«Ηζηοπική αναδπομή και πολεοδομική εξέλιξη ηηρ πόληρ ηηρ Σπίποληρ»

Transcript

1 ΔΘΝΗΚΟ ΜΔΣΟΒΗΟ ΠΟΛΤΣΔΥΝΔΗΟ ΥΟΛΖ ΠΟΛΗΣΗΚΩΝ ΜΖΥΑΝΗΚΩΝ ΣΟΜΔΑ ΑΝΘΡΩΠΗΣΗΚΩΝ ΚΑΗ ΚΟΗΝΩΝΗΚΩΝ ΔΡΔΤΝΩΝ ΚΑΗ ΓΗΚΑΗΟΤ ΔΙΚΑΙΟΥ D ΔΙΚΑΙΟΥ ΔΙΠΛΩΜΑΣΙΚΗ ΕΡΓΑΙΑ «Ηζηοπική αναδπομή και πολεοδομική εξέλιξη ηηρ πόληρ ηηρ Σπίποληρ» ΦΟΗΣΖΣΡΗΑ : ΓΟΤΡΟΤ ΚΩΝΣΑΝΣΗΝΑ ΤΠΔΤΘΤΝΖ ΚΑΘΖΓΖΣΡΗΑ : ΥΑΣΕΟΠΟΤΛΟΤ-ΣΕΗΚΑ Α. ΔΠΗΒΛΔΠΟΝΣΔ : ΓΔΡΑΗΜΟΤ. ΑΘΖΝΑ, ΝΟΔΜΒΡΗΟ 2011

2 Αντί προλόγου Μέζα από απηή ηε δηπιωκαηηθή, κνπ δόζεθε ε επθαηξία λα δω ηελ πόιε πνπ πέξαζα ηα δεθανθηώ πξώηα ρξόληα ηεο δωήο κνπ κε πην παξαηεξεηηθά κάηηα, έκαζα ηζηνξίεο θαη πηπρέο ηεο πνπ δελ θαληαδόκνπλ Είδα ηεο νκνξθηέο ηεο πνπ θαζεκεξηλά απιά ηεο πξνζπεξλνύζα. Θέιω λα επραξηζηήζω ζεξκά όρη κόλν όζνπο κε βνήζεζαλ ζηελ νινθιήξωζε ηεο εξγαζίαο κνπ, αιιά θαη ζπλνιηθά όζνπο κνπ έδωζαλ ηα εθόδηα ώζηε λα βξίζθνκαη ζήκεξα ζε απηή ηε ζέζε. Κπξίωο επραξηζηώ ηελ θα. Αιίθε Χαηδνπνύινπ Τδίθα, γηα ηελ εκπηζηνζύλε πνπ κνπ έδεημε αλαζέηνληάο κνπ ηελ εθπόλεζε ηεο εξγαζίαο θαζώο θαη γηα ηελ πνιύηηκε βνήζεηά ηεο θαη ηνλ θ. Σηέθαλν Γεξαζίκνπ, γηα ηελ θαζνδήγεζε, ηηο ζπκβνπιέο θαη ηνλ πνιύηηκν ρξόλν πνπ δηέζεζε. Τέινο, ζέιω λα επραξηζηήζω ηελ νηθνγέλεηα κνπ θαη ηνπο θίινπο κνπ γηα ηελ πνιύηηκε ζηήξημε θαη ζπκπαξάζηαζή ηνπο.

3 ΔΘΝΙΚΟ ΜΔΣΟΒΙΟ ΠΟΛΤΣΔΥΝΔΙΟ ΥΟΛΗ ΠΟΛΙΣΙΚΩΝ ΜΗΥΑΝΙΚΩΝ ΣΟΜΔΑ ΑΝΘΡΩΠΙΣΙΚΩΝ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΩΝ ΔΡΔΤΝΩΝ ΚΑΙ ΓΙΚΑΙΟΤ ΓΙΚΑΙΟΤ D ΓΙΚΑΙΟΤ ΓΗΠΛΩΜΑΣΗΚΖ ΔΡΓΑΗΑ «Ιζηοπική αναδπομή και πολεοδομική εξέλιξη ηηρ πόληρ ηηρ Σπίποληρ» ΦΟΗΣΖΣΡΗΑ : ΓΟΤΡΟΤ ΚΩΝΣΑΝΣΗΝΑ ΤΠΔΤΘΤΝΖ ΚΑΘΖΓΖΣΡΗΑ : ΥΑΣΕΟΠΟΤΛΟΤ-ΣΕΗΚΑ Α. ΔΠΗΒΛΔΠΟΝΣΔ : ΓΔΡΑΗΜΟΤ. ΔΙΑΓΩΓΗ Ανηικείμενο: Με ηελ παξνύζα δηπισκαηηθή εμεηάδνληαη ε πνιενδνκηθή εμέιημε ηεο πόιεο ηεο Σξίπνιεο από ηελ ίδξπζή ηεο κέρξη θαη ζήκεξα, θαζώο θαη ηα ζεκαληηθά ηζηνξηθά γεγνλόηα πνπ ζπλέβαιαλ θαη επεξέαζαλ ηελ πνξεία ηεο. κοπόρ: Ο ζθνπόο ηεο εξγαζίαο δελ είλαη απιά θαη κόλν ε πεξηγξαθήο ηεο εμέιημεο ηεο πόιεο, αιιά κέζα από ηελ πεξηγξαθή απηή, ν εληνπηζκόο ησλ γεγνλόησλ πνπ έπαημαλ θαζνξηζηηθό ξόιν ζηελ πνξεία ηεο αιιά θαη ε αλάδεημε ησλ πξνβιήκαηα ηνπ παξειζόληνο θαη ηνπ παξόληνο. Με ηνλ ηξόπν απηό γίλνληαη πιένλ νξαηέο νη θαηεπζύλζεηο γηα κηα πόιε κε θαιύηεξεο ζπλζήθεο δηαβίσζεο θαη πνηόηεηαο δσήο. Μεθοδολογία: Μειεηήζεθε ε πνιενδνκία ηεο πόιεο ζε όιεο ηηο πεξηόδνπο από ηελ αξραηόηεηα κέρξη ζήκεξα, ώζηε λα θαηαιήμεη ζηα θπξηόηεξα ζεκεία αλαθνξάο ηνπ ηζρύνληνο πιαηζίνπ. Πεπιεχόμενο: Ζ εξγαζία απνηειείηαη από 12 Κεθάιαηα. ην Κεθάιαην 1 κε ηίηιν «Γεληθά ηνηρεία», δίλνληαη θάπνηα γεληθέο πιεξνθνξίεο γηα ηελ πόιε ηεο Σξίπνιεο (γεσγξαθηθή ζέζε, κνξθνινγία, δεκνγξαθηθά θαη θνηλσληθννηθνλνκηθά ζηνηρεία). ην Κεθάιαην 2 κε ηίηιν «Αξραηόηεηα», γίλεηαη αλαθνξά ζηελ αξραία Αξθαδία θαη ηηο ζεκαληηθόηεξεο πόιεηο πνπ ππήξραλ ζηελ πεξηνρή ηεο Σξίπνιεο εθείλε ηε ρξνληθή πεξίνδν.

4 ην Κεθάιαην 3 κε ηίηιν «Σέινο Αξραίνπ Κόζκνπ Πξώηνη Υξηζηηαληθνί αηώλεο Βπδάληην (2αη. π.υ. κέζα 15αη. κ.υ.)», αλαθέξνληαη νη αιιαγέο ζηνπο θαηαθηεηέο θαη ζηελ θαηαγσγή ηνπ πιεζπζκνύ ηεο πεξηνρήο πνπ αξγόηεξα ηδξύζεθε ε Σξίπνιε. ην Κεθάιαην 4 «Δκθάληζε, Ολνκαζία θαη Ίδξπζε ηεο Σξίπνιεο», θαηαγξάθνληαη νη ζπλζήθεο πνπ νδήγεζαλ ζηελ δεκηνπξγία ηεο πόιεο θαη νη δηάθνξεο ζεσξίεο πνπ έρνπλ δηαηππσζεί γηα ηελ πξνέιεπζε ηεο νλνκαζίαο ηεο θαη ηεο αξρηθήο ηεο ζέζε. ην Κεθάιαην 5 «Πξώηε Σνπξθνθξαηία ( )», δίλνληαη θάπνηα ειάρηζηα γλσζηά ζηνηρεία γηα εθείλε ηελ επνρή, θαζώο ε πόιε ήηαλ αθόκα ζηελ αξρή ηεο δεκηνπξγίαο ηεο θαη δελ είρε αξρίζεη λα αλαπηύζζεηαη. ην Κεθάιαην 6 κε ηίηιν «Δλεηνθξαηία ( )», αλαθέξνληαη ζηνηρεία γηα ηελ πόιε εθείλεο ηεο επνρήο πνπ ζηγά ζηγά άξρηζε λα ιακβάλεη πεξηζζόηεξε πξνζνρή ιόγσ ηεο ζέζεο ηεο ζην θέληξν ηνπ Μνξηά. ην Κεθάιαην 7 κε ηίηιν «Γεύηεξε Σνπξθνθξαηία ( )», θαηά ηελ πεξίνδν απηή ε πόιε αλαπηύζζεηαη ζε κεγάιν βαζκό θαη απνθηά ηελ πνιενδνκηθή κνξθή πνπ ηελ επεξεάδεη αθόκα θαη ζήκεξα. ην Κεθάιαην 8 κε ηίηιν «Ζ επαλαζηαηηθή πεξίνδνο ( )», παξαζέηνληαη ηα γεγνλόηα ηεο επαλάζηαζεο θαη ηεο πνιηνξθίαο ηε Σξηπνιηηζάο κέρξη ηελ νινθιεξσηηθή θαηαζηξνθή ηεο πόιεο από ηνλ Ηκπξαήκ. ην Κεθάιαην 9 «Ζ ζεκειίσζε ηεο ειεύζεξεο Σξίπνιεο επί Ησάλλε Καπνδίζηξηα ( )», θαηαγξάθνληαη νη πξώηεο ζεκαληηθέο πξνζπάζεηεο αλαδηνξγάλσζεο θαη αλαδεκηνπξγίαο ηεο πόιεο κεηά ηελ θαηαζηξνθή ηνπ 1828 θαζώο θαη ην πξώην πνιενδνκηθό ηεο ζρέδην, θύξηνο πξσηεξγάηεο ηεο θίλεζεο απηήο ηνλ Κπβεξλήηε Ησάλλε Καπνδίζηξηα. ην Κεθάιαην 10 «Ζ Αλνηθνδόκεζε ηεο Σξίπνιεο (1833 αξρέο 20 νπ αηώλα)», παξνπζηάδεηαη ε αλαδνκεκέλεο πόιε ηεο Σξίπνιεο, ηα έξγα ππνδνκήο πνπ έγηλαλ θαη ηα θηίξηα ηεο πεξηόδνπ κεηά ηελ επαλάζηαζε αιιά θαη ηα λενθιαζηθά ησλ επόκελσλ δεθαεηηώλ. ην Κεθάιαην 11 «Νεόηεξα ρξόληα (αξρέο 20νπ αηώλα κέρξη ζήκεξα)», παξαηίζεηαη ε ζεκεξηλή θαηάζηαζε ηεο πόιεο, πνιενδνκηθέο δηαηάμεηο ηεο πεξηόδνπ απηήο κε ζεκαληηθόηεξε ην Γεληθό Πνιενδνκηθό ρέδην ηνπ 1986, ηα ζεκαληηθόηεξα έξγα ππνδνκήο θαη ηα δηαηεξεηέα θηήξηα. Σέινο ε εξγαζία θαηαιήγεη, κε ην Κεθάιαην 12 «Δπίινγνο», ζε ζπκπεξάζκαηα, ζύλνςε πξνβιεκάησλ θαη πξνηάζεηο γηα ηελ επίιπζή ηνπο.

5 Πηγέρ: Υξεζηκνπνηήζεθαλ ζηνηρεία από ειιεληθή αιιά θαη μέλε (κεηαθξαζκέλε) βηβιηνγξαθία, θπξίσο από επηζηήκνλεο θαη ινγνηέρλεο πνπ έρνπλ άκεζε ζρέζε κε ηελ πόιε ηεο Σξίπνιεο θαζώο θαη πιηθό από εθεκεξίδεο θαη πεξηνδηθά. Σν κεγαιύηεξν κέξνο ηεο βηβιηνγξαθίαο πξνήιζε από ηε βηβιηνζήθε ησλ Αξρηηεθηόλσλ ηνπ ΔΜΠ, ηελ Δζληθή βηβιηνζήθε θαη ηε Γεκνηηθή βηβιηνζήθε ηεο Σξίπνιεο. Δπίζεο ζηελ εξγαζία πεξηιακβάλνληαη πξόηππα θείκελα λόκνπ θαη πιηθό από ηζηνζειίδεο. Πνιύηηκν πιηθό πξνέθπςε επίζεο θαη από ζπλεληεύμεηο θαη ζπδήηεζε κε πνιηηηθνύο κεραληθνύο θαη κέιε ηνπ ηκήκαηνο πνιενδνκίαο ηνπ Γήκνπ Σξίπνιεο αιιά θαη ηνπ ηκήκαηνο πνιενδνκίαο ηεο Ννκαξρίαο, θαζώο επίζεο θαη από πξνθνξηθέο καξηπξίεο απιώλ θαηνίθσλ ηεο Σξίπνιεο. Σα θείκελα ζπλνδεύνληαη από ράξηεο, πίλαθεο θαη πινύζην θσηνγξαθηθό πιηθό είηε αξρείνπ, είηε επηηόπνπ θσηνγξάθεζεο.

6 Περιεχόμενα 1. Γεληθά ζηνηρεία Γεωγξαθηθή ζέζε - Έθηαζε Πιεζπζκηαθά ζηνηρεία Κνηλωληθννηθνλνκηθή δηάξζξωζε Φξήζεηο γεο Κιίκα Αξραηόηεηα Τεγέα Μαληηλεία Παιιάληην Τέινο Αξραίνπ Κόζκνπ Πξώηνη Φξηζηηαληθνί αηώλεο Βπδάληην (2αη. π.φ. κέζα 15αη. κ.φ.) Δκθάληζε, Ολνκαζία θαη Ίδξπζε ηεο Τξίπνιεο Πξώηε Τνπξθνθξαηία ( ) Δλεηνθξαηία ( ) Γεύηεξε Τνπξθνθξαηία ( ) Πεληεθνληαεηία ( ), «Καιόο Καηξόο» Η επαλάζηαζε ηνπ 1770 (Οξιωθηθά) «Καηαθαεκέλνο Μνξηάο» ( ) Πξνεπαλαζηαηηθή Τξηπνιηηζά ( ) Η επαλαζηαηηθή πεξίνδνο ( ) Η ζεκειίωζε ηεο ειεύζεξεο Τξίπνιεο επί Ιωάλλε Καπνδίζηξηα ( ) Η Αλνηθνδόκεζε ηεο Τξίπνιεο (1833 αξρέο 20 νπ αηώλα) Τν λέν πνιενδνκηθό ζρέδην Η εμέιημε ηεο Αγνξάο Πιεζπζκηαθά ζηνηρεία θαη έξγα ππνδνκήο... 73

7 10.4 Κηίξηα Λαϊθή Αξρηηεθηνληθή ζηα Φξόληα ηεο απειεπζέξωζεο Ο Νενθιαζηθηζκόο θαη ηα Νενθιαζηθά ζπίηηα ηεο Τξίπνιεο Δηθόλεο ηωλ δξόκωλ ηεο πόιεο Νεόηεξα ρξόληα (αξρέο 20νπ αηώλα κέρξη ζήκεξα) Πνιενδνκηθά Φαξαθηεξηζηηθά Τν ζρέδην ηνπ Γεληθό Πνιενδνκηθό Σρέδην (ΓΠΣ) Τξίπνιεο θαη Αγ. Κωλ/λνπ Ν. Αξθαδίαο (Γ 1092/ ) Πνιενδνκηθέο εμειίμεηο από ην 1987 έωο ζήκεξα Ύδξεπζε Άξδεπζε Απνρέηεπζε Αγνξά Καηνηθίεο Πιαηείεο Πνιηηηζκόο Αζιεηηζκόο Μνπζεία Αξραηνινγηθό Μνπζείν Πνιεκηθό Μνπζείν Ιδηωηηθό Λανγξαθηθό Μνπζείν Απνζηνινπνύιεην Πλεπκαηηθό Κέληξν Γεκνηηθό Αζιεηηθό Κέληξν Άιζνο Αγίνπ Γεωξγίνπ Παλεπηζηήκην Πεινπνλλήζνπ Γηαηεξεηέα Κηίξηα Γηαηεξεηέα Κηίξηα δηαθεξπγκέλα από πν ΥΠ.ΦΩ.Γ.Δ Γηαηεξεηέα Κηίξηα από ην Υπνπξγείν Πνιηηηζκνύ Δπίινγνο Πξνβιήκαηα Σπκπεξάζκαηα Πξνηάζεηο

8 1. Γενικά ζηοιτεία Εικόνα 1.1 : Πανοπαμική άποτη ηηρ Τπίποληρ( 1.1 Γεωγραθική θέζη - Έκηαζη Η Σξίπνιε θαηέρεη λεπξαιγηθή ζέζε ζηελ Πεινπόλλεζν αθνύ απνηειεί γεσγξαθηθά ηελ θαξδηά ηεο. Υηηζκέλε ζην θέληξν ηνπ Αξθαδηθνύ Οξνπεδίνπ ζε πςόκεηξν 650κ πεξηηξηγπξηζκέλε από θαηάθπηα βνπλά κε θνληηλόηεξν θ ςειόηεξν ην επηβιεηηθό όξνο Μαίλαιν ζηα δπηηθά, θαζώο θαη από ηνπο νξεηλνύο όγθνπο Οιίγπξην ζηα βόξεηα, Πάξλσλα ζηα λόηηα, Αξηεκίζην, Κηεληά θαη Παξζέλη ζηα αλαηνιηθά είλαη ε πξσηεύνπζα ηνπ Ννκνύ Αξθαδίαο ελώ ηαπηόρξνλα απνηειεί ην δηνηθεηηθό θέληξν ηεο πεξηθέξεηαο Πεινπνλλήζνπ. 1

9 Χάρτης 1.1 : Γευθςζικόρ Φάπηηρ Πελοποννήζος ( Η Πεξηθέξεηα Πεινπνλλήζνπ θαηαιακβάλεη ην λόηην ηκήκα ηεο επεηξσηηθήο Διιάδαο, έρεη ζπλνιηθή έθηαζε km 2 θαη θαηαιακβάλεη ην 11,7% ηεο ζπλνιηθήο έθηαζεο ηεο ρώξαο. Βξέρεηαη δπηηθά από ην Ιόλην Πέιαγνο θαη ζπλνξεύεη κε ηελ Πεξηθέξεηα Γπηηθήο Διιάδαο, βνξεηναλαηνιηθά κε ηελ Πεξηθέξεηα Αηηηθήο, ελώ αλαηνιηθά βξέρεηαη από ην Μπξηών Πέιαγνο. Απνηειείηαη από ηνπο Ννκνύο Κνξηλζίαο, Αξγνιίδνο, Αξθαδίαο, Μεζζελίαο θαη Λαθσλίαο. Σν θύξην ραξαθηεξηζηηθό ηεο κνξθνινγίαο ηεο είλαη νη κεγάινη νξεηλνί όγθνη πνπ απνηεινύλ ην 50,1% ηεο ζπλνιηθήο έθηαζεο, ελώ κόλν ην 19,9% απηήο είλαη πεδηλό θαη ην 30% εκηνξεηλό. Ωζηόζν, ε Πεξηθέξεηα Πεινπνλλήζνπ δηαζέηεη κεξηθέο από ηηο πην εύθνξεο πεξηνρέο ηεο ρώξαο, όπσο ν Αξγνιηθόο θάκπνο θαη ν θάκπνο ηεο Κνξηλζίαο. Ο Ννκόο Αξθαδίαο ν θεληξηθόο λνκόο ηεο Πεινπνλλήζνπ είλαη θαη ν κεγαιύηεξνο ζε έθηαζε Ννκόο ηεο Πεξηθέξεηαο Πεινπνλλήζνπ (4.419 km 2 ). πλνξεύεη ζηα βόξεηα κε ην Ννκό Αραΐαο, ζηα βνξεηναλαηνιηθά κε ην λνκό Κνξηλζίαο, ζηα βόξεηα θαη αλαηνιηθά κε ην λνκό Αξγνιίδαο, ζηα λόηηα κε ην λνκό Λαθσλίαο, ζηα λνηηνδπηηθά κε ην λνκό Μεζζελίαο θαη ζηα δπηηθά κε ην λνκό Ηιείαο. Σν αλαηνιηθό ηνπ ηκήκα έρεη έμνδν ζηε ζάιαζζα, ζηνλ Αξγνιηθό θόιπν θαη ην Μπξηών Πέιαγνο. Από ηα αξθαδηθά νξνπέδηα πεγάδεη ν πνηακόο Αιθεηόο κε ηξεηο παξαπόηακνπο (Άλσ Αιθεηό, Δξύκαλζν, Λάδσλα), πνπ ελώλνληαη ζηελ εκηνξεηλή Ηιεία (Μέζνο 2

10 Αιθεηόο), θαη εθβάιιεη ζηνλ Κππαξηζζηαθό Κόιπν (Κάησ Αιθεηόο). Σν 90% ησλ εθηάζεσλ ηνπ Ννκνύ είλαη νξεηλέο θαη εκηνξεηλέο 1. Χάρτης1.2 : Γευθςζικόρ Φάπηηρ Απκαδίαρ ( ύκθσλα κε ην N. 3852/2010 Νέα Αξρηηεθηνληθή ηεο Απηνδηνίθεζεο θαη ηεο Απνθεληξσκέλεο Γηνίθεζεο - Πξόγξακκα Καιιηθξάηεο, ν λνκόο Αξθαδίαο απνηειείηαη από 5 δήκνπο. Ο λένο Γήκνο Σξίπνιεο πεξηιακβάλεη εθηόο ηνπ νκώλπκνπ ζεκεξηλνύ πνπ νξίδεηαη θαη σο έδξα ηνπ, ηνπο Γήκνπο Βαιηεηζίνπ, Κνξπζίνπ, Λεβηδίνπ, Μαληηλείαο, θπξίηηδαο, Σεγέαο θαη Φαιάλζνπ. Η έθηαζε ηνπ λένπ Γήκνπ Σξίπνιεο αλέξρεηαη ζε 954,619 km 2 θαη έρεη θαηνίθνπο ελώ ν παιηόο Καπνδηζηξηαθόο δήκνο είρε έθηαζε 119,287 km 2 θαη θαηνίθνπο ΦΔΚ 1292/Β/ ΦΔΚ 87/Α/ ρέδην Υσξνηαμηθήο Αλάπηπμεο ηνπ Γήκνπ Σξίπνιεο θαη ηεο Πεξηαζηηθήο Πεξηνρήο ΓΠ Γήκνπ Σξίπνιεο, Ινύιηνο

11 Χάρτης 1.3 : Φάπηηρ Καλλικπαηικού Δήμος Τπίποληρ ( Έλα αθηηλσηό δίθηπν εζληθώλ θαη επαξρηαθώλ νδώλ δηαζρίδεη ηελ πόιε ηεο Σξίπνιεο, ζπλδένληάο ηελ κε ηελ ππόινηπε Πεινπόλλεζν θαη Αηηηθή (νδηθά θαη ζηδεξνδξνκηθά). ε εμέιημε βξίζθνληαη έξγα εθζπγρξνληζκνύ ηνπ απηνθηλεηόδξνκν Κνξίλζνπ - Σξηπόιεσο θαη θαηαζθεπήο λέσλ ηκήκαηα πξνο Καιακάηα θαη πάξηε, κε ηηο πξνδηαγξαθέο ησλ ζύγρξνλσλ απηνθηλεηνδξόκσλ, πνπ αλακέλεηαη λα κεηώζνπλ θη άιιν ηηο απνζηάζεηο. Πίνακας : Οι αποζηάζειρ ηηρ Τπίποληρ από ηιρ κύπιερ πόλειρ Πόλη Απόζηαζη (km) πάξηε 57 Ναύπιην 45 Καιακάηα 81 Κόξηλζνο 80 Πύξγνο 140 Πάηξα 172 Αζήλα ρέδην Υσξνηαμηθήο Αλάπηπμεο ηνπ Γήκνπ Σξίπνιεο θαη ηεο Πεξηαζηηθήο Πεξηνρήο ΓΠ Γήκνπ Σξίπνιεο 4

12 1.2 Πληθσζμιακά ζηοιτεία Ο Καπνδηζηξηαθόο Γήκνο Σξίπνιεο πεξηειάκβαλε εθηόο από ηελ πόιε ηεο Σξίπνιεο θαη ηα Γεκνηηθά Γηακεξίζκαηα: Αγ. Βαζηιείνπ, Αγ. Κσλζηαληίλνπ, Δπάλδξνπ, Θάλα, Μάθξεο, Μεξθνβνπλίνπ, Παιιαληίνπ, Πειάγνπο, Πεξζσξίνπ, θνπήο. Πίνακας : Η πληθςζμιακή εξέλιξη ηηρ Τπίποληρ για ηα έηη 1981, 1991, 2001 Γήμος Σρίπολης Πληθσζμός Πληθσζμιακή Μεηαβολή % ,92 +9,62 Ο Ννκόο Αξθαδίαο είλαη έλαο από ηνπο πιένλ αξαηνθαηνηθεκέλνπο λνκνύο ηεο ρώξαο, εκθαλίδνληαο ππθλόηεηα θαηνίθεζεο ην 2001 ίζε κε 23 αη/ km 2. Σελ ίδηα πεξίνδν ζην Γήκν Σξίπνιεο ε ππθλόηεηα, είλαη 240 αη/ km 2 απνθιεηζηηθά εμαηηίαο ηεο ζπκβνιήο ηνπ αζηηθνύ θέληξνπ Σξίπνιεο. ην Γεκνηηθό Γηακέξηζκα Σξίπνιεο ε ππθλόηεηα θαηνίθεζεο εθηηκάηαη ζε 887 αη/ km 2., ελώ ζηα ππόινηπα Γεκνηηθά Γηακεξίζκαηα θπκαίλεηαη κεηαμύ ησλ αθξαίσλ ηηκώλ πνπ ζεκεηώλνληαη ζην Γ. Γ. Πεξζσξίνπ (4 αη/ km 2 ) θαη Αγ. Κσλ/λνπ (238 αη/ km 2) αληηζηνίρσο. Δπίζεκα ζηνηρεία αλαθνξηθά κε ηνλ επνρηαθό πιεζπζκό ηνπ Γήκνπ δελ είλαη δηαζέζηκα. Ο ξόινο ηνπ αζηηθνύ δηνηθεηηθνύ θέληξνπ ηεο Σξίπνιεο θαη ησλ ζπλεπαγόκελσλ ιεηηνπξγηώλ ηεο, ηελ θαζηζηά ηόπν έληνλεο θηλεηηθόηεηαο θπξίσο γηα επαγγεικαηηθνύο ιόγνπο, γηα πξόζβαζε ζε ππεξεζίεο θαζώο θαη ηόπν επίζθεςεο γηα ζπγγελείο θνηηεηώλ θαη ζηξαηησηώλ. Δθηηκάηαη όηη δελ απνηειεί ζεκαληηθό ηνπξηζηηθό πξννξηζκό, παξά ηε ζρεηηθή ζέζε ηεο σο πξνο ζεηξά γλσζηώλ ηνπξηζηηθώλ πξννξηζκώλ (Μαίλαιν, Βπηίλα, Γεκεηζάλα θιπ). Παξάιιεια, ζεκαληηθόο αξηζκόο παιηλλνζηνύλησλ θαη θαηαγόκελσλ από ηελ επξύηεξε πεξηνρή, επηζθέπηεηαη ζπρλά ηελ πόιε 7. 6 Πεγή ΔΤΔ 7 ρέδην Υσξνηαμηθήο Αλάπηπμεο ηνπ Γήκνπ Σξίπνιεο θαη ηεο Πεξηαζηηθήο Πεξηνρήο ΓΠ Γήκνπ Σξίπνιεο 5

13 Ο πιεζπζκόο ηνπ λένπ Καιιηθξαηηθνύ Γήκνπ παξαθάησ πίλαθα: δηακνξθώλεηαη ζύκθσλα κε ηνλ Πίνακας : Ο πληθςζμόρ ηος Καλλικπαηικού Δήμος ΓΗΜΟ (Ν.2539/97) Πληθσζμός 2001 % ΣΡΙΠΟΛΗ ,46 ΒΑΛΣΔΣΙΟΤ ,78 ΚΟΡΤΘΙΟΤ ,36 ΛΔΒΙΓΙΟΤ ,48 ΜΑΝΣΙΝΔΙΑ ,20 ΚΤΡΙΣΙΓΑ ,61 ΣΔΓΔΑ ,41 ΦΑΛΑΝΘΟΤ ,69 ΝΔΟ ΓΗΜΟ ΣΡΙΠΟΛΗ , Κοινωνικοοικονομική διάρθρωζη 9 Καηά ην έηνο 2001, ζην λνκό Αξθαδίαο, ε πξσηνγελήο παξαγσγή θαηείρε πνζνζηό 10,40% έλαληη ηνπ 7% πνπ θαηείρε ζην ζύλνιν ηεο ρώξαο, ε δεπηεξνγελήο 30,90% έλαληη ηνπ 22,20% θαη ε ηξηηνγελήο 58,70% έλαληη ηνπ 70,80%. Δηδηθόηεξα νη θύξηεο νηθνλνκηθέο δξαζηεξηόηεηεο ησλ θαηνίθσλ ηνπ Γήκνπ Σξίπνιεο πεξηιακβάλνπλ ζε κηθξόηεξν ή κεγαιύηεξν βαζκό ηελ παξνπζία πνιιώλ θιάδσλ θαη ησλ ηξηώλ ηνκέσλ παξαγσγήο-νηθνλνκίαο. Σν 22,6% ηνπ πιεζπζκνύ ηνπ Γήκνπ απαζρνιείηαη ζηνλ πξσηνγελή ηνκέα θαη βαζηθέο θαιιηέξγεηεο είλαη ηα ακπέιηα, ηα ζηηεξά, νη ληνκάηεο, ηα αγγνύξηα, νη πηπεξηέο, ηα θαζνιάθηα, νη κειηηδάλεο, νη παηάηεο, ηα αριάδηα θαη ηα κήια. Δπίζεο, 8 ρέδην Υσξνηαμηθήο Αλάπηπμεο ηνπ Γήκνπ Σξίπνιεο θαη ηεο Πεξηαζηηθήο Πεξηνρήο ΓΠ Γήκνπ Σξίπνιεο 9 ρέδην Υσξνηαμηθήο Αλάπηπμεο ηνπ Γήκνπ Σξίπνιεο θαη ηεο Πεξηαζηηθήο Πεξηνρήο ΓΠ Γήκνπ Σξίπνιεο 6

14 ζην Γήκν Σξίπνιεο παξάγνληαη πξντόληα πνπ ραξαθηεξίδνπλ ηελ Σξίπνιε κέζσ ηεο πνηόηεηαο θαη κνλαδηθόηεηάο ηνπο (ην κέιη, ε θέηα, ε θεθαινγξαβηέξα θ.ά.). ην δεπηεξνγελή ηνκέα θαηαγξάθεηαη ζεκαληηθή παξνπζία επηρεηξήζεσλ. Σν θπξηόηεξν νξπθηό ηνπ λνκνύ είλαη ην κάξκαξν ελώ ν αξηζκόο ησλ βηνκεραληθώλ θαη βηνηερληθώλ θαηαζηεκάησλ ην έηνο 2001 αλήιζε ζε 523 ζην ζύλνιν ηνπ λνκνύ Αξθαδίαο. Οη θπξηόηεξνη θιάδνη απαζρόιεζεο είλαη ηεο βηνκεραλίαο ηξνθίκσλ θαη πνηώλ θαζώο θαη ν θιάδνο ησλ θαηαζθεπώλ. εκαληηθό ξόιν ζηνλ δεπηεξνγελή ηνκέα παίδεη ν ε Βηνκεραληθή Πεξηνρή Σξίπνιεο. Η ΒΙ.ΠΔ Σξίπνιεο απνηειεί βαζηθό παξάγνληα ηεο ζπλνιηθήο απαζρόιεζεο ηνπ Γήκνπ. Ο ηξηηνγελήο ηνκέαο παξνπζηάδεη ηνλ κεγαιύηεξν δπλακηζκό ηδηαίηεξα ιόγσ ηεο θεληξηθήο ζέζεο ηνπ Γήκνπ (γεσγξαθηθά θαη δηνηθεηηθά). Ο Γήκνο Σξίπνιεο σο πξσηεύνπζα ηεο Αξθαδίαο απνηειεί ην εκπνξηθό θαη νηθνλνκηθό θέληξν ηνπ Ννκνύ, ελώ παξάιιεια απνηειεί ην δηνηθεηηθό θέληξν ηεο Πεξηθέξεηαο Πεινπνλλήζνπ. Η ζπκβνιή ησλ απαζρνινύκελσλ ζηνλ ηξηηνγελή ηνκέα ην έηνο 2001 (67,28%) είλαη ζπληξηπηηθά κεγαιύηεξν από ηα αληίζηνηρα πνζνζηά ηνπ πξσηνγελή (22,6%) θαη δεπηεξνγελή ηνκέα (5,53%). Οη θπξηόηεξνη θιάδνη απαζρόιεζεο είλαη ν θιάδνο ησλ ππεξεζηώλ, ηδηαίηεξα ησλ δεκνζίσλ ππεξεζηώλ, ν ηνκέαο ηνπ εκπνξίνπ θαη ησλ κεηαθνξώλ. Πξέπεη λα ζεκεησζεί όηη ν Γήκνο παξνπζηάδεη πησηηθέο ηάζεηο ζηνλ ηνκέα ηνπ ηνπξηζκνύ, θαζώο δελ θαίλεηαη λα «επελδύεη» ζπζηεκαηηθά ζην πιενλέθηεκα ζέζεο, ιεηηνπξγώληαο ππό ηε ζθηά ζεκαληηθώλ ηνπξηζηηθώλ πξννξηζκώλ ζηελ επξύηεξε πεξηνρή ηνπ (ρηνλνδξνκηθό Μαηλάινπ, Βπηίλα, Γεκεηζάλα θιπ). Με θαηά θεθαιή πξντόλ 4,18 εθαη. δξρ. ν λνκόο Αξθαδίαο θαηαηάζζεηαη 11νο κε βάζε ην θξηηήξην απηό κε 103% ηνπ κέζνπ όξνπ ηεο Διιάδαο ην 2001 (4,05 εθαη. δξρ.). Απνηειεί ην 0,9% ηνπ ζπλνιηθνύ ΑΔΠ ηεο ρώξαο. Σν 14% ηνπ πξντόληνο ηνπ λνκνύ πξνέξρεηαη από ηελ ελέξγεηα (ζηαζκόο ειεθηξνπαξαγσγήο Μεγαιόπνιεο), αληηζηνηρεί ζε 6,6% ηεο παξαγσγήο ηνπ ελεξγεηαθνύ ηνκέα ηεο ρώξαο. Η γεσξγία παξέρεη ην 13% ηνπ πξντόληνο ηνπ λνκνύ θαη απνηειεί 1,6% ηεο ζπλνιηθήο γεσξγηθήο παξαγσγήο ηεο ρώξαο. 1.4 Υρήζεις γης ρέδην Υσξνηαμηθήο Αλάπηπμεο ηνπ Γήκνπ Σξίπνιεο θαη ηεο Πεξηαζηηθήο Πεξηνρήο ΓΠ Γήκνπ Σξίπνιεο 7

15 Σν 1991 ην κεγαιύηεξν πνζνζηό ηεο έθηαζεο ηνπ Γήκνπ θαιππηόηαλ από θαιιηέξγεηεο θαη βνζθνηόπνπο. Σν 7% ηεο ζπλνιηθήο έθηαζεο ηνπ Γήκνπ θαιππηόηαλ από δάζε, ελώ νη νηθηζηηθή ρξήζε αθνξνύζε ζην 10% ηεο έθηαζεο ηνπ Γήκνπ Σξίπνιεο. Γηα ην Γεκνηηθό Γηακέξηζκα Σξίπνιεο ην πνζνζηό ηεο νηθηζηηθήο ρξήζεο αλεξρόηαλ ζε 28% ελώ ζην ζύλνιν ησλ ινηπώλ Γ.Γ. ζε 4% αληηζηνίρσο. Σν νη γεσξγηθέο πεξηνρέο θαηαιακβάλνπλ ην 56,6% ηεο έθηαζεο ηνπ Γήκνπ ελώ νη νηθηζηηθέο ην 6,4% αληηζηνίρσο. Πνιύ ζεκαληηθό κέξνο ηεο έθηαζεο ηνπ Γήκνπ θαηαιακβάλεη ε γεσξγηθή γε κε πνηθίιεο θαιιηέξγεηεο (παηάηεο, ζηηεξά, ακπέιηα, κήια θιπ), κε έκθαζε ζην αλαηνιηθό θαη λόηην ηκήκα ηνπ Γήκνπ. Δμαηξεηηθά εθηεηακέλεο είλαη νη πεξηνρέο πνπ θαιύπηνληαη από κηθηέο θαιιηέξγεηεο, ζακλώδε θαη δαζώδε βιάζηεζε, θπξίσο ζην δπηηθό ηκήκα ηνπ Γήκνπ. Αξθεηέο από ηηο δαζώδεηο ζήκεξα πεξηνρέο απνηεινύλ πξντόλ ραξαθηεξηζκνύ ηνπο σο αλαδαζσηέεο κεηά από ππξθαγηέο. ην Γήκν Σξίπνιεο ππάξρνπλ ζεκαληηθά άιζε θαη αιζύιιηα, σο απνηέιεζκα ησλ πνιιώλ νξεηλώλ όγθσλ πνπ πεξηβάιινπλ ηελ πεξηνρή. ηηο πεξηνρέο απηέο πεξηιακβάλνληαη ηα άιζε Αγίνπ Γεσξγίνπ, Κάξηδνβαο, Ννζνθνκείνπ, Αγ. Σξηάδαο, Αγ. Ισάλλε Θενιόγνπ θαη Μαηζαλαζάθνο. Η ιίκλε Σάθα απνηειεί ηε κεγαιύηεξε πδάηηλε επηθάλεηα ζην λόηην ηκήκα ηνπ Γήκνπ, θαιύπηεη έθηαζε ηεο ηάμεο ησλ 92km 2 κε έληνλε επνρηθόηεηα θαζώο θαηαθιύδεηαη ην ρεηκώλα θαη είλαη μεξή ηελ ζεξηλή πεξίνδν. Η είζνδνο ηνπ λεξνύ γίλεηαη από θαηαθξεκλίζκαηα θαη επηθαλεηαθέο απνξξνέο ησλ ρεηκάξξσλ ηεο πεξηνρήο (κε θύξηνπο ην Βαιηεηζόξξεκα θαη ην αξαληνπόηακν. Η εθθέλσζή γίλεηαη κέζσ θαηαβνζξώλ ζηε βόξεηα θαη λνηηνδπηηθή πιεπξά. Οη νηθηζηηθέο πεξηνρέο πεξηιακβάλνπλ ηελ αζηηθή εληόο ζρεδίνπ πεξηνρή ηεο Σξίπνιεο θαη ηηο επεθηάζεηο ηεο θαη ηνπο νηθηζκνύο, κε θύξηα ρξήζε ηελ θαηνηθία, πνπ πεξηβάιιεηαη από αγξνηηθή γε. Αμηόινγεο ζε κέγεζνο είλαη θαη νη κηθηέο εθηάζεηο θπζηθν-αγξνηηθώλ πεξηνρώλ κε εκθαλή ηελ νηθηζηηθή επέθηαζε δηάρπζε, κε έκθαζε ζην βόξεην ηκήκα ηεο πόιεο θαη έσο ην Μεξθνβνύλη θαη Υάληα θνπήο. ην αλαηνιηθόηεξν άθξν ηνπ Γήκνπ ζε άκεζε επαθή κε ηνλ απηνθηλεηόδξνκν Κόξηλζνο-Σξίπνιε-Καιακάηα ιεηηνπξγεί ε ΒΙ.ΠΔ. Σξίπνιεο. ην λνηηνδπηηθό άθξν ηνπ Γήκνπ ζηα όξηα κε ην Γήκν Βαιηεηζίνπ βξίζθεηαη ιαηνκηθή δώλε, ελώ δηάζπαξηα ιαηνκεία ιεηηνπξγνύλ ζηελ επξύηεξε απηή πεξηνρή ηνπ Γήκνπ. 8

16 εηξά εηδηθώλ ρξήζεσλ έρεη ρσξνζεηεζεί εληόο ησλ νξίσλ ηνπ Γήκνπ, κε ραξαθηεξηζηηθόηεξεο, ηκήκαηα ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Πεινπνλλήζνπ, ζηξαηησηηθέο εγθαηαζηάζεηο ζηξαηόπεδα, ζηξαηησηηθό αεξνδξόκην ηεο 124 ΠΒΔ, ελώ ζεκαληηθή είλαη ε επηθάλεηα πνπ θαηαιακβάλεη ην κεηαθνξηθό δίθηπν ηεο πεξηνρήο, πνπ πεξηιακβάλεη ηκήκα ηνπ λένπ απηνθηλεηόδξνκνπ Κόξηλζνο-Σξίπνιε-Καιακάηα, ηεο εζληθή νδνύ Σξίπνιεο-Πύξγνπ. 1.5 Κλίμα 11 Ο θαηξόο θαη ην θιίκα ηεο Αξθαδίαο δηαθέξνπλ θαηά πνιύ κεηαμύ ησλ νξεηλώλ θαη ησλ παξαζαιάζζησλ πεξηνρώλ. ηηο πεξηνρέο κε κεγάιν πςόκεηξν ην θιίκα είλαη επεηξσηηθό, ιόγσ ηνπ ςύρνπο πνπ επηθξαηεί ζηηο νγθώδεηο νξνζεηξέο όπνπ θπζνύλ ηζρπξνί άλεκνη θαη ιόγσ ησλ ρηνλνπηώζεσλ, θαηά ηνπο ρεηκεξηλνύο κήλεο. Δλώ αθόκα θαη ην θαινθαίξη νη βξνρνπηώζεηο δελ είλαη ζπάληεο. Καηεβαίλνληαο πξνο ηηο αθηέο ηεο Αξθαδίαο ην θιίκα γίλεηαη πην ήπην. Η ζέζε ηεο Σξίπνιεο θαζώο θαη ην πςόκεηξό ηεο θαη ε απνπζία ζεκαληηθήο βιάζηεζεο νδεγνύλ ζηελ αλάπηπμε πςειώλ ζεξκνθξαζηώλ ηνπο ζεξηλνύο κήλεο, ηδηαίηεξα θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εκέξαο ελώ ην βξάδπ ε ζεξκνθξαζία κεηώλεηαη αηζζεηά. Σν ρεηκώλα ε ζεξκνθξαζία παξακέλεη ζε πνιύ ρακειά επίπεδα, κε ζπρλή εκθάληζε παγεηώλσλ. Παξαηεξνύληαη ρηνλνπηώζεηο θαηά κέζν όξν 9 εκέξεο εηεζίσο θαη ε εκθάληζε πάρλεο θαη νκίριεο είλαη ηδηαίηεξα ζπρλή. Η ζρεηηθή πγξαζία είλαη πνιύ πςειή ην ρεηκώλα θαη ειαηηώλεηαη ζεκαληηθά ηε ζεξηλή πεξίνδν

17 Σχήμα : Η διακύμανζη ηηρ μέγιζηη, μέζη και σαμηλόηεπη θεπμοκπαζία ηηρ Τπίποληρ ΑΠΟΛΥΤΗ ΜΕΓ. ΘΕΡΜ.: 43 o C / ΑΠΟΛΥΤΗ ΕΛΑΦ. ΘΕΡΜ.: -17 o C Πίνακας : Η ελάσιζηη και η μέζη μηνιαία θεπμοκπαζία ζηην Τπίπολη Δλάτιζηη Μηνιαία Θερμοκραζία Μέζη Μηνιαία Θερμοκραζία Μέγιζηη Μηνιαία Θερμοκραζία Δλάτιζηη Μηνιαία Θερμοκραζία Μέζη Μηνιαία Θερμοκραζία Μέγιζηη Μηνιαία Θερμοκραζία ΙΑΝ ΦΔΒ ΜΑΡ ΑΠΡ ΜΑΙ ΙΟΤΝ ΙΟΤΛ ΑΤΓ ΔΠ ΟΚΣ ΝΟΔ ΓΔΚ

