστε να δοθεί στον πελάτη εξαιρετική αξία στο μικρότερο κόστος στην Εφοδιαστική Αλυσίδα συνολικά Η ολοκλήρωση των βασικών επιχειρηματικών διαδικασιών από τον τελικό χρήστη μέχρι τους αρχικούς προμηθευτές η οποία παρέχει προϊόντα, υπηρεσίες και πληροφορίες οι οποίες προσθέτουν αξία στους πελάτες και στους άλλους μεριδιούχους Η Διοίκηση των ροών μεταξύ των σταδίων μιας Εφοδιαστικής Αλυσίδας με σκοπό τη μεγιστοποίηση της ολικής κερδοφορίας Η ολοκλήρωση και η Διοίκηση όλων των οργανισμών και των δραστηριοτήτων της Εφοδιαστικής Αλυσίδας μέσω συνεργατικών σχέσεων, αποτελεσματικών επιχειρηματικών διαδικασιών και υψηλού επιπέδου διαμοιρασμό πληροφορίας για τη δημιουργία συστημάτων υψηλής αξίας τα οποία παρέχουν στους οργανισμούς-μέλη συνεχές ανταγωνιστικό πλεονέκτημα Για παράδειγμα οι Cooper et al., (1997), αντιμετωπίζουν τη Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας, δίνοντας έμφαση στις επιχειρηματικές διαδικασίες που λαμβάνουν κατά μήκος της Εφοδιαστικής Αλυσίδας, ενώ για τον Christopher (1998), επίκεντρο της Διοίκησης Εφοδιαστικής Αλυσίδας είναι η Διοίκηση των σχέσεων μιας εταιρίας με τους προμηθευτές της και τους πελάτες. Επιπλέον ο Christopher προσθέτει και το στοιχείο του κόστους σε συνδυασμό με το στοιχείο της αξίας για τον τελικό πελάτη. Ο Cox (1999), από την πλευρά του προτείνει μια λιγότερο επιχειρησιακή και τεχνική προσέγγιση εισάγοντας τις έννοιες της δύναμης και της απόκτησης αξίας για να εξηγήσει τη Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας. Οι Handfield και Nichols (2002), προσεγγίζουν τη Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας ως προσπάθεια ολοκλήρωσης και Διοίκησης των οργανισμών και των διαδικασιών μιας Εφοδιαστικής Αλυσίδας, δίνοντας έμφαση στις σχέσεις των 20
μελών και στο υψηλό επίπεδο ανταλλαγής πληροφοριών, το οποίο θα προσδώσει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα, ενώ οι Chopra και Meindl (2001) δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στη Διοίκηση όλων εκείνων των ροών οι οποίες λαμβάνουν χώρα σε μια Εφοδιαστική Αλυσίδα με σκοπό τη μεγιστοποίηση του κέρδους. Η ύπαρξη πληθώρας ορισμών και προσεγγίσεων της Διοίκησης Εφοδιαστικής Αλυσίδας, εμφανίζεται σε μεγάλο βαθμό και στη σύγκριση της έννοιας της Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας με την έννοια των Logistics. Οι Larson και Halldorsson (2004), σε μια μεγάλη έρευνά τους μεταξύ ακαδημαϊκών και διευθυντικών στελεχών, σχετικά με τη πιθανή σχέση των Logistics και της Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας, κατέληξαν σε τέσσερεις μεγάλες απόψειςπροσεγγίσεις. Σύμφωνα με την έρευνα αυτή οι τέσσερις προσεγγίσεις για τη σχέση των Logistics με τη Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας είναι οι ακόλουθες: 1. Η παραδοσιακή προσέγγιση, όπου η Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας είναι υποσύνολο των Logistics 2. Η προσέγγιση της απλής επαναδιατύπωσης, κατά την οποία Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας και Logistics αποτελούν ακριβώς το ίδιο αντικείμενο. 