ΕΠΕΑΕΚ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥ ΩΝ ΤΟΥ Τ.Ε.Φ.Α.Α.ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ - ΑΥΤΕΠΙΣΤΑΣΙΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗ ΥΓΕΙΑΣ ΑΝΑΨΥΧΗΣ & ΟΡΓΑΝΩΣΗΣ ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΜΑΘΗΜΑ ΕΙ ΙΚΟΤΗΤΑΣ Ε Εξαµήνου σπουδών: «Αναψυχή Ανοικτών Χώρων, ραστηριότητες Βουνού» 7η ιάλεξη: «Η δραστηριότητα του Προσανατολισµού» Orienteering Ι ΑΣΚΩΝ: ρ. Κουθούρης Χαρίλαος, Λέκτορας στην ιοίκηση ραστηριοτήτων Αναψυχής Θέµατα που θα αναπτυχθούν στην παρούσα διάλεξη: Η έννοια του προσανατολισµού ως δραστηριότητα Τα σηµεία του ορίζοντος Προσανατολισµός µε φυσικά µέσα Προσανατολισµός µε πυξίδα Ορισµός του αζιµούθιου Εύρεση του αντίστροφου αζιµούθιου Ανάγνωση χάρτου Υπόµνηµα χάρτου Κλίµακα χάρτου Ο ορισµός της ισοϋψούς καµπύλης Καταγραφή στο χαρτί συγκεκριµένης πορείας. Ταχύ οδοιπορικό. Εύρεση της πορείας µε δύσκολες συνθήκες Ο προσανατολισµός ως αθλητική δραστηριότητα Οπροσανατολισµός είναι µια έννοια γνωστή από τα χρόνια της αρχαιότητας. Οι άνθρωποι πάντα είχαν την ανάγκη να γνωρίζουν τεχνικές σχετικά µε τον προσανατολισµό, για λόγους µετακίνησης, στρατιωτικούς, θρησκευτικούς, εµπορικούς Στη σύγχρονη εποχή, ο προσανατολισµός έχει περιορισθεί σε δραστηριότητες ή επαγγέλµατα που η χρήση παρόµοιων γνώσεων είναι απαραίτητη κι επιβεβληµένη, όπως η αεροπορία, η ναυσιπλοΐα κλπ Οπροσανατολισµός ως προϋπόθεση ασφαλούς µετακίνησης Οπροσανατολισµός ως «τεχνική» ή «λειτουργία» χρησιµοποιείται σε δραστηριότητες που έχουν αθλητικό, ή χαρακτήρα αναψυχής, όπως ο αγωνιστικός προσανατολισµός, αλλά και οι υπαίθριες δραστηριότητες, όπως η ιστιοπλοΐα, η ορειβασία, η πλεύση µε κανό σε λίµνη κλπ Ηάγνοια ή έλλειψη γνώσεων προσανατολισµού σαφώς εγκυµονεί κινδύνους σε περιπτώσεις ατόµων που κινούνται στην φύση, σε άγνωστες ή δύσβατες περιοχές και ιδιαίτερα µε την παρουσία δυσµενών καιρικών συνθηκών (οµίχλη, χιόνι, καταιγίδα, σκοτάδι), Οπροσανατολισµός ως λειτουργία, προϋποθέτει την γνώση χρήσης οργάνων, όπως του χάρτη, της πυξίδας και του αλτίµετρου. Η έλλειψη των συγκεκριµένων γνώσεων µπορεί να οδηγήσει ένα άτοµο σε απρόβλεπτες, δύσκολες, και κάποιες φορές µη άµεσα αντιµετωπίσιµες καταστάσεις.. 1
