ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΑΗΓΑΗΟΤ ΥΟΛΖ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΟ «ΣΑ ΤΜΠΛΗΡΩΜΑΣΑ ΔΙΑΣΡΟΦΗ ΚΑΙ ΣΑ ΧΑΡΑΚΣΗΡΙΣΙΚΑ ΣΩΝ ΚΑΣΑΝΑΣΩΝ ΣΟΤ» ΓΗΠΛΧΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ

Transcript

1 ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΑΗΓΑΗΟΤ ΥΟΛΖ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΟ ΣΜΖΜΑ ΔΠΗΣΖΜΖ ΣΡΟΦΗΜΧΝ ΚΑΗ ΓΗΑΣΡΟΦΖ ΓΗΠΛΧΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ «ΣΑ ΤΜΠΛΗΡΩΜΑΣΑ ΔΙΑΣΡΟΦΗ ΚΑΙ ΣΑ ΧΑΡΑΚΣΗΡΙΣΙΚΑ ΣΩΝ ΚΑΣΑΝΑΣΩΝ ΣΟΤ» Δπηκέιεηα Μαγδαιελή Κνληνγηάλλε Αξ. Μεηξψνπ: 611/ Δπηβιέπσλ θαζεγεηήο Κνπηειηδάθεο Αληψληνο Σξηκειήο Δμεηαζηηθή Δπηηξνπή Ησάλλνπ Εαραξίαο, Λέθηνξαο ΠΓ 407/80 Γηαγθίλεο Κσλ/λνο, Δπίθνπξνο Καζεγεηήο Κνπηειηδάθεο Δ. Αληψληνο, Λέθηνξαο Μύξηλα, 2017

2 ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ ΑΗΓΑΗΟΤ ΥΟΛΖ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝΣΟ ΣΜΖΜΑ ΔΠΗΣΖΜΖ ΣΡΟΦΗΜΧΝ ΚΑΗ ΓΗΑΣΡΟΦΖ ΓΗΠΛΧΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ «ΣΑ ΤΜΠΛΖΡΩΜΑΣΑ ΓΗΑΣΡΟΦΖ ΚΑΗ ΣΑ ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΑ ΣΩΝ ΚΑΣΑΝΑΛΩΣΩΝ ΣΟΤ» Δπηκέιεηα Μαγδαιελή Κνληνγηάλλε Αξ. Μεηξώνπ: 611/ Σξηκειήο Δμεηαζηηθή Δπηηξνπή Ησάλλνπ Εαραξίαο, Λέθηνξαο ΠΓ 407/80 Γηαγθίλεο Κσλ/λνο, Δπίθνπξνο Καζεγεηήο Κνπηειηδάθεο Δ. Αληψληνο, Λέθηνξαο (Δπηβιέπσλ) Μχξηλα, 2017

3 ΕΤΧΑΡΙΣΙΕ Με ηελ νινθιήξσζε ηεο πηπρηαθήο κνπ εξγαζίαο ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ φινπο ηνπο αλζξψπνπο πνπ βνήζεζαλ ζηε πεξάησζε απηήο ηεο εξγαζίαο. Θα ήηαλ παξάιεηςε λα κελ αλαθεξζψ ζε φινπο εθείλνπο πνπ ζπκπαξαζηάζεθαλ ζ απηήλ ηελ πξνζπάζεηα. Καηά θχξην ιφγν νθείισ λα επραξηζηήζσ ζεξκά ηνλ επηβιέπνληα θαζεγεηή κνπ Γξ. Αληψλην Δ. Κνπηειηδάθε, Λέθηνξα ζηε Γηαηξνθή ηνπ Αλζξψπνπ ηνπ Σκήκαηνο Δπηζηήκεο Σξνθίκσλ θαη Γηαηξνθήο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Αηγαίνπ, γηα ηελ νπζηαζηηθή βνήζεηα πνπ κνπ πξνζέθεξε, ηε ζπλεξγαζία θαη ηε ζπλερή θαζνδήγεζε ηνπ θαζ φιε ηε δηάξθεηα ζπγγξαθήο ηεο παξνχζαο δηπισκαηηθήο εξγαζίαο. Δπίζεο ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηα κέιε ηεο εμεηαζηηθήο επηηξνπήο θαη θαζεγεηέο κνπ, θαζψο θαη ηνπο αλζξψπνπο πνπ έιαβαλ κέξνο ζηε ζπκπιήξσζε ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ, πνπ ρσξίο ηε δηθή ηνπο πξνζπκία δελ ζα κπνξνχζε λα δηεμαρζεί ε εξεπλά κνπ. Σέινο, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηελ νηθνγέλεηα κνπ, θαζψο θαη ηνπο νηθείνπο κνπ γηα ηε ζπκπαξάζηαζε θαη ηε ζηήξημε ηνπο θαζ φιε ηε δηάξθεηα θνίηεζεο κνπ ζην Παλεπηζηήκην απηά ηα ρξφληα.

4 ΠΕΡΙΛΗΨΗ Ζ παξνχζα πηπρηαθή εξγαζία πξαγκαηνπνηήζεθε κε ζθνπφ ηελ αλάιπζε ηνπ φξνπ «ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο» θαη ηελ θαηαγξαθή ησλ ηππηθψλ γλσξηζκάησλ ησλ αηφκσλ πνπ ηα ρξεζηκνπνηνχλ. Δξέζηζκα γηα ηελ ζπγγξαθή ηεο, απνηέιεζε ε απμαλφκελε ηάζε ρξήζεο ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο απφ φιεο ηηο νκάδεο αηφκσλ, αλεμαξηήησο ησλ αλαγθψλ ηνπο. Ζ δηεμαγσγή ησλ ζπκπεξαζκάησλ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηελ Λήκλν, κε ηελ ρξήζε εξσηεκαηνινγίνπ ζε ηπραίν δείγκα 300 αηφκσλ κε εχξνο ειηθίαο εηψλ. ηελ ζπγθεθξηκέλε κειέηε δηαζαθελίδεηαη ν φξνο «ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο» θαη παξαηίζεληαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ θαηαλαισηηθνχ θνηλνχ. Πην αλαιπηηθά, θαηνλνκάζηεθαλ νη ηξφπνη ηαμηλφκεζεο θαη νη κνξθέο ιήςεο ησλ ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο. Δπηπξνζζέησο, ε κειέηε αλαθέξεηαη ζηελ αζθαιή δηάζεζε θαη ρνξήγεζή ηνπο ζην θνηλφ, ζηελ αλαγθαηφηεηα ηνπο ζε ζπγθεθξηκέλεο νκάδεο πιεζπζκνχ θαζψο θαη ζηε ηνμηθφηεηα θαη ηηο πηζαλέο παξελέξγεηέο ηνπο. Αθφκα, γίλεηαη αλαθνξά ζην λνκηθφ θαζεζηψο πνπ αθνξά ηα ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο αιιά θαη ζηηο δηαηξνθηθέο απαηηήζεηο ηνπ ζχγρξνλνπ αλζξψπνπ πνπ πιένλ ηα θαζηζηνχλ αλαγθαία ζηε θαζεκεξηλφηεηά ηνπ. Σν βαζηθφ ζπκπέξαζκα πνπ εμήρζε απφ ηελ παξνχζα κειέηε είλαη πσο ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ησλ εξσηεζέλησλ είραλ ιαλζαζκέλε άπνςε γηα ηνλ φξν «ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο». πγθεθξηκέλα αξθεηνί απφ ηνπο εξσηεζέληεο ιάκβαλαλ ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο ρσξίο φκσο λα είλαη ζε ζέζε λα ηα αλαγλσξίδνπλ. Γηαπηζηψζεθε πσο θχξηα αηηία ιήςεο θάπνηνπ ζπκπιεξψκαηνο απνηεινχζε ε θφπσζε, ελψ ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ησλ εξσηεζέλησλ ρξεζηκνπνηνχζε ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο χζηεξα απφ πξνζσπηθή βνχιεζε ρσξίο ηε ζπκβνπιή θάπνηνπ ηαηξνχ ή δηαηηνιφγνπ. Πνιχ ζεκαληηθφο παξάγνληαο ζηελ επηινγή ζπκπιεξψκαηνο δηαηξνθήο είλαη ε ηηκή ηνπ ζθεπάζκαηνο θαζψο θαη ε θήκε ηεο παξαζθεπάζηξηαο εηαηξείαο. Σέινο, ηε κεγαιχηεξε θαηαλάισζε κεηαμχ ησλ αλαθεξφκελσλ ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο θαηείραλ ε βηηακίλε C, ν ζίδεξνο (Fe) θαη ην αζβέζηην (Ca).

5 ABSTRACT This diploma thesis was conducted in order to analyze the term "dietary supplements" and to record the typical traits of those who use them. The stimulus for writing it was the growing trend of using food supplements by all groups of people, regardless of their needs. Conclusions were made in Lemnos, using a random sample of 300 people ages ranging 18 to 65 years. This study clarifies the term "dietary supplements" and lists the characteristics of their consumer audience. More specifically, we have identified the ways of classification and the forms of food supplements. In addition, it refers to their safe disposal and delivery to the public, their necessity to specific population groups as well as their toxicity and possible side-effects. Still, reference is made to the legal status of nutritional supplements, but also to the nutritional requirements of modern humans that make them necessary in its everyday life. The main conclusion drawn from this study is that the majority of respondents had a misconception about the term dietary supplements. Specifically, several respondents were receiving dietary supplements without being able to recognize them. It was found that fatigue was the main cause of taking a supplement, while the majority of respondents used dietary supplements following personal will, without the advice of a physician or dietitian. A very important factor in choosing a dietary supplement is the price of the preparation as well as the reputation of the company. Finally, Vitamin C, Iron (Fe) and Calcium (Ca) were the most consuming among the mentioned dietary supplements.

6 ΠΙΝΑΚΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ ΚΔΦΑΛΑΗΟ 1: ΔΗΑΓΧΓΖ ΣΑ ΤΜΠΛΖΡΧΜΑΣΑ ΓΗΑΣΡΟΦΖ Ο νξηζκφο ησλ ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο Ο νξηζκόο ησλ ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο ζηηο ρώξεο ηεο Δπξώπεο Οξηζκόο δηαηηεηηθώλ ζπκπιεξσκάησλ ζηηο Η.Π.Α πκπεξαζκαηηθά Σαμηλφκεζε ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο Σαμηλόκεζε ζύκθσλα κε ην θνηλό ζην νπνίν απεπζύλνληαη Σαμηλόκεζε ζύκθσλα κε ηελ ιεηηνπξγία ή ηελ πξνέιεπζε Σαμηλόκεζε ζύκθσλα κε ην είδνο ηεο πξνέιεπζεο ηνπο Φπζηθά ή ρεκηθά ζθεπάζκαηα Μνξθέο ιήςεο ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο Λήςε από ην ζηόκα Yπνγιώζζηα ρνξήγεζε Υνξήγεζε από ηε κύηε Δλέζηκα Δκθπηεπόκελα ζπκπιεξώκαηα ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2: ΓΗΑΣΡΟΦΗΚΔ ΑΝΑΓΚΔ Δλεξγεηαθέο αλάγθεο Γηαηηεηηθή ηζνξξνπία Ηζνξξνπία ζξεπηηθψλ ζπζηαηηθψλ ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3: ΠΡΟΤΠΟΘΔΔΗ ΑΦΑΛΖ ΥΟΡΖΓΖΖ ΤΜΠΛΖΡΧΜΑΣΧΝ Γηάζεζε θαη αζθαιήο ρνξήγεζε ησλ ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο Ηζρπξηζκνί γηα ηε δηαηξνθηθή ππνζηήξημε πνπ δχλαηαη λα παξέρνπλ ηα ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο Υξήζηεο ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο Οκάδεο θαηαλάισζεο Υξεζηκόηεηα ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο Αλαγθαηόηεηα ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο... 32

7 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4: ΝΟΜΟΘΔΗΑ ΤΜΠΛΖΡΧΜΑΣΧΝ ΓΗΑΣΡΟΦΖ ΚΔΦΑΛΑΗΟ 5:ΣΟΞΗΚΟΣΖΣΑ ΚΑΗ ΠΑΡΔΝΔΡΓΔΗΔ Κίλδπλνη απφ ηε ιήςε βηηακηλψλ θαη ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο Παξάγνληεο ελδερφκελεο ηνμηθφηεηαο Γπζκελείο επηδξάζεηο- παξελέξγεηεο ππεξβνιηθήο ρξήζεο βηηακηλψλ θαη κεηάιισλ Έξεπλα ζρεηηθά κε ηελ ππεξθαηαλάισζε ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο 45 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 6: ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ ΔΡΔΤΝΑ θνπφο έξεπλαο Δηζαγσγή Σερληθή ζπιινγήο ρεδηαζκόο εξσηεκαηνινγίνπ ηάδηα Γπζθνιίεο Μέζνδνη δηαλνκήο ΚΔΦΑΛΑΗΟ 7: ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΑ ΚΑΗ ΑΝΑΛΤΖ ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΧΝ...57 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 8: ΤΕΖΣΖΖ ΤΜΠΔΡΑΜΑΣΑ...73 ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ 1 77 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 9: ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΑ...85

8 Α. ΘΔΩΡΖΣΗΚΟ ΜΔΡΟ

9 KΔΦΑΛΑΗΟ 1: ΔΗΑΓΩΓΖ ΣΑ ΤΜΠΛΖΡΩΜΑΣΑ ΓΗΑΣΡΟΦΖ 1.1. Ο νξηζκφο ησλ ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο Σα ηειεπηαία ρξφληα, απφ ην 1990 θαη κεηά παξαηεξείηαη αχμεζε ζηε ρξήζε ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο αλά ηνλ θφζκν. Οη ζπλήζεηεο ησλ αλζξψπσλ, ν ζχγρξνλνο ηξφπνο δσήο, ε έιιεηςε ρξφλνπ, ην πξφγξακκα πξνπνλήζεσλ, ε βηνκεραλνπνίεζε ησλ ηξνθψλ αιιά θαη ε ππεξβνιηθή θαηαλάισζε αιθνφι είλαη κεξηθέο απφ ηηο αηηίεο πνπ έρνπλ νδεγήζεη πνιινχο αλζξψπνπο ζε κηα κνλφηνλε δηαηξνθή, ρακειή ζε βηηακίλεο θαη ην ελδηαθέξνλ πιένλ έρεη ζηξαθεί ζηελ αλαδήηεζε ηερλεηψλ βηηακηλψλ. Δίλαη ινηπφλ απαξαίηεην λα ηνληζηεί φηη ηα ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο δελ αληηθαζηζηνχλ κηα ηζνξξνπεκέλε πγηεηλή δηαηξνθή ε νπνία απνηειείηαη απφ ηε θαηαλάισζε θξνχησλ, ιαραληθψλ, φζπξησλ, άπαρνπ θξέαηνο θαη δεκεηξηαθψλ νιηθήο αιέζεσο θαη κε ηελ νπνία ιακβάλνληαη φια ηα απαξαίηεηα ζξεπηηθά ζπζηαηηθά γηα ηνλ νξγαληζκφ. Σα ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο πξέπεη λα θαηαλαιψλνληαη κε ζθνπφ ηελ ζπκπιήξσζε ηεο ζπλήζνπο δίαηηαο ή φηαλ ε πξφζιεςε ηνπο είλαη αδχλαηε κέζσ ηεο δηαηξνθήο. Ζ πξνκήζεηα φισλ ησλ ζθεπαζκάησλ πξέπεη λα γίλεηαη απφ άηνκα ηα νπνία είλαη πιήξσο ελεκεξσκέλα φπσο ηαηξνί, δηαηξνθνιφγνη θαη θαξκαθνπνηνί, δηφηη ε παξάιιειε ρξήζε ηνπο κε νξηζκέλα θάξκαθα κπνξεί λα εγθπκνλεί θηλδχλνπο. Ηδηαίηεξα φηαλ ε ρξήζε ηνπο αθνξά εγθχνπο, παηδηά θαη εθήβνπο ε ηαηξηθή ζπκβνπιή θξίλεηαη απαξαίηεηε. Μεξηθέο νπζίεο ζε πςειέο δνζνινγίεο κπνξεί λα έρνπλ αλεπηζχκεηεο ελέξγεηεο θαη λα είλαη επηβιαβείο. Γηα παξάδεηγκα αλ ηα αλψηεξα αλεθηά επίπεδα ηνπ νξγαληζκνχ γηα κηα βηηακίλε μεπεξαζηνχλ ηφηε αξρίδνπλ λα δεκηνπξγνχληαη παξελέξγεηεο θαη ηνμηθφηεηα ζηνλ νξγαληζκφ. Γηα ηε δηαζθάιηζε, ινηπφλ, ηεο πγείαο ησλ θαηαλαισηψλ, ηα ζπκπιεξψκαηα κπνξνχλ λα πσινχληαη λφκηκα κφλν κε κηα θαηάιιειε ζχζηαζε γηα εκεξήζηα δνζνινγία θαη κηα πξνεηδνπνίεζε λα κελ μεπεξληέηαη ε δφζε απηή. [1][2][3] 1

10 Ο νξηζκόο ησλ ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο ζηηο ρώξεο ηεο Δπξώπεο ηηο ρψξεο ηεο Δπξψπεο ηα ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο νξίδνληαη σο εμήο: «Σα ζπκπιεξώκαηα δηαηξνθήο είλαη παξαζθεπάζκαηα όπσο δηζθία, θάςνπιεο, θόλεηο ή πγξά παξαζθεπάζκαηα ηα νπνία απαξηίδνληαη ή πεξηέρνπλ κηθξνζξεπηηθά ή καθξνζξεπηηθά ζπζηαηηθά θαη/ή εδώδηκεο ύιεο. Καηαλαιώλνληαη ζε δόζεηο επηπξόζζεηα ζηελ θαζεκεξηλή δηαηξνθή θαη όρη σο ππνθαηάζηαηα γεύκαηνο. Σα ζπκπιεξώκαηα δηαηξνθήο απνηεινύληαη από βηηακίλεο, κέηαιια θαη ηρλνζηνηρεία. [5][6] Πεξηέρνπλ πεπηίδηα, ακηλνμέα θαη ζπλδπαζκνύο αδώηνπ, έιαηα, ιηπαξά νμέα θαη ηνπο εζηέξεο ηνπο, θπηηθέο ίλεο θαη άιια ζπζηαηηθά, θπηηθά, δσηθά ή κηθξνβηαθήο πξνέιεπζεο, όπσο επίζεο θαη πξντόληα δύκσζεο είηε ζε αθπδαησκέλε κνξθή ή ζπκππθλσκέλε, είηε ζε κνξθή εθρπιίζκαηνο» [7] 2

11 Οξηζκόο δηαηηεηηθώλ ζπκπιεξσκάησλ ζηηο Η.Π.Α. ηηο Ζ.Π.Α. ην D.S.H.E.A. (Dietary Supplement Health Education Act), νξίδεη ην 1994 ην δηαηηεηηθφ ζπκπιήξσκα σο «Έλα πξντόλ πνπ επηδηώθεη λα ζπκπιεξώζεη ηελ θαζεκεξηλή δηαηξνθή θαη ην νπνίν κπνξεί λα πεξηέρεη έλα ή πεξηζζόηεξα από ηα παξαθάησ δηαηηεηηθά ζπζηαηηθά: βηηακίλεο, κεηαιιηθά ζηνηρεία, θπηηθή δξόγε, ακηλνμέα, έλα δηαηηεηηθό ππνθαηάζηαην πνπ ε ρξήζε ηνπ ζα απμήζεη ηελ νιηθή θαζεκεξηλή πξόζιεςε είηε σο ζπκπύθλσκα, είηε σο κεηαβνιίηεο, είηε σο ζπζηαηηθό ή θαη σο εθρύιηζκα πνπ ζα πεξηέρεη ζε ζπλδπαζκνύο από ηα παξαπάλσ ζπζηαηηθά. Δπηδηώθεηαη ε ρνξήγεζή ηνπο λα γίλεηαη από ηνπ ζηόκαηνο. Γελ πξννξίδεηαη λα ρξεζηκνπνηεζεί όπσο έλα ζπκβαηηθό ηξόθηκν ή σο απηνύζην γεύκα ή δίαηηα» [8][9] 3

12 πκπεξαζκαηηθά χκθσλα κε ηνπο παξαπάλσ νξηζκνχο, ηα ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο ζπκπιεξψλνπλ ηε δηαηξνθή, δελ αληηθαζηζηνχλ ηηο ηξνθέο, δελ απνηεινχλ ππνθαηάζηαηφ ηνπο θαη δελ έρνπλ "καγηθέο", ζεξαπεπηηθέο ή άιιεο ηδηφηεηεο. πλεπψο είλαη ηξφθηκα πνπ: o έρνπλ ζθνπφ ηε ζπκπιήξσζε ηεο θαζεκεξηλήο δίαηηαο, o απνηεινχλ ζπκππθλσκέλεο πεγέο ζξεπηηθώλ ζπζηαηηθώλ ή άιισλ νπζηψλ κε ζξεπηηθέο ή θπζηνινγηθέο επηδξάζεηο, κεκνλσκέλσλ ή ζε ζπλδπαζκφ θαη o δηαηίζεληαη ζην εκπφξην ζε δνζνκεηξεηέο κνξθέο, δειαδή ζε κνξθέο παξνπζίαζεο φπσο, θάςνπιεο, παζηίιηεο, δηζθία, ράπηα θαη άιιεο παξφκνηεο κνξθέο, θαζψο θαη θαθειάθηα ζθφλεο, θχζηγγεο πγξνχ πξντφληνο, θηαιίδηα κε ζηαγνλφκεηξν, θαη άιιεο παξφκνηεο κνξθέο πγξψλ θαη θφλεσλ πνπ πξννξίδνληαη λα ιεθζνχλ ζε πξνζκεηξεκέλεο κηθξέο κνλαδηαίεο πνζφηεηεο. [10] 4

13 1.2.Σαμηλνκεζε ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο Ζ ηαμηλφκεζε ησλ ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο ιφγσ ηεο πνηθηιίαο ηνπο ζηε κνξθή, ηε ζχζηαζε, ηε πξνέιεπζε θαη ην θνηλφ ζην νπνίν απεπζχλνληαη γίλεηαη πνιχπινθε Σαμηλόκεζε ζύκθσλα κε ηο κοινό ζην νπνίν απεπζύλνληαη ζε δύν θαηεγνξίεο: I. Κνηλά ή "ζπλήζε" ζπκπιεξώκαηα δηαηξνθήο: ε θαηεγνξία απηή πεξηιακβάλεη ηα ζπκπιεξψκαηα πνπ κπνξνχλ θάησ απφ ζπγθξηκέλεο πξνυπνζέζεηο λα ρξεζηκνπνηεζνχλ απφ φινπο. Παξαδείγκαηα απηήο ηεο θαηεγνξίαο ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο είλαη νη κε εληζρπκέλεο πξσηεΐλεο, νη βηηακίλεο, ηα κέηαιια, δηάθνξα ξνθήκαηα ζε ζθφλε, απινί ηχπνη ακηλνμέσλ, ηα ζπκπιεξψκαηα πνπ πξνέξρνληαη απφ ηξνθέο (ζφγηα, θχθηα, καγηά κπχξαο, ζπηξνπιίλα, θάςνπιεο ζθφξδνπ θ.ιπ.) θαη δηάθνξα ηζνηνληθά "αλαςπθηηθά" II. πκπιεξώκαηα κόλν γηα αζιεηέο: ε θαηεγνξία απηή πεξηιακβάλεη ζπκπιεξψκαηα πνπ είηε πεξηέρνπλ "ππεξδφζεηο" ζπζηαηηθψλ είηε ηα ζπζηαηηθά πνπ πεξηέρνπλ είλαη πηζαλψο απνηειεζκαηηθά κφλν ζε αζιεηέο. απηή αλήθνπλ εηδηθά παξαζθεπάζκαηα απφ βφηαλα, εξγνγφλεο νπζίεο φπσο ε θξεαηίλε, εληζρπκέλεο θφξκνπιεο πξσηετλψλ, βηηακηλψλ θαη κεηαιιηθψλ ζηνηρείσλ, "θπζηθά" νξκνλνδηεγεξηηθά θαη κπναλαπηπμηαθά, πξντφληα γηα γξήγνξε απνθαηάζηαζε, θ.α. Απηά ηα πξντφληα, ελδερνκέλσο ζχκθσλα κε ηνπο θαηαζθεπαζηέο ηνπο, βνεζνχλ ζηε βειηίσζε ηεο απφδνζεο, ηεο ζσκαηηθήο εκθάληζεο, ζηελ απνθπγή ιήςεο επηθίλδπλσλ θαξκάθσλ (ελαιιαθηηθή ιχζε), βνεζνχλ λα πεξηνξηζηνχλ ηα πξνβιήκαηα πνπ δεκηνπξγνχληαη απφ ηελ ρξήζε θαξκάθσλ θαη θαιχπηνπλ ηηο απμεκέλεο αλάγθεο ηνπο ή ηηο ειιείςεηο ζε ζξεπηηθά ζπζηαηηθά πνπ πξνθαινχληαη ιφγσ ηεο απμεκέλεο αζιεηηθήο δξαζηεξηφηεηαο θη νη νπνίεο δελ κπνξνχλ λα θαιπθηνχλ απφ ηελ "θαλνληθή" δηαηξνθή. 5