3. Η προσέγγιση της ενότητας, όπου τα Logistics αποτελούν υποσύνολο της Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας. 4. Η προσέγγιση του κοινού τόπου, κατά την οποία τα Logistics και η Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας έχουν κάποια κοινά σημεία. Στην παρούσα διατριβή υιοθετείται η προσέγγιση της ενότητας με τα Logistics να αποτελούν υποσύνολο της Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας, με βασική διαφορά το πεδίο εφαρμογής (ενδοεπιχειρησιακό-διεπιχειρησιακό) και το εύρος εφαρμογής (αριθμός διαδικασιών). Στη Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας, λοιπόν αναλύονται και ερευνώνται οι σχέσεις μεταξύ των επιχειρήσεων που διαμορφώνουν τη συνολική αξία προϊόντος - υπηρεσίας. Οι σχέσεις αυτές διατρέχουν ολόκληρη την Εφοδιαστική Αλυσίδα και αφορούν περισσότερες διαδικασίες από ότι στα Logistics. 21
1.2.2 Εξέλιξη Εφοδιαστικής Αλυσίδας - Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας Στο σύγχρονο ηλεκτρονικό επιχειρηματικό περιβάλλον, δυνάμεις όπως ο παγκόσμιος ανταγωνισμός, η υψηλή διαθεσιμότητα των πληροφοριών /καναλιών επικοινωνίας, ο πελατο-κεντρικός προσανατολισμός των αγορών και η εφαρμογή νέων τεχνολογιών και πρακτικών του νέου εμπόριο απαιτούν µία αλλαγή της Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας από τη παραδοσιακή γραµµική (σειριακή) σε περισσότερο δυναμικές και ευέλικτες μορφές. Απαιτούνται καινοτόμες πρακτικές και νέα κανάλια επικοινωνιών για την ικανοποίηση των ολοένα μεγαλύτερων απαιτήσεων των πελατών για φθηνότερα προϊόντα και γρηγορότερη παράδοση. Ως αποτέλεσμα τα όρια της παραδοσιακής αλυσίδας «εξαφανίζονται». Η παραγωγή, το μάρκετινγκ, οι διανομές και οι μεταφορές συγχωνεύονται σε µία ενιαία διαδικασία δημιουργώντας την ανάγκη ολοκλήρωσης και αναπροσδιορισμού των διαδικασιών Logistics. Κατά συνέπεια νέα επιχειρηματικά δίκτυα (βασισμένα στο Διαδίκτυο) δημιουργούνται αντικαθιστώντας το παραδοσιακό γραμμικό μοντέλο µε τα κάτωθι βασικά χαρακτηριστικά: Ενιαία συνολική θεώρηση πελάτη, προϊόντος, πληροφορίας κατά μήκος της Εφοδιαστικής Αλυσίδας. Αναβαθµισµένες σχέσεις µε τους πελάτες, πιστότητα πελατών που επιτυγχάνονται µέσω συνεπούς παράδοσης και άριστης εξυπηρέτησης. Αποδοτικές και αποτελεσματικές συναλλαγές µέσω της ολοκλήρωσης ενδο- και εξω-επιχειρησιακής ροής πληροφορίας, φυσικού προϊόντος και χρηματοοικονομικών. Ευελιξία προσαρμογής τεχνολογικών υποδομών και συνεργατικών σχέσεων. Αναλυτική πρόβλεψη και βελτιστοποίηση διακίνησης προϊόντων, και ανάπτυξη τιμολόγησης και διανομής σύμφωνα µε τη ζήτηση. Συγχρονισμός της ολοκληρωμένης Εφοδιαστικής Αλυσίδας µε συντονισμένη ταχεία λήψη αποφάσεων. 22
