ΔΡΓΑΣΖΡΗΑΚΔ ΑΚΖΔΗ ΟΗΚΟΛΟΓΗΑ I

Transcript

1 1

2 ΔΡΓΑΣΖΡΗΑΚΔ ΑΚΖΔΗ ΟΗΚΟΛΟΓΗΑ I ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ Η.ΒΗΟΛΟΓΗΚΔ ΜΟΡΦΔ ΚΑΗ ΒΗΟΦΑΜΑΣΑ 3 ηφρνη εξγαζηεξίνπ Θεσξεηηθφ ππφβαζξν Γηεμαγσγή άζθεζεο II.ΚΛΗΜΑΣΗΚΖ-ΒΗΟΚΛΗΜΑΣΗΚΖ ΑΝΑΛΤΖ 14 Δηζαγσγή 14 Κιηκαηηθή Αλάιπζε 14 Βηνθιηκαηηθή Αλάιπζε 15 Γηεμαγσγή άζθεζεο 22 ΗΗΗ.ΟΗ ΑΤΞΖΣΗΚΟΗ ΓΑΚΣΤΛΗΟΗ ΣΧΝ ΓΔΝΓΡΧΝ Χ ΓΔΗΚΣΔ ΟΗΚΟΛΟΓΗΚΖ ΠΑΡΑΓΧΓΗΚΟΣΖΣΑ ΚΑΗ ΚΛΗΜΑΣΗΚΖ ΑΛΛΑΓΖ Γηαπηζηψζεηο θαη πξνβιέςεηο γηα ην παξφλ θαη ην κέιινλ ηνπ θιίκαηνο ζε 27 Μεζφγεην θαη Διιάδα Οη απμεηηθνί δαθηχιηνη ησλ δέλδξσλ σο κέζα γηα ηελ ρξνλνιφγεζε γεγνλφησλ 28 αιιά θαη σο θιηκαηηθνί δείθηεο ηνπ παξειζφληνο Γηεμαγσγή άζθεζεο 32 ΗV.ΑΚΖΖ ΠΔΓΗΟΤ ΣΡΟΦΗΛΗΑ: ΤΓΡΟΣΟΠΟ ΓΗΔΘΝΟΤ ΖΜΑΗΑ 33 Γεληθή πεξηγξαθή Σχπνη βιάζηεζεο ΣΡΧΜΑΣΧΖ ΒΛΑΣΖΖ Θεσξεηηθφ ππφβαζξν Πνηνηηθή πεξηγξαθή ηεο ζηξσκάησζεο Πνζνηηθή πεξηγξαθή ηεο ζηξσκάησζεο Γηεμαγσγή άζθεζεο ΦΤΣΟΚΟΗΝΧΝΗΟΛΟΓΗΚΖ ΜΔΘΟΓΟ BRAUN-BLANQUET Αλαιπηηθή θάζε πλζεηηθή θαη πληαμηλνκηθή θάζε Δθαξκνγή ηεο κεζφδνπ ηνπ BRAUN-BLANQUET Γηεμαγσγή άζθεζεο

3 I. ΒΗΟΛΟΓΗΚΔ ΜΟΡΦΔ ΚΑΗ ΒΗΟΦΑΜΑΣΑ ηόρνη εξγαζηεξίνπ ηφρνη ηνπ εξγαζηεξίνπ απηνχ είλαη: λα κάζεηε λα θαηαηάζζεηε ηα θπηά ζηηο δηάθνξεο θαηεγνξίεο βηνκνξθώλ ηνπο (απμεηηθή κνξθψλ), νη νπνίεο εθθξάδνπλ ηηο πξνζαξκνγέο πνπ έρνπλ αλαπηχμεη ηα θπηά ζηηο νηθνινγηθέο ζπλζήθεο ηνπ πεξηβάιινληνο λα απεηθνλίδεηε ηα % πνζνζηά ησλ επί κέξνπο βηνκνξθψλ, σο βηνθάζκαηα, είηε ιακβάλνληαο ππ' φςε κφλν ηνλ αξηζκφ ησλ εηδψλ πνπ αλήθνπλ ζε θάζε κία βηνκνξθή, είηε ζπλππνινγίδνληαο ην βαζκφ πιεζνθάιπςεο ηνπ είδνπο. λα εξκελεύεηε ηνπο δηαθνξεηηθνχο ηχπνπο βηνθαζκάησλ. Θεσξεηηθό ππόβαζξν Με βάζε ηελ εμσηεξηθή κνξθή (θπζηνγλσκία) θαη ηνλ ηχπν αλάπηπμεο ηνπο, ηα θπηά θαηαηάζζνληαη ζε δηάθνξεο βηνκνξθέο ή απμεηηθέο κνξθέο. Ζ βηνκνξθή, απφ ηε κηα είλαη ραξαθηεξηζηηθφ γλψξηζκα ηεο ηδηνζπζηαζίαο θάζε είδνπο (γλσξίζκαηα θιεξνλνκηθά ζηαζεξά θαη ακεηάβιεηα ππφ νπνηεζδήπνηε ζπλζήθεο δσήο) θαη απ ηελ άιιε είλαη απνηέιεζκα ηεο πξνζαξκνγήο ηνπ ζε δηαθνξεηηθέο πεξηβαιινληηθέο ζπλζήθεο (γλσξίζκαηα πνπ δελ είλαη θιεξνλνκηθά ζηαζεξά). Δπνκέλσο, φπσο αλαθέξεηαη θαη απφ ηνλ BRAUN- BLANOUET (1964), ε ελαξκφληζε θαη ε πξνζαξκνγή ησλ θπηψλ ζηηο νηθνινγηθέο ζπλζήθεο ηνπ πεξηβάιινληνο εθθξάδεηαη κε ηηο βηνκνξθέο. Όηαλ κηα νκάδα θπηψλ παξνπζηάδεη -αλεμάξηεηα απφ ηηο θπινγελεηηθέο ηνπο ζρέζεηο- ηηο ίδηεο νηθνινγηθέο απαηηήζεηο θαη ηα ίδηα γλσξίζκαηα πξνζαξκνγήο πξνο ηηο ζπλζήθεο ηνπ πεξηβάιινληνο, ηφηε ιέκε φηη ηα θπηά αλήθνπλ ζηελ ίδηα βηνινγηθή κνξθή. Σν πην ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα απνηεινχλ δχν γλσζηά θπηά ηεο Διιεληθήο ρισξίδαο πνπ αλ θαη αλήθνπλ ζε δχν πνιχ δηαθνξεηηθέο νηθνγέλεηεο (Rosaceae θαη Euphorbiaceae), σζηφζν έρνπλ ηελ ίδηα εμσηεξηθή αθαλζψδε ζηξσκαηνεηδε βιαζηεηηθή κνξθή. Πξφθεηηαη γηα ηα είδε: Sarcopoceriujn spinosum (αζηνηβή) θαη Euphorbia acanthothamnos (γαιαζηνηβή). 3

4 Ζ επηλφεζε ησλ βηνινγηθψλ κνξθψλ κε δηάθνξνπο θάζε θνξά ραξαθηεξηζκνχο (απμεηηθέο κνξθέο, βιαζηεηηθέο κνξθέο, βηνκνξθέο, βηνινγηθέο κνξθέο θηι.), άξρηζε ήδε απφ ηα πξψηα ζηάδηα ηεο Φπηνγεσγξαθίαο θαη κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ δεκηνπξγήζεθαλ δηάθνξα ζπζηήκαηα θαηάηαμεο ηνπο. Χζηφζν, επξχηαηε εθαξκνγή ηφζν ζηελ έξεπλα ηεο ρισξίδαο δηαθφξσλ πεξηνρψλ, φζν θαη ζηε θπηνθνηλσληνινγία, είρε θαη ζπλερίδεη λα έρεη ην ζχζηεκα θαηάηαμεο βηνκνξθψλ ηνπ RAUNKIAJER (1934). ύζηεκα θαηάηαμεο βηνκνξθώλ ηνπ RAUNKIAER Σν ζχζηεκα θαηάηαμεο ηνπ RAUNKIAER, βαζίδεηαη ζηε ζέζε θαη ζηελ πξνζηαζία ησλ νξγάλσλ αλαλέσζεο ηνπ θπηνχ θαηά ηε δπζκελή γη απηά ρξνληθή πεξίνδν (δηαρείκαζε ή δηαζεξηζκφο) ζε ζρέζε κε ηελ επηθάλεηα ηνπ εδάθνπο. Οη θχξηεο νκάδεο ζην ζχζηεκα ησλ βηνινγηθψλ κνξθψλ ηνπ RAUNKIAER, πνπ αξγφηεξα ηξνπνπνηήζεθε θαη ηειεηνπνηήζεθε απφ άιινπο εξεπλεηέο (BRAUN-BLANQUET, ELLENBERG), είλαη νη παξαθάησ (ρήκα 1, Πίλαθαο 1), φζνλ αθνξά ηα ξηδνβνινχληα θπηηθά είδε: ρήκα 1. Οη 5 βαζηθέο θαηεγνξίεο βηνινγηθψλ κνξθψλ ηνπ ζπζηήκαηνο θαηάηαμεο ηνπ RAUNKIAER. 4

5 Πίλαθαο 1: Οη 5 βαζηθέο θαηεγνξίεο θαη ππνθαηεγνξίεο βηνκνξθψλ ησλ θπηψλ θαηά RAUNKIAER. Βηνκνξθή ύκβνιν Τπνθαηεγνξία ύκβνιν A ΦΑΝΔΡΟΦΤΣΑ P Μεγαθαλεξφθπηα Μεζνθαλεξφθπηα Μηθξνθαλεξφθπηα Ναλνθαλεξφθπηα B ΥΑΜΑΗΦΤΣΑ Ch Θακλψδε ρακαίθπηα Ζκηζακλψδε ρακαίθπηα Σαπεηνεηδή ρακαίθπηα ηξσκαηνεηδή πνψδε ρακαίθπηα Έξπνληα ρακαίθπηα αξθψδε ρακαίθπηα Αγξσζηψδε ρακαίθπηα Γ ΖΜΗΚΡΤΠΣΟΦΤΣΑ Η Θπζζαλν-εκηθξππηφθπηα Ρνδαθν-εκηθξππηφθπηα Βιαζην-εκηθξππηφθπηα Αλαξξηρψκελα εκηθξππηφθπηα Δξπν-εκηθξππηφθπηα Γ ΓΔΧΦΤΣΑ ή ΚΡΤΠΣΟΦΤΣΑ G ή C Ρηδσκαην-γεψθπηα Βνιβν-γεψθπηα Ρηδνθζαικν-γεψθπηα Τδξφθπηα Διφθπηα Δ ΘΔΡΟΦΤΣΑ Th Θπζζαλν-ζεξφθπηα Ρνδαθνεηδή ζεξφθπηα Έξπνληα ζεξφθπηα MP NP Ch. frut Ch. sufrr Ch. vel Ch. pulv Ch. rept Ch. succ. Ch. grm H. caesp H. ros H. scap H. scand H. rept G. rhiz G. bulb G.rad T. caesp T. ros T. rept α. Φαλεξόθπηα (Phanerophytes, Ρ) Γελδξψδε, ζακλψδε θαη αλαξξηρψκελα θπηά κε νθζαικνχο αλαλέσζεο ζε χςνο ηνπιάρηζηνλ 25-30m πάλσ απφ ην έδαθνο. Σα Φαλεξόθπηα δηαθξίλνληαη πεξαηηέξσ ζε ηέζζεξηο (4) ππνθαηεγνξίεο αλάινγα κε ην χςνο ησλ ψξηκσλ θπηηθψλ αηφκσλ. Οη ηξεηο πξψηεο ππνθαηεγνξίεο (Μέγα-, Μέζν-, θαη Μηθξφ- Φαλεξφθπηα) αλαθέξνληαη σο 5