14 Σαμηλόκεζε ζύκθσλα κε ηελ λειηοσργία ή ηην προέλεσζη ηνπο ζε ηξεηο θαηεγνξίεο i. ζε ζπκπιεξώκαηα δηαηξνθήο κε αλαγλσξηζκέλε ιεηηνπξγία θαη ξόιν ζηε δηαηξνθή. ε απηή ηελ θαηεγνξία αλήθνπλ ηα ζπκπιεξψκαηα βηηακηλψλ, ηρλνζηνηρείσλ, ακηλνμέσλ θ.ιπ. ii. ζε ζθεπάζκαηα πνπ απνηεινύληαη από βόηαλα θαη iii. ζε ζθεπάζκαηα πνπ πεξηέρνπλ άιια ζπζηαηηθά κε δηάθνξνπο ξόινπο ζηνλ νξγαληζκό. Ζ θαηεγνξία απηή πεξηιακβάλεη δηάθνξα ζπζηαηηθά φπσο ηηο ζηεξνεηδείο νξκφλεο θαη ηελ DHEA (δευδξνεπηαλδξνζηεξφλε) κηα νξκφλε πνπ παξάγεηαη απφ ηα επηλεθξίδηα ηνπ ζψκαηνο. [7][11] Σαμηλόκεζε ζύκθσλα κε ην είδος ηεο πξνέιεπζεο ηνπο ζε δύν θαηεγνξίεο: I. Φπζηθήο πξνέιεπζεο II. Υεκηθήο πξνέιεπζεο 6

15 Φπζηθά ή ρεκηθά ζθεπάζκαηα Αλαθεξζήθακε παξαπάλσ ζηε ηαμηλφκεζε ησλ ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο θαη ζηε θαηεγνξηνπνίεζε ηνπο αλάινγα κε ηε πξνέιεπζή ηνπο ζε δπν θαηεγνξίεο, ζηα θπζηθήο πξνέιεπζεο ζπκπιεξώκαηα θαη ζηα ρεκηθήο πξνέιεπζεο. ηελ παξνχζα ελφηεηα ζα εμεηάζνπκε ηνλ φξν θπζηθή θαη ρεκηθή πξνέιεπζε θαη πνηά απφ ηηο δπν θαηεγνξίεο είλαη πξνηηκφηεξε. Σα ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο ηίζεληαη ζε θπθινθνξία ζηελ αγνξά ζε αλεμέιεγθην βαζκφ. Τπάξρνπλ ζπκπιεξψκαηα πνπ πεξηέρνπλ δεθάδεο βηηακίλεο, κέηαιια θαη ακηλνμέα αιιά απφ απηά αμηνπνηείηαη έλαο πνιχ κηθξφο αξηζκφο ηνπο. Αξθεηέο Ακεξηθάληθεο εηαηξείεο απνθαινχλ ηα πξντφληα ηνπο θπζηθά αθφκα θαη φηαλ πξνέξρνληαη κφλνλ θαηά 10-15% απφ θπζηθέο πεγέο θαη ηα ππφινηπα απφ ηε ζχλζεζε δηαθφξσλ ρεκηθψλ ελψζεσλ. Άξα πξέπεη λα δηεπθξηληζηεί πσο φηαλ αλαθεξφκαζηε ζε ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο θπζηθήο πξνέιεπζεο αλαθεξφκαζηε ζε πξντφληα πνπ κπνξεί κελ ηα ζπζηαηηθά ηνπο λα πξνέξρνληαη απφ θπζηθέο πεγέο, έρνπλ φκσο ππνζηεί κηα ζπγθεθξηκέλε ρεκηθή επεμεξγαζία κε ηελ νπνία αιιάδεη ε αξρηθή ηνπο ζχζηαζε, ρσξίο απηφ λα ζεκαίλεη φηη γίλνληαη επηθίλδπλα. Δπηζηεκνληθέο έξεπλεο έρνπλ δείμεη φηη ηα ζπκπιεξψκαηα πνπ πξνέξρνληαη απφ θπζηθέο πεγέο είλαη πην απνηειεζκαηηθά γηαηί πεξηέρνπλ θη έλα πιήζνο ζξεπηηθψλ νπζηψλ νη νπνίεο δελ έρνπλ απνκνλσζεί ή δελ ηηο γλσξίδνπκε. ε κεξηθέο πεξηπηψζεηο, νξηζκέλα ζπζηαηηθά γηα λα αθνκνησζνχλ ρξεηάδνληαη θαη θάπνηα άιια ζπζηαηηθά ηα νπνία δελ ιακβάλνληαη ππφςε θαηά ηε ρεκηθή ηνπο ζχλζεζε. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, θάπνηα ζξεπηηθά ζπζηαηηθά θαηαζηξέθνληαη θαηά ηε δηαδηθαζία ηεο επεμεξγαζίαο ηνπο. Σα ιεγόκελα θπζηθά ζπκπιεξώκαηα έρνπλ πεξηζζόηεξεο πηζαλόηεηεο λα αθνκνησζνύλ ζε ζρέζε κε ηα ρεκηθά. Σα θπζηθά ζπκπιεξψκαηα έρνπλ πην ηζνξξνπεκέλεο αλαινγίεο ζηα ζηνηρεία πνπ πεξηέρνπλ, κε απνηέιεζκα λα πεξηνξίδεηαη ε πηζαλφηεηα ηεο αλεπαξθνχο ή ππεξβνιηθήο πξφζιεςεο ελφο ζπζηαηηθνχ. ηε θχζε θακηά βηηακίλε δελ ζπλαληάηαη απνκνλσκέλε απφ ηηο άιιεο, φπσο ζπκβαίλεη φηαλ παξαζθεπάδνληαη ρεκηθά, ζην εξγαζηήξην. Διάρηζηεο ζξεπηηθέο νπζίεο, βηηακίλεο, ακηλνμέα θαη κέηαιια δξνπλ κφλα ηνπο. 7

16 Αληίζεηα, ηα πεξηζζφηεξα δξνπλ ζε ζπλεξγαζία κεηαμχ ηνπο θαη γηα απηφ επηβάιιεηαη ε ζπλδπαζκέλε ιήςε ή ρνξήγεζή ηνπο ζε κηα πην θπζηθή κνξθή. Μηα ιχζε ζεσξείηαη λα ρνξεγνχληαη ηα ζπκπιεξψκαηα βηηακηλψλ θαη κεηάιισλ καδί κε ην θαγεηφ ή λα ρνξεγείηαη επηπξνζζέησο θαη κηα πνιπβηηακίλε θάζε θνξά πνπ ρξεζηκνπνηείηαη θάπνηα κεκνλσκέλε. Ο θπξηφηεξνο ιφγνο ρακειήο απνδνηηθφηεηάο ηνπο είλαη ν ηξφπνο παξαζθεπήο θαη ε πεγή πξνέιεπζεο ησλ βαζηθψλ νπζηψλ ηνπο. [3][4][5] 8

17 1.3. Μνξθέο ιήςεο ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο Σα ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο θπθινθνξνχλ ζε δηάθνξεο ζπζθεπαζίεο θαη ηχπνπο. ηελ Διιάδα θπθινθνξνχλ ζπλήζσο ζε δηζθία, θάςνπιεο, ζθφλεο, πφζηκεο ακπνχιεο, αλαβξάδνληα δηζθία, ζνθνιάηεο, καζηίρεο θαη ζε κνξθή ζηξνπηνχ. Αλαιπηηθφηεξα νη ηξφπνη ιήςεο ησλ ζπκπιεξσκάησλ είλαη νη εμήο: Λήςε από ην ζηόκα (ράπηα, ζθόλεο θιπ.) Πιενλεθηήκαηα: Θεσξείηαη εχθνινο ηξφπνο ιήςεο ελψ κπνξεί λα γίλεη αθφκα θαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο πξνπφλεζεο. Έρεη ζρεηηθά γξήγνξε απνξξφθεζε ελψ παξάιιεια ε κεηαθνξά θαη ε ρξήζε ηνπ είλαη απιή. Μεηνλεθηήκαηα: Ο ρξφλνο πνπ κεζνιαβεί αλάκεζα ζηε ιήςε, ηελ έλαξμε ηεο απνξξφθεζεο, θαζψο θαη ε θακπχιε δξάζεο ηνπο επεξεάδνληαη απφ ηε δηαζέζηκε κνξθή ηνπ ζπκπιεξψκαηνο (δηάιπκα, δηζθία, θάςνπια), ην πεξηερφκελν ηνπ ζηνκάρνπ θαη ην ζπλνδεπηηθφ πγξφ ιήςεο (ρπκφο, λεξφ, γάια θιπ). Οξηζκέλα ζπκπιεξψκαηα είλαη δπζαπνξξόθεηα, κεξηθά θαηαζηξέθνληαη ζρεδφλ νινθιεξσηηθά απφ ηα πγξά ηνπ ζηνκάρνπ θη άιια εξεζίδνπλ ην βιελλνγφλν ηνπ ζηνκάρνπ θαη ηνπ εληέξνπ. Σα πεξηζζφηεξα απφ απηά έρνπλ κηθξφ δείθηε αθνκνίσζεο θαη παξνπζηάδνπλ ρακειή ζπγθέληξσζε ηεο δξαζηηθήο ηνπο νπζίαο ζην αίκα θαη πνιχ πςειή ζηα νχξα. Απηφ ζεκαίλεη φηη ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ηνπο γίλεηαη πξνζπάζεηα λα απνβιεζεί αλαγθάδνληαο ηα λεθξά λα ππνιεηηνπξγνχλ Τπνγιώζζηα ρνξήγεζε (ζηαγόλεο, δηαιπόκελεο ηακπιέηεο θιπ.) Πιενλεθηήκαηα: Δίλαη ζρεηηθά επθνιφρξεζηα, παξαθάκπηνπλ ην ζηνκάρη θαη ην ζπθψηη, κε απνηέιεζκα λα απμάλεηαη ε πνζφηεηα ηεο δξαζηηθήο ηνπο νπζίαο πνπ αθνκνηψλεηαη θαη ζπλεπψο πεξηνξίδεηαη ε θαηαζηξνθή ηεο. Μεηνλεθηήκαηα: πλήζσο ρξεηάδεηαη λα παξακείλνπλ αξθεηή ψξα θάησ απφ ηε γιψζζα γηα λα έρνπλ ζεσξεζνχλ απνηειεζκαηηθά. Δίλαη πνιχ επαίζζεηα ελψ παξάιιεια είλαη εχθνιν λα θαηαζηξαθνχλ. 9

18 Οη θάςνπιεο ζεσξνχληαη πην απνηειεζκαηηθέο έλαληη ησλ δηζθίσλ (ηακπιέηεο). Σα δηζθία ζρεκαηίδνληαη κε ρεκηθνχο δεζκνχο θαη πξφζζεηεο νπζίεο πνπ κπνξνχλ λα παξεκπνδίζνπλ ηελ αθνκνίσζε ησλ βηηακηλψλ θαη ησλ κεηάιισλ. Δάλ ηα δηζθία έρνπλ δεκηνπξγεζεί κε ηνλ θιαζηθφ ηξφπν ηεο ζέξκαλζεο θαη πίεζεο, έλα κεγάιν κέξνο ησλ βηηακηλψλ ζα θαηαζηξαθεί. Οη θάςνπιεο είλαη πεξηζζόηεξν απνδνηηθέο γηαηί επηηξέπνπλ ηελ πην θπζηθή επεμεξγαζία ησλ νπζηψλ πνπ πεξηέρνπλ αιιά θαη ηελ πην γξήγνξε ρώλεςή ηνπο απφ ην ζηνκάρη. Ζ σθέιεηα απφ έλα ζπκπιήξσκα απμάλεηαη, φηαλ ν ρξφλνο πνπ απαηηείηαη γηα ηελ ρψλεπζή ηνπ είλαη κηθξφηεξνο. ηελ πξαγκαηηθφηεηα, ρξεηάδεηαη δηπιάζηα πνζφηεηα ηακπιεηψλ γηα λα πάξνπκε ηελ ίδηα αθξηβψο πνζφηεηα ηεο νπζίαο πνπ πεξηέρεη ε θάςνπια. Δίλαη θαζαξά ζέκα επεμεξγαζίαο θαη ηξφπνπ ρξεζηκνπνίεζήο ηνπο απφ ηνλ νξγαληζκφ. Θα πξέπεη λα ηνληζηεί φηη ππάξρνπλ θαη ηακπιέηεο πνπ είλαη επθνινρψλεπηεο θαη παξαζθεπάδνληαη θάησ απφ πνιχ θαιέο ζπλζήθεο πνπ ειαρηζηνπνηνχλ ηηο απψιεηεο. Μηα θαιή ελδηάκεζε ιχζε είλαη νη καζψκελεο ηακπιέηεο (chewable). Αθφκα νη ζθφλεο θαη ηα πγξά παξαζθεπάζκαηα είλαη ρξήζηκα γηα αζιεηέο νη νπνίνη δπζθνιεχνληαη, γηα ςπρνινγηθνχο ή άιινπο ιφγνπο, λα θαηαπηνχλ ηηο θάςνπιεο ή ηηο ηακπιέηεο. Μηα άιιε ιχζε είλαη ην άλνηγκα ηεο θάςνπιαο θαη ε θαηάπνζή κφλνλ ηνπ πεξηερνκέλνπ ηεο καδί κε κέιη. Δηδηθά γηα ηηο νγθψδεηο ηακπιέηεο ησλ ακηλνμέσλ, κπνξνχλ λα γίλνπλ ζθφλε ζην κίμεξ θαη λα πξνζηεζνχλ ζε ρπκφ, λεξφ ή ζθφλε πδαηαλζξάθσλ. Γελ δηαιχνληαη θαιά, αιιά απνηειεί κηα θάπνηα ιχζε ζην πξφβιεκα ηεο θαηάπνζεο Υνξήγεζε από ηε κύηε (ζε κνξθή ςεθαζκνύ ζπξέη ή ζηαγόλσλ) Πιενλεθηήκαηα: Τπεξδηπιαζηαζκφο ηεο αθνκνίσζεο. Παξάθακςε ζηνκάρνπ. Μεηνλεθηήκαηα: Έληνλνο ηνπηθφο εξεζηζκφο, πηζαλή εηζξφθεζε απφ ηνλ πλεχκνλα, απμεκέλεο ζπγθεληξψζεηο, θίλδπλνο ππέξβαζεο δνζνινγίαο. 10

19 Δλέζηκα (ελδνκπτθά) Πιενλεθηήκαηα: Παξνπζηάδνπλ γξήγνξε απνξξφθεζε θαη δξάζε ή αξγή θαη παξαηεηακέλε απνξξφθεζε γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα (π.ρ. έλα κήλα), αλάινγα κε ην ζθεχαζκα θαη ην ζθνπφ γηα ηνλ νπνίν ρξεζηκνπνηνχληαη. Μεηνλεθηήκαηα: Ζ ιήςε ηνπο ζεσξείηαη δχζθνιε. Υξεηάδεηαη γλψζε ηεο ηερληθήο ησλ ελέζεσλ θη έλα δεχηεξν άηνκν πνπ ζα ηελ θάλεη. Ζ ρξήζε ελέζηκσλ ζπκπιεξσκάησλ γίλεηαη πάληα θάησ απφ ηελ θαζνδήγεζε ηαηξνχ Δκθπηεπόκελα ζπκπιεξώκαηα Πιενλεθηήκαηα: Παξέρνπλ αξγή θαη ζηαδηαθή απνξξφθεζε, παξαηεηακέλε δξάζε, ελψ δελ ρξεηάδεηαη λα αγρψλεηαη ν αζιεηήο γηα ηε ιήςε. Μεηνλεθηήκαηα: Υεηξνπξγηθή εκθχηεπζε, ηνπηθέο θιεγκνλέο, αλαγθαία ε ηαθηηθή ηαηξηθή παξαθνινχζεζε θαη νη εξγαζηεξηαθέο εμεηάζεηο θαη αξθεηά κεγάινο ν θίλδπλνο επηπινθψλ. Δάλ απφ ηε ιήςε ελφο ζπκπιεξψκαηνο παξαηεξεζεί κηα έληνλε αιιαγή ζην ρξψκα ησλ νχξσλ, ηφηε έλα κεγάιν κέξνο ηνπ απνβάιιεηαη είηε γηαηί δελ ρξεηάδεηαη είηε γηαηί ήηαλ ππεξβνιηθή ε δφζε ηνπ, είηε γηαηί δελ κπνξεί λα αμηνπνηεζεί. Απηφ πξέπεη λα νδεγήζεη ζε πξνβιεκαηηζκνχο ζρεηηθά κε ηελ απνηειεζκαηηθφηεηά ηνπ. Πξαθηηθά κφλν 1% απφ ηα ζπκπιεξψκαηα απηά ρξεηάδνληαη έλα δηαθνξεηηθφ ηξφπν ρνξήγεζεο απφ ην ζπλεζηζκέλν ηεο θαηάπνζεο απφ ην ζηφκα, αιιά φια ζρεδφλ ρξεηάδνληαη λα παξαθηλνχλ ην ελδηαθέξνλ, ηε κπζηηθνπάζεηα θαη ηελ αλάγθε γηα θάηη δηαθνξεηηθφ. [7][8][9] 11

20 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 2: ΓΗΑΣΡΟΦΗΚΔ ΑΝΑΓΚΔ 2.1. Δλεξγεηαθέο αλάγθεο Ο αλζξψπηλνο νξγαληζκφο πξνζιακβάλεη απφ ηα δηάθνξα ηξφθηκα ηα ζξεπηηθά ζπζηαηηθά ηα νπνία είλαη απαξαίηεηα γηα ηηο ελεξγεηαθέο ηνπ αλάγθεο, θαζψο θαη γηα ηελ αλάπηπμε θαη αλαλέσζε ησλ ηζηψλ ηνπ ζψκαηνο. Ζ κέηξεζε ηεο ελέξγεηαο πνπ πξνέξρεηαη απφ ηελ ηξνθή γίλεηαη ζε ζεξκίδεο. Μία ζεξκίδα (cal) είλαη ην πνζφ ηεο ζεξκφηεηαο πνπ απαηηείηαη γηα λα αλέβεη ε ζεξκνθξαζία ελφο γξακκαξίνπ χδαηνο θαηά 1 C. ηελ πξάμε ρξεζηκνπνηείηαη ε ρηιην-ζεξκίδα (kcal), ε ρηιηνζεξµίδα (1 kcal) ηζνχηαη µε ρίιηεο ζεξµίδεο (cal). Γηεζλψο ρξεζηκνπνηείηαη, επίζεο θαη ε κνλάδα joule πνπ είλαη ε κνλάδα κέηξεζεο ειεθηξηθνχ θαη κεραληθνχ έξγνπ, κε ηε κεηαμχ ηνπο αληηζηνηρία: 1 kcal = 4/19 x θj. [12] 1 Joule = 0,239 cal 1 cal = 4,183 Joule 1 Kcal = 4,184 KJ 1KJ = 0,239 Kcal Ζ ελεξγεηαθή ζξεπηηθή αμία ησλ ηξνθίκσλ αλαθέξεηαη ζην πνζφ ησλ kcal πνπ δίλεη θαηγφκελν πιήξνπο έλα γξακκάξην ηεο ηξνθήο. Έηζη γηα λα βξεζεί ε ελεξγεηαθή αμία δηαθφξσλ ηξνθίκσλ, πξέπεη λα ππνινγηζζεί ε ελεξγεηαθή αμία ησλ ζξεπηηθψλ πιψλ πνπ ηα απνηεινχλ θαη απηφ γίλεηαη κε πιήξε θαχζε, ζε ζεξκηδφκεηξν, ελφο γξακκαξίνπ ζξεπηηθήο χιεο θαη κέηξεζε ηεο παξαγφκελεο ζεξκφηεηαο. Οη ελεξγεηαθέο αλάγθεο ηνπ αλζξψπνπ θαιχπηνληαη απφ ηνπο πδαηάλζξαθεο, ηα ιηπαξά ζψκαηα θαη ηηο πξσηεΐλεο, πνπ θαηά ην κεηαβνιηζκφ ηνπο έρνπλ ηηο πξναλαθεξζείζεο ελεξγεηαθέο απνδφζεηο θαη. Μπνξνχλ λα αληηθαηαζηαζνχλ ακνηβαία σο ελεξγεηαθέο ηξνθέο, ελψ νη πξσηεΐλεο δελ κπνξνχλ λα αληηθαηαζηαζνχλ απφ ηνπο πδαηάλζξαθεο θαη ηα ιηπαξά ζηελ αλάπηπμε θαη αλάπιαζε ησλ ηζηψλ, ζηε ιεηηνπξγία ησλ αδέλσλ θαη ηε δφκεζε ησλ θπηηάξσλ. Δπνκέλσο νη πξσηεΐλεο είλαη απαξαίηεηεο φρη κφλν σο ζεξκηδηθέο ηξνθέο, αιιά θαη σο πεγή νξγαληθνχ αδψηνπ ππφ ηε κνξθή ακηλνμέσλ. ( 12

21 Σα ραξαθηεξηζηηθά ελφο δηαηηνινγίνπ είλαη: 1. Ζ πνζφηεηα γηα ηελ επίηεπμε θαη δηαηήξεζε ηνπ ζσκαηηθνχ βάξνπο-ζηφρνπ, 2. Ζ πνηνηηθή ηνπ ζχλζεζε ψζηε νη πδαηάλζξαθεο λα απνηεινχλ ην 50-55%, ηα ιεπθψκαηα ην 10-20% θαη ην ιίπνο λα είλαη θάησ απφ 30% θαη 3. Ζ θαηαλνκή απηνχ ζε θχξηα θαη δεπηεξεχνληα γεχκαηα. ( Γηα ηελ θαηάξηηζε θαη ζχληαμε ελφο δηαηηνινγίνπ, πξέπεη αξρηθά λα ζπιιερζνχλ νξηζκέλεο πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ην θάζε άηνκν ζην νπνίν ην δηαηηνιφγην απεπζχλεηαη. Σέηνηεο πιεξνθνξίεο είλαη: Αλζξσπνκεηξηθά ζηνηρεία φπσο: χςνο, βάξνο, ηδαληθφ βάξνο, δείθηεο κάδαο ζψκαηνο Γηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ηε ζπλέρεηα γίλεηαη: 1. Τπνινγηζκφο ηεο εκεξήζηαο πξφζιεςεο ζεξκίδσλ θαη ησλ βαζηθψλ ζξεπηηθψλ ζπζηαηηθψλ (πδαηάλζξαθεο, ιίπε, πξσηεΐλεο ζε γξακκάξηα). 2. Καζνξηζκφο ησλ απαηηνχκελσλ εκεξεζίσλ ζεξκηδηθψλ αλαγθψλ γηα ην ζπγθεθξηκέλν άηνκν, θαζψο θαη ζχγθξηζε ησλ πξαγκαηηθψλ θαη ησλ ζπζηελφκελσλ ζεξκηδηθψλ αλαγθψλ (γηα λα γίλεη εκθαλέο αλ ην άηνκν ππνζηηίδεηαη ή ππεξζηηίδεηαη). 3. Καηαλνκή ησλ ζεξκίδσλ ζηα ηξία βαζηθά ζξεπηηθά ζπζηαηηθά (πδαηάλζξαθεο, πξσηεΐλεο, ιίπε), αλάινγα κε ηελ θάζε πεξίπησζε (π.ρ. ε 50%, 20% θαη 30%; αληίζηνηρα) θαη ζηε ζπλέρεηα κεηαηξνπή ζε γξακκάξηα ησλ ζπζηαηηθψλ απηψλ. 4. Τπνινγηζκφο ησλ απαηηήζεσλ ζε πξσηεΐλεο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ αηφκνπ. Οη νκάδεο ηξνθίκσλ είλαη νη αθφινπζεο έμη: Οκάδα γάιαθηνο. Οκάδα ιαραληθώλ Οκάδα θξνύηνπ Οκάδα ςσκηνύ Οκάδα θξέαηνο Οκάδα ιηπηδίσλ 13