Συγκεντρωτικά τα βασικά χαρακτηριστικά και οι τάσεις που δείχνουν τον μετασχηματισμό της Εφοδιαστικής Αλυσίδας φαίνονται στο παρακάτω πίνακα (Manthou et al. 2002) (Πίνακας 1.3). Πίνακας 1.3: Τάσεις της Εφοδιαστικής Αλυσίδας (Manthou et al. 2002) Μετασχηματισμός Εφοδιαστικής Αλυσίδας Χαρακτηριστικά Παραδοσιακή Εφοδιαστική Ηλεκτρονική Εφοδιαστική Αλυσίδα Αλυσίδα Οργάνωση Εσωτερική Εξωτερική σε εικονικό περιβάλλον Προσανατολισμός Λειτουργικός Στρατηγικός Επίκεντρο / στόχος Πολλαπλές Λειτουργίες (λειτουργικά τμήματα), νησίδες Πελάτης, πολλαπλές επιχειρήσεις Εξυπηρέτηση Εκ των υστέρων ενέργειες Εκ των προτέρων ενέργειες εξυπηρέτησης πελατών εξυπηρέτησης πελατών («πυροσβεστικές») («στρατηγικές») Συμπεριφορά Προκαθορισμένη, μη ευέλικτη Ανταποκρισιμότητα, προσαρμόσιμη σε απαιτήσεις πελατών, ευέλικτη Σχεδιασμός Σε επίπεδο τμημάτων, ανεξάρτητος από παραγωγή Συγχρονισμός μεταξύ τμημάτων και επιχειρήσεων Παραγωγή Μοντέλο ώθησης (push model) Μοντέλο έλξης (pull model) Λήψη αποφάςεων Ανεξαρτησία / λήψη αποφάσεων Συνεργατικός Προγραμματισμός, βασισμένη σε λειτουργίες Πρόβλεψη και Εφοδιασμός (Collaborative Planning Forecasting and Replenishment - CPFR) Ανταγωνιστικό Φυσικοί πόροι, συμπίεση κόστους Ταχύτητα, Διοίκηση πληροφορίας / πλεονέκτημα γνώσης Ρυθμός αλλαγών Μακρόχρονος Άμεσος, βραχύχρονος Προκειμένου να αντιστοιχίσουμε χρονικά τα εξελικτικά στάδια του Ηλεκτρονικού Εμπόριο -έννοια που θα αναλυθεί στις παρακάτω ενότητες- µε τα αντίστοιχα της βελτιστοποίησης της Εφοδιαστικής Αλυσίδας, θεωρούμε ότι η τελευταία αποτελείται από τα εξής τέσσερα στάδια (Manthou et al. 2002): 1. Στάδιο βελτίωσης μεμονωμένων διαδικασιών Logistics, 2. Στάδιο ενοποίησης εσωτερικών επιχειρηματικών διαδικασιών, 3. Στάδιο ενοποίησης επιχειρηματικών διαδικασιών μεταξύ επιχειρήσεων και τέλος 23
4. Στάδιο δημιουργίας δυναµικών δικτύων μεταξύ εικονικών επιχειρήσεων όπως παρουσιάζεται στο επόμενο σχήμα (Σχήμα 1.6). Τα δύο πρώτα αναφέρονται στο εσωτερικό μιας επιχείρησης (εσωτερικά), ενώ τα δύο τελευταία μεταξύ δύο ή περισσοτέρων επιχειρήσεων (εξωτερικά): Σχήμα 1.6: Στάδια Μετασχηµατισµού Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας (Manthou et al. 2002) 1. Βελτίωση μεμονωμένων διαδικασιών Logistic Ορισμένοι αναλυτές ονομάζουν το στάδιο αυτό ως βασικό (fundamental) ή αρχικό (inception) (Dobbs1998, Poirer και Reiter 1998). Το στάδιο αντιπροσωπεύει τις πρώτες προσπάθειες των επιχειρήσεων της εφαρµογής τεχνικών και μεθοδολογιών Διοίκησης Εφοδιαστικής Αλυσίδας που προσβλέπουν στη βελτίωση συγκεκριμένων λειτουργιών Logistics στοχεύοντας στη καλύτερη ποιότητα και στις χαμηλότερες τιμές των προϊόντων - υπηρεσιών, στη μείωση των αποθεμάτων και στη μείωση του κόστους. Για να το επιτύχουν αυτό οι επιχειρήσεις αυτοματοποιούν 24