6 Μαθξνθαλεξόθπηα θαη πεξηιακβάλνπλ ππφ ηελ επξεία έλλνηα φια ηα δελδξψδε θπηά κε χςνο 2-30m ή θαη κεγαιχηεξν. Μεγαθαλεξόθπηα: γηα δέληξα κε χςνο >30m. Μέζνθαλεξόθπηα: γηα δέληξα κε χςνο 8-30m. Μηθξνθαλεξόθπηα: γηα δέληξα κε χςνο 2-8m. Ναλνθαλεξόθπηα: γηα ζάκλνπο κε χςνο <2m. β. Υακαίθπηα (Chamaephytes, Ch) Ναλψδεηο ζάκλνη, πνψδε πξνζθέθαιν είδε, ζαξθψδε κε ρακειφ βιαζηφ θαη έξπνληα θπηά - μπιψδε κφλν ζηε βάζε - κε αλαλεσηηθά φξγαλα πάλσ απφ ηελ επηθάλεηα ηνπ εδάθνπο αιιά επξηζθφκελα κφιηο ςειφηεξα απφ 25cm. Οη θχξηεο θαηεγνξίεο ζηηο νπνίεο δηαθξίλνληαη ηα Υακαίθπηα είλαη νη αθφινπζεο : Θακλψδε ρακαίθπηα (Ch. frut.): Δδψ αλήθνπλ ηα θπηά κηθξνχ χςνπο πνπ είλαη απνμπισκέλα εμ' νινθιήξνπ (λαλψδεηο ζάκλνη) θαη πεξηιακβάλνληαη νη αθφινπζεο θχξηεο θαηεγνξίεο: Αείθπιινη ζθιεξφθπιινη λαλψδεηο ζάκλνη (Calluna vulgaris), άθπιινη λαλψδεηο ζάκλνη (Ephedra campylopoda), πξάζηλνη θαηά ην ζέξνο λαλψδεηο ζάκλνη (Phlomis fruticosa, Coridothymus capitatus θ.ά.), ζηξσκαηνεηδείο λαλψδεηο ζάκλνη (Ch. frut. pulv.: Astragalus rumeticus, Acantholimon echinus θ.α.). Ζκηζακλψδε ρακαίθπηα (Ch. sufrr.): Πεξηιακβάλεη ηνπο εκίζακλνπο πνπ είλαη θπηά απνμπισκέλα κφλν ζην θαηψηεξν ηκήκα ηνπο (Fumana thymifolia, Salicornia fruticosa, Marrubium vulgare θ.α.). Σαπεηνεηδή ρακαίθπηα (Ch.vel.): Δδψ αλήθνπλ νη έξπνληεο, θαηαθείκελνη ζην έδαθνο ζάκλνη θαη εκίζακλνη (Dryas octopetala). ηξσκαηνεηδή πνψδε ρακαίθπηα (Ch.pulv.):Πξφθεηηαη γηα ππθλά ζηξσκαηνεηδή πνιπεηή θπηά πνπ δελ είλαη απνμπισκέλα θαη πνπ δηαηεξνχληαη πξάζηλα ην ρεηκψλα (Lotus creticus, Potentilla speciosa, Geranium subcaulescens θ.α). Έξπνληα ρακαίθπηα (Ch. rept.): Δδψ αλήθνπλ ηα πνψδε θπηά κε θαηαθείκελνπο βιαζηνχο ή παξαθπάδεο, ησλ νπνίσλ νη νθζαικνί δηαρεηκάδνπλ πάλσ απφ ηα έδαθνο (Pterocephalus perennis, Aubrieta deltoidea θ.α.). αξθψδε ρακαίθπηα (Ch. succ.): Δδψ αλήθνπλ ηα ρακειά πνιπεηή πνψδε θπηά κε ζαξθψδε δηαρεηκάδνληα φξγαλα (Mesembryanthemum acinaciformis θ.α.). Αγξσζηψδε ρακαίθπηα (Ch.gram.): Δδψ αλήθνπλ ηα ζθιεξά αγξσζηψδε (πνιπεηείο γξάζηεηο θαη αγξσζηηδφκνξθα : Juncus maritimus, Juncus acutus θ.ά.). 6

7 γ. Ζκηθξππηόθπηα (Hemicryptophytes, Η) Πξφθεηηαη θχξηα γηα δηεηή θαη πνιπεηή πνψδε θπηά κε νθζαικνχο αλαλέσζεο πάλσ ή ιίγν θάησ απφ ηελ επηθάλεηα ηνπ εδάθνπο, φπνπ πξνζηαηεχνληαη κε ππνιείκκαηα λεθξψλ θχιισλ θαη θιαδηψλ θαη βιαζηάλνπλ ηνλ επφκελν ρξφλν. Πην ζπγθεθξηκέλα, εδψ αλήθνπλ: Θπζζαλν-εκηθξππηφθπηα (H. caesp): Φπηά πνπ ζρεκαηίδνπλ ζπζζάλνπο (Festuca sp., Carex sp., Narduus sp., Luzula sp. θ.ά.). Ρνδαθν-εκηθξππηφθπηα (H. ros): Φπηά κε άθπιιν βιαζηφ πνπ ζρεκαηίδνπλ ξφδαθα θχιισλ ζηε βάζε ηνπο (Primula sp., Fragaria vesca, Plantago sp., Viola sp., Bellis perennis, Taraxacum officinale θ.ά.). Βιαζην-εκηθξππηφθπηα (H. scap): Φπηά κε θχιια ζηνπο βιαζηνχο (Hyperium sp., Campanula sp., Geranium sp., Cardamine sp. θ.ά.). Αλαξξηρψκελα-εκηθξππηφθπηα (H. scand): Φπηά κε βιαζηνχο απνμεξαηλφκελνπο θάζε ρξφλν (Vicia sp., Lathyrus sp., Hedera helix κ.ά.). Δξπν-εκηθξππηφθπηα (H. rept): Φπηά κε έξπνπζεο παξαθπάδεο (Potentilla reptans, Trifolium uniflorum θ.ά.). δ) Γεώθπηα ή Κξππηόθπηα (Geophytes ή Cryptophytes, G ή Q) Πξφθεηηαη γηα πνιπεηή θπηά ησλ νπνίσλ ηα φξγαλα επηβίσζεο -θαηά ηε δπζκελή πεξίνδνβξίζθνληαη κέζα ζην έδαθνο ή είλαη βπζηζκέλα κέζα ζην λεξφ. Δδψ αλήθνπλ ηα ρεξζαία θπηά κε βαζηά ξηδψκαηα (ξηδσκαην-γεώθπηα: Polygonatum sp., Phragmites australis. Anemone nemorosa θ.ά.), κε βνιβνχο (βνιβν-γεώθπηα: Cyclamen sp., Corydalis sp., Orchis sp., Anacamptis sp. θ.ά.), θαη κε θνλδχινπο (ξηδνθζαικν-γεώθπηα : Lythrum salicana, Convolvulus arvensis θ.ά.), θαη ηα επηπιένληα, βπζηζκέλα ή αλαδπφκελα πδξόβηα θπηά πνπ είλαη ξηδσκέλα ζηνλ ππζκέλα (Τδξόθπηα θαη Διόθπηα). ε) Θεξόθπηα (Therophytes, Th) Πξφθεηηαη γηα κνλνεηή πνψδε θπηά, ηα νπνία επηβηψλνπλ ηε δπζκελή γη απηά πεξίνδν ηνπ έηνπο, κε ηε κνξθή ζπεξκάησλ. Δίλαη θπηά πξνζαξκνζκέλα ζε αθξαία πεξηβάιινληα φπνπ επηθξαηνχλ μεξέο, ζεξκέο ή ςπρξέο ζπλζήθεο. Γηαθξίλνληαη ζε αλάινγεο θαηεγνξίεο φπσο θαη ζηα Ζκηθξππηφθπηα: Λνρκψδε ή ζπζζαλν-ζεξφθπηα (Tcaesp. : Poa annua, Hordeum muriniim θ.ά), έξπνληα ζεξφθπηα (Trept. : Euphorbia peplis), ξνδαθνεηδή ζεξφθπηα (Tros.: Bellis annua). Πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη νη παξαπάλσ 5 θχξηεο νκάδεο (Φαλεξφθπηα, Υακαίθπηα, Ζκηθξππηφθπηα, Γεψθπηα, Θεξφθπηα) ηνπ ζπζηήκαηνο θαηάηαμεο ηνπ RAUNKIAER, είλαη επαξθείο γηα γεληθέο νηθνινγηθέο έξεπλεο θαη κφλν φηαλ επηδηψθεηαη ιεπηνκεξέζηεξε 7

8 νηθνινγηθή αλάιπζε πξέπεη λα επηδεηνχκε ηελ ππνδηαίξεζε ηνπο ζε πην πεξηνξηζκέλεο θαηεγνξίεο (βι. ELLENBERG). Όια ηα είδε ησλ αλψηεξσλ θπηψλ κπνξνχλ λα θαηαλεκεζνχλ ζε κία απφ ηηο παξαπάλσ θαηεγνξίεο βηνκνξθψλ κε βάζε ηα θξηηήξηα πνπ αλαθέξζεθαλ. Ζ εθαηνζηηαία πνζνηηθή αλαινγία ησλ εηδψλ πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηε ζχλζεζε ηεο ρισξίδαο κηαο πεξηνρήο ή κηαο κνξθήο βιάζηεζεο θαη ηα νπνία αλήθνπλ ζε κία απφ ηηο θαηεγνξίεο βηνινγηθψλ ηχπσλ, απνηειεί ην βηνθάζκα ή θπην-θιηκαηηθό θάζκα ηεο πεξηνρήο κειέηεο ή ηεο εμεηαδφκελεο θπηνθνηλφηεηαο. Οηθνινγηθή ζεκαζία ηνπ βηνθάζκαηνο- εθαξκνγέο ζηελ έξεπλα Δθφζνλ, φπσο πξναλαθέξζεθε, ε βηνινγηθή κνξθή ζρεηίδεηαη κε ην νηθνινγηθφ πεξηβάιινλ φπνπ αλαπηχζζνληαη ηα θπηά, ν RAUNKΗAER ζεψξεζε φηη ην βηνθάζκα είλαη ελδεηθηηθφ ησλ πεξηβαιινληηθψλ ζπλζεθψλ πνπ επηθξαηνχλ ζηελ πεξηνρή έξεπλαο. Με βάζε ηελ παξαπάλσ ζπζρέηηζε, ν RAUNKIAER κειέηεζε ηε ρισξίδα δηαθφξσλ πεξηνρψλ θαη ππνιφγηζε ηελ εθαηνζηηαία πνζνηηθή αλαινγία ησλ βηνκνξθψλ επί ηνπ ζπλνιηθνχ αξηζκνχ εηδψλ ηεο ρισξίδαο θάζε πεξηνρήο. Απφ ηα απνηειέζκαηα ησλ βηνθαζκάησλ ησλ δηαθφξσλ θιηκαηηθψλ δσλψλ (Πίλαθαο 2) πξνθχπηεη φηη: ηηο παξακεζνγεηαθέο ρψξεο θαη ζηηο πεξηνρέο ησλ εξήκσλ φπνπ επηθξαηεί παξαηεηακέλε ζεξηλή μεξαζία, παξαηεξείηαη πςειφ πνζνζηφ ζεξνθχησλ (κεγαιχηεξν ζε ζρέζε κε ηηο άιιεο βιαζηηθέο κνξθέο). ηηο ηξνπηθέο πεξηνρέο κε νκνηφκνξθν ζεξκφ θαη πγξφ θιίκα επηθξαηνχλ ηα Φαλεξόθπηα. ηελ εχθξαηε δψλε επηθξαηνχλ ηα Ζκηθξππηόθπηα. ηηο ςπρξέο πνιηθέο πεξηνρέο θαη ζηηο χςηζηεο δψλεο ησλ ςειψλ βνπλψλ, ππεξηεξνχλ αθφκε πεξηζζφηεξν ηα Ζκηθξππηφθπηα αθνινπζνχκελα απφ ηα Υακαίθπηα. Όζν πην δπζκελείο είλαη νη νηθνινγηθέο ζπλζήθεο κηαο πεξηνρήο, ηφζν κεγαιχηεξε είλαη ε ζπκκεηνρή ησλ Υακαίθπησλ. 8