22 Απφ ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990, ε Διιάδα ζπληφληζε ην επξσπατθφ πξφγξακκα dafne (Data food networking) κε ζηφρν ηε δηαρξνληθή παξαθνινχζεζε θαη ζχγθξηζε ησλ δηαηξνθηθψλ ζπλεζεηψλ ησλ πιεζπζκψλ 13 επξσπατθψλ ρσξψλ. Οη έιιελεο θαηαηάζζνληαη πςειά φζνλ αθνξά ηελ θαηαλάισζε ιαραληθψλ (271 g/άηνκν/εκέξα), θξνχησλ (306 g/άηνκν/εκέξα), ειαηνιάδνπ (67 g/ άηνκν/εκέξα) θαη θφθθηλνπ θξέαηνο (100 g/άηνκν/εκέξα). Σν 1994 μεθίλεζε ζηελ Διιάδα ην πξφγξακκα Epic study (European investigation into cancer and nutrition) πνπ πξαγκαηνπνηείηαη κε ηελ ππνζηήξημε ηεο Δ.Δ., ζε 10 επξσπατθέο ρψξεο, κε ζηφρν ηε δηεξεχλεζε ηνπ ξφινπ ηεο δηαηξνθήο θαη ηνπ ηξφπνπ δσήο ζηελ αηηηνινγία ησλ θαθνήζσλ λενπιαζκάησλ θαη άιισλ ρξφλησλ λνζεκάησλ. Ζ ζεηηθή επίδξαζε ζηελ πγεία ησλ παξαδνζηαθψλ δηαηξνθηθψλ ζπλεζεηψλ ησλ ειιήλσλ θαη άιισλ ιαψλ ηεο κεζνγείνπ ζπλέβαιε ζηελ παξαδνρή φηη ε κεζνγεηαθή δηαηξνθή απνηειεί πξφηππν πγηεηλήο δηαηξνθήο πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ: 1. Μεγάιε θαηαλάισζε ειαηνιάδνπ, ιαραληθψλ, θξνχησλ, νζπξίσλ, δεκεηξηαθψλ (αλεπεμέξγαζησλ) 2. Μέηξηα θαηαλάισζε ςαξηψλ, γαιαθηνθνκηθψλ (θπξίσο ηπξί θαη γηανχξηη), θξαζηνχ (θπξίσο ζηα γεχκαηα) 3. Μηθξή θαηαλάισζε δσηθψλ ιηπψλ, θξέαηνο θαη θξεαηνζθεπαζκάησλ. 14

23 Ζ ζρεκαηηθή απεηθφληζε παξνπζηάδεηαη ζηε γλσζηή ππξακίδα ηεο κεζνγεηαθήο δηαηξνθήο. ΠΤΡΑΜΗΓΑ ΜΔΟΓΔΗΑΚΖ ΓΗΑΣΡΟΦΖ Πεγή: Αλώηαην Δηδηθό Δπηζηεκνληθό πκβνύιην Τγείαο, Τπνπξγείν Τγείαο θαη Πξόλνηαο Σν 1999 ην ππνπξγείν πγείαο εμέδσζε δηαηξνθηθέο νδεγίεο γηα ηνπο έιιελεο νη νπνίεο αλαθέξνληαη ζηε κεζνγεηαθή δηαηξνθή. Ζ δηαηηεηηθή απηή ππξακίδα βαζίδεηαη ζηελ θξεηηθή δίαηηα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 60 θαζψο θαη ζηελ επηδεκηνινγηθή κειέηε ησλ επηά ρσξψλ: Κξήηε, Κέξθπξα, πξψελ Γηνπγθνζιαβία, Φηιαλδία, λφηηα Ηηαιία, Οιιαλδία, ΖΠΑ θαη Ηαπσλία, ζηελ νπνία ζπκκεηείραλ άηνκα, ειηθίαο εηψλ γηα ηελ δηεξεχλεζε ηεο ζρέζεο δηαηξνθήο κε νξηζκέλα λνζήκαηα, ε νπνία έγηλε ζηηο δεθαεηίεο 1950 θαη 1960, αλαθνξηθά κε ηηο δηαηξνθηθέο ηνπο ζπλήζεηεο θαη ηελ επίπησζε δηαθφξσλ αζζελεηψλ, φπσο νη θαξδηνπάζεηεο θαη ν θαξθίλνο θαη βάζεη ησλ ζπκπεξαζκάησλ απηήο πξνεηάζε ν φξνο "κεζνγεηαθή δίαηηα" αλαθεξφκελνο ζηνλ ηξφπν δηαηξνθήο ηνπ πιεζπζκνχ ησλ ρσξψλ πνπ πεξηβάιινπλ ηε ιεθάλε ηεο Μεζνγείνπ. 15

24 Ο κφλνο παξάγσλ πνπ δηαθνξνπνηνχζε ηνπο πιεζπζκνχο απηνχο ήηαλ ε πνηφηεηα ησλ ιηπαξψλ νπζηψλ, ε ζχζηαζε ησλ ιηπψλ θαζψο θαη ε εκεξήζηα θαηαλνκή κεγάισλ θαηεγνξηψλ ζξεπηηθψλ νπζηψλ. ΤΝΟΠΣΗΚΑ ΠΡΩΣΔΙΝΗ: Σηο πξσηεΐλεο ηηο ρξεηαδφκαζηε γηαηί είλαη ηα πην ζεκαληηθά δνκηθά ζπζηαηηθά γηα: 1. Mπο 2. Οξκφλεο 3. Αλνζνπνηεηηθέο πξσηεΐλεο 4. Δλδπκα Αλάγθε πξσηετλψλ αλά kg ζσκαηηθνχ βάξνπο: 1. Βαζηθή αλάγθε (ελήιηθεο): 0,8g/kg - 1,0g/kg 2. Γηα αζιεηέο αληνρήο: 1.1g/kg 1.4g/kg 3. Γηα αζιεηέο δχλακεο: 1.6g/kg 2g/kg Πεγέο πξσηεΐλεο πςειήο πνηφηεηαο θαη θησρέο ζε ιίπε: 1. Γαιαθηνθνκηθά πξντφληα ρακειψλ ιηπαξψλ 2. Φάξηα 3. Πνπιεξηθά 4. Όζπξηα 16

25 o ΒΗΣΑΜΗΝΔ: ΒΗΣΑΜΗΝΖ ΥΡΖΗΜΟΣΖΣΑ ΠΖΓΖ Γαιαθηνθνκηθά πξντφληα Βηη.Α Μάηηα: φξαζε, βιελλνγφλν, πθψηη αληίζηαζε ζηηο κνιχλζεηο Κξφθνο απγνχ Κξέαο, Φάξηα Βηη.Β «πξφδξνκνο» ηεο βηη.α Πνξηνθαιί θαη πξάζηλα (πξνβηηακίλε), θαηαζηξέθεη θξνχηα θαη ιαραληθά ειεχζεξεο ξίδεο Βηη.D ρεκαηηζκφο θαη θαιή δηαηήξεζε Γαιαθηνθνκηθά πξντφληα ησλ νζηψλ, ζπκβάιιεη ζηελ κνπξνπλέιαην απνξξφθεζε ηνπ αζβεζηίνπ Βηη.Δ Αληηνμεηδσηηθφο παξάγνληαο Φπηηθά έιαηα πρ.ειηέιαην Έιαηα απφ θχηξν ζίηνπ,θηζηίθηα Βηη.Κ Πήμε αίκαηνο Σπξί, Κξφθνο απγνχ Πξάζηλα ιαραληθά Αληηνμεηδσηηθή δξάζε, πξνζηαζία Αθηηλίδην απφ ειεχζεξεο ξίδεο, ελίζρπζε Δζπεξνεηδή αλνζνπνηεηηθνχ ζπζηήκαηνο, Βηη.C(αζθνξβηθφ Πηπεξηέο ζρεκαηηζκφο ζπλδεηηθνχ ηζηνχ, νμχ) Παηάηεο ζπκκεηνρή ζηε ζχλζεζε νξκνλψλ, Ξηλνιάραλν αχμεζε πξφζιεςεο ζηδήξνπ, ιάραλν ζηακαηά πξφζιεςε ραιθνχ Κξέαο (ρνηξηλφ) Βηη.Β1 (ζεηακίλε) Μεηαβνιηζκφο πδαηαλζξάθσλ πθψηη, Όζπξηα πφξνη νιηθήο άιεζεο Βηη.Β2 Γάια, πθψηη πλνιηθφο κεηαβνιηζκφο (ξηβνθιαβίλε) Γεκεηξηαθά πφξνη νιηθήο άιεζεο Βηη.Β6(ππξηδνμίλ Μεηαβνιηζκφο πξσηετλψλ Όζπξηα, Μπαλάλεο ε) Παηάηεο, Κξέαο Βηη.Β12 πλνιηθφο κεηαβνιηζκφο, ζχλζεζε Γαιαθηνθνκηθά πξντφληα 17

26 (θνβαιακίλε) εξπζξψλ αηκνζθαηξίσλ Απγά, Κξέαο βηνηίλε βηαζχλε Παληνζεληθφ νμχ Φηιηθφ νμχ Μεηαβνιηζκφο πξσηετλψλ θαη πδαηαλζξάθσλ Μεηαβνιηζκφο πδαηαλζξάθσλ (κείσζε γιπθφδεο) Μεηαβνιηζκφο ιηπαξψλ νμέσλ, πδαηαλζξάθσλ θαη ακηλνμέσλ, επνχισζε ηξαπκάησλ Μεηαβνιηζκφο DNA, δεκηνπξγία λέσλ θπηηάξσλ πφξνη νιηθήο άιεζεο Όζπξηα, Λαραληθά Κξφθνο απγνχ Όζπξηα, ίηνο Παηάηεο, Φηζηίθηα Γάια, Απγά Οιφθιεξνη ζπφξνη Όζπξηα Πξάζηλα θπιιψδε ιαραληθά πφξνη νιηθήο άιεζεο o ΛΗΠΖ ΚΟΡΔΜΔΝΑ ΜΟΝΟΑΚΟΡΔΣΑ ΠΟΛΤΑΚΟΡΔΣΑ ηεξεή θαηάζηαζε Τγξή θαηάζηαζε Τγξή θαηάζηαζε Απμάλνπλ ηα επίπεδα ρνιεζηεξφιεο Θεηηθή επίδξαζε ζηα επίπεδα ρνιεζηεξφιεο Θεηηθή επίδξαζε ζηα επίπεδα ρνιεζηεξφιεο Πεξηέρνληαη θπξίσο ζε δσηθά ιίπε πρ θξέαο, ινπθάληθα, γαιαθηνθνκηθά πξντφληα, ηπξηά θαη βνχηπξν Πεξηέρνληαη θπξίσο ζε θπηηθά έιαηα πινχζηα ζε ειαηθφ νμχ πρ ειαηφιαδν, θηζηηθέιαην θαη ελ κέξεη καξγαξίλεο Πεξηέρνληαη θπξίσο ζε θπηηθά έιαηα πινχζηα ζε ιηλνιεηθφ νμχ πρ θαιακπνθέιαην, ειηέιαην, ζνγηέιαην ην ιίπνο ησλ ςαξηψλ πρ ξεγθα, ζθνπκπξί,ζνισκφ 18

27 o ΜΔΣΑΛΛΑ ΚΑΗ ΗΥΝΟΣΟΗΥΔΗΑ ΥΡΖΗΜΟΣΖΣΑ ΠΖΓΖ Νάηξην (Νa) Απνζήθεπζε λεξνχ Δπηηξαπέδην αιάηη Κάιην (K) Υιψξην (Cl) Αθπδάησζε, ξχζκηζε πίεζεο αίκαηνο, Λεηηνπξγία θαξδηάο Ο πην ζεκαληηθφο ζχλνδνο ηνπ λαηξίνπ θαη θαιίνπ, ζρεκαηηζκφο πδξνρισξηθνχ νμένο ζην ζηνκάρη Φξνχηα, ιαραληθά, μεξνί θαξπνί Κνηλφ επηηξαπέδην αιάηη Μαγλήζην (Mg) πκκεηέρεη ζε πεξηζζφηεξεο απφ 300 αληηδξάζεηο ζηνλ νξγαληζκφ πρ ελεξγεηαθφο κεηαβνιηζκφο, κπτθέο ζπζπάζεηο Πξντφληα νιηθήο άιεζεο Φχηξα ζίηνπ Όζπξηα, Παηάηεο Μπαλάλεο Πξάζηλα ιαραληθά Αζβέζηην (Ca) ίδεξνο (Fe) Φεπδάξγπξνο (Zn) ειήλην (Se) Υξψκην (Cr) Ηψδην (I) ηαζεξφηεηα νζηψλ, κεηαβίβαζε κελπκάησλ ζηα λεχξα θαη ηνπο κπο Μεηαθνξά νμπγφλνπ ζην αίκα, παξαγσγή ελέξγεηαο Αλνζνπνηεηηθφ ζχζηεκα, επνχισζε ηξαπκάησλ, αληηνμεηδσηηθή δξάζε Αληηνμεηδσηηθή δξάζε Μεηαβνιηζκφο πδαηαλζξάθσλ, αχμεζε ζρεκαηηζκνχ γιπθνγφλνπ θαη εμνηθνλφκεζή ηνπ θαηά ηε δηάξθεηα ηεο άζθεζεο Λεηηνπξγίεο ζπξνεηδνχο αδέλα, κεηαβνιηζκφο ελέξγεηαο Γαιαθηνθνκηθά πξντφληα Κξέαο, Φαθέο Πξντφληα νιηθήο άιεζεο Φχηξα θαζνιηνχ Κξέαο, Φάξηα Θαιαζζηλά Γαιαθηνθνκηθά πξντφληα Φάξηα, Απγά Γαιαθηνθνκηθά πξντφληα Πξντφληα νιηθήο Γαιαθηνθνκηθά πξντφληα Απγά, δεκεηξηαθά Φάξηα Ησδηνχρν αιάηη 19

28 2.1.1.Γηαηηεηηθή ηζνξξνπία ηε ζχγρξνλε θαηαλαισηηθή θνηλσλία ν άλζξσπνο θαηαλαιψλεη θπξίσο κεγάιεο πνζφηεηεο ηξνθίκσλ γεγνλφο πνπ απνηειεί ην θχξην αίηην ηεο παρπζαξθίαο, ε νπνία πιένλ ραξαθηεξίδεηαη σο αζζέλεηα θαη έρεη πάξεη δηαζηάζεηο επηδεκίαο θαη ζηνλ παηδηθφ πιεζπζκφ ζηελ Διιάδα. Άιιν έλα ραξαθηεξηζηηθφ ηεο ζχγρξνλεο δηαηξνθήο είλαη ε έιιεηςε πνηθηιίαο ηξνθψλ, πνπ νδεγεί ζε κνλνθαγία. Ζ έιιεηςε ηεο πνηθηιίαο ησλ ηξνθίκσλ ζηε δηαηξνθή ηνπ αλζξψπνπ έρεη σο απνηέιεζκα ν νξγαληζκφο λα κελ πξνζιακβάλεη ηα απαξαίηεηα ζξεπηηθά ζπζηαηηθά πνπ ρξεηάδεηαη γηα λα επηηειέζεη ηηο θαζεκεξηλέο ηνπ ιεηηνπξγίεο θαη λα παξνπζηάδεη ζπρλά πξνβιήκαηα. πλεπψο, κηα δηαηξνθή πξέπεη λα ραξαθηεξίδεηαη απφ ηα εμήο ηξία ζηνηρεία: 1. πνηθηιία: Μηα ηζνξξνπεκέλε δηαηξνθή πξέπεη λα πεξηιακβάλεη ηξφθηκα απφ φιεο ηηο νκάδεο ηξνθίκσλ, θαζψο θαη πνηθηιία ηξνθίκσλ απφ θάζε νκάδα. Πξέπεη λα ππάξρεη θαηαλάισζε απφ φιεο ηηο νκάδεο ηξνθίκσλ γηα λα θαηαθέξεη ν αλζξψπηλνο νξγαληζκφο λα ιάβεη φια ηα ζξεπηηθά ζηνηρεία πνπ ρξεηάδεηαη. Κακία ηξνθή απφ κφλε ηεο δελ έρεη φιεο ηηο ζξεπηηθέο νπζίεο. 2. κέηξν: Ζ αξρή ηνπ κέηξνπ ππεξηζρχεη θαη ζηε δηαηξνθή. Γελ ππάξρνπλ ηξφθηκα πνπ απαγνξεχνληαη αιιά νχηε ηξφθηκα πνπ αλ θαηαλαισζνχλ ζε αθζνλία κπνξνχλ λα επηηχρνπλ πιενλεθηήκαηα ζηελ πγεία. Όια ηα ηξφθηκα ζα πξέπεη λα θαηαλαιψλνληαη κε κέηξν, αξρηθά λα θαιχπηνληαη νη δηαηξνθηθέο αλάγθεο ηνπ θάζε νξγαληζκνχ θαη έπεηηα νη φπνηεο πξνζσπηθέο αξέζθεηεο ηνπ θάζε αηφκνπ. 3. ηζνξξνπία: Οη πνζφηεηεο ηξνθήο πνπ πξέπεη λα θαηαλαιψλνληαη είλαη απηέο πνπ απαηηνχληαη γηα ηε δηαηήξεζε ηφζν ελφο ζηαζεξνχ βάξνπο (πνπ λα κελ επεξεάδεη αξλεηηθά ηελ πγεία), φζν θαη γηα ηελ θάιπςε ησλ αλαγθψλ ζηα δηάθνξα ζξεπηηθά ζπζηαηηθά, βηηακίλεο θαη κέηαιια, έηζη ψζηε λα δηεθπεξαηψλνληαη ζσζηά νη θπζηνινγηθέο ιεηηνπξγίεο ηνπ νξγαληζκνχ. ( 20

29 2.2. Ηζνξξνπία ζξεπηηθψλ ζπζηαηηθψλ Αθνινπζψληαο ηηο αξρέο πνπ πξναλαθέξζεθαλ (πνηθηιία, κέηξν, ηζνξξνπία), κπνξνχλ λα επηηεπρζνχλ θαη νη πνζνζηηαίεο αλαινγίεο ζξεπηηθψλ ζπζηαηηθψλ ζηε ζπλνιηθή εκεξήζηα πξνζιακβαλφκελε ελέξγεηα: πδαηάλζξαθεο: 55-60% θαη 20-30gr θπηηθψλ ηλψλ ιίπε: 30-35%, απφ ηα νπνία ηα θνξεζκέλα ιίπε δελ πξέπεη λα μεπεξλνχλ ην 7% πξσηεΐλεο: 10-15% Οη πδαηάλζξαθεο, νη πξσηεΐλεο θαη ηα ιίπε πξέπεη λα πξνζιακβάλνληαη ζηηο παξαπάλσ νξηζκέλεο απαξαίηεηεο ηζνξξνπίεο. Ζ κε ηήξεζε απηψλ ησλ αλαινγηψλ κπνξεί λα ζπκβεί ζε πεξίπησζε πνπ ππάξρεη θάπνην πξφβιεκα πγείαο θαη ρξήδεη δηαηξνθηθήο παξέκβαζεο. Αιιηψο ε κε ηήξεζε ησλ αλαινγηψλ ζχληνκα ζα νδεγήζεη ζε εκθάληζε δηαηαξαρψλ θαθήο δηαηξνθήο π.ρ ζε παρπζαξθία, θαξδηαγγεηαθά λνζήκαηα ή θαη κεηαβνιηθέο δηαηαξαρέο. Δίλαη απαξαίηεην φκσο λα δνζεί ηδηαίηεξε πξνζνρή θαη ζηελ αλαινγία φπσο γηα παξάδεηγκα κεηαμχ πξσηετλψλ δσηθήο θαη θπηηθήο πξνέιεπζεο, ή φπσο κεηαμχ ιηπαξψλ νπζηψλ δσηθήο θαη θπηηθήο πξνέιεπζεο. ΖΜΔΡΖΗΑ ΔΝΔΡΓΔΗΑ ΤΓΑΣΑΝΘΡΑΚΔ ΛΗΠΖ ΠΡΧΣΔΨΝΔ 21

30 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 3: ΠΡΟΤΠΟΘΔΔΗ ΑΦΑΛΖ ΥΟΡΖΓΖΖ ΤΜΠΛΖΡΩΜΑΣΩΝ ΓΗΑΣΡΟΦΖ 3.1. Γηάζεζε θαη αζθαιήο ρνξήγεζε ησλ ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο Ζ δπζθνιία κε ηελ αζθάιεηα ησλ πξντφλησλ πνπ αλήθνπλ ζηελ θαηεγνξία «πκπιεξψκαηα Γηαηξνθήο» νθείιεηαη ζην φηη ηα πξντφληα απηά δελ είλαη αλαγλσξηζκέλα σο θάξκαθα, ζπλεπψο δελ ππάξρεη ζεζκνζεηεκέλνο θαη νξγαλσκέλνο έιεγρνο γηα ηελ ηαπηφηεηα, ηελ θαζαξφηεηα, ηελ πνηφηεηα, ηελ ζχζηαζε θαη ηε ζπγθέληξσζε ησλ δξαζηηθψλ νπζηψλ πνπ πεξηέρνπλ. Ο έιεγρνο αθνξά θπξίσο ηνπο ηζρπξηζκνχο ηνπ θαηαζθεπαζηή πνπ αλαγξάθνληαη ζηελ εηηθέηα ηνπ πξντφληνο ζρεηηθά κε ηε δξάζε ηνπ θαη ην απνηέιεζκα ζηελ πγεία ησλ θαηαλαισηψλ. Μάιηζηα, ηα ηειεπηαία ρξφληα θαη ζπγθεθξηκέλα κεηά ην 2000, ην FDA ησλ Ζ.Π.Α. θαζφξηζε πην απζηεξά κέηξα ρξεζηκνπνηψληαο παξαδείγκαηα, κε πξνηάζεηο, δηεπθξηλίδνληαο ην ηη επηηξέπεηαη θαη ηη απαγνξεχεηαη λα αλαγξαθεί ζηελ θάζε ζπζθεπαζία, ζηελ πξνζπάζεηα λα πξνζηαηεχζεη ην θαηαλαισηηθφ θνηλφ απφ αλαιεζείο θαη παξαπιαλεηηθέο ππνζρέζεηο γηα ηελ πγεία ηνπ. Δπηπιένλ, εμέδσζε θαλνληζκνχο δηαζθάιηζεο πνηφηεηαο θαηά ηελ παξαγσγή πνπ είλαη ππνρξεσκέλνη λα αθνινπζνχλ νη θαηαζθεπαζηέο. Βέβαηα, ε επζχλε λα απνδείμεη φηη θάπνην ζπκπιήξσκα δηαηξνθήο θέξεη αλαιεζείο πιεξνθνξίεο ή αιινησκέλε ζχλζεζε ζπλερίδεη λα βαξαίλεη ηνλ FDA θαη φρη ηε βηνκεραλία παξαγσγήο. Απηφ έρεη σο απνηέιεζκα, νη παξαζθεπαζηέο λα κελ είλαη ππνρξεσκέλνη λα πξνζθνκίδνπλ απνδεηθηηθά ζηνηρεία γηα ηελ αζθάιεηα ηνπ πξντφληνο πξηλ ηε θπθινθνξία ηνπ ζηελ αγνξά, φπσο ζπκβαίλεη κε ηα θάξκαθα. Πνιινί δηεζλψο αλαγλσξηζκέλνη νξγαληζκνί έρνπλ εθδειψζεη αλεζπρία ζρεηηθά κε ηνλ ειιηπή έιεγρν ζηνλ νπνίν ππφθεηληαη ηα ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο θαη πξνζθέξνπλ θαζνδήγεζε ζηνπο επαγγεικαηίεο πγείαο ζρεηηθά κε απηά θαη ηνπο θηλδχλνπο πνπ ελέρεη ε ρξήζε ηνπο. [13] 22