συγκεκριμένες λειτουργίες έχοντας µία μικρή σταθερή βάση προμηθευτών. Η δομή είναι αυστηρά ιεραρχική και η οργάνωση γίνεται βάσει λειτουργιών όπως προμηθευτής, πελάτης, προμήθειες, παραγωγή, διανομή, μεταφορές, τιμολόγηση, σχεδιασμός παραγωγής, έλεγχος υλικών, εξυπηρέτηση πελατών, πωλήσεις και μάρκετινγκ. Τα διάφορα τμήματα λειτουργούν ως ανεξάρτητες οντότητες δημιουργώντας ένα περιβάλλον που αποτελείται από επιχειρηματικές «νησίδες». Τέλος, ο χαρακτήρας του σταδίου αυτού επικεντρώνεται στα πλαίσια του εσωτερικού της οργανωσιακής δομής της επιχείρησης και όχι στον πελάτη και στην απόκτηση ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος. 2. Ενοποίηση εσωτερικών επιχειρηματικών διαδικασιών Ορισμένοι ονομάζουν το στάδιο αυτό ως διατμηματικό (cross-functional), εξελικτικό (developmental) ή στάδιο ενοποίησης (integrated). Οι επιχειρήσεις οργανώνονται γύρω από επιχειρηματικές διαδικασίες όπως στρατηγικός και λειτουργικός σχεδιασμός, πωλήσεις, προδιαγραφές, Διοίκηση ποιότητας, παραγγελιοληψία κλπ. προσπαθώντας να τις ενοποιήσουν πλήρως μέσα στα επιχειρησιακά όρια. Διαπιστώνεται µία συνεργασία μεταξύ λειτουργικών τμημάτων της επιχείρησης µε στόχο την βελτιστοποίηση των εσωτερικών της διαδικασιών και την επιχειρησιακή ολοκλήρωση. Παρατηρούνται οι πρώτες προσπάθειες ηλεκτρονικού εμπορίου διότι οι επιχειρήσεις έχουν αναπτύξει εσωτερικά δίκτυα και ολοκληρωμένα πληροφοριακά συστήματα που επιτρέπουν την αύξηση αποτελεσματικότητας της Εφοδιαστικής Αλυσίδας και της απόδοσης του δικτύου των Logistics. Το δίκτυο αυτό αναφέρεται σε επίπεδο συνεργασιών µε προμηθευτές, συνένωση διανομών και μεταφορών, παραγωγής και προμηθειών κλπ. Οι αποφάσεις που αφορούν τον σχεδιασμό και την λειτουργία της Εφοδιαστικής Αλυσίδας έχουν ισχύ για όλη την επιχείρηση και λαμβάνουν υπόψη όλους τους διαθέσιμους πόρους. Οι προσπάθειες και το ενδιαφέρον επικεντρώνονται πέρα από τη βελτιστοποίηση απόδοσης και κόστους, στην καλύτερη εξυπηρέτηση του πελάτη, στη καλύτερη και αμεσότερη δηλαδή εκτέλεση των παραγγελιών. Επίσης στο στάδιο αυτό αρχίζουν να διαφαίνονται τα πρώτα προβλήματα που αφορούν δύο µμεγάλους άξονες: 25
την αντίδραση του προσωπικού που παραμένουν προσκολλημένοι στο παραδοσιακό τρόπο οργάνωσης και στα προβλήματα (τεχνικά, οργανωτικά, χρηµατοοικονοµικά κλπ) ολοκλήρωσης. Με το πέρασμα του χρόνου οι κύριοι πελάτες απαιτούν αλλαγές και διεύρυνση των εφοδιαστικών αλυσίδων των επιχειρήσεων. Ειδικότερα απαιτείται μεγαλύτερο επίπεδο ενοποίησης των διαδικασιών που ξεκινούν από τις προμήθειες πρώτων υλών έως την πώληση των τελικών προϊόντων- υπηρεσιών στους καταναλωτές. Συμπερασματικά, βασικός στόχος των επιχειρήσεων που ανήκουν στο στάδιο αυτό είναι η αύξηση του επιπέδου ανταπόκρισης και εξυπηρέτησης στις ιδιαίτερες ανάγκες του κάθε πελάτη. 