9 Πίλαθαο 2. Βηνθάζκαηα δηαθφξσλ θιηκαηηθψλ δσλψλ θαηά RAUNKIAER. Βηνθάζκαηα δηαθόξσλ θιηκαηηθώλ Ρ Ch Ζ G Th δσλώλ Σξνπηθή δώλε: ευρέιιεο Εώλε εξήκσλ: Λπβηθή έξεκνο, Κπξελατθή Παξακεζνγεηαθή δώλε : Ηηαιία, άκνο Δύθξαηε δώλε: Κεληξηθή Διβεηία ηνπηγθάξδε Γαλία Αξθηηθή δώλε: πηηζβέξγε Εώλε ρηόλσλ : Αιπεηο , ,5 Ζ ρξεζηκφηεηα φκσο ηνπ βηνθάζκαηνο ηνπ RAUNKIAER, σο δείθηεο ησλ θιηκαηηθψλ ζπλζεθψλ, είλαη πεξηνξηζκέλε θαζψο δε ιακβάλεη ππφςελ άιινπο νηθνινγηθνχο παξάγνληεο φπσο γηα παξάδεηγκα, ηηο αλζξσπνγελείο επεκβάζεηο. Έηζη, αλ ζεσξήζνπκε φηη ν κεζν-κεζνγεηαθφο φξνθνο βιάζηεζεο, αληηπξνζσπεχεη ηε δψλε ησλ θπιινβφισλ δαζψλ ζα έπξεπε απφ ηελ άπνςε ηεο θπηνθάιπςεο, λα επηθξαηνχλ ηα Φαλεξφθπηα. Οη θαιιηεξγεηηθέο φκσο πξαθηηθέο ηνπ αλζξψπνπ, νη εθρεξζψζεηο, ε βφζθεζε θαη ε απνδάζσζε νδήγεζαλ ζηελ επηθξάηεζε ιηβαδηθψλ θαη ζακλσδψλ θπηνθνηλσληψλ φπνπ παξαηεξείηαη πςειφηεξε πνζνζηηαία πνηνηηθή, ζπκκεηνρή ησλ εκηθξππηνθχησλ θαη ζεξνθχησλ. Χο πξνο ηελ νηθνινγηθή ζεκαζία πνπ απνδίδεη ν RAUNKIAER ζην βηνινγηθφ θάζκα, ππήξμαλ θαη δηαθνξεηηθέο απφςεηο ή θξηηηθέο, πνπ ε ζεκαληηθφηεξε είλαη εθείλε πνπ εθθξάζηεθε απφ ηνλ EMBERGER θαη ζπλνςίδεηαη ζηα αθφινπζα ζεκεία: - Σν βηνθάζκα ηνπ RAUNKIAER εθθξάδεη ηε ρισξηδηθή πνηθηιόηεηα ησλ βηνινγηθψλ ηχπσλ ζην εζσηεξηθφ κηαο εμεηαδφκελεο κνξθήο βιάζηεζεο. - Σν ελδηαθέξνλ ζεκείν γηα έλαλ νηθνιφγν είλαη ε πνηνηηθή ζεκαζία ηνπ βηνθάζκαηνο θαζψο ε παξνπζία ή απνπζία νξηζκέλσλ θαηεγνξηψλ βηνινγηθψλ ηχπσλ είλαη έλα ζεκαληηθφ ραξαθηεξηζηηθφ γηα ηελ εμεηαδφκελε βιάζηεζε. Οη απφςεηο ηνπ EMBERGER ζρεηηθά κε ηε ζεκαζία ηνπ βηνθάζκαηνο ζα γίλνπλ θαηαλνεηέο κε ηελ πξνζπάζεηα εξκελείαο ησλ απνηειεζκάησλ ηνπ πξνβιήκαηνο πνπ παξαηίζεηαη ζηε δηεμαγσγή ηεο Άζθεζεο. 9

10 Δθαξκνγέο άζθεζεο Βηνθάζκαηα θαηαξηίδνληαη είηε ζηε δηάξθεηα ηεο αλάιπζεο ηεο βιάζηεζεο ησλ επηκέξνπο βηνηφπσλ κηαο πεξηνρήο (ρήκα 2), είηε θαηά ηε ρισξηδηθή έξεπλα κηαο πεξηνρήο. Σα βηνθάζκαηα κπνξνχλ επνκέλσο λα αθνξνχλ είηε απινχο θαηαιφγνπο ησλ θπηψλ (απιό βηνθάζκα) πνπ ζπκκεηέρνπλ ζηε ζχλζεζε κηαο νξηζκέλεο θπηνθνηλφηεηαο (δαζηθήο ζπζηάδαο, θνηλφηεηαο θξχγαλσλ θ.ά.), είηε θαηαιφγνπο θπηψλ φπνπ ηα είδε ζπλνδεχνληαη απφ πνζνηηθέο παξακέηξνπο φπσο πιεζνθάιπςε, θνηλσληθόηεηα (θπηνθνηλσληνινγηθή αλάιπζε ηεο βιάζηεζεο), είηε ηέινο, θαηαιφγνπο θπηψλ πνπ ζπλζέηνπλ ηε ρισξίδα κηαο κηθξφηεξεο ή κεγαιχηεξεο γεσγξαθηθήο πεξηνρήο (Πίλαθαο 3). Γηα λα εθπνλεζεί έλα βηνθάζκα κε ππνινγηζκφ ηεο πνζνηηθήο ζπκκεηνρήο ησλ εηδψλ, πξέπεη νη ηηκέο ηνπο λα πξνζηεζνχλ κφλν γηα ηα είδε πνπ αλήθνπλ ζηελ ίδηα θαηεγνξία βηνκνξθψλ. ρήκα 2. Παξαδείγκαηα βηνθαζκάησλ κηαο θπηνθνηλσλίαο κε ρλνψδε δξπ (Quercus pubescens) 1: Τπνινγηζκφο κε βάζε ηνλ αξηζκφ ησλ εηδψλ (απιφ), 2: Τπνινγηζκφο ζχκθσλα θαη κε ην βαζκφ θάιπςεο (Α: Φαλεξφθπηα, Β: Υακαίθπηα, C: Ζκηθξππηφθπηα, D: Γεψθπηα, Δ: Θεξφθπηα). Με ηελ εθπφλεζε βηνθαζκάησλ ζηηο δηάθνξεο θπηνθνηλφηεηεο φπνπ ζπλεκθαλίδνληαη είδε πνπ αλήθνπλ ζε δηαθνξεηηθέο θιάζεηο απμεηηθψλ κνξθψλ, καο παξέρεηαη ε εηθφλα ησλ ζρέζεσλ πνπ ππάξρνπλ κεηαμχ ηεο βιάζηεζεο θαη ησλ θιηκαηηθψλ ζπλζεθψλ, δηεπθνιχλεηαη ε θαηάηαμε ηνπο ζε έλα νξηζκέλε βηνζρεκαηηζκφ ή δηάπιαζε βιάζηεζεο θαη κπνξνχκε λα δνχκε ηηο απνθιίζεηο πνπ παξαηεξνχληαη ζε βηνθάζκαηα θπηνθνηλσληψλ πνπ αλαπηχζζνληαη ζε δηαθνξεηηθά πεξηβάιινληα. πγθξίζεηο βηνθαζκάησλ κπνξνχλ λα γίλνπλ ζε θπηνθνηλφηεηεο πνπ απνηθίδνπλ βηφηνπνπο δηαθνξεηηθήο έθζεζεο (π.ρ. βφξεηαο θαη λφηηαο έθζεζεο θιηηχεο), δηαθνξεηηθνχ πςνκέηξνπ, ή πνπ βξίζθνληαη ζε δηαθνξεηηθφ ζηάδην εμέιημεο ηεο βιάζηεζεο πξνο ηε θπηνθνηλσλία climax. 10

11 Πίλαθαο 3. Βηνθάζκαηα ρισξίδαο λεζηψλ θαη βνπλψλ ηεο Διιάδαο. Βηνκνξθέο Φαλεξφθπηα Υακαίθπηα Ζκηθξππηφθπηα Γεψθπηα Θεξφθπηα Όξνο Μελνίθην ΚΑΡΑΓΗΑΝ ΑΚΗΓΟΤ Όξνο Βφξαο ΒΟΛΗΧΣΖ Όξνο Λατιηάο ΒΟΛΗΧΣΖ Όξνο Βέξκην ΓΚΑΝΗΑΣΑ Όξνο Βεξηίζθνο ΠΑΤΛΗΓΖ Βηνκνξθέο Φαλεξφθπηα Υακαίθπηα Ζκηθξππηφθπηα Γεψθπηα Θεξφθπηα Όξνο Υνινκψληα ο ΒΟΛΗΧΣΖ Λίκλε Πξέζπα ΠΑΤΛΗΓΖ Νήζνο Παμνί ΓΔΧΡΓΗΑΓΖ et al Νήζνο θηάζνο ΔΚΟΝΟΜΗΓΟ Τ Νήζνο Κχζεξα ΓΗΑΝΝΗΣΑΡΟ

12 Γηεμαγσγή άζθεζεο Γίλνληαη κε ηε κνξθή θαηαιφγσλ νη ρισξηδηθέο ζπλζέζεηο δχν δηαθνξεηηθψλ θπηνθνηλσληψλ: κηαο δαζηθήο θπηνθνηλσλίαο (πς.:1500m, θπηνθνηλσλία Α) θαη κηαο θπηνθνηλσλίαο αζβεζηνιηζηθψλ ζαξψλ (πς.:2000m, θπηνθνηλσλία Β), φπνπ θάζε είδνο ζπλνδεχεηαη απφ ην βαζκφ πιεζνθάιπςήο ηνπ θαη απφ ηε βηνινγηθή ηνπ κνξθή. ΦΤΣΟΚΟΗΝΧΝΗΑ Α ΦΤΣΟΚΟΗΝΧΝΗΑ Β Δίδε Βηνκνξθή Βαζκόο θάιπςεο (%) Δίδε Βηνκνξθή Βαζκόο θάιπςεο (%) Abies cephalonica MP 90% Minuartia juniperina Chsuffr 25% Ribes uva-crispa NP 20% Valantia aprica Chcaesp 10% Lilium chalcedonicum G-bulb 1% Cynoglossum graecum Hscap 2% Scilla bifolia G-bulb 1% Drypis spinosa Chsuffr 35% Corydalis solida subsp.incisa G-bulb 3% Euphorbia herniariifolia Chrept 2% Veronica hederifolia Tscap 10% PtUostemon afer Hscap 2% Stellaria media Trept 10% Galium cyilenium Chsuffr 3% Cruciata laevipes Hscap 5% Ranunculus brevifolius Grhiz 1% Ranunculus ficarioides Hscap 2% Dianthus minutiflorus Hscap 1% Doronicum orientate Hscap 3% Campanula albanica Hscap 1% Anemone blanda Grhiz 1% Cerastium candidissimum Hscap 5% Grepis fraasii Hscap 2% Daphne oleoides Chfrut 25% Lanthyrus grandiflorus Grhiz 1% Festuca cyilenica Hcaesp 20% Cardamine graeca Tscap 1% Marrubium cylleneum Hscap 10% Pinus nigra subsp.pallasiana MP 40% Telephium imperati Chsuffr 5% Luzula nodulosa Hscap 1% Astracantha thracica Chfrut 22% Prunus cocomilia MP 5% Prunus prostrata NP 3% Geocaryum parnassicum G-bulb 1% Achillea umbellata Chsuffr 5% Campanula spatulata Hscap 1% Rumex nebroides Hscap 1% Symphytum bulbosum Grhiz 1% Scutellaria rupestris Hscap 5% Trifolium pignantii Hscap 1% Melittis melissophyllum Hscap 1% Acer monspessulanum NP 1% Geranium asphodeloides Hscap 1% Myosotis sylvatica Hscap 1% Aremonia agrimonoides Hscap 2% Potenthilla micrantha Hros 1% Με ην ηέινο ηνπ εξγαζηεξίνπ, ν θάζε θνηηεηήο ζα παξαδψζεη εξγαζία, απαληψληαο ζηα παξαθάησ εξσηήκαηα: 1. Να εθπνλεζεί ην απιό βηνθάζκα, δει. ρσξίο λα ιεθζεί ππφςε ε πνζνηηθή ζπκκεηνρή ησλ εηδψλ: ππνινγίδνληαο ην ζπλνιηθφ αξηζκφ ησλ εηδψλ ηεο θάζε θπηνθνηλσλίαο πνπ ππάγνληαη ζε θαζεκία απφ ηηο θαηεγνξίεο ηνπ RAUNKIAER, θάλνληαο αλαγσγή ζηνπο αξηζκνχο απηνχο ζε εθαηνζηηαία αλαινγία θαη θαηαξηίδνληαο ηζηφγξακκα πνπ έρεη ζηνλ άμνλα ησλ ηεηκεκέλσλ ηηο δηάθνξεο νη βηνκνξθέο θαη ζηνλ άμνλα ησλ ηεηαγκέλσλ ηα πνζνζηά ζπκκεηνρήο απηψλ ησλ βηνκνξθψλ (βηνθάζκα). 12

13 2. Να εθπνλεζεί βηνθάζκα ησλ εμεηαδφκελσλ θπηνθνηλσληψλ, ιακβάλνληαο ππφςελ ηελ πνζνηηθή ζπκκεηνρή ησλ εηδψλ (βαζκόο πιεζνθάιπςεο) θαη αθνινπζψληαο παξφκνηα δηαδηθαζία κε εθείλε ηεο εθπφλεζεο απινχ βηνθάζκαηνο. 3. Γίλνληαη ηα βηνθάζκαηα ρισξίδσλ νξηζκέλσλ πεξηνρψλ ηεο Διιάδαο (φξε θαη λεζηά) θαη δεηείηαη λα εξκελεπζνχλ ηα απνηειέζκαηα (Πίλαθαο 3). 4. Απεηθνλίδνπκε κε δχν ηεηξάγσλα Α θαη Β, δχν βηφηνπνπο ίδηαο επηθάλεηαο πνπ ππφθεηληαη ζε παξόκνηεο θιηκαηηθέο ζπλζήθεο (ρήκα 3). Γερφκαζηε φηη ζε θάζε κία απ απηέο ηηο επηθάλεηεο, ππάξρνπλ 50 θπηηθά είδε, απφ ηα νπνία 20 άηνκα αλήθνπλ ζηα Φαλεξόθπηα. Χζηφζν, ζην αξηζηεξφ ηεηξάγσλν (Α) θάζε άηνκν αληηπξνζσπεχεη έλα είδνο, ελψ ζην δεμί ηεηξάγσλν (Β) ηα είθνζη άηνκα αλήθνπλ ζην ίδην είδνο. Δπνκέλσο, ζηελ επηθάλεηα Α ζα έρνπκε: 20/50=40% Φαλεξόθπηα ελψ ζηελ επηθάλεηα Β ζα έρνπκε: 1/50=2% Φαλεξόθπηα. Δξκελεχζηε ηα παξαπάλσ απνηειέζκαηα ιακβάλνληαο ππφςε ζαο ηε ζρεηηθή αλάιπζε πνπ γίλεηαη απφ ηνλ RAUNKIAER. Πνηεο αληηξξήζεηο ή δηαθσλίεο πξνθχπηνπλ σο πξνο ηελ νηθνινγηθή ζεκαζία πνπ απνδίδεη ν RAUNKIAER ζην βηνθάζκα; ρήκα 3. Απεηθφληζε ηεο θαηαλνκήο ζην ρψξν ησλ Φαλεξνθχησλ ζην εζσηεξηθφ δχν βηνηφπσλ. 13