31 Πην ζπγθεθξηκέλα: 1. Οξηζκέλα ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο είλαη ελδνγελψο επηθίλδπλα π.ρ ephedra, chaparral, pennyroyal, aristolochic acid 2. Ζ ρξήζε ηνπο κπνξεί λα θαζπζηεξήζεη ηε ζεξαπεία (δεδνκέλεο ηεο χπαξμεο θάπνηαο αζζέλεηαο) θαη ν αζζελήο πξέπεη λα ελεκεξψλεηαη γηα ηνπο πηζαλνχο θηλδχλνπο απφ ηελ δηαθνπή-αλαβνιή ηεο ζπκβαηηθήο ζεξαπείαο 3. Γηα ζπγθεθξηκέλνπο πιεζπζκνχο π.ρ έγθπεο, ζειάδνπζεο, άηνκα ζε αλνζνθαηαζηνιή, πξέπεη λα ππάξρνπλ εηδηθέο πξνθπιάμεηο ζηε ρνξήγεζε πξνο απνθπγή θηλδχλνπ 4. Ζ απνηειεζκαηηθφηεηα θαη ε αζθάιεηα ηνπο πξέπεη λα δηεξεπλεζεί πεξηζζφηεξν. Κιηληθέο έξεπλεο πνπ λα ηηο απνδεηθλχνπλ, ζπάληα ζπλνδεχνπλ ηα πεξηζζφηεξα ζθεπάζκαηα, ελψ αθφκα θαη απηέο πνπ επηθαινχληαη νη θαηαζθεπαζηέο γηα λα ηηο ζηεξίμνπλ, είλαη ζπλήζσο εξγαζηεξηαθέο έξεπλεο (in vitro), ή βαζίδνληαη ζε απνηειέζκαηα πεηξακάησλ ζε δψα ή δελ είλαη ηφζν θαιά ζρεδηαζκέλεο ψζηε λα έρνπλ αμηφπηζηα θιηληθά απνηειέζκαηα. [14] Δπηπιένλ, φζν αθνξά ηελ αζθάιεηα, ππάξρεη θαη ην δήηεκα ησλ αιιειεπηδξάζεσλ κε ηα άιια ηα θάξκαθα πνπ κπνξεί λα παίξλεη ν αζζελήο. Ζ έιιεηςε εξεπλώλ θαξκαθνθηλεηηθήο έρεη ζαλ απνηέιεζκα νη αιιειεπηδξάζεηο κε ζπκβαηηθά θάξκαθα λα επηζεκαίλνληαη θαηφπηλ ηεο θπθινθνξίαο ηνπ ζπκπιεξψκαηνο δηαηξνθήο. Δάλ ιάβνπκε δε ππφςε ηελ ζπλήζε ζπλχπαξμε πνιιψλ, δξαζηηθψλ θαη κε, ζπζηαηηθψλ, εηδηθά ζηα θπηηθά πξντφληα, ε πηζαλφηεηα αιιειεπηδξάζεσλ κε ζπκβαηηθά θάξκαθα απμάλεη. Σέινο, ζπρλά παξαηεξείηαη ην θαηλφκελν θαηά ηελ παξαζθεπή ζηηο πξψηεο χιεο πνπ πξνέξρνληαη απφ θπηά λα είλαη επηκνιπζκέλεο απφ κηθξννξγαληζκνχο, εληνκνθηφλα, αθφκα θαη βαξέα κέηαιια. Ζ θαηαλάισζε ηέηνησλ πξντφλησλ κπνξεί λα νδεγήζεη ζε ζνβαξέο αλεπηζχκεηεο ελέξγεηεο. 5. Σν θφζηνο ηεο ρξήζεο είλαη πνιιέο θνξέο κεγάιν θαη ρσξίο νπζηαζηηθφ φθεινο γηα ηνλ αζζελή. 23

32 Όζν αθνξά ηε δηάζεζε ηνπο, ζηε ρψξα καο ηα ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο πξέπεη λα δηαηίζεληαη απνθιεηζηηθά ζηα θαξκαθεία (ζύκθσλα κε ηελ αξηζκ. Τ1/ΓΠ127962/ Τπνπξγηθή απόθαζε) θαη ε πψιεζε ηνπο ζχκθσλα κε ηελ λνκνζεζία κπνξεί λα δηελεξγείηαη κφλν απφ θαηαξηηζκέλν πξνζσπηθφ (πρ δηαηηνιφγνο, επηζηήκνλαο ηξνθίκσλ, εγγεγξακκέλνο ηαηξφο ή θαξκαθνπνηφο ή άιιν πξφζσπν ην νπνίν ζα είλαη θαηαξηηζκέλν ζε ζρέζε κε ηα ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο ή ηελ πγηεηλή δηαηξνθή). Όζνη ζπζηήλνπλ ηε ρξήζε ησλ πξντφλησλ απηψλ πξέπεη λα γλσξίδνπλ ηελ ζχλζεζε ηνπο θαη φπνηεο ηπρφλ παξελέξγεηεο ηνπο. Καλέλα ζθεχαζκα δελ είλαη αζθαιέο εάλ δελ ιακβάλεηαη ζσζηά. Γη απηφ ην ιφγν, έρνπλ ζεζπηζηεί εκεξήζηεο δφζεηο βηηακηλψλ θαη ηρλνζηνηρείσλ θαη κέγηζηα εζληθά επηηξεπηά φξηα. Γηα παξάδεηγκα, ε εκεξήζηα δφζε βηηακίλεο C έρεη νξηζηεί ζηα 135 mg, ελψ ε βηηακίλε Δ ζηα 30 mg. Οη θαηαζθεπαζηέο ππνρξενχληαη λα αλαγξάθνπλ ζηε ζπζθεπαζία ηνπ ζπκπιεξψκαηνο ηελ ζπγθέληξσζε ηεο δξαζηηθήο νπζίαο ε φπνηα πξέπεη λα είλαη κηθξφηεξε απφ ηελ κεγίζηε εκεξήζηα δφζε. ηελ πξάμε, βεβαία, ε πψιεζε ηνπο δελ πεξηνξίδεηαη ζηα θαξκαθεία εθφζνλ ζηελ αγνξά θπθινθνξνχλ αλεμέιεγθηα δηάθνξα ζθεπάζκαηα. Ο ΔΟΦ ηνλίδεη φηη ηα πξντφληα πνπ πσινχληαη ζην δηαδίθηπν παξαγγέιινληαη κέζσ δηαθεκίζεσλ ζε ηειεφξαζε θαη πεξηνδηθά δελ ππφθεηληαη ζε έιεγρν πνηφηεηαο απφ ηεο επίζεκεο θξαηηθέο αξρέο, γηα απηφ θαη νη ρξεζηέο ηνπο ζέηνπλ δπλεηηθά ηελ πγεία ηνπο ζε θίλδπλν. Ζ δηνρέηεπζε απηψλ ησλ πξντφλησλ ζε θαηαζηήκαηα εθηφο θαξκαθείσλ εγθπκνλεί ηνπο αθφινπζνπο θηλδχλνπο: 1. ην πξντφλ λα κελ είλαη θαηάιιειν γηα ηνλ θαηαλαισηή αθνχ δελ είλαη φια ηα πξντφληα θαηάιιεια γηα φινπο. Όπσο θαη γηα ηα θάξκαθα έηζη θαη γηα ηα ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο ππάξρεη εμεηδίθεπζε. Όηη ιακβάλεηαη απφ ηνλ νξγαληζκφ ζα πξέπεη λα ρνξεγείηαη απφ εηδηθνχο επηζηήκνλεο, νη νπνίνη επί ηνπ πξνθεηκέλνπ είλαη νη γηαηξνί θαη νη θαξκαθνπνηνί 2. Ζ ππεπζπλόηεηα ηνπ επηζηήκνλα γηα ηε ρνξήγεζε νπνηνπδήπνηε ζθεπάζκαηνο δηαθηλείηαη κέζσ ησλ θαξκαθείσλ θαη ελ πξνθείκελσλ ησλ 24

33 ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο, δελ είλαη δπλαηφλ λα αληηθαηαζηαζεί απφ θαλέλαλ άιιν πξνκεζεπηή. [13][14][18] 3.2. Ηζρπξηζκνί γηα ηε δηαηξνθηθή ππνζηήξημε πνπ δχλαηαη λα παξέρνπλ ηα ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο Σν D.S.H.E.A.( Dietary Supplement Health and Education Act) ππνζηεξίδεη φηη ππάξρνπλ ηέζζεξηο βαζηθνί ηζρπξηζκνί γηα ηελ ππνζηεξηθηηθή δξάζε ησλ ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο: επηδξάζεηο ζηελ ιεηηνπξγία θαη ηελ δνκή επηδξάζεηο ζηελ πεξίπησζε αλεπαξθεηψλ επηδξάζεηο ζε κεραληζκνχο κε δνκηθά θαη ιεηηνπξγηθά απνηειέζκαηα επηδξάζεηο γηα ηελ ελίζρπζε ηεο θαιήο πγείαο ηνπ αηφκνπ Παξφιν φκσο πνπ νη παξαπάλσ ηζρπξηζκνί δηακνξθψζεθαλ θαη θαζνξίζηεθαλ απφ ην D.S.H.E.A. ππάξρεη ζχγρπζε ζηελ νξηνζέηεζε κεηαμχ ησλ ζπζηαηηθψλ πνπ πηζαλψο έρνπλ θάπνην δνκηθφ θαη ιεηηνπξγηθφ ξφιν θαη δελ ρξεηάδνληαη έγθξηζε απφ ηνλ FDA θαη απηψλ πνπ ρξεηάδνληαη. [7][11][15] 25

34 3.3. Υξήζηεο ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο Οη ιφγνη πνπ έλα άηνκν θαηαλαιψλεη θάπνην ζπκπιήξσκα δηαηξνθήο πνηθίινπλ. Ζ θαηαλάισζε κπνξεί λα γίλεηαη κε ζθνπφ ην άηνκν λα βειηηψζεη ηελ πγεία ηνπ ή λα θαηαπνιεκήζεη ηελ αυπλία θαη ην ζηξεο. Δηδηθέο νκάδεο αηφκσλ φπσο νη αζιεηέο θαηαλαιψλνπλ ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο γηα λα απμήζνπλ ηελ απφδνζή ηνπο, έγθπεο γηα ηελ θάιπςε ησλ απμεκέλσλ δηαηξνθηθψλ απαηηήζεσλ, αθφκα θαη θαπληζηέο σο ηνλσηηθά. Θεσξεηηθά ινηπφλ, νξηζκέλα ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο είλαη ή κπνξνχλ λα απνδεηρηνχλ ρξήζηκα, ζε άηνκα πνπ είηε δελ ηξέθνληαη ζσζηά, είηε έρνπλ πνιχ απμεκέλεο αλάγθεο, είηε έρνπλ θάπνην πξφβιεκα ζηελ αθνκνίσζε θάπνησλ βηηακηλψλ, κεηάιισλ ή άιισλ ζπζηαηηθψλ, ή έρνπλ απμεκέλε απνβνιή ζηνηρείσλ ιφγσ θάπνηαο ζπγθεθξηκέλεο θαηάζηαζεο. ηηο πεξηπηψζεηο απηέο, ε επηπιένλ αλαγθαία πνζφηεηα κπνξεί λα θαιπθζεί είηε κε ηε ιήςε πεξηζζφηεξσλ ηξνθψλ πνπ πεξηέρνπλ ην ζπζηαηηθφ ζην νπνίν πηζαλνινγείηε ε έιιεηςε, κεγαιχηεξε αλάγθε ή απμεκέλε απνβνιή, είηε κε ηελ πνηνηηθή βειηίσζε ηεο δηαηξνθήο, είηε κε ηε ιήςε ηνπ αλάινγνπ ζπκπιεξψκαηνο δηαηξνθήο Οκάδεο θαηαλάισζεο χκθσλα κε ηνπο εηδηθνχο ηεο Ακεξηθαληθήο Γηαηηνινγηθήο Δηαηξείαο ηα ζπκπιεξψκαηα είλαη ελδερνκέλσο ρξήζηκα ζε ζπγθεθξηκέλεο θαηεγνξίεο αηφκσλ πνπ: Γελ δηαηξέθνληαη ζσζηά (άηνκα δειαδή, πνπ ιφγσ πξνβιεκάησλ πγείαο π.ρ. αιιεξγίεο, δελ κπνξνχλ λα θαηαλαιψζνπλ νξηζκέλεο ηξνθέο) ή είλαη απνθιεηζηηθά ρνξηνθάγνη. Οη απζηεξά ρνξηνθάγνη (vegans) πνπ δελ θαηαλαιψλνπλ δσηθά πξντφληα (απγά ή γαιαθηνθνκηθά), θηλδπλεχνπλ απφ έιιεηςε βηηακίλεο Β12. Καηαλαιψλνπλ κεγάιεο πνζφηεηεο επεμεξγαζκέλσλ ηξνθίκσλ φπσο ε δάραξε. Αθνινπζνχλ ππνζεξκηδηθέο δίαηηεο γηα απψιεηα βάξνπο. Σα άηνκα πνπ αθνινπζνχλ κηα πνιχ απζηεξή δίαηηα κε πνιχ ρακειέο πνζφηεηεο ιίπνπο, κπνξεί λα παξνπζηάζνπλ έιιεηςε θάπνησλ ιηπνδηαιπηψλ βηηακηλψλ (Α, D, Δ θαη Κ), ελψ άηνκα πνπ αθνινπζνχλ κηα καθξνρξφληα, απζηεξή θαη 26

35 πεξηνξηζηηθή δίαηηα πηζαλφλ λα ρξεηάδνληαη ηε ιήςε ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο (θπξίσο πνιπβηηακηλνχρνπ ζπκπιεξψκαηνο) Αηζζάλνληαη κπτθή αηνλία. Αλαξξψλνπλ απφ αζζέλεηεο. Αζζελείο ζηε θάζε αλάξξσζεο απφ θάπνηα αζζέλεηα ή κηα ρεηξνπξγηθή επέκβαζε πηζαλφλ λα κελ παίξλνπλ, ιφγσ πεξηνξηζκέλεο πξφζιεςεο ηξνθήο, απφ ηε δηαηξνθή ηνπο αξθεηέο βηηακίλεο ή ηρλνζηνηρεία Δξγάδνληαη ζε βαξηέο θαη ζθιεξέο ρεηξσλαθηηθέο εξγαζίεο. Γηαβάδνπλ ζε εληαηηθνχο ξπζκνχο (καζεηέο-θνηηεηέο). Αζινχληαη ζπζηεκαηηθά ή είλαη επαγγεικαηίεο αζιεηέο. Βξίζθνληαη ζε θαηάζηαζε ζηξεο ή άγρνπο. Καπλίδνπλ. Οη θαπληζηέο, ρξεηάδνληαη δηπιάζηα πνζφηεηα βηηακίλεο C απ φηη νη κε θαπληζηέο, θαη είλαη ζπρλά απαξαίηεην λα ιακβάλνπλ ζπκπιήξσκα C, αξθεί λα ππνινγηζηεί πσο θάζε ηζηγάξν θαηαζηξέθεη πεξίπνπ 25mg απφ ηελ βηηακίλε C. Καηαλαιψλνπλ νηλνπλεπκαηψδε πνηά. Σν πνηφ απμάλεη ηελ αλάγθε γηα νιφθιεξν ην ζχκπιεγκα βηηακηλψλ Β, αιιά ηδηαίηεξα ησλ βηηακηλψλ Β1, Β6, Β12, ηνπ θπιιηθνχ νμένο θαη ηεο βηηακίλεο C. Βξίζθνληαη ζηε ηξίηε ειηθία. Άηνκα κεγαιχηεξεο ειηθίαο πηζαλφ λα ρξεηάδνληαη δηαηξνθηθά ζπκπιεξψκαηα ιφγσ απμεκέλσλ αλαγθψλ θαη ρακειήο πξφζιεςεο ηξνθήο. Έξεπλα πνπ δηεμήρζε ζε 1740 πγηή άηνκα άλσ ησλ 50 έδεημε πσο 60% παξνπζίαζαλ ρακειφηεξε πξφζιεςε βηηακίλεο D, Δ, θπιιηθνχ θαη αζβέζηην. Αθφκα, ζπγθξηηηθή κειέηε θιηληθψλ εξεπλψλ ζε ειηθησκέλα άηνκα έδεημε ηελ αλαγθαηφηεηα ιήςεο ζπκπιεξψκαηνο βηηακηλψλ θαη ηρλνζηνηρείσλ, πνπ λα πεξηιακβάλεη ςεπδάξγπξν, ζειήλην θαη βηηακίλε Δ ζε θαζεκεξηλή δφζε 200 mg/dπ. Έρνπλ πξνβιήκαηα κε ηα λχρηα ή ηξηρφπησζε. Σα ζξεπηηθά ζπζηαηηθά πνπ παίδνπλ θαζνξηζηηθφ ξφιν ζηελ πγεία ησλ καιιηψλ είλαη ε βηηακίλε Α, κεξηθέο βηηακίλεο ηνπ ζπκπιέγκαηνο Β, ε βηνηίλε, ε βηηακίλε C, ν ραιθφο, ν ζίδεξνο, ν ςεπδάξγπξνο, ε πξσηεΐλε θαη ην λεξφ. Βξίζθνληαη ζε θαηάζηαζε εγθπκνζχλεο θαη ινρείαο. Οη γπλαίθεο ζηελ πεξίνδν ηεο εγθπκνζχλεο, αιιά ίζσο θαη ηνπ ζειαζκνχ κπνξεί λα ρξεηαζηνχλ ηελ πξφζιεςε ζπγθεθξηκέλσλ ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο (αζβεζηίνπ, θπιιηθνχ, ζηδήξνπ). 27

36 Παίξλνπλ αληηζπιιεπηηθά ράπηα. χκθσλα κε παιηφηεξε κειέηε πνπ έρεη δεκνζηεπηεί ζην «American Journal of Clinical Nutrition», ηα ηξία ηέηαξηα ησλ γπλαηθψλ πνπ έπαηξλαλ αληηζπιιεπηηθά, παξνπζίαδαλ ρακειά επίπεδα ηεο βηηακίλεο Β6 ζην αίκα. Δίλαη παηδηά ή έθεβνη θαη βξίζθνληαη ζηε πεξίνδν ηεο αλάπηπμεο ιφγσ ηεο εκθάληζεο θπξίσο έιιεηςεο ηεο βηηακίλεο D. [16][17] 28

37 Υξεζηκόηεηα ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο Με ηε θαζεκεξηλή θαηαλάισζε 5 κηθξν-κεξίδσλ θξνχησλ θαη ιαραληθψλ ιακβάλεηαη κηα ζεκαληηθή πνζφηεηα βηηακηλψλ, ηρλνζηνηρείσλ, θπηηθψλ ηλψλ αιιά θαη άιισλ ζξεπηηθψλ ζπζηαηηθψλ πνπ είλαη απαξαίηεηα γηα ηε ζσζηή ιεηηνπξγία ηνπ νξγαληζκνχ. Δπηπιένλ, αθνινπζψληαο κηα δηαηξνθή πνπ ζπκθσλεί κε ηηο επηηαγέο ηεο Ππξακίδαο ηεο Γηαηξνθήο, κε παξνχζεο φιεο ηηο νκάδεο ηξνθίκσλ, ζε ζσζηέο αλαινγίεο θαη πνζφηεηεο, πξνζθέξνπκε ζηνλ νξγαληζκφ φια ηα απαξαίηεηα ζξεπηηθά ζπζηαηηθά γηα ηελ εχξπζκε ιεηηνπξγία ηνπ. Αθφκα αλ ζπκπεξηιεθζνχλ ζηε δηαηξνθή θάπνηα εηδηθά ηξφθηκα κε απνδεδεηγκέλε ζεηηθή θαη επεξγεηηθή δξάζε γηα ηνλ νξγαληζκφ π.ρ αληηνμεηδσηηθέο νπζίεο θαιχπηνπκε αθφκα πεξηζζφηεξν ηηο δηαηξνθηθέο αλάγθεο καο κέζα απφ κηα πιήξε δηαηξνθή. Άξα κηα δίαηηα κε ηξόθηκα από όιεο ηηο νκάδεο ηξνθίκσλ κπνξεί λα θαιύςεη ηηο δηαηξνθηθέο αλάγθεο ελόο γεληθνύ πιεζπζκνύ. Αλ θαη ε βηνκεραληθή επαλάζηαζε αχμεζε ηε δηαζεζηκφηεηα ησλ ηξνθψλ, ε εμέιημε ζηελ ηερλνινγία ησλ ηξνθίκσλ επέδξαζε αξλεηηθά ζηελ πνηφηεηα ηνπο, κε απνηέιεζκα ηα ηξφθηκα πνπ θηάλνπλ ζην ηξαπέδη καο λα έρνπλ ππνζηεί ηέηνηα επεμεξγαζία πνπ ηνπο ζηεξεί κεγάιν πνζνζηφ ησλ ζξεπηηθψλ ζπζηαηηθψλ ηνπο. Δπηπξφζζεηα, νη δηαηξνθηθέο ζπλήζεηο έρνπλ αιιάμεη κε απνηέιεζκα λα δηακνξθψλνληαη θπξίσο κε βάζε ην θφζηνο, ηελ επθνιία θαη ηε γεπζηηθή επραξίζηεζε. Ζ ηππηθή δπηηθή δηαηξνθή θαίλεηαη νινέλα θαη πεξηζζφηεξν λα αληηθαζηζηά ηελ επηζηεκνληθψο αλαγλσξηζκέλε, επεξγεηηθή γηα ηελ πγεία, κεζνγεηαθή δηαηξνθή. Έξεπλεο έρνπλ δείμεη φηη νη ζχγρξνλεο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ζπρλά παξέρνπλ κηθξφηεξεο πνζφηεηεο απφ ηηο απαηηνχκελεο γηα βηηακίλεο θαη κεηαιιηθά ζηνηρεία, ελψ κειέηεο ζηηο ΖΠΑ θαη ζηελ Δ.Δ έδεημαλ φηη κεγάινο αξηζκφο ηνπ πιεζπζκνχ παξνπζηάδεη ειιείςεηο ζε αζβέζηην, καγλήζην, ζίδεξν θαη ςεπδάξγπξν. Δηδηθφηεξα φηαλ πξφθεηηαη γηα ππνζεξκηδηθφ δηαηηνιφγην, ζηα πιαίζηα ηεο απψιεηαο βάξνπο, ε ρνξήγεζε ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο θξίλεηαη απαξαίηεηε. 29