3. Ενοποίηση επιχειρηματικών διαδικασιών μεταξύ επιχειρήσεων Σ αυτό το στάδιο ο προσανατολισμός των επιχειρήσεων μεταφέρεται σε περισσότερο δυναμικά μοντέλα εξισορροπώντας την ήδη πραγµατοποιηµένη εσωτερική βελτίωση µε τις ανάγκες του εξωτερικού περιβάλλοντος ενός πλήρους δικτύου Εφοδιαστικής Αλυσίδας. Εξωτερικοί πόροι προστίθενται στη διάθεση εσωτερικών ομάδων επιδιώκοντας τη συνολική βελτίωση του δικτύου και την ικανοποίηση του τελικού καταναλωτή. Γι αυτό και το στάδιο αυτό θεωρείται ως στάδιο διευρυμένης (extended) Εφοδιαστικής Αλυσίδας ή επιχειρησιακής δικτύωσης. Υπάρχει επίσης μια μετατόπιση της Εφοδιαστικής Αλυσίδας από µία κατάσταση που το προϊόν / υπηρεσία παράγεται για να ικανοποιήσει τυχόν ζήτηση από τον πελάτη - μοντέλο ώθησης (push model), σε µία άλλη όπου η παραγωγή καθορίζεται ή όπως λέγεται «καθοδηγείται - ρυθμίζεται» από τη τελική ζήτηση - μοντέλο έλξης (pull model). Άλλοι αναλυτές ονομάζουν το στάδιο αυτό, ως στάδιο επιτάχυνσης (acceleration) όπου δημιουργούνται νέα και δυναμικά επιχειρηματικά μοντέλα καθώς επίσης και συνεργασίες προστιθέμενης αξίας (value chain constellations) (Poirer και Bauer 2001). Στη περίπτωση αυτή οι συνεργασίες σε όλα τα επίπεδα διευρύνονται και ο βαθμός ενοποίησης και συγχρονισμού της Εφοδιαστικής Αλυσίδας αποτελεί πλέον τον κρίσιμο παράγοντα επιτυχίας ή µη μιας επιχείρησης. Επίσης, πολύ σημαντικός παράγοντας είναι ο διαµοιρασµός της διαθέσιμης πληροφορίας μεταξύ των µελών 26
της Εφοδιαστικής Αλυσίδας, η «διαφάνεια» δηλαδή της ροής των πληροφοριών κατά μήκος αυτής. Έλλειψη της διαφάνειας αυτής μπορεί να επιφέρει άσχημες καταστάσεις όπως το φαινόμενο του «bullwhip effect», στο οποίο η μεταβλητότητα της ζήτησης ενισχύεται κατά μήκος της Εφοδιαστικής Αλυσίδας µε αποτέλεσμα οι επιχειρήσεις να οδηγούνται σε µη ακριβείς προβλέψεις, σε κακή χρησιμοποίηση των πόρων που διαθέτουν, σε αύξηση των αποθεμάτων τους και σε ανεπαρκή εξυπηρέτηση των τελικών τους πελατών (Lee et al. 1997). Επίσης, στο στάδιο αυτό η στρατηγική των επιχειρήσεων συνίσταται στην απόκτηση µμεγαλύτερου μεριδίου αγοράς. Για να το επιτύχουν αυτό οι επιχειρήσεις δημιουργούν ισχυρές σχέσεις µε βασικούς πελάτες παρέχοντας προϊόντα-υπηρεσίες προσαρμοσμένες στον πελάτη, ακόμα παρέχοντας πληροφόρηση προστιθέμενης αξίας, διαφοροποιώντας τις παρεχόμενες υπηρεσίες τους από αυτές των ανταγωνιστών. Απόδειξη στα ανωτέρω παρείχε ο Handfiled µε την έρευνα που πραγματοποίησε στο σύστημα προμηθειών επιχειρήσεων (Handfiled et al. 2000). Η έρευνα κατέδειξε το σημαντικό ρόλο της Διοίκησης των σχέσεων μεταξύ των µελών μιας Εφοδιαστικής Αλυσίδας και την αρνητική επίδραση που μπορεί να έχει η έλλειψη ισχυρών δεσμεύσεων μεταξύ τους. 4. ημιουργία δυναµικών δικτύων μεταξύ εικονικών επιχειρήσεων Η δημιουργία συνεργατικών μοντέλων ηλεκτρονικής Εφοδιαστικής Αλυσίδας