Τι σηµαίνει όµως προσανατολισµός; Με τη λέξη προσανατολισµό, εννοούµε α)το σύνολο των ενεργειών και αποφάσεων ενός ατόµου ή οµάδος, ώστε να προσδιορίσει µε ακρίβεια η θέση του / της στον ευρύτερο χώρο, πάντοτε σε σχέση µε τα τέσσερα σταθερά σηµεία του ορίζοντα. β)να είναι έχει την ικανότητα να αποτυπώσει στον χάρτη, µια συγκεκριµένη πορεία ανάµεσα σε δύο σηµεία και να την ακολουθήσει µε ακρίβεια. Όπως επίσης να µπορεί να ακολουθήσει µία ήδη προσχεδιασµένη πορεία από κάποιον άλλο., διαβάζοντας µόνον τον χάρτη και κάνοντας χρήση της πυξίδας. Ορίζοντας Στον προσανατολισµό συχνά αναφερόµαστε στην έννοια του ορίζοντος. Ορίζοντας είναι το σύνολο (θεωρητικά και µε προοπτική) των σηµείων επαφής του εδάφους µε τον ουράνιο θόλο. Στην τέλεια µορφή του αποτελεί την περιφέρεια ενός κύκλου (πχ όταν βρισκόµαστε στην έρηµο) Τα σηµεία του ορίζοντα Τα τέσσερα βασικά σηµεία στον ορίζοντα είναι ο Βορράς 0 0 /360 0, ο Νότος 180 0, η Ανατολή 90 0, και η ύση 270 0. Αντίστοιχες ονοµασίες των ανέµων που πνέουν από τα συγκεκριµένα σηµεία είναι: Τραµοντάνα, Οστρια, Πουέντε, Ζέφυρος. Υπάρχουν δυο τρόποι προσανατολισµού: Α) Με εµπειρικά µέσα Β) Με την χρήση χάρτου και πυξίδας Εµπειρικά µέσα κατά την διάρκεια της ηµέρας που µπορούν να ορίσουν τον προσανατολισµό είναι: ο ήλιος, η σελήνη, τα άστρα, τα δέντρα, τα φυτά, οι λειχήνες, οι φωλιές και η κίνηση των ζώων. Ο προσανατολισµός µε εµπειρικά µέσα είναι χονδρικός και βοηθά άτοµα µε µεγάλη εµπειρία ή γνώστες της συγκεκριµένης περιοχής. Με εµπειρικά µέσα την νύκτα Ο πρώτος αστερισµός που πρέπει να αναζητήσει κανείς στον ουράνιο θόλο, είναι η Μεγάλη Άρκτος. που βρίσκεται πάντα στο βόρειο τµήµα του ορίζοντα. Αναγνωρίζεται εύκολα και από το σχήµα που σχηµατίζουν τα επτά αστέρια που την αποτελούν. Κάθε νύχτα µπορεί να φανεί ο αστερισµός της Μεγάλης Άρκτου, µόνο που σε ορισµένη εποχή κατά τη διάρκεια του έτους, Αν από τη βάση του αστερισµού, άστρα 1 και 2 του τετραγώνου που σχηµατίζει το σώµα της Μεγάλης Άρκτου προεκτείνουµε σε ευθεία γραµµή την απόσταση πέντε φορές, θα βρούµε τον πολικό αστέρα που είναι το τελευταίο και το πιο λαµπερό αστέρι της ουράς της Μικρής Άρκτου. Ο Πολικός Αστέρας βρίσκεται πάντα πάνω από το γεωγραφικό Βορρά. Με επινόηση κατασκευών Ακόµη, ένα ρολόι, µια βελόνα, ένα ξυραφάκι, ένα κλαδί σε συνδυασµό µε την κατάλληλη γνώση για σωστή χρήση αυτών, καθώς και λίγη φαντασία κι εφευρετικότητα, προσφέρουν πρόσθετες δυνατότητες για επιτυχή προσανατολισµό 2
Β) Με την χρήση χάρτου και πυξίδας Τι είναι χάρτης. Χάρης ονοµάζεται η πλήρης και µε ακρίβεια αποτύπωση σε χαρτί (µε αναλογία) ενός µέρους πραγµατικού εδάφους Είδη χαρτών Πολιτικός, γεωφυσικός, στρατιωτικός, ναυτίκός Προσανατολισµός χάρτου Το επάνω µέρος του χάρτη πάντοτε εκ κατασκευής του είναι προσανατολισµένο προς τον βορρά. Σε κάθε περίπτωση, παρά του ότι υπάρχει ένδειξη του βορρά σε κάθε χάρτη, όταν