38 Γίλεηαη ζπλεπψο αληηιεπηφ, φηη ιφγσ ησλ αιιαγψλ ζηηο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο πνπ επηβάιινληαη απφ ην ζχγρξνλν ηξφπν δσήο ζηηο δπηηθέο θνηλσλίεο, ν γεληθφο πιεζπζκφο δπζθνιεχεηαη λα πάξεη φια ηα ζξεπηηθά ζπζηαηηθά πνπ ρξεηάδεηαη κέζα απφ ηε δηαηξνθή ηνπ, κε απνηέιεζκα λα αλαδεηά άιινπο ηξφπνπο πξφζιεςεο θαη ην αγνξαζηηθφ θνηλφ ησλ ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο λα απμάλεηαη ζπλερψο. Οη δηεζλείο ζπζηάζεηο ησλ ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο δελ αθνξνχλ ην γεληθφ πιεζπζκφ αιιά ζπγθεθξηκέλεο, εππαζείο νκάδεο αηφκσλ πνπ έρνπλ απμεκέλεο αλάγθεο ζε δηάθνξα σθέιηκα ζπζηαηηθά. Έηζη ε American Society of Family Physicians ζπζηήλεη ηε ιήςε ζπκπιεξσκάησλ ζε : πγθεθξηκέλεο παζήζεηο Υνξηνθάγνπο θαη απζηεξνχο ρνξηνθάγνπ (vegans) Δγθπκνλνχζεο θαη ζειάδνπζεο κεηέξεο Δλψ ζχκθσλα κε ην εγρεηξίδην Γηαηξνθηθέο Οδεγίεο πνπ εθδίδεηαη θάζε πέληε ρξφληα απφ ην ππνπξγείν Τγείαο ησλ ΖΠΑ (Dietary Guidelines for Americans 2005: Department of Health and Human Services and the Department of Agriculture) πξνηείλεηαη: o Άηνκα άλσ ησλ 50 εηψλ λα παίξλνπλ βηη.β12 ζε θξπζηαιιηθή κνξθή απφ εληζρπκέλεο ηξνθέο ή απφ ζπκπιεξψκαηα o Γπλαίθεο ζε γφληκε ειηθία λα ιακβάλνπλ απμεκέλεο πνζφηεηεο ζηδήξνπ o Γπλαίθεο ζην 1 ν ηξίκελν εγθπκνζχλεο λα εληζρχνληαη κε θνιηθφ νμχ κέζσ πινχζησλ ηξνθψλ ή ζπκπιεξσκάησλ o Άηνκα κεγαιχηεξσλ ειηθηψλ, κε ζθνχξν ρξψκα δέξκαηνο ή ειιηπή έθζεζε ζηελ επεξγεηηθή ειηαθή αθηηλνβνιία λα θαηαλαιψλνπλ κεγαιχηεξεο πνζφηεηεο βηη.d ην εγρεηξίδην ηνλίδεηαη φηη ηα ζπκπιεξψκαηα κπνξεί λα είλαη ρξήζηκα φηαλ θαιχπηνπλ κηα ζπγθεθξηκέλε ή δηαγλσζκέλε έιιεηςε ζε θάπνηα ζξεπηηθή νπζία πνπ δελ κπνξεί λα θαιπθζεί κέζσ ηεο δηαηξνθήο, αιιά ζε θακία πεξίπησζε δελ απνηεινχλ ππνθαηάζηαηα κηαο πγηεηλήο δηαηξνθήο. 30

39 πκπεξαζκαηηθά, ηα ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο αθνξνχλ θπξίσο ηνπο εμήο πιεζπζκνχο: Άηνκα κε έιιεηςε βηηακηλψλ Δγθχνπο Γπλαίθεο ζηελ εκκελφπαπζε Αζζελείο κε θαξδηαγγεηαθά πξνβιήκαηα Καπληζηέο Ζιηθησκέλνπο Υνξηνθάγνπο Άηνκα πνπ δελ έρνπλ ρξφλν λα θαηαλαιψλνπλ πιήξε θαη επαξθή γεχκαηα Ληπνβαξή άηνκα Άηνκα πνπ επηζπκνχλ λα βειηηψζνπλ ηε ζπλνιηθή ηνπο πγεία, ηε θπζηθή θαηάζηαζε ή έρνπλ ζηξεο Άξα ζπκπεξαίλνπκε φηη φινη νη άλζξσπνη πηζαλφηαηα θάπνηα πεξίνδν ηεο δσήο ηνπο, αλαδεηνχλ ή ηνπο ζπζηήλεηαη απφ θάπνην εηδηθφ, θάπνην ζπκπιήξσκα δηαηξνθήο. [19][20] 31

40 Αλαγθαηόηεηα ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο ηελ ζχγρξνλε επνρή, ε θαζεκεξηλφηεηα έρεη γίλεη πνιχ απαηηεηηθή θαη νη θαηαλαισηέο αλαδεηνχλ θαζεκεξηλά ηξφπνπο λα ηνλψζνπλ ην ζψκα θαη ην πλεχκα ηνπο. Απηφ έρεη σο απνηέιεζκα φιν θαη πεξηζζφηεξνη λα θαηαθεχγνπλ ζηελ αλαδήηεζε ρεκηθψλ ζθεπαζκάησλ πνπ ζα ηνπο παξέρνπλ ηελ ηφλσζε απηή. Οη βηνινγηθέο δηεξγαζίεο θαη νη δηαηηνινγηθέο αλάγθεο θάζε νξγαληζκνχ είλαη ηφζν κνλαδηθέο φζν θαη ην απνηχπσκά ηνπ. Πξάγκα πνπ ζεκαίλεη φηη δελ ππάξρεη ηίπνηα απφιπηα θαιφ ή απφιπηα θαθφ γηα φινπο. Ζ επίδξαζε θάζε ζθεπάζκαηνο είλαη δηαθνξεηηθή ζε θάζε νξγαληζκφ. Παξφιν πνπ ππάξρνπλ πνιιέο αληηθξνπφκελεο απφςεηο γηα ην πφζν ρξήζηκα είλαη ηα ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο, φιεο νη απφςεηο ζπκθσλνχλ φηη αλεβάδνπλ ηελ ςπρνινγία ηνπ ρξήζηε. Η θηινζνθία όκσο πνπ πξέπεη λα δηέπεη ηε ρξήζε ησλ ζπκπιεξσκάησλ είλαη όηη θακία νπζία ή ζθεύαζκα δελ κπνξεί λα αληηθαηαζηήζεη ηηο ηξνθέο θαη ηε θπζηθή ηζνξξνπία. Σα ζπκπιεξψκαηα είλαη πηζαλφ λα βνεζνχλ έκκεζα ζηε βειηίσζε ησλ επηδφζεσλ φηαλ: o Καιχπηνπλ ειιείςεηο ζε ζξεπηηθά ζπζηαηηθά πνπ δεκηνπξγνχληαη απφ ηηο ζχγρξνλεο ζπλζήθεο δσήο π.ρ έιιεηςε ρξφλνπ γηα πξνεηνηκαζία θαη βξψζε ζσζηνχ γεχκαηνο o πληεινχλ ζηελ απξφζθνπηε ιεηηνπξγία βαζηθψλ νξγαληθψλ ζπζηεκάησλ πρ ελδνθξηλνινγηθφ θαη θπθινθνξηθφ o Δμαζθαιίδνπλ ή βνεζνχλ ζην λα ππάξμεη κηα επαξθήο άκπλα ελάληηα παζνγφλσλ κηθξννξγαληζκψλ ή εληζρχνπλ ηελ άκπλα ηνπ αλνζνπνηεηηθνχ ζπζηήκαηνο o Τπνζηεξίδνπλ ςπρνινγηθά ην ρξήζηε ( placebo effect ) [1] Πνιιά ζθεπάζκαηα ζπλνδεχνληαη απφ επηζηεκνληθή ηεθκεξίσζε θαη απνηειέζκαηα εξεπλψλ πνπ θαηαιήγνπλ ζην ζπκπέξαζκα φηη πηζαλψο έρνπλ θάπνηα ζπγθεθξηκέλε δξάζε. Σν πηζαλψο, φκσο, δελ είλαη απφδεημε θη εηδηθά φηαλ νη έξεπλεο απηέο έρνπλ γίλεη ζε θνηλνχο αλζξψπνπο, πεηξακαηφδσα ή απιά ζε ζπλζήθεο εξγαζηεξίνπ. Μηζή αιήζεηα ζηελ πεξίπησζε ησλ ζπκπιεξσκάησλ, ζεκαίλεη αλεπαξθή πιεξνθφξεζε, πνπ νδεγεί ζε 32

41 ιαλζαζκέλα/ ςεπδή ζπκπεξάζκαηα γηα ηελ φπνηα αμία ηνπ ελφο ή ηνπ άιινπ πξντφληνο. Καλέλα ζπκπιήξσκα δελ έρεη απνδεηρηεί φηη κπνξεί λα απμήζεη άκεζα ηελ απφδνζε ησλ αζιεηψλ: Οηηδήπνηε απμάλεη άκεζα ηελ απφδνζε δελ είλαη ζπκπιήξσκα αιιά νπζία κε ζπγθεθξηκέλεο εξγνγφλεο ή άιιεο ηδηφηεηεο. πρλά, νη ρξήζηεο ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο απμάλνπλ ζπλερψο ηε δνζνινγία ή θαη ηε ζπρλφηεηα ηεο, κε απνηέιεζκα νη ζχληνκα επαλαιακβαλφκελεο δφζεηο λα γίλνληαη φιν θαη ιηγφηεξν απνηειεζκαηηθέο. Φπρνινγηθά, ν ρξήζηεο αηζζάλεηαη θαιχηεξα παίξλνληαο πνιιαπιάζηεο δφζεηο απφ ηηο ζπληζηψκελεο θαη ζίγνπξα πεξηκέλεη βειηίσζε ησλ απνηειεζκάησλ, αιιά νπζηαζηηθά ν νξγαληζκφο ηνπ παζαίλεη έλα είδνο ζνθαξίζκαηνο, αθνχ αλαγθάδεηαη λα δνπιέςεη πεξηζζφηεξν κφλν θαη κφλν γηα λα απνβάιιεη ηηο επηπιένλ πνζφηεηεο. Δμάιινπ, νη γηαηξνί ππνζηεξίδνπλ φηη κφλν νη καθξνρξφληεο ειιείςεηο θάπνηνπ ζηνηρείνπ κπνξνχλ λα δεκηνπξγήζνπλ πξνβιήκαηα, γηαηί βξαρπρξφληα ν νξγαληζκφο έρεη ηε δπλαηφηεηα λα ζρεκαηίζεη θάπνηα απ απηά ηα ζηνηρεία απφ ηελ ζχλζεζε άιισλ. Έιιεηςε: ακηλνμέσλ κπνξεί λα δεκηνπξγεζεί κέζα ζε 24 ψξεο πδαηαλζξάθσλ ζε 13ψξεο λεξνχ ζε 3-4 εκέξεο ιίπνπο ζε εκέξεο βηηακηλψλ Β ζε εκέξεο βηηακίλεο C ζε 60 εκέξεο βηηακίλεο Α ζε 3-12 κήλεο ζηδήξνπ ζε 3-7 κήλεο θη ησδίνπ ζε 3 ρξφληα Πιήξεο απαζβέζησζε ηνπ νξγαληζκνχ κπνξεί λα πξνθιεζεί αλ γηα νρηψ ρξφληα δελ ηξψκε θαζφινπ γαιαθηνθνκηθά 33

42 ηηο πεξηπηψζεηο ησλ αζιεηψλ: πιήξεο ζρεδφλ απψιεηα γιπθνγφλνπ ζπκβαίλεη κεηά απφ 1-2 ψξεο πξνπφλεζε έιιεηςε ειεχζεξσλ ακηλνμέσλ κεηά απφ 5 ζεη κε έληνλα βάξε αλαηκία κεηά απφ 10 κέξεο αεξφβηαο πξνπφλεζεο θαη έιιεηςε βηηακηλψλ κέζα ζε 5-10 κέξεο. Όινη νη αζιεηέο πνπ δελ ηξψλε ζσζηά θηλδπλεχνπλ, αξγά ή γξήγνξα κε καζεκαηηθή αθξίβεηα, λα ππνζηνχλ ηηο παξελέξγεηεο απφ έιιεηςε βηηακηλψλ θαη κεηάιισλ, άζρεηα κε ην αλ παίξλνπλ ή φρη ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο. Σέινο, πξέπεη πάιη λα ηνληζηεί φηη ηα ζπκπιεξψκαηα ζπκπιεξψλνπλ ηε δηαηξνθή θαη δελ αληηθαζηζηνχλ ηηο ηξνθέο. 34

43 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 4: ΝΟΜΟΘΔΗΑ ΤΜΠΛΖΡΩΜΑΣΩΝ ΓΗΑΣΡΟΦΖ ηελ Δ.Δ. ππάξρεη ζαθή λνκνζεζία γηα ηα ζπκπιεξψκαηα Γηαηξνθήο. ηε ρψξα καο, έρεη ιάβεη ρψξα ελαξκφληζε ηεο Δζληθήο Ννκνζεζίαο πξνο ηελ αληίζηνηρε Κνηλνηηθή ΟΓ/2002/46/ΔΚ "ζρεηηθά κε ηα πκπιεξψκαηα Γηαηξνθήο". (βι. παξάξηεκα 1) πγθεθξηκέλα ελαξκνλίδεη ηνπο θαλφλεο γηα ηα ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο πξνθεηκέλνπ λα πξνζηαηεχζεη ηνπο θαηαλαισηέο απφ ελδερφκελνπο θηλδχλνπο γηα ηελ πγεία θαη λα δηαζθαιίζεη φηη δελ ηνπο παξέρνληαη παξαπιαλεηηθέο πιεξνθνξίεο. Σα βαζηθά ζεκεία ηεο απνηεινχλ ηα εμήο: Ζ λνκνζεζία ζεζπίδεη ελαξκνληζκέλν θαηάινγν βηηακηλψλ θαη αλφξγαλσλ ζηνηρείσλ πνπ κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ γηα ηελ παξαζθεπή ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο. Οη παξαζθεπαζηέο ζπληζηνχλ κέγηζηα θαη ειάρηζηα επίπεδα εκεξήζηαο θαηαλάισζεο. Σα ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο δελ πξέπεη λα επηζεκαίλνληαη, λα παξνπζηάδνληαη ή λα δηαθεκίδνληαη σο πξντφληα πνπ κπνξνχλ λα ζπκβάιινπλ ζηελ πξφιεςε, ζηελ αληηκεηψπηζε ή ζηε ζεξαπεία κηαο λφζνπ. Οχηε πξέπεη λα ππνδειψλεηαη φηη κηα ηζνξξνπεκέλε θαη πνηθίιε δηαηξνθή δελ απνηειεί επαξθή πεγή θαηάιιεισλ πνζνηήησλ ζξεπηηθψλ ζπζηαηηθψλ. Οη επηζεκάλζεηο πξέπεη λα πεξηιακβάλνπλ ηα αθφινπζα ζηνηρεία: o ηα ζξεπηηθά ζπζηαηηθά θαη ηηο νπζίεο πνπ πεξηέρνπλ ηα ηξφθηκα o ηε ζπληζηψκελε εκεξήζηα θαηαλάισζε κε ηελ πξνεηδνπνίεζε λα κελ γίλεηαη ππέξβαζε ηεο ελ ιφγσ δφζεο o θαη ζπκβνπιέο γηα θχιαμε ηνπ πξντφληνο καθξηά απφ ηα κηθξά παηδηά. o Οη εζληθέο αξρέο δχλαληαη λα απαηηνχλ απφ ηνπο παξαζθεπαζηέο λα ηηο ελεκεξψλνπλ πξνζθνκίδνληαο αληίγξαθν ηεο επηζήκαλζεο φηαλ δηαζέηνπλ έλα πξντφλ ζηελ αγνξά. 35

44 o Οη εζληθέο αξρέο δχλαληαη λα αλαζηέιινπλ ή λα πεξηνξίδνπλ ηελ πψιεζε ελφο ζπκπιεξψκαηνο εάλ πηζηεχνπλ φηη ζα κπνξνχζε λα ζέζεη ζε θίλδπλν ηελ αλζξψπηλε πγεία. Οθείινπλ λα ελεκεξψλνπλ ακέζσο ηελ Δπξσπατθή Δπηηξνπή θαη φιεο ηηο ρψξεο ηνπ Δπξσπατθνχ Οηθνλνκηθνχ Υψξνπ - ελφο ρψξνπ πνπ πεξηιακβάλεη ηηο 28 ρψξεο ηεο ΔΔ, ηελ Ηζιαλδία, ην Ληρηελζηάηλ θαη ηε Ννξβεγία, ζηνλ νπνίν ππάξρεη ειεχζεξε θπθινθνξία πξνζψπσλ, αγαζψλ, ππεξεζηψλ θαη θεθαιαίσλ. o Ζ λνκνζεζία δελ εθαξκφδεηαη ζηα θαξκαθεπηηθά πξντφληα Γηα ηνπο ζθνπνχο ηεο παξνχζαο Τπνπξγηθήο απφθαζεο λννχληαη σο: α) "ζπκπιεξώκαηα δηαηξνθήο" ηα δηαηξνθηθά πξντφληα αξκνδηφηεηαο ΔΟΦ κε ζθνπφ ηε ζπκπιήξσζε ηεο ζπλήζνπο δίαηηαο, ηα νπνία απνηεινχλ ζπκππθλσκέλεο πεγέο ζξεπηηθψλ ζπζηαηηθψλ ή άιισλ νπζηψλ κε ζξεπηηθέο ή θπζηνινγηθέο επηδξάζεηο (π.ρ βξψζηκα εθρπιίζκαηα θπηψλ θαη άιια ζπζηαηηθά θπζηθήο πξνέιεπζεο κε ζξεπηηθά ζπζηαηηθά φπσο βηηακηλνχρα, κέηαιια, ακηλνμέα, πξσηεΐλεο, αληηνμεηδσηηθέο νπζίεο θ.η.ι), κεκνλσκέλσλ ή ζε ζπλδπαζκφ, θαη ηα νπνία δηαηίζεληαη ζην εκπφξην ζε δνζνκεηξεηέο κνξθέο, ήηνη κνξθέο παξνπζίαζεο φπσο θάςνπιεο, παζηίιηεο, δηζθία, ράπηα θαη άιιεο παξφκνηεο κνξθέο, θαζψο θαη θαθειάθηα ζθφλεο, θχζηγγεο πγξνχ πξντφληνο, θηαιίδηα κε ζηαγνλφκεηξν θαη άιιεο παξφκνηεο κνξθέο πγξψλ θαη θφλεσλ πνπ πξννξίδνληαη λα ιεθζνχλ ζε πξνζκεηξεκέλεο κηθξέο κνλαδηαίεο πνζφηεηεο. β) "ζξεπηηθά ζπζηαηηθά", νη αθφινπζεο νπζίεο η) νη βηηακίλεο ηη) ηα αλφξγαλα ζηνηρεία 36

45 πκπιεξώκαηα δηαηξνθήο ζεσξνύληαη: Πξντφληα πνπ πεξηέρνπλ ζπκππθλσκέλα έλα ή πεξηζζφηεξα ζξεπηηθά ζπζηαηηθά ησλ νπνίσλ ν πξννξηζκφο είλαη λα ζπκπιεξψλνπλ ην εκεξήζην δηαηηνιφγην ηνπ αλζξψπνπ φηαλ ε δηαηξνθή ηνπ δελ είλαη ηζνξξνπεκέλε θαη δελ αλήθνπλ ζηελ θαηεγνξία ησλ θνηλψλ ηξνθψλ, δελ είλαη θάξκαθα ζχκθσλα κε ηηο ηζρχνπζεο δηαηάμεηο πεξί θαξκάθσλ, νχηε πξντφληα εηδηθήο δηαηξνθήο θαη δελ πξννξίδνληαη γηα εηδηθέο θαηεγνξίεο αηφκσλ. Φνξείο δηάζεζεο: Σα ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο δηαηίζεληαη απνθιεηζηηθά απφ ηα θαξκαθεία κε βάζε ηελ κε αξηζ. Τ1/Γ.Π / Τπνπξγηθή Απφθαζε. ηε λνκνζεζία ε πψιεζε ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο νξίδεηαη λα δηελεξγείηαη απφ θαηαξηηζκέλν πξνζσπηθφ ην νπνίν κπνξεί λα είλαη : δηαηηνιφγνο ή επηζηήκνλαο ηξνθίκσλ εγγεγξακκέλνο ηαηξφο θαξκαθνπνηφο ή άιιν πξφζσπν ην νπνίν ζα είλαη θαηαξηηζκέλν ζε ζρέζε κε ηα ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο ή ηελ πγηεηλή δηαηξνθή. Ο Οξγαληζκόο Σξνθίκσλ θαη Φαξκάθσλ (FDA ή US.FDA) απνηειεί νξγαληζκφ ησλ Ζλσκέλσλ Πνιηηεηψλ Ακεξηθήο πνπ αλήθεη ζην Τπνπξγείν Τγείαο θαη Αλζξσπίλσλ Τπεξεζηψλ θαη είλαη έλα απφ ηα νκνζπνλδηαθά εθηειεζηηθά ηκήκαηα ησλ Ζλσκέλσλ Πνιηηεηψλ. Ζ Τπεξεζία FDA είλαη αξκφδηα γηα ηελ πξνζηαζία θαη ηελ πξναγσγή ηεο δεκφζηαο πγείαο, κέζσ ηεο ξχζκηζεο θαη ηεο επνπηείαο γηα ηελ αζθάιεηα ησλ ηξνθίκσλ, ησλ πξντφλησλ θαπλνχ, ησλ ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο, ησλ ζπληαγψλ θαη ησλ θαξκάθσλ πάλσ απφ ηνλ πάγθν ησλ θαξκαθείσλ, ησλ εκβνιίσλ, ησλ βηνθαξκαθεπηηθψλ πξντφλησλ, ησλ κεηαγγίζεσλ αίκαηνο, ησλ ηαηξηθψλ ζπζθεπψλ, ησλ ζπζθεπψλ ειεθηξνκαγλεηηθήο αθηηλνβνιίαο (Ered), ησλ θαιιπληηθψλ θαη ησλ θηεληαηξηθψλ πξντφλησλ. 37

46 Kαλνληζκόο ησλ ηξνθίκσλ θαη ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο από ηελ Ακεξηθαληθή Τπεξεζία Σξνθίκσλ θαη Φαξκάθσλ Ζ ξχζκηζε ησλ ηξνθίκσλ θαη ησλ ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο απφ ηελ US Food and Drug Administration δηέπεηαη απφ δηάθνξα θαηαζηαηηθά πνπ ζεζπίζηεθαλ απφ ην Κνγθξέζν ησλ Ζλσκέλσλ Πνιηηεηψλ θαη εξκελεχνληαη απφ ηελ ακεξηθαληθή Τπεξεζία Σξνθίκσλ θαη Φαξκάθσλ «FDA». χκθσλα κε ηελ Οκνζπνλδηαθή Τπεξεζία ζε φ,ηη αθνξά ηα ηξφθηκα, ηα θάξκαθα θαη ηα θαιιπληηθά, πθίζηαηαη αληίζηνηρε λνκνζεζία θαη ν FDA έρεη ηελ εμνπζία λα ειέγρεη ηελ πνηφηεηα ησλ νπζηψλ πνπ πσινχληαη σο ηξνθή ζηηο Ζλσκέλεο Πνιηηείεο, παξαθνινπζψληαο θαη ειέγρνληαο ηνπο ηζρπξηζκνχο πνπ δηαηππψλνληαη ζηελ επηζήκαλζε ζρεηηθά ηφζν κε ηε ζχλζεζε φζν θαη ηα νθέιε ζηελ πγεία απφ ηα ηξφθηκα. ηηο ΖΠΑ ην DSHEA (Dietary Supplement Health Education Act) ην 1994 νξίδεη ην δηαηηεηηθό ζπκπιήξσκα σο: «Έλα πξντφλ πνπ επηδηψθεη λα ζπκπιεξψζεη ηελ θαζεκεξηλή δηαηξνθή θαη ην νπνίν κπνξεί λα πεξηέρεη έλα ή πεξηζζφηεξα απφ ηα παξαθάησ δηαηηεηηθά ζπζηαηηθά: βηηακίλε, κεηαιιηθφ ζηνηρείν, θπηηθή δξφγε, ακηλνμχ, έλα δηαηηεηηθφ ππνθαηάζηαην πνπ ή ρξήζε ηνπ ζα απμήζεη ηελ νιηθή θαζεκεξηλή πξφζιεςε, είηε σο ζπκπχθλσκα, ή κεηαβνιίηεο, ή ζπζηαηηθφ ή ζε εθρχιηζκα πνπ ζα πεξηέρεη ζε ζπλδπαζκνχο ηα παξαπάλσ ζπζηαηηθά. Δπηδηψθεηαη ε ρνξήγεζή ηνπο λα γίλεηαη απφ ηνπ ζηφκαηνο. Γελ πξννξίδεηαη λα ρξεζηκνπνηεζεί φπσο έλα ζπκβαηηθφ ηξφθηκν ή σο απηνχζην γεχκα ή δίαηηα» 38