και η εγκαθίδρυση δικτύων πλήρης διασύνδεσης αποτελούν τα κύρια χαρακτηριστικά του σταδίου αυτού. Έννοιες όπως η αναβαθμισμένη (advanced) Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας και η Διοίκηση εξωτερικών / δυναµικών δικτύων, γίνονται πράξη. Στόχος τους η βέλτιστη εκμετάλλευση και χρήση όλων των διαθέσιμων εσωτερικών και εξωτερικών πόρων, η μείωση του συνολικού κόστους στο μέγιστο δυνατό βαθμό και η πλήρης ικανοποίηση του τελικού πελάτη. Η δημιουργία του δυναμικού αυτού περιβάλλοντος οδηγεί στη βελτιστοποίηση της Εφοδιαστικής Αλυσίδας και την άνθηση των εφαρμογών του νέου ηλεκτρονικού εμπόριο. Όλες οι προσπάθειες αποβλέπουν στην υιοθέτηση νέων επιχειρηματικών μοντέλων 27
βασισμένων εξ ολοκλήρου στο διαδίκτυο που θα βοηθήσουν και θα οδηγήσουν την επιχείρηση (ή καλύτερα το αναπτυσσόμενο δίκτυο των επιχειρήσεων) σε µία κυρίαρχη θέση στην αγορά. Στο στάδιο αυτό δημιουργούνται κοινότητες (communities) ή ηλεκτρονικές αγορές (marketplaces) ή συνέργιες εφοδιαστικών αλυσίδων. Οι επιχειρήσεις δημιουργούν δίκτυα Εφοδιαστικής Αλυσίδας μεταξύ τους µε κοινούς στόχους και αντικειμενικούς σκοπούς. Η δυναμική φύση των δικτύων μεταξύ των επιχειρήσεων προσδίδει ένα σημαντικό ανταγωνιστικό πλεονέκτημα στις συμμετέχοντες επιχειρήσεις και τις καθιστά ικανές να αντιμετωπίσουν τις νέες συνθήκες της παγκοσμιοποιημένης αγοράς (Simchi-Levi 2000,Kulin και Rosenbaum, 2000). Έμφαση δίνεται στην επιλογή των κατάλληλων συνεργατών η οποία βασίζεται στις ιδιαίτερες δεξιότητες κάθε επιχείρησης- µέλους καθώς επίσης και στο υψηλό επίπεδο ενοποίησης πληροφοριών και διαδικασιών ανάμεσα στα µέλη, στοιχεία που προσδίδουν αξία στον πελάτη και αυξάνουν την αποδοτικότητα των εφοδιαστικών αλυσίδων. Μέσω της πλήρους συνεργασίας, οι εμπλεκόμενες επιχειρηματικές οντότητες της Εφοδιαστικής Αλυσίδας μπορούν να συµµετέχουν σε διαδικασίες όπως αυξημένος σχεδιασμός προγραμματισμός χρονοδιαγράμματος (Advanced Planning and Scheduling), έλεγχος και παρακολούθηση ζήτησης και Διοίκησης αποθεμάτων (Hamel και Prahaland 1990). Συνοψίζοντας, στο στάδιο αυτό οι συνεργατικές σχέσεις δίνουν τη δυνατότητα υλοποίησης όλων των πλεονεκτημάτων που δύναται να προσφέρει ένα δυναμικό δίκτυο μεταξύ εικονικών επιχειρήσεων. 1.2.3 Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας σαν Υπερσύνολο των Logistics Μέχρι πρόσφατα οι έννοιες των Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας και Logistics θεωρούνταν έννοιες ταυτόσημες. Αυτό οδηγούσε αυτόματα σε µία σύγχυση σχετικά µε το σαφή καθορισμό τους. Στη πραγματικότητα η σύγχυση αυτή προέκυπτε από το γεγονός ότι κατά πολλούς και οι δύο έννοιες συμπεριλάμβαναν τις ίδιες δραστηριότητες μιας επιχείρησης. Τη σύγχυση αυτή ενίσχυαν και οι εξής ακόμη λόγοι: 1. Η αντίληψη για τη Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας προήρθε από τη βιβλιογραφία που αφορούσε τα Logistics. 28