18 Σχήμα : Μηνιαία βποσόπηυζη ζε mm Πίνακας : Η μέζη μηνιαία βποσόπηυζη και οι ζςνολικέρ μέπερ βποσήρ κάθε μήνα Μέζη Μηνιαία Βροτόπηωζη σνολικές Μέρες Βροτής Μέζη Μηνιαία Βροτόπηωζη σνολικές Μέρες Βροτής ΙΑΝ ΦΔΒ ΜΑΡ ΑΠΡ ΜΑΙ ΙΟΤΝ ΙΟΤΛ ΑΤΓ ΔΠ ΟΚΣ ΝΟΔ ΓΔΚ ΠΔΡΙΟΓΟ ΓΔΓΟΜΔΝΩΝ ΥΗΜΑ 1,2 ΠΙΝΑΚΑ 4,5 :

19 2. Αρχαιότητα Εικόνα 2.1 : Η αρχαία Αρκαδία ( Η Αξθαδία αξρηθά ιεγόηαλ Απία θαη θαηόπηλ Πειαζγία από ηνλ γελάξρε ησλ αλζξώπσλ Πέιαζγν, νλόκαηα πνπ δόζεθαλ θαη ζ' νιόθιεξε ηελ Πεινπόλλεζν. Αξγόηεξα πήξε ην όλνκα Αξθαδία, από ηνλ βαζηιέα Αξθάδα, απόγνλν ηνπ Πέιαζγνπ, γηό ηνπ Γία θαη ηεο λύκθεο Καιιηζηνύο, θόξεο ηνπ Λπθάνλα (γηόο ηνπ Πέιαζγνπ θαη πξώηνο κπζηθόο βαζηιηάο ηεο Αξθαδίαο). Η Αξραία Αξθαδία δελ ζπλέπηπηε γεσγξαθηθά κε ηε ζεκεξηλή, δελ είρε ηελ έθηαζε νύηε ηα όξηα πνπ έρεη ζήκεξα, ήηαλ επξύηεξε θαη δελ είρε δηέμνδν ζηε ζάιαζζα θαη ηα ζύλνξά ηεο ήηαλ βνπλά. πκπεξηιάκβαλε κεγάιν ηκήκα ηεο ζεκεξηλήο λόηηαο Αραΐαο (πεξηνρή Καιαβξύησλ, Λνπζώλ, Κιεηηνξίαο θ. α.), ηεο Κνξηλζία (πεξηνρέο Φελενύ θαη ηπκθαιίαο θ.α.), ηα δπηηθά ηεο Αξγνιίδαο θη έλα κεγάιν ηκήκα ηεο Ηιείαο (πεξηνρέο Αιίθεηξαο, Φηγάιεηαο θαη Βαζζώλ, Θεηζόαο ηνπ Λπθαίνπ θαη ε πεξηνρή ηεο ζεκεξηλήο Αλδξίηζαηλαο) θαη ηεο Οιπκπίαο. 1 Δίλαη εμαθξηβσκέλε ε ύπαξμε πξντζηνξηθώλ νηθηζκώλ ζηελ επξύηεξε θεληξηθή αξθαδηθή γε ήδε από ηελ 4 θαη 3 ρηιηεηεξίδα π.υ. κε πξντζηνξηθά γεσγξαθηθά

20 νξόζεκα νρπξώλ ζηελ Σεγέα, ζηελ Αζέα, ζηνλ Οξρνκελό θ.α. 2 Οη Αξθάδεο ήηαλ ρσξηζκέλνη ζε θπιέο θαη γηα πξώηε θνξά παξνπζηάδνληαη ελσκέλνη ζηνλ πόιεκν ηεο Σξνίαο (Ιι. Β' ), όπνπ πήξαλ κέξνο κε επηθεθαιήο ηνλ βαζηιέα ηεο Σεγέαο Αγαπήλνξα. Μεηά ηε ζηαδηαθή εμάπισζε ησλ Γσξηέσλ ζηελ Πεινπόλλεζν (11oο- 10oο αη. π.υ.) νη Αξθάδεο πήξαλ αθόκε κέξνο ζηνπο αγώλεο ησλ Μεζζελίσλ θαηά ησλ παξηηαηώλ, πνπ άξρηζαλ έληνλε επεθηαηηθή πίεζε γηα ηελ θπξηαξρία ζηελ Αξθαδία, ρσξίο όκσο λα πεηύρνπλ λα ηελ εγεκνλεύζνπλ, αθνύ νη Αξθάδεο παξά ηηο δηαθσλίεο ηνπο είραλ ζπλαίζζεζε ηεο θπιεηηθήο θαη ζξεζθεπηηθήο ηνπο ελόηεηαο 3. ύκθσλα κε ηζηνξηθέο αλαθνξέο ησλ ζπνπδαηόηεξσλ αξραίσλ ηζηνξηθώλ, ηνπ Ηξόδνηνπ, ηνπ Θνπθπδίδε θαη ηνπ Ξελνθώληνο νη Αξθάδεο ήηαλ απηόρζνλεο. Αιιά θαη ν Αξηζηνηέιεο απνδέρεηαη ηελ αξραηόηεηα ηεο θαηαγσγήο ηνπο θάλνληαο ιόγν γηα ηελ εγθαηάζηαζε ησλ Αξθάδσλ πξηλ από ηελ εκθάληζε ηεο ζειήλεο. Οη Αξραίνη Αξθάδεο ρξεζηκνπνηνύζαλ ηελ Αξθαδηθή δηάιεθην ε νπνία ήηαλ εθηόο ηνπ θύθινπ ησλ Γσξηθώλ δηαιέθησλ θαη ζπγγεληθή κε ηελ γιώζζα πνπ ρξεζηκνπνηνύζαλ νη Αραηνί θαηά ηελ Μπθελατθή πεξίνδν. Σν ζηνηρείν απηό ζηεξίδεη ηελ πεπνίζεζε πσο νη Αξθάδεο ήηαλ από ηα αξραηόηεξα ειιεληθά θύια πνπ εγθαηαζηάζεθαλ ζηνλ Διιαδηθό ρώξν. 4 5 Αξγόηεξα νη αξραίνη νηθηζκνί ελώζεθαλ ζε πόιεηο ηεο Αξθαδίαο, νη ζεκαληηθόηεξεο από ηηο νπνίεο ήηαλ ε Σεγέα, ν Οξρνκελόο, ν Φελεόο θαη ε Μαληηλεία.. Πιεζίνλ ηεο ζεκεξηλήο ζέζεο ηεο Σξίπνιεο θαη κε ηε κεγαιύηεξε ηζηνξηθή ζεκαζία γηα ηελ πόιε βξίζθνληαλ ε Σεγέα, ε Μαληηλεία θαη ην Παιιάληην. Η παξάδνζε κάιηζηα ζέιεη ηελ Σξίπνιε λα έρεη ρηηζηεί αλάκεζα ζε απηέο ηηο Αξραίεο πόιεηο θαη έηζη λα πήξε ην όλνκα Σξί πνιηο (ηξείο πόιεηο). 2.1 Τεγέα 6 7 Η Σεγέα βξίζθεηαη ζην δξόκν από Σξίπνιε πξνο πάξηε θαη ήηαλ ε ζεκαληηθόηεξε πόιε ηεο Αξθαδίαο πξηλ από ηελ ίδξπζε ηεο Μεγαιόπνιεο. ηελ αξραηόηεηα θαηείρε ην λνηηναλαηνιηθό ηκήκα ηεο Αξθαδίαο πνπ νλνκαδόηαλ Σεγεάηηο. Η ίδξπζή ηεο 2 Γξηηζόπνπινο Σ., Ιζηνξία ηεο Σξηπνιηηζάο, Έθδνζηο Δλώζεσο Σξηπνιηηώλ Αηηηθήο, Αζήλαη 1972, ηόκνο Α, ζει Γξηηζόπνπινο Σ. νπ άλσ ζει Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια, Ακάδημοσ Α.Ε. Αθήνα Νοζμβριοσ 1979, τόμοσ 32,ςελ

21 αλάγεηαη ζηελ πξντζηνξηθή επνρή. ύκθσλα κε ηε κπζνινγία θηίζηεθε από ηνλ Σεγεάηε (γηνο ηνπ Λπθάνλα) ή ηνλ Άιεν. Αξρηθά ήηαλ κία κηθξή θσκόπνιε, ε νπνία όκσο θαηάθεξε λα επηβιεζεί πνιηηηθά ζηνπο γεηηνληθνύο νηθηζκνύο θαη λα ηνπο ζπζπεηξώζεη γύξσ από ηε ιαηξεία ηεο ζεάο Αιέαο, ε νπνία ηαπηίζηεθε αξγόηεξα κε ηελ Αζελά. Η Σεγέα, πνπ ιεγόηαλ θαη Αθεηδάληηνο Κιήξνο, ζηνπο ηζηνξηθνύο ρξόλνπο απνηειείην από ελλέα δήκνπο: ησλ Κνξπζέσλ, Γαξεαηώλ, Φπιαθέσλ, Καξπαηώλ, Οηαηώλ, Βσηαρηδώλ, Μαλζπξέσλ, Δρεληδώλ, Αθεηδάληησλ θαη ηηο θπιέο Ιπνζίηηδα, Καξηώηηδα, Απνινληάηηδα, Αζελαηάηηδα ή Αζελαία. Ο ηειεπηαίνο δήκνο πξνζηέζεθε επί βαζηιείαο ηνπ Αθείδα. Ήηαλ ζεκαληηθόηαηε πόιε ηεο Διιάδαο, κε πξσηεύνπζα ην Πηαιί (Αιέα) θαη Αθξόπνιή ηεο ηε Φύιαθξε πνπ ηνπνζεηείηαη ζην ρσξηό Άγηνο ώζηεο. Δίρε ηζρπξά ηείρε, πεξηθέξεηαο 5.500κ θαη ύςνπο 3,5-6,5κ αλάινγα κε ηε θύζε ηνπ εδάθνπο κε πνιινύο πύξγνπο θαη 5 πύιεο-εηζόδνπο. Εικόνα 2.2 : Αρχαία Τεγέα ( Καηείρε ηελ έθηαζε ησλ ζεκεξηλώλ ρσξηώλ Άγηνο ώζηεο, Άθξα, Αιέα, Δπηζθνπή θαη ηάδην. Σα ζύλνξά ηεο ήηαλ πξνο ηελ αλαηνιή (πξνο ηνπο Αξγείνπο), ην βνπλό Παξζέλη, πξνο ηα λόηηα αλαηνιηθά (πξνο ηνπο παξηηάηεο θαη ηνπο Αξγείνπο), ε θνξπθή ηνπ Πάξλσλα, πξνο ηε Γύζε (πξνο ηνπο Παιιαληηείο θαη Μεγαινπνιίηαο), ην βνπλό Βόξεην, πξνο ηα βνξεηνδπηηθά, ε πξώηε θνξπθή πξνο ηα αξηζηεξά ηνπ 14

22 Μαίλαινπ θαη πξνο βνξξά (πξνο ηνπ Μαληηλείο), βσκόο πνπ βξηζθόηαλ κάιινλ βόξεηα ηνπ ζεκεξηλνύ ρσξηνύ Πέιαγνο. Οη θάηνηθνί ηεο έθηαλαλ θαηά ηνλ 5 π.υ. αηώλα ηηο πεξίπνπ. Δίρε κεγαινπξεπή νηθνδνκήκαηα, Γπκλάζην, ζέαηξν, ηάδην, Αγνξά θαη Βνπιή κε ηξηαθόζηνπο βνπιεπηέο. Η θνηλή ιαηξεία ηεο Αιέαο Αζελάο, ηεο νπνίαο ν λαόο απνηεινύζε απαξαβίαζην άζπιν ζπλέδεε ηνπο δήκνπο θαη ηνπο ζπλνηθηζκνύο πνπ ηε ζπγθξνηνύζαλ. Ο λαόο ηεο Αιέαο Αζελάο ήηαλ έλαο από ηνπο ηξεηο κεγαιύηεξνπο λανύο ηεο Πεινπνλλήζνπ, ελώ ήηαλ κεγαινπξεπέζηεξνο από ηνπο δύν άιινπο, ηνπ Γία ζηελ Οιπκπία θαη ηνπ Δπηθνύξεηα Απόιισλα ζηηο Βάζζεο. Πξνο ηηκήλ ηεο Αιέαο Αζελάο δηνξγαλώλνληαλ γηνξηέο θαη ζπζίεο, όπνπ νη θάηνηθνη πξνζέθεξαλ ζηε ζεά αλαζήκαηα θαη δώα. Δπίζεο γίλνληαλ θαη αζιεηηθνί αγώλεο, ηα Αιαίεα. Πινύζηα είλαη ηα αξραηνινγηθά επξήκαηα πνπ καξηπξνύλ ηε ζεκαζία θαη ηε δηάδνζε ηεο ιαηξείαο ηεο ζεάο. Η αξραία Σεγέα έθνβε δηθά ηεο λνκίζκαηα, θαη γλώξηζε κεγάιε πλεπκαηηθή αθκή. Αλέδεημε πνηεηέο όπσο ηνλ Κινλά θαη ηελ Αλύηε - ην ζειπθό κεξν - ηνλ ηζηνξηθό Αξίαλζν, ηνλ ηξαγηθό Αξίζηαξρν, ηνπο λνκνζέηεο Αληηζζέλε θαη Κξίζν, ηνλ Σπξσλίδα θαη Ππξξία θαη ηνπο ήξσεο Αγθαίν, Έπνρν, ηελ Αηαιάληε, ηνλ Έρεκν θαη ηνλ Αγαπήλνξα. Οη Σεγεάηεο, όληαο κηα ηζρπξή δύλακε ηεο Πεινπνλλήζνπ πξνζηάηεπζαλ ζε πνιιέο πεξηπηώζεηο ηελ αλεμαξηεζία θαη ηελ απηνλνκία ησλ Αξθάδσλ. Απηό θαίλεηαη από ην γεγνλόο όηη κόλν ε Αξθαδία ζώζεθε από ηηο επηδξνκέο ησλ Γσξηέσλ. Καηά ηελ πξώηε θάζνδν ησλ Γσξηέσλ ν Έρεκνο, βαζηιηάο ησλ Αξθάδσλ πνπ είρε ηελ έδξα ηνπ ζηελ Σεγέα, ζθόησζε ηνλ Όιιν ζηνλ Ιζζκό ηεο Κνξίλζνπ, κε απνηέιεζκα λα ππνρσξήζνπλ νη Γσξηείο. Αιιά θαη θαηά ηε δεύηεξε θάζνδν ησλ Γσξηέσλ, ε Σεγέα θαη ε Αξθαδία δελ θαηαθηήζεθαλ. ε απηό ζπλέηεηλε, εθηόο από ην νξεηλό θαη ην δύζβαην ηεο πεξηνρήο θαη ηεο γελλαηόηεηαο ησλ θαηνίθσλ, ε ελέξγεηα ηνπ Κύςεινπ, βαζηιηά ησλ Αξθάδσλ, λα δώζεη ηελ θόξε ηνπ Μεξόπε σο ζύδπγν ζηνλ Ηξαθιείδε Κξεζθόληε. Η Σεγέα αλαθέξεηαη επίζεο ζαλ κία από ηηο ρώξεο πνπ πήξαλ κέξνο ζηελ αξγνλαπηηθή εθζηξαηεία θαη ζηνλ πόιεκν ηεο Σξνίαο. κε Σεγεάηεο θαη κε αξρεγό ηνπο ηνλ βαζηιηά ηεο, Αγαπήλνξα. Ο Αγακέκλσλ δηέζεζε ζηνπο Σεγεάηεο 60 πινία γηα ηε κεηαθνξά ηνπο ζηελ Σξνία. Καύρεκα ησλ Σεγεαηώλ ήηαλ ε λίθε ηνπο επί ησλ παξηηαηώλ νη νπνίνη ππό ηνλ Υάξηιν επέδξακαλ ζηελ πεξηνρή γηα λα θαηαθηήζνπλ ηελ Σεγέα. Μάιηζηα ηνπο έδεζαλ κε ηηο αιπζίδεο πνπ νη παξηηάηεο 15

23 είραλ θέξεη θαη πξνόξηδαλ λα δέζνπλ ηνπο Σεγεάηεο. Σηο αιπζίδεο απηέο νη Σεγεάηεο ηηο αθηέξσζαλ ζην ηεξό ηεο Αιέαο Αζελάο. ηελ λίθε απηή ησλ Σεγεαηώλ είραλ ζεκαληηθή ζπκκεηνρή νη γπλαίθεο ησλ Σεγεαηώλ, νη νπνίεο, κε αξρεγό ηε Μάξπεζζα ή Υνίξα, εθόξκεζαλ κε γελλαηόηεηα ζηε κάρε γηα λα εληζρύζνπλ ηνπο άλδξεο θαη ζπλέιαβαλ αηρκαιώηνπο ηνπο πεξηζζόηεξνπο από ηνπο παξηηάηεο. Η Σεγέα βξηζθόηαλ ζε κόληκε δηακάρε κε ηελ άιιε κεγάιε αξθαδηθή πόιε, ηε Μαληηλεία. πσο αλαθέξεη ν Θνπθπδίδεο, δηαξθήο αηηία ησλ αληηπαξαζέζεσλ κεηαμύ ησλ δύν πιεπξώλ απνηεινύζε ηα λεξά ηεο πεξηνρήο. Οη θάηνηθνη ηεο Σεγέαο, ε νπνία έρεη κεγαιύηεξν πςόκεηξν, έιεγραλ ηε ξνή ησλ λεξώλ ησλ πνηακώλ θαη ρεηκάξξσλ ηεο πεξηνρήο θαη δεκηνπξγνύζαλ πξνβιήκαηα ζηνπο θαηνίθνπο ηεο Μαληηλείαο, άιινηε θαηαπλίγνληάο ηνπο θαη άιινηε πξνθαιώληαο πξνβιήκαηα μεξαζίαο. Η Σεγέα ζπκκεηείρε ζηνπο πεξζηθνύο πνιέκνπο θαη νη Σεγεάηεο πνιέκεζαλ γελλαία θαηά ησλ Πεξζώλ ζηηο Θεξκνπύιεο ην 480 π.x. κε 500 Σεγεάηεο, θαη ζηηο Πιαηαηέο ην 479 π.υ., κε Σεγεάηεο νη νπνίνη κάιηζηα εηζέβαιαλ πξώηνη ζην "Ξύιηλν Σείρνο" ησλ Πεξζώλ θαη θαηέιαβαλ ηε ζθελή ηνπ Μαξδόληνπ. Οη Σεγεάηεο γηα λα αληηζηαζνύλ ζηνπο παξηηάηεο, νη νπνίνη ήδε είραλ ληθήζεη ηνπο Μεζζήληνπο, απνθάζηζαλ λα δεκηνπξγήζνπλ νρπξσκέλε πόιε γηα λα αληηκεησπίζνπλ ηηο επηδξνκέο ησλ παξηηαηώλ. Έηζη δεκηνύξγεζαλ ηε κηθξή πόιε Σεγέα ηελ νπνία θαη πξνζηάηεπζαλ κε ηείρνο. Οη παξηηάηεο όκσο ηειηθά θαηόξζσζαλ λα ληθήζνπλ ηνπο Σεγεάηεο, όηαλ αλαθάιπςαλ ηνλ ηάθν ηνπ Οξέζηε, πνπ ζύκθσλα κε ην κύζν είρε ηαθεί ζηελ Αξθαδία θαη κεηέθεξαλ ηα νζηά ηνπ ζηε πάξηε. Έηζη, ην 469 π.υ., ε Σεγέα αλαγθάζηεθε λα ζπκκαρήζεη κε ηε πάξηε θαη λα γίλεη κέινο ηεο Πεινπνλλεζηαθήο πκκαρίαο. ηε ζπλέρεηα ζα παξέκεηλε πηζηόο ζύκκαρνο ηεο πάξηεο. Απηή ζα ήηαλ ε πεξίνδνο ηεο κεγάιεο αθκήο ηεο. Οη Σεγεάηεο ζα πνιεκήζνπλ ζην πιεπξό ησλ παξηηαηώλ ζηνλ πεινπνλλεζηαθό πόιεκν. Μεηά ηε κάρε ζηα Λεύθηξα όκσο ζα ηνπο εγθαηαιείςνπλ, γηα λα ζπκκαρήζνπλ ην 235 π.υ. κε ηνπο Θεβαίνπο θαη ζηε ζπλέρεηα ζα πξνζρσξήζνπλ ην 222 π.υ. ζηελ Αρατθή πκπνιηηεία. Σν 146 π.υ. ε Σεγέα ζα πξνζαξηεζεί από ηνπο Ρσκαίνπο, αθνινπζώληαο ηελ ηύρε ησλ άιισλ ειιεληθώλ πόιεσλ. Σν 31 π.υ ν Αύγνπζηνο ζέιεζε λα ηηκσξήζεη ηνπο Σεγεάηεο γηα ηελ βνήζεηα πνπ πξνζέθεξαλ ζηνλ αληίπαιν ηνπ Αληώλην θαη αθαίξεζε από ην λαό ηεο Αιέαο ην άγαικα ηεο ζεάο Αζελάο από ειεθαληνζηό καδί κε ηα δόληηα ηνπ Καιπδώληνπ θάπξνπ. πσο αλαθέξεη ν Παπζαλίαο, ην άγαικα βξίζθνληαλ ζηε Ρώκε ζηελ αγνξά πνπ είρε θηηάμεη ν Αύγνπζηνο. 16

24 ηελ πεξηνρή Αιέα ηεο Σεγέαο κπνξεί λα επηζθεθζεί θαλείο ηα εξείπηα ηνπ λανύ ηεο Αζελάο, πνπ ήηαλ από ηνπο ιακπξόηεξνπο ηεο Πεινπνλλήζνπ. Ο λαόο ήηαλ θηηζκέλνο ζην λνηηνδπηηθό άθξν ηνπ νρπξσηηθνύ πεξηβόινπ ηεο αξραίαο πόιεο. Από ηηο αλαζθαθέο έγηλε θαλεξό πσο ζηε ζέζε απηή ππήξρε ηεξό θαη ιαηξεία ζεάο από ηα κπθελατθά ρξόληα. Σα εξείπηα πνπ ζώδνληαη αλήθνπλ ζην λεόηεξν δσξηθό πεξίπηεξν (4x14) λαό, έξγν ηνπ Παξηαλνύ θόπα, πνπ θαηαζθεπάζηεθε είηε ζηα 370 π.υ. είηε, θαη άιινπο εξεπλεηέο, ζην β' κηζό ηνπ 4νπ αη., από ληόπην κάξκαξν ησλ Γνιηαλώλ κε πξόδξνκν, ζεθό θαη νπηζζόδνκν. Ο ζεθόο εζσηεξηθά ζηνιηδόηαλ κε θνξηλζηαθνύο εκηθίνλεο θαη ζην βάζνο ηνπ ήηαλ ζηεκέλα ην άγαικα ηεο Αιέαο Αζελάο (ζην θέληξν) θαη ηα καξκάξηλα αγάικαηα ηνπ Αζθιεπηνύ θαη ηεο θόξεο ηνπ Τγείαο. Δμσηεξηθά ε δηαθόζκεζε είρε ζέκαηα από ηνπο ηνπηθνύο κύζνπο. 2.2 Μαντινεία 8 9 Η αξραία Μαληηλεία βξίζθεηαη 13 ρκ. βόξεηα ηεο Σξίπνιεο, λόηηα ηνπ Οξρνκελνύ θαη βόξεηα ηεο Σεγέαο. Ήηαλ ήδε γλσζηή από ηα ρξόληα ηεο πξντζηνξίαο θαη αλαθέξεηαη από ηνλ κεξν ζαλ πνιπάκπεινο ρώξα θαη ζαλ εξαηεηλή Μαληηλέε", δειαδή αμηαγάπεηε. Η ηζηνξηθή δσή ηεο πεξηνρήο ηεο Μαληηλείαο επλνήζεθε από ηελ ηζηνξηθή δηακόξθσζε ηνπ εδάθνπο ηνπ όινπ ρώξνπ από ηελ αξραηόηεηα αθόκα. Η θπζηθή απηή δηεπζέηεζε ηεο γεο ηζηνξηθά επέδξαζε επί ηνπ δηαρσξηζκνύ ηεο ηδηνθηεζίαο θαη επί ησλ εζώλ. Η άγξηα ηδηνζπγθξαζία ησλ θαηνίθσλ εκπόδηζε ηελ ππνηαγή ζηηο γλσζηέο, γηα ηνπο ππόινηπνπο Έιιελεο πνιηηηθέο κνξθέο θαη δηαηήξεζε έλα αλόζεπην, γλήζην, κε έληνλν θαη κνλαδηθό ρξώκα πλεπκαηηθό παξειζόλ. Η αξραία πόιε νλνκαδόηαλ Μαληηλέα, ελώ ζηελ Ισληθή δηάιεθην νλνκαδόηαλ Μαληηλέε θαη ζηελ Αηηηθή Μαληίλεηα. Σν όλνκά ηεο εηπκνινγείηαη από ηνλ επώλπκν ήξσα θαη πξώην νηθηζηή ηεο Μαληηλέα. H εηπκνινγία ηεο ιέμεο Μαληηλεία ζρεηίδεηαη επίζεο κε ηε ιέμε "κάληηο". Δίλαη πνιύ πηζαλόλ αλάκεζα ζηα πινύζηα ηεξά ηεο πεξηνρήο πνπ θάιππηε ε αξραία Μαληηλεία λα ππήξρε καληείν θεκηζκέλν γηα ηελ επνρή εθείλε, όπνπ ηέξεηα ήηαλ ε Γηνηίκα. Η Γηνηίκα είλαη γλσζηή από ην Πιαησληθό πκπόζην όπνπ ν σθξάηεο δειώλεη όηη ε Γηνηίκα ήηαλ ζνθή γπλαίθα από ηε Μαληηλεία, πνπ θάπνηε θξάηεζε καθξηά από ηελ Αζήλα έλαλ ινηκό θη όηη απηή ηνπ Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια, Ακάδημοσ Α.Ε. Αθήνα Νοζμβριοσ 1979, τόμοσ 20,ςελ

25 δίδαμε ηα «εξσηηθά». ην Δζληθό Αξραηνινγηθό Μνπζείν ππάξρεη άγαικά ηεο από ηελ αξραία Μαληηλεία πνπ θξαηά ζηα ρέξηα ηεο ζπθώηη έλδεημε όηη ήηαλ κάληηο. Εικόνα 2.3 : Αρχαίο θέατρο Μαντινείας (neasmyrni.net.gr) Η αξραία Μαληηλεία θαηαζηξάθεθε θαη μαλαθηίζηεθε πνιιέο θνξέο ζηελ πνιπηάξαρε δσή ηεο. Σελ θνζκνύζαλ σξαία νηθνδνκήκαηα θαη αγάικαηα ηνπ Πξαμηηέιε θαη άιισλ θαιιηηερλώλ πνπ αθνινύζεζαλ ηε ζρνιή ηνπ. Σελ αξθαδηθή απηή πόιε ν ηζηνξηθόο Πνιύβηνο ραξαθηήξηζε "αξραηνηάηε θαη κεγίζηε". Αξγόηεξα ν πεξηεγεηήο Παπζαλίαο ζηηο "Πεξηεγήζεηο" ηνπ πεξηγξάθεη ηνλ πινύην ηεο, ζε ζξεζθεπηηθό βίν, ζε έξγα ηέρλεο θαη ζε πλεπκαηηθή θίλεζε. ηελ πεξηνρή ηεο αξραίαο Μαληηλείαο ιαηξεύνληαλ ηδηαίηεξα ν Ίππηνο Πνζεηδώλαο ζεόο ρζόληνο θαη ε Γήκεηξα, ε ζεά ηεο βιάζηεζεο θαη ηεο θαξπνθνξίαο. ηελ καληηλεηαθή πεδηάδα ππήξραλ ηα ηεξά θαη ησλ δύν αξραίσλ ζεώλ. Μάιηζηα έμσ από ην ηείρνο θαη ηελ πόιε ππήξρε άιζνο αθηεξσκέλν ζηε ζεά Γήκεηξα θαζώο θαη ε πεγή Άξλε, όπνπ θαηά ηε κπζνινγία ε ζεά Ρέα έθεξε ζηνλ θόζκν ηνλ Πνζεηδώλα. Η αξραία πόιε θηίζηεθε αξρηθά ζην ιόθν Γθνξηζνύιη από ηνλ Μαληηλέα, έλαλ από ηνπο ηξηάληα γηνύο ηνπ Λπθάσλα (γηό ηνπ Πειαζγνύ). Καηά ηνλ Παπζαλία απνηεινύληαλ από πέληε δηαζθνξπηζκέλεο θώκεο: Μειάγγεηα, Νεζηάλε, Μαηξά, Διηζθάζηνη θαη Πεηξόζαθα θαη πεξηειάκβαλαλ: ε πξώηε ην ιόθν Αγρηζία, ε δεύηεξε ηελ πεξηνρή κε θέληξν ην ηεξό ηνπ Ιππίνπ Πνζεηδώλα, ε ηξίηε ηελ πεξηνρή ηνπ ζεκεξηλνύ Κάςηα κε ηηο νξεηλέο πεξηνρέο κέρξη ην Μεζύδξην, ε ηέηαξηε ζηηο πεξηνρέο 18

26 ηεο Νεζηάλεο θαη ε πέκπηε ηελ πεξηνρή πξνο ην όξνο Μαίλαιν. Έηζη νη θάηνηθνη ήηαλ δηαζθνξπηζκέλνη ζε πέληε Γήκνπο κε θέληξν ηελ Πηόιη πνπ ήηαλ ην πξώην όλνκά ηεο αξραίαο Μαληηλείαο. Οη θώκεο απηέο αξγόηεξα, θαη κε πξνηξνπή ησλ Αξγείσλ, ζπλνηθίζηεθαλ ζηελ πεξηνρή θάησ από ην ιόθν Γθνξηζνύιη. Η αξραία Μαληηλεία πεξηβαιιόηαλ από ηείρνο κε ιίζηλν ππόβαζξν θαη αλσδνκή από σκέο πιίλζνπο. Σν κήθνο ήηαλ κ. ' απηό ππήξραλ 122 πύξγνη ύςνπο 5 κέηξσλ πεξίπνπ. Γύξσ από ην ηείρνο ππήξρε ζθακκέλε ηάθξνο όπνπ δηνρέηεπαλ ηα λεξά ηνπ πνηακνύ θε θαη ηεο θξήλεο Άξλα. Μπξνζηά ζηηο πύιεο ππήξραλ γέθπξεο, ελώ νη πύιεο νδεγνύζαλ ζε αληίζηνηρα θξπθά κνλνπάηηα. ην εζσηεξηθό ησλ ηεηρώλ ππήξραλ: Σν αξραίν ζέαηξν ηεο Μαληηλείαο (Ρσκατθήο επνρήο), ν λαόο ηνπ Γία σηήξα, ην Ηξαίν κε αγάικαηα ηνπ Πξαμηηέιε, Βσκόο ηνπ Ήιηνπ θαη θπθιηθό νηθνδόκεκα ζην νπνίν θύιαζζαλ ηελ ηεξή θιόγα πνπ είραλ κεηαθέξεη από ηελ Αηηηθή θαη ηνλ έθηππν αλδξηάληα ηνπ Γξύιινπ - γηνπ ηνπ Ξελνθώληα. Οη επηδξνκέο ζηελ πεξηνρή αλάγθαζαλ ηνπο θαηνίθνπο λα ζπλελσζνύλ ππό ηελ εγεζία ηεο Αληηλόεο, θόξεο ηνπ Κεθέα (γηνπ ηνπ βαζηιηά ηεο Σεγέαο Αιένπ) θαη λα εγθαηαζηαζνύλ ζηελ πεδηάδα εθεί πνπ βξίζθνληαη ζήκεξα ηα εξείπηα ηεο αξραίαο πόιεο (ζεκεξηλή Παιαηόπνιε). Καηά ηε κπζνινγία ε Αληηλόε επέιεμε ην ρώξν αθνινπζώληαο έλα θίδη. Γηα ην ιόγν απηό ν πνηακόο πνπ πεξηέβαιε ηελ πόιε νλνκάζηεθε θηο πνηακόο. Σνλ 6ν αηώλα π.υ. ε Μαληηλεία ζπκκεηείρε ζηελ Πεινπνλλεζηαθή ζπκκαρία κε εγέηηδα ηε πάξηε. ηνπο Πεξζηθνύο πνιέκνπο νη Μαληηλείο πνιεκνύλ ζηηο Θεξκνπύιεο κε 500 νπιίηεο. Σν 500 π.υ. εκθαλίζηεθαλ ηα λνκίζκαηά ηεο Μαληηλείαο ηα νπνία εμαθαλίζηεθαλ κεηά ηελ θαηαζηξνθή ηεο πόιεο από ηνπο Λαθεδαηκόληνπο θαη επαλαθπθινθόξεζαλ κεηά ηελ επαλίδξπζή ηεο ην 371 π.υ. ηα ρξόληα ηνπ Πεινπνλλεζηαθνύ Πνιέκνπ αλ θαη ε Μαληηλεία αληηκεηώπηζε πνιιέο θνξέο ηελ επηζεηηθόηεηα ηεο ηζρπξήο πάξηεο πνπ επηβνπιεύνληαλ ηελ ύπαξμή ηεο, θαηόξζσζε λα επηβηώζεη θαη γλώξηζε λέα αθκή. Αξρηθά ηάζζεηαη κε ην κέξνο ηεο πάξηεο. Μεηά ηε Νηθίεην εηξήλε ζπλάπηεη ζπκκαρία κε ην Άξγνο θαη ηελ Αζήλα. Αιιά ην 420 π.υ. γλσξίδεη ηελ ήηηα από ηνπο παξηηάηεο. Σν 385 π.ρ. ν βαζηιηάο Αγεζίιανο επηθεθαιήο ησλ παξηηαηώλ πνιηνξθεί ηελ πόιε. Φξάδεη ηνλ πνηακό θε κε απνηέιεζκα λα πιεκκπξίζεη ε πόιε, λα γθξεκηζηνύλ ηα ηείρε θαη λα δησρηνύλ νη θάηνηθνη. Σν 371 π.υ. κεηά ηε κάρε ζηα Λεύθηξα, ε Μαληίλεηα αλνηθνδνκείηαη εθ λένπ. 19

27 Αξγόηεξα ε Μαληηλεία ζπκκεηείρε ελεξγά ζηε δεκηνπξγία ηεο Αξθαδηθήο πκπνιηηείαο, από ηελ νπνία όκσο ζηε ζπλέρεηα απνρώξεζε ιόγσ πξνζηξηβώλ θαη ζπκκάρεζε κε ηε πάξηε. Σόηε καδί κε ηνπο παξηηάηεο θαη άιινπο ζπλαζπηζκέλνπο Αξθάδεο βξέζεθε αληηκέησπε κε ηε Θήβα θαη ηνπο ζπκκάρνπο ηεο. Σν 362 π.υ. νη Θεβαίνη (κε 3000 ηππείο θαη πεδνύο) ππό ην κεγάιν πνιηηηθό θαη ζηξαηησηηθό εγέηε Δπακεηλώλδα, λίθεζαλ ηνπο παξηηάηεο (κε πεδνύο θαη 2000 ηππείο) πνπ ακθηζβεηνύζαλ ηελ εγεκνλία ησλ πξώησλ, ζηελ πεξίθεκε κάρε ηεο Μαληηλείαο, πνπ έγηλε ζηε καληηλεηαθή πεδηάδα θνληά ζηε ζέζε ηνπ ζεκεξηλνύ ρσξηνύ θνπή. Ο Ξελνθώλ πάλησο ζεκεηώλεη (7,5,26) όηη δελ ππήξμε ληθεηήο θαη εηηεκέλνο θαη όηη νη δύν αληίπαινη έζηεζαλ ηξόπαηα λίθεο. κσο ν αξρεγόο ησλ Θεβαίσλ Δπακεηλώλδαο ηξαπκαηίζηεθε ζαλάζηκα, πέζαλε θαη ζάθηεθε ζηελ πεξηνρή, όπνπ θαη ζηήζεθε κλεκείν ηνπ. Σν πεδίν ηεο κάρεο θαιππηόηαλ ηόηε από κεγάιν δάζνο κε βειαληδηέο. Πξηλ ηε κάρε ν Δπακεηλώλδαο είρε πάξεη ρξεζκό από ην καληείν ησλ Γειθώλ πνπ έιεγε "λα θπιάγεηαη από ην πέιαγνο". Ο ρξεζκόο όκσο ελλννύζε έλα δάζνο πνπ ήηαλ ζαλ πέιαγνο, πξάγκα πνπ ν Δπακεηλώλδαο δελ πξόζεμε. Η κάρε ηεο Μαληηλείαο έκειε λα θαηαζηήζεη αθόκα πην γλσζηή ζηηο κέξεο καο ηελ αξραία πόιε. Σν π.υ. νη Μαληηλείο ζπκκαρνύλ θαηά ηνπ Φηιίππνπ Β ηεο Μαθεδνλίαο. Σν 338 π.υ. κεηά ηε κάρε ηεο Υαηξώλεηαο ν Φίιηππνο επηζθέπηεηαη ηε Μαληίλεηα κε ζθνπό λα πξνζεηαηξηζηεί ηνπο Αξθάδεο. Σν 223 π.υ-125 π.υ. ε Μαληηλεία θαηαιακβάλεηαη από ηνπο Μαθεδόλεο θαη από ην 223 π.υ. έσο 125 κ.υ. νλνκάδεηαη Αληηγόλεηα πξνο ηηκήλ ηνπ Βαζηιηά ηεο Μαθεδνλίαο Αληίγνλνπ. Σν 31 π.υ. νη Μαληηλείο ζπκκαρνύλ κε ηνλ Οθηαβηαλό θαη πνιεκνύλ ζηε λαπκαρία ζην Άθηην. Οη αλαζθαθέο ηεο γαιιηθήο αξραηνινγηθήο ζρνιήο ησλ Αζελώλ έθεξαλ ζην θσο εξείπηα από ηνλ νρπξσηηθό πεξίβνιν, πνπ είρε κήθνο 4 ρηιηόκεηξα πεξίπνπ, πάρνο 4,20 m, 122 πύξγνπο θαη 10 πύιεο, πνπ αληηζηνηρνύζαλ ζε 10 δξόκνπο. Απεθαιύθζεζαλ αθόκε δηάθνξα δεκόζηα νηθνδνκήκαηα ζηνλ ρώξν ηεο αγνξάο, ην βνπιεπηήξην, ην ζέαηξν, ε εμέδξα ηεο Δπηγόλεο, ε ζηνά ηνπ Δπξπθιή θ.ά Παλλάντιο Κνληά ζην ρσξηό Παιιάληην (7 km από Σξίπνιε), ΒΓ ηεο ιίκλεο Σάθαο, θαη πάλσ ζε έλαλ εηδπιιηαθό θαηάθπην ινθίζθν όπνπ ε ζεκεξηλή εθθιεζία ηνπ Αγίνπ Ισάλλε

28 βξίζθνληαη ηα ιηγνζηά ιείςαλα ηεο αθξόπνιεο ηεο αξραίαο πόιεο Παιιάληηνλ πνύ ήθκαζε ζηελ αξραηόηεηα. Ιδξπηήο ηεο πόιεο ζεσξείηαη ν Πάιιαο. Καηά κηα άπνςε ν Πάιιαο ήηαλ εγγνλόο ηνπ Πειαζγνύ θαη γηνο ηνπ Λπθάνλα. Αλαθέξεηαη επίζεο θαη ώο πηόο ηνπ Δρέκνπ, ν νπνίνο ήηαλ πηόο ηνπ Σεγέσο. Σν Παιάληηνλ είλαη κηα από ηηο κεηξνπόιεηο ηεο αξραίαο Ρώκεο. Καηά ηε κπζνινγία, εμήληα ρξόληα πξηλ από ηνλ Σξσηθό πόιεκν, από ηελ πόιε απηή μεθίλεζαλ άπνηθνη κε επηθεθαιήο ην βαζηιηά Δύαλδξν, γην ηνπ Δξκή θαη ηεο λύκθεο Θέκηδαο ή ηεο Νηθόζηξαηεο, ή, θαηά ηνπο Λαηίλνπο, ηεο κάληηζζαο Καξκέληεο. Οη Αξθάδεο άπνηθνη ίδξπζαλ απνηθία ζηελ αξηζηεξή όρζε ηνπ Θύβξηδα (Σίβεξε) πνηακνύ θαη ηεο έδσζαλ ην όλνκα Παιιάληην, εθεί κάιηζηα θηινμελήζεθε ν Ηξαθιήο θαηά ηνλ δέθαην άζιν ηνπ «Σα Βόδηα ηνπ Γεξπόλε» (Γηόδσξνο, Γ-17). Γηα λα ηηκήζεη ηελ πξνζθνξά ηεο πόιεο απηήο ν Ρσκαίνο απηνθξάηνξαο Αλησλίλνο Πίνο αλαθήξπμε ηελ πόιε αλεμάξηεηε θαη πξνλνκηνύρν. Αξγόηεξα, ε πόιε κεηνλνκάζηεθε ζε Παιάηηνλ, θαη από απηήλ πήξε ην όλνκα θαη ν ιόθνο Παιαηίλνο. Ο Παπζαλίαο αλαθέξεη όηη ζηελ αθξόπνιε ηνπ Παιιαληίνπ ππήξρε ηεξό ησλ Καζαξώλ ζεώλ, όπσο νλνκαδόηαλ, θαη κέζα ζηελ πόιε ππήξρε λαόο ηνπ Πάιιαληα θαη ηεξό ηεο Πεξζεθόλεο. Εικόνα 2.4 : Ο Ναός των Καθαρών Θέων ( Από ην αξραίν Παιιάληην ειάρηζηα επξήκαηα ζώδνληαη ζήκεξα. ηνλ ιόθν νη αλαζθαθέο έθεξαλ ζην θσο ιηγνζηά ιείςαλα (ζεκέιηα) ηεζζάξσλ λαώλ ησλ 21

29 αξρατθώλ, ηνπ νρπξσκαηηθνύ πεξηβόινπ ηεο αθξόπνιεο θαη ηνπ ηεξνύ ησλ Καζαξώλ ζεώλ, ελώ ν λαόο ηνπ Πάιιαληνο θαη ηνπ Δπάλδξνπ κε ηα αγάικαηά ηνπο βξίζθνληαη ζηελ θάησ πόιε. Έλαο από ηνπο ηέζζεξεηο απηνύο λανύο βξίζθεηαη ζηελ πιαγηά ηνπ βνπλνύ. Γπηηθά ηνπ αξραίνπ Παιιαληίνπ θαη ζηε ζέζε Βίγια ηνπ Βόξεηνπ όξνπο (ζήκεξα Γξάβαξε), 2 ρηι, από ην Καινγεξηθό, ζε βξαρώδε θαη εξεκηθή ηνπνζεζία ζώδνληαη ηα ιείςαλα ζεκαληηθνύ πεξίπηεξνπ καξκάξηλνπ δσξηθνύ λανύ ηνπ ηέινπο ηνπ 6νπ αη. π.υ. ν νπνίνο απνδίδεηαη από ηνλ Παπζαλία ζηελ Αζελά ώηεηξα θαη ζηνλ Πνζεηδώλα. ώδνληαη ηα ζεκέιηα ηνπ λανύ θαζώο θαη αξρηηεθηνληθά κέιε δηαζθνξπηζκέλα ζην γύξσ ρώξν. ύκθσλα κε ηελ αξραία παξάδνζε ηδξύζεθε από ηνλ Οδπζζέα θαηά ηελ επηζηξνθή ηνπ από ηελ Σξνία. Ο λαόο θηίζηεθε πάλσ ζε πξνγελέζηεξν λαό (7νο π.υ. αηώλ) θαη ήηαλ κεγαινπξεπήο (κε κάξκαξν Γνιηαλώλ θαη κε αεησκαηηθά γιππηά). Καηά ηηο αλαζθαθέο έρνπλ αλαθαιπθζεί πιήζνο θαη πνηθηιία αλαζεκάησλ, δείγκα ηεο αθηηλνβνιίαο ηνπ λανύ ζηηο θνληηλέο αξραίεο πόιεηο. Σν κεγαιύηεξν κέξνο από ην νηθνδνκηθό πιηθό ηνπ λανύ έρεη ρξεζηκνπνηεζεί ζε λεόηεξα θηίζκαηα ηεο πεξηνρήο. 22