14 II. ΚΛΗΜΑΣΗΚΖ ΒΗΟΚΛΗΜΑΣΗΚΖ ΑΝΑΛΤΖ Δηζαγσγή Σν θιίκα, ε επνρή θαη ν θαηξφο επεξεάδνπλ ηελ θαηαλνκή θαη ηε δξαζηεξηφηεηα ηφζν ησλ ρεξζαίσλ φζν θαη ησλ πδξφβησλ νξγαληζκψλ. Σν θιίκα (καθξνθιίκα), αλαθέξεηαη ζηηο γεληθέο αηκνζθαηξηθέο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχλ, ζηε δηάξθεηα ηνπ ρξφλνπ, ζε κία κεγάιεο έθηαζεο πεξηνρή ηεο γεο θαη ραξαθηεξίδεηαη ζπλήζσο απφ ηε ζεξκνθξαζία, ηελ πγξαζία θαη ηηο βξνρνπηψζεηο. Αληίζεηα κε ηελ έλλνηα ηνπ θιίκαηνο, ν θαηξόο αλαθέξεηαη ζηηο ζηηγκηαίεο αηκνζθαηξηθέο ζπλζήθεο. Σα θιίκαηα ζπλήζσο δηαηξνχληαη ζε κεγάιεο θαηεγνξίεο κε βάζε ην γεσγξαθηθφ πιάηνο θαη δηαθξίλνληαη ζε: πνιηθά (ή αξθηηθά), ςπρξά εύθξαηα (ή boreal), ήπηα εύθξαηα θαη ηξνπηθά. Όξνη φπσο ππνηξνπηθά ή ππαξθηηθά ππνδειψλνπλ ελδηάκεζα θιίκαηα. Σν θιίκα δηαθξίλεηαη επίζεο, αλάινγα κε ην κέγεζνο ηεο έθηαζήο ηνπ, ζε καθξνθιίκα, ηνπνθιίκα θαη κηθξνθιίκα. Ζ κεηαβνιή ζην ηνπηθφ θιίκα, πνπ νθείιεηαη ζε παξάγνληεο φπσο ην πςφκεηξν, ε θιίζε θαη ε ζθηά, κπνξεί λα έρεη σο απνηέιεζκα ζεξκνθξαζίεο, πγξαζίεο θαη εληάζεηο ηνπ θσηφο, ηειείσο δηαθνξεηηθέο απφ εθείλεο ησλ επξχηεξσλ πεξηνρψλ. Γηα παξάδεηγκα, νη θιηκαηηθέο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχλ ζε έλα δάζνο (κηθξνθιίκα κηαο δαζηθήο ζπζηάδαο) ή ζε κηα πιαγηά βφξεηαο έθζεζεο, δηαθέξνπλ αξθεηά απφ εθείλεο ζε κηα πιαγηά λφηηα έθζεζεο. Δπίζεο νη ζπλζήθεο θνληά ζηελ επηθάλεηα ηνπ εδάθνπο είλαη γεληθά δηαθνξεηηθέο απφ εθείλεο πνπ επηθξαηνχλ ιίγα κέηξα πάλσ απφ ην έδαθνο. Γηα ηελ αλάπηπμε θαη ηελ γεσγξαθηθή θαηαλνκή ησλ θπηψλ, ην κηθξνθιίκα θαη ην ηνπνθιίκα παίδνπλ πξσηαξρηθφ ξφιν θαη κφλν φηαλ ν θαηξφο είλαη βξνρεξφο ή λεθειψδεο, νη ηηκέο πνπ ιακβάλνληαη απφ ηνπο Μεηεσξνινγηθνχο ηαζκνχο γηα ην ραξαθηεξηζκφ ηνπ καθξνθιίκαηνο έρνπλ ηζρχ θαη γηα ην κηθξνθιίκα. Σα ρεξζαία θαη ζαιάζζηα νηθνζπζηήκαηα δηαδξακαηίδνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηε ξύζκηζε ηνπ θιίκαηνο. ήκεξα απνξξνθνχλ πεξίπνπ ηηο κηζέο αλζξσπνγελείο αλζξαθνχρεο εθπνκπέο. Οη ππεξεζίεο πνπ παξέρνπλ ε βηνπνηθηιφηεηα θαη ηα νηθνζπζηήκαηα (biodiversity-ecosystem services) καο βνεζνχλ λα πξνζαξκνζηνχκε ζηελ θιηκαηηθή αιιαγή θαη λα ηε κεηξηάζνπκε. Δπνκέλσο, θαηέρνπλ θξίζηκε ζέζε ζηελ πξνζπάζεηά καο λα θαηαπνιεκήζνπκε ηελ θιηκαηηθή αιιαγή. Σαπηφρξνλα, ε θιηκαηηθή αιιαγή επεξεάδεη ηα θπζηθά νηθνζπζηήκαηα. Ζ ζπλερηδφκελε απψιεηα βηνπνηθηιφηεηαο θαη ππνβάζκηζε ησλ νηθνζπζηεκάησλ εμαζζελίδεη ηελ ηθαλφηεηά ηνπο λα παξέρνπλ βαζηθέο ππεξεζίεο, ζε βαζκφ πνπ δηαηξέρνπκε ηνλ θίλδπλν λα θζάζνπκε ζε κε αλαζηξέςηκα «ζεκεία αλαηξνπήο». Πξνζηαηεχνληαο ηε θχζε θαη απνθαζηζηψληαο ηα νηθνζπζηήκαηα, κεηψλνπκε ηελ εππάζεηα θαη απμάλνπκε ηελ πξνζαξκνζηηθφηεηα. Ζ πξνζηαζία θαη ε απνθαηάζηαζε ηεο θχζεο είλαη έλαο κεγάινο, νηθνλνκηθά απνδνηηθφο ζχκκαρνο ζηνλ αγψλα καο θαηά ηεο θιηκαηηθήο αιιαγήο. Ζ θιηκαηηθή αιιαγή επηδξά αξλεηηθά ζηε βηνπνηθηιόηεηα. Δίλαη κία απφ ηηο αηηίεο ηεο απψιεηαο βηνπνηθηιφηεηαο. Σαπηφρξνλα, ε θιηκαηηθά αιιαγή ζα επηηαρπλζεί αθφκα πεξηζζφηεξν αλ δελ πξνζηαηεχζνπκε απνηειεζκαηηθά ηε βηνπνηθηιφηεηα θαη ηα νηθνζπζηήκαηα. Κιηκαηηθή αλάιπζε Γηα ηε ιεπηνκεξή εηθφλα ηνπ θιίκαηνο κηαο πεξηνρήο, νη θιηκαηνιφγνη, νη βηνιφγνη, νη πεξηβαιινληνιφγνη θαη άιινη επηζηήκνλεο ρξεζηκνπνηνχλ ην θιηκαηόγξακκα. Σν 14

15 θιηκαηφγξακκα είλαη έλα γξάθεκα κε δηπιφ άμνλα Φ (Y axis), φπνπ ε κέζε κεληαία ζεξκνθξαζία θαη ε κέζε κεληαία βξνρφπησζε, παξηζηάλνληαη γξαθηθά γηα θάζε κήλα ηνπ ρξφλνπ. ην ρήκα 1, έρνπλ πεξηιεθζεί θιηκαηνγξάκκαηα απφ δηάθνξεο κεγα-δηαπιάζεηο ή βηνζρεκαηηζκνχο. ηνηρεία γηα ηελ θαηαζθεπή απηνχ ηνπ ηχπνπ γξαθήκαηνο παξέρνληαη απφ ηνπο ηνπηθνχο Μεηεσξνινγηθνχο ηαζκνχο (Μ..), ηελ Δζληθή Μεηεσξνινγηθή Τπεξεζία (Δ.Μ.Τ.), θαζψο θαη δεκφζηνπο θνξείο πνπ έρνπλ εγθαηαζηήζεη κεηεσξνινγηθνχο θισβνχο (ΓΔΖ, ΤΠΔΥΧΓΔ, Τπνπξγείν Γεσξγίαο θιπ.). Μηα δεχηεξε κέζνδνο παξνπζίαζεο ηνπ θιίκαηνο κηαο πεξηνρήο, είλαη λα παξαζηνχλ γξαθηθά ε κέζε κεληαία βξνρφπησζε θαη ε κέζε κεληαία εμαηκηζηνδηαπλνή ε νπνία πεξηιακβάλεη ηελ απψιεηα ηνπ λεξνχ ζηελ αηκφζθαηξα δηα κέζνπ ηφζν ηεο εμάηκηζεο φζν θαη ηεο δηαπλνήο ησλ θπηψλ. Χζηφζν, ζπρλά ηα ζηνηρεία ηεο εμαηκηζηνδηαπλνήο δελ είλαη δηαζέζηκα θαη έηζη πξέπεη είηε λα κεηξεζνχλ απφ ηνλ εξεπλεηή, είηε λα ππνινγηζηνχλ πξφρεηξα απφ ηε ζεξκνθξαζία, ηελ πγξαζία θαη ηα ζηνηρεία αλέκνπ. Όπσο ζα αλαθεξζεί παξαθάησ ζηε βηνθιηκαηηθή αλάιπζε, αθνινπζείηαη κία ελαιιαθηηθή παξνπζίαζε, ε νπνία βνεζάεη ζηε ζρεκαηηθή παξάζηαζε ηεο δηαζεζηκφηεηαο ηνπ λεξνχ κε βάζε ηα δεδνκέλα ηεο ζεξκνθξαζίαο θαη ηεο βξνρφπησζεο Θαμνώνες στην Καλιφόρνια J F M A M J J A S O N D Precipitation Temperature ρήκα 1. Κιηκαηνγξάκκαηα πνπ παξηζηάλνπλ γξαθηθά ην θιίκα κε φξνπο κέζεο κεληαίαο ζεξκνθξαζίαο ( o C) θαη βξνρφπησζεο (mm). Βηνθιηκαηηθή αλάιπζε Οη θιηκαηηθνί παξάγνληεο (ζεξκφηεηα, θσο, πγξαζία, αέξα) φπσο είλαη ήδε γλσζηφ εμαζθνχλ απνθαζηζηηθή επίδξαζε ηφζν ζηε γεσγξαθηθή εμάπισζε-πξφηππα θαηαλνκήο ηεο ρισξίδαο, φζν θαη ζηε δηακφξθσζε ηεο βιάζηεζεο. Οη παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ θαη 15