2. Οι εμπορικές εφαρμογές που αναπτύχθηκαν και εισήλθαν στην αγορά τις τελευταίες δεκαετίες από διαφόρους προμηθευτές και που αυτοχαρακτηριζόντουσαν ως πληροφοριακά συστήματα Διοίκησης Εφοδιαστικής Αλυσίδας ουσιαστικά παρείχαν τις ίδιες δυνατότητες και εργαλεία µε τις αντίστοιχες εφαρμογές των Logistics. 3. Τέλος, η εμμονή / έμφαση των επιχειρήσεων στη προσπάθεια βελτιστοποίησης μερικών µόνο από τις διαδικασίες Logistics όπως η αποθήκευση, μεταφορές, προμήθειες κλπ. και όχι η συνολική βελτιστοποίηση µέσω της συστηματικής προσέγγισης. Όμως, είναι γεγονός ότι η προστιθέμενη αξία προς τον πελάτη και η ικανοποίησή του, παράγοντες που ενισχύουν τον ανταγωνιστικό χαρακτήρα της Εφοδιαστικής Αλυσίδας, απαιτούν για την επίτευξή τους πολλά περισσότερα από τις μεμονωμένες διαδικασίες Logistics (Γάγαλης 2002). Συνεπώς χρειάστηκαν αρκετά χρόνια για να υιοθετηθεί η άποψη ότι η Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας είναι κάτι περισσότερο από ένα νέο όνομα ή συνώνυμο για τα Logistics. Ότι δηλαδή η Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας στοχεύει στην ενοποίηση και Διοίκηση των βασικών επιχειρηματικών διαδικασιών κατά μήκος όλης της Εφοδιαστικής Αλυσίδας και όχι στην ενοποίηση των διαδικασιών στα διάφορα στάδια της Εφοδιαστικής Αλυσίδας. Η ανωτέρω διαφοροποίηση οδήγησε το Council of Logistics Management στην τροποποίηση του αρχικού ορισμού για τα Logistics, από τον οποίο γίνεται ξεκάθαρο ότι η Διοίκηση των διαδικασιών Logistics αποτελεί ένα υποσύνολο / τμήμα της Διοίκησης Εφοδιαστικής Αλυσίδας. Ο νέος ορισμός είναι ο ακόλουθος: τα Logistics αποτελούν το τμήμα εκείνο της Διοίκηση Εφοδιαστικής Αλυσίδας που σχεδιάζει, υλοποιεί και ελέγχει την αποτελεσματική και αποδοτική ροή και αποθήκευση προϊόντων, υπηρεσιών και σχετικών πληροφοριών από την αρχική παραγγελία / παραγωγή μέχρι την τελική παράδοση στον τελικό καταναλωτή, µε σκοπό την εκπλήρωση των απαιτήσεων του πελάτη (CLM 1998). 29
1.3 Σχέσεις στην Εφοδιαστική Αλυσίδα Η Εφοδιαστική Αλυσίδα σε μεγάλο βαθμό είναι μια αλυσίδα σχέσεων μεταξύ πληθώρας επιχειρήσεων. Αυτές οι σχέσεις μπορούν να πάρουν διάφορες μορφές μέσα στην Εφοδιαστική Αλυσίδα και να συνυπάρχουν. Η φύση των σχέσεων στην Εφοδιαστική Αλυσίδα επηρεάζει καθοριστικά την ανταλλαγή πληροφοριών και δεδομένων, τη ροή των προϊόντων και εν τέλει την αποτελεσματικότητα και την αποδοτικότητα της αλυσίδας και των επιχειρήσεων. Σε γενικές γραμμές οι σχέσεις μεταξύ των οντοτήτων στην Εφοδιαστική Αλυσίδα διαβαθμίζονται μεταξύ δύο ορίων, των απλών συναλλαγών, όπου το επίκεντρο είναι οι ανταγωνιστικές τιμές των προϊόντων, και των συνεργατικών σχέσεων, όπου οι εταιρίες αναπτύσσουν ισχυρούς δεσμούς με σκοπό μειώσεις κόστους, αύξηση αξίας, αμοιβαία οφέλη (Kanter, 1994). Ανάμεσα