30 3. Τέλος Αρταίοσ Κόσμοσ Πρώτοι Χριστιανικοί αιώνες Βσζάντιο (2αι. π.χ. μέσα 15αι. μ.χ.) Σνπο δπν ηειεπηαίνπο πξνρξηζηηαληθνύο αηώλεο παξά ηελ ύπαξμε ηεο Αρατθήο πκπνιηηείαο (Αραΐα, Κνξηλζία, Αξγνιίδαο θαη Αξθαδίαο) πνπ πξνζπαζνύζε λα νξγαλώζεη ηνλ αρατθό ζηξαηό ελαληίνλ ησλ Αηησιώλ θ ησλ παξηηαηώλ δελ έγηλε αληηιεπηόο ν θίλδπλνο ηεο Ρσκατθήο απεηιήο. 1 Σν 146 π.χ. ε Αρατθή πκπνιηηεία δηαιύεηαη θ ιίγν αξγόηεξα ε Πεινπόλλεζνο ππνηάζζεηαη ζηνπο Ρσκαίνπο. Μεηά ηε Ρσκατθή θαηάθηεζε ε Αξθαδία ππαγόηαλ ζηελ επαξρία ηεο Αραΐαο όπσο όιε ε Ν. Διιάδαο θαη δελ είρε πηα ηελ πξνεγνύκελε αίγιε ηεο. 2 Σνπο ρξόλνπο ηνπ Αύγνπζηνπ ε πεξηνρή θαηέξξεε θαη εξεκσλόηαλ θαη κόλν ε Μαληηλεία θαη ε Σεγέα θξαηνύζαλ θάπνηα δύλακε. Καζώο έδπε ν αξραίνο θόζκνο, ε Αξραία Αξθαδία εμαθαληδόηαλ καδί ηνπ θαη ε θζνξά ζπλερίζζεθε κε ηηο βαξβαξηθέο επηδξνκέο ησλ Γόηζσλ. Σν 395 κ.χ. νη Γόηζνη ηνπ Αιάξηρνπ εηζέξρνληαη ζηελ επαξρεία ηεο Αραΐαο θ ζηε ζπλέρεηα νη κεγάιεο πόιεηο εξεκώλνληαη από ηηο ιεειαζίεο θαη ηηο θαηαζηξνθέο. Οιόθιεξε ε Πεινπόλλεζνο αθήλεηαη ζηα ρέξηα ησλ βαξβάξσλ θαηαζηξέθεηαη ε Κόξηλζνο, ε Νεκέα αιιά θαη ζηελ Σεγέα ήηαλ κεδακηλή ε αληίζηαζε. Οη πόιεηο θαίγνληαλ ε κηα κεηά ηελ άιιε. (Παξά ηελ εθηεηακέλε θαηαζηξνθή θαη εγθαηάιεηςε ηόζν ε Μαληηλεία όζν θαη ε Σεγέα αλαθάκπηνπλ θαη παξνπζηάδνπλ λέα άλζεζε θαηά ηνπο Χξηζηηαληθνύο αηώλεο.) 3 Ο Χξηζηηαληζκόο εηζήιζε ζηελ Πεινπόλλεζν κε ην θήξπγκα ηνπ Απνζηόινπ Παύινπ ζηελ Κόξηλζν όκσο ν εθρξηζηηαληζκόο ηεο Αξθαδίαο θαίλεηαη λα θαζπζηέξεζε. Βξήθε κάιηζηα πξνζθνξόηεξν έδαθνο ζηα κεγαιύηεξα θέληξα, αιιά άξγεζε λα επηθξαηήζεη ζηηο απνκνλσκέλεο πεξηνρέο. Η πξώηε νξγαλσκέλε εθθιεζία ζηελ Αξθαδία ζπλαληάηαη ηνλ 5αη. ρσξίο βέβαηα απηό ην λα ζεκαίλεη πσο ε λέα ζξεζθεία εκθαλίζηεθε ηόηε. 4 Σνλ 7ν κ.χ. αηώλα ε πεξηνρή θαηαθιύζηεθε από ιάβνπο πνπ ήηαλ λνκαδηθή θπιή θαη πξνηίκεζαλ ηα νξεηλά θαη δπζπξόζηηα κέξε. Η εγθαηάζηαζε ηνπο έγηλε 1 Γξηηζόπνπινο Σ. νπ άλσ ζει Μεγάιε νβηεηηθή Δγθπθινπαίδεηα, Αθάδεκνο Α.Δ. Αζήλα Ννέκβξηνο 1979, ηόκνο 3, 4,ζει. 597, Γξηηζόπνπινο Σ. νπ άλσ ζει Γξηηζόπνπινο Σ. νπ άλσ ζει

31 απξνγξακκάηηζηα θαζώο νη εηζβνιείο δελ ελώζεθαλ πνιηηηθά ή εζληθά κεηαμύ ηνπο. Οη παιαηνί θάηνηθνη αλαγθάδνληαη λα εγθαηαιείςνπλ ηηο πεξηνρέο απηέο θαη λα θηλεζνύλ πξνο ηα παξάιηα. Ο εηζβνιέο δελ άθεζαλ θαλέλα πιηθό ηεθκήξην έθηνο από ηα εξείπηα πνπ άθεζαλ πίζσ ηνπο λα καξηπξνύλ πσο δελ ήηαλ θαη ηόζν εηξεληθή ε επέιαζε ησλ ιάβσλ. Χαξαθηεξηζηηθό παξάδεηγκα ε Μαληηλεία πνπ έπαςε λα ππάξρεη πξνζσξηλά θαη αληηθαηαζηάζεθε από ηε Γθνξηηζά (ζεκεξηλό Γθνξηζνύιη). Δλώ θπγάδεο θάηνηθνί ηεο ίδξπζαλ θνληά ζηελ Καιακάηα ηελ Μηθξή θαη ηε Μεγάιε Μαληίλεηα. Παξάιιεια ηξνκεξόο ινηκόο πξνεξρόκελνο από ηε ηθειία κάζηηδε ηελ Πεινπόλλεζν. Σνλ 8ν αηώλα ζηελ πεινπνλλεζηαθή ελδνρώξα ήηαλ εγθαηεζηεκέλνη πνιππιεζείο Βιάρνη, Ινπδαίνη, Αζίγγαλνη θαη ιάβνη. Κξίλεηαη ινηπόλ ζθόπηκε ε πξνζπάζεηα εμειιεληζκνύ ησλ ιάβσλ. Πξνζπάζεηα πνπ ζπλερίζηεθε θαη ηνλ 9ν θαη 10ν αηώλα ηόζν από ηελ πνιηηεία όζν θαη από ηελ εθθιεζία, κε ηαπηόρξνλε πξνζπάζεηα εθρξηζηηαληζκνύ, αιιά θαη από ηνπο ίδηνπο ηνπο θαηνίθνπο. ηνπο δπν απηνύο αηώλεο εκθαλίδνληαη θαη πάιη πόιεηο άμηεο ιόγνπ όπσο ην Νπθιί (θνληά ζηα εξείπηα ηεο Σεγέαο) αιιά θαη ε Βειηγνζηή πνπ ζα ζπλερίζνπλ λα αθκάδνπλ θαη κεηά ηελ Φξάγθηθε θαηάθηεζε. 5 6 Σν 1204 νη ηαπξνθόξνη θαηέιπζαλ ην Βπδαληηλό θξάηνο θαη ην 1205 νη Φξάγθνη εηζέβαιαλ ζηελ Πεινπόλλεζν θαη ν Μνξέαο έγηλε ζέαηξν πνιεκηθώλ ζπγθξνύζεσλ αλάκεζα ζε πνηθηιώλπκνπο αληηπάινπο ησλ νπνίσλ γεύζε έιαβε αζθαιώο θαη ε Αξθαδία πνπ νλνκαδόηαλ ηόηε Μεζαξέα (πηζαλή εηπκνινγία από ην κέζα + όξνο = ρώξα πνπ βξίζθεηαη αλάκεζα ζε όξε). 7 Οη Φξάγθνη ηδξύζαλ πέληε βαξσλίεο (Άθνβα, Καξύηαηλα, Νηθιί, Καιάβξπηα, Βειηγνζηή) θαη έρηηζαλ θξνύξηα γηα λα πξνθπιάμνπλ ηα θένπδα ηνπο. 8 Σν 14ν αηώλα νη πόιεκνη θαηά ησλ Φξάγθσλ, νη εκθύιηεο έξηδεο, ε ζπλερήο πεηξαηεία κε νιέζξηα απνηειέζκαηα θαη νη επαλαιακβαλόκελεο ηνπξθηθέο επηδξνκέο είραλ ζαλ απνηέιεζκα λα κεησζεί απειπηζηηθά ν πιεζπζκόο. Δπηηαθηηθή ινηπόλ ήηαλ ε αλάγθε γηα αλαλέσζε θαη ηόλσζε ηνπ πιεζπζκνύ θαζώο ρξεηάδνληαλ θαιιηεξγεηέο θαη πνιεκηζηέο. Γηα λα ηθαλνπνηήζεη ηελ αλάγθε απηή ν πξώηνο Γεζπόηεο ηνπ Γεζπνηάηνπ ηνπ Μπζηξά (Γεζπνηάην ηνπ Μνξέσο εκηαπηόλνκε πεξηνρή ηεο 5 Γξηηζόπνπινο Σ. νπ άλσ ζει Μνπηζόπνπινο Νηθόιανο, Αξθαδηθέο Μειέηεο: Σν ξπζκηζηηθό ζρέδην ηεο Σξηπόιεσο, Θεζζαινλίθε 1974, ζει Μεγάιε νβηεηηθή Δγθπθινπαίδεηα, Αθάδεκνο Α.Δ. Αζήλα Ννέκβξηνο 1979, ηόκνο 3,ζει

32 Βπδαληηλήο Απηνθξαηνξίαο πνπ πεξηειάκβαλε ηελ Πεινπόλλεζν) Μαλνπήι Καληαθνπδελόο Α κεηέθεξε ηθαλό αξηζκό Αιβαλώλ, νη νπνίνη ηα επόκελα ρξόληα εγθαηαζηάζεθαλ εηξεληθά ζηελ πεξηνρή. 9 Σνπο αηώλεο απηνύο νη αλαθαηαηάμεηο θαη νη ζπγθξνύζεηο ήηαλ πνιιέο. Δθείλν πνπ ηειηθά πξνέθπςε ήηαλ ν θαηαθεξκαηηζκόο θαη ε εμάληιεζε ησλ δπλάκεσλ, έηζη ώζηε όηαλ νη Σνύξθνη, πξώηα κε ηνλ Σνπξαράλ (1423) θαη έπεηηα κε ην Μσάκεζ ηνλ Πνξζεηή (1458), επηρείξεζαλ ηηο εθζηξαηείεο ηνπο ζηελ Πεινπόλλεζν, λα κελ ζπλαληήζνπλ ζζελαξή αληίζηαζε. 10 Με ζρεηηθή επθνιία ινηπόλ μεθίλεζε ζην Μνξέα ε καθξά πεξίνδνο ηεο ηζηνξίαο πνπ νλνκάδνπκε Σνπξθνθξαηία. 9 Γξηηζόπνπινο Σ. νπ άλσ ζει

33 4. Εμυάνιση, Ονομασία και Ίδρσση της Τρίπολης Ζ Τξηπνιηηζά εκθαλίζηεθε ζηνλ ηαιαηπσξεκέλν απηό ρώξν ηελ θαηάιιειε ζηηγκή. Τξηγύξσ επηθξαηνύζε γεληθή εξεκηά, εξείπηα αξραία, βπδαληηλά θαη θξάγθηθα. Έλαο αλνηρηόο θάκπνο αθύιαθηνο θαη αθαιιηέξγεηνο ήηαλ ην ηδαληθό κέξνο γηα λα ηδξπζεί κηα λέα πόιε. Τνλ 15 ν αηώλα θαη ζπγθεθξηκέλα ην 1467 αλαθέξεηαη γηα πξώηε θνξά ζε γξαπηέο πεγέο ην όλνκα Droboliza (Νηξνπνιηηζά) ζην έξγν ηνπ Σηέθαλν Μάγθλν Estratti degli Annali Venetti (Απνζπάζκαηα ησλ Φξνληθώλ ηεο Βελεηίαο). Σην έξγν απηό αλαγξάθνληαη ηα θάζηξα ηνπ Μνξέσο θαη κεηαμύ ησλ εξεηπσκέλσλ θαη ε Dropoliza. Γελ είλαη γλσζηό όκσο αλ πξνϋπήξρε νηθηζκόο πξηλ ηε δεκηνπξγία ηνπ θάζηξνπ ν νπνίνο αλαπηύρζεθε γηα ηελ εμππεξέηεζε ησλ αλαγθώλ εθνδηαζκνύ ησλ ζηξαηησηώλ ή αλ ε αλέγεξζε ηνπ θάζηξνπ δεκηνύξγεζε ηελ αλάγθε δεκηνπξγίαο εκπνξηθνύ ζηαζκνύ γηα ηελ εμππεξέηεζε ησλ αλαγθώλ ησλ θξνπξίνπ ν νπνίνο εμειίρζεθε ζε νηθηζκό. Άγλσζηε είλαη επίζεο θαη ε αθξηβήο ζέζε ηνπ θάζηξνπ. 1 Τνλ 16 ν αηώλα ζηνλ αξραηόηεξν γλσζηό ράξηε ηεο Νέαο Διιάδαο πνπ ραξάρζεθε από ηνλ πεξίθεκν θνζκνγξάθν Ηάθσβν Gastaldi θαη εθδόζεθε ην 1545 ην όλνκα ηεο πόιεο αλαθέξεηαη σο Drobogliza. Παξόκνηεο αλαθνξέο γίλνληαη θαη ζε άιιεο γξαπηέο πεγέο κε ίδηνπο ή παξόκνηνπο ηύπνπο νλόκαηνο όπσο Υδξόπνιηο, Υδξνπνιηηδά θ.α. Μεηαμύ ησλ εηώλ 1563 θαη 1587 έρεη γξαθηεί κία επηζηνιή ηνπ κεηξνπνιίηνπ Ναππιίνπ θαη Άξγνπο Γηνλπζίνπ πξνο ηνλ Θενδόζηνλ Επγνκαιάλ, αλαθεξνκέλε ζηα εθθιεζηαζηηθά πξάγκαηα ηεο Τξηπνιηηζάο. Σηελ επηζηνιή ε πόιε νλνκάδεηαη Υδξνπνιηηζά, θαη κε ην όλνκα απηό ζα εμαθνινπζήζεη λα αλαθέξεηαη ζηα εθθιεζηαζηηθά έγγξαθα ζηε δηάξθεηα όιεο ηεο Τνπξθνθξαηίαο (ε Νηξνπνιηηζά, Ζληξνπνιηηζά, Υδξνπνιηηζά παξεηπκνινγηθά ύδσξ + πόιηο, ύδσξ + Μνιηηζά δεκηνύξγεκα ησλ ινγίσλ). Ζ νλνκαζία ηεο Τξίπνιεο από ηνπο Τνύξθνπο ήηαλ Ταξακπνπινύδ. Γηα ηελ εηπκνινγία ηνπ ηνπσλπκίνπ ζηα ηειεπηαία δέθαηα ηνπ 18 νπ αηώλα ή ζηηο αξρέο ηνπ 19 νπ επηθξάηεζε ε άπνςε όηη ε Τξίπνιε ζπγθξνηήζεθε από θαηνίθνπο ησλ Αξραίσλ πόιεσλ ηεο Τεγέαο, ηεο Μαληηλείαο θαη ηνπ Παιιαληίνπ θαη γη απηό νλνκάζηεθε Τξί + πνιηο. Ζ άπνςε απηή είλαη εληειώο αζηήξηρηε θαη αβάζηκε θαζώο 1 Γξηηζόπνπινο Τ., νπ. άλσ ζει

34 ε Τξίπνιε δελ είλαη αξραία πόιε θαη δελ είλαη δπλαηό λα ζπλδπαζηεί κε απηέο. Όκσο θαη ν ηζρπξηζκόο πσο πξνέξρεηαη από ηηο ηξεηο κεζαησληθέο πόιεηο ηνπ Μνπριίνπ, ηεο Βειηγνζηήο θαη ηνπ Θάλα δελ αιεζεύεη. Τν πην πηζαλό είλαη πσο πξόθεηηαη γηα ζιάβηθε ιέμε, γηα ηα δπν ζπλζεηηθά ηεο νπνίαο όκσο νη γλώκεο δηίζηαληαη. 2 3 Αλ ην πξώην ζπλζεηηθό είλαη Dompro (θαιόο) ην δεύηεξν είλαη glitsa ή politsa (ρώξα,αγξόο). Όκσο είλαη δπλαηό ην ηνπσλύκην λα θξύβεη ην ζιαβηθό όλνκα pol e θαη ην itsa λα είλαη ππνθνξηζηηθό. Δπηπιένλ ην Drobolitza κπνξεί λα απνδνζεί θαη σο δαζηθή ζέζε θαη λα ζεκαίλεη αιζύιιην. Ή ίζσο ζην ηνπσλύκην ππάξρεη ε ζιάβηθε ιέμε dabr πνπ ζεκαίλεη βειαληδηά, πνπ είλαη θαη ην πην πηζαλό αθνύ επαιεζεύεηαη θαη από ηηο καξηπξίεο ηνπ Παπζαλία πσο ε πεξηνρή είρε εθηεηακέλα δάζε βειαληδηάο «..μεηὰ δὲ ηὸ ἱεπὸν ηοῦ Ποζειδῶνορ σωπίον ὑποδέξεηαί ζε δπςῶν πλῆπερ, καλούμενον Πέλαγορ, καὶ ἐκ Μανηινείαρ ἡ ἐρ Τεγέαν ὁδὸρ θέπει διὰ ηῶν δπςῶν..» 4. Dabr pol e δειαδή πεδηάδα κε βειαληδηέο. Τν Νηξνπνιηηζά κέζα από ηνλ θαζεκεξηλό ιόγν αληηθαηαζηάζεθε θαηά ηνλ 19 ν αηώλα από ην Τξηπνιηηζά θαη ζηε ζπλέρεηα έγηλε Τξίπνιε. 5 Ζ ζιάβηθε πξνέιεπζε ηεο ιέμεο θαζηζηά πηζαλό ε νλνκαζία λα πξνέξρεηαη από κηθξό νηθηζκό πνπ δεκηνύξγεζαλ ιίγνη Σιάβνη θαηά ηνλ 8 ν κε 10 ν αηώλα. όηαλ ζηνπο πξόπνδεο ηνπ Μαηλάινπ θαη θνληά ζηε ζέζε ηεο ζεκεξηλήο Τξίπνιεο δεκηνπξγήζεθε έλαο αξρηθόο κηθξόο νηθηζκόο από ιηγνζηνύο λνκάδεο Σιάβνπο. Ο νηθηζκόο απηόο αξγόηεξα ελώζεθε κε ηνπο θνληηλνύο πνιππιεζείο νηθηζκνύο ησλ ληόπησλ Διιήλσλ (πηζαλώο Θάλα) κε απνηέιεζκα ην μέλν ζηνηρείν ζηαδηαθά λα απνξξνθεζεί θαη ηειηθά λα εμειιεληζζεί. 6 Δλώ ν Ν. Βέεο 7 κεηά ηελ έξεπλα πνπ είρε θάλεη ζεσξνύζε πηζαλή ηελ ύπαξμε ηεο πόιεο από ηα ρξόληα πνπ νη Παιαηνιόγνη ήηαλ δεζπόηεο ηεο Πεινπνλλήζνπ αθόκα θαη λα δεκηνπξγήζεθε ε πόιε ηνλ 14 ν αηώλα κε ηελ θάζνδν ησλ Αιβαλώλ από ηνλ Μαλνπήι Καληαθνπδελό ( ) θαη ζηε ζπλέρεηα από ηνλ Θεόδσξν Παιαηνιόγν Α ( ). Αληηιακβαλόκαζηε ινηπόλ πσο ε Τξίπνιε είλαη νηθηζκόο ρσξίο ιεμηαξρηθή πξάμε γελλήζεσο. 8 2 Βέεο Ν., Ζ Τξίπνιηο πξν ηνπ 17 αηώλνο, Δλ Αζήλαηο εθ ηνπ ηππνγξαθείνπ Π. Γ. Σαθειάξηνπ, Γξηηζόπνπινο Τ., νπ. άλσ ζει Παπζαλίαο, Αξθαδηθά, Ζ, 9, 1 5 Γξηηζόπνπινο Τ., νπ. άλσ ζει Γξηηζόπνπινο Τ., νπ. άλσ ζει Βέεο Ν., νπ. άλσ 8 Πεηξνλώηεο Αξγύξεο, Διιεληθή Παξαδνζηαθή Αξρηηεθηνληθή, Δθδνηηθόο Οίθνο «Μέιηζζα» ηόκνο ηέηαξηνο: Πεινπόλλεζνο Α, Αξθαδία ζει. 186 (αλαβηβιηνδέηεζε ΔΜΠ),

35 Γηα ηε ζέζε ηεο «Παιαηάο Τξηπνιηηζάο» ππάξρνπλ δπν εθδνρέο. Ζ κηα ζέιεη ηνλ αξρηθό κηθξό νηθηζκό λα δεκηνπξγείηαη θνληά ζην ζεκεξηλό ρσξηό Θάλα θαη ε άιιε δίπια θαη θάησ από ηε ιεγόκελε «Μεγάιε Τάπηα» θαη κέρξη ηνλ γεηηνληθό ιόθν Μπηδάλη. Ζ δεύηεξε απηή εθδνρή ζεσξείηαη κάιινλ θαη ε επηθξαηέζηεξε θαζώο ε αλαηνιηθό-κεζεκβξηλή ζέζε πνπ πξνϋπνζέηεη γηα ηνλ νηθηζκό ηνπ επέηξεπε λα νρπξσζεί θαη γηαηί ην πόζηκν λεξό ήηαλ δπλαηό λα ην πξνκεζεύνληαλ από ηα πιεζηέζηεξα «Νεξά ηεο Μάλαο». 9 9 Παπαλησλόπνπινο Μίκεο, Ζ Τξίπνιε ηνπ ρζεο θαη ηνπ ζήκεξα, Τξίπνιε 1991 ζει. 5 28

36 5. Πρώτη Τουρκοκρατία ( ) Αξρηθά ε Νηξνπνιηηζά ήηαλ έλα αζήκαλην ρσξηό ζηελ άθξε ηνπ θάκπνπ θαη ε εμέιημή ηεο ήηαλ αξγόζπξηε ζηε δηάξθεηα ηεο Πξώηεο Τνπξθνθξαηίαο 1. Άξρηζε λα αλαπηύζζεηαη κεηά ηελ πηώζε ηνπ Μνπριίνπ ζηνπο Τνύξθνπο, ζπάληα όκσο κλεκνλεπόηαλ ηνπο δπν απηνύο αηώλεο σο Τξηπνιηηζά. Η πξώηε θαηαγξαθή γηα ηνλ πιεζπζκό ηεο ρξνλνινγείηαη πεξί ηελ επνρή ηνπ Σνπιετκάλ ηνπ κεγαινπξεπνύο ( ) ζε απνγξαθηθό θαηάινγν (Tahrir Defteri) θαη εκθαλίδεη ηελ Τξηπνιηηζά λα έρεη ζηα κέζα ηνπ 16 νπ αηώλα πιεζπζκό άηνκα. Σηα κέζα ηνπ 17 νπ αηώλα ζε ρεηξόγξαθν ηνπ Ιεξνκόλαρνπ Λαδάξνπ, αιιά θαη ζε άιια έγγξαθα, ε Τξηπνιηηζά ραξαθηεξίδεηαη σο «ρώξα» δειαδή σο θέληξν κε νηθνλνκηθή δξαζηεξηόηεηα θαη δηαθίλεζε γεσξγηθώλ θαη βηνηερληθώλ πξντόλησλ. 2 Δηέζεηε κάιηζηα θαη κεγάιν ηδακί, ελώ ηελ επνρή απηή θαηαζθεπάζηεθε θαη ην πξώην πδξαγσγείν ηεο πόιεο, πηζαλώο ε αλάπηπμε απηή λα δεκηνύξγεζε ιεηςπδξία. Η κεηαθνξά ηνπ λεξνύ γηλόηαλ κε έλα αλνηρηό αγσγό (ζνύγειν) από ηε «Μάλα ηνπ Νεξνύ» κέρξη ηνλ νηθηζκό. 3 Λίγα ρξόληα πξηλ ηελ θπξηαξρία ησλ Ελεηώλ ν Τνύξθνο ηζηνξηθόο Εβιηγηά Τζειεκπί (Evliya Celebi) πεξηόδεπζε ζηελ Πεινπόλλεζν θαη επηζθέθηεθε ηελ Τξηπνιηηζά ην 1668 θαη ην 1670, θαηαγξάθνληαο πνιιά ζηνηρεία γηα ηε δσή. Σπγθεθξηκέλα αλαθέξεη πσο ζηελ πόιε ππήξραλ ζπίηηα, 2 ηδακηά, 2 κεληξεζέδεο (ηεξνδηδαζθαιεία), 6 κνλέο δεξβίζεδσλ, 1 θαξαβάλ ζαξάη, 2 θαθελεία θαη 160 καγαδηά, δείγκαηα δσεξήο εκπνξηθήο θίλεζεο. 4 Καηά ηε δηάξθεηα αλέγεξζεο πνιπθαηνηθίαο ην 2002 αλαθαιύθζεθε έλα ηζηνξηθό ληνθνπκέλην ηεο νζσκαληθήο πεξηόδνπ, ηκήκα ηνπ νζσκαληθνύ ινπηξνύ ηεο Α Τνπξθνθξαηίαο (16 νπ αηώλα) αξρηθώλ δηαζηάζεσλ 10 επί 10 m. Μνλαδηθό θηίζκα ηεο επνρήο απηήο θαη από ηα ειάρηζηα πνπ δηαζώζεθαλ κεηά ηελ θαηαζηξνθή ηεο πόιεο από ηνλ Ικπξαήκ. 1 Πεηξνλώηεο Αξγύξεο, νπ. άλσ, ζει Γξεγνξάθεο Ν., Τξίπνιε, εθδόζεηο Μίιεηνο, 2008, ζει Πεηξνλώηεο Αξγύξεο, νπ. άλσ, ζει Γξεγνξάθεο Ν., νπ άλσ ζει 20 29

37 Εικόνα 5.1: Υποιείκκαηα ηοσ ηοσρθηθού ιοσηρού ποσ αποθαιύθζεθαλ ηα ηειεσηαία τρόληα, θαηά ηελ εθζθαθή οηθοπέδοσ γηα ηελ αλοηθοδόκεζε ποισθαηοηθίας ζηελ οδό Βάρβογιε 6. (Γρεγοράθες Ν., οπ άλω, ζει. 74) Εικόνα 5.2: Το ζωδόκελο ζήκερα ηοσρθηθό ιοσηρό, ζτεδόλ ηο κηζό, δσο ηοίτοη θαη τωρίς ζοιωηή οροθή (Γρεγοράθες Ν., οπ άλω, ζει. 74) 30

38 6. Ενετοκρατία ( ) Καηά ηελ Δλεηνθξαηία ε Πεινπόλλεζνο δηαηξέζεθε ζε ηέζζεξεηο άληζεο επαξρίεο (provincie), νη ππνδηαηξέζεηο ησλ νπνίσλ ήηαλ 23 teritorii. Οη επαξρίεο απηέο ήηαλ α) ηεο Ρνκαλίαο, β) ηεο Αραΐαο, γ) ηεο Μεζζελίαο θαη δ) ηεο Λαθσλίαο. Η Αξθαδία ππαγόηαλ ζηελ πξώηε επαξρία θαη έλα κέξνο ηεο ζηελ ηξίηε. Σν terittorio ηεο Σξηπνιηηζάο, πνπ άλεθε ζηελ επαξρία ηεο Ρνκαλίαο, πεξηειάκβαλε ην 1968, 62 ρσξηά, από ηα νπνία ηα 16 ήηαλ θαηεζηξακκέλα θαη 7 κνλαζηήξηα θαη είρε έθηαζε ζηέκκαηα. ηα 62 απηά ρσξηά θαηνηθνύζαλ νηθνγέλεηεο δειαδή άλζξσπνη. 1 Παξάιιεια ζύκθσλα κε ηελ ζπζηεκαηηθή απνγξαθή ηνπ πιεζπζκνύ ην 1700 ν νηθηζκόο ηεο Σξηπνιηηζάο ήηαλ κόιηο 966 θάηνηθνη, εμαθνινπζνύζε δειαδή λα είλαη κηα κηθξή πόιε. Οη θάηνηθνη ήηαλ έκπνξνη θαη ηερλίηεο, ε πόιε νξεηλή, θαηάθπηε από δξύεο θαη έιαηα θαη ζηνιηζκέλε αθόκα θαη κε αξραία από ηα εξείπηα ηεο Παιαηόπνιεο θαη ησλ Ακπθιώλ. 2 Πξηλ ηελ Δλεηνθξαηία ζεκαληηθή πόιε γηα ηελ πεξηνρή ήηαλ ην Θάλα, ην νπνίν όκσο δελ επηιέρζεθε γηα πξσηεύνπζα ηνπ territorio (πεξίπνπ επαξρία ηεο Μαληηλείαο). 3 Η επηινγή ηεο Σξηπνιηηζάο ζηελ ζέζε απηή είρε σο απνηέιεζκα ηελ αλάδεημή ηεο ζε ζεκαληηθή πόιε ηεο Πεινπνλλήζνπ ηόζν από θνηλσληθή όζν θαη από εκπνξηθή άπνςε. 4 εκαληηθή ζπλεηζθνξά πξνο απηή ηελ θαηεύζπλζε είρε θαη ε ζύκπηπμε ησλ εθθιεζηαζηηθώλ επηζθνπώλ Ακπθιώλ θαη Σξηπνιηηζάο ζε κηα Μεηξόπνιε. Μάιηζηα κηα ιηγόηεξν γλσζηή εξκελεία ηνπ νλόκαηνο ηεο πόιεο είλαη πσο ην Σξηπνιηηζά πξνέξρεηαη από ην Μεηξνπνιηηζά. 5 Καηά ηε ζύληνκε απηή θπξηαξρία ηνπο ζην Μνξέα νη Δλεηνί θαηαζθεύαζαλ ην δεύηεξν πδξαγσγείν ηεο πεξηνρήο από ηνπο «Κήπνπο» ζην Βαιηέηζη. Η πόιε έπαζρε από ιεηςπδξία θαη παξά ηελ πξνζπάζεηα από ηα ρξόληα ηεο πξώηεο ηνπξθηθήο θαηάθηεζεο ην πξόβιεκα παξέκελε. Κάζε ζπίηη είρε δηθό ηνπ πεγάδη ζηελ απιή ή ζηνλ θήπν ηνπ θαη ππήξραλ θαη δεκόζηα πεγάδηα ζηνπο δξόκνπο θαη ζε άιινπο αλνηρηνύο ρώξνπο. Σν λεξό ηνπο όκσο ήηαλ πθάικπξν θαη νη θάηνηθνη κεηέθεξαλ λεξό από ην ζε άξηζηε θαηαζθεπήο πδξαγσγείνπ ηεο πεγήο ηεο «Μάλαο ηνπ Νεξνύ», 1 Γξηηζόπνπινο Σ., νπ. άλσ, ζει Μνπηζόπνπινο Νηθόιανο, νπ. άλσ, ζει Παπαλησλόπνπινο Μίκεο, νπ. άλσ, ζει. 6 4 Γξεγνξάθεο Ν., νπ άλσ ζει 20 5 Παπαλησλόπνπινο Μίκεο, νπ. άλσ, ζει. 6 31

39 πνπ βξηζθόηαλ 4 km λόηηα ηεο πόιεο. Με ηελ κεηαθνξά λεξνύ από ηνπο «Κήπνπο» ηνπ Βαιηεηζίνπ ε πξνζθεξόκελε πνζόηεηα δηπιαζηάζηεθε. Σν πδξαγσγείν απηό ζπλαληνύζε ην παιηό πδξαγσγείν ζηε ζέζε «κεηγκέλα Νεξά», 3 km έμσ από ηελ πόιε θαη από εθεί όιε ε πνζόηεηα κέζσ θνηλνύ αγσγνύ κεηαθεξόηαλ ζηελ πόιε θαη δηαλεκόηαλ κε βξύζεο ζηηο ζπλνηθίεο. Από απηέο ηηο δεκόζηεο βξύζεο πνπ παξείραλ πιένλ ζηνπο καραιάδεο ηξερνύκελν λεξό είραλ απνκείλεη 22 ζνινγπξηζηέο θξήλεο ην 1828, παξά ηηο ηξεηο θαηαζηξνθέο (1821, 1825, 1828) πνπ ππέζηεη ε πόιε. Δίλαη πηζαλό κηα ζεβαζηή πνζόηεηα λεξνύ λα δηέθεπγε θαζώο ζηελ πεξηνρή ηνπ πδξαγσγείνπ θαη κέρξη ηελ πόιε ππήξραλ ηξεηο δηαδνρηθνί κύινη ελώ κεηά ηνλ ηειεπηαίν κύιν ην ίδην λεξό ρξεζηκνπνηνύηαλ γηα ηελ βπξζνδεςία πνπ είρε αλαπηπρζεί ζηελ πόιε (ηακπάθηθα) 6. ηα ρξόληα εθείλα αλαθέξεηαη θαη ε νηθνδόκεζε κηα λέαο εθθιεζίαο. Σν δηνηθεηήξηό ηνπο ην έρηηζαλ ζηελ πεξηνρή ηεο ζεκεξηλή πιαηεία Άξεσο 7, αλ θαη κε βάζε ην ζύζηεκα δηνίθεζεο ηνπο ζηελ Σξηπνιηηζά δελ ππήξρε κόληκν δηνηθεηηθό θιηκάθην. Πηζαλόηαηα όκσο ιόγσ ηεο ζέζεο ηεο ε πόιε λα έγηλε δηακεηαθνκηζηηθόο ζηαζκόο ζπγθέληξσζεο γηα ηε ζπλεξγαζίαο εκπόξσλ θαη πξνώζεζεο ησλ πξντόλησλ ηνπο ζηα θνληηλά ιηκάληα ηεο Μεζζελίαο θαη ηνπ Ναππιίνπ. Σν εκπόξην ήηαλ πεξηνξηζκέλν θαη ε ειεύζεξε δηεμαγσγή ηνπ επηηξεπόηαλ κόλν όηαλ εμππεξεηνύζε ηα ζπκθέξνληα ησλ Δλεηώλ θαη θπξίσο από θαη πξνο ηελ Βελεηία θαη ζε ειάρηζηεο πεξηπηώζεηο ηνπηθά. Καζώο όκσο νη Δλεηνί ζπγθεληξώλνληαλ ζηα παξάιηα ζηελ Σξηπνιηηζά ππήξμε πεξηζώξην γηα ηελ αλάπηπμε θάπνησλ εκπνξηθώλ ζπλαιιαγώλ θαη κηθξήο βηνκεραλίαο. Σα εξγαζηήξηα ζπλέρηζαλ θαλνληθά ηε ιεηηνπξγία ηνπο, ν γεηηνληθόο θάκπνο επλννύζε ηηο θαιιηέξγεηεο θαη νη νξεηλέο πεξηνρέο ηελ θηελνηξνθία, έηζη νη θάηνηθνη εμαζθάιηδαλ απηάξθεηα θαη άλεηε δσή ζε ζρέζε κε ηνπο θαηνίθνπο ζε άιιεο επαξρίεο. ε έθζεζε ηνπ Γνκέληθνπ Γξίηηε, πνπ ήηαλ από ηνπο ηξεηο Δλεηνύο πνπ αλέιαβαλ λα ζπληάμνπλ ην γεσδαηηηθό ράξηε ηεο Πεινπνλλήζνπ, γηα ηηο παιαηέο θαη παηξνπαξάδνηεο εκπνξνπαλεγύξεηο ηεο πεξηνρήο, κέζα ζηηο πέληε πνπ αλαθέξεη είλαη θαη απηή ηεο Σξηπνιηηζάο θαηά ηνλ Ινύλην. Σν έζηκν ηεο εκπνξνπαλήγπξεο απηήο ρξνλνινγείηαη από ηνλ 13 ν αηώλα θαη θαηάθεξε θαη δηαηεξήζεθε θαηά ηελ πξώηε Σνπξθνθξαηία αιιά θαη δελ έζβεζε νύηε θαη κε ηελ αιιαγή ησλ θαηαθηεηώλ. 6 Γξηηζόπνπινο Σ., νπ. άλσ, ζει Πεηξνλώηεο Αξγύξεο, νπ. άλσ, ζει 186,

40 Γηαξθνύζε δεθαπέληε κέξεο θαη γίλνληαλ ζπλαιιαγέο δώσλ θαη πθαζκάησλ θ.α. Δίρε ηδηάδνπζα ζεκαζία γηα ηελ νηθνλνκηθή δσή ηνπ ηόπνπ θαη δελ επηβάιινληαλ δαζκνί. 8 Αμίδεη λα ζεκεησζεί πσο νη Δλεηνί πξνρώξεζαλ ζηελ ζύληαμε ιεπηνκεξνύο θηεκαηνινγίνπ ζην νπνίν αλαγξάθνληαλ ε έθηαζε ηνπ εθάζηνηε θηήκαηνο, ν ηδηνθηήηεο θαη ν ηξόπνο θαη ν ηίηινο θηήζεο ηνπ. Με απηό ηνλ ηξόπν ζα δηαρσξηδόηαλ ε δεκόζηα από ηελ ηδησηηθή ηδηνθηεζία. Η θαηακέηξεζε θαη θαηαγξαθή άξρηζε από ηελ πεξηνρή ηνπ Αηγίνπ αιιά πεξηειάκβαλε θαη θάπνηεο πεξηνρέο ηεο Σξηπνιηηζάο. Η δαπάλε ήηαλ κεγάιε θαη γη απηό ε ηδηνθηήηεο έπξεπε λα θαηαβάινπλ 3 ζόιδηα γηα θάζε ζηξέκκα ζηελ θηεκαηνγξάθεζε. Ήηαλ πξόζπκνη όκσο λα πιεξώζνπλ γηαηί πίζηεπαλ πσο έηζη ζηεξεσλόηαλ ε ηδηνθηεζία ηνπο θαη ζα κπνξνύζαλ κε ζηγνπξηά λα κεηαβηβάδνπλ ηε γε ζηνπο θιεξνλόκνπο ηνπο εζαεί. 9 Οη θαηαθηεηέο ζέιεζαλ λα κεηώζνπλ ηελ επηξξνή ηνπ Οηθνπκεληθνύ Παηξηαξρείνπ θαη λα παξαιύζεη ε εθθιεζηαζηηθή δηνίθεζε ζηελ Πεινπόλλεζν, κε ζηόρν ηελ επηβνιή ηνπ Καζνιηθνύ Γόγκαηνο. Κηλήζεθαλ βέβαηα κεζνδηθά ώζηε λα κελ πξνθαιέζνπλ αληηδξάζεηο. Δγθαηέζηεζαλ ελεηόθηινπο αξρηεξείο ζηηο θελέο έδξεο, ώζηε ε κεηαβνιή λα μεθηλήζεη από ηα αλώηεξα θιηκάθηα θαη παξάιιεια πξνέβαιαλ ηελ Καζνιηθή Δθθιεζία κέζα από ηελ πξνπαγάλδα θαη ηε δηαθήκηζε. ηα πιαίζηα ηεο δηαθήκηζεο απηήο ηδξύνληαη ζρνιεία πνπ δίδαζθαλ ηνπο λένπο ελώ νη γνλείο δελ είραλ θαλέλα δηζηαγκό λα ζηείινπλ ηα παηδηά ηνπο λα θνηηήζνπλ ζε απηά ώζηε λα κάζνπλ ηελ ιαηηληθή, ηελ ηηαιηθή γιώζζα θ.α. Έηζη θαη ζηελ Σξηπνιηηζά, γηα λα επηηεπρζεί γξεγνξόηεξα ε κεηάζηαζε ζηνλ Καζνιηθηζκό, ηδξύζεθε γπκλάζην ζρνιείν ζε θηίξην πνπ ζώδεηαη αθόκα θαη ζήκεξα θαη νλνκάδεηαη «Καζνιηθό» (πην γλσζηή νλνκαζία «Μαηδνύλεην»). Σν θηίξην δηαηεξείηαη αθόκα αλ θαη έρεη ππνζηεί αιιεπάιιειεο κεηαβνιέο κέζα ζην ρξόλν. 10 Η Δλεηνθξαηία έζεζε ηηο βάζεηο γηα ηε κεγάιε αλάπηπμε πνπ ζα παξνπζίαδε ε πεξηνρή θαηά ηε δεύηεξε Σνπξθνθξαηία. 8 Γξηηζόπνπινο Σ., νπ. άλσ, ζει Γξηηζόπνπινο Σ., νπ. άλσ, ζει Γξηηζόπνπινο Σ., νπ. άλσ, ζει

41 7. Δεύτερη Τοσρκοκρατία ( ) Η αλάθηεζε ηεο θπξηαξρίαο ηεο Πεινπνλλήζνπ απφ ηνπο Οζσκαλνχο ην 1715, κεηά ην ηέινο ηεο Δλεηνθξαηίαο, ππήξμε έλα ηζηνξηθφ γεγνλφο κε εηδηθέο θαη ζεκαληηθέο επηπηψζεηο γηα ηελ Σξηπνιηηζά, πνπ αξρηθά έγηλε έλα απφ ηα βηιαέηηα ζηα νπνία δηαηξέζεθε ε πεξηνρή. Καζψο ν ειιαδηθφο ρψξνο βξέζεθε θαη πάιη ελνπνηεκέλνο, ε Σξηπνιηηζά βξέζεθε λα θαηέρεη θνκβηθή ζέζε ζηε δηαζηαχξσζε ησλ δξφκσλ, πνπ νδεγνχζαλ πξνο ην Ναπαξίλν θαη ηνλ Μπζηξά, κέζσ Άξγνπο θαη Κνξίλζνπ, φπνπ θαηέιεγε ν άμνλαο Κσλζηαληηλνχπνιεο Θεζζαινλίθεο Αζήλαο. Σν γεγνλφο απηφ ήηαλ θαζνξηζηηθφ γηα ηελ πεξεηαίξσ εμέιημε ηεο πφιεο, επεηδή απνηέιεζε ηε βαζηθή πξνυπφζεζε γηα ηελ δηνηθεηηθή ηεο αλαβάζκηζε, πνπ πινπνηήζεθε κε ηε κεηαθνξά ηεο έδξαο ηνπ παζά ηνπ Μνξηά απφ ην Ναχπιην ζ απηήλ θαη ηελ αλάδεημή ηεο ζε πξσηεχνπζα ζην παζαιίθη. 1 Οη Σνχξθνη αληηιήθζεζαλ πσο ν Μνξέαο έπξεπε λα δηνηθεζεί απφ ην θέληξν θαη φρη απφ ηα ιηκάληα ή άιια αθξαία ζεκεία. Γελ ήηαλ βέβαηα κφλν ε γεσγξαθηθή ζέζε πνπ έθαλε ηελ πφιε λα επηιερηεί αιιά θαη ν κεγάινο θάκπνο θαη ν γεσξγηθφο πινχηνο γχξσ απφ απηήλ πνπ ζα κπνξνχζε λα ζξέςεη πνιιέο νηθνγέλεηεο θαηαθηεηψλ. Η εμέιημε απηή είρε ζαλ απνηέιεζκα ηελ αιιαγή ηεο ζχλζεζεο ηνπ πιεζπζκνχ αιιά θαη ηνπ ίδηνπ ηνπ βίνπ ησλ θαηνίθσλ. Αλαγθαζκέλνη πιένλ λα δνπλ καδί κε ηνπο θαηαθηεηέο δέρνληαλ θαζεκεξηλά ηνπο εθβηαζκνχο θαη ηηο απεηιέο, ζπκβηβάδνληαλ ρσξίο ηε ζέιεζή ηνπο θαη έδεζαλ φιν ην δξάκα ηνπ έζλνπο γηα έλαλ αηψλα. ην έιενο ηνπ Μφξα Βαιεζή πνπ ήηαλ γηα ην παζαιίθη ηνπ Μνξέσο φηη ν ζνπιηάλνο γηα νιφθιεξε ηελ απηνθξαηνξία, κε επξχηαηε δηθαηνδνζία θαη δηθαίσκα δσήο θαη ζαλάηνπ γηα ηνπο ππεθφνπο ηνπ, κε κφλε ππνρξέσζε λα δηθαηνινγεί ζην ζνπιηάλν ηνπο ιφγνπο γηα ηελ θαηαδίθε ζε ζάλαην. Γηα απηήλ ηεο ηελ θαηάζηαζε ν νισκφο νλφκαζε ηελ Σξηπνιηηζά «αζιίαλ». 7.1 Πεντηκονταετία ( ), «Καλός Καιρός» Η Σξηπνιηηζά είρε γίλεη αζηηθφ θέληξν φπσο ν Μπζηξάο θαη ε Πάηξα θαη έηζη άξρηζε λα εθαξκφδεηαη ζε απηήλ ε πνιενδνκηθή ηππνινγία ησλ ηζιακηθψλ πφιεσλ 1 Πεηξνλψηεο Αξγχξεο, νπ. άλσ, ζει