47 ΝΟΜΗΚΟ ΚΑΘΔΣΧ ΔΤΡΩΠΖ 1. Σν RDA ζεσξείηαη φηη είλαη ε ξπζκηζηηθή κέζε γξακκή κεηαμχ ηξνθίκσλ θαη θαξκάθσλ. Απηή ε πξνζέγγηζε ρξεζηκνπνηείηαη ζε ρψξεο (π.ρ. Γαιιία) πνπ ζεσξνχλ φηη ηα ζπκπιεξψκαηα κπνξνχλ λα πσιεζνχλ σο ηξφθηκα κφλν φηαλ είλαη λα εκπνδίζνπλ θιηληθέο αλεπάξθεηεο. 2. Μηα πην ζχλζεηε πξνζέγγηζε δεκηνπξγεί κηα ελδηάκεζε θαηεγνξία κεηαμχ ηξνθίκσλ θαη ζπκπιεξσκάησλ. Πξντφληα πνπ πεξηέρνπλ ηα επίπεδα RDA ή θαη ιηγφηεξν ηαμηλνκνχληαη ζηα ηξφθηκα. Αληίζεηα πξντφληα πνπ ππεξβαίλνπλ ην RDA δελ θαηαηάζζνληαη ζηελ θαηεγνξία ησλ θαξκάθσλ, αιιά απαηηείηαη θάπνην είδνο εμνπζηνδφηεζεο πξνηνχ εηζέιζνπλ ζηελ αγνξά. (π.ρ. Διιάδα, Βέιγην) 3. Σα ζπκπιεξψκαηα δηεπζεηνχληαη απφ ηνλ λφκν ησλ ηξνθίκσλ, ν νπνίνο ζέηεη αλψηαηα φξηα πξφζιεςεο φηαλ πξφθεηηαη γηα ηελ αζθάιεηα ηνπ θαηαλαισηή. Απηή ε πξνζέγγηζε ρξεζηκνπνηείηαη ζε ρψξεο φπνπ ν θαηαλαισηήο έρεη πιήξε ηελ ειεπζεξία επηινγήο πξντφληνο (π.ρ. Ζλσκέλν Βαζίιεην, Οιιαλδία, νπεδία) ΖΠΑ 1. ηηο Ζλσκέλεο πνιηηείεο ην FDA (Food & Drug Administration) δηεπζεηεί δηαηηεηηθά ζπκπιεξψκαηα ζχκθσλα κε ην DSHEA Σα ζπκπιεξψκαηα ξπζκίδνληαη κε κηα παξφκνηα κέζνδν ζε ηξφθηκα, θαη έηζη δελ κπνξνχλ λα απνθαινχληαη σο θάξκαθα ή σο πξνζζεηηθά ηξνθίκσλ 3. Τπφ ην DSHEA, νη θαηαζθεπαζηέο, είλαη ππεχζπλνη γηα ηελ αζθάιεηα αγνξάο, θαη γηα ηνλ θαηάιιειν ραξαθηεξηζκφ ησλ πξντφλησλ αιιά ην FDA εκθαλίδεη ηελ ππνρξέσζε λα θαζνξίζεη εάλ ην πξντφλ είλαη κε αζθαιέο ή αθαηάιιεια ραξαθηεξηζκέλν 4. Σν FDA σζηφζν δελ δηαζέηεη ηνπο επαξθείο πφξνπο γηα ηελ δηαδηθαζία απηή θαη ππάξρεη ε αλεζπρία φηη δελ έρνπλ βγεη φια ηα ζπκπιεξψκαηα ζηελ αγνξά κεηά απφ έιεγρν γηα ηήξεζε ησλ απαξαίηεησλ πξνηχπσλ. [7][8][29] 39

48 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 5: ΣΟΞΗΚΟΣΖΣΑ ΚΑΗ ΠΑΡΔΝΔΡΓΔΗΔ Δηζαγσγή Μειέηεο έρνπλ δείμεη φηη βηηακηλνχρα ζθεπάζκαηα κπνξεί λα ζπκβάιινπλ ζε απμεκέλν θίλδπλν ππεξβνιηθήο πξφζιεςεο θάπνηνλ ζξεπηηθψλ ζπζηαηηθψλ. Σα άηνκα ζα πξέπεη λα δίλνπλ ηδηαίηεξε πξνζνρή ζην λα δηαβάδνπλ ηελ εηηθέηα θαη λα βεβαηψλνληαη φηη ην εθάζηνηε ζπκπιήξσκα είλαη θαηάιιειν γη απηά. Γηα ηηο εγθπκνλνχζεο κεηέξεο, γηα παξάδεηγκα, ηα ζπκπιεξψκαηα πνπ πεξηέρνπλ βηηακίλε Α (ξεηηλφιε), ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θαη ησλ ηρζπειαίσλ, κπνξεί λα είλαη επηβιαβή θαη λα πξνθαιέζνπλ αλσκαιίεο ζηε γέλλεζε, εάλ ε ζπληζηψκελε δφζε μεπεξαζηεί θαηά πνιχ ή εάλ μεπεξληέηαη γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα. Μειέηεο ηνλίδνπλ, αθφκα, φηη νη θαπληζηέο ζα πξέπεη λα είλαη πξνζεθηηθνί κε ηηο κεγάιεο δφζεηο ηνπ β-θαξνηέληνπ. Ζ Δπξσπατθή Αξρή γηα ηελ Αζθάιεηα ησλ Σξνθίκσλ (EFSA) θαηέιεμε, έρνληαο ιάβεη ππφςε ηα δεδνκέλα ζην ηνκέα, φηη ζην γεληθφ πιεζπζκφ, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ θαπληζηψλ, αζθαιήο είλαη ε έθζεζε ζε ιηγφηεξν απφ 15mg/εκέξα β-θαξνηέλην. [13] Καλέλα ζπκπιήξσκα δελ είλαη αζψν ηνμηθφηεηαο. Γηα παξάδεηγκα, ε ππεξβνιηθή δφζε ιηπνδηαιπηψλ βηηακηλψλ πξνθαιεί ππεξβηηακίλσζε, ε ππεξβνιηθή δφζε πξσηετλψλ βιάπηεη ηα λεθξά θαη ην ζπθψηη, ε κεγάιε ιήςε πδαηαλζξαθνχρσλ ζθνλψλ κπνξεί λα πξνθαιέζεη αχμεζε ηνπ ιίπνπο, κεγάιε δφζε ιηπαξψλ νμέσλ νδεγεί ζε αδπλακία ζρεκαηηζκνχ νξηζκέλσλ κπτθψλ πξσηετλψλ, ε ιήςε αλαβνιηθψλ ελδέρεηαη λα πξνθαιέζεη ελδνθξηλνινγηθέο δηαηαξαρέο θιπ. πκπεξαζκαηηθά κπνξεί γηα κεξηθέο νκάδεο πιεζπζκνχ λα ζπζηήλεηαη ε ιήςε ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο αιιά ην γεληθφ κήλπκα είλαη φηη πξέπεη λα αθνινπζείηαη κηα ηζνξξνπεκέλε δηαηξνθή, λα δίλεηαη πξνζνρή ζηηο εηηθέηεο ηφζν ησλ ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο, φζν θαη ησλ εκπινπηηζκέλσλ ηξνθίκσλ, ψζηε λα απνθεχγεηαη ε ιήςε πνιιαπιψλ δφζεσλ πνπ ππεξβαίλνπλ ηηο ζπληζηψκελεο δηαηηεηηθέο παξνρέο (RDAs). 40

49 5.1.Κίλδπλνη απφ ηε ιήςε βηηακηλψλ θαη ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο Σα άηνκα, πνπ παίξλνπλ ζπζηεκαηηθά βηηακίλεο ή άιια ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο, πξέπεη λα γλσξίδνπλ φηη πηζαλφλ λα ιακβάλνπλ πεξηζζφηεξεο βηηακίλεο θαη άιιεο ζξεπηηθέο νπζίεο απφ φζεο κπνξεί λα αλερζεί ν νξγαληζκφο ηνπο. Πνιινί θαηαλαισηέο παίξλνπλ ηαθηηθά βηηακίλεο θαη ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο γηα λα δπλακψζνπλ ηνλ νξγαληζκφ ηνπο ή γηα λα πεξάζνπλ κηα δχζθνιε πεξίνδν ηεο δσήο ηνπο. Δπεηδή δελ γλσξίδνπλ φηη ππάξρνπλ θίλδπλνη πνπ κπνξεί λα πξνθχςνπλ απφ ηα ζθεπάζκαηα απηά, θαηαλαιψλνπλ ζπρλά, ππεξβνιηθέο πνζφηεηεο. Σν πξφβιεκα γίλεηαη ζνβαξφηεξν θαη ιφγσ ηνπ φηη κπνξνχλ θαη πξνκεζεχνληαη ηα ζθεπάζκαηα απηά απφ κφλνη ηνπο, ρσξίο ηαηξηθή ζπληαγή θαη ρσξίο ηαηξηθφ έιεγρν. Πξέπεη κάιηζηα λα ζεκεησζεί φηη ζε πνιιέο ρψξεο δελ ππάξρνπλ θαλνληζκνί γηα ην ηη νλνκάδεηαη ζπκπιήξσκα δηαηξνθήο θαη γηα ην ηη αθξηβψο κπνξεί λα πεξηέρεη. Σν απνηέιεζκα είλαη φηη θπθινθνξνχλ πνιιψλ εηδψλ ζθεπάζκαηα, ησλ νπνίσλ νη θαηαζθεπαζηέο ηζρπξίδνληαη φηη έρνπλ δπλακσηηθή δξάζε ή φηη απμάλνπλ ηελ ελέξγεηα ηνπ αηφκνπ. Γελ είλαη ζπάληεο νη πεξηπηψζεηο πνπ ηέηνηα ζθεπάζκαηα κπνξνχλ λα πεξηέρνπλ ζξεπηηθά ζπζηαηηθά θαη βηηακίλεο πςειφηεξεο απφ ηα αλεθηά επίπεδα γηα ηνλ νξγαληζκφ. Ζ ππεξβνιηθή πξόζιεςε νξηζκέλσλ βηηακηλώλ ή κεηάιισλ, κπνξεί λα νδεγήζεη ζε ηνμηθόηεηα θαη γηα απηφ ην ιφγν αλακέλνληαη λα δεκνζηεπζνχλ λέα θαη πην αζθαιή αλψηαηα επίπεδα πξφιεςεο γηα θάζε ζπζηαηηθφ. Σα αλψηεξα αλεθηά επίπεδα ηνπ νξγαληζκνχ γηα κηα βηηακίλε, είλαη εθείλα ηα νπνία εάλ ηα ππεξβεί ε ζπγθέληξσζε ηεο ζπγθεθξηκέλεο βηηακίλεο, ηφηε αξρίδνπλ θαη δεκηνπξγνχληαη παξελέξγεηεο θαη ηνμηθφηεηα ζηνλ νξγαληζκφ. 41

50 5.2.Παξάγνληεο ελδερόκελεο ηνμηθόηεηαο Ζ ηνμηθφηεηα ησλ ζπκπιεξσκάησλ εμαξηάηαη απφ ηνπο εμήο παξάγνληεο: Σε δνζνινγία. Οξηζκέλα ζπκπιεξψκαηα, αθφκα θαη κε ειάρηζηε ππέξβαζε ηεο ζπληζηψκελεο δνζνινγίαο, ελδέρεηαη λα πξνθαιέζνπλ παξελέξγεηεο. Σε ρξνληθή δηάξθεηα πξόζιεςεο ηεο απμεκέλεο πνζφηεηαο. Αξθεηά ζπκπιεξψκαηα θαηαλαιψλνληαη κε θπθιηθή ζπρλφηεηα, δειαδή ππάξρνπλ πεξίνδνη κε θαηαλάισζεο θαη πεξίνδνη θαηαλάισζεο ζε απμεκέλε πνζφηεηα. Οη πεξίνδνη κε θαηαλάισζεο ππάξρνπλ θπξίσο γηα λα κεησζεί ε επηβάξπλζε ηνπ νξγαληζκνχ απφ ζπγθεθξηκέλεο νπζίεο πνπ πεξηέρεη έλα ζθεχαζκα θαη απηέο λα απνβιεζνχλ. Σηο ηδηαίηεξεο ρεκηθέο ηδηόηεηεο ησλ ζπκπιεξσκαηηθψλ νπζηψλ. Αξθεηά ζπκπιεξψκαηα πεξηέρνπλ νπζίεο ε πξνέιεπζε ησλ νπνίσλ είλαη θαζαξά ρεκηθή θαη δελ απαληψληαη ζηε θχζε. Γεγνλφο πνπ θαζηζηά άγλσζηεο ηηο αιιειεπηδξάζεηο ηνπο κε δηάθνξα ηξφθηκα. Σν ζσκαηηθό βάξνο ηνπ αηφκνπ πνπ ηα ρξεζηκνπνηεί. Γελ κπνξνχλ φια ηα άηνκα λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ηα ζπκπιεξψκαηα θάζε κνξθήο. Οξηζκέλα ζπκπιεξψκαηα πξνυπνζέηνπλ ηελ χπαξμε ζπγθεθξηκέλνπ ζσκαηφηππνπ. Σελ ειηθία. Πνιιά ζπκπιεξψκαηα δε ζπζηήλνληαη ζε άηνκα αλήιηθα ή άηνκα κεγάιεο ειηθίαο. Γηα ηα αλήιηθα άηνκα ηα ζπκπιεξψκαηα απηά ίζσο λα είλαη πνιχ ηζρπξά θαη λα κελ κπνξεί ν νξγαληζκφο ηνπο λα αληαπνθξηζεί ζην πεξηβάιινλ πνπ απηά απαηηνχλ ή δεκηνπξγνχλ. Σα άηνκα κεγάιεο ειηθίαο ίζσο λα αληηκεησπίδνπλ θάπνην πξφβιεκα πγείαο, ην νπνίν ε ρξήζε ζπκπιεξσκάησλ κπνξεί λα επηδεηλψζεη. Παξάδεηγκα απνηειεί ε ρξήζε ιηπνδηαιπηηθψλ, ηα πεξηζζφηεξα εθ ησλ νπνίσλ κπνξνχλ λα πξνθαιέζνπλ αχμεζε ηνπ θαξδηαθνχ ξπζκνχ ή αθφκα θαη αχμεζε ηεο ζεξκνθξαζίαο ηνπ ζψκαηνο, γεγνλφο επηθίλδπλν γηα άηνκα κεγάιεο ειηθίαο. Σελ αηνκηθόηεηα. Κάζε άηνκν, φπσο ζπκβαίλεη κε ηα θάξκαθα ή κε ηξφθηκα, έηζη θαη κε ηα ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο, αληηδξά κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν απέλαληη ζηηο δηάθνξεο νπζίεο. 42

51 Σελ ιεηηνπξγηθή θαηάζηαζε ηνπ νξγαληζκνύ. Μπνξεί έλα ζπκπιήξσκα λα επεξεάδεη αξλεηηθά έλαλ νξγαληζκφ, ελψ έλαλ άιιν, ίδηαο ειηθίαο λα κελ ηνλ επεξεάδεη ηφζν. Σελ πνζόηεηα ιήςεο ζε ζρέζε κε ην ζσκαηηθφ βάξνο. Κάζε ζπκπιήξσκα πεξηέρεη δνζνινγίεο νη νπνίεο απεπζχλνληαη ζε έλα άηνκν κε κέζν ζσκαηφηππν. Καλείο δε ζα πξέπεη λα βαζίδεηαη ζε απηέο ηηο νδεγίεο αιιά λα πξνζαξκφδεηαη ζηηο ηδηαηηεξφηεηεο ηνπ ζψκαηφο ηνπ. 43

52 5.3. Γπζκελείο επηδξάζεηο - παξελέξγεηεο ππεξβνιηθήο ρξήζεο βηηακηλψλ θαη κεηάιισλ Ζ πξφζιεςε απμεκέλσλ πνζνηήησλ βηηακηλψλ θαη κεηάιισλ κπνξεί λα έρεη ζνβαξέο παξελέξγεηεο. πνλνθέθαινο, λαπηία, δηάξξνηα, μεξνδεξκία, απνιέπηζε δέξκαηνο, θαγνύξα, ηξηρόπησζε, Βηηακίλε Α αλνξεμία, λεθξηθή θαη επαηηθή βιάβε, αξζξαιγίεο Βηηακίλε D Βηηακίλε Δ Βηηακίλε Κ Θεηακίλε (Β1) Ρηβνθιαβίλε (Β2) Νηαζίλε (βηηακίλε Β3) Βηηακίλε Β6 (ππξηδνμάιε, ππξηδνμίλε, ππξηδνμακίλε) Φπιιηθό νμύ Φώζθνξνο (Ρ) Μαγλήζην (Mg) Βηηακίλε C (αζθνξβηθό νμύ) Αζβέζηην (Ca) αλνξεμία, λαπηία, αξζξαιγίεο, αδπλακία, δίςα, απμεκέλε δηνύξεζε, γαζηξεληεξηθέο δηαηαξαρέο θαη θαηάζιηςε θεθαιαιγία, λαπηία, θνηιηαθόο πόλνο, εκεηόο θαη δηάξξνηα ζξνκβώζεηο, έκεηνη γεληθά ζηεξείηαη ηνμηθόηεηαο γεληθά απνπζία ηνμηθόηεηαο θλεζκόο, εμαλζήκαηα, θαγνύξα, θάςηκν ζην δέξκα, εξύζεκα πξνζώπνπ, θεθαιαιγία, λαπηία, επαηηθή βιάβε απώιεηα αηζζεηηθόηεηαο, πξνβιεκαηηθή βάδηζε κπνξεί λα ζπγθαιύςεη θαθνήζε αλαηκία από αλεπάξθεηα βηηακίλεο Β12 δηαηαξαρή ηνπ κεηαβνιηζκνύ ηνπ αζβεζηίνπ, γαζηξεληεξηθή δπζθνξία από θσζθνξηθά άιαηα λαπηία, έκεηνη, δηάξξνηεο δηάξξνηα, λαπηία θαη ζηνκαρηθέο θξάκπεο, πηζαλώο λεθξνιηζίαζε, αληηδξαζηηθό ζθνξβνύην δπζθνηιηόηεηα, θαξδηαθέο αξξπζκίεο, λεθξνιηζίαζε, αζβέζησζε καιαθώλ κνξίσλ 44

53 5.4. Έξεπλα ζρεηηθά κε ηελ ππεξθαηαλάισζε ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο Γηαηξνί απφ ηνλ Καλαδά εμέηαζαλ άηνκα ειηθίαο απφ 19 έσο 65 εηψλ γηα λα δνπλ ζηελ πξάμε ηη ζπλέβαηλε ζε άηνκα πνπ έπαηξλαλ ζπζηεκαηηθά, απφ κφλνη ηνπο, βηηακίλεο θαη ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο. Σα απνηειέζκαηα ησλ εξεπλεηψλ ήηαλ ηα αθφινπζα: 1. Οξηζκέλα ζθεπάζκαηα ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο πνπ ιάκβαλαλ νη ζπκκεηέρνληεο ζηε κειέηε, πεξηείραλ απμεκέλεο ζπγθεληξψζεηο ζε νξηζκέλεο ρξήζηκεο ζξεπηηθέο νπζίεο. 2. Τπήξραλ ζθεπάζκαηα πνπ πεξηείραλ ππεξβνιηθέο πνζφηεηεο ζξεπηηθψλ ζπζηαηηθψλ ζε ζρέζε κε ηηο δηαηξνθηθέο αλάγθεο ηνπ νξγαληζκνχ. 3. Σα άηνκα πνπ εξεπλήζεθαλ, θάλεθε φηη ιάκβαλαλ ππεξβνιηθέο πνζφηεηεο βηηακίλεο Α, βηηακίλεο Β6 θαη ληθνηηληθνχ νμένο γπλαίθεο έπαηξλαλ, ρσξίο λα ην αληηιακβάλνληαη, ππεξβνιηθέο δφζεηο βηηακίλεο Α, γεγνλφο ην νπνίν κπνξεί λα νδεγήζεη ζε βιάβεο ζην ζπθψηη. ε πεξίπησζε εγθπκνζχλεο νη πνιχ ςειέο δφζεηο βηηακίλεο Α, κπνξνχλ λα πξνθαιέζνπλ ζπγγελείο αλσκαιίεο ζην έκβξπν άηνκα έπαηξλαλ δφζεηο βηηακίλεο Β6, πςειφηεξεο απφ ηηο αλεθηέο δφζεηο γηα ηνλ νξγαληζκφ θαη κάιηζηα ζε επίπεδα πνπ ζπζρεηίδνληαη κε ηελ πξφθιεζε αλεπαλφξζσησλ βιαβψλ ζην λεπξνινγηθφ ζχζηεκα % ησλ αηφκσλ, έπαηξλαλ ππεξβνιηθέο δφζεηο ληθνηηληθνχ νμένο, πνπ δεκηνπξγνχζε ζην αίκα ηνπο επίπεδα ςειφηεξα απφ ηα αλψηεξα αλεθηά επίπεδα γηα ηνλ νξγαληζκφ. Σν ληθνηηληθφ νμχ ζηηο δφζεηο απηέο κπνξεί λα πξνθαιεί εμάςεηο θαη αλσκαιίεο ηνπ ξπζκνχ ηεο θαξδίαο. Σα επξήκαηα ησλ εξεπλεηψλ είλαη πνιχ ζεκαληηθά θαη θξνχνπλ ην θψδσλα ηνπ θηλδχλνπ γηα απηνχο πνπ θαηαλαιψλνπλ αλεμέιεγθηα θαη ρσξίο ηαηξηθή ζπκβνπιή θαη έιεγρν βηηακίλεο θαη δηάθνξα άιια δηαηξνθηθά ζθεπάζκαηα. Ηδηαίηεξα απηνί πνπ παίξλνπλ αιφγηζηα θαη ζπλερψο, δηάθνξα πξντφληα κε ζξεπηηθέο νπζίεο θαη βηηακίλεο, γηα λα δπλακψζνπλ ηνλ νξγαληζκφ ηνπο θαη λα απμήζνπλ ηελ ελεξγεηηθφηεηα ηνπο πξέπεη λα μέξνπλ φηη δηαηξέρνπλ θηλδχλνπο. Πξέπεη λα επηζεκαλζεί φηη δελ ζα παξνπζηάζνπλ φινη φζνη παίξλνπλ απμεκέλεο δφζεηο βηηακηλψλ θαη άιισλ ζξεπηηθψλ νπζηψλ 45