16 θαζνξίδνπλ ηελ αλάπηπμε ηεο δαζηθήο βιάζηεζεο είλαη ε ζεξκνθξαζία θαη νη πδαηηθέο ζπλζήθεο. Έηζη, γηα ην ραξαθηεξηζκφ ηνπ θιίκαηνο κηαο πεξηνρήο ρξεζηκνπνηνχκε ηα παξαπάλσ θιηκαηηθά ζηνηρεία γηα ηνλ ππνινγηζκφ αξηζκνδεηθηψλ θαη ηελ απεηθφληζε ησλ ζρεηηθψλ θιηκαηηθψλ δηαγξακκάησλ. Ζ δηεξεύλεζε ηνπ βηνθιίκαηνο κηαο πεξηνρήο, ζηελ νπνία εθπνλείηαη κηα νηθνινγηθή κειέηε, κηα κειέηε Πεξηβαιινληηθώλ Δπηπηώζεσλ ή κηα έξεπλα γηα ηε βηνπνηθηιόηεηα ή/θαη ηε βιάζηεζε απνηειεί ζεκαληηθό ζπζηαηηθό ζηνηρείν. Με ηνλ φξν βηνθιίκα, ελλννχκε ηε ζχλζεζε ησλ θιηκαηηθψλ παξαγφλησλ πνπ έρνπλ πξσηαξρηθή ζεκαζία γηα ηε βιάζηεζε θαη ηε ζπζρέηηζή ηνπο κε απηή. Γηα ηε Μεζνγεηαθή πεξηνρή νη δχν παξαθάησ κέζνδνη απνηεινχλ ηελ πην απνδεθηή πξνζέγγηζε γηα ηνλ πξνζδηνξηζκφ ηνπ βηνθιίκαηνο: α) Μέζνδνο ησλ βηνθιηκαηηθψλ νξφθσλ (EMBERGER), β) Μέζνδνο δηάθξηζεο ησλ ραξαθηήξσλ ηνπ κεζνγεηαθνχ βηνθιίκαηνο (BAGNOULS & GAUSSEN 1957) Βηνθιηκαηηθά δηαγξάκκαηα Βηνθιηκαηηθνί όξνθνη βιάζηεζεο Ο EMBERGER ρξεζηκνπνηεί ην βηνθιηκαηηθφ δείθηε Q 2 πνπ εθθξάδεηαη κε ηνλ ηχπν: Q 2000P 2 (βξνρνζεξκηθφ ή νκβξνζεξκηθφ πειίθν), M 2 m 2 φπνπ: Ρ = ε εηήζηα βξνρφπησζε ζε ρηιηνζηά (mm), Μ = ε κέζε ηηκή ησλ κέγηζησλ ζεξκνθξαζηψλ ηνπ ζεξκφηεξνπ κήλα ζε απφιπηνπο βαζκνχο ( o C = 0 ν Κ), m = ε κέζε ηηκή ησλ ειάρηζησλ ζεξκνθξαζηψλ ηνπ ςπρξφηεξνπ κήλα ζε απφιπηνπο βαζκνχο, ψζηε λα εθθξάζεη ηε ζπλνιηθή επίδξαζε ηνπ θιίκαηνο πάλσ ζηε βιάζηεζε. Με βάζε ηηο ηηκέο ηνπ Q θαη ηνπ m ζπληάζζεηαη ην βηνθιηκαηηθό δηάγξακκα θαη γηα ηε Μεζνγεηαθή πεξηνρή, έρνπλ δηαθξηζεί επηά βηνθιηκαηηθνί φξνθνη απφ ηνλ EMBERGER: I. Μεζνγεηαθφο πνιχ μεξφο (εξεκηθφ ή ζαραξηλφ θιίκα) II. Μεζνγεηαθφο μεξφο III. Μεζνγεηαθφο εκίμεξνο IV. Μεζνγεηαθφο χθπγξνο V. Μεζνγεηαθφο πγξφο VI. Μεζνγεηαθφο ππέξπγξνο VII. Μεζνγεηαθφ θιίκα πςειψλ νξέσλ Βηνθιηκαηηθά δηαγξάκκαηα έρνπλ ζπληαρζεί θαηά θαηξνχο απφ δηάθνξνπο εξεπλεηέο γηα ηηο παξακεζνγεηαθέο ρψξεο (π.ρ. Μαξφθν, Σπλεζία, Σνπξθία θιπ.). Γηα ηε ρψξα καο έρνπλ γίλεη βηνθιηκαηηθά δηαγξάκκαηα κε ηνπο ππάξρνληεο ζηαζκνχο (ΜΑΤΡΟΜΜΑΣΖ 1980, ΟΗΚΟΝΟΜΗΓΟΤ 1975) θαη έρνπλ δηαθξηζεί ηξεηο βηνθιηκαηηθνί φξνθνη: Ζκίμεξνο, Τθπγξνο θαη Τγξφο (ρήκα 2). Με βάζε ηηο ηηκέο ηνπ Q θαη ηνπ m εληάζζεηαη κία πεξηνρή ζηνλ αληίζηνηρν βηνθιηκαηηθφ φξνθν. Παξαηεξνχκε φηη φζν κηθξφηεξνο είλαη ν δείθηεο Q ηφζν μεξφηεξν είλαη ην βηνθιίκα ελφο ηφπνπ. Δπηπιένλ, απφ ηελ ηηκή ηνπ m o C κπνξεί λα πξνζδηνξηζηεί θαη ε ρεηκεξηλή θαηάζηαζε κηαο πεξηνρήο απφ ηελ άπνςε ηεο έληαζεο ηνπ ςχρνπο. Με βάζε ηελ ηηκή ηνπ m, ηα επηκέξνπο βηνθιίκαηα ή βηνθιηκαηηθνί φξνθνη ππνδηαηξνχληαη ζε πέληε παξαιιαγέο ή ππννξφθνπο (Πίλαθαο 1). 16

17 Πίλαθαο 1. Βηνθιηκαηηθνί ππψξνθνη ησλ επηκέξνπο βηνθιηκαηηθψλ νξφθσλ. m o C >7 ν C 3 o C<m<7 o C 0 o C<m<3 o C -10 o C<m<O o C M<-10 o C Βηνθιηκαηηθόο ππώξνθνο ή παξαιιαγή κε ρεηκψλα ζεξκφ (ρσξίο παγεηνχο) κε ρεηκψλα ήπην (παγεηνί ζπάληνη) κε ρεηκψλα ςπρξφ (παγεηνί ζπρλνί) κε ρεηκψλα δξηκχ (παγεηνί ζπρλνί, δηαξθείαο) κε ρεηκψλα πνιχ δξηκχ (παγεηνί παξαηεηακέλνη) ρήκα 2. Βηνθιηκαηηθφ δηάγξακκα θαηά EMBERGER γηα ηελ Διιάδα (ΜΑΤΡΟΜΜΑΣΖ 1980). 17

18 Σν βξνρνζεξκηθό ή νκβξνζεξκηθό δηάγξακκα θαη ε εξκελεία ηνπ Γηα ηελ νηθνινγία δελ έρεη ζεκαζία κφλν ν βαζκφο μεξφηεηαο ηνπ θιίκαηνο κηαο πεξηνρήο, αιιά θαη ε δηάξθεηα ηεο μεξήο πεξηφδνπ. Ζ επηηξνπή UNESCO-FAO, δέρεηαη σο μεξφ έλα κήλα φηαλ ην άζξνηζκα ησλ βξνρνπηψζεσλ ηνπ είλαη κηθξφηεξν ή ίζν απφ ην δηπιάζην ηεο κέζεο κεληαίαο ζεξκνθξαζίαο (Ρ < 2Σ). Αλάινγε παξαδνρή θάλνπλ νη BAGNOULS & GAUSSEN (1957), πνπ απεηθνλίδνπλ γξαθηθά ην θιίκα ηεο πεξηνρήο πάλσ ζην βξνρνζεξκηθφ δηάγξακκα, ην νπνίν θαηαξηίδεηαη απφ ηηο κέζεο κεληαίεο ζεξκνθξαζίεο αέξα ζε ν C θαη ηα κέζα κεληαία χςε βξνρήο ζε mm, κε θιίκαθα φκσο ζεξκνθξαζηψλ δηπιάζηα ηεο βξνρφπησζεο (Ρ=2Σ), φπσο θαίλεηαη ζηα νκβξνζεξκηθά δηαγξάκκαηα ηνπ ρήκαηνο 3. Σα ζεκεία ζηα νπνία νη θακπχιεο ηεο ζεξκνθξαζίαο θαη ηεο βξνρφπησζεο ηέκλνληαη, παξηζηάλνπλ κία ζπλζήθε φπνπ ε πνζφηεηα ηνπ λεξνχ πνπ ράλεηαη είλαη πεξίπνπ ίζε κε ηελ πνζφηεηα ηνπ λεξνχ πνπ θεξδίδεηαη κέζσ ηεο βξνρφπησζεο. Ζ μεξή πεξίνδνο απνηειείηαη από ην ζύλνιν ησλ κελώλ πνπ ραξαθηεξίδνληαη σο μεξνί κε βάζε ηελ παξαπάλσ παξαδνρή. Με ην βξνρνζεξκηθφ δηάγξακκα παξέρνληαη ζηνηρεία άκεζα ή έκκεζα γηα ηηο δηάθνξεο θιηκαηηθέο θαηαζηάζεηο πνπ επηδξνχλ ζηελ πεξηνρή φπσο π.ρς. ε πνξεία ηεο εηήζηαο ζεξκνθξαζίαο, ην εηήζην ζεξκνκεηξηθφ εχξνο, ε κεληαία θαη επνρηαθή θαηαλνκή ηεο βξνρήο, ν δηαρσξηζκφο ηεο πγξήο θαη μεξήο πεξηφδνπ, ε έληαζε θαη δηάξθεηα ηεο ζεξηλήο μεξαζίαο θιπ. Η ΗΗ ΗΗΗ ΗΗΗ 18

19 IV ρήκα 3. Οκβξνζεξκηθά δηαγξάκκαηα δηαθφξσλ πεξηνρψλ ηεο Διιάδαο (I: Μ.. Καπληθφο ηαζκφο Καηεξίλεο γηα ηηο πεδηλέο πεξηνρέο ηνπ Οιχκπνπ, II: λήζνο Θάζνο (πεξίνδνο κεηξήζεσλ: ), ΗΗIα: Κάλδαλνο, ΗΗβ: Υαληά, ΗΗγ: Αλψγεηα, ΗΗδ: Ζξάθιεην, IV: Μεζψλε, Σξίπνιε, Νάμνο, Λάξηζα. Ξεξνζεξκηθόο δείθηεο θαη Βηνινγηθά μεξέο εκέξεο Δπεηδή νη κήλεο πνπ ραξαθηεξίδνληαη σο μεξνί ζχκθσλα κε ηα βξνρνζεξκηθά δηαγξάκκαηα, δελ ραξαθηεξίδνληαη απφ ηελ ίδηα έληαζε μεξαζίαο, έρεη εηζαρζεί κία λέα έλλνηα σο κέηξν ζχγθξηζεο: ε έλλνηα ηνπ μεξνζεξκηθνύ δείθηε. Ο κεληαίνο απηφο μεξνζεξκηθόο δείθηεο Υm ραξαθηεξίδεη ηελ έληαζε ηεο μεξαζίαο ηνπ μεξνχ κήλα θαη πξνζδηνξίδεηαη απφ ηνλ αξηζκφ ησλ εκεξψλ ηνπ κήλα πνπ ζεσξνχληαη σο μεξέο απφ βηνινγηθή άπνςε. Ο ππνινγηζκφο απηνχ ηνπ δείθηε γίλεηαη κε ηνλ εκπεηξηθφ ηχπν: Xm=[jm-(jp+jrb/2)]xfh φπνπ: Jm = ν ζπλνιηθφο αξηζκφο εκεξψλ ηνπ κήλα, 19

20 Jp = νη εκέξεο βξνρήο ηνπ κήλα, Jrb = νη εκέξεο δξφζνπ ή νκίριεο. Μία εκέξα δξφζνπ ή νκίριεο ζεσξείηαη σο κηζή κέξα βξνρήο, Fh = ζπληειεζηήο ζρεηηθήο πγξαζίαο (Ζ%) πνπ νξίδεηαη αλάινγα κε ηε ζρεηηθή πγξαζία Ζ θαη αθνινπζεί ηελ παξαθάησ θιίκαθα: Όηαλ: 40% < Ζ < 60%, ηφηε Fh = 0,9 60% < Ζ < 80%, ηφηε Fh = 0,8 80% < Ζ < 90%, ηφηε Fh = 0,7 90% < Ζ < 100%, ηφηε Fh = 0,6 Ο μεξνζεξκηθφο δείθηεο ηεο μεξήο πεξηφδνπ (Υ) ζε κηα πεξηνρή είλαη ην άζξνηζκα ησλ μεξνζεξκηθψλ δεηθηψλ Xm ησλ μεξψλ κελψλ ηεο μεξήο πεξηφδνπ θαη δίλεη ηνλ αξηζκφ ησλ βηνινγηθψλ μεξψλ εκεξψλ ζηε δηάξθεηα ηεο πεξηφδνπ απηήο. Γηάθξηζε ησλ ππνδηαηξέζεσλ ηνπ κεζνγεηαθνύ βηνθιίκαηνο Με ηα νκβξνζεξκηθά δηαγξάκκαηα θαη ηνπο μεξνζεξκηθνχο δείθηεο γηα ηελ μεξή πεξίνδν γίλεηαη δπλαηή ε δηάθξηζε ησλ εμήο ππνδηαηξέζεσλ ζην εζσηεξηθφ ηνπ κεζνγεηαθνχ βηνθιίκαηνο: α) Ξεξν-ζεξκν- κεζνγεηαθφο ραξαθηήξαο: 150 < Υ < 200 β) Θεξκν-κεζνγεηαθόο ραξαθηήξαο πνπ ππνδηαηξείηαη ζε: έληνλν, κε κεγάιε μεξή πεξίνδν: 125 < Υ < 150 αζζελή, κε κηθξή μεξή πεξίνδν: 100 < Υ < 125 γ) Μεζν-κεζνγεηαθόο ραξαθηήξαο πνπ ππνδηαηξείηαη ζε: έληνλν, κε κεγάιε μεξή πεξίνδν: 75 < Υ < 100 αζζελή, κε κηθξή μεξή πεξίνδν: 40 < Υ < 75 δ) Τπν-κεζνγεηαθόο ραξαθηήξαο: 0 < Υ < 40 δ) Όηαλ Υ=0 ηφηε ην θιίκα είλαη αμεξηθφ θαη δελ αλήθεη ζηα κεζνγεηαθά βηνθιίκαηα. πζρέηηζε βηνθιίκαηνο-βιάζηεζεο Ζ θπζηθή βιάζηεζε απνηειεί ηε βηνινγηθή έθθξαζε ηνπ πεξηβάιινληνο θαη πξψηα απ φια ηνπ θιίκαηνο (ρήκα 4). ηηο πιαγηέο ελφο κεζνγεηαθνχ φξνπο ηα βηνθιίκαηα, πνπ αιιεινδηαδέρνληαη ην έλα ην άιιν, είλαη φια κεζνγεηαθνχ ηχπνπ (EMBERGER 1930, 1936). Γεληθά ππάξρεη αληηζηνηρία κεηαμχ ησλ βηνθιηκαηηθψλ νξφθσλ θαη ησλ νξφθσλ βιάζηεζεο. Παξφια απηά, απφ κειέηεο θαη έξεπλεο πνπ έρνπλ γίλεη έρεη δηαπηζησζεί φηη πνιιέο θνξέο κηα «θπηνθνηλσλία-climax» αληαπνθξίλεηαη ζε έλα ή πεξηζζφηεξνπο βηνθιηκαηηθνχο νξφθνπο ή απιέο δηαηξέζεηο ηνπ θιηκαηηθνχ δηαγξάκκαηνο. Με απηφ ην θιηκαηηθφ δηάγξακκα ζπζρέηηζεο (ρήκα 5) είλαη δπλαηφ λα θαζνξηζηεί ην βηνθιίκα κηαο ζπγθεθξηκέλεο κνξθήο βιάζηεζεο π.ρ. θπιινβφια αείθπιια πιαηχθπιια, ςπρξφβηα θσλνθφξα θιπ., ελψ παξάιιεια κπνξεί λα γίλεη θαη ζχγθξηζε ή δηάθξηζε απφ βηνθιηκαηηθή άπνςε πεξηνρψλ πνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ δηαθνξέο ζηε ρισξίδα θαη βιάζηεζε. 20