42 πνπ παξνπζηάδεηαη θαη ζε άιιεο βαιθαληθέο πφιεηο. Αθνινπζψληαο ηα νζσκαληθά πξφηππα αλαπηχρζεθε γχξσ απφ ηνπο ηέζζεξεηο εκπνξηθνχο δξφκνπο (ζηε ζπκβνιή ησλ νπνίσλ βξηζθφηαλ), πξνο Άξγνο, Μηζηξά, Ναπαξίλν θαη Πάηξα. Δίρε πιεζπζκφ πάλσ απφ θαηνίθνπο θαη ησλ δπν εζληθνηήησλ. Οη Σνχξθνη θαηνηθνχζαλ ζην θέληξν, ψζηε λα εμππεξεηνχληαη πην εχθνια, ελψ νη ληφπηνη ζηα άθξα. ηα πξνάζηηα ηεο πφιεο έκελαλ νη θαιιηεξγεηέο ηεο γεο, πνπ πξνκήζεπαλ ηελ πφιε, ζηα Αξζελαίηθα, ζηα Λαιαίηθα θαη ζηνπ έρη (πεξηνρέο πνπ αξγφηεξα ζα κείλνπλ έμσ απφ ην ηείρνο ηεο πφιεο). 2 Οη Σνχξθνη έρηηζαλ ηεκέλε, ζεξάγη γηα ηνλ παζά, ην ηδακί ηνπ Μπεθήξ παζά, ηεθέδεο, κεληξεζέδεο, θαηαζηήκαηα, ινπηξά, ζθαγεία θ.α. Δπδηάθξηηα ήηαλ ζηελ πφιε ν επξχο ρψξνο ηνπ ζαξαγηνχ κε ηα θχξηα δηακεξίζκαηα θαζψο θαη νη πςεινί ζφινη ησλ ηδακηψλ. Η Αγνξά δηακνξθψζεθε κε επίδξαζε ηνπξθηθή, ην θχξην κέξνο ηεο ήηαλ ζθεπαζκέλν, θάπνην ηκήκα ηεο φκσο ήηαλ ππαίζξην. Τπήξραλ θαη νη ηξεηο ηχπνη αγνξψλ πνπ ζπλαληψληαη ζε ηνπξθηθέο πφιεηο α) ην çarşı, δίθηπν ζθεπαζηψλ εκπνξηθψλ δξφκσλ, β) ην besesten (ή bedesten: κπεδεζηέλη, ρψξνο αγνξαπσιεζίαο θαη θχιαμεο πνιχηηκσλ εκπνξεπκάησλ θαη γ) ην bazaar (παδάξη), εβδνκαδηαία αγνξά. Σν κπεδεζηέλη βξηζθφηαλ δίπια ζην ζεκεξηλφ λαφ ηνπ Αγ. Βαζηιείνπ θαη ην κπαδάξ είλαη πηζαλφ λα γηλφηαλ δίπια ζην Μαιιεηαξνπνχιεην Θέαηξν. Σν çarşı (ηζαξζί), θαηείρε ην θέληξν ηεο πφιεο, απφ ηελ ζέζε πνπ βξίζθεηαη ζήκεξα ην Μαιιηαξνπνχιεην Θέαηξν κέρξη ηελ Πιαηεία ηνπ Αγίνπ Βαζηιείνπ θαη πέξα απφ απηήλ. Η Αγνξά θαηαιάκβαλε νιφθιεξν ην ρψξν ηνπ λανχ ηνπ λενκάξηπξα Γεκεηξίνπ κέρξη ηελ πιαηεία Βαιηεηζίνπ, πνπ θαη ζήκεξα γίλεηαη ε εβδνκαδηαία αγνξά. Δκπνξηθνί ήηαλ θαη νη γχξσ δξφκνη πνπ επηθνηλσλνχζαλ κε ηελ θεληξηθή αξηεξία ηεο αγνξάο, κε θαηαζηήκαηα δηαθφξσλ θαηεγνξηψλ. Γνπλαξηθά, πθάζκαηα, ππνδήκαηα, φπια θ.α. ζε ιηαληθή θαη ρνλδξηθή πψιεζε. ηνπο ίδηνπο δξφκνπο ήηαλ θαη ηα εξγαζηήξηα ησλ θαηνίθσλ, ελψ δίπια απφ ηνλ λαφ ηνπ λενκάξηπξα Αγίνπ Γεκεηξίνπ βξηζθφηαλ ην Φαξνπάδαξν θαη πίζσ απφ απηφ ε ζπλνηθία ησλ Δβξαίσλ φπνπ βξίζθνληαλ ηα θξενπσιεία θαη ζηελ νδφ Σαμηαξρψλ ηα νπσξνπσιεία Η πεξηνδηθή αγνξά ιάκβαλε ρψξα θάζε Ινχλην θαη ήηαλ ην εηήζην παλεγχξη ηεο Σξηπνιηηζάο. Σα εηήζηα εκπνξηθά παλεγχξηα ήηαλ ηα ζεκαληηθφηεξα εκπνξηθά γεγνλφηα ηνπ ρψξνπ. Δθεί ζπγθεληξψλνληαλ νη έκπνξνη, αληάιιαζαλ πιεξνθνξίεο, 2 Γξηηζφπνπινο Σ., νπ. άλσ, ζει. 252, 253, Γξηηζφπνπινο Σ., νπ. άλσ, ζει Κξαζνπνχινπ Μαξία, Κσζηαγεψξγνπ Οιβαζία, Γηάιεμε 2004: Υσξηθή Αλάγλσζε ηεο Σξίπνιεο 5 Πεηξνλψηεο Αξγχξεο, νπ. άλσ, ζει

43 πξνρσξνχζαλ ζε εκπνξηθέο πξάμεηο θαη γλψξηδαλ ηα λέα πξντφληα. Αλάκεζα ζηνπ Μηζηξά, ηεο Γαζηνχλεο, ηεο Κππαξηζζία θαη ησλ Καιαβξχησλ, ηεο Σξηπνιηηζάο θαη ηνπ Μηζηξά ήηαλ ηα ζεκαληηθφηεξα. ην πξψην πνπ πξαγκαηνπνηνχληαλ ηελ εβδνκάδα ηεο Πεληεθνζηήο, θιείλνληαλ ζπκθσλίεο γηα ηελ αγνξά ηνπ κεηαμηνχ θαη ζην δεχηεξν (ηνλ Αχγνπζην θαη αξγφηεξα ην επηέκβξην), γίλνληαλ νη αγνξαπσιεζίεο. Η εμέιημε ησλ Αγνξψλ θαηά ηνλ 17 ν αηψλα θαη κεηά απνηέιεζε έλα ζηνηρείν, πνπ καδί κε άιια θαζφξηζε ηελ πνιενδνκηθή κνξθή θαη ζπγθξφηεζε ηεο Σξίπνιεο. Ίρλε απφ ηε ιεηηνπξγία ηεο ππάξρνπλ θαη ζηελ ζχγρξνλε πφιε, ηα «θισλαηδίδηθα», βνξεηαλαηνιηθά ηνπ λανχ ηνπ Αγ. Βαζηιείνπ, φπνπ πσινχληαη λήκαηα, ηα «γχθηηθα» (ζηδεξάδηθα) επί ηεο νδνχ Οπάζηγθησλ θαη ζηηο παξφδνπο Γεκεηζάλαο θαη Τςνχληνο, φπνπ εμαθνινπζνχλ λα ππάξρνπλ θαηαζηήκαηα ζηδεξψλ εμαξηεκάησλ θαη πιηθψλ, παξαδνζηαθψλ αγξνηηθψλ ή νηθηαθψλ εξγαιείσλ, θαζψο θαη ηξνρηζηήξηα, «ζηαξαγνξά» επί ηεο νδνχ Νενκάξηπξα Γεκεηξίνπ, δηαζψδεηαη έλα θαηάζηεκα πψιεζεο δεκεηξηαθψλ, ελψ ην «γνπξλνπάδαξν» ιεηηνπξγεί ζήκεξα, φπσο αλαθέξζεθε θαη πην πάλσ, σο ζχγρξνλε ππαίζξηα αγνξά (πι. Βαιηεηζίνπ). Η ζέζε θαη ε έθηαζε φισλ ησλ ηχπσλ ησλ νζσκαληθψλ αγνξψλ πνπ αλαπηχρζεθαλ ηφηε θαζνξίδεη ηελ ζέζε θαη έθηαζε ηνπ εκπνξηθνχ θέληξνπ ηεο ζχγρξνλεο πφιεο. 6 ηε ζέζε ηνπ κεηξνπνιηηηθνχ λανχ ηνπ Αγίνπ Βαζηιείνπ ήηαλ ην θεληξηθφ ηνπξθηθφ ηδακί ηνπ Μπεθήξ. ηελ πεξηνρή ππήξρε θαη άιιν έλα ηδακί ην ηδακί ηεο Ώξαο πνπ νλνκάζηεθε έηζη γηαηί βξηζθφηαλ δίπια απφ ηνλ Πχξγν ηνπ Ρνινγηνχ πηζαλφηαηα λα βξηζθφηαλ θνληά ζην Μαιιηαξνπνχιεην. ην βνξεηνδπηηθφ άθξν ηεο Αγνξάο, ζηε ζεκεξηλή νδφ Καιαβξχησλ, ππήξρε ην Υάλη ηνπ Μπεθήξ παζά, πνπ ήηαλ έλα πξαγκαηηθφ θέληξν εκπνξίνπ. Ήηαλ πνιπάξηζκα ηα ράληα πνπ βξίζθνληαλ ηφζν κέζα ζηελ πφιε φζν θαη ζηα πεξίρσξά ηεο θαη ζπλέρηζαλ λα απνηεινχλ κέξνο ηεο δσήο ηεο πφιεο κέρξη πνπ ηε ζέζε ηνπο πήξαλ ηα μελνδνρεία. Σα εληφο ηεο πφιεο ήηαλ θαιχηεξα θαηαζθεπαζκέλα, κεγαινπξεπέζηεξα κε ηέηνηα δηακφξθσζε ψζηε λα δεκηνπξγνχληαη απιέο, νληάδεο, εξγαζηήξηα, ρψξνη γηα ηα δψα θαη αίζνπζα έθζεζεο εκπνξεπκάησλ. Σα εθηφο ησλ ζπλφξσλ ηεο πφιεο ήηαλ γηα ηνπο πεξαζηηθνχο, ηνπο ηαμηδηψηεο θαη ηνπο κεηαθηλνχκελνπο γηα άιινπο ιφγνπο, εθεί ηνπο πξνζέθεξαλ έλα δεζηφ θαηάιπκα γηα ηε λχρηα, θαγεηφ θαη πνηφ. Ήηαλ ζηαζκνί κεγάιεο εμππεξέηεζεο θαη ζεκαζίαο πνπ δηαηήξεζαλ ηε ζπνπδαηφηεηά ηνπο θαη 6 Σξίπνιε Αλάπιαζε Ιζηνξηθνχ Κέληξνπ, Μπίθνο Γ. Σζάιιαο Υ. & ζπλεξγάηεο, ΟΜΑ 80 Δ.Π.Δ., Ράπηεο ηέξγηνο, Βαζηιηθηψηε Αιεμάλδξα ΒΙΥΔΡΣ, Οθηψβξηνο

44 κεηεπαλαζηαηηθά θαη πεξηγξάθνληαη απφ πνιινχο μέλνπο κε ζαπκαζκφ. Η πφιε βέβαηα ζα ιάβεη πιεξέζηεξε δηακφξθσζε κεηά ηα Οξισθηθά αιιά ήδε απφ ηελ πεξίνδν απηή είρε αξρίζεη λα παίξλεη κνξθή. 7 Εικόνα 7.1 : Το δίθησο ηωλ δρόκωλ θαη ε οργάλωζε ηοσ τώροσ ζε οκόθεληροσς θύθιοσς ζηελ οζωκαληθή Τρηποιηηζά (Τζαθόποσιος Παλαγηώηες, Τρίποιε: Ποιεοδοκηθή, Μορθοιογηθή Μειέηε ηες κεηάβαζες απ ηελ Οζωκαληθή ζηε Νεοειιεληθή πόιε. Αλάησπο από ηα πραθηηθά ηοσ Δηεζλούς Σσκποζίοσ Ιζηορίας Νεοειιεληθή Πόιε ηες Εηαηρείας Μειέηες Νέοσ Ειιεληζκού, Αζήλα 1985, ζει. 312) Σν δίθηπν ησλ δξφκσλ παξνπζίαδε αηξαθηνεηδή κνξθή θαη ε νξγάλσζε ηνπ ρψξνπ είρε γίλεη κε νκφθεληξνπο θχθινπο. ην θέληξν ππήξρε ην ζπγθξφηεκα ησλ ζξεζθεπηηθψλ θαη θνζκηθψλ θηηξίσλ θαη ε αγνξά (I), γχξσ απφ απηφ κηα δψλε ππθλνχ ηζηνχ κε ζηελνχο εκπνξηθνχο δξφκνπο (II), νη πεξίθιεηζηνη ειεχζεξνη ρψξνη, 7 Γξηηζφπνπινο Σ., νπ. άλσ, ζει

45 φπσο νη απιέο ησλ ηδακηψλ θαη εθθιεζηψλ θαη ηα λεθξνηαθεία, ζρεκάηηδαλ έλα ηξίην δαθηχιην (III). Αθνινχζσο ν ιηγφηεξνο ππθλφο ηζηφο ησλ ζπλνηθηψλ (IV) θαη ηέινο νη κεγάιεο άθηηζηεο εθηάζεηο φπσο αγξνί, θήπνη θ.α. (V). 8 Εικόνα 7.2 : Γσλαίθες ποσ δοσιεύοσλ ( Οη Δβξαίνη έρνληαο κεγαιχηεξε πείξα, θαηείραλ ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ εζσηεξηθνχ εκπνξίνπ θαη ζπκκεηείραλ παξάιιεια θαη ζηε δηεμαγσγή ηνπ εμσηεξηθνχ. Σξνθνδνηνχζαλ ηελ πεινπνλλεζηαθή αγνξά κε εκπνξεχκαηα απ επζείαο απφ ηνπο γεηηνληθνχο ιηκέλεο, αληηκεησπίδνληαο κε επηηπρία ην γαιιηθφ εκπφξην πνπ άθκαδε, θάηη πνπ νη Έιιελεο αδπλαηνχζαλ λα πξάμνπλ. Οη Δβξαίνη έκπνξνη θαζηέξσζαλ θαηά ηα κέζα ηνπ 18 νπ αηψλα ην ζχζηεκα πιεξσκήο κε ζπλαιιαγκαηηθέο, πνπ εθδίδνληαλ ζην φλνκα ηνπ εκπφξνπ, ελψ πξηλ νη αγνξέο γίλνληαλ ηνηο κεηξεηνίο ε κε πίζησζε. Η ρξήζε ζπλαιιαγκαηηθψλ γεληθεχηεθε θαη νη Δβξαίνη, νη Σνχξθνη θαη νη Αξθάδεο θνηδακπάζεδεο, πνπ είραλ πξνζρσξήζεη ζην θενπδαξρηθφ ζχζηεκα κε ηελ εθκίζζσζε ησλ θνξνινγηθψλ πξνζφδσλ ηεο πεξηνρήο έγηλαλ ρξεκαηηζηέο. Αγφξαδαλ ηηο ζπλαιιαγκαηηθέο θαη θεξδνζθνπνχζαλ δαλείδνληαο ρξήκαηα, έρνληαο αληαγσληζηέο ηνπο Γάιινπο εκπφξνπο, κε ηφθν 20 30%, κεηαηξέπνληαο ηελ πφιε ζε θέληξν φρη κφλν εκπνξηθφ αιιά θαη δηακεηαθνκηζηηθφ θαη ρξεκαηηζηηθφ. ηελ Σξηπνιηηζά κεηά ην δησγκφ ησλ Δλεηψλ θαη πξηλ ην 1770 (Οξισθηθά) επηθξάηεζε πεξίνδνο αλαζπγθξφηεζεο, κε ζνβαξή εκπνξηθή θίλεζε, εληαηηθή θαιιηέξγεηα ηεο γεο, θηελνηξνθία, δεληξνθνκία, νηθηαθή βηνηερλία αιιά θαη 8 Σζαθφπνπινο Παλαγηψηεο, Σξίπνιε: Πνιενδνκηθή, Μνξθνινγηθή Μειέηε ηεο κεηάβαζεο απ ηελ Οζσκαληθή ζηε Νενειιεληθή πφιε. Αλάηππν απφ ηα πξαθηηθά ηνπ Γηεζλνχο πκπνζίνπ Ιζηνξίαο Νενειιεληθή Πφιε ηεο Δηαηξείαο Μειέηεο Νένπ Διιεληζκνχ, Αζήλα 1985, ζει 311) 38

46 βηνηερλία ζε επαγγεικαηηθφ επίπεδν, πνπ νδήγεζαλ ζε επεκεξία ησλ θαηνίθσλ θαη απηάξθεηα. Αθφκα θαη νη ζρέζεηο ησλ δπν ιαψλ είραλ βειηησζεί, νη Σνχξθνη έρνληαο δηψμεη ηνπο Δλεηνχο θαη ιφγσ ηεο βειηίσζεο ηεο δσήο ηνπ ζθιαβσκέλνπ ιανχ πίζηεςαλ πσο ε απηνθξαηνξία ήηαλ πιένλ αζθαιήο θαη ζηακάηεζαλ λα είλαη φζν ζθιεξνί ήηαλ παιηφηεξα. Ο πλεπκαηηθφο βίνο κπφξεζε λα αλαπηπρζεί ρσξίο εκπφδηα θαη ε ζξεζθεπηηθή ιαηξεία ήηαλ ειεχζεξε. Σελ επνρή απηή νλφκαζε ν Καλέινο Γειεγηάλλεο (Έιιελαο πξφθξηηνο, νπιαξρεγφο θαη πνιηηηθφο) «Καιόλ Καηρό» ζηα απνκλεκνλεχκαηά ηνπ θαη πηζαλφηαηα ε αλάπηπμε απηή ηνπ ππφδνπινπ Διιεληζκνχ ηνλ έθαλε λα λνζηαιγήζεη ηελ ειεπζεξία ηνπ θαη ηνπ δεκηνχξγεζε ειπίδεο απειεπζέξσζεο Η επανάσταση τοσ 1770 (Ορλωυικά) «Κατακαημένος Μοριάς» ( ) Μεηά ηελ πηψζε ηεο Κσλζηαληηλνχπνιεο νη Ρψζνη πίζηεςαλ πσο απηνί έπξεπε λα δηαδερζνχλ ηνπο Βπδαληηλνχο σο εγέηεο ηεο Οξζνδνμίαο. Δπηθξάηεζε κάιηζηα θαη ε αληίιεςε πσο ε Ρσζία, πνπ ήηαλ ηζρπξή νξζφδνμε ρψξα, έπξεπε λα παίμεη ηνλ ξφιν ηεο πξνζηάηηδαο ησλ ρξηζηηαληθψλ εζλψλ, πνπ ππέθεξαλ θάησ απφ ηνλ ηνπξθηθφ δπγφ. Οη πεπνηζήζεηο απηέο θνξπθψλνληαη, θαζψο θαη ε αλαηνιηθή πνιηηηθή ηεο Ρσζίαο ζηα ρξφληα ηεο απηνθξάηεηξαο Αηθαηεξίλεο Β. Οη ζρέζεηο ησλ Ρψζσλ κε ηνπο ππφδνπινπο Έιιελεο ήηαλ πάληα ζηελέο. Πνιινί Έιιελεο είραλ εγθαηαζηαζεί ζηηο επαξρίεο ηεο Ν. Ρσζίαο αιιά θαη θπξίσο ιφγσ ησλ εθθιεζηαζηηθψλ επαθψλ ηνπ Οηθνπκεληθνχ Παηξηαξρείνπ θαη ησλ Ιεξνζνιχκσλ γηα ηελ ίδξπζε ηνπ Παηξηαξρείνπ Εικόνα 7.3 : Οη αδειθοί Οριώθ ( 9 Γξηηζφπνπινο Σ., νπ. άλσ, ζει Γξηηζφπνπινο Σ., νπ. άλσ, ζει , Παπαλησλφπνπινο Μίκεο, νπ άλσ, ζει Μνπηζφπνπινο Νηθφιανο, νπ. άλσ, ζει

47 ηεο Μφζραο (1593). Η Ρσζία άξρηζε λα αλακεηγλχεηαη ζηα εζσηεξηθά ηεο νζσκαληθήο Απηνθξαηνξίαο κε ζθνπφ λα απνζπάζεη δσηηθνχο ηεο ρψξνπο. Ο πξψηνο ξσζνηνπξθηθφο πφιεκνο άξρηζε ην θζηλφπσξν ηνπ 1768 θαη κέξνο ηνπ απνηέιεζε θαη ε εμέγεξζε ησλ Διιήλσλ ζηελ Πεινπφλλεζν. Η αλάκεημε ησλ Διιήλσλ ζπλέθεξε ηε Ρσζία, ε πξνεηνηκαζία έπξεπε λα γίλεη κε κεγάιε κπζηηθφηεηα, εκπλεπζηέο ηνπ ζρεδίνπ ήηαλ νη αδεξθνί Οξιψθ καδί κε άιινπο ππνθηλεηέο θαη Έιιελεο πξάθηνξεο. ηε εθηέιεζε ηνπ ζρεδίνπ απηνχ φκσο δηαπξάρζεθαλ ηξαγηθά ιάζε. Οη Έιιελεο ζηήξημαλ φιεο ηηο ειπίδεο ηνπο ζηελ μέλε βνήζεηα πνπ πεξίκελαλ πσο ζα ηνπο απειεπζεξψζεη. ηηο 28 Φεβξνπαξίνπ 1770 ν Θεφδσξνο Οξιψθ κε ηκήκα ηνπ ξσζηθνχ ζηφιν έθηαζε ζην Οίηπιν. ηηο 19 Μαξηίνπ θαηαιακβάλεηαη ν Μπζηξάο, κεηά απφ ελληά κέξεο πνιηνξθίαο. Μέρξη ην ηέινο ηνπ Μάξηε ε επαλάζηαζε είρε γεληθεπηεί θαη κεηαδφζεθε ζε Αζήλα θαη Κξήηε, ήηαλ φκσο θαλεξή ε έιιεηςε νξγάλσζεο. Οη Σνχξθνη δελ κπφξεζαλ λα αληηιεθζνχλ εγθαίξσο ηελ θαηάζηαζε θαη αηθληδηάζηεθαλ. ηελ Πεινπφλλεζν είραλ κηθξή ζηξαηησηηθή δχλακε θαη ηα πεξηζζφηεξα θξνχξηα ήηαλ εγθαηαιειεηκκέλα. Κάιεζαλ γηα ην ιφγν απηφ εληζρχζεηο απφ ηε βφξεηα Διιάδα, ηνλ ηνπξθηθφ ζηφιν θαη ζηξαηηψηεο Αιβαλνχο. Απφ ηελ άθημε ηνπ Θ. Οξιψθ ζην Οίηπιν κέρξη ην ηέινο ηνπ Μάξηε νη Σνχξθνη δελ παξνπζίαζαλ ζνβαξή αληίζηαζε αιιά θαη φπνπ αληηζηάζεθαλ νη επαλαζηάηεο επηθξάηεζαλ. Έιιελεο θαη Ρψζνη ήηαλ έηνηκνη λα βαδίζνπλ πξνο ηελ Αξθαδία, κεηά ηελ επηηπρία ζην Μπζηξά φκσο ράζεθε πνιχηηκνο ρξφλνο θαη δφζεθε άκεζα ζπλέρεηα, δίλνληαο ην πεξηζψξην ζηνπο αδχλακνπο κέρξη ηφηε Σνχξθνπο λα εληζρχζνπλ ηελ άκπλά ηνπο. Οη επαλαζηάηεο βάδηδαλ αζχληαθηνη πξνο ηελ Σξηπνιηηζά ζηηο 6 Απξηιίνπ, έρνληαο ράζεη ην πνιχηηκν δηάζηεκα ησλ 20 εκεξψλ κέλνληαο άπξαγνη, ελψ νη Αιβαλνί αλακέλνληαλ απφ ζηηγκή ζε ζηηγκή ζε ζηηγκή. Η πφιε ζα γλψξηδε ηελ πξψηε κεγάιε θαηαζηξνθή ηεο. Οη ηνπξθναιβαληθέο δπλάκεηο έδξαζαλ γξήγνξα θαη κε καλία, νη Ρψζνη πνιέκεζαλ κε γελλαηφηεηα ελψ νη Έιιελεο ζθνξπίζηεθαλ θαη θαηαδηψρηεθαλ θαη θνλεχζεθαλ απφ ην ηππηθφ. Οη Αιβαλνί έρνληαο εμνινζξεχζεη ηνπο επηδξνκείο, πξνρψξεζαλ ζε γεληθή ζθαγή ησλ θαηνίθσλ ηεο πφιεο, θνλεχνληαο άηνκα αλάκεζά ηνπο γπλαίθεο θαη παηδηά πνπ πιήξσζαλ κε ηε δσή ηνπο ηελ αγάπε γηα ειεπζεξία. Μεηαμχ ησλ ζπκάησλ θαη ν κεηξνπνιίηεο Άλζηκνο θαη ην ηεξαηείν ηνπ, νη νπνίνη ζθαγηάζηεθαλ ζην «Γξφκν ησλ Κξεκαζκέλσλ» (ζεκεξηλή νδφο Σαμηαξρψλ). Οη Ρψζνη ζηξαηηψηεο εληαθηάζηεθαλ θνληά ζην λεθξνηαθείν ησλ Σαμηαξρψλ, εθεί πνπ 40

48 αξγφηεξα ζεκεησλφηαλ ην «Κνηκεηήξην ησλ Ρψζσλ». Η ζπκθνξά ηεο Σξηπνιηηζάο παξέιπζε ηελ επαλάζηαζε, νη Σνχξθνη αλαθαηέιαβαλ ηηο πεξηνρέο θαη ζηηο 26 Μαΐνπ νη Ρψζνη εγθαηέιεηςαλ ηελ Πεινπφλλεζν. Οη πεξίπνπ Αιβαλνί πνπ έιαβαλ κέξνο ζηε θαηαζηνιή ηνπ θηλήκαηνο αξλήζεθαλ λα απνρσξίζνπλ απφ ηελ Πεινπφλλεζν. Αληηιακβαλφκελνη πσο βξίζθνληαλ ζε κηα πεξηνρή πινχζηα άξρηζαλ ηεο επηδξνκέο, ηηο ιεειαζίεο, ηνπο εκπξεζκνχο ηηο βηαηνπξαγίεο ελαληίνλ εκςχρσλ θαη αςχρσλ. Πφιεηο, ρσξηά, ζπλνηθίεο θαη κνλαζηήξηα αθαλίδνληαλ ζην πέξαζκά ηνπο ελψ ζπρλά αηρκαιψηηδαλ πξνζσξηλά άηνκα θαη δεηνχζαλ ιχηξα θαη ρξεσζηηθά νκφινγα πνπ ζα εμνθινχληαλ ηηο κέξεο ηηο ζπγθνκηδήο. Γηα ελλέα ρξφληα ηνλ «Καηαθαεκέλο Μορηά» κάζηηδε ε αιβαληθή ιαίιαπα πνπ νδήγεζε ζε εξήκσζε ηνπ ηφπνπ θαη αξαίσζε ηνπ πιεζπζκνχ, κε ηε κείσζε απφ ηελ επνρή πξηλ ηελ επαλάζηαζε λα θηάλεη ζην 1/3 ησλ θαηνίθσλ. Οη Σνχξθνη αδπλαηνχζαλ λα ηνπο εθδηψμνπλ θαη άξρηζαλ λα βιέπνπλ ζεηηθά ηελ χπαξμε νκάδσλ έλνπιε αληίζηαζεο κε δξάζε ελαληίνλ ησλ Αιβαλψλ, αξρίδνπλ έηζη λα βνεζνχλ κπζηηθά ηνπο Κιέθηεο. Μεηά απφ έληνλεο δηακαξηπξίεο, Σνχξθσλ θαηνίθσλ ηνπ Μνξέα ζηελ Πχιε, απνθαζίδεηαη λα αληηκεησπηζζεί απνηειεζκαηηθά πιένλ ην πξφβιεκα. Ο θαπεηάλ παζάο, Υαζάλ Σδαδαέξιε Μαληάινγινπ θιήζεθε ην 1779 λα αληηκεησπίζεη ηελ θαηάζηαζε θαη ζπκπξάηηνληαο κε ηηο άηαθηεο δπλάκεηο ησλ Κιεθηψλ, κεηαμχ ησλ νπνίσλ θαη ν παηέξαο ηνπ Θεφδσξνπ Κνινθνηξψλε, Κσλζηαληήο Κνινθνηξψλεο, μεθηλνχλ ηε δξάζε θαηά ηνπ θνηλνχ ερζξνχ. Οη Αιβαλνί πεξηθξνλνχλ ηηο πξνηάζεηο ησλ Σνχξθσλ θαη νρπξψλνληαη ζηελ Σξηπνιηηζά. Η πφιε πνιηνξθείηαη, αζθπθηηθφο θινηφο δεκηνπξγείηαη γχξσ ηεο θαη θαζψο είλαη αηείρηζηε θαη απξνθχιαθηε δέρεηαη δηαδνρηθέο επηζέζεηο. Ο Κνινθνηξψλεο αλαθέξεη πσο κφλν 700 Αιβαλνί θαηάθεξαλ λα δηαθχγνπλ. Σέηνηα ήηαλ ε καλία εθδίθεζεο, ψζηε κε ηα θεθάιηα ησλ ζθνησκέλσλ ρηίζηεθε ππξακίδα απφ αζβέζηε, θνληά ζηελ πεξηνρή ηεο ζεκεξηλήο πιαηείαο Άξεσο. Η ππξακίδα απηή κάιηζηα δηαηεξήζεθε κέρξη ην 1807 πνπ αλαγθάζηεθαλ νη θάηνηθνη λα ηελ θαηαζηξέςνπλ, θνβνχκελνη ηελ αληίδξαζε ηνπ λένπ δηνηθεηή ηνπ Μνξηά, Αξβαλίηε Βειή παζά, γηφ ηνπ Αιή παζά ησλ Ισαλλίλσλ. 7.3 Προεπαναστατική Τριπολιτσά ( ) Σελ ζιηβεξή απηή δεθαεηία αθνινχζεζε πεξίνδνο πεξηζπιινγήο θαη αλαζχληαμε ζηελ Σξηπνιηηζά. Η νηθνλνκηθή δσή είρε καξαδψζεη. Σνλ θάκπν ηεο πφιεο θαη ηα 41

49 πην εχθνξα θηήκαηα ηα είραλ ζηα ρέξηα ηνπο Σνχξθνη, πνιιά ρσξηά είραλ γίλεη ηζηθιίθηα θαη ράλνληαο έηζη ηελ απηνθπξηαξρία ηνπο, ε μαθνπζηή εκπνξνπαλήγπξεο ηνπ Ινπλίνπ, κε ηα νηθνλνκηθά νθέιε πνπ πξνζέθεξε είρε ζηακαηήζεη, ζβήλνληαο κηα παιηά παξάδνζε, ε θηελνηξνθία ε βηνηερλία θαη ην εμαγσγηθφ εκπφξην αληηκεηψπηδαλ ζνβαξά πξνβιήκαηα. αλ λα κελ ήηαλ απηέο ε θαηάζηαζε αξθεηά ηξαγηθή ην 1781 μέζπαζε κεγάιε επηδεκία παλψιεο πνπ κείσζε αθφκα πεξηζζφηεξν ηνλ πιεζπζκφ. Η εκπνξηθή χθεζε ήηαλ επηπρψο πξνζσξηλή. Με ηελ θπγή ησλ Γάιισλ εκπφξσλ απφ ηελ Πεινπφλλεζν ην 1770 θαη ηελ παξαθκή ηνπ γαιιηθνχ εκπνξίνπ νη ληφπηνη παξάγνληεο παίξλνπλ ζηγά ζηγά ην εκπφξην ζηα ρέξηα ηνπο. Δπαλήιζε έηζη ν ξπζκφο ζηηο δσέο ησλ θαηνίθσλ πνπ δεκηνχξγεζαλ λέν παξφλ. 13 Μεηά ηε ζπκθνξά ησλ Οξισθηθψλ νη Σνχξθνη θνβνχκελνη κηα λέα ζπλεξγαζία ησλ Διιήλσλ κε νξζφδνμν έζλνο θαη βιέπνληαο πσο κηα απφβαζε πην νξγαλσκέλε ζα είρε θαζνξηζηηθή ζεκαζία ζηελ εμέιημε ησλ πξαγκάησλ απνθάζηζαλ πσο ε πξσηεχνπζα ηνπ Μνξέα έπξεπε λα νρπξσζεί. Γηα ηελ ρξνλνινγία θαηαζθεπήο ηνπ επηάππινπ ηνίρνπο ν Άγγινο πεξηεγεηήο θαη ζπληαγκαηάξρεο Leake (Λίθ), πνπ πέξαζε δπν θνξέο απφ ηελ πξνεπαλαζηαηηθή Σξηπνιηηζά ην 1805 θαη ην 1806, αλαθέξεη ην Ο Λ. Κνληάθεο πξνζδηνξίδεη πσο νη εξγαζίεο άξρηζαλ ην 1786 θαη απφ έγγξαθν ηνπ 1833 πνπ αλήθεη ζε Γεκνγεξνληίαο Σξηπνιηηζάο, πιεξνθνξνχκαζηε πσο ε ρξνλνινγία θαηαζθεπήο ηνπ ήηαλ ραξαγκέλε ζε πιάθα ζηελ πχιε ηνπ Λενληαξίνπ, «1201» ηνπξθηθνχ έηνπο, δειαδή Σν ηνίρνο ήηαλ πέηξηλν θαη γηα ηελ αλέγεξζή ηνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ πιηθά απφ ηα αξραία ηεο Σεγέαο (αξραία κάξκαξα ζπκθσλα κε πεξηεγεηέο ηεο πφιεο ρξεζηκνπνηήζεθαλ θαη ζε άιια ηνχξθηθα θηίζκαηα ηεο Τπήξραλ ηέζζεξα κεγάια ηδακηά γηα ηελ θαηαζθεπή ησλ νπνίσλ ρξεζηκνπνηήζεθαλ αξραίνη πνιχηηκνη θίνλεο κε επηγξαθέο. 14 ) θαη άθζνλν θνλίακα. Ο Γάιινο πξφμελνο, γηαηξφο, ηζηνξηθφο θαη πεξηεγεηήο Pouqueville (Πνχθεβηι) έκεηλε επί δέθα νιφθιεξνπο κήλεο «ππφ επηηήξεζηλ» ζηελ πφιε, ηα ρξφληα θαη ηνπ νθείινπκε, εθηφο ησλ άιισλ, πνηθίιεο ηνπνγξαθηθέο θαη πνιενδνκηθέο πιεξνθνξίεο γηα ηελ Σξηπνιηηζά ηελ επνρή ηεο Σνπξθνθξαηίαο. Απφ ην ζθαξίθεκα ηεο πφιεο πνπ ζρεδίαζε ν ίδηνο αληινχκε πνιιά ζηνηρεία π.ρ. ηε ζέζε ησλ ηνπξθηθψλ ηδακηψλ, ηνπ ζεξαγηνχ θ.α. Αιιά θαη ηεο κεγάιεο ηάπηαο (κεγάιν θαλνληνζηάζην), πνπ ήηαλ κηθξφ ηεηξάγσλν θξνχξην ζην λνηηνδπηηθφ χςσκα ηεο πφιεο (ζην ζθαξίθεκα αλαγξάθεηαη σο Château) φπνπ ππήξραλ θαλφληα κε ην ζήκα ηνπ Αγ. 13 Γξηηζφπνπινο Σ., νπ. άλσ, ζει. 373, 374,376, 389, Γξηηζφπνπινο Σ., νπ. άλσ, ζει

50 Εικόνα 7.4: Τοπογραθηθό ζτεδηάγρακκα ηες Τρηποιηηζάς ηοσ 1799 ηοσ Pouqueville, ποσ ζσλέζεζε ο Barbie de Bocage (Voyage en Moree, ηοκ A', Παρίζη, Γρεγοράθες Ν., οπ άλω ζει. 23) 43

51 Μάξθνπ, βελεηζηάληθα ιάθπξα, θαη απνηεινχζε έλα είδνο Αθξφπνιεο. Η ηάπηα είρε ηε κνξθή ελφο ηεηξάγσλνπ νρπξψκαηνο κε ηέζζεξεηο πξνκαρψλεο γηα ππξνβνιηθφ. Μαο πιεξνθνξεί πσο ε πφιε είρε εκβαδφλ m 2 αθφκα θαη γηα ηα αθξηβή κεγέζε ηνπ ηνίρνπο, πεξίκεηξν m, χςνο 5,50 m, πιάηνο 2 m θαη ππνζηεξηδφηαλ απφ 13 κάθξνπο θαη 14 κεγάινπο πχξγνπο θαζψο θαη απφ επηά πχιεο. Οη πχιεο απηέο ήηαλ: 1) ηνπ Ναππιίνπ, ήηαλ επηρξπζσκέλε θαη επηζεκφηεξε απφ φιεο, βξηζθφηαλ αλαηνιηθά ηεο πφιεο πξνο ηελ θαηεχζπλζε ηνπ δξφκνπ πνπ νδεγνχζε ζην Ναχπιην. Η πχιε απηή βξηζθφηαλ εθαηνληάδεο κέηξα καθξηά απφ ηνλ άμνλα ηεο ζεκεξηλήο εηζφδνπ ηεο πφιεο θαη πηζαλψο ε νδφο Κχπξνπ λα ηαπηίδεηαη κε ηελ νδφ πνπ νδεγνχζε απφ ηελ πιαηεία κέρξη ηελ πχιε. 2) ησλ Καιαβξχησλ, βξηζθφηαλ βφξεηα ηεο πφιεο, κε θαηεχζπλζε πξνο Μαληηλεία, ε πχιε βξηζθφηαλ πην αξηζηεξά απφ ηε ζεκεξηλή Καιαβξχησλ, πεξίπνπ ζηε θαηεχζπλζε ηε Αγ. Βαξβάξαο. 3) ηεο Καξχηαηλαο, πξνο ηα λνηηνδπηηθά κε θαηεχζπλζε πξνο νξεηλή Γνξηπλία. 4) ηνπ Αγίνπ Αζαλαζίνπ, αλάκεζα απφ ηε κεγάιε ηάπηα θαη ηελ πχιε ηεο Καξχηαηλαο. 5) ηνπ εξαγηνχ, πνπ ήηαλ κηθξή πχιε θνληά ζηελ πχιε Καιαβξχησλ, ε ζεκεξλή νδφο Καιαβξχησλ νδεγεί πξνο απηή ηελ πχιε. 6) ηνπ Λενληαξίνπ, κε θαηεχζπλζε ην ζεκεξηλφ δξφκν γηα Καιακάηα. 7) ηνπ Μπζηξά, λνηηαλαηνιηθά ηεο πφιεο κε θαηεχζπλζε ην ζεκεξηλφ δξφκν πξνο πάξηε Σεγέα. Ο Φσηάθνο, πξψηνο ππαζπηζηήο ηνπ Κνινθνηξψλε, ζηα «Απνκλεκνλεχκαηα πεξί ηεο Διιεληθήο επαλαζηάζεσο» αλαθέξεη πσο ζε θάζε πχιε ππήξρε κηα ηάπηα κε θαλφληα θαη αλάκεζα ηνπο ππήξραλ θαη άιιεο ηάπηεο κε πνιεκφηξππεο γηα ιηαλνληνχθεθα. Σν ηνίρνο δελ άιιαμε ηελ πνιενδνκία ηεο πφιεο, ε νπνία έκεηλε θαη πάιη έλαο ηνπξθηθφο ζρεκαηηζκφο, δηαθέξνληαο ξηδηθά απφ ηηο γεηηνληθέο νρπξσκέλεο βελεηζηάληθεο πφιεηο, φπσο ην Ναχπιην θαη ηε Μνλεκβαζηά. Η εηθφλα ηεο πφιεο ήηαλ απηή κηαο θαζαξά νζσκαληθήο πφιεο κε κεγάιε έθηαζε. ηνλ πεξηθιεηζκέλν ρψξν απφ ην ηνίρνο ππήξραλ πξάζηλν. πιαηάληα,θήπνη, ρσξάθηα αθφκα, έιε θαη ην ζεξάγην ηνπ Μνξά - Βαιεζή θνζκνχζαλ άιζε απφ θππαξίζζηα 44

52 Εικόνα 7.5 : Δεύηερο τεηρόγραθο ζτέδηο ηοσ Barbie de Bocage γηα ηελ Τρηποιηηζά. Τα δσο ασηά ζτέδηα έτοσλ κεγάιο ελδηαθέρολ γηα ηελ «ηοπογραθηθή αλαγλώρηζε» ηες πόιες θαη ηες περηοτής ηες, έτοσλ όκως αλαθρίβεηες ζηης ιεπηοκέρεηες, ταραθηερηζηηθό ηοσς είλαη ε δσζαλάιογε αλαπαράζηαζε ηωλ δσο θύρηωλ θηηρηαθώλ ζσγθροηεκάηωλ ηες πόιες, ηες αγοράς θαη ηοσ ζεραγηού (Τζαθόποσιος Παλαγηώηες, οπ. άλω, ζει. 302, 298) Σν εξάη ηνπ παζά, ην θέληξν ησλ απνθάζεσλ γηα φιν ην Μνξέα, ην έρηηζαλ νη Σνχξθνη ζην βνξεηναλαηνιηθφ άθξν ηεο πφιεο αλάκεζα ζηελ πχιε ησλ Καιαβξχησλ θαη ηνπ Ναππιίνπ θνιιεηά ζηα ηείρε κε δηθή ηνπ πχιε, ζηελ πεξηνρή πνπ ζήκεξα βξίζθεηαη ε πιαηεία ηνπ Άξεσο, δηακεηξηθά αληίζεηα απφ ηε κεγάιε ηάπηα. Σν ρψξν απηφ είραλ δηαιέμεη θαη νη Δλεηνί γηα ην δηνηθεηήξηφ ηνπο. Σν θηίζκα ήηαλ νηθνδνκεκέλν ζε δπν πηέξπγεο πνπ ζρεκάηηδαλ δπν απιέο. Ήηαλ μχιηλν θαηά ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ θαη κπνξνχζε λα ρσξέζεη άηνκα. ηέγαδε ρψξνπο δηνίθεζεο θαη απνλνκήο δηθαηνζχλεο, ηα ραξέκηα, ηε θπιαθή θαη βνεζεηηθνχο 45

53 ρψξνπο (ζηάβινπο, απνζήθεο ηξνθίκσλ θ.α.). ηα επάλσ δηακεξίζκαηα έλαο δηάδξνκνο απφ ηνλ εμψζηε νδεγνχζε ζηε θξνπξά ηνπ παζά, πνπ ήηαλ κηζζνθφξνη Αιβαλνί θαη ζηνπο θνηηψλεο, φπνπ έκελαλ 400 ηππείο, πνπ ήηαλ ε ηαθηηθή θξνπξά. Ο Πνχθεβηι θαηαιήγεη κε ηελ παξαηήξεζε πσο ηειηθά ην ζεξάη ήηαλ έλα μερσξηζηφ ρσξηφ κέζα ζηελ πφιε. Οη δξφκνη ζχκθσλα κε φινπο ηνπ πεξηεγεηέο, Leake (1805), Gell (1805), Bramsem (1814) ήηαλ ζηελνί, βξψκηθνη, ειηθνεηδείο, κε ιηζφζηξσζε κφλν ζηε κέζε δηαθφπηνληαλ απφ γεθπξάθηα πάλσ απφ αλνηρηά ξεχκαηα, πνπ ζπγρξφλσο ρξεζίκεπαλ σο νρεηνί αθαζάξησλ, ιπκάησλ ρσξίο πξνθχιαμε. Μφλν ν θεληξηθφο δξφκνο ηνπ παδαξηνχ (εηθ. 7.6), πνπ απνηειεί έλα απφ ηα ηξία ζπζηαηηθά ζηνηρεία ηεο ηζιακηθήο πνιενδνκίαο καδί κε ην ζεξάη θαη ην εκπνξηθφ θέληξν, ήηαλ πιαθφζηξσηνο κε ελαιιαζζφκελν πιάηνο θαη θαηεχζπλζε, πιαηζησκέλνο κε φκνξθα θαηαζηήκαηα δηαπέξλαγε ηελ πφιε απφ βνξξά πξνο ην λφην, μεθηλψληαο απφ ηελ πχιε ηνπ Λενληαξίνπ, ζην χςνο πνπ ζήκεξα βξίζθεηαη ε «βίιια ηνπ Σνπξθνβαζίιε», ζπλέρηδε απφ ηε ζεκεξηλή νδφ Γεθάδνπ ε νπνία έηεκλε ηελ Καιακψλ ιίγν πάλσ απφ ηελ πιαηεία Βαιηεηζίνπ θαηέβαηλε ηελ νδφ Σαμηαξρψλ, δηέζρηδε ηελ ζεκεξηλή θεληξηθή πιαηεία δηαγσλίσο θαη θαηέιεγε απφ ηελ νδφ Κέλλεληπ είηε ζην εξάη ζηε ζεκεξηλή πιαηεία Άξεσο, είηε ζηελ πχιε Καιαβξχησλ. ην θέληξν ηεο πφιεο δεκηνπξγήζεθε ην Kulilie (θνπιηγηέ εηθ. 7.9), γλσζηφο νζσκαληθφο ζεζκφο πνπ ήηαλ ζπγθξφηεκα δεκφζησλ θαη θνηλσθειψλ θηεξίσλ ζξεζθεπηηθνχ, θνηλσληθνχ θαη νηθνλνκηθνχ ραξαθηήξα (εκπνξηθά θηίξηα, εξγαζηήξηα, ινπηξά, ηδακηά, λνζνθνκεία). Η πξφζβαζε ζηελ πεξηνρή απηή γηλφηαλ απφ δηραισηνχο δξφκνπο πνπ μεθηλνχζαλ απφ ηηο εηζφδνπο ησλ νηθηζκψλ. Σν θνπιηγηέ εθηηλφηαλ ζε φιε ηελ πεξηνρή απφ ην ζεκεξηλφ Γεκαξρείν ηεο πφιεο κέρξη ηελ θεληξηθή πιαηεία (Αγ. Βαζηιείνπ), ζπκπεξηιακβαλνκέλεο θαη ηεο πιαηείαο Πεηξηλνχ. Δθεί ήηαλ ρσξνζεηεκέλα ηα ζεκαληηθφηεξα κνπζνπικαληθά θηίξηα, ηα ηδακηά, ν πχξγνο ηνπ ξνινγηνχ (έλαο πχξγνο ιηζφθηηζηνο, κε εζσηεξηθή ζθάια σο ηελ θνξπθή φπνπ βξηζθφηαλ ν κεραληζκφο), ηα ράληα, ηα ινπηξά θαζψο θαη ηα ηξία είδε αγνξάο (ηζαξζί, κπεδεζηέλη, παδάαξ). Η δηαδηθαζία δηακφξθσζεο ηνπ θέληξνπ θαη θαίλεηαη πσο αμηνπνηήζεθε θάπνηα πθηζηάκελε θαηάζηαζε. Με ηελ παξαπάλσ πεξηγξαθή ηεο 15 Μνπηζφπνπινο Νηθφιανο, νπ. άλσ, ζει Γξεγνξάθεο Ν., νπ άλσ ζει 24, 36, Γξεγνξάθεο Ν., νπ άλσ ζει Πεηξνλψηεο Αξγχξεο, νπ. άλσ, ζει Σξίπνιε Αλάπιαζε Ιζηνξηθνχ Κέληξνπ, νπ. άλσ 46