σε αυτά τα δύο όρια εμφανίζονται πολλές διαβαθμίσεις. Οι Slack et al., (2001) για παράδειγμα, διακρίνουν πέντε μορφές οργάνωσης: βραχυπρόθεσμη ανταλλαγή, μέσο-μακροπρόθεσμη ανταλλαγή, συντονισμένος διαμοιρασμός κερδών, μακροπρόθεσμη συμμαχία και σύμπραξη (joint venture). Οι Spekman et al. (1998), από την άλλη, διακρίνουν τέσσερα στάδια στις σχέσεις μεταξύ των οντοτήτων. Το στάδιο των διαπραγματεύσεων ανοιχτής αγοράς (open-market negotiations), όπου οι επιχειρήσεις έχουν αντίπαλες σχέσεις και συζητήσειςεπικοινωνία μόνο για τις τιμές. Το στάδιο της συνέργιας (co-operation), όπου οι επιχειρήσεις έχουν λιγότερους προμηθευτές και δημιουργούν μακροπρόθεσμα συμβόλαια. Το στάδιο του συντονισμού (co-ordination), κατά το οποίο οι επιχειρήσεις αρχίζουν και αναπτύσσουν ισχυρούς πληροφοριακούς διαύλους καθώς και στενότερη αλληλεπίδραση, και τέλος το στάδιο της συνεργασίας (collaboration), κατά το οποίο οι σχέσεις χαρακτηρίζονται από εμπιστοσύνη, δέσμευση και κοινή σύμπλευση για το μέλλον και οι επιχειρήσεις σχεδιάζουν στρατηγικά μελλοντικές ενέργειες, αντιμετωπίζουν τα προβλήματα από κοινού και μοιράζονται τεχνολογία και εφαρμογές. 30
1.4 Η Έννοια και η Φύση της Συνεργασίας στην Εφοδιαστική Αλυσίδα Η αναγνώριση τις τελευταίες δεκαετίες της Εφοδιαστικής Αλυσίδας, ως πεδίο κλειδί για την επιτυχία των επιχειρήσεων, σε αντίθεση με την παραδοσιακή ενδοεπιχειρησιακή επικέντρωση στις εσωτερικές διαδικασίες, υπήρξε μια μεγάλη αλλαγή και πρόκληση για το modus operandi των επιχειρήσεων. Σε πολλές περιπτώσεις, η ικανότητα των επιχειρήσεων να ανταγωνίζεται συνδέθηκε άμεσα με την ικανότητα τους να συνεργάζονται με άλλες επιχειρήσεις. Πολλοί συγγραφείς διαπίστωσαν εδώ και χρόνια την αυξημένη ανάγκη για συνεργασία, αναγνωρίζοντας τη δημιουργία στενών και μακροχρόνιων συνεργασιών με προμηθευτές σε διάφορα επίπεδα της Εφοδιαστικής Αλυσίδας, ως ένα μέσο για δημιουργία περισσότερο αποδοτικών και ανταποκρίσιμων εφοδιαστικών αλυσίδων, ώστε να προσφερθεί στους πελάτες εξαιρετική αξία. Η συνεργασία περιλαμβάνει οργανισμούς και επιχειρήσεις οι οποίες εργάζονται από κοινού σε ένα επίπεδο πέρα από τις απλές εμπορικές σχέσεις. Στο επίπεδο της Εφοδιαστικής Αλυσίδας, συνεργασία σημαίνει ότι τα μέλη της αλυσίδας εμπλέκονται σε δραστηριότητες συντονισμού οι οποίες ξεπερνούν τα όρια των οργανισμών τους. Τα τελευταία χρόνια, τα θέματα συνεργασίας έχουν προκαλέσει τεράστιο ενδιαφέρον στην έρευνα στο πεδίο της Εφοδιαστικής Αλυσίδας. Δύο σημαντικά θέματα στην συνεργασία στην Εφοδιαστική Αλυσίδα είναι το πώς οι διαδικασίες της Εφοδιαστικής Αλυσίδας θα διοικηθούν και πώς οι σχέσεις στην Εφοδιαστική Αλυσίδα θα σχεδιαστούν και θα εφαρμοστούν. Με βάση και τα παραπάνω ένα γενικό ερευνητικό πλαίσιο για τη συνεργασία στην Εφοδιαστική Αλυσίδα παρουσιάζεται στο παρακάτω σχήμα (σχήμα 1.7) 31