τον διαβάζουµε φροντίζουµε εµείς οι ίδιοι πρώτα και µε χρήση της πυξίδας να τον προσανατολίσουµε πριν από κάθε άλλη ενέργεια. Κλίµακα χάρτου Κλίµακα χάρτου ονοµάζεται η αναλογία µεταξύ του πραγµατικού εδάφους της αποτύπωσής του σε µικρογραφία στο χαρτί Η κλίµακα 1:5000, εκφράζει την αναλογία ότι 5000 µέτρα µήκους πραγµατικού εδάφους, αναπαριστώνται ως 1 µέτρο στο χαρτί. Ή αντίστοιχα 5000 εκατοστά (ή 50 µέτρα) αναπαριστώνται στο χαρτί ως 1 εκ. Ισοϋψείς καµπύλες Εκφράζουν τον γεωµετρικό τόπο σηµείων στον χάρτη, που βρίσκονται στο ίδιο υψόµετρο, δηλαδή απέχουν το ίδιο ύψος από την επιφάνεια της θαλάσσης. Σε χάρτη µε κλίµακα 1:50.000, δύο διαδοχικές ισοϋψείς καµπύλες δείχνουν διαφορά 20 µέτρων. Η κάθετη απόσταση µεταξύ 2 ισοϋψών ονοµάζεται ισοδιάσταση και εκφράζει πάντα την ίδια απόσταση ανάµεσα σε όλες τις καµπύλες του χάρτη. Υπόµνηµαχάρτου Υπόµνηµα χάρτου ονοµάζεται ο χώρος όπου αναφέρεται η πραγµατική σηµασία όλων των κρυπτογραφηµένων στοιχείων που κάνει χρήση ο χαρτογράφος για να αναπαραστήσει λεπτοµέρειες τις πραγµατικότητας στον περιορισµένο χώρο του χάρτου. Τα στοιχεία αυτά αναπαριστούν κτήρια, πηγές, µονοπάτια, στάβλους, καταφύγια, υψοµετρικά κλπ. Τι είναι πυξίδα Ηγη είναι ένας τεράστιος µαγνήτης που έλκει τη µαγνητική βελόνα της πυξίδας και τη φέρνει πάντα να δείχνει προς βορρά. Η διεύθυνση που παίρνει η µαγνητική βελόνα δεν συµπίπτει µε τον αληθινό βορρά, δηλαδή το Βόρειο Πόλο. Έχει µια µικρή διαφορά, γιατί η γη δεν είναι µαγνητισµένη ακριβώς σύµφωνα µε τον άξονα περιστροφής της γης. Έτσι η µαγνητική βελόνα δείχνει το µαγνητικό βορρά. 3
Απόκλιση ή εκτροπή σε µία πυξίδα, ονοµάζεται η γωνία που σχηµατίζεται µεταξύ του γεωγραφικού και του µαγνητικού Βορρά Για να κάνουµε τη διόρθωση της εκτροπής, µπορούµε να χρησιµοποιήσουµε δυο τρόπους: Προσθέτοντας ή αφαιρώντας την απόκλιση στην ένδειξη της πυξίδας Στην πατρίδα µας η απόκλιση είναι ελάχιστη, και πρακτικά δεν επηρεάζει τον προσανατολισµό. εν την λαµβάνουµε υπ όψιν µας. Όργανο καταγραφής του ύψους. Αλτίµετρο Είναι ένα σηµαντικό µέσο, τόσο για τον υπολογισµό του ύψους και την εύρεση του προσανατολισµού, όσο και για τον προγραµµατισµό του χρόνου και την πρόβλεψη του καιρού. Η λειτουργία του υψοµετρικού οργάνου βασίζεται στην ατµοσφαιρική πίεση. Η ατµοσφαιρική πίεση ελαττώνεται όσο µεγαλώνει το υψόµετρο, και προκαλεί, διαµέσου ενός µηχανικού συστήµατος πιέσεως, αποκλίσεις από τον δείκτη από την κλίµακα µέτρησης. Οι αποκλίσεις αυτές δείχνουν τα υψόµετρα. Η βαροµετρική πίεση, µε τις αλλαγές του καιρού επηρεάζει άµεσα το