54 ράξαμεο ηνπ θεληξηθνχ εκπνξηθνχ δξφκνπ, θαλέλαο απφ ηνπο δπν θιάδνπο ηεο πφιεο δελ επζεία πξφζβαζε ζην ρψξν ηνπ ηδακηνχ, γεγνλφο πνπ θαηά ηελ λννηξνπία ησλ Οζσκαλψλ απαγνξεπφηαλ σο έλδεημε ζεβαζκνχ ζηελ ηεξφηεηα ηνπ ρψξνπ. Ο θεληξηθφο δξφκνο ηεο πφιεο πηζαλφηαηα πξνυπήξρε θαη έγηλε κηα έκκεζε πξνζέγγηζε ηνπ αξρηθνχ ηεο θέληξνπ ζην ηππηθφ ηζιακηθφ θέληξν. Εικόνα 7.6 : Ο δρόκος ηες αγοράς.(τζαθόποσιος Παλαγηώηες, οπ. άλω, ζει. 309) 47

55 Εικόνα 7.7 : Το ζσγθρόηεκα θηηρίωλ ηοσ θέληροσ ηες οζωκαληθής Τρίποιες.(Τζαθόποσιος Παλαγηώηες, οπ. άλω, ζει. 310) Γχξσ απφ ην θνπιηγηέ, φπσο επέβαιε ε ηζιακηθή πνιενδνκηθή ηππνινγία δηακνξθψζεθε δαθηπιηνεηδψο, κηα θεληξηθή πεξηνρή κε απνθιεηζηηθά παξαγσγηθέο θαη εκπνξηθέο ιεηηνπξγίεο, κε ππθλφ πνιενδνκηθφ ηζηφ θαη κε ππνρξεσηηθά ηζφγεηα θηίζκαηα. Πεξηκεηξηθά απηήο ηεο δψλεο αλαπηχρζεθαλ, κε αξαηφ ηζηφ νη ζπλνηθίεο, αξηζκψληαο ζπρλά κφλν ειάρηζηα ζπίηηα. Ήηαλ απηφλνκεο θαηλνκεληθά άζρεηεο κεηαμχ ηνπο πεξηνρέο θαηνηθίαο, πνπ σζηφζν ζπλδένληαλ νξγαληθά κεηαμχ ηνπο κε ηε ιεηηνπξγία ηεο αγνξάο. ηα φξηα ηνπ νηθηζκνχ πεξηιακβάλνληαλ θήπνη, ιηβάδηα δάζε, ψζηε ε ιεηηνπξγία ηνπ λα είλαη φζν ην δπλαηφλ απηφλνκε. 48

56 Εικόνα 7.8 : Τρηποιηηζά - Τδακί, ηοσ c. Wordsworth Χαιθογραθία (Γρεγοράθες Ν., οπ άλω ζει. 27) Οη ζπλνηθίεο ήηαλ ρσξηζηέο αλά ζξεζθεπηηθή ελφηεηα, ηφπν θαηαγσγήο ή επάγγεικα. ηελ Σξίπνιε είλαη αθφκα γλσζηέο θάπνηεο ζπλνηθίεο θαη δηαηεξνχλ ηα νλφκαηα απηά, φπσο ηα «Γεκεηζαλίηηθα» (γχξσ απφ ηελ νδφ Θενθηινπνχινπ), ηα «Ρνπκειηψηηθα» ( γχξσ απφ ηελ νδφ Καθιακάλνπ, θαη ηελ νδφ Παιιαληίνπ) θαη νη δπν δειψλνπλ ηφπν θαηαγσγήο, ή ε ζπλνηθία ηνπ «Αγηνηαμηάξρε». ιεο νη ρξηζηηαληθέο ζπλνηθίεο ήηαλ θησρηθέο θαη ζε επαθή πεξηκεηξηθά κε ην ηείρνο. Η θαηάζηαζε ησλ θηηξίσλ ήηαλ άζιηα, θαζψο νη επηηξεπφκελνη ηξφπνη δφκεζεο πεξηειάκβαλαλ επηειή πιηθά, ηνχβια σκά θαη μχια, κε απνηέιεζκα νη κεγάιεο ππξθαγηέο, ηδηαίηεξα ζηα ππθλνδνκεκέλν εκπνξηθφ θέληξν λα απνηειεί κάζηηγα. Οη πιεηνςεθία ησλ θαηαζθεπψλ, ηφζν ησλ εκπνξηθψλ φζν θαη ησλ θαηνηθηψλ, έδηλε ηελ εληχπσζε παξαπεγκάησλ, ησλ νπνίσλ ζπρλά έρνπκε πεξηγξαθέο απφ πεξηεγεηέο πνπ έκελαλ έθπιεθηνη. 20 Μφλν ην ράλη πεξηγξάθεηαη ζα ζηέξεν θηίζκα απφ πέηξα θαη αζθαιηζκέλν κε πφξηα εληζρπκέλε απφ ζίδεξν. Οη ξαγηάδεο δνχζαλ ζε ηζφγεηα, επηειή πιίλζηλα ζπίηηα πνπ πνιιέο θνξέο δελ είραλ θαλ ηαβάλη κε ην ρηφλη λα κπαίλεη κέζα, ρεηξφηεξεο ήηαλ νη θαιχβεο ησλ πην θησρψλ πνπ θαηνηθνχζαλ δίπια απφ ηα ηείρε. Οχηε θαη ηα ζπίηηα ησλ θπξίαξρσλ ήηαλ φκσο εληππσζηαθά θαιχηεξα. 21 Ο Πνχθεβηι αλαθέξεη φηη θάπνηνη Σνχξθνη είραλ κεγάιεο νηθίεο αιιά ρηηζκέλεο ρσξίο γνχζην. Ο Γάιινο κλεκνλεχεη αθφκα θαη ηνλ πεξίθεκν 20 Σξίπνιε Αλάπιαζε Ιζηνξηθνχ Κέληξνπ, νπ. άλσ 21 Πεηξνλψηεο Αξγχξεο, νπ. άλσ, ζει

57 πιάηαλν θνληά ζηελ αγνξά, ζην θέληξν ηεο πφιεο απφ φπνπ θξεκνχζε ν Μνξά Βαιεζήο ηνπ Έιιελεο Αξκαηνινχο θαη Κιέθηεο ηνπ Σα φξηα κεηαμχ ηδησηηθνχ θαη δεκφζηνπ ρψξνπ ήηαλ αλχπαξθηα. πνηνο ήζειε έρηηδε φπνπ ήζειε αδηαθξίησο, δεκηνπξγψληαο έηζη κηα ραψδε θαηάζηαζε. Ο πνιενδνκηθφο ηζηφο ησλ νηθηζκψλ δηακνξθσλφηαλ ηπραία, κε απζαίξεηεο παξεκβάζεηο ησλ θαηνίθσλ, θαη ήηαλ εληειψο αθαλφληζηνο θαη δαηδαιψδεο, κε κηθξά θαη φρη ζηαζεξά πιάηε δξφκσλ. Σν ίδην αθαλφληζην ήηαλ θαη ην ζρήκα ησλ νηθνπέδσλ, πνπ δηακνξθψλνληαλ κε πιήξε πνιενδνκηθή αλαξρία θαη κε ηάζε κεγάινπ θαηαθεξκαηηζκνχ ηεο γεο. 23 Η ζρέζε ηνπ ειεχζεξνπ δεκφζηνπ θαη ηνπ ηδησηηθνχ ρψξνπ ήηαλ εμαηξεηηθά κηθξή, γχξσ ζην 7%. Έλα αθφκα ραξαθηεξηζηηθφ ησλ κνπζνπικαληθψλ πφιεσλ πνπ δηέζεηε ε πφιε ήηαλ ε έιιεηςε θάζε είδνπο αζηηθνχ εμνπιηζκνχ θαη ππνδνκψλ γηα ηηο βαζηθέο ιεηηνπξγίεο απνρέηεπζεο, θαζαξηφηεηαο θαη εμσξατζκνχ. Απνκεηλάξη ηεο νζσκαληθήο πξαθηηθήο δπζηπρψο παξακέλεη ν αλνηθηφο αγσγφο αζηηθψλ ιπκάησλ ηνπ ξέκαηνο ζηε Βνιηκή. Η πνιενδνκηθή απηή πξαγκαηηθφηεηα έρεη ζθξαγίζεη θαη ηελ ζχγρξνλε πφιε, θαζφξηζε ηε δνκή θαη ηε ζπγθξφηεζή ηεο σο πξνο ηηο ρξήζεηο γεο (δψλε εκπνξίνπ ζην θέληξν), ην είδνο ηεο κεηέπεηηα νηθηζηηθήο αλάπηπμεο (δαθηπιηνεηδήο) θαη ηνπο άμνλεο επηθνηλσλίαο ηεο (αθηηλνεηδήο). ηελ νζσκαληθή πεξίνδν, ηνπιάρηζηνλ κέρξη ηα κέζα ηνπ 19 νπ αηψλα πνπ έγηλε πξνζπάζεηα ζηαδηαθά απφ ην 1839 κέρξη ην 1891 γηα εθζπγρξνληζκφ θαη «εμεπξσπατζκφ» ηεο ρψξαο, πνιενδνκηθή λνκνζεζία δελ ππήξρε θαη ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο εθαξκφδνληαλ νη βπδαληηλνί θαλφλεο. Απφ ηελ πξνζπάζεηα απηή ε Σξίπνιε δελ κπφξεζε λα επσθειεζεί, φπσο άιιεο πφιεηο π.ρ. Θεζζαινλίθε γηαηί δελ βξηζθφηαλ πιένλ θάησ απφ νζσκαληθή θπξηαξρία. Με απνηέιεζκα λα δηαζψδνληαη ζηε ζεκεξηλή πνιενδνκηθή πξαγκαηηθφηεηα παξαδνζηαθά νζσκαληθά ραξαθηεξηζηηθά. ην ηέινο ηνπ 18 νπ αηψλα ε πφιε ήηαλ πιένλ κηα κεγάιε ηνπξθφπνιε ήηαλ ππθλνθαηνηθεκέλε κε θαηνίθνπο, κε πνζνζηφ Σνχξθσλ 25 30%.Γελ ήηαλ πιένλ κφλν ε πξσηεχνπζα ηνπ Μνξέα αιιά θαη ην θέληξν ηεο ρψξαο. Η κεηαθνξά πξντφλησλ γηα ην εμσηεξηθφ εκπφξην πξνο ηα ιηκάληα, γηλφηαλ κέζσ απηήο θαζψο φινη νη δξφκνη μεθηλνχζαλ απφ ην δηνηθεηηθφ θαη νηθνλνκηθφ θέληξν, ηελ Σξηπνιηηζά Γξεγνξάθεο Ν., νπ άλσ ζει Σξίπνιε Αλάπιαζε Ιζηνξηθνχ Κέληξνπ, νπ. άλσ 24 Γξηηζφπνπινο Σ., νπ. άλσ, ζει. 389,

58 Εικόνα 7.9 : Τοπογραθηθό οζωκαληθής Τρηποιηηζάς ζηης αρτές ηοσ 19οσ αηώλα ηοσ Π. Η. Τζαθόποσιοσ (Πεηρολώηες Αργύρες, οπ. άλω, ζει. 187) 51

59 ην ηνπνγξαθηθφ ηνπ Π. Σζαθφπνπινπ, αλαθέξνληαη φια ηα πνιενδνκηθά ζηνηρεία πνπ αλαιχζεθαλ θαη δίλεηαη κε ηνλ πιένλ παξαζηαηηθφ ηξφπν ε δηακφξθσζε πνπ πηζαλφηαηα είρε ε πφιε ηα ρξφληα ηεο Σνπξθνθξαηίαο. ηελ έλαξμε ηνπ 19 νπ αηψλα ηφζν νη Ρψζνη φζν θαη νη Γάιινη πνπ θαηείραλ ηα Δπηάλεζα πξνζπαζνχζαλ λα πξνζειθχζνπλ ηνπο Έιιελεο σο ζπκκάρνπο ελαληίνλ ηεο Σνπξθίαο. ηε Μάλε κάιηζηα φπνπ είλαη ην νξκεηήξην θαη ην αζθαιέο θαηαθχγην ησλ Κιεθηψλ, γίλεηαη αληαιιαγή πνιεκνθνδίσλ κεηαμχ Κιεθηψλ θαη Γάιισλ. Οη θαηαθηεηέο αληηιήθζεθαλ ηελ θαηάζηαζε θαη κε ηελ αλεζπρία πσο νη μέλεο δπλάκεηο επέβιεπαλ ζηελ θαηάιεςε ηνπ Μνξηά έδσζαλ κεγαιχηεξε πξνζνρή ζηελ νξγάλσζε ηεο ρψξαο, δηνξίδνληαο σο Μνξά Βαιεζή ηνλ γηφ ηνπ Αιή παζά, Βειή παζά ην Ο Βειήο παζάο έθεξε καδί ηνπ άληξεο θπξίσο Αιβαλνχο θαζψο θαη Ηπεηξψηεο ηερλίηεο, ρξπζνρφνπο απφ ηνπο Καιαξχηεο, ραιθνπξγνχο, ζηδεξνπξγνχο, ξάθηεο θαη πθαληέο απφ ην πξάθν, πιέθηεο πθαληψλ ζεηξηηηψλ (γατηαληψλ), ζαλδαινπνηνί θαη βπξζνδέςεο πνπ εγθαηαζηάζεθαλ ζηελ πφιε, ηφλσζαλ ηελ αγνξά θαη δίδαμαλ θαηλνχξηεο, εμειηγκέλεο κεζφδνπο. Δπί ηεο θπξηαξρίαο ηνπ ππήξμαλ πνιιέο κεηαβνιέο αλ θαη νη ελέξγεηέο ηνπ είλαη δχζθνιν λα εξκελεπηνχλ. Πεξηπνηήζεθε ππεξβνιηθά ηνπ Έιιελεο πξνεζηνχο θαη ηνπο παξαρψξεζε ζεκαληηθά νηθνλνκηθά νθέιε ελψ πεξηθξφλεζε ηνπο Σνχξθνπο Αθνινπζνχζε ηελ πνιηηηθή ηνπ παηέξα ηνπ έρνληαο ζαλ πηζαλή πξννπηηθή ηελ έλσζε ηεο Πεινπνλλήζνπ κε ηελ Ήπεηξν. Πεξηπνηφηαλ ηνπ Έιιελεο θαη παξαγθψληδε ηνπο Σνχξθνπο. Γπζαξεζηεκέλνη απφ ηεο ζηάζε ηνπ, Σνχξθνη αμησκαηνχρνη θαη νξηζκέλνη πξνεζηνί, ζπλσκφηεζαλ ελαληίνλ ηνπ θαη θαηάθεξαλ λα πεηχρνπλ ηε κεηάζεζή ηνπ πέληε κφιηο ρξφληα αξγφηεξα, ην 1812, θέξλνληαο θαη ην ηέινο ηεο θαιήο κεηαρείξηζεο ησλ ππφδνπισλ. Παξ φιεο ηηο δχζθνιεο ζπλζήθεο πνπ επηθξαηνχζαλ ζηελ πφιε, θάησ απφ ην θαρχπνπην βιέκκα ησλ θαηαθηεηψλ, ηελ έθδειε θαρππνςία ησλ επηζήκσλ θαη κε, Οζσκαλψλ αιιά θαη ηελ ρσξίο ιφγν πξνζπκία θαθνπνίεζεο φζσλ ζεσξνχληαλ χπνπηνη αλαπηχρζεθε κεγάιε Φηιηθή δξαζηεξηφηεηα θαη ζεκεηψζεθαλ Φηιηθέο πξσηνβνπιίεο, ρσξίο ζρεδφλ θακία λα κελ αληηιεθζεί ε δηνίθεζε. ε απηφ βνήζεζε βέβαηα θαη ην γεγνλφο πσο ηα ρξφληα πνπ αθνινχζεζαλ, ε ζέζε ηνπ δηνηθεηή ηεο Πεινπνλλήζνπ άιιαμε πνιιά ρέξηα ζε ζχληνκν ρξνληθφ δηάζηεκα. Σν Βειή παζά 25 Γξηηζφπνπινο Σ., νπ. άλσ, ζει

60 δηαδέρζεθε ν Ίηδειη Αρκέη παζάο, ζηε ζπλέρεηα ν αθήξ Αρκέη, ν Αιή παζάο, Ικβξαρήκ παζάο πάξηαιεο θαη ηέινο ν Υνπξζίη παζάο, ν νπνίνο ηνλ Ιαλνπάξην ηνπ 1821 ζηάιζεθε ζε απνζηνιή ζηα Ισάλληλα ελαληίνλ ηνπ Αιή παζά, πεξίνδν πνπ νη επαλαζηαηηθέο ζθέςεηο άξρηδαλ λα γίλνληαη πξάμεηο. Σν 1820 ε πφιε αξηζκνχζε πιεζπζκφ κεγαιχηεξν ησλ θαηνίθσλ, απφ ηνπο νπνίνπο ήηαλ Έιιελεο, Σνχξθνη, θαη 400 Δβξαίνη. Σν πλεχκα ηεο Φηιηθή Δηαηξείαο εκθπζήζεθε ζηελ Πεινπφλλεζν ην θζηλφπσξν ηνπ Μέζα ζηα επφκελα ρξφληα νη Φηιηθνί θάηνηθνη ηεο Σξηπνιηηζάο απμήζεθαλ θαη επαλαζηαηηθφο άλεκνο άξρηζε λα πλέεη ζηελ Πεινπφλλεζν απφ ην θζηλφπσξν ηνπ (Γλσξίδνπκε γηα 40 Σξηπνιηηζηψηεο θηιηθνχο θαη 200 ζπλνιηθά Αξθάδεο, κε ζεκαληηθφηεξνπο ηνπο αδειθνχο έθεξε, πνπ πξνζέθεξαλ ζεκαληηθφ έξγν ζηε Φηιηθή Δηαηξεία, δηέζεζαλ φιε ηελ ηεξάζηηα πεξηνπζία ηνπο ζηνλ αγψλα, πήξαλ ελεξγφ κέξνο ζε απηφλ θαη πέζαλαλ πάκπησρνη. 26 ) ε έθζεζε ησλ Φηιηθψλ αλαθέξεηαη πσο ζην Μνξηά ε ηνπξθηθή δχλακε αλεξρφηαλ ζε ελψ ε έλνπιε ειιεληθή ζε Η δξάζε ησλ Φηιηθψλ θαη ε πξνεηνηκαζία ηεο εζληθήο εμέγεξζεο ησλ Διιήλσλ, πξνεηνηκάδνληαλ κε πξνζεθηηθά βήκαηα θαη κπζηηθφηεηα γηα λα κελ έρεη ηελ ηχρε ηνπ Εικόνα 7.10 : Έλα από ηα θαλόληα ποσ βρίζθοληαλ ζηο ηείτος ηες Τρηποιηηζάς, έτεη κήθος 2,35m, δηάκεηρο 9 πόληοσς θαη πάτος 8 πόληοσς (Γρεγοράθες Ν., οπ άλω ζει. 37) Γξηηζφπνπινο Σ., Ιζηνξία ηεο Σξηπνιηηζάο, Έθδνζηο Δλψζεσο Σξηπνιηηψλ Αηηηθήο, Αζήλαη 1976, ηφκνο Β, ζει. 2,

61 54

62 8. Η επαναζηαηική περίοδος ( ) Οη Σνύξθνη είραλ ππνςηαζζεί ηηο θηλήζεηο ησλ Διιήλσλ θαη θάιεζαλ όινπο ηνπο Έιιελεο εγέηεο λα παξνπζηαζηνύλ ζηελ Σξίπνιε γηα λα δώζνπλ εγγπήζεηο. Οη ππνςίεο γξήγνξα έγηλαλ πξαγκαηηθόηεηα κε ηηο πξώηεο επηζέζεηο ησλ επαλαζηαηεκέλσλ Διιήλσλ. ε απνγξαθή ηνπ Ρήγα Παιακίδε ην 1828, κεηά από εληνιή ηνπ Κπβεξλήηε Ισάλλε Καπνδίζηξηα, ζηελ πξηλ από ηε επαλάζηαζε πόιε δνύζαλ 750 ηνύξθηθεο νηθνγέλεηεο πνπ θαηείραλ 460 εξγαζηήξηα θαη 10 ράληα θαη ειιεληθέο νηθνγέλεηεο πνπ θαηείραλ 96 εξγαζηήξηα θαη 8 ράληα. Η Αξθαδίαο έγηλε ζύληνκα ην θέληξν ησλ επηρεηξήζεσλ ησλ Διιήλσλ, όπσο θαη ησλ αλεθνδηαζκώλ, ησλ αλαθαηαηάμεσλ, αθόκα θαη δσλώλ αζθαιείαο θαη ιεηηνπξγίαο αζθαιώλ νξκεηεξίσλ, κε ηελ ίδξπζε ζηαζεξώλ ή πξνζσξηλώλ, θαλεξώλ ή θξπθώλ ζηξαηνπέδσλ. Σηο πξώηεο αηπρείο γηα ηνπο Έιιελεο, κάρεο, δηαδέρηεθε ε λίθε ζην Λεβίδη, θαη ζηε ζπλέρεηα ζην Βαιηέηζη θαη ζηα Βέξβελα πνπ εμύςσζαλ ην εζηθό ηνπο. Η Σξηπνιηηζά ιόγσ ηεο θύζεο ηεο, σο θέληξν εμνπζίαο, αιιά θαη ηεο ζέζεο ηεο, από ηηο πξώηεο κέξεο ηεο εμέγεξζεο, γέκηζε αζθπθηηθά κε ηνύξθηθν πιεζπζκό από ηηο γύξσ πεξηνρέο θαη έλνπινπο ζηξαηηώηεο. Παξάιιεια νη Έιιελεο ηεο πόιεο, όζνη είραλ δειαδή απνκείλεη θαζώο νη πεξηζζόηεξνη άληξεο θαη εηδηθόηεξα νη λένη είραλ ήδε θύγεη θαη έπαηξλαλ κέξνο ζηελ επαλάζηαζε, εγθαηέιεηπαλ ηελ πόιε γηαηί δελ άληεραλ πιένλ ηελ θαθνκεηαρείξηζε πνπ βξηζθόηαλ ζην δελίζ ηεο. Από ην Μάξηε ηνπ 1821 ε Σξηπνιηηζά βξηζθόηαλ ζε δηαξθή ζπλαγεξκό θαη αλαζηάησζε. Γελ ήηαλ πιένλ ην αζθαιέο θέληξν ηεο πεξηνρήο. Απνηεινύζε ηελ πνιππόζεηε θαηάθηεζε ησλ εμεγεξκέλσλ θαζώο κε ηελ θαηάιεςή ηεο ζα εδξαησλόηαλ ε επαλάζηαζε. Απηή ε πξώηε εζηία ηνπξθηθήο αληίζηαζεο θαη απεηιήο έπξεπε λα αληηκεησπηζζεί ην ζπληνκόηεξν δπλαηό. Οη θαηαθηεηέο ζα απνζαξξύλνληαλ ελώ νη Έιιελεο ζα εληζρύνληαλ, πηζηεύνληαο πσο ε λίθε είλαη κε ην κέξνο ηνπο, θαηαθηώληαο ζηε ζπλέρεηα νιόθιεξε ηελ Πεινπόλλεζν. Σνλ Ινύλην ηνπ 1821 μεθίλεζε ε πνιηνξθία ηεο Σξηπνιηηζάο, κε επηθεθαιή ηνλ Θεόδσξν Κνινθνηξώλε, πνπ θξάηεζε ηέζζεξεηο κήλεο. Όιν ηνλ Ινύλην θαη ηνλ Ινύιην εμειίζζνληαλ κάρεο θαη αθξνβνιηζκνί. Πξνο ην ηέινο ηνπ Ινπιίνπ θαη κέρξη ηελ άισζε ηεο πόιεο ε θαηάζηαζε έγηλε πνιύ δπζρεξήο γηα ηνπο πνιηνξθεκέλνπο. ηα κέζα ηνπ επηεκβξίνπ, άξρηδε λα δηαθαίλεηαη ε πηώζε ηεο πόιεο, κε ηνπο 54

63 πνιηνξθνύκελνπο λα έρνπλ αξρίζεη λα δηαπξαγκαηεύνληαη ηελ παξάδνζή ηεο. ηηο 23 επηεκβξίνπ 1821 νη Έιιελεο ζθαξθάισζαλ κε ζρνηλί ζηα ηείρε θαη άλνημαλ ηηο πύιεο ηνπ Ναππιίνπ θαη ηνπ Μπζηξά. Σα ζώκαηα από ηα θνληηλά πςώκαηα μερύζεθαλ κέζα ζηελ πόιε, αθνινύζεζαλ κάρεο ζθαγέο θαη ε Σξηπνιηηζά παξαδόζεθε ζηηο θιόγεο, γλσξίδνληαο ηελ δεύηεξε κεγάιε θαηαζηξνθή ηεο, κεηά από απηή ηνπ 1770, γηα ηνλ αγώλα πξνο ηελ ειεπζεξία. Αμίδεη λα ζεκεησζεί πσο ν Γηνλύζηνο νισκόο ζηνλ «Yκλνλ εηο ηελ Eιεπ- ζεξίαλ» αθηεξώλεη ζηελ Tξηπνιηηζά 40 ζηξνθέο (35-74) θαη αξρίδεη κε ηελ Eιεπζεξία λα πςώλεη ηε ξνκθαία ηεο πάλσ από ην ηείρνο: «Iδνύ εκπξόο ζνπ ν ηνίρνο ζηέθεη / ηεο αζιίαο Tξηπνιηηζάο ηώξα ηξόκνπ αζηξνπειέθη / λα ηεο ξίμεηο πηζπκάο». Εικόνα 8.1 : Σρεδηάγξακκα ηεο πνιηνξθίαο ηεο Τξηπνιηηζάο ππό ηνπο Έιιελεο θαηά ην Thomas Gordon, History of the Greek Revolution, Λνλδίλν, 183. Τν ζρέδην παξνπζηάδεη αξθεηέο αλαθξίβεηεο, ε αγνξά, ην ζαξάϊ θαη ε αθξόπνιε έρνπλ ζωζηέο δηαζηάζεηο αιιά δελ βξίζθνληαη ζηηο ζωζηέο ηνπο ζέζεηο. Τα κόλα ζρέδηα πνπ έρνπλ ηελ έλδεημε ηνπξθηθώλ λεθξνηαθείωλ ζηελ πόιε. 1 (Γξεγνξάθεο Ν., νπ άλω ζει. 37) 1 Σζαθόπνπινο Παλαγηώηεο, νπ. άλσ, ζει

64 Η Σξηπνιηηζά ήηαλ ε κόλε κεγάιε ειεύζεξε πόιε ηεο ρώξαο, ζπγθέληξσζε γη απηό πιεζπζκό από όια ηα δηακεξίζκαηα θαη δηέζεηε άθζνλα αγαζά άξρηζε έηζη κηα πξνζπάζεηα αλαζπγθξόηεζεο ζηελ πόιε. ηα πιαίζηα ηεο πξνζπάζεηαο απηήο ηδξύζεθε ην πξώην ειεύζεξν ζρνιείν ηεο Σξηπνιηηζάο ζηηο αξρέο ηνπ Μάηνπ ηνπ Σν αιιεινδηδαθηηθό ζρνιείν ζηεγάζηεθε ζην θηίξην πνπ θαηά ηνπο ρξόλνπο ηεο δνπιείαο απνηεινύζε ην ηδακί ηεο Ώξαο. Γπζηπρώο ε επδαηκνλία δελ θξάηεζε πνιύ, ε πόιε έγηλε έδξα ηεο Πεινπνλλεζηαθήο Γεξνπζίαο, θαη αξγόηεξα έδξα ηεο Πξνζσξηλήο Γηνηθήζεσο. ηα ρξόληα πνπ αθνινύζεζαλ ε πόιε έγηλε αθόκα κηα θνξά θέληξν πνιεκηθώλ επηρεηξήζεσλ θαη κάιηζηα κε Έιιελεο λα κάρνληαη ελαληίνλ Διιήλσλ, θαζώο είρε μεζπάζεη εκθύιηνο πόιεκνο. Ο πόιεκνο είρε δηάξθεηα δπν ρξόληα θαη ην Ιαλνπάξην ηνπ 1825 ζπλειήθζεθε ν Κνινθνηξώλεο καδί κε άιινπο ζπληξόθνπο ηνπ θαη απνκνλώζεθαλ ζηνλ πξνθήηε Ηιία ηεο Ύδξαο. Σελ ηξαγηθόηεξε όκσο ζηηγκή ηεο ηζηνξίαο ηεο ε πόιε ζα δήζεη κε ηελ εκπινθή ησλ Αηγππηίσλ ζηνλ πόιεκν. Σν 1825 ε εκθάληζε ηνπ Ικπξαήκ παζά κε ρηιηάδεο νξγαλσκέλνπ ζηξαηνύ, πεδηθνύ, ππξνβνιηθνύ, ηππηθνύ θαη λαπηηθνύ, ζηελ Μεζώλε έζεζε ζε θίλδπλν ηελ επαλάζηαζε, θαη έγηλε εκθαλέο όηη ε αλαραίηηζε ηνπ ζα ήηαλ δύζθνιε θαη πσο γξήγνξα ζα θαηεπζπλόηαλ πξνο ηελ Σξηπνιηηζά. Ο Κνινθνηξώλεο, πνπ ηνλ είρε ειεπζεξώζεη ν Κνπληνπξηώηεο πξόηεηλε λα γθξεκηζηεί ην ηείρνο ώζηε λα κε κπνξέζεη λα νρπξσζεί εθεί ν ερζξόο, όκσο ήηαλ ήδε αξγά γηα λα γίλεη θάηη ηέηνην. Απνθαζίζηεθε λα ππξπνιεζεί ε πόιε, όκσο κόλν έλα κέξνο ηεο θαίλεηαη λα θαηαζηξάθεθε ηειηθά απηή ηε θνξά. Οη θάηνηθνη παληθόβιεηε είραλ εγθαηαιείςεη ηελ πόιε θαη ν Ικπξαήκ αλελόριεηνο ηελ θαηέιαβε βξίζθνληαο αθόκα θαη ηα ππξνβόια ζηηο ηάπηεο. Χξεζηκνπνηώληαο ζαλ βάζε ηελ Σξίπνιε, όξγσλε θπξηνιεθηηθά ηελ ρώξα ζθνηώλνληαο θαη θαηαζηξέθνληαο ηα πάληα. Σν 1828 θεύγνληαο από ηελ Σξίπνιε ν Ικπξαήκ ηελ ηζνπέδσζε θπξηνιεθηηθά. Γηα πέληε κέξεο (5 10 Φεβξνπαξίνπ 1828), νη θαηαθηεηέο γθξέκηδαλ θαη έθαηγαλ ηα πάληα Αλαηίλαμαλ όρη κόλν ηηο εθθιεζίεο αιιά θαη ηα ηδακηά, αθήλνληαο κόλν θάπνηεο από ηηο πνιύηηκεο δεκόζηεο θξήλεο. Αθόκα θαη ην ηείρνο γθξεκίζζεθε, ελώ ζην ηέινο δόζεθε εληνιή λα κπεη θσηηά ζηελ πόιε ώζηε λα θαεί θαη όηη είρε απνκείλεη Κξεκκπδάο Βαζίιεο, Αθηέξσκα : Σξίπνιηο, ε θαξδηά ηεο Πεινπνλλήζνπ. Από ηελ Ιζηνξηθή Σξηπνιηηζά ζηελ εθπλνή ηνπ 20 νπ αηώλα, Η Καζεκεξηλή, Κπξηαθή 4 Ινπλίνπ

65 ηελ πόιε απειπηζηηθά ιίγα ζηνηρεία απέκεηλαλ από ηελ νζσκαληθή πεξίνδν: α) ην «Καζνιηθό» κε πνιιέο βέβαηα ηξνπνπνίεζεο, πνπ όπσο έρεη πξναλαθεξζεί θαηάγεηαη (αλ δελ είλαη θαη πην παιηό) από ηε Βελεηνθξαηία, β) ην ηεξνζπνπδαζηήξην («κεληξεζέο»), Σδνππέ Χαλέο, έλα νίθεκα νπζηαζηηθά ακεηάβιεην θαη βξίζθεηαη αθόκα θαη ζήκεξα ζηε πιαηεία Αγ. Γεκεηξίνπ 6, Εικόνα 8.2 : Κάηη από ηελ πξνεπαλαζηαηηθή Τξηπνιηηζά, ν παζίγλωζηνο Τδνππέ Χαλέο, ην ζνιωηό ζρνιείν ηεο πεξηόδνπ ηεο δνπιείαο. Αθέξαην δείγκα ηεο ηνπξθηθήο αξρηηεθηνληθήο. (Γξηηζόπνπινο Τ., νπ. άλω, ζει. 362) γ) δπηηθόηεξα από ην θηίξην απηό ζηελ νδό Κσλζηαληνπνύινπ κέρξη πξόζθαηα δηαζσδόηαλ ε ζνισηή ιηζόθηηζηε «Βξύζε ηνπ Μπελάθε», πνπ είρε γίλεη γλσζηή θαηά ηε δηάξθεηα ηεο Άισζεο γηα ηηο βίαηεο θαη αηκαηεξέο ζθελέο πνπ δηαδξακαηίζηεθαλ εθεί από ηνπο Έιιελεο επαλαζηάηεο θαηά ησλ πνιηνξθεκέλσλ Σνύξθσλ. ώζεθε από ηελ θαηαζηξνθή ηνπ Ικπξαήκ γηα λα θαηεδαθηζηεί πξόζθαηα. 4 Γξηηζόπνπινο Σ., νπ άλσ, ζει. 3-5, 38, 111, 316, 321, 324, 328, 334, Κπδσληάηεο όισλ, Σν Νενθιαζζηθό Κίλεκα θαη ηα Νενθιαζζηθά πίηηα ηεο Σξηπνιηηζάο, Δθδόζεηο Δλώζεσλ Σξηπνιηηώλ Αηηηθήο, Αζήλα 1988, ζει 10 57

66 Εικόνα 8.3 : Μλεκείν ηεο παιαηόηεξεο Τξηπνιηηζάο, ε «Βξύζε ηνπ Μπελάθε» δ) μαλαρηηζκέλεο ζηηο πξνεπαλαζηαηηθή ηνπο ζέζε βξίζθνληαη νη εθθιεζίεο ησλ Αγίσλ Σαμηαξρώλ θαη ν Αγ. Γεκήηξεο, ε) ζηαζεξά ζεκεία είλαη ε ζεκεξηλή κεηξόπνιε ηεο πόιεο πνπ ρηίζηεθε ζηε ζέζε ηνπ θεληξηθνύ ηδακηνύ θαη ε νδόο Ναππιίνπ πνπ ζπκπίπηεη κε ηνλ παιαηό δξόκν, ην κόλν επζύγξακκν δξόκν ηεο επνρήο ζη) ηέινο αληρλεύεηαη κηα ζεηξά παιαηώλ δξόκσλ πνπ επηβιήζεθαλ θαη δηαηεξήζεθαλ από πξαγκαηηζηηθνύο ιόγνπο ζηηο επόκελεο ραξάμεηο. 6 6 Πεηξνλώηεο Αξγύξεο, νπ. άλσ, ζει

67 9. Η θεμελίωζη ηης ελεύθερης Τρίπολης επί Ιωάννη Καποδίζηρια ( ) Ο πξώηνο έθηαθηνο επίηξνπνο Αξθαδίαο, Αιέμηνο Βιαρόπνπινο θαη ν γξακκαηέαο ηνπ Γεκήηξηνο Χαηδεαζιάλεο, όηαλ ηνλ Απξίιην ηνπ 1828 αλέιαβαλ θαζήθνληα ν πιεζπζκόο νιόθιεξεο ηεο επαξρίαο ηεο Τξηπνιηηζάο ήηαλ κόιηο άηνκα. Ζ πόιε ήηαλ έλαο ζσξόο από πέηξεο, θαηεδαθηζκέλα ηείρε θαη ππξπνιεκέλεο νηθίεο. Πιαηείεο θαη δξόκνη ήηαλ αλύπαξθηα θαη ππήξραλ κόλν ειάρηζηα πξόρεηξα εξγαζηήξηα θαη ηξεηο κηθξέο θαηνηθίεο, ζηηο νπνίεο είραλ βξεη θαηαθύγην δεθαπέληε θνβηζκέλεο νηθνγέλεηεο πνπ απνηέιεζαλ ηνλ ππξήλα ηνπ πιεζπζκνύ ηεο πόιεο. Απηνί νη ειάρηζηνη αιιά εξσηθνί άλζξσπνη, κε ηελ ελίζρπζε θαη λέσλ θαηνίθσλ πνπ έθηαλαλ ζπλερώο ζηελ πόιε θαζάξηζαλ ηα εξείπηα θαη ηα απνθαΐδηα, έρηηζαλ ζπίηηα, απνθαηέζηεζαλ ηνπο δξόκνπο, νξγάλσζαλ θαηαζηήκαηα θαη άξρηζαλ ηηο θαιιηέξγεηεο. Μέζα ζηνπο επόκελνπο πέληε κήλεο ε δσή ζηελ πόιε είρε μαλαβξεί έλα ξπζκό. Ο Ησάλλεο Καπνδίζηξηαο επηζθέθηεθε ηελ Τξηπνιηηζά ζηηο 11 Ηνπιίνπ ηνπ 1828, όπνπ έγηλε δεθηόο κε κεγάιν ελζνπζηαζκό από ηνπο θαηνίθνπο. Από ηελ επίζθεςή ηνπ ηνλ εληππσζίαζε ε εθηεηακέλε θαηαζηξνθή θαη κε ηελ επηζηξνθή ηνπο ζηνλ Πόξν αζρνιήζεθε άκεζα κε ηα ζρέδηα γηα αλέγεξζε ηεο πόιεο. Αλέζεζε κε πξνζσπηθή εληνιή ζηνλ κεραληθόο ηνπ γαιιηθνύ εθζηξαηεπηηθνύ ζώκαηνο Σηακάηε Βνύιγαξε θαη ζην ζηξαηησηηθό κεραληθό Garnot θαη ζε ζπλεξγαζία κε ην Βιαρόπνπιν, λε κειεηήζνπλ ηελ θαηάζηαζε θαη λα ζπληάμνπλ λέν ξπκνηνκηθό θαη πνιενδνκηθό ζρέδην. Σηα ηέιε ηνπ Ηνπιίνπ νη δπν κεραληθνί επηζθέθζεθαλ ηελ πόιε απνηύπσζαλ ηελ παιηά νζσκαληθή πόιε θαη ζρεδίαζαλ κηα λέα λενθιαζηθή. Αθνύ θαζόξηζαλ θαη ηα ζηάδηα εθηέιεζεο ηνπ έξγνπ αλαρώξεζαλ γηα ηε Ναύπαθην θαη ηελ Πάηξα κε ηνλ ίδην ζθνπό Τν ζρέδην ηνπ 1828 απνηειεί ηελ πξώηε νπζηαζηηθή πνιενδνκηθή παξέκβαζε ζηε δνκή ηνπ ηζηνύ ηεο νζσκαληθήο πόιεο. Πεξηιακβάλεη νιόθιεξε ηελ πεξηνρή πνπ 1 1 Γξηηζόπνπινο Τ., Ηζηνξία ηεο Τξηπνιηηζάο, Έθδνζηο Δλώζεσο Τξηπνιηηώλ Αηηηθήο, Αζήλαη 1976, ηόκνο Γ, ζει. 375, Λνπθάηνο Γ. Σπύξνο, Ζ ζεκειίσζε ηεο ειεπζέξαο Τξηπόιεσο επί Ησάλλνπ Καπνδηζηξίνπ, Αζήλαη 1976, (πξαθηηθά αξθαδηθώλ ζπνπδώλ, Τξίπνιηο Γεθεκβξίνπ 1974) 3 Πεηξνλώηεο Αξγύξεο, νπ. άλσ, ζει

68 βξηζθόηαλ εληόο ησλ ηεηρώλ, παξά ην όηη πεξηνξίδεηαη ηππηθά ζηνπο θύξηνπο άμνλεο. Ζ παξέκβαζε απηή έγηλε κε ζηόρν λα δηαθνξνπνηεζεί ν ραξαθηήξαο ηεο πόιεο, θαζώο κε ηνλ πεξηνξηζκό ηνπ εκπνξίνπ θαη όισλ ησλ εγθαηαζηάζεσλ ζην θέληξν ππήξρε ζρεδόλ πιήξεο αλππαξμία νπνηαζδήπνηε θξνληίδαο γηα ηνλ άλζξσπν ζηηο πεξηνρέο θαηνηθίαο. 4 Ο Π. Τζαθόπνπινο γηα ην ζρέδην απηό ππνζηεξίδεη: «Το ζσέδιο Βούλγαπη ενηάζζεηαι ζηιρ απότειρ για ηο ζσεδιαζμό ηυν πόλευν πος επικπαηούζαν ζηην Δςπώπη, και ειδικά ζηη Γαλλία, ζηα ηέλη ηος 18 ος και ζηιρ απσέρ ηος 19 ος αιώνα... Η μεηάβαζη ηηρ εςπυπαφκήρ πόληρ ζηο 19 ο αιώνα και ηην εκβιομησάνιζη ζςνοδεύεηαι, ζηο επίπεδο ηος ζσεδιαζμού, από ηην επιδίυξη ενόρ ομογενοποιημένος σώπος, όπος ζηόσορ δεν ο εξυπαφζμόρ ηηρ πόληρ μέζυ μιαρ πηηοπικήρ ζύνθεζηρ, αλλά η διαίπεζή ηηρ ζε οικοδομικά ηεηπάγυνα με ηο λειηοςπγικόηεπο δςναηό ηπόπο, ο καθοπιζμόρ ηηρ ζσέζηρ δημόζιος ιδιυηικού σώπος και ο ππογπαμμαηιζμόρ ηος οικιζηικού εξοπλιζμού.» 5 Εικόνα 9.1 : Τπίπολη , οι άξονερ και οι πόπηερ ηηρ πόληρ (Τζακόποςλορ Παναγιώηηρ, οπ. άνυ, ζελ. 316) 4 Τξίπνιε Αλάπιαζε Ηζηνξηθνύ Κέληξνπ, νπ. άλσ 5 Πεηξνλώηεο Αξγύξεο, νπ. άλσ, ζει

69 61

70 Εικόνα 9. 2 : Τα διαδοσικά ζσέδια ηηρ σάπαξηρ ηος ζσεδίος Garnot - Βούλγαπη (Σσέδια 1α, 1β, 1γ, 1δ, Τζακόποςλορ Παναγιώηηρ, οπ. άνυ, ζελ ) 62