54 πξνβιήκαηα. Όκσο είλαη αδχλαην λα γίλεη πξφβιεςε γηα ην πνηνο απφ απηνχο ζα έρεη ζνβαξέο επηπινθέο. Οη εξεπλεηέο επηζεκαίλνπλ φηη νη θαηαλαισηέο ησλ πξντφλησλ απηψλ, ζε πεξίπησζε πξνβιεκάησλ, κπνξεί λα κε ζπλεηδεηνπνηήζνπλ φηη ηα ζπκπηψκαηα πνπ έρνπλ, πξνθαινχληαη απφ ηα δηαηξνθηθά ζθεπάζκαηα ή ηηο βηηακίλεο πνπ παίξλνπλ, δηφηη απηά ζεσξνχληαη πγηεηλά. πκπεξαζκαηηθά ηνλίδεηαη φηη δελ πξέπεη θάπνηνο λα παίξλεη βηηακίλεο θαη άιια δηαηξνθηθά ζπκπιεξψκαηα απφ κφλνο ηνπ, ζπλερψο θαη αιφγηζηα. Δίλαη αλαγθαίν ε ρνξήγεζε βηηακηλψλ θαη άιισλ αλάινγσλ ζθεπαζκάησλ, λα γίλεηαη θάησ απφ ηνλ έιεγρν θαη ηελ παξαθνινχζεζε ηνπ ζεξάπνληνο γηαηξνχ. Όπσο ην ιάζνο θαη ην ζσζηό, έηζη αθξηβώο θαη ε ρξήζε θη ε θαηάρξεζε απέρνπλ όζν ηα κάηηα απ ηα απηηά Γηνγέλεο 46

55 Β. ΔΡΔΤΝΖΣΗΚΟ ΜΔΡΟ 47

56 6.1. θνπφο έξεπλαο ΚΔΦΑΛΑΗΟ 6: ΜΔΘΟΓΟΛΟΓΗΑ ΔΡΔΤΝΑ Ο ζθνπφο ηεο ζπγθεθξηκέλεο έξεπλαο ήηαλ λα δηεξεπλεζνχλ ηα ηδηαίηεξα ραξαθηεξηζηηθά ησλ αηφκσλ πνπ ιακβάλνπλ ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο ζε ζχγθξηζε κε άηνκα πνπ δελ ιακβάλνπλ. Ζ έξεπλα ζηεξίρηεθε ζε εξσηεκαηνιφγην πνπ δφζεθε ζε 300 θαηνίθνπο ηεο Λήκλνπ. Ζ επηινγή ησλ αηφκσλ ηνπ δείγκαηνο ήηαλ ηπραία, αλεμαξηήηνπ θχινπ, ζσκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο, ζσκαηηθήο θαηάζηαζεο, επαγγέικαηνο θαη ην εχξνο ειηθίαο ήηαλ 18 έσο 65 εηψλ. Μέζα απφ ηελ έξεπλα απηή, πξνζπαζήζακε λα βξνχκε πνηα είλαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ αηφκσλ πνπ ιακβάλνπλ ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο, ηηο πεγέο πιεξνθφξεζήο ηνπο, ηε ζπρλφηεηα ιήςεο, ηνλ ηξφπν δσήο ηνπο θαη γεληθφηεξα πιεξνθνξίεο γηα ην πξνθίι απηψλ ησλ αηφκσλ ψζηε λα πξνσζεζεί ε ράξαμε ζηξαηεγηθψλ γηα ηελ νξζή ρξήζε ησλ ζπκπιεξσκάησλ εθ ηνπ πιεζπζκνχ Δηζαγσγή Ζ παξνχζα πηπρηαθή εξγαζία πξαγκαηεχεηαη ηα δεηήκαηα ηεο ρξεζηκνπνίεζεο ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο θαη ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ θαηαλαισηψλ ηνπο ζηε Λήκλν. Δηδηθφηεξα, ζηα πιαίζηα ηεο ζρεηηθήο εξεπλεηηθήο πξνζπάζεηαο αξρηθά θαηαγξάθνληαη κηα ζεηξά ραξαθηεξηζηηθψλ ησλ θαηαλαισηψλ, φπσο δεκνγξαθηθά ζηνηρεία, ζσκαηνκεηξηθά ζηνηρεία, ραξαθηεξηζηηθά ζσκαηηθήο δξαζηεξηφηεηαο, δηαηξνθηθψλ ζπλεζεηψλ θαη ε θαηάζηαζε πγείαο ησλ θαηαλαισηψλ. ηε ζπλέρεηα, δηεξεπλάηαη κηα ζεηξά απφ δεηήκαηα πνπ αθνξνχλ ζηελ αγνξά θαη ρξήζε ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο θαη αθνξνχλ ηελ ελεκέξσζε ησλ θαηαλαισηψλ, ηε δηάξθεηα ιήςεο, ηελ πεγή ηεο ζπκβνπιήο ιήςεο ηνπο, ηε γλψζε ηεο ζχζηαζεο ηνπο, ην ιφγν ρξήζεο, ηηο πηζαλέο παξελέξγεηεο θαη ηελ παξνπζίαζε επεξγεηηθψλ απνηειεζκάησλ ζηελ πγεία ησλ θαηαλαισηψλ. Ζ κεζνδνινγία πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε ζηα πιαίζηα ηεο εξγαζίαο είλαη ε κέζνδνο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ. Σν εξσηεκαηνιφγην δηακνξθψζεθε κε 48

57 εξσηήζεηο θιεηζηνχ ηχπνπ (πνιιαπιήο επηινγήο) γηα ιφγνπο επθνιίαο ζηε ζηαηηζηηθή επεμεξγαζία θαη ζηε ζπιινγή ησλ εξσηεκαηνινγίσλ θαη βαζίζηεθε ζε ζρεηηθή βηβιηνγξαθία. Ζ πιήξεο αλάπηπμε ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ παξνπζηάδεηαη παξαθάησ. Σν εξσηεκαηνιφγην δηαλεκήζεθε κε ηπραίν ηξφπν ζε θαηνίθνπο ηεο Λήκλνπ, ελψ ην εξεπλεηηθφ δείγκα αλήξζε ζηα 300 άηνκα. Σα πξσηνγελή δεδνκέλα πνπ ζπιιέρζεθαλ κέζσ ησλ εξσηεκαηνινγίσλ επεμεξγάζηεθαλ πεξαηηέξσ θαη αλαιχζεθαλ ζηαηηζηηθψο κε ηε ρξήζε ηνπ ινγηζκηθνχ Excel. ε πεξεηαίξσ ζηάδην ηεο κειέηεο απηήο, πξνγξακκαηίδεηαη ε δηεξεχλεζε ηνπ δείγκαηνο θαη ζε άιιεο πεξηνρέο, ε ζηαηηζηηθή αλάιπζε κε SPSS (Superior Performance Software System) θαη ε δηελέξγεηα ζπζρεηίζεσλ Σερληθή ζπιινγήο- εξσηεκαηνιφγην ρεδηαζκόο εξσηεκαηνινγίνπ Σν εξσηεκαηνιφγην είλαη κηα ηππνπνηεκέλε νκάδα εξσηήζεσλ γηα ηε ζπιινγή ζπγθεθξηκέλσλ πιεξνθνξηψλ απφ ηνπο εξσηψκελνπο. Έρεη ηξεηο βαζηθνχο ζηφρνπο: 1. Σε κεηαηξνπή απαηηνχκελσλ πιεξνθνξηψλ ζε ζπγθεθξηκέλεο εξσηήζεηο ηηο νπνίεο κπνξνχλ λα απαληήζνπλ νη εξσηψκελνη 2. Σελ ελζάξξπλζε θαη ηελ παξαθίλεζε ησλ εξσηψκελσλ λα απαληήζνπλ ζηηο εξσηήζεηο 3. Σελ ειαρηζηνπνίεζε ηνπ ζθάικαηνο απφδνζεο Σν εξσηεκαηνιφγην απνηειεί ην ζχλδεζκν επηθνηλσλίαο κεηαμχ ηνπ εξεπλεηή θαη ηνπ εξσηψκελνπ. Μέζσ απηνχ ν εξεπλεηήο κπνξεί λα επηθνηλσλήζεη κε ηνλ εξσηψκελν ζέηνληάο ηνπ εξσηήζεηο γηα λα ιάβεη ζπγθεθξηκέλεο πιεξνθνξίεο θαη ν εξσηψκελνο επηθνηλσλεί κε ηνλ εξεπλεηή δίλνληαο ηνπ ηηο πιεξνθνξίεο πνπ ζέιεη. 49

58 6.3.2.ηάδηα ζρεδηαζκνύ ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ ηάδην 1: Καζνξηζκφο ησλ πιεξνθνξηψλ ηάδην 2: Δπηινγή ηχπνπ εξσηήζεσλ (αλνηθηέο-θιεηζηέο) ηάδην 3: Γηαηχπσζε εξσηήζεσλ ηάδην 4: εηξά εξσηήζεσλ ηάδην 5: Δκθάληζε εξσηεκαηνινγίνπ ηάδην 6: Πξνέιεγρνο εξσηεκαηνινγίνπ Γπζθνιίεο θαηά ηε ζύληαμε ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ o Άγλνηα ηνπ εξσηψκελνπ κε ην ζπγθεθξηκέλν ζέκα : πνιιέο θνξέο νξηζκέλεο εξσηήζεηο αθνξνχλ ζέκαηα ηα νπνία ν εξσηψκελνο κπνξεί λα κε γλσξίδεη. o Άξλεζε εμαηηίαο ηνπ φηη ε εξψηεζε είλαη επαίζζεηε ή θαη νη πεξηζηάζεηο δελ είλαη θαηάιιειεο γηα απαληήζεηο: νη πεξηζζφηεξνη δελ είλαη δηαηεζεηκέλνη λα αθηεξψζνπλ ρξφλν γηα λα δψζνπλ πιεξνθνξίεο ζηνλ εξεπλεηή Μέζνδνη δηαλνκήο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ o Πξνζσπηθή κέζνδνο: είλαη ε πην δηαδεδνκέλε κέζνδνο δηαλνκήο εξσηεκαηνινγίνπ. Ο εξεπλεηήο ρνξεγεί ν ίδηνο ην εξσηεκαηνιφγην ζηνλ εξσηψκελν ν νπνίνο ην ζπκπιεξψλεη κφλνο ηνπ ε κε ηε βνήζεηα εξεπλεηή. o Online εξσηεκαηνιφγην: ζηα εξσηεκαηνιφγηα κέζσ δηαδηθηχνπ φιεο νη νδεγίεο, ην ίδην ην εξσηεκαηνιφγην θαη γεληθφηεξα φιε ε επηθνηλσλία γίλνληαη γξαπηά (ειεθηξνληθά). Ο εξεπλεηήο δειαδή δελ έρεη άκεζε πξνζσπηθή επαθή κε ηα κέιε ηνπ δείγκαηνο. ηε παξνχζα κειέηε ρξεζηκνπνηήζεθαλ θαη νη δχν κέζνδνη δηαλνκήο. Ζ έξεπλα βαζίζηεθε φζν ζηε πξνζσπηθή δηαλνκή φζν θαη ζηελ online, ηα εξσηεκαηνιφγηα κνηξάζηεθαλ ηπραία ζε άηνκα ρσξίο λα γίλεη 50

59 ζηξσκαηνπνίεζε σο πξνο ηελ ειηθία, ην θχιν, ην επάγγεικα ή ηελ αζιεηηθή ηνπο δξαζηεξηφηεηα, θάηη πνπ απνηειεί έλαλ εθ ησλ πεξηνξηζκψλ ηεο κειέηεο. Υψξνη ζηνπο νπνίνπο δηαηέζεθαλ ηα εξσηεκαηνιφγηα γηα ζπκπιήξσζε ήηαλ ην Παλεπηζηήκην Αηγαίνπ, ρψξνη αλαςπρήο, γπκλαζηήξηα θαζψο θαη εκπνξηθά θαη άιια θαηαζηήκαηα ζηε Λήκλν. θνπφο ήηαλ λα ζπγθεληξσζεί δείγκα πνπ λα αληηπξνζσπεχεη έλα επξχ θάζκα θαηαλαισηηθνχ θνηλνχ ψζηε λα κπνξέζνπκε λα θαηαλνήζνπκε θαιχηεξα ηελ θαηαλαισηηθή ζπκπεξηθνξά ησλ αηφκσλ πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο. Ζ έξεπλα ηεο παξνχζαο πηπρηαθήο κειέηεο πξαγκαηνπνηήζεθε ζηε Λήκλν θαη ζπκκεηείραλ ζε απηή 300 άηνκα, απφ ηα νπνία ηα 128 ζπκπιήξσζαλ ην εξσηεκαηνιφγην γξαπηψο ελψ ηα 172 ην ζπκπιήξσζαλ online. Να ζεκεησζεί φηη θαη κε ηνπο δπν ηξφπνπο ζπκπιήξσζεο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ, ζηε ζπλέρεηα αθνινχζεζε ζπδήηεζε κε ηνπο εξσηεζέληεο. 51

60 ΔΡΩΣΖΜΑΣΟΛΟΓΗΟ ΜΔΛΔΣΖ πκπιεξώκαηα δηαηξνθήο θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ησλ θαηαλαισηώλ ηνπο ΦΤΛΛΟ: o Άλδξαο o Γπλαίθα ε πνηα ειηθηαθή νκάδα αλήθεηε; o o o o o πκπιεξψζηε ην βάξνο ζαο ζε kg --- πκπιεξψζηε ην χςνο ζαο ζε cm --- Πνηα είλαη ε νηθνγελεηαθή ζαο θαηάζηαζε; o Άγακνο/ε o Έγγακνο/ε o Γηαδεπγκέλνο/ε o Σπκβησζε Πνηα είλαη ε θχξηα απαζρφιεζή ζαο; o Γεκόζηνο ππάιιεινο o Ιδησηηθόο ππάιιεινο o Φνηηεηήο/ηξηα o Άλεξγνο/ε o Άιιε Γπκλάδεζηε; o Ναη o Όρη 52

61 Πφζν ζπρλά γπκλάδεζηε ηελ εβδνκάδα; o 1 θνξά o 2 θνξέο o 3 θνξέο o 4 θνξέο o 5 θνξέο o 6 θνξέο Πνηνο είλαη ν ιφγνο γηα ηνλ νπνίν γπκλάδεζηε; o Απώιεηα βάξνπο o Βειηίσζε θπζηθήο θαηάζηαζεο θαη θαιύηεξεο πγείαο o Δλδπλάκσζε ζώκαηνο o Χηίζηκν κπτθνύ ηζηνύ o Άιιν.. Λακβάλεηε ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο; o Ναη o Όρη Δδψ θαη πφζν θαηξφ ιακβάλεηε ζπκπιεξψκαηα; o <1 κήλα o >2 κήλεο o 6κήλεο o 1 ρξόλν o >1 ρξόλν Σν ζπκπιήξσκα ην ζπλέζηεζε: o Γηαηξόο o Γηαηηνιόγνο o Γπκλαζηήο o Φίινο o Πξνζσπηθή επηινγή 53

62 Οη πνζφηεηεο ησλ ζπκπιεξσκάησλ πνπ ιακβάλεηε βαζίδνληαη ζε νδεγίεο: o γηαηξνύ o δηαηηνιόγνπ o ηνπ πσιεηή ηνπ ζθεπάζκαηνο o ζηελ εηηθέηα ηνπ ζθεπάζκαηνο o γπκλαζηή o θίινπ Δπηιέμηε ηηο ζπλεζέζηεξεο αηηίεο γηα ηελ αλαδήηεζε θάπνηνπ ζπκπιεξψκαηνο δηαηξνθή o θνύξαζε, θαηάπησζε, αηνλία o Καθή δηαηξνθή/δίαηηα o Απώιεηα βάξνπο o Αλαγλσξηζκέλε ή δηαγλσζκέλε έιιεηςε θάπνηαο βηηακίλεο o Έληνλε αζιεηηθή δξαζηεξηόηεηα o Οκνξθηά (ζπκπιεξώκαηα γηα καιιηά, δέξκα) Όζν αθνξά ην πξντφλ απηφ θαζεαπηφ, πφζν ζεκαληηθφ ξφιν δηαδξακαηίδνπλ νη παξαθάησ παξάγνληεο γηα εζάο ζηελ επηινγή ηνπ ζθεπάζκαηνο: Πνιχ ζεκαληηθφ Αξθεηά ζεκαληηθφ Μέηξηα ζεκαληηθφ Λίγν ζεκαληηθφ Αζήκαλην Ζ αλαγλσξηζηκφηεηα ηνπ brand Ζ θαξκαθνηερληθή κνξθή (ηακπιέηεο, αλαβξάδνληα δηζθία) Ζ θήκε/θχξνο ηεο παξαγσγνχο εηαηξίαο Ζ ειθπζηηθή ζπζθεπαζία 54

63 Ζ ηηκή, ζρέζε ηηκήοπεξηερφκελνπ ζπζθεπαζίαο Υαξαθηεξίζηε ηηο παξαθάησ πξνηάζεηο ζχκθσλα κε ην πφζν ζαο εθθξάδνπλ: Σα βηηακηλνχρα ζθεπάζκαηα είλαη απφιπηα απαξαίηεηα γηα ηνλ ζχγρξνλν εξγαδφκελν ή αζινχκελν άλζξσπν Φξνληίδσ λα ελεκεξψλνκαη πάληα γηα ηα ζπζηαηηθά ηνπ βηηακηλνχρνπ ζθεπάζκαηνο πνπ παίξλσ Δλεκεξψλνκαη ζπρλά γηα φια ηα βηηακηλνχρα ζθεπάζκαηα πνπ θπθινθνξνχλ ζηελ αγνξά Γελ αζρνινχκαη ζρεδφλ θαζφινπ κε ην ζέκα. Παίξλσ ηηο βηηακίλεο πνπ κνπ ζπζηήλεη ν θαξκαθνπνηφο κνπ Γελ αζρνινχκαη θαζφινπ κε ην ζέκα. Έρσ κηα ζηαζεξή κάξθα θαη δελ αιιάδσ ηελ κάξθα απηή Αιιάδσ ζπρλά ζθεπάζκαηα βηηακηλψλ γηα λα θάλσ ζχγθξηζε Αιιάδσ ζπρλά ζθεχαζκα βηηακίλεο, παίξλσ φπνηα βξσ ζην θαξκαθείν, φιεο ίδηεο είλαη ιίγν- πνιχ Γίλσ κεγάιε ζεκαζία ζην φλνκα ηεο παξαζθεπάζηξηαο εηαηξίαο Ξέξσ φηη ε κάξθα βηηακηλψλ πνπ παίξλσ είλαη ε πξψηε ζηελ Διιάδα Ξέξσ φηη ε κάξθα κνπ έρεη ηα θαιχηεξα ζπζηαηηθά (απηά πνπ είλαη ζεκαληηθά γηα κέλα) απ φιεο ηηο αληαγσληζηηθέο Σελ κάξθα κνπ ηελ δηάιεμα (ζα ηελ δηάιεγα) χζηεξα απφ ζπκβνπιή ηνπ γηαηξνχ κνπ Σελ κάξθα βηηακηλνχρνπ ζθεπάζκαηνο ηελ δηάιεμα (ζα ηελ δηάιεγα) χζηεξα απφ πξνηξνπή θίινπ/θίιεο κνπ Ζ ηηκή παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ απφθαζή κνπ. ζπκθσλψ δηαθσλψ Οχηε ζπκθσλψ νχηε δηαθσλψ 55

64 πλήζσο αγνξάδσ ην θζελφηεξν βηηακηλνχρν ζθεχαζκα. εκεηψζηε πνηα απφ ηα παξαθάησ ζπκπιεξψκαηα έρεηε ρξεζηκνπνηήζεη: Κξεαηίλε Καξληηίλε Πξάζηλνο θαθέο πκπιεξψκαηα πξσηετλψλ θαη ακηλνμέσλ Βαζηιηθφο πνιηφο πκπιεξψκαηα βηηακηλψλ θαη αλφξγαλσλ ζπζηαηηθψλ πκπιεξψκαηα πςειήο πεξηεθηηθφηεηαο ζε πδαηάλζξαθεο CLA πκπιεξψκαηα ππεξηξνθίκσλ (ζπηξνπιία, γθφηδη θ.α.). πλέλδπκν Q10 Χ-3 Βηηακίλε C ίδεξνο Αζβέζηην Μαγλήζην πρλά Αξθεηά ζπρλά Πεξηζηαζηαθά πάληα Πνηέ 56

65 ΚΔΦΑΛΑΗΟ 7: ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΑ ΚΑΗ ΑΝΑΛΤΖ ΑΠΟΣΔΛΔΜΑΣΩΝ ΑΝΑΛΤΖ ΔΡΩΣΖΜΑΣΟΛΟΓΗΟΤ Σν εξσηεκαηνιφγην απνηειείηαη απφ δχν ελφηεηεο: Ζ πξψηε ελφηεηα πεξηιακβάλεη εξσηήζεηο πνπ αθνξνχλ ηα δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ θαηαλαισηψλ θαη ζπκβάιιεη ζηελ θαηαλφεζε ηνπ πξνθίι ηνπο. Ζ δεχηεξε ελφηεηα πεξηιακβάλεη γεληθέο εξσηήζεηο γχξσ απφ ηελ θαηαλαισηηθή ηνπο ζπκπεξηθνξά απέλαληη ζηα ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο. 7.1.Γεκνγξαθηθα ραξαθηεξηζηηθά θαηαλαισηώλ Έπεηηα απφ επεμεξγαζία ησλ εξσηεκαηνινγίσλ πνπ ζπκπιεξψζεθαλ απφ ηπραίν δείγκα 300 αηφκσλ, πξνθχπηεη φηη νη 123 απφ ηνπο ζπκκεηέρνληεο (41%) ήηαλ άλδξεο θαη νη 177 απφ ηνπο ζπκκεηέρνληεο ήηαλ γπλαίθεο (59%) (Γράθημα 1) ΦΥΛΟ 41% 59% ΑΝΔΡΑ ΓΤΝΑΙΚΑ Γράθημα 1: Καηαλνκή Φύινπ ησλ εξσηεζέλησλ Οη ειηθίεο ησλ εξσηεζέλησλ θαιχπηνπλ έλα ζεκαληηθφ ειηθηαθφ θάζκα κε εχξνο 46 έηε, θαζψο απηέο θπκαίλνληαη απφ 18 (έηε), ν κηθξφηεξνο απφ ηνπο εξσηεζέληεο, έσο 64 (έηε), γηα ηνλ κεγαιχηεξν απφ ηνπο ζπκκεηέρνληεο ζηελ έξεπλα. 57

66 Aριθμός ερωτηθέντων Ηλικιακή κατανομή 23% 4% 27% % 27% Γράθημα 2: Καηαλνκή ειηθίαο εξσηεζέλησλ ην παξαπάλσ γξάθεκα (Γράθημα 2), ινηπφλ παξνπζηάδεηαη ην ειηθηαθφ εχξνο ησλ εξσηεζέλησλ ησλ νπνίσλ 80 άηνκα έρνπλ ειηθία εηψλ πνπ αληηζηνηρεί ζε πνζνζηφ 26,7% θαη 82 άηνκα βξίζθνληαη κεηαμχ εηψλ κε πνζνζηφ 27,3%. Αθφκα 58 άηνκα βξίζθνληαη κεηαμχ ρξνλψλ κε πνζνζηφ 19,3%, 68 άηνκα είλαη κεηαμχ ρξνλψλ κε πνζνζηφ 22,7% ελψ 12 άηνκα είλαη κεηαμχ ρξφλσλ πνπ αληηζηνηρεί ζε πνζνζηφ 4%. ηα παξαθάησ γξαθήκαηα 3 θαη 4 απεηθνλίδνληαη δηαγξακκαηηθά ην βάξνο θαη ην χςνο ησλ εξσηεζέλησλ. ΒΑΡΟ ΔΡΧΣΖΘΔΝΣΧΝ βάρος σε kg 58