αλτίµετρο. Γι αυτό είναι απαραίτητο να διορθώνεται κάθε λίγο το υψοµετρικό αυτό όργανο, µε την κάθε ευκαιρία που κάποιος βρίσκεται σε σηµείο που γνωρίζει το υψόµετρο. (καταφύγεια, υψοµετρικά, γνωστά σηµεία που αναγνωρίζει στον χάρτη. Προσδιορισµός του Αζιµούθιου Αζιµούθιο ονοµάζουµε την δεξιόστροφη (πάντα) γωνία που σχηµατίζεται έχοντας: κορυφή την θέση του ατόµου που προσανατολίζεται, µία της πλευρά, την σύνδεση του σηµείου του βορρά µε το σηµείο που είναι το άτοµο και άλλη της πλευρά, την ένωση του σηµείου που βρίσκεται το άτοµο µε το σηµείο σκόπευσης που µας ενδιαφέρει. Χρήση του αζιµούθιου Το αζιµούθιο, ως γωνία σε σχέση µε το σηµείο του Βορρά, στην ουσία προσδιορίζει στον χώρο µία συγκεκριµένη (σε µοίρες) κατεύθυνση που πρέπει να ακολουθήσουµε, ώστε να προσεγγίσουµε ένα ορισµένο από πριν σηµείο. Η πορεία µας τελικά, είναι το σύνολο µικρών διαδροµών (10-100 µέτρων) µε διαφορετικά προφανώς «αζιµούθια», και που καταγράφονται σε ένα κοµµάτι χαρτιού, που ονοµάζουµε «οδοιπορικό». Αντίστροφο Αζιµούθιο Ηδιαδικασία επιστροφής από ένα σηµείο που προσεγγίσαµε µε συγκεκριµένη γωνία πορείας (αζιµούθιο), στην αρχική µας θέση, δηµιουργεί την γνώση της αντίστοιχης (αντίστροφης) «γωνίας» πορείας επιστροφής. ηλαδή του αντίστροφου αζιµούθιου. Πρακτικά όταν το αζιµούθιο προσέγγισης είναι κάτω από 180 0 (πχ 100 0 ) τότε το αντίστροφο βρίσκεται εάν προσθέσουµε 180 0, δηλ να ακολουθήσουµε αζιµούθιο 280 0. Εάν είναι πάνω από 180 (πχ 220) αφαιρούµε 180 Παραδείγµατα για εφαρµογή Καταγράψτε τα αζιµούθια που πρέπει να ακολουθήσουν τά άτοµα που συµµετέχουν στην αναπαριστώµενη δράση, για να επισκεφθούν όλα τα σηµεία δραστηριοτήτων. 4
Σχετική βιβλιογραφία 1. Phyllis Ford, Jim Blanchard (1993). Leadership and Administration of Outdoor Pursuits. Venture Publishing, U.S.A. 2. Simon Priest & Michael A. Gass (1997). Effective leadership in Adventure Programming. Human Kinetics, U.S.A. Θέµατα για συζήτηση, προβληµατισµό Συζητήστε το ζήτηµα της ασφάλειας κατά την διάρκεια µιας διαδροµή προσανατολισµού σε δασική έκταση Συζητήστε τις ηλικιακές οµάδες που µπορούν να λάβουν µέρος σε δραστηριότητα προσανατολισµού. Εστιάστε σε παιδική ηλικία 5-6 ετών και δώστε µία δική σας εκδοχή προσανατολισµού. Επίλογος Ηδραστηριότητα του προσανατολισµού είναι άκρως ενδιαφέρουσα ως εκπαιδευτική διαδικασία διότι: Οξύνει την αντίληψη των παιδιών ίνει την δυνατότητα γνωριµίας µε το φυσικό περιβάλλον Ασκεί, ψυχαγωγεί τους συµµετέχοντες Έχει πολλές εφαρµογές (πχ µέρος παιγνιδιού θησαυρού Μπορεί να σώσει από δύσκολες καταστάσεις 5