71 Εικόνα 9.3 :Τοπογπαθικό οθυμανικήρ Τπιπολιηζάρ ηυν Garnot και Βούλγαπη, με ηιρ επςθπέρ γπαμμέρ ηος ππώηος πςμοηομικού ηυν ίδιυν, ηος 1828 για ηη νέα Τπίπολη. Γεν έσει διαζυθεί ηο ςπόμνημα, κι έηζι ςπάπσοςν δςζκολίερ για ηην ανάγνυζη μεπικών απ ηα κηίπια πος είναι απιθμημένα. (Τo ππυηόηςπο ζσέδιο θςλάζζεηαι ζηα Απσεία ηος Γαλλικού Σηπαηού, Château de Vincennes, Παπίζι: EMAT/S.h.,4.10.C.65. ), (Τζακόποςλορ Παναγιώηηρ, οπ. άνυ, ζελ. 299) Σην ζρέδην επηιέρζεθε νη ραξάμεηο σο πξνο ηνπο δπν άμνλεο ζηηο λέεο, ηεηξάγσλεο πιαηείεο λα είλαη ζπκκεηξηθέο, νη πιαηείεο θαη νη δξόκνη έρνπλ όκνηεο δηαζηάζεηο θαη γίλεηαη αμηνπνίεζε ησλ ζεκαληηθόηεξσλ από ηα δηαζσζέληα νζσκαληθά θηίξηα γηα ηελ ηθαλνπνίεζε ησλ αλαγθώλ ηνπ αζηηθνύ εμνπιηζκνύ, πάγηα πξαθηηθή ηεο επαλαζηαηηθήο θαη θαπνδηζηξηαθήο πεξηόδνπ. Γηα ιόγνπο ιεηηνπξγηθόηεηαο επηβιήζεθε ε επζεία θαη άκεζε πξόζβαζε ηνπ θέληξνπ, ζε αληίζεζε κε ηηο νζσκαληθέο δηραισηέο έκκεζεο πξνζβάζεηο. Γηα ηνπο ίδηνπο ιόγνπο όκσο, έγηλε παξάιιεια πξνζπάζεηα πξνζαξκνγήο ησλ λέσλ ζρεδηαζηηθώλ απόςεσλ ζηελ ππάξρνπζα ηόηε θαηάζηαζε, θαζώο ζπρλά επηδησθόηαλ ε ζπλαίλεζε ησλ θαηνίθσλ 63

72 ζηηο λέεο ραξάμεηο. Σε πνιιέο πεξηπηώζεηο έγηλε πξνζαξκνγή ζηελ ήδε δηακνξθσκέλε θαηάζηαζε. Εικόνα 9.4 : Η παπαμόπθυζη ηος απσικού ιδεαηού ζσήμαηορ ζηο ζσέδιο Garnot Βοςλγαπη (Τζακόποςλορ Παναγιώηηρ, οπ. άνυ, ζελ. 321) Ο Βνύιγαξεο πξνζπάζεζε λα μεθύγεη από ηνλ ζπλερή θαη δαηδαιώδε νζσκαληθό ηζηό, εθαξκόδνληαο έλα από ηα πξόηππα ηεο ηδαληθήο πόιεο ηεο αλαγέλλεζεο. Γύν θύξηνη άμνλεο ηέκλνληαη ζε ζρήκα ζηαπξνύ ζηελ θεληξηθή, ηεηξάγσλε θαη κε θιεηζηέο γσλίεο πιαηεία, ελώ ηέζζεξηο αθόκα πιαηείεο ηνπνζεηνύληαη ζηα κεζνδηαζηήκαηα ησλ αμόλσλ. Τν λενθιαζηθό απηό πξόηππν ήηαλ ιεηηνπξγηθό θαη ηαπηόρξνλα εμππεξεηνύζε θαη ηνλ ηδενινγηθό ζηόρν ηεο ξήμεο κε ην παξειζόλ θαη ηεο ζηξνθήο πξνο ηελ Δπξώπε, πνπ έπλεε ν αέξαο ηνπ λενθιαζηθηζκνύ. Ο ίδηνο ν Βνύιγαξεο ζεσξνύζε πσο ε γεσκεηξία, ε ζπκκεηξία θαη ε επζεία γξακκή ζα ζήκαηλαλ ηε ξήμε κε ό,ηη ζην παξειζόλ εμέθξαδαλ ηα ζηελά δξνκάθηα ηεο ηνπξθόπνιεο, ζα απνηεινύζαλ ην πέξαζκα «απ ηε βαξβαξόηεηα ζηνλ πνιηηηζκό». Τν ζρέδην δηαθξίλεηαη γηα ηη ζηξαηησηηθό νξζνινγηζκό ηνπ, ηε ιηηόηεηά ηνπ θαη ηελ έιιεηςε κλεκεηαθόηεηαο θαη ζπκβνιηζκνύ. Παξ όια απηά ε θεληξηθή ηδέα ηνπ ζρεδίνπ, εθεί όπνπ ζηεξίρζεθε ε ζύλζεζή ηνπ ήηαλ ε πξνϋπάξρνπζα νζσκαληθή πνιενδνκηθή πξαγκαηηθόηεηα. Ο άμνλαο ηνπ ηεκέλνπο ηνπ Μπεθήξ παζά θαζόξεζε ηνλ άμνλα ηεο ηεηξάγσλεο θεληξηθήο πιαηείαο, ελώ νη πύιεο ηνπ, αλύπαξθηνπ πιένλ, ηνίρνπο θαζόξηζαλ ηε ηελ θαηεύζπλζε ησλ 64

73 θύξησλ νδηθώλ αμόλσλ. Ο Βνύιγαξεο θαη ν Garnot ην 1828 πξνζπάζεζαλ λα αλακνξθώζνπλ πνιενδνκηθά θαη κνξθνινγηθά ηελ πόιε, επηβάιινληαο αιιαγέο ζην θαζεζηώο ηεο ρξήζεο γεο θπξίσο ζηηο πεξηνρέο ησλ θεληξηθώλ αμόλσλ θαη πιαηεηώλ, κε ηηο νπνίεο θπξίσο δηαπξαγκαηεύηεθαλ. 6 7 Τν ελδηαθέξνλ ηνπ Καπνδίζηξηα όκσο δελ ζηακάηεζε κόλν ζε απηό. Κύξηνη ζηόρνη γηα ηε πόιε ζεσξήζεθαλ ε αλέγεξζε ηδησηηθώλ νηθηώλ θαη εξγαζηεξίσλ, απαξαίηεηα γηα ηελ νηθνλνκηθή δσή θαη εμέιημε ηεο πόιεο, ε αλέγεξζε δηνηθεηεξίνπ, ε βειηίσζε ηνπ ζπζηήκαηνο ύδξεπζεο, ελώ θύξην κέιεκα ηνπ Κπβεξλήηε ππήξμε ε ίδξπζε ζρνιείνπ. Σηηο 15 Ηνπιίνπ 1828, δηνξίζηεθε κε απόθαζε ηνπ επηηξόπνπ, ν απηναπνθαινύκελνο «αξρηηέθηνλαο ηεο Τξηπνιηηζάο» Παλαγηώηεο Θενδσξόπνπινο ώζηε λα ζπλεξγαζηεί κε ηνλ Βνύιγαξε θαη ηνλ Garnot. Τνλ Αύγνπζην ηνπ 1829 αλαηέζεθε ζην Γεκ. Σηαπξίδε ε κειέηε θαη ζύληαμε ζρεδίνπ δεκόζησλ θαηαζηεκάησλ θαη ηνπ δηνηθεηεξίνπ ηεο πόιεο, θαζώο θαη ε επίβιεςε ηεο εθηέιεζεο ησλ έξγσλ θαηαζθεπήο. Τν δηνηθεηήξην ζα πεξηειάκβαλε δηθαζηήξην, δεκνγεξόληεην, ηαρπδξνκείν, αζηπλνκία θαη θξνύξηα. Τα έξγα μεθίλεζαλ ζηα κέζα ηνπ 1830 θαη πξνέβιεπαλ έλα δηώξνθν θηίζκα, δηαξξπζκηζκέλν θαηάιιεια γηα ηηο αλάγθεο ησλ ππεξεζηώλ πνπ ζα ζηέγαδε. Γηα ηε ζύζηαζε ηνπ ζρνιείνπ έδεημαλ κεγάιν ελδηαθέξνλ ηόζν ν Κπβεξλήηεο όζν θαη νη θάηνηθνη, πνπ ζηάζεθαλ γελλαίνη αξσγνί ζηε πξνζπάζεηα. Ζ κειέηε θαη επίβιεςε ηεο θαηαζθεπήο έγηλε από ην Θενδ. Βαιιηάλν. Ζ νηθνδόκεζε ηνπ αιιεινδηδαθηηθνύ ζρνιείνπ (ζρνιεία ζηα νπνία νη καζεηέο ησλ αλώηεξσλ ηάμεσλ δίδαζθαλ ηα παηδηά πνπ θνηηνύζαλ ζηηο θαηώηεξεο ) ηειείσζε ηνλ Αύγνπζην ηνπ 1830 θαη απνηεινύζε «ην σξαηόηεξν ηεο πόιεσο θαηάζηεκα». Καηά ηα εγθαίληα, ζηηο 7Απγνύζηνπ 1831, πνπ έγηλαλ κε αξθεηή θαζπζηέξεζε, αξηζκνύζε 150 καζεηέο θαη πξνβιεπόηαλ γξήγνξε αύμεζε απηώλ. Τν θηίξην βξηζθόηαλ ζηε ζέζε πνπ ζήκεξα θνζκεί ηεο πόιε ην Μαιιηαξνπνύιεην ζέαηξν. Γηέζεηε κηα κόλν επξύρσξε αίζνπζα, ζάια θαη απιή, θάιππηε ηηο αλάγθεο ηεο πόιεο κέρξη ην 1907, αθνύ βέβαηα άιιαμε δηαξξύζκηζε ώζηε λα απνθηήζεη ηέζζεξεηο αίζνπζεο δηδαζθαιίαο. Παξάιιεια ζηελ πόιε επαλαιεηηνύξγεζε θαη ην Διιεληθό ζρνιείν. Γηα ηελ βειηίσζε ηεο ύδξεπζεο ηεο πόιεο, πνπ απνηεινύζε κέγα πξόβιεκα, ζπζηάζεθε επηηξνπή εηδεκόλσλ, κε πξόεδξν ηνλ Γ. Σηαπξίδε, γηα ηε κειέηε ηεο θαηάζηαζεο. Απνθαζίζηεθε ε επηζθεπή ηνπ ππάξρσλ παιηό πδξαγσγείν, από ηε 6 Μπίθνο Γεώξγηνο, νπ. άλσ 7 Τζαθόπνπινο Παλαγηώηεο, νπ. άλσ, ζει. 315,

74 Μάλα ηνπ θαινύκελνπ Φξάγθηθνπ λεξνύ κέρξη ην Ταμίκη θαη λα ηνπνζεηεζνύλ ηέζζεξεηο βξύζεο ζε ηζάξηζκα θεληξηθά ζεκεία ηεο πόιεο (βξύζε ηεο Κάλησο, ηνπ Αινγόκπινπ, ηνπ Σαξαθάξε θαη ηνπ Αξλανύηνγινπ). Δπηπιένλ λα γίλεη επηζθεπή θαη ζην πδξαγσγείν ησλ Κήπσλ θαζώο ήηαλ απαξαίηεην γηα ηε ιεηηνπξγία ησλ κύισλ. Μεηά ηελ απειεπζέξσζε από ηνλ μέλν θαηαθηεηή νη θάηνηθνη ζεώξεζαλ ηελ πόιε δηθή ηνπο θαη επηδεηνύζαλ ηελ θπξηόηεηα πνπ ηνπ είρε ζηεξεζεί. Δπηθξαηνύζε ε αληίιεςε πσο ζα δνζεί γε ζε όζνπο ζε όζνπο θαηέθπγαλ εθεί γηα λα βξνπλ θαηνηθία αιιά θαη πσο όζνη είραλ κηθξέο εθηάζεηο ζα ιάκβαλαλ κεγαιύηεξεο. Ο Κπβεξλήηεο από ηε ζεκειίσζε ηεο έλλνκεο πνιηηείαο αληηιήθζεθε ην πξόβιεκα θαη πσο έπξεπε λα δηαζσζεί ε εζληθή πεξηνπζία. Ήδε από ην 1823 είρε ςεθηζηεί πσο όιεο νη ηνπξθηθέο ηδηνθηεζίεο αιιά θαη ηα δεκόζηα θηίξηα π.ρ. ηδακηά ήηαλ θάησ από ηε δηθαηνδνζία ηεο Γηνίθεζεο πνπ ζα κπνξνύζε λα ηα πνπιήζεη ή λα ηα ελνηθηάζεη. Ο Καπνδίζηξηαο είρε ζθνπό λα δηαλεκεζεί ε εζληθή γε ζηνπο αθηήκνλεο θαιιηεξγεηέο ώζηε λα δεκηνπξγεζεί κηα ηάμε κηθξνθηεκαηηώλ. Με ην λέν ζρέδην ηεο πόιεο θάλεθε πσο πνιινί θηλήζεθαλ πξηλ ην λόκν ή ελάληηα ζε απηόλ θαη πάλσ ζε εζληθνύο ηόπνπο νηθνδνκήζεθαλ θαηνηθίεο, εξγαζηήξηα θ.α. Έπξεπε ινηπόλ λα πιεξώζνπλ θαη εθηίκεζε γηα ην έδαθνο πνπ θαηέιαβαλ. Οη θάηνηθνη, ησλ νπνίσλ ε γε απνθνπηόηαλ κε βάζε ην ζρέδην, ιάκβαλαλ γεηηνληθό ηκήκα γεο κέξνο ηεο εζληθήο πεξηνπζίαο. Τνλ πιεζπζκό ηεο λέαο πόιεο δελ απνηέιεζαλ κόλν γεγελείο Τξηπνιηηζηώηεο, ησλ νπνίσλ ν αξηζκόο είρε κεησζεί ζεκαληηθά ιόγσ ηνπ πνιέκνπ, ησλ θαηαζηξνθώλ θαη ησλ αζζελεηώλ. Ζ λέα πόιε είρε βέβαηα έλα ππξήλα παιηώλ θαηνίθσλ, όκσο απηή δηάιεμαλ λα θάλνπλ ζπίηη ηνπο θαη πνιινί αγσληζηέο, ζηξαηησηηθνί θαη πνιηηηθνί, έιαβαλ θνκκάηηα γεο θαη εγθαηαζηάζεθαλ κόληκα. Αθόκα αξθεηνί ήηαλ θαη άλζξσπνη από εξεκσκέλεο επαξρίεο πνπ αλαδεηνύζαλ κηα θαιύηεξε ηύρε. Σεβαζηόο αξηζκόο Κξεηώλ εγθαηαζηάζεθε ζηελ πόιε ην 1831, ελώ αξγόηεξα ζηα ρξόληα ηεο βαζηιείαο ηνπ Όζσλα (ζην δηάζηεκα ) ε εγθαηάζηαζε έιαβε ηε κνξθή απνηθηζκνύ, δεκηνπξγώληαο ηε ζπλνηθία «Κξεηηθά». Κάησ από ηελ θπβεξλεηηθή πξόλνηα θαη ηελ αγάπε ησλ θαηνίθσλ νη νηθίεο ζπλερώο βειηηώλνληαη, αληηθαζηζηνύληαη νη πξόρεηξεο ζηέγεο από πιάθεο θαη θιαδηά δέληξσλ κε λέεο ρηηζηέο, θάζε νηθία πεξηβαιιόηαλ από καληξόηνηρν θαη πεξηειάκβαλε απαξαηηήησο έλα πεξηπνηεκέλν θήπν. Οη θησρηθέο θαιύβεο θαη νη ηαπεηλέο θαηνηθίεο ησλ πξώησλ Τξηπνιηηζησηώλ όκσο, επηζθηάδνληαλ από ηα πην επηκειώο ρηηζκέλα ζπίηηα ησλ εππνξόηεξσλ θαη από ηα αξρνληηθά ησλ εππαηξίδσλ. Μεηεπαλαζηαηηθά νη 66

75 άληξεο ηνπ Αγώλα έρηηζαλ ηα ζπίηηα ηνπο ζηελ πεξηνρή πίζσ από ην Μαιιηαξνπνύιεην, πνπ νλνκάζηεθε «Σπλνηθία ησλ Αγσληζηώλ». Ζ νηθία ηνπ Φσηάθνπ ήηαλ από ηηο πην παιηέο θαη εθεί θηινμελήζεθε ν Καπνδίζηξηαο θαηά ηεο ζύληνκε επίζθεςή ηνπ ζηελ πόιε. Απέλαληη βξηζθόηαλ ε νηθία ηνπ πξώηνπ έθηαθηνπ επηηξόπνπ Αιέμηνπ Βιαρόπνπινπ, πνπ ζηε ζπλέρεηα απέθηεζε ν Ησάλλεο Εαθεηξόπνπινο, ελώ ην νηθόπεδν παξαπιεύξσο δόζεθε ζηνλ αδεξθό ηνπ Αλαγλώζηε. Τα δπν αδέξθηα άλεθαλ ζην ηδηαίηεξν ζώκα ηνπ Κνινθνηξώλε. Ζ νηθία ηνπ Καλέινπ Γειεγηάλλε ήηαλ δηώξνθε θαη κεγαινπξεπήο κε ραξαγκέλε επηγξαθή «15 Μαπηίος 1833». Απηή όκσο πνπ πξαγκαηηθά μερώξηδε θαη είρε αξρνληηθή όςε ήηαλ ε νηθία ηνπ Γεκεηζαλίηε αγσληζηή Αλδξέα Παπαδηακαληόπνπινπ, πίζσ από ην ζεκεξηλό Γεκαξρείν. Σην θηίξην απηό θηινμέλεζε θαη ηνλ βαζηιηά Όζσλα θαηά ηελ πξώηε ηνπ επίζθεςε ζηελ Τξίπνιε. Εικόνα 9.5 : Καηοικία Φυηάκος, καηεδαθίζηηκε ηο (Γπηγοπάκηρ Ν., οπ άνυ ζελ. 79) Όηαλ ην Μάξηην ηνπ 1830 ν Αι. Βιαρόπνπινο παξέδηδε ηελ επαξρία ζην Νηθ. Καξόξελ ε πόιε είρε αλνηθνδνκεζεί ζε ζεκαληηθό βαζκό. Τνλ θεληξηθό θαη πεξηθεξηθό ρώξν δηέηξεραλ ιεσθόξνη θαη δηαρώξηδαλ πιαηείεο. Ζ νηθνλνκηθή δσή, ε βηνκεραλία θαη ην εκπόξην είραλ αλαπηπρζεί αηζζεηά. Ζ Τξίπνιε απαξηζκεί 650 θαηνηθίεο νη πεξηζζόηεξεο κνλώξνθεο θαη 250 εξγαζηήξηα θαη ν πιεζπζκόο ηεο ήηαλ ςπρέο Λνπθάηνο Γ. Σπύξνο, νπ. άλσ 9 Γξηηζόπνπινο Τ., νπ άλσ, ζει. 378, 379, 383, 388, 395, 409,432, Κπδσληάηεο Σόισλ, νπ. άλσ ζει

76 10. Η Ανοικοδόμηζη ηηρ Τπίποληρ (1833 απσέρ 20 ος αιώνα) 10.1 Το νέο πολεοδομικό ζσέδιο Οη θάηνηθνη θαίλεηαη απφ ηα ζρέδηα θαη ην είδνο εμέιημεο ηνπ ηζηνχ ηεο πφιεο, πσο ζπλέρηδαλ λα ρηίδνπλ βάζε ηνπ παιηνχ νζσκαληθνχ ζπζηήκαηνο, ζην εζσηεξηθφ ησλ νηθνδνκηθψλ ηεηξαγψλσλ. Σε δηαηήξεζε ηεο ζπλήζεηαο απηήο επλννχζε ε ζρέζε αλάκεζα ζην κέγεζνο, ην ζρήκα θαη ηε ζέζε ησλ νηθνπέδσλ θαζψο θαη ην ζρήκα θαη ην κέγεζνο ησλ νηθνδνκηθψλ ηεηξαγψλσλ ηνπ ζρεδίνπ ηνπ Έλαλ επηπιένλ ιφγν απνηέιεζε θαη ε χπαξμε ππνηππσδψλ δξφκσλ, πεξαζκάησλ, πνπ ήδε ήηαλ δηακνξθσκέλα θαηά ηε ζχληαμε θαη εθαξκνγή ηνπ ζρεδίνπ, γηα ηελ πξφζβαζε θηηξίσλ πνπ πξνυπήξραλ ζην εζσηεξηθφ ησλ ηεηξαγψλσλ. Μάιηζηα ζε νξηζκέλα ζεκεία ζηα ζρέδηα ηφζν ηνπ 1828 φζν θαη ηνπ 1836 ν ραξάθηεο έρεη ζεκεηψζεη ηηο εηζφδνπο ηέηνησλ πξνζβάζεσλ ζηηο ξπκνηνκηθέο γξακκέο, ρσξίο λα έρνπλ ραξαρηεί δξφκνη. Με ηελ άθημε ηνπ Όζσλα ζην ζρέδην ηεο πφιε έγηλαλ ηξνπνπνηήζεηο θαη νπζηαζηηθά ηφηε μεθηλά θαη ε εθαξκνγή ηνπ. Οη αλαζεσξήζεηο ηνπ ζρεδίνπ ηνπ 1828, ηφζν απηή ηνπ 1833, ην ζρέδην ηεο νπνίαο φκσο δπζηπρψο έρεη ραζεί, αιιά θαη απηή ηνπ 1836, ζπληάρζεθαλ γηα λα πξνζαξκφζνπλ ην αξρηθφ ζρέδην είηε ζε πξνυπάξρνπζεο θαηαζηάζεηο, είηε ζε άιιεο πνπ δηακνξθψζεθαλ κε ηελ αλάπηπμε ηεο λέαο δσήο ηεο πφιεο, θάησ φκσο απφ ηηο παιηέο ζπλήζεηεο. 1 Σν ζρέδην ηνπ 1836 δελ εκθαλίδεη κεγάιεο αιιαγέο απφ ην αξρηθφ, παξακέλεη ζηα πιαίζηα ηνπ 1828 επεξεαζκέλν φκσο απφ ηελ πνιχπινθε πξαγκαηηθφηεηα. Η αλαζεψξεζε θαη ζπκπιήξσζε ηνπ ζρεδίνπ Βνχιγαξε Garnot απφ ηνλ κεηέπεηηα ζπληαγκαηάξρε ηνπ Μεραληθνχ Γεκ. ηαπξίδε, ζηα 1836, επηρείξεζε λα θαηεπλάζεη ηηο αληηδξάζεηο ησλ θαηνίθσλ πνπ ζίγνληαλ απφ ηηο αξρηθέο ραξάμεηο, κεηψλνληαο ηηο δηαζηάζεηο νξηζκέλσλ πιαηεηψλ θαη θπξίσλ αμφλσλ θαη πηνζεηψληαο ελ κέξε ζηε γεληθή ράξαμε ηνλ ηζηφ ηεο πξνεπαλαζηαηηθήο πφιεο. Η πφιε ζηα ηέιε ηνπ 19 νπ αηψλα απνηεινχζε έλα πνιενδνκηθφ πβξίδην, φπσο ραξαθηεξηζηηθά αλαθέξεη ν Σζαθφπνπινο. Η βαζηθή ζπλεηζθνξά ηεο αλαζεψξεζεο ηνπ 1836 έγθεηηαη ζην δεκφζην θήπν πνπ πξνηείλεηαη ζην ρψξν ησλ εξεηπίσλ ηνπ ηνχξθηθνπ ζεξαγηνχ, σο απφιεμε ηνπ κλεκεηαθνχ άμνλα λφηνπ βνξξά θαη φπνπ αξγφηεξα (1869) μεθίλεζε, κε άδνμν 1 Σξίπνιε Αλάπιαζε Ιζηνξηθνχ Κέληξνπ, νπ. άλσ 68

77 φκσο ηέινο, ε αλέγεξζε ησλ ζεξηλψλ αλαθηφξσλ ηνπ Γεσξγίνπ Α'. Η πξφηαζε απηή, πνπ αθνινπζνχζε ηηο κνξθνινγηθέο αξρέο ησλ πνιενδνκηθψλ ζρεδίσλ ηεο πξψηεο βαπαξηθήο πεξηφδνπ, αλέηξεπε ηε θηινζνθία ηεο ηδεαηήο πφιεο ηνπ Βνχιγαξε. Δπηρεηξνχζε λα μαλαδψζεη ζηελ πφιε ηνλ ρακέλν ηζρπξφ δηνηθεηηθφ πφιν ηεο νζσκαληθήο πεξηφδνπ, απνγπκλσκέλν φκσο απφ ηελ νπζηαζηηθή πνιηηηθή ηνπ ιεηηνπξγία. 2 Εικόνα 10.1 : Οζσκαληθή Τξηπνιηηζά. Τν θέληξν ηεο κε ην Kulillie θαη ηε λέα ξπκνηνκία θαηά ην ζρέδην Αλαζρεδίαζε από ην ηνπνγξαθηθό Π. Η.Τζαθόπνπινπ, (Πεηξνλώηεο Αξγύξεο, νπ. άλσ, ζει. 188) 2 Σζαθφπνπινο Παλ., Πνιενδνκηθφ ρέδην : Μνξθνινγηθφο ηζηφο θαη ξπκνηνκία ηεο πφιεο απφ ην 19 ν σο ηνλ 20 ν αηψλα, Η Καζεκεξηλή, Κπξηαθή 4 Ινπλίνπ

78 Ιδηαίηεξε εληχπσζε, ζην ζρέδην ηνπ 1836, πξνμελεί πσο ε πιαηεία Κνινθνηξψλε άιιαμε ζέζε θαη έγηλε θάζεηε πξνο ηελ νδφο Ναππιίνπ. Χάζεθε έηζη ε επζχγξακκε ράξαμε ηεο νδνχ (Βαζηιέα Γεσξγίνπ Α ) πνπ ελψλεη ηελ ελψλεη κε ηελ θεληξηθή πιαηεία. Αθφκα έλαο κεγάινο αξηζκφο θηηξίσλ θαίλεηαη πσο λα βξηζθφηαλ αθφκα ζε ζέζεηο απφ ηηο νπνίεο είρα ζρεδηαζζεί λα πεξάζνπλ νη δξφκνη. 3 Εικόνα 10.2 : Η Τξίπνιε ζύκθσλα κε ην ζρέδην ηεο 14 Ινπλίνπ 1836, κε 750 νηθίεο, θαηνίθνπο, 2 εθθιεζίεο, (Μπνπέξκαλ Α., Τξίπνιηο: Η δσή κηαο ειιεληθήο πόιεσο, Διιεληθή Δθδνηηθή εηαηξεία Αιεμ. Φηιόπνπινπ, Αζήλαη 1957, ζει. 42) Όηαλ ην 1834 γηα ην λενζχζηαην ειιεληθφ θξάηνο αλαδεηνχζε πξσηεχνπζα, ε Σξίπνιε ήηαλ κηα απφ ηηο ππνςήθηεο πφιεηο. Με ηελ εθινγή ηεο Αζήλα φκσο ε ζεκαζία θαη ν ξφινο ηεο Σξίπνιεο πεξηνξίζηεθε ζε πνιχ κεγάιν βαζκφ ιφγσ ηνπ 3 Μπνπέξκαλ Α., νπ. άλσ, ζει

79 ππνηππψδνπο κεηαθνξηθνχ δηθηχνπ. Η πφιε έραζε ηηο πνιηηηθέο, δηνηθεηηθέο θαη ζηξαηησηηθέο ιεηηνπξγίεο πνπ εθηεινχζε κέρξη ηφηε, θαζψο απφ ηνλ Απξίιε ηνπ 1833 είρε νξηζηεί έδξα ηεο πξνζσξηλήο Γηνίθεζεο ηφζν ηνπ Βνπιεπηηθνχ φζν θαη ηνπ Δθηειεζηηθνχ ζψκαηνο. 4 Σελ επνρή κεηά ηελ Σνπξθνθξαηία ηελ πφιε ραξαθηεξίδνπλ νη πιαηείεο θαη νη ειιεληθέο νξζφδνμεο εθθιεζίεο. Γηα ιίγεο δεθαεηίεο ρηίδεηαη έλα κηθξφ ηδακί ρσξίο κηλαξέδεο ζηε πεξηνρή απέλαληη απφ ην θπξηφηεξν ζρνιείν ηεο πφιεο (ην ζρνιείν ηνπ Καπνδίζηξηα), ην νπνίν κάιινλ θαηεδαθίζηεθε θαηά ηε δηάξθεηα ηεο θαηαζηξνθήο ησλ ηνπξθηθψλ ηεξψλ ην Σν παιάηη ηνπ παζά θαηεδαθίζηεθε θαη ν ρψξνο ηζνπεδψζεθε. 5 Εικόνα 10.3 : Γξόκνη ηνπ Οζσκαληθνύ ηζηνύ ζην ζύγρξνλν ζρέδην (Καηαγξαθή Γηαηεξεηέσλ Κηεξίσλ Τξίπνιεο, Οκάδα εξγαζίαο: Μειθίδε Χξύζα, Σηακπνύινγινπ Φξέληδνπ Γέζπνηλα, Χόξηε Βαζηιηθή, Ξαγάο Βαζίιεο, Τερληθό Δπηκειεηήξην Διιάδαο, Πεξηθ. Τκ. Κεληξηθήο θαη Νόηηαο Πεινπνλλήζνπ, Τξίπνιε Ινύιηνο 1999 πίλαθαο 4) 4 Κξαζνπνχινπ Μαξία, Κσζηαγεψξγνπ Οιβαζία, Γηάιεμε 2004: Χσξηθή Αλάγλσζε ηεο Σξίπνιεο 5 Μπνπέξκαλ Α., νπ. άλσ, ζει. 24, 26 71

80 Πξψηνο δήκαξρνο ηεο πφιεο δηνξίζηεθε απφ ηνλ Όζσλα ν Γηαλλάθνο Πεηξηλφο ζηηο 26 Ινπιίνπ ηνπ Δθηέιεζε ρξέε γηα δπν ηξηεηίεο θαη έξγν ηνπ ήηαλ ε δηάλνημε ηεο νδνχ Ναππιίνπ θαη ε θαηαζθεπή θαη δεληξνθχηεςε ηεο θεληξηθήο πιαηείαο πνπ ζθηαδφηαλ απφ ηα γξαθηθά πιαηάληα πνπ ηελ πεξηηξηγχξηδαλ. Γεληθφηεξα έδσζε κεγάιε ζεκαζία ζηνλ θαιισπηζκφ ηεο πφιεο (Μαξκαξέληα βξχζε θ.α.), αιιά δελ έδεημε ηνλ ίδην δήιν θαη γηα ηελ αλάπηπμή ηεο Η εξέλιξη ηηρ Αγοπάρ Η αγνξά, ηα κεηεπαλαζηαηηθά απηά ρξφληα, θαηέιαβε δπν θεληξηθέο πεξηνρέο, ηνλ ρψξν πνπ ζήκεξα θαιχπηεη ν κεγαινπξεπήο λαφο ηνπ Αγίνπ Βαζηιείνπ θαη ηηο ζνινζθεπείο ζηνέο ηνπ εξεηπσκέλνπ ηδακηνχ ηεο Ώξαο. α) ηελ θεληξηθή πιαηεία ηεο πφιεο θαη σο ηε ζεκεξηλή νδφ Οπάζηγθηνλ 56 πξφρεηξα παξαπήγκαηα πνπ κεηαβιήζεθαλ ζε εκπνξηθά θαηαζηήκαηα θαη εξγαζηήξηα, δεκηνπξγνχζαλ κηα δηαζθνξπηζκέλε αγνξά θαη πξνθαινχζαλ αηαμία ζηελ αδηακφξθσην ηφηε θέληξν ηεο πφιεο. Η θαηάζηαζε έκεηλε ζηάζηκε κέρξη ην θαινθαίξη ηνπ 1855 πνπ κηα νξκεηηθή ππξθαγηά θαηέζηξεςε ηα παξαπήγκαηα, δίλνληαο έηζη έλα «εμαλαγθαζκέλν» ηέινο. Λίγνπο κήλεο αξγφηεξα ηέζεθε ν ζεκέιηνο ιίζνο ηνπ κεηξνπνιηηηθνχ λανχ. Σν 1858 απφ ηε Μεραληθή ππεξεζία ηνπ Γήκνπ, ζπληάρζεθε ζρέδην κε νκνηφκνξθεο ζηνέο, γχξσ απφ ηα εξγαζηήξηα ηεο πιαηείαο κε πξφζεζε κάιηζηα λα επεθηαζεί ην κέηξν ζηγά ζηγά ζε φια ηα εξγαζηήξηα. Σν Γεκνηηθφ πκβνχιην κεηά απφ ζρεηηθέο πηέζεηο αλαγθάζζεθε λα απινπζηεχζεη ην ζρέδην. Σν Μάξηην ηνπ 1860 ε πξνζπάζεηα απηή θαηνρπξψζεθε θαη κε κηθξέο ηξνπνπνηήζεηο, ην ζρέδην κε ηηο ζηνέο πνπ είραλ ζαλ πξφηππα ηηο ηνπξθηθέο θακάξεο, πξνζδίδεη έλα αζπλήζηζην ρξψκα ζηελ πεξηνρή απηή ηεο πφιεο αθφκα θαη ζήκεξα. β) Ο ρψξνο ηνπ εξεηπσκέλνπ ηδακηνχ πεξηήιζε κεηά ηελ απειεπζέξσζε ζην δεκφζην αιιά επηηξάπεθε ζηνπο εκπφξνπο θαη ζε φζνπο είραλ εξγαζηήξηα πξνεπαλαζηαηηθά λα ρηίζνπλ παξαπήγκαηα κε ηελ ππνρξέσζε, φηαλ ε πνιηηεία πξνρσξήζεηο ζε νηθνδφκεζε δεκφζηνπ νηθήκαηνο λα απνκαθξπλζνχλ ρσξίο λα ιάβνπλ απνδεκίσζε. χκθσλα κε ην ζρέδην ηνπ 1828, ζην ρψξν ζα ρηίδνληαλ ηα Αλάθηνξα ηνπ Κπβεξλήηε, ελψ επί Όζσλα αξρηθά ζα κνξθσλφηαλ δεκφζηνο θήπνο ή εθεί ζα γηλφηαλ ε αλέγεξζε βαζηιηθνχ αλαθηφξνπ, ζηε ζπλέρεηα δφζεθε, ην Ννέκβξην ηνπ 1838, ζην 6 Γξηηζφπνπινο Σ., νπ. άλσ, ζει. 418,

81 Γήκν γηα ηε ζηέγαζε Γπκλαζίνπ θαη Διιεληθνχ ζρνιείνπ. Σα ελνίθηα ησλ παξαπεγκάησλ άλεθαλ πιένλ ζην Γήκν. Σν 1866 ην Γεκνηηθφ πκβνχιην έιαβε ηελ απφθαζε λα ρηηζηνχλ ζην ρψξν ηνπ κνπζνπικαληθνχ ηεκέλνπο δεκνηηθά θαηαζηήκαηα. Η απφθαζε απηή δελ απνζθνπνχζε ζε κειινληηθή επξχηεξε αλάπηπμε ηνπ εκπνξίνπ ή ζηελ επηδίσμε θαιχηεξεο ηχρεο ηεο πφιεο, αιιά εμαζθάιηδε κφληκνπο πφξνπο ζην Γήκν θαη απνηεινχζε πξνζπάζεηα λα ζπγθεληξσζεί ε αγνξά ζε έλα ζεκείν. Παξάιιεια έδηλε ηέινο ζηα απνθξνπζηηθά παξαπήγκαηα, θαζψο εθείλα ηνπ Αγ. Βαζηιείνπ είραλ ήδε δψζεη ηε ζέζε ηνπο ζηε κεηξφπνιε. Η επίζεκε θαη έγθπξε παξαρψξεζε ηεο πεξηνρήο ζην δήκν έγηλε κε Βαζηιηθφ Γηάηαγκα ζηηο 11 Απγνχζηνπ ηνπ 1881, ζην νπνίν αλαθέξεηαη πσο παξαρσξείηαη ε πεξηνρή γηα λα αλεγεξζεί εληφο δηεηίαο ιηζφθηηζηε αγνξά εδσδίκσλ, ζχκθσλα κε εηδηθφ λφκν ηνπ Η ζθέςε ηνπ 1866 γίλεηαη πξάμε ην 1881, κέζα ζε κηα λχρηα θαηεδαθίζηεθαλ ηα ιείςαλα ησλ ζφισλ ηνπ ηδακηνχ θαη ηα πξφρεηξα παξαπήγκαηα θαη ρηίδεηαη ε αγνξά ηξνθίκσλ πνπ ζα ζπλερίζεη λα ιεηηνπξγεί κέρξη ην ε απηά ηα θεληξηθά ζεκεία θαη κε απηά ηα θαθνπιαζκέλα παξαπήγκαηα ζηεξίρζεθε θαη πξνρψξεζε ε νηθνλνκία ηεο πφιεο. 7 Σα πξψηα απηά ειεχζεξα ρξφληα επαλεκθαλίδεηαη θαη ην παλεγχξη ηεο Πεληεθνζηήο κε δηαθνξεηηθφ φκσο ραξαθηήξα σο πξνο ην πεξηερφκελν θαη ηνλ ρξφλν δηεμαγσγήο θαη δηάξθεηαο. Γε δηεμαγφηαλ ζε ζπγθεθξηκέλε πεξίνδν, θξαηνχζε κφλν νθηψ εκέξεο θαη ηα πξνο πψιεζε πξντφληα ήηαλ κφλν δψα. Αξγφηεξα θαζνξίζηεθε μαλά σο εκεξνκελία δηεμαγσγήο ε Πεληεθνζηή θαη ε δηάξθεηα ηνπ πεξηνξίζηεθε ζε ηξεηο κέξεο. Ο αλνηρηφο ρψξνο πίζσ απφ ην λαφ ηεο Μεηακνξθψζεσο απνηέιεζε ην πξφζθνξν έδαθνο γηα ηελ δσνπαλήγπξε θαη ην «πεγάδη ηεο Κξεκάιαο», πνπ νη Σνχξθνη θξεκνχζαλ ηνπο Έιιελεο κεηνλνκάζηεθε ζε «πεγάδη ηνπ Παλεγπξηνχ». Λφγσ ηεο αλάγθεο κεγαιχηεξνπ ρψξνπ κεηαθέξζεθε εθηφο πφιεο ην παλεγχξη, γχξσ απφ ην λαφ ηνπ Αγ. Σξχθσλα. Η παξάδνζε απηή κε ηνλ θαηξφ άξρηζε αξγφηεξα λα παξαθκάδεη θαη θαηά ηα ρξφληα ηεο γεξκαληθήο θαηνρήο έζβεζε Πληθςζμιακά ζηοισεία και έπγα ςποδομήρ Η θνηλσληθή δηαζηξσκάησζε ηεο πφιεο δελ άιιαμε ζεκαληηθά. Η άξρνπζα ηάμε (γηαηξνί, δηθεγφξνη, γαηνθηήκνλεο θ.α.) παξέκεηλε ε ίδηα κε θάπνηεο κηθξέο αιιαγέο θαη κε ηελ πξνζζήθε ζε απηή ησλ αλδξψλ ηνπ Αγψλα. ην άιιν άθξν ηνπ 7 Γξηηζφπνπινο Σ., νπ. άλσ, ζει. 409, 410, 417, 490,

82 θνηλσληθνχ λήκαηνο βξίζθνληαλ νη απινί, θησρνί θαιιηεξγεηέο θαη θηελνηξφθνη, ελψ ηε κεζαία ηάμε ζπγθξνηνχζαλ νη έκπνξνη θαη νη βηνηέρλεο. Η πφιε είρε κεγάιε παξάδνζε ζηελ εθηξνθή κεηαμνζθψιεθα, ζηελ παξαγσγή κεηαμηνχ, ζηε θαλεινπνηία θαη νηλνπνηία. Οη θάηνηθνη, πνπ ήδε κεηά ηελ θαηαζηξνθή ηνπ 1828 γηα λα νξζνπνδήζνπλ αλαγθάζηεθαλ λα ζπλάςνπλ δάλεηα, ζπρλά δνθηκάζηεθαλ απφ ηηο θαηαζηξνθέο ησλ ζνδεηψλ θαη ηελ έιιεηςε ρξεκάησλ ηφζν ιφγσ ηφζν απφ ηνπηθά πξνβιήκαηα, φζν θαη απφ εζληθά γεγνλφηα φπσο π.ρ. ν αηπρήο πφιεκνο ηνπ Οη Σξηπνιηηζηψηεο ζέινληαο λα πξνζειθχζνπλ ηνπο θαηνίθνπο γεηηνληθψλ πεξηνρψλ ζηε πφιε δεηνχζαλ λα κεηαθεξζνχλ ζε απηή ην Δθεηείν, θάηη πνπ δελ έγηλε πνηέ, θαη ην Γπκλάζην. ηελ Σξίπνιε ιεηηνχξγεζε ινηπφλ, κεηά απφ ηηο πηέζεηο ησλ θαηνίθσλ, έλα απφ ηα πξψηα Γπκλάζηα ηεο ρψξαο, ην θζηλφπσξν ηνπ 1850 θαη ήηαλ έλα απφ ηα κφιηο ηξία ηεο Πεινπνλλήζνπ (Πάηξα, Ναχπιην). ην ζρνιείν θνηηνχζαλ λένη απφ φινη ηελ Αξθαδία αιιά θαη απφ γεηηνληθνχο λνκνχο θαη ην 1851 είρε ήδε 500 καζεηέο. Έλα ρξφλν αξγφηεξα χζηεξα απφ απφθαζε ηνπ Γεκνηηθνχ ζπκβνπιίνπ θαη κεηά απφ έξαλν, ρηίζηεθε θαη ζρνιείν ζειέσλ, δίπια απφ ην Καζνιηθφλ. Σν επηέκβξε ηνπ 1858 έγηλε ε εγθαζίδξπζε ηεο Ιεξαηηθήο ρνιήο (βι. εηθ & 10.11), κε ρξήζε εθθιεζηαζηηθψλ πφξσλ. Η Δθθιεζία ζέιεζε λα δψζεη παηδεία ζηνπο ηεξείο ζηνλ νξζφδνμν ειιεληθφ ιαφ πνπ ζηνπο αηψλεο ηεο δνπιείαο απφ ηνπο βαξβάξνπο δε δηέζεηε κνξθσκέλν θιήξν. Με ηε γλσζηνπνίεζε ηεο ζχζηαζεο ηεο ζρνιήο έγηλαλ 82 αηηήζεηο θαη αθνινχζεζαλ αθφκα πεξηζζφηεξεο. Η πφιε ζπλέρηζε λα πξνζθέξεη ζηε κφξθσζε θαη ηε κάζεζε θαη ην 1880 δεκηνπξγείηαη ην Γηδαζθαιείν Πεινπνλλήζνπ (βι. εηθ α, β, γ), γηα ηελ εθπαίδεπζε ησλ δεκνδηδαζθάισλ θαη ηελ κεηεθπαίδεπζε παιαηψλ γξακκαηνδηδαζθάισλ, ην νπνίν ιεηηνχξγεζε κέρξη ηελ πξνζσξηλή, παξά ηηο πνιιέο αληηδξάζεηο, θαηάξγεζή ηνπ, ην Δλψ γηα ιφγνπο πξαθηηθήο άζθεζεο ηα ρξφληα εθείλα ζην ίδην θηίξην ιεηηνπξγνχζε θ ηεηξαηάμην πξφηππν δεκνηηθφ. 8 Μέρξη ηα κέζα ηνπ αηψλα ε πφιε απφ ηελ πξσηεχνπζα ήηαλ πξνζηηή κφλν κε ηζηηνθφξα έσο ηνπο Μχινπο Αξγνιίδαο θαη απφ εθεί κε εκηφλνπο. Σν ηαμίδη Αζήλα Σξίπνιε δηαξθνχζε δχν εκέξεο. Σν 1856 νινθιεξψζεθε ε δηάλνημε εζληθνχ ακαμσηήο εζληθήο νδνχ, νη εκίνλνη αληηθαηαζηάζεθαλ απφ θαξφηζεο θαη ε δηαδξνκή κεηψζεθε ζηηο 10 ψξεο, ήηαλ φκσο ηδηαίηεξα επηθίλδπλε. Η θαηλνχξηα απηή νδφο ήηαλ 8 Γξηηζφπνπινο Σ., νπ. άλσ, ζει. 420, 421, , 496, 500, 575,