21 Η ΗΗ ρήκα 4. Η) Παγθφζκηεο δηαπιάζεηο βιάζηεζεο (βηνζρεκαηηζκνί) κε θξηηήξηα ηηο βηνθνηλσλίεο ηνπο, ηα θπξίαξρα είδε θπηψλ θαη δψσλ θαη ην κνλαδηθφ ηνπο θιίκα, ΗΗ) Κχξηεο πεξηνρέο ζε παγθφζκην επίπεδν κε ζακλψλεο. 21

22 ρήκα 5. πλζεηηθφ βηνθιηκαηηθφ δηάγξακκα ζπζρέηηζεο δηαθφξσλ ηχπσλ βιάζηεζεο κε ηηο επηθξαηνχζεο βηνθιηκαηηθέο ζπλζήθεο: Γάζε αεηθχιισλ ζθιεξνθχιισλ κε αξηά (Quercus ilex), ζακλψλεο αεηθχιισλ ζθιεξνθχιισλ κε ζρίλν (Pistacia lentiscus), Γάζε ζεξκφθηισλ θσλνθφξσλ κε ραιέπην πεχθε (Pinus halepensis). Γηεμαγσγή άζθεζεο Γίλνληαη δεδνκέλα Μεηεσξνινγηθψλ ζηαζκψλ (Μ..) ηεο Διιάδαο, αιιά θαη απφ δηάθνξνπο παγθφζκηνπο βηνζρεκαηηζκνχο-δηαπιάζεηο (Πίλαθεο 1-26, ζην Παξάξηεκα πνπ αθνινπζεί). Εεηείηαη: 1. Να θαηαζθεπαζηνχλ θιηκαηνγξάκκαηα. 2. Να πξνζδηνξηζηεί ν βηνθιηκαηηθφο δείθηεο ηνπ EMBERGER (Q) θαη λα εληαρζεί ε πεξηνρή ζηνλ αληίζηνηρν βηνθιηκαηηθφ φξνθν. 3. Να πξνζδηνξηζηεί ζε πνην βηνθιηκαηηθφ ππνφξνθν (παξαιιαγή) αλήθεη απφ ηελ άπνςε ηνπ χςνπο ηεο ρεηκεξηλήο πεξηφδνπ. 4. Να θαηαζθεπαζηεί ην βξνρνζεξκηθφ δηάγξακκα. 5. Να πξνζδηνξηζηνχλ νη μεξνί θαη πγξνί κήλεο ηνπ έηνπο. 6. Να θαζνξζηεί ε δηάξθεηα ηεο ζεξηλήο μεξαζίαο. 7. Να ππνινγηζηεί ε μεξνζεξκηθφο δείθηεο ελφο Μ.. πνπ δίλεηαη θαη λα εληαρζεί ζην ζπγθεθξηκέλν ραξαθηήξα ηνπ κεζνγεηαθνχ βηνθιίκαηνο πνπ αλήθεη. 8. ε πνην ηχπν δπλεηηθήο βιάζηεζεο (θχξην ραξαθηεξηζηηθφ δέληξν) αληηζηνηρεί ε πεξηνρή γηα ηελ νπνία ππνινγίζαηε ηνπο βηνθιηκαηηθνχο δείθηεο ηνπ EMBERGER. 9. Με βάζε ηνπο παξαθάησ ράξηεο γεσγξαθηθήο θαηαλνκήο δχν εηδψλ πεχθεο (ραιέπηνο θαη ηξαρεία πεχθε) ζηε Μεζφγεην, θαη ζηελ Διιάδα, εξκελεχζηε ηα πξφηππα θαηαλνκήο ηνπο κε βάζε θιηκαηηθά-βηνθιηκαηηθά ζηνηρεία, αιιά θαη νηθνθπζηνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ εηδψλ, θ.ά. 22

23 Πξφηππν γεσγξαθηθήο θαηαλνκήο ηεο ραιεπίνπ πεχθεο (Pinus halepensis) θαη ηεο ηξαρείαο πεχθεο (Pinus brutia) ζηε Μεζφγεην. 23

24 Πξφηππν γεσγξαθηθήο θαηαλνκήο ηεο ραιεπίνπ πεχθεο (Pinus halepensis) θαη ηεο ηξαρείαο πεχθεο (Pinus brutia) ζηελ Διιάδα. 24

25 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ BIOME TEMPERATURE & PRECIPITATION DATA ΓΔΓΟΜΔΝΑ ΘΔΡΜΟΚΡΑΗΑ ΚΑΗ ΑΣΜΟΦΑΗΡΗΚΧΝ ΚΑΣΑΚΡΖΜΝΗΜΑΣΑ Δ ΓΗΑΦΟΡΔ ΠΑΓΚΟΜΗΔ ΓΗΑΠΛΑΔΗ - ΒΗΟΥΖΜΑΣΗΜΟΤ T = temperature in degrees Celsius; P = precipitation (as rain or snow) in centimeters T = Θεξκνθξαζία ζε o C, P = θαηαθξεκλίζκαηα (σο βξνρφπησζε ή ρηφλη) ζε cm JAN FEB MAR APR MAY JUN JUL AUG SEP OCT NOV DEC TOTAL TABLE 1 (CHAPARRAL - SANTA MONICA, CALIFORNIA) T P TABLE 2 ( TROPICAL DESERT- ADEN, ADEN ) T P TABLE 3 (MID-LATITUDE COOL DESERT- RENO, NEVADA) T P TABLE 4 (MID-LATITUDE HOT & DRY DESERT-DEATH VALLEY, CALIFORNIA) T P TABLE 5 (TROPICAL RAINFOREST- MT. WAIALEALE, KAUAI, HAWAII) T P TABLE 6 ( TROPICAL DECIDUOUS FOREST-CULABA, BRAZIL ) T P TABLE 7 (TEMPERATE RAINFOREST WRANGELL, ALASKA) T P JAN FEB MAR APR MAY JUN JUL AUG SEP OCT NOV DEC TOTAL TABLE 8 (TEMPERATE DECIDUOUS FOREST- GREENSBORO, N.C.) T P TABLE 9 (TAIGA, PACIFIC COASTAL- ANCHORAGE, ALASKA) T P TABLE 10 (TAIGA, INTERIOR BASIN- FAIRBANKS, ALASKA) T P TABLE 11 (TEMPERATE GRASSLANDS/PRAIRIE- NE. ILLINOIS) T P TABLE 12 (TEMPERATE GRASSLANDS/PRAIRIE- WILLISTON, NORTH DAKOTA) T P

26 TABLE 13 (SAVANNA- MOSHI, TANZANIA) T P TABLE 14 (TUNDRA- BARROW, ALASKA) T P TABLE 15 T P TABLE 16 T P JAN FEB MAR APR MAY JUN JUL AUG SEP OCT NOV DEC TOTAL TABLE 17 T P TABLE 18 T P TABLE 19 T P TABLE 20 T P TABLE 21 T P TABLE 22 T P TABLE 23 T P TABLE 24 T P TABLE 25 T JAN FEB MAR APR MAY JUN JUL AUG SEP OCT NOV DEC TOTAL P TABLE 26 T P