67 Αριθμός ερωτηθέντων Γράθημα 3:Βάξνο εξσηεζέλησλ ΤΦΟ ΔΡΧΣΖΘΔΝΣΧΝ Ύψος σε cm Γράθημα 4: Ύςνο εξσηεζέλησλ Ο νξηζκφο Γείθηεο κάδαο ζψκαηνο (ΓΜ, body mass index (BMI), ή Quetelet index) είλαη κία γεληθή ηαηξηθή έλδεημε γηα ηνλ ππνινγηζκφ ηνπ βαζκνχ παρπζαξθίαο ελφο αηφκνπ. Λφγσ ηνπ εχθνινπ ππνινγηζκνχ ηνπ (βάξνο/χςνο 2 ή kg/m 2 ) είλαη έλα επξέσο δηαδεδνκέλν δηαγλσζηηθφ εξγαιείν ησλ πηζαλψλ πξνβιεκάησλ πγείαο ελφο αηφκνπ ζε ζρέζε κε ην βάξνο ηνπ. Δάλ δελ είλαη δπλαηφο ν πξνζδηνξηζκφο ηνπ πνζνζηνχ ιίπνπο απφ άιιεο κεζφδνπο ηφηε ρξεζηκνπνηείηαη ν ΓΜ ζαλ πνζνζηφ ιίπνπο. Παγθνζκίσο έρεη γίλεη απνδεθηή ε εμήο θαηεγνξηνπνίεζε: Πνζνζηφ ιίπνπο κηθξφηεξν απφ 18,5 δείρλεη φηη ην άηνκν είλαη ειιηπνβαξέο. Πνζνζηφ ιίπνπο κεηαμχ 18,5 θαη 24,9 δείρλεη φηη ην άηνκν έρεη θπζηνινγηθό βάξνο. Πνζνζηφ ιίπνπο κεηαμχ 25 θαη 29,9 δείρλεη φηη ην άηνκν είλαη ππέξβαξν. Πνζνζηφ ιίπνπο 30 θαη κεγαιχηεξν δείρλεη φηη ην άηνκν πάζρεη απφ παρπζαξθία. ην γξάθεκα 5 βιέπνπκε δηαγξακκαηηθά ην δείθηε κάδαο ζψκαηνο ή BMI ησλ 300 αηφκσλ πνπ απάληεζαλ ην εξσηεκαηνιφγην ηεο παξνχζαο κειέηεο. 59

68 Γράθημα 5: Γείθηεο κάδαο ζώκαηνο εξσηεζέλησλ ην Γξάθεκα 6 πνπ αθνινπζεί παξνπζηάδεηαη ε νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε ησλ εξσηεζέλησλ. Ζ πιεηνςεθία απηψλ είλαη αλχπαληξνη, κε πνζνζηφ 51,4%, ην 32,4% ησλ ζπκκεηερφλησλ είλαη έγγακνη, αθνινπζνχλ κε 9,5% νη εξσηεζέληεο πνπ δήισζαλ δηαδεπγκέλνη ελψ ην 6,8% ζπκβηψλεη. Γράθημα 6: Οηθνγελεηαθή θαηάζηαζε εξσηεζέλησλ ην γξάθεκα 7 απεηθνλίδεηαη ε θχξηα αζρνιία ησλ αηφκσλ πνπ εξσηήζεθαλ. χκθσλα κε ηηο απαληήζεηο πνπ δφζεθαλ ην 11,3% δήισζαλ πσο εξγάδνληαη σο δεκφζηνη ππάιιεινη, ην 14,7% είλαη θνηηεηέο, επίζεο ην 7,3% δήισζαλ 60

69 άλεξγνη ελψ ην 22,7% απάληεζαλ πσο ε απαζρφιεζε ηνπο είλαη θάπνηα άιιε. Σν κεγαιχηεξν πνζνζηφ ησλ εξσηεζέλησλ κε πνζνζηφ 44% απαζρνιείηε ζηνλ ηδησηηθφ ηνκέα. Απασχόληση 23% 11% ΔΗΜΟΙΟ ΤΠΑΛΛΗΛΟ ΙΔΙΩΣΙΚΟ ΤΠΑΛΛΗΛΟ ΦΟΙΣΗΣΗ/ΣΡΙΑ 7% ΑΝΕΡΓΟ/Η 44% ΑΛΛΗ 15% Γράθημα 7: Κύξηα απαζρόιεζε εξσηεζέλησλ 7.2.Γεληθέο εξσηήζεηο γύξσ από ηελ θαηαλαισηηθή ζπκπεξηθνξά απέλαληη ζηα ζπκπιεξώκαηα δηαηξνθήο ην γξάθεκα 8 παξνπζηάδεηαη ην πνζνζηφ ησλ εξσηεζέλησλ πνπ γπκλάδνληαη. Ζ πιεηνςεθία απάληεζε ζεηηθά κε 65,8% ελψ ην 34,2% απάληεζε πσο δελ γπκλάδεηαη. Γυμνάζεστε; 34% ΝΑΙ 66% ΟΧΙ 61

70 Γράθημα 8: Αζρνιία κε ηε γπκλαζηηθή Όζν αθνξά ηε ζπρλφηεηα άζιεζεο ησλ εξσηεζέλησλ ζε εβδνκαδηαία βάζε, παξαηεξείηαη κηα ζρεηηθά ήπηα δξαζηεξηφηεηα, αθνχ ην 21,3% απηψλ δήισζαλ φηη αζινχληαη κία θνξά εβδνκαδηαία, ην 23,1% δπν θνξέο, ην 24,1% αλέθεξαλ πσο γπκλάδνληαη ηξεηο θνξέο, ην 19,4% ηέζζεξηο, ελψ κφιηο ην 8,3% θαη ην 3,7% αζθνχληαη εβδνκαδηαίσο πέληε θαη έμη θνξέο αληίζηνηρα. ην γξάθεκα 9 παξνπζηάδεηαη ε πιήξεο απεηθφληζε ηεο ζρεηηθήο θαηαλνκήο ηεο ζπρλφηεηαο άζιεζεο ησλ εξσηεζέλησλ. Γράθημα 9: Γηάγξακκα πίηαο ηεο εβδνκαδηαίαο ζπρλόηεηαο άζιεζεο Οη ιφγνη πνπ επηιέγνπλ νη ζπκκεηέρνληεο ηεο έξεπλαο λα αζθεζνχλ παξνπζηάδνληαη ζην γξάθεκα 10, φπνπ παξαηεξνχκε φηη ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ (46,8%) αζθείηαη γηα ηε βειηίσζε ηεο θπζηθήο ηνπ θαηάζηαζεο θαη ηελ θαιπηέξεπζε ηεο πγείαο ηνπ. Αθνινπζνχλ κε πνζνζηφ 20,7% ηα άηνκα πνπ αζθνχληαη γηα ελδπλάκσζε ηνπ ζψκαηφο ηνπο, κε 13,5% ηα άηνκα πνπ έρνπλ ζθνπφ ηελ απψιεηα βάξνπο, ην 10,8% απηψλ επηζπκεί ην ρηίζηκν κπτθνχ ηζηνχ ελψ ην 8,1% γπκλάδεηαη γηα άιινπο ιφγνπο. 62

71 Γράθημα 10: Γηα πνηό ιόγν γπκλάδνληαη νη εξσηεζέληεο Όζν αθνξά ηα ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο, θαίλεηαη λα κελ είλαη αξθεηά δηαδεδνκέλα κεηαμχ ησλ εξσηεζέλησλ αθνχ ην 61,7% απάληεζε φηη δελ έρεη ρξεζηκνπνηήζεη πνηέ ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο. Λήψη Συμπληρωμάτων Διατροφής 62% 38% ΝΑΙ ΟΧΙ Γράθημα 11: Λήςε ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο από ηνπο εξσηεζέληεο Σν πνζνζηφ ησλ εξσηεζέλησλ πνπ απάληεζε ζεηηθά ζην αλ θαηαλαιψλεη ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο (38,3%), αλ θαη είλαη ζρεηηθά κηθξφ, ε πιεηνςεθία ηνπ απνηειείηαη απφ άηνκα πνπ ηα ρξεζηκνπνηνχλ πεξηζζφηεξν απφ έλα ρξφλν κε πνζνζηφ 37,7%. Σν 11,5% ησλ αηφκσλ πνπ ιακβάλνπλ ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο ηα ρξεζηκνπνηνχλ εδψ θαη έμη κήλεο θαη έλα ρξφλν, ην 18% γηα πεξηζζφηεξν απφ δπν κήλεο, ελψ ην 21,3% θαηαλαιψλεη 63

72 ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο ιηγφηεξν απφ έλα κήλα. Σα πνζνζηά πνπ πξναλαθέξζεθαλ απεηθνλίδνληαη δηαγξακκαηηθά ζην γξάθεκα 12. Συχνότητα κατανάλωσης 37% 12% 12% 21% 18% <1 ΜΗΝΑ >2 ΜΗΝΕ 6 ΜΗΝΕ 1 ΧΡΟΝΟ >1 ΧΡΟΝΟ Γράθημα 12: Πόζν θαηξό ιακβάλνπλ ζπκπιεξώκαηα δηαηξνθήο νη εξσηεζέληεο Απφ ην ζχλνιν ησλ αηφκσλ πνπ ιακβάλνπλ ή έρνπλ ρξεζηκνπνηήζεη ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο θαηά ην παξειζφλ παξαηεξνχκε φηη ηα πεξηζζφηεξα άηνκα (41%) άξρηζαλ λα ρξεζηκνπνηνχλ ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο απφ πξνζσπηθή επηινγή. Δλψ ζην 30% ε ζχζηαζε έγηλε απφ ηνλ γηαηξφο ηνπο, ζην 9% απφ ηνλ δηαηηνιφγν ηνπο, ζην 14% ην ζπλέζηεζε ν γπκλαζηήο ηνπο θαη ζην 6% θάπνηνο θίινο ηνπο. (γξάθεκα 13) Γράθημα 13: Πεγέο ελεκέξσζεο γηα ηα ζπκπιεξώκαηα δηαηξνθήο ρεηηθά κε ηηο πξνζιακβαλφκελεο δνζνινγίεο ησλ ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο ηα πνζνζηά αιιάδνπλ παξαηεξψληαο φηη νη πεξηζζφηεξνη εξσηεζέληεο (31,3%) ζπκβνπιεχνληαη ηνλ γηαηξφ ηνπο. Δλψ δελ είλαη κηθξφ ην 64

73 πνζνζηφ πνπ ζπκβνπιεχνληαη ην γπκλαζηή ηνπο, ηελ εηηθέηα θαη ην πσιεηή ηνπ ζθεπάζκαηνο κε 20,9%, 17,9% θαη 16,4% ηα αληίζηνηρα πνζνζηά. Σα ζρεηηθά απνηειέζκαηα παξνπζηάδνληαη ζην γξάθεκα 14. Γράθημα 14: Πεγέο ελεκέξσζεο γηα ηηο πξνζιακβαλόκελεο δνζνινγίεο ησλ ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο Μέζα απφ ηηο απαληήζεηο ησλ αηφκσλ πνπ ζπκκεηείραλ ζην εξσηεκαηνιφγην ηεο ζπγθεθξηκέλεο πηπρηαθήο εξγαζίαο παξαηεξήζεθε νηη ε ζεκαληηθφηεξε αηηία (40,8%) πνπ νδεγεί έλα άηνκν ζηελ αλαδήηεζε θάπνηνπ ζθεπάζκαηνο είλαη θνχξαζε, ε ζσκαηηθή θφπσζε θαη ην αίζζεκα ηεο αηνλίαο πνπ κπνξεί λα αηζζαλζεί θάπνηνο. Αηηίεο αλαδήηεζεο πνπ αθνινπζνχλ κε 16,7% είλαη ε αλαγλσξηζκέλε έιιεηςε θάπνηαο βηηακίλεο θαη ε θαθή δηαηξνθή. Με πνζνζηφ 14,2% αθνινπζεί ε έληνλε αζιεηηθή δξαζηεξηφηεηα. Σέινο, ην 9,2% ησλ εξσηεζέλησλ ζα αλαδεηνχζαλ θάπνην ζπκπιήξσκα δηαηξνθήο γηα ηελ απψιεηα βάξνπο θαη ην 2,5% απηψλ ζα αλαδεηνχζε ζθεπάζκαηα γηα ιφγνπο νκνξθηάο. (γξάθεκα 15) 65

74 Γράθημα 15: εκαληηθόηεξεο αηηίεο αλαδήηεζεο ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο ην ξαβδφγξακκα πνπ αθνινπζεί παξνπζηάδνληαη νη παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηνπο θαηαλαισηέο ησλ ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο. Ο παξάγνληαο πνπ είλαη ν πην ζεκαληηθφο γηα ηελ επηινγή θάπνηνπ ζπκπιεξψκαηνο δηαηξνθήο, ζχκθσλα κε ηηο απαληήζεηο πνπ έδσζαλ νη εξσηεζέληεο είλαη ε θήκε/θχξνο ηεο παξαγσγνχο εηαηξείαο. Αξθεηά ζεκαληηθφ αθφκα είλαη ε αλαγλσξηζηκφηεηα ηνπ brand ηνπ ζθεπάζκαηνο. Δλψ δελ επεξεάδεη θαζφινπ ηα πεξηζζφηεξα άηνκα ε ζπζθεπαζία. Πην αλαιπηηθά ηα απνηειέζκαηα θαίλνληαη ζην γξάθεκα 16. Γράθημα 16: Παξάγνληεο γηα ηελ επηινγή ζπκπιεξσκάησλ δηαηξνθήο 66

75 χκθσλα κε ηηο απαληήζεηο ησλ εξσηεζέλησλ ζρεηηθά κε ηελ άπνςε ηνπο ζε δηάθνξεο εξσηήζεηο ε πιεηνςεθία κε 64% θξνληίδεη λα ελεκεξψλεηαη πάληα γηα ηα ζπζηαηηθά ηνπ βηηακηλνχρνπ ζθεπάζκαηνο πνπ παίξλεη θαη δελ δίλεη ζεκαζία ζην φλνκα ηεο παξαζθεπαζηήξηαο εηαηξείαο ηνπ ζπκπιεξψκαηνο. Πην αλαιπηηθά φιεο νη απαληήζεηο παξνπζηάδνληαη ζην παξαθάησ ξαβδφγξακκα (γξάθεκα 17). Γράθημα 17:Απόςεηο θαηαλαισηώλ Σν ηειεπηαίν εξψηεκα πνπ ηέζεθε ζηνπο εξσηεζέληεο δεηνχζε λα απαληήζνπλ αλ θαη πφζν ζπρλά θαηαλάισλαλ θάπνηα ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο. Σα ζπκπιεξψκαηα πνπ ππήξραλ ζηελ εξψηεζε ήηαλ: Κξεαηίλε: Έλα ζπκπιήξσκα απνηειεζκαηηθό γηα άηνκα πνπ ζέινπλ λα απμήζνπλ ην κπτθό ηνπο όγθν. Αλ ζέινπλ λα ράζνπλ βάξνο ή ιίπνο ή αλ δελ ηξέθνληαη ζσζηά δελ είλαη απνηειεζκαηηθή. Καξληηίλε: Ωο ζπκπιήξσκα δηαηξνθήο δηαηίζεηαη ηόζν γηα όζνπο ζέινπλ λα αδπλαηίζνπλ (ππάξρεη ζπρλά ζε ράπηα αδπλαηίζκαηνο) όζν θαη γηα αζιεηέο (ππάξρεη 67

76 ζε ελεξγεηαθά πνηά ζε πνζόηεηεο πνπ μεπεξλνύλ ηελ πνζόηεηα πνπ έρεη κηα βνδηλή κπξηδόια). Πξάζηλνο θαθέο: Δίλαη θόθθνη πνπ δελ έρνπλ ςεζεί θαη γηα απηό πεξηέρνπλ πςειό πνζνζηό από ρισξνγεληθό νμύ. Απηό ην ζπζηαηηθό πηζηεύεηαη όηη έρεη πνηθίια πιενλεθηήκαηα. ρεηηθά κε ηελ αξηεξηαθή ππέξηαζε, επεξεάδεη ηα αηκνθόξα αγγεία θαη ηελ ειαηηώλεη. ρεηηθά κε ην αδπλάηηζκα, πηζαλόλ λα επεξεάδεη ηνλ ηξόπν κε ηνλ νπνίν ν νξγαληζκόο δηαρεηξίδεηαη ην ζάθραξν ζην αίκα θαη ηνλ κεηαβνιηζκό ηνπ. πκπιεξώκαηα πξσηετλώλ θαη ακηλνμέσλ: Η πξσηεΐλε βνεζάεη ηνλ νξγαληζκό λα ρηίζεη κπτθό ηζηό ρσξίο ιίπνο. Σα ακηλνμέα είλαη πξντόληα δηάζπαζεο πξσηετλώλ. Η πξσηεΐλε πξώηα δηαζπάηαη ζε ακηλνμέα θαη έπεηηα απνξξνθάηαη. Αλ ηα ακηλνμέα ιακβάλνληαη σο ζπκπιήξσκα βνεζνύλ ζηελ αλάπηπμε ησλ κπώλ ζε ζπλδπαζκό πάληα κε ηελ γπκλαζηηθή. Γηα παξάδεηγκα ε ηζνιεπθίλε, ε ιεπθίλε θαη ε βαιίλε βνεζνύλ ζηελ αλάπηπμε ησλ κπώλ θαη ε γιπθόδε δίλεη ζην ζώκα ελέξγεηα. Βαζηιηθόο πνιηόο: εκαληηθό ζηνηρείν ηνπ είλαη ε αθζνλία ζε βηηακίλεο ηνπ ζπκπιέγκαηνο Β πνπ είλαη θαζνξηζηηθό γηα ηελ θαιή ιεηηνπξγία όρη κόλν ηνπ λεπξηθνύ ζπζηήκαηνο αιιά θαη νιόθιεξνπ ηνπ νξγαληζκνύ. πκπιεξώκαηα βηηακηλώλ θαη αλόξγαλσλ ζπζηαηηθώλ: Μεξηθέο από ηηο ιεηηνπξγίεο ηνπο είλαη ε ξύζκηζε ηνπ κεηαβνιηζκνύ θαη ε ελίζρπζε ηνπ λεπξηθνύ θαη αλνζνπνηεηηθνύ καο ζπζηήκαηνο. Δίλαη απαξαίηεηεο γηα ηελ αθνκνίσζε ησλ πξσηετλώλ θαη ηε κπτθή απνθαηάζηαζε. CLA: πδεπγκέλν Ληλνιετθό Ομύ, είλαη έλα ζπκπιήξσκα δηαηξνθήο, ην νπνίν έρεη ζπλδεζεί άκεζα κε ηελ απώιεηα ιίπνπο. πκπιεξώκαηα πδαηαλζξάθσλ: Η ρξήζε ηνπο ελδείθλπηαη αθξηβώο πξηλ, θαηά ηε δηάξθεηα ή ελδηάκεζα ζηνλ αγώλα, όπσο επίζεο θαη θαηά ηελ πξναγσληζηηθή θάζε. Γελ ζα πξέπεη όκσο λα πεξηέρνπλ κνλνζαθραξίηεο, αιιά νιηγνζαθραξίηεο (γηα λα απνθεπρζεί ε πηώζε ηεο γιπθόδεο ζην αίκα 1-1,5 ώξα κεηά ηελ πξόζιεςε). πκπιεξώκαηα ππεξηξνθίκσλ: Οη "ππεξηξνθέο" είλαη λένο εκπνξηθόο όξνο, ν νπνίνο αλαθέξεηαη ζε ηξνθέο (θπξίσο θπηηθέο) πνπ πεξηέρνπλ πνιύ πεξηζζόηεξα ζξεπηηθά ζπζηαηηθά (καθξνζξεπηηθά θαη κηθξνζξεπηηθά) ζε ζύγθξηζε κε άιιεο. Θεσξεηηθά εληζρύνπλ ηελ πνηόηεηα ηεο ζπλνιηθήο δηαηξνθήο θαη βειηηώλνπλ ή ζσξαθίδνπλ ηελ πγεία, ελώ ηαπηόρξνλα πξνζθέξνπλ αληηνμεηδσηηθή δξάζε θαη επεμία. Παξαδείγκαηα ηέηνησλ ηξνθώλ ζε κνξθή ζπκπιεξσκάησλ είλαη ην ηππνθαέο, ε ζπηξνπιίλα, ην γθνπαξαλά, ε θαλέια θ.ά πλέλδπκν Q10: Σν ζπλέλδπκν Q10 είλαη επξέσο δηαδεδνκέλν γηα ηελ ελέξγεηα θαη ηελ αληηγήξαλζε πνπ πξνζθέξεη ζηνλ νξγαληζκό. Δίλαη ζεκαληηθό γηα 68

77 ηελ πξνζηαζία ηνπ δέξκαηνο, ηελ αύμεζε ηεο αληνρήο, ραξίδνληαο άκεζε ελέξγεηα θαη αληηνμεηδσηηθή δξάζε κε πνιιά νθέιε γηα ην θαξδηαγγεηαθό ζύζηεκα. Ω-3: Σν Ωκέγα-3 είλαη έλα βαζηθό ιηπαξό νμύ πνπ πξνέξρεηαη από ην ηρζπέιαην, ην νπνίν είλαη πινύζην ζε ΔΡΑ (εηθνζηπεληαλντθό νμύ) θαη DHA (δνθνζαεμαλντθό νμύ). Καζώο νη άλζξσπνη δελ είλαη ηθαλνί λα ζπλζέζνπλ Ωκέγα-3, είλαη ζεκαληηθό λα ηα θαηαλαιώλνπκε κέζσ ηεο δηαηξνθήο καο. Βηηακίλε C: Η βηηακίλε C (αζθνξβηθό νμύ) είλαη έλα επξέσο δηαδεδνκέλν ζπζηαηηθό, ην νπνίν ζπκκεηέρεη ζηε θπζηνινγία ζρεδόλ όισλ ησλ θπηώλ θαη δώσλ. Οη άλζξσπνη, άιια αλώηεξα πξσηεύνληα ζειαζηηθά θαη ηα ηλδηθά ρνηξίδηα δελ κπνξνύλ λα παξάγνπλ ην δηθό ηνπο ζσκαηηθό απόζεκα ζε βηηακίλε C θαη θαηά ζπλέπεηα ρξεηάδνληαη ηαθηηθή ιήςε απηήο ηεο βηηακίλεο κε ηε δηαηξνθή. ίδεξνο: Ο ζίδεξνο είλαη έλα πνιύ ζεκαληηθό κέηαιιν γηα ηε θπζηνινγία ηνπ αλζξώπνπ, αιιά απνηειεί ζηελ πξαγκαηηθόηεηα έλα ηρλνζηνηρείν ιόγσ ηεο κηθξήο ζπγθέληξσζεο πνπ εκθαλίδεη ζην αλζξώπηλν ζώκα (πεξίπνπ 4-5g). Αζβέζηην: Η απνξξόθεζε ηνπ αζβεζηίνπ εμαξηάηαη ζε ζεκαληηθό βαζκό από ηε βηηακίλε D θαη ζπλεπώο ε έιιεηςε βηηακίλεο D θαη ε έιιεηςε αζβεζηίνπ έρνπλ ηαπηόζεκα ζπκπηώκαηα. Μαγλήζην: Σν καγλήζην πξέπεη λα είλαη παξόλ ζε θαηάιιειεο πνζόηεηεο δηόηη βνεζά ζηελ αθνκνίσζε ηνπ αζβεζηίνπ. Καζώο ην καγλήζην ηείλεη λα απνξξνθάηαη ζε ρακειά επίπεδα από ηε δηαηξνθή, ε έιιεηςε απηνύ είλαη επξέσο δηαδεδνκέλε. Με βάζε παξαπάλσ εξψηεκα φπνπ ην 61,7% ησλ εξσηεζέλησλ καο απάληεζε φηη δελ ρξεζηκνπνηεί ζπκπιεξψκαηα δηαηξνθήο είλαη ινγηθή ε εηθφλα ηνπ γξαθήκαηνο 15 φπνπ ηα πνζνζηά ηεο απάληεζεο πνηέ είλαη κεγάια. Αιιά ζε ζπκπιεξψκαηα φπσο ε βηηακίλε C θαη ν ζίδεξνο ην 26% θαη ην 20% αληίζηνηρα απάληεζε φηη θαηαλάισλε ηέηνηα ζπκπιεξψκαηα ζπρλά. 69

78 Γράθημα 18: πρλόηεηα θαηαλάισζεο δηάθνξσλ ζπκπιεξσκάησλ 70

79 71