83 ηθαλνπνηεηηθή δηέμνδνο ησλ θαηνίθσλ ηεο Σξίπνιεο πξνο ην Ναχπιην θαη κέζσ απηνχ πξνο Πεηξαηά, ηφζν γηα ηε κεηαθνξά πξντφλησλ φζν θαη γηα ηε κεηαθίλεζε ησλ επηβαηψλ. Μφιηο ην θαινθαίξη ηνπ 1891 εγθαηληάζζεθε ε ζηδεξνδξνκηθή γξακκή Σξίπνιε Κφξηλζνο Αζήλα αλνίγνληαο λέεο πξννπηηθέο γηα ηελ αλάπηπμε ηεο πφιεο. 9 Σν πξψην απηνθίλεην εκθαλίζηεθε ζηελ πφιε ησλ ακαμψλ ην 1908, εθκεδέληδε ηηο απνζηάζεηο θαη αρξήζηεςε ηελ θαξφηζα κ ηελ νπνία κέρξη ηφηε δηεμαγφηαλ ε ζπγθνηλσλία πξνο ηνπο Μχινπο. Σα πξνβιήκαηα ηεο χδξεπζεο ηεο πφιεο ζπλερίδνληαλ θαη ην λεξφ κε ηελ αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ δελ επαξθνχζε. Tν 1894, ν ηφηε δήκαξρνο Aλ. Xαηδεζαξάληνο θξφληηζε γηα ηε κεηαθνξά ηνπ λεξνχ ησλ «Kήπσλ» Bαιηεηζίνπ, κε ρπηνζηδεξέλην πδξαγσγείν. ηα ηέιε ηνπ 19 νπ αηψλα θαη κάιηζηα θαηά ηελ ηειεπηαία ρξνληά ηνπ ην 1899 ζηε Σξίπνιε έγηλε έλα αθφκα κεγάιν βήκα πξνο ηνλ εθζπγρξνληζκφ. Η πφιε απέθηεζε πιένλ ειεθηξνδνηνχκελν θσηηζκφ Σν θαηαζθεπάζηεθε ην Παλαξθαδηθφ Nνζνθνκείν, «Δπαγγειίζηξηα» (βι. εηθ & ) θαη ην 1903 άξρηζαλ νη πξνθαηαζθεπαζηεθέο ελέξγεηεο γηα ηελ αλέγεζε ηνπ Mαιιηαξνπνχιεηνπ Θεάηξνπ (βι. εηθ ) κε ηελ πξψηε παξάζηαζε λα δίλεηαη ην Έλα αθφκα κεγάιν έξγν απνηέιεζε ην Γηθαζηηθφ Mέγαξν (βι. εηθ ), ην νπνίν ζεκειηψζεθε επί ππνπξγίαο ηνπ Αξθάδα Νηθνιάνπ Γεκεηξαθφπνπινπ ην , γηα λα πεξαησζεί χζηεξα απφ κία εηθνζαεηία, ην Πίνακας : Η δηαθύκαλζε ηνπ πιεζπζκνύ ζην λνκό Αξθαδίαο, ηελ επαξρία Μαληηλείαο, ην Γήκν θαη ηελ πόιε ηεο Τξίπνιεο Απκαδία Μανηινεία δ.τπίποληρ Απκαδία Μανηινεία δ.τπίποληρ Τπίπολη Κπδσληάηεο φισλ, Σν Νενθιαζζηθφ Κίλεκα θαη ηα Νενθιαζζηθά πίηηα ηεο Σξηπνιηηζάο, Δθδφζεηο Δλψζεσλ Σξηπνιηηψλ Αηηηθήο, Αζήλα 1988, ζει Γξηηζφπνπινο Σ., νπ. άλσ, ζει Κξεκκπδάο Βαζίιεο, νπ άλσ Σζαθφπνπινο Παλ., Πνιενδνκηθφ ρέδην : Μνξθνινγηθφο ηζηφο θαη ξπκνηνκία ηεο πφιεο απφ ην 19 ν σο ηνλ 20 ν αηψλα, Η Καζεκεξηλή, Κπξηαθή 4 Ινπλίνπ Γξηηζφπνπινο Σ., νπ. άλσ, ζει

84 Απφ ηνπο πξνεγνχκελνπο πίλαθεο γίλεηαη θαλεξή ε ζρεηηθά ζηαζεξή άλνδνο ηνπ πιεζπζκνχ ζε νιφθιεξν γεληθά ην λνκφ, αιιά θαη ζηελ επαξρία, ην δήκν θαη εηδηθφηεξα ζηελ πφιε ηεο Σξίπνιεο. Ιδηαίηεξε αίζζεζε πξνθαιεί ε αικαηψδεο αχμεζε θαηά ηε δεθαεηία ηνπ 1870, απφ ζε θαηνίθνπο. Η πνξεία ηεο κεηαβνιήο ηνπ πιεζπζκνχ ζπλερίζηεθε ζηηο αξρέο ηνπ 20 νπ αηψλα κε αθφκα κεγαιχηεξεο απμήζεηο. Σν ππάξρνλ πνιενδνκηθφ ζρέδην εμππεξεηνχζε ηελ πφιε κέρξη ελφο ζεκείνπ. Με ηελ αχμεζε ηνπ πιεζπζκνχ ζηα ηέιε ηνπ 19 νπ αηψλα θαη ηελ αλάγθε επέθηαζεο ηνπ ρψξνπ ιεηηνπξγίαο ηεο αγνξάο θαη ηεο εκπνξηθήο δξαζηεξηφηεηαο γεληθφηεξα, ε πεξηνρή θαηνηθίαο ζε έλα ζεκαληηθφ κέξνο γχξσ απφ ην παξαδνζηαθφ θέληξν ηεο αξρηθήο πφιεο κεηαηνπίζζεθε ζε ςειφηεξν επίπεδν, ηνπο νξφθνπο δειαδή ησλ λέσλ, δηψξνθσλ ηφηε θηηξίσλ. Έηζη ην σθέιηκν εκβαδφλ ησλ ηζνγείσλ παξαρσξήζεθε ζηηο απμαλφκελεο εκπνξηθέο απαηηήζεηο. Αληίζεηα ζηηο ππφινηπεο πεξηνρέο αμηνπνηήζεθε θαη απηφο γηα αλάγθεο θαηνηθίαο ησλ θαηνίθσλ. Γπζηπρψο ε αληηζηνηρία ηνπ πνιενδνκηθνχ ζρεδίνπ θαη ησλ ιεηηνπξγηψλ ηηο πφιεο, νδήγεζε ζηελ αχμεζε ηεο πιεζπζκηαθήο ππθλφηεηαο θαη ηνλ θαηαθεξκαηηζκφ ηνπ ηζηνχ ρσξίο λα ιακβάλεηαη κέξηκλα γηα ηε ρσξνζέηεζε ησλ αζηηθψλ ιεηηνπξγηψλ πνπ γελλά ε πιεζπζκηαθή θαη γεληθφηεξε αλάπηπμε. Σα πξνβιήκαηα απηά ζα νμπλζνχλ πεξηζζφηεξν ηνλ επφκελν αηψλα Κηίπια Λαϊκή Απσιηεκηονική ζηα Χπόνια ηηρ απελεςθέπωζηρ ηα κέζα ηνπ 19 νπ αηψλα νη Σξηπνιηηζηψηεο άξρηζαλ λα αληηθαζηζηνχλ ηα πξψηα θηίξηα ηεο πφιεο κε λέα λενθιαζηθνχ ξπζκνχ. Ήηαλ θηίζκαηα πνπ βαζίδνληαλ ζε κηα βπδαληηλή βαιθαληθή αξρηηεθηνληθή. Χηηζκέλα κε βπδαληίδνπζα θαη ιατθφηξνπε ηερλνηξνπία απφ έκπεηξνπο πξσηνκάζηνξεο θαη αλψλπκνπο ηερλίηεο. Σα πξψηα απηά θηίξηα, φπσο έρεη ήδε αλαθεξζεί ήηαλ ηαπεηλά, απιά θαη κνλψξνθα, ζε πεξηκαληξσκέλα νηθφπεδα, κε πεγάδη θαη θήπν, ελψ ζηελ θεληξηθή πεξηνρή ηεο πφιεο ε πξφζνςε ηνπ νηθνπέδνπ θαιππηφηαλ απφ καγαδί ή εξγαζηήξην θαη ζην πίζσ κέξνο βξηζθφηαλ ε νηθία. Σα νηθφπεδα πιαηζηψλνληαλ απφ ηηο παηξνπαξάδνηεο θιεκαηαξηέο 15 Σξίπνιε Αλάπιαζε Ιζηνξηθνχ Κέληξνπ, νπ. άλσ 76

85 θαη θαιακηέο, θαη ηα θνζκνχζαλ αλαξξηρψκελα θπηά φπσο ν πξάζηλνο θηζζφο αιιά θαη νη πνιχρξσκεο ηξηαληαθπιιηέο. Ο θήπνο είρε ζπρλά πεξηβφιη θαη πνιιά είδε δέληξσλ φπσο κνπξηέο, ξνδηέο, θαζηαληέο πνπ έδηλαλ ζηα ζπίηηα φςε γξαθηθνχ νηθηζκνχ. Δμαηξέζεηο απνηέιεζαλ θάπνηα αξρνληηθά θηίξηα πνπ ρηίζηεθαλ φκσο κε ηνλ παιηφ παξαδνζηαθφ ηξφπν. Γπζηπρψο ηα πξψηα κεηεπαλαζηαηηθά ζπίηηα πνπ ρηίζηεθαλ ζηελ Σξίπνιε ηελ επνρή ηνπ Όζσλα έρνπλ γθξεκηζηεί. Εικόνα 10.4 : Αξρνληηθό ηνπ Γξεγνξίνπ Α Κπδσληάηε, ζηε νδό Καιακάηαο. Τν ηξηώξνθν απηό θηήξην, θξνπξηαθνύ ηύπνπ κε θαλεξή ηε ιηζόθηηζηε ηνηρνπνηία ηνπ, ρηίζηεθε ην 1851 θαηά ηνλ παιαηό παξαδνζηαθό ηξόπν, πξηλ επηθξαηήζεη ζηελ πόιε ν λένο ξπζκόο. Θεσξείηαη αληηπξνζσπεπηηθό έξγν αξθαδηθήο αξρηηεθηνληθήο. Τν θηήξην απηό, αθνύ θόζκεζε ηελ πόιε γηα πεξηζζόηεξν από έλα αηώλα, θαηεδαθίζηεθε. (Κπδσληάηεο Σόισλ, νπ. άλσ ζει. 16) Εικόνα 10.5 : Τν αξρνληηθό ηνπ Βαζίιε Πεηνύλε, ζηελ νδό Παιιαληίνπ. Χηίζηεθε ην Τξηώξνθν ελδηαθέξνλ θηίζκα, ηεο ίδηα λννηξνπίαο κε ηνπ Κπδσληάηε αιιά θαηά είθνζη ρξόληα παιαηόηεξν. Σηελ 16 Γξηηζφπνπινο Σ., νπ. άλσ, ζει Κπδσληάηεο φισλ, νπ. άλσ, ζει. 16, Γξεγνξάθεο Ν., νπ άλσ ζει

86 παξαζηάδα ηεο πόξηαο δηαθξηλόηαλ ην έκβιεκα ηεο Φηιηθήο Δηαηξείαο. (Κπδσληάηεο Σόισλ, νπ. άλσ ζει. 1 Εικόνα 10.6 : Τν ζπίηη ηνπ ιατθνύ δσγξάθνπ αγηνγξάθνπ Δπζηξάηηνπ Κπδσληώηε πνπ ζηε ζπλέρεηα θαηνηθήζεθε από ηελ νηθία Καξώλε, ρηίζηεθε ζηνλ αδηακόξθσην, ππαίζξην ρώξν ζηε ζέζε ηνπ «Γεξβίζε Πεγάδη» θαη αξγόηεξα πέξαζε κπξνζηά από ην ζπίηη ν αλεθνξηθόο δξόκνο ηεο Τξηθόξθσλ. Μνλνθαηνηθία πνπ δηακνξθώζεθε ζε δηπινθαηνηθία, κε «ραγηάηη» θαη ηδακαξία. Χαξαθηεξηζηηθό δείγκα ιατθήο αξρηηεθηνληθήο ηεο Αξθαδίαο ζηα ρξόληα ηεο απειεπζέξσζεο από ηνλ ηνπξθηθό δπγό. (Γξεγνξάθεο Ν., νπ άλσ ζει. 78) Εικόνα 10.7 : Τν Κνινθνηξσλαίηθν ζπίηη ζηελ νδό Τξηθόθσλ 87. Η θαηνηθία ιεγόηαλ θαη ζπίηη ηνπ «Μακνύη εθέληε». Τν θηίξην είρε ραξαθηεξηζζεί δηαηεξεηέν, αθέζεθε όκσο ζηελ ηύρε ηνπ λα γθξεκίδεηαη θαη πξόζθαηα θαηεδαθίζηεθε. (Γξεγνξάθεο Ν., νπ άλσ ζει. 79) Ο Νεοκλαζικιζμόρ και ηα Νεοκλαζικά ζπίηια ηηρ Τπίποληρ Ο λενθιαζηθηζκφο είλαη ξπζκφο ησλ εηθαζηηθψλ ηερλψλ θαη θπξίσο ηεο αξρηηεθηνληθήο, κε θχξην ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ ηε κίκεζε ηεο ειιεληθήο αξραηφηεηαο. Άξρηζε λα αλαπηχζζεηαη κεηά ηηο αξραηνινγηθέο αλαζθαθέο πνπ έγηλαλ ζηελ Ηξάθιεηα θαη ηελ Πνκπεία ηεο Ιηαιίαο θαη ζηα ηέιε ηνπ 18νπ θαη αξρέο ηνπ 19νπ αη. θπξηάξρεζε ζηελ Δπξψπε. Πνιινί ππνζηεξίδνπλ πσο ν λενθιαζηθηζκφο ζηελ ηέρλε είλαη απνηέιεζκα ηεο αληίδξαζεο ζην κπαξφθ θαη ην ξνθνθφ, ελψ άιινη πσο ε καθξφρξνλε επηθξάηεζε αληηθιαζηθψλ ηάζεσλ πξνθάιεζε ηε ζπλεηδεηή επηζηξνθή 78

87 ζε πξφηππα θιαζηθά. Δθείλν πνπ επηδίσμε ζηελ αξρηηεθηνληθή είλαη ε ξηδηθή επαλάζηαζε ζηε δηάηαμε ησλ εζσηεξηθψλ ρψξσλ, ε αλαλέσζε ηεο ηερληθήο ησλ παιηψλ πιηθψλ θαη ε ρξεζηκνπνίεζε λέσλ πιηθψλ, πνπ λα αληαπνθξίλνληαη ζηηο ζχγρξνλεο απαηηήζεηο θαζψο θαη αλαζπγθξφηεζε ηεο πνιενδνκίαο. Η δηάλνημε ηνπ δξφκνπ απφ ηνπο Μχινπο έθεξε ηελ Σξίπνιε πην θνληά ζε άιιεο ειιεληθέο πφιεηο πνπ ην θίλεκα ηνπ Νενθιαζηθηζκνχ είρε ήδε επηθξαηήζεη φπσο ζηελ Αζήλα, ζην Ναχπιην, ζηελ Δξκνχπνιε θ.α. Δπψλπκνη αξρηηέθηνλεο, αιιά θαη ιατθνί αλψλπκνη, εκπεηξηθνί πξσηνκάζηνξεο αζπάζηεθαλ κε θαλαηηζκφ ηνλ λέν ξπζκφ θαη ζηφιηζαλ ηελ πξσηεχνπζα ηνπ Μνξηά κε ακηγή θαη γλήζηα δείγκαηα ηεο ειιεληθφηαηεο απηήο ηερλνηξνπίαο. Οη Λαγθαδηαλνί κάζηνξεο, απηνί πνπ πξσηφρηηζαλ ηελ Σξίπνιε, κε ηελ ζπλδξνκή ζπνπδαίσλ αξρηηεθηφλσλ, φπσο ν Δξλέζηνο Σζίιεξ, ν Αλαζηάζηνο Γ. Μεηαμάο, ν ηακάηεο Κιεάλζεο θ.α. εγθαηέιεηςαλ ηα παηξνπαξάδνηα ζρέδηά ηνπο πνπ παξέπεκπαλ ζην βπδάληην θαη δέρζεθαλ ην παλειιήλην κήλπκα ηεο λέαο θιαζζηθήο κνξθνινγίαο. Εικόνα 10.8 : Το δεκαξρείν ηεο Τξίπνιεο, νδόο Δζληθήο Αληηζηάζεσο θαη Γαξεηώηνπ Τν θηίξην ρηίζηεθε ην 1893, δνκεκέλν κε πειεθεηή καξκαξόπεηξα, θέξεη καξκάξηλν επηζηήιην, ελώ ζην θεληξηθό ηκήκα ηεο πξόζνςεο δηαθξηηηθή πξνεμνρή θαηαιήγεη ζε αέησκα. (Γξεγνξάθεο Ν., νπ άλσ, ζει. 123) 19 Κπδσληάηεο φισλ, νπ. άλσ, ζει Γξεγνξάθεο Ν., νπ άλσ ζει

88 Εικόνα 10.9 : Τν δεκαξρείν θαη δίπια ην εθθιεζάθη ηεο Αγίαο Παξαζθεπήο, αξρηηεθηνληθό ζρέδην ηνπ Αξγ. Πεηξνλώηε (Γξεγνξάθεο Ν., νπ άλσ, ζει. 122) Εικόνα : Χηίζηεθε ην 1857 θαη όπσο αλαθέξεη θαη ε εληνηρηζκέλε πιάθα, ζηηο 7 Γεθεκβξίνπ 1858 εγθαζηδξύζεθε ε Ιεξαηηθή Σρνιή πνπ ιεηηνύξγεζε κέρξη ην (Γξεγνξάθεο Ν., νπ άλσ, ζει. 119) Εικόνα : Η Ιεξαηηθή Σρνιή, Νενθιαζηθή ζύλζεζε κε αέησκα, Πιαηεία Αλεμαξηεζίαο, αξρηηεθηνληθό ζρέδην ηνπ Αξγ. Πεηξνλώηε. (Γξεγνξάθεο Ν., νπ άλσ, ζει. 118) Σα θηίξηα ηνπ ξπζκνχ απηνχ είλαη ζπλήζσο κηθξνυςή, ζπαλίσο μεπεξλάλε ηνπο ηξεηο νξφθνπο. Δίλαη ιηζφθηηζηα, θεξακνζθεπή θαη έρνπλ φςε πνπ ηελ ραξαθηεξίδεη έλαο άμνλαο απζηεξήο ζπκκεηξίαο: φια ηα κέιε ηνπ ξπζκνχ αθνινπζνχλ αξκνληθέο αλαινγίεο, κε επηθξάηεζε ηεο νξηδφληηαο, θαζψο θαη ησλ πιήξσλ, ζε ζρέζε κε ηα θελά, δειαδή ηα θνπθψκαηα. Η δηαθφζκεζε ησλ θηηξίσλ ηνπ ξπζκνχ απηνχ είλαη απιή, ιηηή, κε αξρηηεθηνληθά ζηνηρεία παξκέλα απφ ηελ Αξραία Διιεληθή 80

89 Μνξθνινγία. Σέηνηα είλαη νη δψλεο, νη παξαζηάδεο, νη θίνλεο πάληνηε ξπζκψλ θιαζζηθψλ (δσξηθνχ, ησληθνχ, θνξηλζηαθνχ), νη γιπθέο, ηα γείζα, ηα ζπξψκαηα, νη αξκνί, νη θνξσλίδεο, ηα θνπξνχζηα, ηα αεηψκαηα. Σα επηζεκφηεξα θαη ειεπζέξσο ηζηάκελα θηίξηα θνζκνχληαη ζηελ φςε ηνπο κε πξφζηπια ή πξνζηψν, αθφκε θαη κε θηνλνζηνηρίεο. Γεληθψο ηα θηίξηα ηνπ Νενθιαζηθνχ ξπζκνχ απνπλένπλ εξεκία θαη γαιήλε, πνπ νχηε ν γνηζηθφο ξπζκφο, νχηε νη ξπζκνί ηεο Αλαγελλήζεσο θαη αθφκε ιηγφηεξν νη πξνεγεζέληεο πνιππξάγκνλεο θαη θνξησκέλνη ξπζκνί Μπαξφθ θαη Ρνθνθφ, πέηπραλ πνηέ. 23 Εικόνα : Έλα από ηα σξαηόηεξα λενθιαζηθά, ζρεδηαζκέλν από ηνλ Σηακάηε Κιεάλζε, Γξεγνξίνπ Έ 3, (Γξεγνξάθεο Ν., νπ άλσ, ζει. 123) Εικόνα : Νενθιαζηθό ζπίηη, Καιαβξύησλ 9, ρηίζηεθε ην 1927 θαη ζηα ρξόληα ηεο Καηνρήο ζην ζπίηη απηό θαηνηθνύζε ε νηθνγέλεηα ηνπ Μίθε Θενδσξάθε (Γξεγνξάθεο Ν., νπ άλσ, ζει. 123)

90 Εικόνα : Οδόο Απνζηνιόπνπινπ 10.5 Εικόνερ ηων δπόμων ηηρ πόληρ Ο Γεψξγηνο Α κεηά απφ πνιιέο επηζθέςεηο ζηελ πφιε, απνθάζηζε λα ρηίζεη ζηελ Σξίπνιε ην ζεξηλφ ηνπ αλάθηνξν θαη ε θαηάζεζε ηνπ ζεκέιηνπ ιίζνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηηο 115 Απγνχζηνπ Οη εξγαζίεο πξνρψξεζαλ θαη ην χςνο ηεο νηθνδνκήο έθηαζε ηα πέληε κέηξα φκσο ζηγά ζηγά ε ηδέα εγθαηαιείθζεθε. Σν 1911 ν βαζηιηάο παξαρψξεζε ηνπο θήπνπο ησλ αλαθηφξσλ ζην χλδεζκν ησλ Φηινδέληξσλ γηα δεληξνθχηεςε. Σν εγθαηαιειεηκκέλν εκηηειέο παιάηη, δηρνηνκνχζε ηελ θεληξηθή αξηεξία θαη θαηεδαθίζηεθε ην 1929 γηα λα επζπγξακκηζζεί ε νδφο Καιαβξχησλ (Αλαθηφξσλ). Εικόνα : Η Οδόο ησλ Αλαθηόξσλ, θαξη - πνζηάι πνπ δηαζώδεη ηελ αξρηηεθηνληθή θπζηνγλσκία ηεο πόιεο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ Μεζνπνιέκνπ ( 24 Γξεγνξάθεο Ν., νπ άλσ, ζει Γξηηζφπνπινο Σ., νπ. άλσ, ζει

91 Εικόνα : Παιηόο δξόκνο ηεο πόιεο, θαξη πνζηάι πνπ δηαζώδεη ηελ αξρηηεθηνληθή θπζηνγλσκία ηεο πόιεο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ Μεζνπνιέκνπ(http Εικόνα : Η παιηά νδόο Αγίνπ Αζαλαζίνπ, ζεκεξηλή εζλνκαξηύξσλ ( 83

92 11. Νεόηεπα σπόνια (απσέρ 20ος αιώνα μέσπι ζήμεπα) Εικόνα 11.1 : Ο Μεηξνπνιηηηθόο Ναόο Αγίνπ Βαζηιείνπ (θαξη πνζηάι) 11.1 Πολεοδομικά Υαπακηηπιζηικά Σο ζσέδιο ηος 1955 H εμέιημε ηεο ξπκνηνκίαο ηεο πφιεο ήηαλ αξγή θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ 19νπ αηψλα θαη κέρξη ηε δεθαεηία ηνπ Απφ ην 1836, λέν ζρέδην ζπληάρζεθε ην 1955 (ΦΔΚ 320Α ), ελψ εγθξίζεθε θαη ηέζεθε ζε ηζρχ ην 1959 (ΦΔΚ 11Γ ) κέρξη ηφηε 49 λνκνζεηηθά δηαηάγκαηα ξπζκίδνπλ ηελ πνιενδνκηθή εμέιημε ηεο, επηθέξνληαο κηθξέο ηξνπνπνηήζεηο ζην ππάξρνλ ζρέδην. 1 Με ηε λέα απηή πξνζπάζεηα ηνπ 1955 γίλεηαη εληνλφηεξν ην πξφβιεκα ηεο κε ελαξκφληζεο ησλ ιεηηνπξγηψλ ηεο πφιεο κε ην πνιενδνκηθφ ζρέδην θαη ζε ζχληνκν ρξνληθφ δηάζηεκα ηξνπνπνηείηαη αξθεηέο θνξέο, ρσξίο φκσο νη ηξνπνπνηήζεηο απηέο λα πξνζθέξνπλ ζηε βειηίσζε ηεο 1 Σζαθφπνπινο Παλ., Πνιενδνκηθφ ρέδην : Μνξθνινγηθφο ηζηφο θαη ξπκνηνκία ηεο πφιεο απφ ην 19 ν σο ηνλ 20 ν αηψλα, Ζ Καζεκεξηλή, Κπξηαθή 4 Ηνπλίνπ

93 θαηάζηαζεο. Με ζπληεξεηηθφ πλεχκα φπσο θαη ζην παξειζφλ δε δίλνληαη ιχζεηο ζηα πξνβιήκαηα ηεο νξνζέηεζεο ησλ δηαξθψο πηεζηηθψλ αλαγθψλ λέσλ ή δηεπξπλφκελσλ ιεηηνπξγηψλ, αιιά πξνζαξκφδεηαη ην ζρέδην ζηηο ππάξρνπζεο αζθπθηηθέο ζπλζήθεο κε απνζπαζκαηηθφ ηξφπν. Εικόνα 11.2 : Τν πνιενδνκηθό ζρέδην ηνπ 1955 (Μπνπέξκαλ Α., νπ άλσ, ζει 43) Καηά ην ηειεπηαίν ηέηαξην ηνπ 20νπ αηψλα, παξφιν πνπ ν πιεζπζκφο δελ απμήζεθε ζεκαληηθά ιφγσ ηεο ξηδηθήο αιιαγήο ησλ ζπλζεθψλ δσήο ε θαηάζηαζε επηδεηλψζεθε. Δίρε πξνεγεζεί ε επέθηαζε ηεο πφιεο θαη ε ελζσκάησζε ησλ 85

94 πεξηκεηξηθψλ νηθηζκψλ ζην πνιενδνκηθφ ζχλνιν ηεο πφιεο, φκσο ν ηζηφο ηεο εμαθνινχζεζε λα θαηαθεξκαηίδεηαη αθνινπζψληαο ηηο ραξάμεηο ηνπ Βνχιγαξε, ρσξίο λα γίλεηαη πξνζπάζεηα αλαδηάξζξσζεο. Οη λέεο, εθξεθηηθέο πηα αλάγθεο ηνπ αζηηθνχ εμνπιηζκνχ θαη ππνδνκψλ πνπ εκθαλίδνληαλ αγλννχληαλ θαη ζηξηκψρλνληαλ ζηηο ήδε ππάξρνπζεο ζπλζήθεο. Με ηελ αλνηθνδφκεζε ησλ πνιπψξνθσλ θηηξίσλ, κέζα απφ ην ζχζηεκα ηεο αληηπαξνρήο, ε ππθλφηεηα ηνπ πιεζπζκνχ ηδηαίηεξα ζην θέληξν απμήζεθε ζε κεγάιν βαζκφ. Οη θνηλφρξεζηνη ρψξνη παξέκεηλαλ νη ίδηνη, ελψ ε πιεζπζκηαθή ππθλφηεηα εθηνμεπφηαλ ζε δπζαλάινγα χςε κε απνηέιεζκα ε αλαινγία ηνπ δεκφζηνπ ειεχζεξνπ ρψξνπ λα κεησζεί δξαζηηθά. Ζ ζχγρξνλε ηερλνινγία ησλ κεηαθνξψλ θαηέιαβε ηνπο δξφκνπο ζε βάξνο ησλ πεδψλ, εμνζηξαθίδνληαο ηνπο ζηα αλχπαξθηα πεδνδξφκηα. Ζ επίδξαζε ηνπ πξνβιήκαηνο απηνχ γίλεηαη πην θαλεξή κέζα απφ ηε κεηαηξνπή ησλ πεξηζζφηεξσλ πιαηεηψλ, απφ ρψξνπο θνηλσληθήο δσήο, φπσο είραλ ζρεδηαζηεί απφ ην Βνχιγαξε, ζε λεζίδεο θπθινθνξίαο. Υαξαθηεξηζηηθά ε πιαηεία Αγίνπ Βαζηιείνπ ράξηλ ηεο θπθινθνξίαο ησλ νρεκάησλ, απνθφπεθε απφ ην λαφ, δειαδή απφ ην αξρηηεθηφλεκα γηα ηελ αλάδεημε ηνπ νπνίνπ είρε δεκηνπξγεζεί. Δπηπιένλ, δπν απφ ηηο ππφινηπεο πιαηείεο, ε πιαηεία Δζλάξρνπ Μαθαξίνπ (Αλεμαξηεζίαο) θαη ε πιαηεία Κνινθνηξψλε (βι. εηθ θαη 11.18) δε δηαζέηνπλ πηα θακία πξφζβαζε ζην θνηλφ. ε επηζηέγαζκα φισλ απηψλ αθνινχζεζε κηα ζεηξά απνζπαζκαηηθψλ θαη ζεκεηαθψλ ηξνπνπνηήζεσλ ηνπ ζρεδίνπ ηεο πφιεο πνπ εγθξίζεθε θαη πινπνηήζεθε κε απνθιεηζηηθφ ζθνπφ ηε κείσζε πιάηνπο νδψλ κε απνηέιεζκα ε αλαινγία δεκφζηνπ θνηλφρξεζηνπ ρψξνπ λα κεησζεί πεξαηηέξσ, θαη λα θπκαίλεηαη ζε επίπεδα ρακειφηεξα αθφκα θαη απφ ηα πξνβιεπφκελα ηνπ ζρεδίνπ ηνπ Ο θαζνξηζκφο ζπληειεζηψλ θαη φξσλ δφκεζεο γηα ηελ εληφο ηνπ εγθεθξηκέλνπ ξπκνηνκηθνχ ζρεδίνπ πεξηνρή απφ ην 1955 έγηλε ην κφιηο ην 1978 (ΦΔΚ 664Γ ). 86

95 Πίνακας : Όξνη Γόκεζεο Σρεδίνπ Πόιεο Γήκνπ Τξίπνιεο (πξν ηνπ έηνπο 1983), Β.Γ (ΦΔΚ 320Α/1955) TOMEA ΤΣΗΜΑ ΓΟΜΗΗ ΔΛΑΥΙΣΟ ΠΡΟΧΠΟ ΔΛΑΥ. ΔΜΒΑΓΟΝ ΚΑΛΤΦΗ ΤΦΟ Α ΤΝΔΥΔ (5,00) 200 (60) 70% ΚΑΣΑ ΓΟΚ Β ΤΝΔΥΔ (5,00) 250 (60) 60% ΚΑΣΑ ΓΟΚ Γ ΤΝΔΥΔ (5,00) 300 (100) 50% ΚΑΣΑ ΓΟΚ Γ Π. ΔΛΔΤΘΔΡΟΝ (7,00) 500 (100) 40% ΚΑΣΑ ΓΟΚ Δ Π. ΔΛΔΤΘΔΡΟΝ (10,00) 500 (100) 40% ΚΑΣΑ ΓΟΚ Σ Π. ΔΛΔΤΘΔΡΟΝ (12,00) 800 (400) 40% ΚΑΣΑ ΓΟΚ α ΤΝΔΥΔ ΚΑΣΑ ΓΟΚ Σν 1985 κε ηελ ηζρχ ηνπ λένπ Γεληθφ Οηθνδνκηθνχ Καλνληζκνχ θαζνξίζηεθαλ ηα λέα χςε νηθνδνκψλ κε βάζε ηνπο ήδε ηζρχνληεο ζπληειεζηέο δφκεζεο, κε απνηέιεζκα ν παιηφο ηζηνξηθφο ππξήλαο ηεο πφιεο λα δνκείηαη κε ζπληειεζηέο δφκεζεο 2,4 θαη χςνο 27 m ζην κεγαιχηεξν ηκήκα ηνπ, ζην δε ππφινηπν κε ζπληειεζηή δφκεζεο 1,6 θαη χςνο 21 m. Παξάιιεια ζηα πιαίζηα ηνπ πξνγξάκκαηνο «Δπηρείξεζε Πνιενδνκηθήο Αλαζπγθξφηεζεο» (ΔΠΑ) μεθίλεζε ε δηαδηθαζίαο ζχληαμεο ηνπ Γεληθνχ Πνιενδνκηθνχ ρεδίνπ ηεο Σξίπνιεο (ΦΔΚ 338Γ ) θαη έλα ρξφλν αξγφηεξα εγθξίζεθε (ΦΔΚ 1092Γ ), πξνβιέπνληαο ηε ξχζκηζε ησλ ρξήζεσλ γεο, κε ζεκαληηθφηεξε ηελ απνκάθξπλζε ησλ πην ζεκαληηθψλ παξαγσγηθψλ ιεηηνπξγηψλ ζε πξνβιεπφκελε Βηνκεραληθή Εψλε ε νπνία είρε αξρίζεη λα κειεηάηαη θάπνηα ρξφληα λσξίηεξα (ΦΔΚ 510Γ , ΦΔΚ 256Γ ), ηελ πεδνδξφκεζε ηεο δψλεο ηνπ θέληξνπ θαη ηε ζέζπηζε ηεζζάξσλ πνιενδνκηθψλ ελνηήησλ θαη ηε ρσξνζέηεζε ησλ βαζηθψλ αζηηθψλ ιεηηνπξγηψλ ζην παξαπάλσ πιαίζην θαζψο θαη ν θαζνξηζκφο πεξηαζηηθψλ δσλψλ ρέδην Υσξνηαμηθήο Αλάπηπμεο ηνπ Γήκνπ Σξίπνιεο θαη ηεο Πεξηαζηηθήο Πεξηνρήο ΓΠ Γήκνπ Σξίπνιεο 3 Σξίπνιε Αλάπιαζε Ηζηνξηθνχ Κέληξνπ, νπ. άλσ 4 Καηαγξαθή Γηαηεξεηέσλ Κηεξίσλ Σξίπνιεο, νπ. άλσ 87

96 Γενικό Πολεοδομικό σέδιο (ΓΠ) Σπίποληρ και Αγ. Κων/νος Ν. Απκαδίαρ (Γ 1092/ ) Α. Πνιενδνκηθή νξγάλσζε γηα πιεζπζκηαθφ κέγεζνο θαηνίθσλ γηα πεληαεηία. α. Δπέθηαζε ηνπ ζρεδίνπ πφιεο ζε εθηάζεηο ζπλνιηθήο επηθάλεηαο ζηξεκκάησλ θαη δεκηνπξγία 10 πνιενδνκηθψλ ελνηήησλ, σο εμήο: Εικόνα 11.3 : Γεληθό Πνιενδνκηθό Σρέδην Τξίπνιεο 1986(ΦΔΚ 1092Γ ) 88

97 Εικόνα 11.4 : Γεληθό Πνιενδνκηθό Σρέδην Τξίπνιεο 1986(ΦΔΚ 1092Γ ) 89

98 Πίνακας : Οη δέθα πνιενδνκηθέο ελόηεηεο ηνπ ΓΠΣ 1986 Πολεοδομική ενόηηηα Μέζη πςκνόηηηα οικήζεωρ καη/ηa Μέζορ ζςνηελεζηήρ δόμηζηρ I 130 1,50 II 100 0,80 III 120 1,00 IV 130 1,50 V 100 0,80 VI αλαζεψξεζε επέθηαζε ,40 0,80 VII - αλαζεψξεζε 100 1,20 VIII 160 1,60 IX 140 1,60 X 250 2,40 β. Πξνζδηνξηζκφο ρξήζεσλ γεο Πίνακας : Πξνηεηλόκελεο ρξήζεηο γεο κε βάζε ην ΓΠΣ 1986 α. Γηαηήξεζε πθηζηάκελεο θεληξηθήο πεξηνρήο β. Γεκηνπξγία ηνπηθψλ θέληξσλ: Μεηαμχ ηεο πεξηκεηξηθήο θαη νξίσλ Αγ. Κσλ/λνπ ηελ παιαηά νδφ Σεγέαο, ΝΑ ηνπ ζηδεξνδξνκηθνχ ζηαζκνχ. Ν ηεο πεξηκεηξηθήο, θαηά κήθνο ηεο νδνχ Καιακψλ. γ. Υσξνζέηεζε Γηνηθεηεξίνπ κειινληηθά ζηελ πεξηνρή ηνπ ζηξαηνπέδνπ, αλ απηφ κεηαθεξζεί. δ. Οξγάλσζε εγθαηαζηάζεσλ εθπαίδεπζεο: Υσξνζέηεζε γπκλαζίνπιπθείνπ: -ΝΑ ηνπ ηαδίνπ -πεξηνρή ζηξαηνπέδνπ, αλ κεηαθεξζεί Υσξνζέηεζε δεκνηηθψλ ζρνιείσλ θαη λεπηαγσγείσλ: -πεξηνρή Μπαζηάθνπ (ΗΗ) -Ν ηνπ πξνζθπγηθνχ ζπλνηθηζκνχ ζηελ νδφ Καιακψλ (VII) -κεηαμχ ησλ O.T θαη Πεξηθεξεηαθήο, ηδηνθηεζίαο Πηπέξε- Αιεμφπνπινπ. ε. Δμνπιηζκφο ησλ ππαξρνπζψλ αζιεηηθψλ εγθαηαζηάζεσλ ζη. Γηαηήξεζε ηνπ πνιηηηζηηθνχ θέληξνπ, δεκηνπξγία πηλαθνζήθεο ζηηο ζηξαηησηηθέο εγθαηαζηάζεηο Α ηνπ Πεδίνπ ηνπ Άξεσο, ρξεζηκνπνίεζε ηεο βίιαο Σνπξθνβαζίιε. δ. Γηαηήξεζε ηεο ραξαθηεξηζκέλεο βηνκεραληθήο πεξηνρήο. 5 ρέδην Υσξνηαμηθήο Αλάπηπμεο ηνπ Γήκνπ Σξίπνιεο θαη ηεο Πεξηαζηηθήο Πεξηνρήο ΓΠ Γήκνπ Σξίπνιεο 6 ρέδην Υσξνηαμηθήο Αλάπηπμεο ηνπ Γήκνπ Σξίπνιεο θαη ηεο Πεξηαζηηθήο Πεξηνρήο ΓΠ Γήκνπ Σξίπνιεο 90

99 ε. Υσξνζέηεζε ηεο πεξηθεξεηαθήο αγνξάο Ν. Πεινπνλλήζνπ ζε ηκήκα ηεο ΒΗΠΔ. ζ. Υσξνζέηεζε βηνηερληθνχ πάξθνπ, δψλεο ρνλδξεκπνξίνπ θαη έθζεζεο βηνκεραληθψλ θαη βηνηερληθψλ εηδψλ εθαηέξσζελ ηεο νδνχ Ναππιίνπ κεηαμχ λέαο εζληθήο νδνχ θαη πεξηκεηξηθήο. η. Οξγάλσζε εγθαηαζηάζεσλ καδηθψλ κεηαθνξψλ: Γεκηνπξγία ζηαζκνχ ππεξαζηηθψλ ιεσθνξείσλ ζηελ νδφ Ναππιίνπ (νηθφπεδν ηδηνθηεζίαο ΚΣΔΛ). Γχν ζηαζκνί αζηηθψλ ιεσθνξείσλ επί ηεο πεξηκεηξηθήο ζην Β θαη ΝΑ κέξνο ηεο πφιεο. Δπέθηαζε δηαδξφκνπ αεξνδξνκίνπ θαηά κ. γ. Γεληθή εθηίκεζε ηεο ρσξεηηθφηεηαο ησλ Π.Δ. ζε πιεζπζκφ γηα πεληαεηία, ησλ αλαγθψλ ζε γε γηα θνηλσληθή ππνδνκή ζε επίπεδν πφιεο θαη ησλ αλαγθψλ ζε γε γηα θνηλσληθή ππνδνκή ζηηο Π.Δ. δ. Καζνξηζκφο δσλψλ νηθνλνκηθψλ θαη ζεζκηθψλ θηλήηξσλ θαη πνιενδνκηθψλ κεραληζκψλ Πίνακας : Εώλεο νηθνλνκηθώλ θαη ζεζκηθώλ θηλήηξσλ θαη πνιενδνκηθώλ κεραληζκώλ Εψλεο αγνξάο ζπληειεζηή (ΕΑ) θαη δψλεο θνηλσληθνχ ζπληειεζηή (ΕΚ) ζηηο πεξηνρέο επέθηαζεο. Εψλε εηδηθψλ θηλήηξσλ (ΕΔΚ) ζηελ θεληξηθή πεξηνρή. Εψλεο θαλνληζηηθψλ φξσλ δφκεζεο (ΕΚΟΓ) ζην ζχλνιν ησλ Π.Δ. Εψλε πεξηβαιινληηθήο εμπγίαλζεο αλαβάζκηζεο ηεο πεξηνρήο Γ ηεο πφιεο (παιηά ιαηνκεία). ε. Καζνξηζκφ λέσλ αλαπηπμηαθψλ δσλψλ: Πίνακας : Αλαπηπμηαθέο δώλεο πξνηεηλόκελεο από ην ΓΠΣ ηνπ 1986 Βηνκεραληθήο πεξηνρήο. Πεξηθεξεηαθήο αγνξάο. Βηνηερληθνχ πάξθνπ θαη ρνλδξεκπνξίνπ. Β. Πξνηάζεηο γηα απαξαίηεηα έξγα θαη κειέηεο ησλ δηθηχσλ ππνδνκήο: 7 ρέδην Υσξνηαμηθήο Αλάπηπμεο ηνπ Γήκνπ Σξίπνιεο θαη ηεο Πεξηαζηηθήο Πεξηνρήο ΓΠ Γήκνπ Σξίπνιεο 8 ρέδην Υσξνηαμηθήο Αλάπηπμεο ηνπ Γήκνπ Σξίπνιεο θαη ηεο Πεξηαζηηθήο Πεξηνρήο ΓΠ Γήκνπ Σξίπνιεο 91

100 Πίνακας : Έξγα θαη δίθηπα ππνδνκήο α. Μεηαθνξηθή ππνδνκή. Οινθιήξσζε ηεο πεξηκεηξηθήο αξηεξίαο Γεκηνπξγία 2 εζσηεξηθψλ δαθηπιίσλ ζχλδεζεο ησλ βαζηθψλ ζπιιεθηξηψλ δξφκσλ. Πεδνδξφκεζε νδψλ Βαζ. Γεσξγίνπ, Οπάζηγθηνλ, Γνξηπλίαο θαη Κσλ/λνπ ΗΒ απφ ηελ θεληξηθή πιαηεία κέρξη ηηο πιαηείεο Κνινθνηξψλε, Βαιηεηζίνπ, Αλεμαξηεζίαο θαη δηαζηαχξσζε κε νδφ Γειεγηάλλε αληίζηνηρα. Υσξνζέηεζε ησλ εγθαηαζηάζεσλ καδηθψλ κεηαθνξψλ ζηελ πεξηθέξεηα. β. Απνρέηεπζε νκβξίσλ θαη αθαζάξησλ. Γεκηνπξγία δηαρσξηζκνχ νκβξίσλ θαη αθαζάξησλ. Γεκηνπξγία βηνινγηθνχ θαζαξηζκνχ. Γ. Πξνηάζεηο γηα ηελ ππξνπξνζηαζία, ηελ πξνζηαζία απφ ζεηζκνχο θαη ζενκελίεο Γπζηπρψο ηελ επνρή, πνπ εγθξίζεθε ην ΓΠ, πξνηάζεθε θαη εγθξίζεθε κφλν φξην (πεξίγξακκα) Εψλεο Οηθηζηηθνχ Διέγρνπ. ηε ζπλέρεηα δελ εγθξίζεθαλ επηηξεπφκελεο ρξήζεηο γεο, φξηα θαηάηκεζεο θαη φξνη δφκεζεο, κε απνηέιεζκα ε ΕΟΔ θαη' νπζίαλ λα ζηεξείηαη πεξηερνκέλνπ. Ζ θαηαζθεπή ηνπ πεξηκεηξηθνχ δαθηπιίνπ ηεο πφιεο αλ θαη ηα ηειεπηαία ρξφληα πξνρψξεζε ζεκαληηθά, δελ έρεη αθφκα νινθιεξσζεί θαη ε πεδνδξφκεζε ηνπ θέληξνπ είλαη αθφκα έλα απφ ηα δεηήκαηα πνπ απαζρνινχλ ηελ πφιε. Απφ ην Γεληθφ Πνιενδνκηθφ ρέδην ηνπ 1986 πινπνηήζεθε ε Βηνκεραληθή δψλε κε κεηαθνξά ησλ αληίζηνηρσλ κνλάδσλ ζε απηή. Ζ Βηνκεραληθή πεξηνρή Σξίπνιεο νξηνζεηήζεθε θαη δεκηνπξγήζεθε ην Ξεθίλεζε λα ιεηηνπξγεί ην Δίλαη ε 12ε ζεζκνζεηεκέλε ΒΗ.ΠΔ. ηεο Διιάδαο, δηαρεηξηδφκελε ζήκεξα απφ ηελ ΔΣΒΑ ΒΗΠΔ Α.Δ. Απέρεη 160 km απφ ηελ Αζήλα θαη κφιηο 3 km απφ ην θέληξν ηεο πφιεο ηεο Σξίπνιεο. Βξίζθεηαη ζηελ είζνδν ηεο πφιεο θαη εθάπηεηαη ηνπ απηνθηλεηνδξφκνπ Κνξίλζνπ Σξίπνιεο - Καιακάηαο. Δίλαη ε πην θνληηλή ζηελ Αζήλα βηνκεραληθή πεξηνρή ηεο Διιάδαο θαη ζεσξείηαη κηα απφ ηηο πην θαιά νξγαλσκέλεο βηνκεραληθέο πεξηνρέο, κε εγθαηεζηεκέλν ζεκαληηθφ αξηζκφ κνλάδσλ πνηθίισλ θιάδσλ θαη δπλακηθφηεηαο. Γηαζέζηκα παξακέλνπλ 200 ζηξέκκαηα γηα εγθαηάζηαζε βηνκεραληθψλ κνλάδσλ (ΔΣΒΑ ΒΗΠΔ Α.Δ., 2010).Απνηειεί ην ζεκαληηθφηεξν θαη 9 ρέδην Υσξνηαμηθήο Αλάπηπμεο ηνπ Γήκνπ Σξίπνιεο θαη ηεο Πεξηαζηηθήο Πεξηνρήο ΓΠ Γήκνπ Σξίπνιεο 92