27 III. ΟΗ ΑΤΞΖΣΗΚΟΗ ΓΑΚΣΤΛΗΟΗ ΣΧΝ ΓΔΝΓΡΧΝ Χ ΓΔΗΚΣΔ ΟΗΚΟΛΟΓΗΚΖ ΠΑΡΑΓΧΓΗΚΟΣΖΣΑ ΚΑΗ ΚΛΗΜΑΣΗΚΖ ΑΛΛΑΓΖ Γηαπηζηώζεηο θαη πξνβιέςεηο γηα ην παξόλ θαη ην κέιινλ ηνπ θιίκαηνο ζε Μεζόγεην θαη Διιάδα ηελ 4ε έθζεζε ηεο Γηαθπβεξλεηηθήο Δπηηξνπήο ηνπ ΟΖΔ γηα ηελ Κιηκαηηθή Αιιαγή (IPCC 2007) εθηηκάηαη φηη αλ ην ηζνδχλακν ζπγθεληξψζεσλ CO 2 ζηελ αηκφζθαηξα θηάζεη ην 2100 ηα 850 ppm (κέξε ζην εθαηνκκχξην) ζε ζρέζε κε ζπγθέληξσζε CO ppm ην 2005 (ζελάξην A1Β-SRES) εμαηηίαο ηνπ γλσζηνχ «θαηλνκέλνπ ηνπ ζεξκνθεπίνπ», ε βξνρφπησζε ζα απμεζεί, κε πηζαλφηεηα πάλσ απφ 90%, ζηα κεγάια γεσγξαθηθά πιάηε ηνπ πιαλήηε, ελψ αλακέλεηαη, κε πηζαλφηεηα πάλσ απφ 66%, λα κεησζεί ζηηο πεξηζζφηεξεο ππνηξνπηθέο ρεξζαίεο πεξηνρέο. Σα θιηκαηηθά κνληέια πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα ηελ παξαπάλσ πξφγλσζε πξνβιέπνπλ φηη ζηε Μεζφγεην θαη εηδηθφηεξα ζηελ αλαηνιηθή ηεο ιεθάλε, αλακέλεηαη ζεκαληηθή κείσζε ησλ βξνρνπηψζεσλ θαη πεξαηηέξσ αχμεζεο ηεο ζεξκνθξαζίαο κέζα ζηνλ 21 ν αηψλα ζε ζρέζε κε ηα ηέιε ηνπ 20νχ. Δηδηθφηεξα, γηα ηελ πεξηνρή ηεο Α. Μεζνγείνπ θαη ηνλ ειιαδηθφ ρψξν, ζχκθσλα κε ην πην πάλσ ζελάξην, πξνβιέπεηαη κείσζε ηεο βξνρφπησζεο έσο 30% ζε εηήζηα βάζε (έσο 30% ην ρεηκψλα, κεγαιχηεξε πξνο ηα λφηηα ηεο ρψξαο θαη πάλσ απφ 30% ην θαινθαίξη). Δπίζεο, πξνβιέπεηαη φηη ε αχμεζε ηεο κέζεο εηήζηαο ζεξκνθξαζίαο ζα θπκαλζεί κεηαμχ 2,5 ν C θαη 3,5 ν C θαη ηεο κέζεο ζεξκνθξαζίαο ηεο ρεηκεξηλήο πεξηφδνπ κεηαμχ 2 ν C θαη 3 ν C. Σν θαινθαίξη, φκσο, ε αχμεζε πξνβιέπεηαη λα θπκαλζεί ζε αθφκε πςειφηεξα επίπεδα θαη λα θηάζεη ηνπο 4 ν C. H ζπλεπαθόινπζε έληαζε ηεο μεξαζίαο (κείσζε ηεο δηαζέζηκεο εδαθηθήο πγξαζίαο γηα ηε βιάζηεζε θαη αύμεζε ηεο εμαηκηζνδηαπλνήο) αλακέλεηαη λα απμήζεη ηελ θαηαπόλεζε ζηα δαζηθά κεζνγεηαθά νηθνζπζηήκαηα, ηδηαίηεξα ηνπο θαινθαηξηλνύο κήλεο. Σηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο ηνπ 20 νπ αηψλα παξαηεξήζεθε κηα ζεκαληηθή πησηηθή ηάζε ζηελ ρεηκεξηλή βξνρφπησζε ηεο Μεζνγείνπ (Luterbacher & Xoplaki 2003, Mitchell et al. 2004, Mitchell & Jones 2005, Pauling et al θαη Luterbacher et al. 2006) πνπ είρε αληίθηππν θαη ζηελ εηήζηα βξνρφπησζε ηνπ ειιαδηθνχ ρψξνπ (Xoplaki et al. 2000, Maheras & Anagnostopoulou 2003, Feidas et al. 2007). Έηζη, ηέηνηεο πεξηνρέο νδεγήζεθαλ πνιχ πηζαλψο ζε κεησκέλε εδαθηθή πγξαζία ην θαινθαίξη. Δηδηθφηεξα, νη Feidas et al. (2007), ζηελ πην πξφζθαηε έξεπλα ηνπο γηα ηε κειέηε ησλ ηάζεσλ ηεο βξνρφπησζεο ζηελ Διιάδα ( ), αλαθέξνπλ φηη παξαηεξείηαη κηα ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή κείσζε ηεο εηήζηαο βξνρφπησζεο ζε φιε ηελ Διιάδα θπξίσο ιφγσ κείσζεο ηεο ρεηκεξηλήο βξνρφπησζεο κε εμαίξεζε ην θεληξηθφ Αηγαίν θαη ηε λφηηα επεηξσηηθή ρψξα. Τπνζηεξίδνπλ φηη ε ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή κείσζε ηεο βξνρφπησζεο ηεο πεξηφδνπ επήιζε κεηά ην 1984, ηφζν γηα ηελ εηήζηα φζν θαη γηα ηε ρεηκεξηλή βξνρφπησζε ηεο Διιάδαο, ελψ ππάξρνπλ πεξηνρέο φπνπ ε κεηάπησζε πξνο μεξφηεξεο ζπλζήθεο μεθίλεζε ήδε απφ ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ Οη πνξεία ησλ ηάζεσλ ηεο θαινθαηξηλήο βξνρφπησζεο, απφ ηελ άιιε, δελ εκθαλίδεη κηα ζηαζεξή εηθφλα. Σα δεδνκέλα απηά, φκσο, θαιχπηνπλ κηα ζρεηηθά κηθξή ρξνληθά πεξίνδν. Γηα πεξηζζφηεξν καθξνρξφληεο εθηηκήζεηο έρνπλ πξαγκαηνπνηεζεί αλαπαξαζηάζεηο ηνπ θιίκαηνο ηεο Μεζνγείνπ βαζηζκέλεο ζε ηζηνξηθά ληνθνπκέληα θαη παιαηέο κεηεσξνινγηθέο κεηξήζεηο (Luterbacher & Xoplaki 2003). Δπίζεο, έρνπλ αμηνπνηεζεί θιηκαηηθέο πιεξνθνξίεο πνπ κπνξνχλ λα εμαρζνχλ απφ απμεηηθνχο δαθηχιηνπο δέλδξσλ, ππξήλεο πάγνπ, θνξάιιηα, ζηαιαθηίηεο θαη ζηαιαγκίηεο θαη πάιη ζε ζπλδπαζκφ κε ηζηνξηθά αξρεία θιηκαηηθψλ παξαηεξήζεσλ θαη καθξνρξφληα κεηεσξνινγηθά δεδνκέλα. Απφ ηηο κέρξη ηψξα αλαπαξαζηάζεηο ηνπ κεζνγεηαθνχ θιίκαηνο ησλ ηειεπηαίσλ 500 εηψλ θαίλεηαη φηη ε ηάζε ηεο ρεηκεξηλήο βξνρφπησζεο απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1960 έσο ηα ηέιε ηνπ 20νπ αηψλα έρεη γίλεη 27

28 αξλεηηθή (Mitchell et al θαη Mitchell & Jones 2005, Pauling et al θαη Luterbacher et al. 2006). Οη απμεηηθνί δαθηύιηνη ησλ δέλδξσλ σο κέζα γηα ηελ ρξνλνιόγεζε γεγνλόησλ αιιά θαη σο θιηκαηηθνί δείθηεο ηνπ παξειζόληνο ηα θπηά ησλ εχθξαησλ πεξηνρψλ ην θάκβην (ν ηζηφο δειαδή ησλ θπηψλ πνπ δηαηξνχκελνο θηηάρλεη ηα δηάθνξα ηκήκαηα ηνπο) έρεη πεξηνδηθή δξαζηεξηφηεηα. Μπνξεί λα δξαζηεξηνπνηείηαη αλάινγα κε ην θιίκα ηεο θάζε πεξηνρήο απφ ηελ άλνημε έσο ην θζηλφπσξν (φζν δειαδή νη ζεξκνθξαζίεο είλαη επλντθέο) θαη εηζέξρεηαη ζπλήζσο ζε ιήζαξγν ην ρεηκψλα (φηαλ νη ζεξκνθξαζίεο είλαη πνιχ ρακειέο). Απφ ηε δξαζηεξηφηεηα ηνπ θακβίνπ παξάγεηαη πξνο ην θέληξν ηνπ βιαζηνχ ην δεπηεξνγελέο μχισκα (μχιν). ηα θσλνθφξα απνηειείηαη απφ ηξαρεΐδεο, ζθιεξεκαηηθέο ίλεο θαη παξεγρπκαηηθά θχηηαξα, ζηνηρεία ιίγν ή πνιχ απνμπισκέλα πνπ εμππεξεηνχλ ηε κεηαθνξά πδαηηθψλ δηαιπκάησλ, ηελ ζηήξημε θαη ηελ απνηακίεπζε νπζηψλ. Σν ηκήκα ηνπ δεπηεξνγελνχο μπιψκαηνο (μχινπ) πνπ παξάγεηαη ζε κηα βιαζηεηηθή πεξίνδν νλνκάδεηαη απμεηηθόο δαθηύιηνο. Όηαλ θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ έηνπο ππάξρεη κφλν κηα βιαζηεηηθή πεξίνδνο, ν απμεηηθφο δαθηχιηνο πεξηγξάθεηαη σο εηήζηνο δαθηχιηνο. Κάζε εηήζηνο δαθηχιηνο απνηειείηαη απφ ην πξψηκν (εαξηλφ) θαη ην φςηκν (θζηλνπσξηλφ) μχιν. Σν πξψηκν μχιν ζρεκαηίδεηαη ζηελ αξρή ηεο βιαζηεηηθήο πεξηφδνπ (άλνημε) θαη ραξαθηεξίδεηαη απφ ιεπηφηνηρα θαη θαξδηά ζε δηάκεηξν αγγεία γηα λα θαιχςνπλ ηηο αλάγθεο κεηαθνξάο απμεκέλσλ πνζνηήησλ λεξνχ πνπ έρεη ην θπηφ θαη απηή ηελ πεξίνδν. Σν φςηκν μχιν ζρεκαηίδεηαη ηηο επφκελεο επνρέο, ραξαθηεξίδεηαη απφ παρχηεξα θαη ζηελφηεξα αγγεία, ηα νπνία ην θζηλφπσξν έρνπλ ηε κηθξφηεξε δηάκεηξν θαη εμππεξεηεί, επίζεο, ηε ζηήξημε ηνπ θπηνχ. Ζ κεηάβαζε απφ ην εαξηλφ ζην θζηλνπσξηλφ μχιν είλαη βαζκηαία, ελψ εθείλε απφ ην θζηλνπσξηλφ μχιν ηνπ παιαηφηεξνπ δαθηπιίνπ ζην εαξηλφ μχιν ηνπ επνκέλνπ ρξφλνπ είλαη απφηνκε θαη δηαθξίλεηαη πνιχ θαιά ζηελ εγθάξζηα ηνκή ελφο θνξκνχ σο δηαρσξηζηηθφο θχθινο. Σν γεγνλφο απηφ επηηξέπεη λα ππνινγηζηεί ε ειηθία ελφο δέλδξνπ (Υξηζηνδνπιάθεο θαη Φαξάο 2001) θαη επηηξέπεη ηε ρξνλνιφγεζε θαη κειέηε γεγνλφησλ ηνπ παξειζφληνο (Fritts 1976, Cook & Kairiukstis 1990), (Δηθφλα 1). ΟΨΙΜΟ ΞΤΛΟ ΦΛΟΙΩΜΑ ΖΩΝΗ ΚΤΣ/ΡΩΝ ΚΑΜΒΙΟΤ ΠΡΩΙΜΟ ΞΤΛΟ ΑΤΞΗΣΙΚΟ ΔΑΚΣΤΛΙΟ ΕΣΟΤ 1986 ΑΤΞΗΣΙΚΟ ΔΑΚΣΤΛΙΟ ΕΣΟΤ 1985 Δηθφλα 1 Σε ρξνλνιφγεζε ηνπ μχινπ (εηήζησλ δαθηπιίσλ) θαη κέζσ απηνχ ηε ρξνλνιφγεζε θαη κειέηε γεγνλφησλ ηνπ παξειζφληνο εξεπλά ε Γελδξνρξνλνινγία. Σέηνηεο εθαξκνγέο έρνπλ ππάξμεη σο ζήκεξα π.ρ. ζηελ αξραηνινγία. πγθξίλνληαο μχιν απφ δσληαλά δέλδξα κε απηφ 28

29 ηζηνξηθψλ θηεξίσλ ή αξραηνινγηθψλ αλαζθαθψλ επηηξέπεηαη ε ρξνλνιφγεζε ησλ ηειεπηαίσλ φπσο έδεημαλ νη Kuniholm and Striker (1987), Kuniholm (1990, 1994) θαη Hughes et al. (2001) θαη γηα πεξηπηψζεηο πνπ κειέηεζαλ ζηελ Διιάδα. Κιάδνο ηεο Γελδξνρξνλνινγίαο είλαη θαη ε Γελδξνθιηκαηνινγία πνπ επηθεληξψλεη ζε πξνβιήκαηα θιηκαηηθήο θχζεσο θαη εξεπλά ηηο ζρέζεηο κεηαμχ ησλ εηήζησλ δαθηπιίσλ ησλ δέληξσλ θαη ηνπ θιίκαηνο ηνπ παξειζφληνο. Οη βαζηθέο αξρέο ηεο Γελδξνρξνλνινγίαο πνπ εθαξκφδνληαη θαη ζηελ πεξίπησζε ηεο Γελδξνθιηκαηνινγίαο (βι. επίζεο Baloutsos et al. 1993) είλαη νη ηξεηο παξαθάησ: Ζ αξρή είλαη ησλ πεξηνξηζηηθώλ παξαγόλησλ (The principle of limiting factors) πνπ απνηειεί θαη βαζηθή αξρή ηεο Οηθνινγίαο. χκθσλα κε απηή, κηα βηνινγηθή δηεξγαζία φπσο ε δεπηεξνγελήο θαηά πάρνο αχμεζε ησλ δέληξσλ, δελ κπνξεί λα πξνρσξήζεη γξεγνξφηεξα απ φηη επηηξέπεηαη απφ ηνλ παξάγνληα πνπ βξίζθεηαη ζε αλεπάξθεηα, αθφκε θαη αλ νη άιινη παξάγνληεο βξίζθνληαη ζην άξηζην (Fritts 1976, Νηάθεο 1986). Αλ, φκσο, ν πεξηνξηζηηθφο παξάγνληαο αιιάμεη θαη ε ηηκή ηνπ απμεζεί, ηφηε ε αχμεζε ησλ δέληξσλ επηηαρχλεηαη κέρξη θάπνηνο άιινο παξάγνληαο γίλεη πεξηνξηζηηθφο. Έλαο ή πεξηζζφηεξνη πεξηνξηζηηθνί παξάγνληεο κπνξεί λα θαζνξίζνπλ ην ζπγρξνληζκφ ηνπ πιάηνπο αχμεζεο ησλ δέληξσλ. Ζ επίδξαζε απηή γίλεηαη κεγαιχηεξε φηαλ ν πεξηνξηζηηθφο παξάγνληαο δξα ζε επξεία πεξηνρή θαη γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα. Γηα παξάδεηγκα, αλ πεξηνξηζηηθφο παξάγνληαο ζε κηα πεξηνρή είλαη ε βξνρφπησζε, ζα έρεη σο απνηέιεζκα, ηηο ρξνληέο πνπ είλαη κεησκέλε, λα ππάξρεη αληίζηνηρε κείσζε θαη ζην πιάηνο ησλ δαθηπιίσλ ησλ δέληξσλ ζην νπνίν επηδξά. Αλ ζηελ πεξηνρή απηή, φκσο, ε βξνρφπησζε απμεζεί ζεκαληηθά, ηφηε κπνξεί λα πάςεη λα απνηειεί πεξηνξηζηηθφ παξάγνληα θαη ηφηε ην πιάηνο ησλ δαθηπιίσλ ησλ δέληξσλ λα θαζνξίδεηαη πιένλ απφ άιινλ παξάγνληα πνπ κπνξεί λα είλαη ε ζεξκνθξαζία. ηελ πεξίπησζε απηή ε αξρηθή ζρέζε κεηαμχ πιάηνπο αχμεζεο ησλ δέληξσλ θαη βξνρφπησζεο ζα ραζεί. Ζ αξρή ηνπ νηθνινγηθνύ εύξνπο. χκθσλα κε απηή ηελ αξρή ην γελεηηθφ δπλακηθφ θάζε θπηηθνχ είδνπο θαζνξίδεη ην νηθνινγηθφ εχξνο κέζα ζην νπνίν επηηξέπεηαη ε επηβίσζε ηνπ. Κπξίαξρν ξφιν ζε απηφ παίδεη ην θιίκα. Γηα παξάδεηγκα, ε αχμεζε ελφο θπηνχ επεξεάδεηαη θπξίσο ζηα ζεξκν-φξηά ηνπ απφ ηε βξνρφπησζε θαη ζηα ςπρξν-φξηά ηνπ απφ ηε ζεξκνθξαζία. Σα δέληξα πνπ δηαβηνχλ ζηα φξηα απηνχ ηνπ εχξνπο είλαη θαη ηα πην επαίζζεηα ζηηο κεηαβνιέο ηνπ αληίζηνηρνπ θιηκαηηθνχ πεξηνξηζηηθνχ παξάγνληα (Δηθφλα 2). Δηθφλα 2 29

30 Ζ αξρή ηεο νκνηόηεηαο (Σhe uniformitarian principle) πνπ αλαθέξεηαη απφ ηνλ Fritts (1976). χκθσλα κε απηή ηελ αξρή γηα έλα δεδνκέλν δέλδξν ππάξρνπλ πεξηβαιινληνινγηθνί παξάγνληεο πνπ επηδξνχλ θαη θαζνξίδνπλ ηελ αχμεζή ηνπ ζήκεξα. Ζ αχμεζή ηνπ θαηά ην παξειζφλ, ππφ ηελ επίδξαζε ησλ ίδησλ παξαγφλησλ, ζα είρε νδεγεί ηελ αχμεζή ηνπ ζην ίδην απνηέιεζκα κε ην ζεκεξηλφ. Δθφζνλ, ινηπφλ, είλαη δπλαηφλ λα δηαηππσζεί ζρέζε κεηαμχ ηεο αχμεζεο ηνπ δέλδξνπ θαη ησλ θιηκαηηθψλ ζπλζεθψλ ζήκεξα, ε κειέηε ησλ απμεηηθψλ δαθηπιίσλ ηνπ θαηά ην παξειζφλ κπνξεί λα νδεγήζεη ζε ζπκπεξάζκαηα γηα ηηο κεηαβνιέο ηνπ θιίκαηνο ηελ αληίζηνηρε πεξίνδν. Σα ζπκπεξάζκαηα απηά γίλνληαη πεξηζζφηεξν αζθαιή φζν πεξηζζφηεξν επαίζζεην είλαη ην δέλδξν πνπ επηιέγεηαη ζηηο κεηαβνιέο ηνπ θιίκαηνο (Fritts 1976). Δπξήκαηα από ηελ Διιάδα γηα ηηο επηπηώζεηο ζηα δάζε από ηελ πξόζθαηε κείσζε ησλ βξνρνπηώζεσλ. Kαηά ην δεχηεξν ήκηζπ ηνπ 20νπ αηψλα θαη ηδηαίηεξα πξνο ηα ηέιε ηνπ, εληνπίζηεθαλ αξλεηηθέο επηπηψζεηο ζηελ παξαγσγηθόηεηα (κεηαβνιή ηεο βηνκάδαο/έηνο) ησλ δαζψλ ηξαρείαο (Pinus halepensis subsp. brutia) θαη ραιέπηνπ (Pinus halepensis subsp. halepensis) πεχθεο ηεο ζεξκν-κεζνγεηαθήο δψλεο βιάζηεζεο ηεο ρψξαο καο ζε δέλδξα θνληά ζηα ζεξκν-όξηα εμάπισζεο ηνπ είδνπο (Δηθφλα 2). Μειέηεο απφ ηε άκν, ηελ Ηεξάπεηξα, ηε Εάθπλζν θαη ηε θχξν θαηέδεημαλ φηη ε δεπηεξνγελήο θαηά πάρνο αχμεζε ησλ δέληξσλ απφ ηηο παξαπάλσ πεξηνρέο θπξηαξρείηαη απφ ηηο κεηαβνιέο ηεο βξνρφπησζεο θαη έθηαζε ζηα ρακειφηεξά ηεο ηζηνξηθά επίπεδα ηελ ηειεπηαία δεθαεηία ηνπ 20νπ αηψλα, αθφκε θαη γηα δέληξα ειηθίαο εηψλ (Sarris et al. 2011). Δπίζεο, βξέζεθε πσο ζπληειέζηεθαλ αιιαγέο ζηελ θξίζηκε πεξίνδν βξνρφπησζεο πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ηα δέλδξα γηα ηελ εηήζηα αχμεζή ηνπο. ηα ρξφληα κε άθζνλεο βξνρνπηψζεηο ε θξίζηκε πεξίνδνο βξνρφπησζεο ζηα παξαπάλσ ηα δέλδξα κπνξεί λα θπκαίλεηαη απφ ιίγεο εβδνκάδεο ή κήλεο πξηλ ή θαη θαηά ηελ έλαξμε ηεο απμεηηθήο πεξηφδνπ, ελψ θαηά ηελ πνιχ μεξή πεξίνδν ζηα ηέιε ηνπ 20νπ αηψλα έθηαζε έσο θαη έμη ρξφληα πξν θαη ζπκπεξηιακβαλνκέλνπ ηνπ έηνπο αχμεζεο. Σν θαηλφκελν δείρλεη πσο ηα απνζέκαηα εδαθηθήο πγξαζίαο απφ βξνρνπηψζεηο πξνεγνχκελσλ εηψλ έρνπλ κεγάιε ζεκαζία γηα ηελ εηήζηα αχμεζε ηεο ραιέπηνπ θαη ηεο ηξαρείαο πεχθεο ζηα ζεξκν-φξηα ηεο εμάπισζήο ηνπο θαηά ηε δηάξθεηα πνιχ μεξψλ θιηκαηηθά πεξηφδσλ (Sarris et al. 2007). Όκσο, ηα απνζέκαηα εδαθηθήο πγξαζίαο έρνπλ ηα φξηά ηνπο εθφζνλ νη βξνρνπηψζεηο κηαο ζεηξάο εηψλ δελ επηηξέςνπλ ηελ επαξθή αλαπιήξσζή ηνπο. ηελ πεξίπησζε απηή ηα δέληξα κπνξεί λα θηάζνπλ πνιχ θνληά ζηα φξηα ηεο επηβίσζεο, πξάγκα πνπ κπνξεί λα επηθέξεη αθφκε θαη ηελ απνλέθξσζε ηνπο ιφγσ μεξαζίαο. Σέηνηα πεξηζηαηηθά θαηαγξάθεθαλ ζηε άκν θαη ζηελ Αραΐα, φπνπ αθφκε θαη 80-ρξνλα πεχθα μεξάζεθαλ ζην ηέινο ησλ θαινθαηξηψλ ηνπ 2000 θαη 2007 (Sarris et al. 2007, 2011), πλεπψο, εάλ ζπλζήθεο φπσο νη παξαπάλσ επηθξαηήζνπλ θαηά ηνλ 21ν αηψλα, εθηηκάηαη φηη κπνξεί λα απμεζεί ζεκαληηθά ν θίλδπλνο άκεζσλ θαηαζηξνθψλ ηνπιάρηζηνλ γηα ηα δάζε ηεο ζεξκν-κεζνγεηαθήο δψλεο βιάζηεζεο θαη ηδηαίηεξα αλ απηέο ζπλδπαζηνχλ κε απμεκέλεο ζεξηλέο ζεξκνθξαζίεο θαη ππξθαγηέο (Sarris et al. 2011). Όκσο, ππάξρνπλ θαη πεξηπηψζεηο φπνπ ε παξαγσγηθόηεηα θαη θαη επέθηαζε ε εμάπισζε ηεο ραιέπηνπ πεχθεο κπνξεί λα επλνεζεί απφ ηε κείσζε ησλ βξνρνπηψζεσλ. ε πγξνηνπηθά ζπζηήκαηα φπνπ ην έδαθνο είλαη θνξεζκέλν ζε λεξφ, κεηψλεηαη ζεκαληηθά ε πνζφηεηα ηνπ 30

31 αέξα ζην έδαθνο θαηά ηελ απμεηηθή πεξίνδν ησλ θπηψλ. ε απηά ηα ζπζηήκαηα πεξηνξηζηηθόο παξάγνληαο γηα ηελ παξαγσγηθφηεηα ησλ θπηψλ είλαη ε έιιεηςε νμπγφλνπ ζην έδαθνο (αλνμία). Σν νμπγφλν είλαη ζηνηρεηφ απαξαίηεην γηα ηελ δηαηήξεζε ηνπ ξηδηθνχ ζπζηήκαηνο ησλ θπηψλ. Ζ θνπθνπλαξηά (Pinus pinea) είλαη θπηφ πξνζαξκνζκέλν ζε πγξνηνπηθέο ζπλζήθεο, ελψ ην ξηδηθφ ζχζηεκα ηεο ραιέπηνπ πεχθεο δελ δηαζέηεη ηέηνηεο πξνζαξκνγέο κε απνηέιεζκα λα κελ εμαπιψλεηαη ζε πγξνηνπηθά εδάθε. Σν παξαπάλσ θαηλφκελν κπνξεί λα παξαηεξεζεί ζην πγξνηνπηθό ζύζηεκα ηεο ηξνθηιηάο ζηελ πεξηνρή ηεο βνξεηνδπηηθήο Αραΐαο. Απφ ηε ζάιαζζα πξνο ηνλ εζσηεξηθφ πγξφηνπν κε πθάικπξν λεξφ ζπλαληάκε πξψηα ηε βιάζηεζε ησλ ζηλψλ. ηε ζπλέρεηα, θαζψο κεηψλεηαη ε εδαθηθή πγξαζία, ζπλαληάκε δάζνο κε ραιέπην πεχθε θαη αθνινχζσο, θαζψο πιεζηάδνπκε ηνλ πγξφηνπν θαη ην έδαθνο αξρίδεη λα γίλεηαη θνξεζκέλν ζε λεξφ, επηθξαηεί ην δάζνο κε ηελ θνπθνπλαξηά (Δηθφλα 3). Δηθφλα 3 Θαιαζζηλφ λεξφ Τθάικπξν λεξφ ην πιαίζην ηεο άζθεζεο ζα δηεξεπλεζεί πσο κεηαβάιιεηαη ε παξαγσγηθφηεηα ηεο ραιεπίνπ πεχθεο θαη ηεο θνπθνπλαξηάο ζηε δψλε φπνπ ηα δχν είδε αληαγσλίδνληαη κεηαμχ ηνπο ππφ ζπλζήθεο φπνπ κεηψλεηαη ε βξνρφπησζε πνπ δέρεηαη ν πγξφηνπνο. Γεδνκέλα άζθεζεο ηνλ πίλαθα παξνπζηάδεηαη ην κέζν πιάηνο ησλ απμεηηθψλ δαθηπιίσλ αηφκσλ θνπθνπλαξηάο θαη ραιέπηνπ πεχθεο (απφ ηξία δέλδξα αλά είδνο). Ζ δεηγκαηνιεςία πξαγκαηνπνηήζεθε ην Μάην ηνπ 2010 ζην δάζνο ηεο ηξνθηιηάο ζε ζέζε φπνπ ηα δχν είδε βξίζθνληαλ ζε ζηελφ κεηαμχ ηνπο αληαγσληζκφ. Ζ κέζε ειηθία ησλ δέλδξσλ θαη ησλ δχν εηδψλ θηάλεη ηα 100 έηε. Δπίζεο, δίλνληαη δεδνκέλα βξνρφπησζεο απφ ηνλ πιεζηέζηεξν κεηεσξνινγηθφ ζηαζκφ (Μ..) ηεο Δ.Μ.Τ. Μέζν πιάηνο απμεηηθψλ δαθηπιίσλ Μέζε ηηκή Έηε (mm) εηήζηαο Pinus pinea Pinus hapepensis βξνρφπησζεο (Κνπθνπλαξηά) 1,77 (Υαιέπηνο Πεχθε ) 1,58 Μ.. Αξάμνπ (mm) ,63 1, ,44 1, ,52 2,