101 ηζρπξφηεξν πφιν βηνκεραληθήο ζπγθέληξσζεο ηνπ λνκνχ Αξθαδίαο, θαζψο ζπγθεληξψλεη πεξίπνπ ην 8% ησλ επηρεηξήζεσλ θαη ην 25% ηεο απαζρφιεζεο (2001). Πξφθεηηαη θαηά θαλφλα γηα κηθξέο επηρεηξήζεηο κε κέζν κέγεζνο απαζρφιεζεο ηα 5-10 άηνκα, κε νξηζκέλεο εμαηξέζεηο Πολεοδομικέρ εξελίξειρ από ηο 1987 έωρ ζήμεπα ηα επφκελα ρξφληα κηα ζεηξά απφ δηαηάγκαηα θαζνξίδνπλ ηελ εμέιημε ησλ πνιενδνκηθψλ ελνηήησλ ηεο πφιεο : Πξνεδξηθφ Γηάηαγκα ηεο 30εο επηεκβξίνπ 1991 «Έγθξηζε πνιενδνκηθήο κειέηεο ηεο πνιενδνκηθήο ελφηεηαο 11 (πεξηνρή «ηάδην») θαη ηκήκαηνο ηεο πνιενδνκηθήο ελφηεηαο ΙΙ (πεξηνρή «έρη») ηνπ δήκνπ Σξηπφιεσο (Ν. Αξθαδίαο) (Γ 794, ). Πξνεδξηθφ Γηάηαγκα ηεο 30εο επηεκβξίνπ 1991 «Έγθξηζε πνιενδνκηθήο κειέηεο ηκεκάησλ ηεο πνιενδνκηθήο ελφηεηαο ΙΥ Γήκνπ Σξηπφιεσο, πεξηνρή έρη (Ν. Αξθαδίαο)» (Γ 795, ). Πξνεδξηθφ Γηάηαγκα ηεο 16εο Οθησβξίνπ 1991 «Έγθξηζε πνιενδνκηθήο κειέηεο ηκήκαηνο ηεο πνιενδνκηθήο ελφηεηαο VΙ ηνπ Γήκνπ Σξηπφιεσο (Ν. Αξθαδίαο)» (Γ 795, ). Πξνεδξηθφ Γηάηαγκα ηεο 23εο Γεθεκβξίνπ 1991 «Έγθξηζε πνιενδνκηθήο κειέηεο ηκεκάησλ ησλ πνιενδνκηθψλ ελνηήησλ V (πεξηνρή «Κνινθνηξψλε») θαη ΙV ηνπ δήκνπ Σξηπφιεσο (Ν. Αξθαδίαο)» (Γ 131, ). Πξνεδξηθφ Γηάηαγκα ηεο 20εο Φεβξνπαξίνπ 1992 «Έγθξηζε πνιενδνκηθήο κειέηεο ηεο πεξηνρήο Φηιηθψλ (Σκήκα Π.Δ. VΙΙ) ηνπ δήκνπ Σξίπνιεο (Ν. Αξθαδίαο)» (Γ 301, ). 10 ρέδην Υσξνηαμηθήο Αλάπηπμεο ηνπ Γήκνπ Σξίπνιεο θαη ηεο Πεξηαζηηθήο Πεξηνρήο ΓΠ Γήκνπ Σξίπνιεο 93

102 Πξνεδξηθφ Γηάηαγκα «Έγθξηζε πνιενδνκηθήο κειέηεο ηκήκαηνο ηεο πνιενδνκηθήο ελφηεηαο VIII ηνπ Γήκνπ Σξηπφιεσο (Ν. Αξθαδίαο) θαη ηξνπνπνίεζε ηνπ εγθεθξηκέλνπ ξπκνηνκηθνχ ζρεδίνπ ζηα φξηα ζχλδεζεο» (Γ 883, ) Πξνεδξηθφ Γηάηαγκα ηεο 21εο Γεθεκβξίνπ 1995 «Έγθξηζε πνιενδνκηθήο κειέηεο ηκήκαηνο ηεο πνιενδνκηθήο ελφηεηαο ηαδίνπ δήκνπ Σξίπνιεο θαη Κνηλφηεηαο Αγ. Κσλζηαληίλνπ (λ. Αξθαδίαο)» (Γ 14, ). Σν Γεληθφ Πνιενδνκηθφ ρέδην ηνπ Γήκνπ Σξίπνιεο εθθξεκεί γηα πεξηζζφηεξα απφ είθνζη ρξφληα. Γελ έρεη νινθιεξσζεί αθφκα παξφηη έρνπλ γίλεη θάπνηεο κειέηεο κε απνηέιεζκα λα ππάξρνπλ πεξηνρέο πνπ δελ είλαη εληαγκέλεο. Ο Γήκνο έρεη πξνβεί ζε κειέηε ΥΟΑΑΠ (ρέδην Οηθηζηηθήο Αλάπηπμεο Αλνηρηήο Πφιεο) ψζηε λα αληηκεησπηζζνχλ ηα πξνβιήκαηα πνπ πξνθχπηνπλ απφ ηελ έιιεηςε απηή. 11 ήκεξα βξίζθεηαη ζε εμέιημε ε ζχληαμε ηνπ λένπ ρέδην Υσξνηαμηθήο Αλάπηπμεο ηνπ Γήκνπ Σξίπνιεο θαη ηεο Πεξηαζηηθήο Πεξηνρήο ΓΠ Γήκνπ Σξίπνιεο. Έρεη γίλεη ε αμηνιφγεζε ηεο πθηζηάκελεο θαηάζηαζεο θαη πξνηάζεθαλ δπν ελαιιαθηηθά ζελάξηα αλάπηπμεο, ην ζελάξην ησλ ηάζεσλ, βαζηθή παξαδνρή ηνπ νπνίνπ είλαη ε ζπλέρηζε ηεο πθηζηάκελεο θαηάζηαζεο θαη ε επηθξάηεζε ησλ ηάζεσλ, φπσο έρνπλ θαηαγξαθεί θαη αμηνινγεζεί δερφκελνη ηελ παξαδνρή ηεο ζπλερνχο βειηίσζεο ησλ επηθνηλσληψλ θαη ησλ ζπγθνηλσληψλ ζε εζληθφ θαη πεξηθεξεηαθφ επίπεδν, αθνχ ζε απηνχο ηνπο δχν θξίζηκνπο ηνκείο νη ηάζεηο δηαγξάθνληαη θαη αξρήλ ζεηηθέο, θαη ην ζελάξην ηεο παξέκβαζεο πνπ ηειηθά ζα αθνινπζεζεί θαη αλακέλεηαη ε θαηάζεζε ησλ πξνηάζεσλ γηα ηελ πινπνίεζε ηνπ

103 Σο ζημεπινό πςμοηομικό ζσέδιο ηηρ Σπίποληρ Εικόνα : Τν ξπκνηνκηθό ζρέδην ηεο Τξίπνιεο (πνιενδνκία) 95

104 Σοπικά Ρςμοηομικά σέδια Γηα ηελ αλέγεξζε ζεκαληηθψλ γηα ηελ πφιε θηηξίσλ θαη εγθαηαζηάζεσλ ζπληάρζεθαλ ηνπηθά ξπκνηνκηθά ζρέδηα: Με ην Π.Γ. ηεο 9εο Ηνπλίνπ 1993 (ΦΔΚ 841 Γ / ) εγθξίζεθε ην Σνπηθφ Ρπκνηνκηθφ ρέδην ζηελ εθηφο ηνπ εγθεθξηκέλνπ ξπκνηνκηθνχ ζρεδίνπ πεξηνρή ηνπ Γήκνπ Σξηπφιεσο (Ν. Αξθαδίαο), γηα ηνλ θαζνξηζκφ ρψξνπ αλέγεξζεο θηηξίνπ ηνπ Γεθάδεηνπ Γεξνθνκείνπ Σξηπφιεσο θαη θαζνξηζκφ φξσλ θαη πεξηνξηζκψλ δφκεζεο απηνχ. Με ηελ ππ. Αξηζκ Απφθαζε Γ.Γ. Πεξηθέξεηαο (ΦΔΚ 112 Γ / ) εγθξίζεθε ην Σνπηθφ Ρπκνηνκηθφ ρέδην γηα ηελ αλέγεξζε θηηξηαθψλ εγθαηαζηάζεσλ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Σξίπνιεο. Με ηελ ππ. Αξηζκ /5116/Γ0010 Απφθαζε Γ.Γ. Πεξηθέξεηαο (ΦΔΚ359/ΑΑΠ/ ) εγθξίζεθε ην Σνπηθφ Ρπκνηνκηθφ ζηελ εθηφο ρεδίνπ πεξηνρή ηνπ Γ. Σξίπνιεο γηα ηνλ θαζνξηζκφ ρψξνπ γπκλαζίνπ θαη θαζνξηζκφ φξσλ θαη πεξηνξηζκψλ δφκεζεο απηνχ. Με ηελ ππ. Αξηζκ Απφθαζε Γ.Γ. Πεξηθέξεηαο (448/ΑΑΠ/ ) εγθξίζεθε ην Σνπηθφ Ρπκνηνκηθφ ζηελ εθηφο ρεδίνπ πεξηνρή ηνπ Γ. Σξίπνιεο γηα ηνλ θαζνξηζκφ ρψξνπ λνζνθνκείνπ θαη θαζνξηζκφ φξσλ θαη πεξηνξηζκψλ δφκεζεο απηνχ. Με ηελ ππ. Αξηζκ Απφθαζε Ννκάξρε (ΦΔΚ51 Β / ) εγθξίζεθε ε έληαμε ηνπ γεπέδνπ Αζηέξα Γ. Σξίπνιεο ζην ζρέδην πφιεσο θαη θαζνξίζζεθαλ νη φξνη δφκεζήο ηνπ. 96

105 Εικόνα 11.6 : Γεληξνζηνηρία Τξίπνιεο, ε ζεκεξηλή νδόο Καιαβξύησλ,(θση. Μ. Σαιαπάηα, 1948, Γξεγνξάθεο νπ. άλσ, ζει. 207) Εικόνα 11.7 : Ζ νδόο Καιαβξύησλ ζηε δεθαεηία ηνπ 1960 ( Εικόνα 11.8 : Ζ νδόο Καιαβξύησλ ζήκεξα ( 97

106 11.2 Ύδπεςζη Άπδεςζη Αποσέηεςζη Σν πξφβιεκα ηεο χδξεπζεο εμαθνινχζεζε λα απαζρνιεί ηελ πφιε θαη ην 1929 επί δεκαξρίαο Θενδψξνπ Πεηξηλνχ, κεηαθέξζεθε λεξφ απφ ηηο πεγέο ηνπ πνηακνχ Eιηζψλνο Πηάλαο κε ζηδεξνζσιήλεο ζε δεμακελή m 3. Tν 1952 παξνπζηάζηεθε πάιη πξφβιεκα θαη έπεηηα απφ πνιχρξνλα έξγα επί δεκαξρίαο Tάζνπ ερηψηε, θαηαζθεπάζηεθε θεληξηθφο αγσγφο κήθνπο 50 km ζην Aξθαδηθφ νξνπέδην. Μεηαθέξζεθαλ λεξά απφ ην Mεζχδξην θαη ην Ππξγάθη πνζφηεηαο m 3, νπφηε θαηαζθεπάζηεθε λέα δεμακελή ρσξεηηθφηεηαο m 3. Έηζη ζήκεξα ππάξρνπλ δχν πδξαγσγεία θαη δχν δεμακελέο. 12 Σν ζπλνιηθφ κήθνο ηνπ δηθηχνπ χδξεπζεο είλαη πεξίπνπ 210 km εθ ησλ νπνίσλ ηα 179 απνηειεί ην εζσηεξηθφ δίθηπν (ΓΔΤΑΣ, 2010) θαη θαιχπηεη ην ζχλνιν ηνπ Γήκνπ Σξίπνιεο. Σν δίθηπν είλαη θαηαζθεπαζκέλν απφ αγσγνχο πιαζηηθνχο θαη πνιπαηζπιελίνπ. Ο Γήκνο έρεη ελ εμειίμεη έξγν αληηθαηάζηαζεο ηνπ δηθηχνπ χδξεπζεο ζηηο πεξηνρέο πνπ έρεη παξνπζηαζζεί αλάγθε. πγθεθξηκέλα θαηαζθεπάδνληαη αγσγνί πνιπαηζπιελίνπ ζηα Σ.Γ Πεξζσξίνπ, Μεξθνβνπλίνπ, Πειάγνπο θαη Αγ. Βαζηιείνπ. Όια ηα δίθηπα χδξεπζεο, είηε πξφθεηηαη γηα αληηθαηαζηάζεηο παιηψλ δηθηχσλ, είηε γηα λέα δίθηπα, θαηαζθεπάδνληαη απφ αγσγνχο πνιπαηζπιελίνπ ηξίηεο γεληάο ψζηε λα δηαζθαιίδεηαη ε πνηφηεηα ηνπ λεξνχ, θαη λα ειαρηζηνπνηνχληαη νη δηαξξνέο θαη ε απψιεηα πδαηηθψλ απνζεκάησλ. Ωζηφζν, γηα ηελ άκεζε εχξεζε πηζαλψλ δηαξξνψλ θαη γεληθφηεξα γηα ηνλ έιεγρν ηνπ δηθηχνπ ε ΓΔΤΑΣ δηαζέηεη δχν ζπζθεπέο εληνπηζκνχ αθαλψλ δηαξξνψλ, έηζη ψζηε ε Σερληθή Τπεξεζία λα είλαη ζε ζέζε λα επεκβαίλεη άκεζα, ρσξίο ηηο θαζπζηεξήζεηο πνπ δεκηνπξγεί ην ςάμηκν γηα ηνλ εληνπηζκφ ηεο βιάβεο. Δπίζεο, ζην ζχλνιν ηνπ δηθηχνπ ππάξρνπλ πδξνκεηξεηέο γηα ηνλ έιεγρν ηεο πνζφηεηαο ηνπ λεξνχ πνπ δηέξρεηαη απφ ηνλ Γήκν. Σέινο, θάζε εβδνκάδα γίλνληαη δεηγκαηνιεςίεο απφ ηνπιάρηζηνλ πέληε ζεκεία ηεο πφιεο θαζψο θαη απφ φια ηα Σνπηθά Γηακεξίζκαηα ηνπ Γήκνπ Σξίπνιεο. Με ηνλ ηξφπν απηφ εμαζθαιίδεηαη ε πνηφηεηα ηνπ λεξνχ θαη απφ ηα απνηειέζκαηα ησλ κηθξνβηνινγηθψλ θαη ρεκηθψλ αλαιχζεσλ κέρξη ζήκεξα δελ έρνπλ πξνθχςεη πξνβιήκαηα ξχπαλζεο ή κφιπλζεο ηνπ λεξνχ. Ζ ΓΔΤΑΣ γηα ηελ βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ηνπ λεξνχ έρεη πινπνηήζεη κία ζεηξά απφ έξγα Έρεη δηαζθαιίζεη λέεο πεγέο

107 λεξνχ (άγθα θαη Μεζχδξεην) θαη ζα πξνρσξήζεη ζηελ θαηαζθεπή λένπ πδξαγσγείνπ ψζηε λα δηαζθαιηζζεί ε εηθνζηηεηξάσξε παξνρή πφζηκνπ λεξνχ. Ο Γήκνο Σξίπνιεο δελ δηαζέηεη θαζφινπ αξδεπηηθφ δίθηπν κε απνηέιεζκα λα κελ εθκεηαιιεχεηαη ην πδάηηλν δπλακηθφ ηεο πεξηνρήο θαη λα επηθξαηεί ζηαζηκφηεηα. Ζ δεκηνπξγία αξδεπηηθνχ δηθηχνπ απνηειεί αλάγθε γηα ηελ βησζηκφηεηα ηνπ αγξνηηθνχ ρψξνπ θαη ηνπ πξσηνγελνχο ηνκέα. Ζ έιιεηςε αξδεπηηθνχ δηθηχνπ δεκηνπξγεί πξνβιήκαηα ζηνλ πδξνθφξν νξίδνληα ηεο πεξηνρήο θαζψο θαη ηε ζπλερή ππνβάζκηζε απηνχ. Σν δίθηπν αθαζάξησλ θαη φκβξησλ πδάησλ ηνπ Γήκνπ, ζπλερψο επεθηείλεηαη ζηηο πεξηνρέο πνπ εληάζζνληαη ζην ζρέδην πφιεσο. Δίλαη παληνξξντθφ ζην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο πφιεο ελψ ζηε ΒΗ.ΠΔ ππάξρεη μερσξηζηφ δίθηπν φκβξησλ πδάησλ. Σν δίθηπν απνρέηεπζεο θαιχπηεη νιφθιεξε ηελ πφιε, ηε Βηνκεραληθή Πεξηνρή Σξίπνιεο θαη ηα Γ.Γ. Αγίνπ Κσλζηαληίλνπ, θνπήο θαη Μεξθνβνπλίνπ (ΓΔΤΑΣ 2010), ζπλνιηθνχ κήθνπο (εζσηεξηθφ) 104 km (ΓΔΤΑΣ, 2010) αιιά ε κνλάδα βηνινγηθήο επεμεξγαζίαο ησλ απνβιήησλ εμππεξεηεί ην Γ.Γ. Σξίπνιεο θαη ηε ΒΗ.ΠΔ. Μεηά ηελ νινθιήξσζε ηνπ έξγνπ (Γ.Δ.Τ.Α.Σ.) "Βειηίσζε θαη αλαβάζκηζε εγθαηαζηάζεσλ επεμεξγαζίαο πγξψλ απνβιήησλ Σξίπνιεο", θαη ηε δνθηκαζηηθή ιεηηνπξγία ηνπ ΒΗΟΚΑ, ζεκεηψλεηαη ζεκαληηθή βειηίσζε ζηα ζέκαηα ξχπαλζεο. Με ην έξγν αλαβάζκηζεο, θαηαζθεπάζηεθαλ λέεο δεμακελέο επεμεξγαζίαο ησλ απνβιήησλ θαη πξνζηέζεθαλ λέα κεραλήκαηα ζηηο παιαηφηεξεο δεμακελέο. Μεηά απφ ηηο ζρεηηθέο δνθηκέο ψζηε λα γίλνπλ νη απαξαίηεηεο ξπζκίζεηο θαη λα αλαπηπρζεί n πνζφηεηα κηθξννξγαληζκνχ πνπ ρξεηάδεηαη γηα ηελ θαλνληθή ηνπ ιεηηνπξγία, ν βηνινγηθφο θαζαξηζκφο ιεηηνπξγεί πιήξσο, αλαβαζκίδνληαο ην πεξηβάιινλ ζ' νιφθιεξε ηελ Σξίπνιε Αγοπά Σν εκπνξηθφ θέληξν ηεο πφιεο αθφκα θαη ζήκεξα βξίζθεηαη ζπγθεληξσκέλν θαηά κήθνο ησλ θπξηφηεξσλ αξηεξηψλ θαη ηεο θεληξηθήο πιαηείαο, δηαηεξεί κε απηφ ηνλ ηξφπν ηε κνξθή ελφο παδαξηνχ. Ζ αίζζεζε απηή εληζρχεηαη απφ ην γεγνλφο πσο ζηελ πεξηνρή απηή θπξηαξρνχλ ηα ηζφγεηα νηθήκαηα. Μέρξη πξφζθαηα επηθξαηνχζε θαη ε 13 ρέδην Υσξνηαμηθήο Αλάπηπμεο ηνπ Γήκνπ Σξίπνιεο θαη ηεο Πεξηαζηηθήο Πεξηνρήο ΓΠ Γήκνπ Σξίπνιεο 99

108 παιαηά ζπλήζεηα ηεο αλαηνιηθήο ζπγθεληξσηηθφηεηαο ζηνλ θαηακεξηζκφ ησλ επαγγεικάησλ π.ρ. ζηελ νδφ Βχξσλνο νη ππνδεκαηνπνηνί, ηα εκπνξηθά θαηαζηήκαηα πθαζκάησλ ζηα βφξεηα ηνπ Αγ. Βαζηιείνπ, ηα ζηδεξνπξγεία ζηελ νδφ Οπάζηγθηνλ θ.α. ήκεξα κε απηή ε ζπγθεληξσηηθφηεηα έρεη πεξηνξηζζεί ζεκαληηθά θαζψο ηα πεξηζζφηεξα απφ ηα θαηαζηήκαηα κε ηέηνηα πξντφληα έρνπλ εθιείςεη, κε ειάρηζηεο εμαηξέζεηο πνπ ζπκίδνπλ ηνλ παιαηφ ραξαθηήξα ηνπ θάζε δξφκνπ.14 Σν κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ εκπνξηθνχ θέληξνπ ηεο ζχγρξνλεο πφιεο απνηειείηαη απφ κηθξνχ εκβαδνχ θαηαζηήκαηα κε θέξνπζα πέηξηλε πεξηκεηξηθή ηνηρνπνηία, πνπ απνηειεί ειιεληθή παξαδνζηαθή ηερληθή. Σα πεξηζζφηεξα έρνπλ θξεκαζηή μχιηλε ζηέγε ζε χςνο δπν ή ελφο νξφθνπ. Σν ππφινηπν κέξνο ησλ θαηαζθεπψλ είλαη θαθήο πνηφηεηαο θαη θαηάζηαζεο, απφ επηειή πιηθά (ιακαξίλεο, πιάθεο ακηαληνηζηκέληνπ θ.α.). Σα ζηνηρεία απηά (κηθξφ εκβαδφλ, αθαλφληζην ζρήκα, θαθή θηηξηνδνκηθή θαηάζηαζε) ζεκαληηθνχ κέξνπο ησλ αζηηθψλ εκπνξηθψλ εγθαηαζηάζεσλ, αιιά θαη νξηζκέλσλ παιαηψλ θαηνηθηψλ θαηαζθεπαζκέλσλ απφ σκά ηνχβια, ιάζπε θαη άρπξν, επελδεδπκέλσλ κε ζαλίδεο, απερνχλ θαηαγσγή ηεο επνρήο πξηλ απφ ηελ ηζρχ ησλ νζσκαληθψλ κεηαξξπζκίζεσλ, απφ ηα κέζα δειαδή ηνπ 19νπ αηψλα Καηοικίερ Εικόνα 11.9 : Ζ νδόο Γνξηπλίαο, κε ηηο παιαηέο ραξαθηεξηζηηθέο θαηνηθίεο ηεο πόιεο ( 14 Μπνπέξκαλ Α., φπ άλσ, ζει

109 ηελ πφιε εθηφο απφ ηα λενθιαζηθά ζπίηηα πνπ ρηίζηεθαλ ζηελ αξρή ηνπ 20 νπ αηψλα πνιιά είλαη θαη ηα απιά θησρηθά ζπηηάθηα ησλ επφκελσλ δεθαεηηψλ, ελψ ηελ ηειεπηαία δεθαεηία φιν θαη πιεζαίλνπλ νη κεγάιεο νγθψδεηο πνιπθαηνηθίεο πνπ αιινηψλνπλ ηε θπζηνγλσκία ηεο πφιεο. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα ηεο αιινίσζεο απηήο: Εικόνα : Ο πεξηζηεξηώλαο ηεο νδνύ Καιαβξύησλ πξηλ θάπνηα ρξόληα, νξαηόο από όιεο ηηο γύξσ πιεπξέο ηνπ Εικόνα : Ο πεξηζηεξηώλαο ζρεδόλ κε νξαηόο πιένλ από ηηο παλύςειεο πνιπθαηνηθίεο πνπ ηνλ πεξηθπθιώλνπλ ( 101

110 1.5 Πλαηείερ Υαξαθηεξηζηηθφ γλψξηζκα ηεο πφιεο ηεο Σξίπνιεο απνηεινχλ νη πιαηείεο ηεο. Με ην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ έρνπλ αιιάμεη πνιιέο φςεο αιιά πάληα απνηεινχλ αλαπφζπαζην θνκκάηη ηεο θαζεκεξηλφηεηαο ησλ θαηνίθσλ. Οη θπξηφηεξεο είλαη: Κενηπική Πλαηεία Αγίος Βαζιλείος Εικόνα : Γπηηθή άπνςε ηεο θεληξηθήο πιαηείαο (θση. Γ. Κνκπνρόιε, Γξεγνξάθεο νπ. άλσ, ζει. 183) Εικόνα : Ζ πιαηεία θαη ν Ηεξόο Ναόο Αγ. Βαζηιείνπ ( 102

111 Εικόνα : Ο Ηεξόο Ναόο ηνπ Αγ. Βαζηιείνπ θαη ην ζπληξηβάλη ηεο πιαηείαο ( Πλαηεία Κολοκοηπώνη Εικόνα : Ζ πιαηεία πξηλ ηα κέζα ηνπ 20νπ αηώλα (θση. Κνκπνρόιε, Γξεξνξάθεο νπ. άλσ, ζει. 180) Εικόνα : Ζ πιαηεία πξηλ ηα κέζα ηνπ 20νπ αηώλα (θση. Κνκπνρόιε, Γξεξνξάθεο, νπ. άλσ, ζει. 180) 103

112 Εικόνα : Ζ πιαηεία Κνινθνηξώλε ηε δεθαεηία ηνπ 1950 (θση. «Delta», Γξεξνξάθεο, νπ. άλσ, ζει. 181) Εικόνα : Ζ πιαηεία Κνινθνηξώλε ηε δεθαεηία ηνπ 1960 (θση. «Delta», Γξεξνξάθεο, νπ. άλσ, ζει. 181) Εικόνα : Ζ πιαηεία Κνινθνηξώλε ηε δεθαεηία ηνπ 1970 (θαξη πνζηάι Κνκπνρόιεο, Γξεξνξάθεο, νπ. άλσ, ζει. 181) 104

113 Εικόνα : Ζ πιαηεία Κνινθνηξώλε ζήκεξα ( Πλαηεία Άπεωρ Γειηονικά Πάπκα Εικόνα : Ζ πιαηεία Άξεσο, πήξε ην όλνκά ηεο από ηνλ ζεό ηνπ πνιέκνπ Άξε θαζώο εθεί γίλνληαλ ηα ζηξαηησηηθά γπκλάζηα από ην ζηξαηνπεδεπκέλν ηάγκα ηνπ πεδηθνύ(θαξη πνζηάι ηνπ 1910, Γξεγνξάθεο νπ άλσ, ζει. 198) Εικόνα : Τν δεκνηηθό πάξθν ζρεδηαζκέλν όκνην κε εθείλν ζηα Ζιύζηα Πεδία ζην Παξίζη (θαξη πνζηάι «Τν Ζιύζην», Γξεγνξάθεο νπ. άλσ, ζει. 189) 105

114 Εικόνα : Τν άιζνο ηνπ Σπλδέζκνπ ησλ Φηινδέλδξσλ (θαξη - πνζηάι 1912, Γξεγνξάθεο νπ άλσ, ζει. 192) Εικόνα : Τν ζπληξηβάλη ηνπ άιζνπο ησλ Φηινδέλδξσλ θαη ην Μέγαξν ηνπ Γηθαζηεξίνπ θαηά ηε δεθαεηία ηνπ 1960 (Γξεγνξάθεο νπ. άλσ, ζει. 192) Εικόνα : Τν πάξθν ησλ Φηινδέλδξσλ θαη ε πιαηεία ηνπ Άξεσο (Γξεγνξάθεο νπ. άλσ, ζει. 192) 106

115 Εικόνα : Τν άγαικα ηνπ Κνινθνηξώλε θαη ην Γηθαζηήξην, ε όςε ηεο πιαηείαο ηα ηειεπηαία ρξόληα ( ήκεξα ζηελ πιαηεία γίλνληαη έξγα ψζηε λα ιάβεη κηα λέα κνξθή αθνχ γηα ρξφληα ήηαλ αζθαιηνζηξσκέλε θαη γεκάηε κπαιψκαηα, ρσξίο ηδηαίηεξε θαιαηζζεζία αλ θαη θάζε θαινθαίξη απνηειεί κεγάιν πφιν έιμεο ηεο πφιεο Πολιηιζμόρ Αθληηιζμόρ Ζ πνιηηηζηηθή δσή ηε πφιεο είλαη ηδηαίηεξα πινχζηα κε πνιιά θαιιηηερληθά ζσκαηεία θαη θνξείο λα ηελ ζηεξίδνπλ. Σα ζπνπδαηφηεξα είλαη ε Φηιαξκνληθή Σξηπφιεσο, απφ ηα αξραηφηεξα ζσκαηεία ηεο πφιεο (1893), ν Φηινηερληθφο Όκηινο Σξίπνιεο, κε πνιπεηή παξνπζία ζηα πνιηηηζηηθά δξψκελα ηεο πφιεο, ε Υνξσδία Σξίπνιεο θαη ε Υνξσδία "Οξθέαο", ε Θεαηξηθή Οκάδα Σξίπνιεο κε ζπλερή παξνπζία απφ ην 1984 θαη δηάθξηζε απφ ηελ Δηαηξία Διιήλσλ Θεαηξηθψλ πγγξαθέσλ γηα ηελ πξνζθνξά ηεο ζην ζέαηξν θαζψο θαη πιήζνο νκίισλ παξαδνζηαθνχ ρνξνχ. Ζ πφιε δηαζέηεη ηξεηο βηβιηνζήθεο - Γεκφζηα, Γεκνηηθή θαη Παλεπηζηεκηαθή. 107

116 Μοςζεία Απσαιολογικό Μοςζείο Σν Αξραηνινγηθφ Μνπζείν βξίζθεηαη ζην θέληξν ηεο πφιεο, θνληά ζηε πιαηεία Κνινθνηξψλε. ηεγάδεηαη ζε έλα πνιχ φκνξθν δηψξνθν κε καξκάξηλα πιαίζηα παξαζχξσλ, κε νινκαξκάξηλε ζθάια θαη καξκάξηλν ηνμσηφ ππέξζπξν ζηελ θεληξηθή είζνδν ηνπ νξφθνπ, λενθιαζηθφ θηίξην (βι. εηθ & ), θηηζκέλν κε ζρέδηα ηνπ αξρηηέθηνλα Σζίιεξ. ην ίδην θηίξην παιαηφηεξα ζηεγαδφηαλ ην λνζνθνκείν "Δπαγγειίζηξηα" ( ) αιιά ην 1981 παξαρσξήζεθε γηα ηελ ίδξπζε ηνπ Παλαξθαδηθνχ Αξραηνινγηθνχ Μνπζείνπ ηεο Σξίπνιεο. Σν Μνπζείνπ εγθαηληάζηεθε ην 1986 απφ ηελ αείκλεζηε ππνπξγφ Πνιηηηζκνχ Μειίλα Μεξθνχξε. Πεξηιακβάλεη 8 αίζνπζεο ζηηο νπνίεο εθηίζεληαη επξήκαηα απφ ηηο αλαζθαθέο αξραίσλ ζέζεσλ ζηελ Αξθαδία. ηε ζπιινγή ηνπ ζπκπεξηιακβάλνληαη λενιηζηθά θαη πξσηνειιαδηθά αληηθείκελα, ζθεχε απφ πξφζθαηεο αλαζθαθέο ζην αθνβνχλη Κακελίηζαο Αξθαδίαο, πινχζηα ζπιινγή Τζηεξνκπθελατθψλ Υξφλσλ θαη Τπνκπθελατθψλ Υξφλσλ απφ ην Παιαηφθαζηξν ηεο Γφξηπλαο θαη επξήκαηα απφ ηηο αλαζθαθέο ζηελ έπαπιε ηνπ Ζξψδε Αηηηθνχ ζηελ Δχα Κπλνπξίαο. Δθηίζεληαη αθφκε επξήκαηα Γεσκεηξηθψλ Υξφλσλ απφ λεθξνηαθεία ηεο Μαληηλείαο θαη θεξακηθή, γιππηηθή Αξρατθψλ κέρξη Ρσκατθψλ ρξφλσλ. ην κνπζείν ππάξρνπλ 3 αίζνπζεο κε γιππηά θαη αλάγιπθα Αξρατθψλ έσο Ρσκατθψλ ρξφλσλ απφ ζέζεηο ζηεο Αξθαδίαο, κηα αίζνπζα κε ράιθηλα (αγγεία, ειάζκαηα, εηδψιηα θ.ά.) Κιαζηθψλ έσο Ρσκατθψλ ρξφλσλ, κηα αίζνπζα κε επηγξαθέο, ζπκβάζεηο, ςεθίζκαηα θ.ά. ησλ Αξθάδσλ, θαζψο θαη κηα εηδηθή αίζνπζα (αξθαδηθψλ ηεξψλ) ζηελ νπνία εθηίζεληαη κηθξναληηθείκελα, εηδψιηα, ράιθηλα αληηθείκελα θαη θεξακηθή δηαθφξσλ ρξφλσλ απφ αξθαδηθά ηεξά. Τπάξρνπλ επίζεο θαη ιίγα επξήκαηα Παιαηνρξηζηηαληθψλ θαη Πξψηκσλ Βπδαληηλψλ Υξφλσλ. ηνλ θήπν ηνπ εθηίζεληαη 50 επηηχκβηεο ζηήιεο θαη επηγξαθέο. Μνλαδηθή ζηελ Διιάδα είλαη ε ζπιινγή ησλ ιαηξεπηηθψλ εηδσιίσλ (αλάκεζα ζηα νπνία θαη δψδηα) ησλ Πξσηνειιαδηθψλ ρξφλσλ απφ ην αθνβνχλη. Δπίζεο, ην νιφγιπθν θαζήκελν άγαικα ζεάο (ίζσο Αζελά) απφ ηελ Αζέα, ηα εθζέκαηα απφ ην

117 Παιαηφθαζηξν, κεηαμχ ησλ νπνίσλ έλαο ςεπδφζηνκνο ακθνξέαο δηαθνζκεκέλνο κε θπηηθά, ζαιαζζηλά θαη γεσκεηξηθά ζέκαηα θαη ηα εθζέκαηα απφ ηελ Έπαπιε ηνπ Ζξψδε Αηηηθνχ Πολεμικό Μοςζείο Σν Πνιεκηθφ Μνπζείν ηεο Σξίπνιεο εγθαηληάζηεθε ζηηο 23 Ηαλνπαξίνπ ηνπ 2000 απφ ηνλ Τπνπξγφ Δζληθήο Ακχλεο Άθε Σζνραηδφπνπιν. ηεγάδεηαη ζηνλ πξψην φξνθν ηνπ θαιαίζζεηνπ λενθιαζηθνχ ζπηηηνχ ηνπ Μαιιηαξφπνπινπ ζηελ θεληξηθή πιαηεία ηνπ Αγίνπ Βαζηιείνπ (γσλία κε νδφ Δζλνκαξηχξσλ (βι. εηθ ). Φηινδνμεί λα θηινμελήζεη θαη λα πξνβάιιεη ζέκαηα ηεο λεψηεξεο ειιεληθήο ηζηνξίαο, αιιά θαη ηεο ηζηνξίαο ηεο Δπαλάζηαζεο ηνπ 21 πνπ είλαη ζπλδεδεκέλα κε ηελ επξχηεξε πεξηνρή ηεο Αξθαδίαο. Πεξηιακβάλεη 11 ελφηεηεο εθζεκάησλ απφ ηελ Δπαλάζηαζε ηνπ 1821, ηνλ Διιελνηνπξθηθφ πφιεκν, ηνλ Μαθεδνληθφ Αγψλα, ηνπ Βαιθαληθνχο πφιεκνπο, ηνλ 1ν Παγθφζκην πφιεκν, ηελ Μηθξά Αζία, ηνλ Διιελντηαιηθφ πφιεκν, ηε Γεξκαληθή εηζβνιή, ηελ Καηνρή, ηε Μέζε Αλαηνιή θαη ηελ Απειεπζέξσζε. Απφ ηα εθζέκαηα μερσξίδνπλ ην εθκαγείν ηνπ Θ. Κνινθνηξψλε, ε πξνηνκή ηνπ, ζπιινγέο φπισλ θαη ζπαζηψλ απφ ηελ επαλάζηαζε θαη ζηξαηησηηθέο ζηνιέο Ιδιωηικό Λαογπαθικό Μοςζείο Αμηφινγε ηδησηηθή ιανγξαθηθή ζπιινγή ηνπ θ. Α. Μπηξκπίιε κε παξαδνζηαθά ράιθηλα αληηθείκελα θαη ζθεχε. ηεγάδεηαη ζε έλα φκνξθν παξαδνζηαθφ ζπίηη (πνπ είλαη παηξηθφ ηνπ), ζηελ νδφ Υξνλά 18, ζηελ ζπλνηθία ησλ Αγίσλ Σαμηαξρψλ ζηελ Σξίπνιε. Πεξηέρεη πινχζηα ζπιινγή ιανγξαθηθψλ θνκκαηηψλ, θχξηα ράιθηλσλ ρεηξνπνίεησλ ζθεπψλ, απφ ηελ ηζηνξηθή Σξηπνιηηζά. Σα αληηθείκελα ηεο ζπιινγήο εθηίζεληαη ζην ραγηάηη θαη ζηελ απιή ηνπ ζπηηηνχ. Μέξνο ηεο ζπιινγήο ηνπ θ. Μπηξκπίιε έρεη εθηεζεί θαηά θαηξνχο ζε δηάθνξεο ιανγξαθηθέο εθδειψζεηο, φπσο ηνπ Σεγεαηηθνχ πλδέζκνπ ζηελ Δπηζθνπή Σεγέαο (1993). Αο ζεκεησζεί, φηη θνκκάηηα ηεο ζπιινγήο έρνπλ επγελψο πξνζθεξζεί ζηε ηξαηησηηθή ρνιή Δπειπίδσλ θαη ηνπνζεηεζεί καδί κε άιια ζεκαληηθά εθζέκαηα ζε 109

118 εηδηθή πξνζήθε πνπ θνζκεί ην ζπγθξφηεκα ακθηζεάηξσλ αθαδεκατθήο εθπαίδεπζεο πνπ νλνκάδεηαη "Πεινπφλλεζνο" Αποζηολοπούλειο Πνεςμαηικό Κένηπο 16 Εικόνα : Τν Απνζηνινπνύιεην Πλεπκαηηθό Κέληξν Τξίπνιεο ( Σν Απνζηνινπνχιεην Πλεπκαηηθφ Κέληξν Σξίπνιεο αλήθεη ζην Γήκν Σξίπνιεο θαη επνπηεχεηαη απφ απηφλ. Παξ' φιν φηη είλαη έλα λέν νηθνδφκεκα, είλαη έλα απφ ηα πιένλ αμηφινγα λενθιαζηθά θηίξηα ηεο πφιεο. Βξίζθεηαη ζηε Β.Γ. πιεπξά ηεο, θνληά ζηελ πιαηεία Άξεσο, ζηελ άθξε ηνπ πάξθνπ. Ζ αλέγεξζή ηνπ θηηξίνπ πεξαηψζεθε ην 1988, νπφηε θαη άξρηζε θαη ε ιεηηνπξγία ηνπ. Ζ θαηαζθεπή ηνπ ρξεκαηνδνηήζεθε θπξίσο απφ θιεξνδφηεκα ηνπ νκνγελνχο Σξηπνιίηε Γεκήηξηνπ Απνζηνιφπνπινπ (James Poulos). ηηο αίζνπζεο ηνπ Πλεπκαηηθνχ Κέληξνπ γίλνληαη ζεκηλάξηα, παξνπζηάζεηο, εθζέζεηο, ζπκβνχιηα, ζπλέδξηα, νκηιίεο, αιιά θαη πνιηηηζηηθέο εθδειψζεηο. ην Απνζηνινπνχιεην Πλεπκαηηθφ Κέληξν γίλνληαη ζήκεξα εξγαζίεο αλαζηήισζεο

119 Γημοηικό Αθληηικό Κένηπο 17 Εικόνα : Τν Γεκνηηθό Αζιεηηθό Κέληξν Τξίπνιεο ( Σν Γεκνηηθφ Αζιεηηθφ Κέληξν είλαη ην κεγαιχηεξν αζιεηηθφ θέληξν ηνπ λνκνχ. ην ζηάδην είλαη δηαζέζηκνο αλνηρηφο ζηίβνο, θιεηζηφ γπκλαζηήξην πνπ πεξηιακβάλεη εγθαηαζηάζεηο κπάζθεη, βφιευ αιιά θαη ην θνιπκβεηήξην ηεο πφιεο. Δπίζεο ππάξρνπλ 3 γήπεδα ηέλληο θαη ρψξνη αζινπαηδηψλ. Σέινο ππάξρνπλ ζηεγαζκέλνη ρψξνη πνπ ιεηηνπξγνχλ ζαλ γξακκαηείεο. Βξίζθεηαη ζηελ είζνδν ηεο πφιεο, πάλσ ζην δξφκν Σξίπνιεο-Λεβηδίνπ-Βπηίλαο (νδφο Καιαβξχησλ) θαη θνληά ζην άιζνο ηνπ Αε- Γηψξγε. Γηαζέηεη ζχγρξνλεο εγθαηαζηάζεηο θαη άξηην εμνπιηζκφ. Σα ηειεπηαία ρξφληα έρεη εθζπγρξνληζζεί ζεκαληηθά θαη δηνξγαλψλνληαη ηαθηηθά αγψλεο ζηίβνπ, πνδνζθαίξνπ, κπάζθεη θαη βφιευ ηφζν ηνπηθνχ φζν θαη παλειιελίνπ επηπέδνπ. Λφγσ ησλ δηαζηάζεψλ ηνπ, ν Γήκνο Σξίπνιεο ην παξαρσξεί θαηά ηνπο θαινθαηξηλνχο κήλεο ζε γλσζηνχο θαιιηηέρλεο φπνπ θαη δηνξγαλψλνπλ ηηο ζπλαπιίεο ηνπο Άλζορ Αγίος Γεωπγίος Σν άιζνο Αγίνπ Γεσξγίνπ, ζε κηθξή απφζηαζε απφ ηελ πφιε, απνηειεί πλεχκνλα πξαζίλνπ γηα ηελ Σξίπνιε. Πξνζθέξεηαη γηα αζιεηηθέο δξαζηεξηφηεηεο θαζψο είλαη επράξηζην λα ηξέρεη ή λα πεξπαηά θαλείο ζηα ζθηεξά κνλνπάηηα ηνπ άιζνπο, πνπ ππεξβαίλνπλ ζε κήθνο ηα 2km. Πξνζθέξεηαη γηα αζιεηηθέο δξαζηεξηφηεηεο θαζψο είλαη επράξηζην λα ηξέρεη ή λα πεξπαηά θαλείο ζηα ζθηεξά κνλνπάηηα ηνπ άιζνπο, πνπ ππεξβαίλνπλ ζε κήθνο ηα 2km. Μέζα ζην άιζνο ππάξρεη παηδηθή ραξά θη έλα

120 αλαςπθηήξην, ψζηε γνλείο θαη παηδηά λα ραίξνληαη ηε θχζε. Δπίζεο εθεί βξίζθεηαη θαη ν Ναφο ηνπ Αγίνπ Γεσξγίνπ, κε παξαθείκελν έλα εζηηαηφξην, ζην νπνίν δηνξγαλψλεηαη πιήζνο εθδειψζεσλ. Εικόνα : Τν άιζνο ηνπ Αγίνπ Γεσξγίνπ ( ηηο παξπθέο ηνπ άιζνπο βξίζθεηαη ην ππαίζξην ακθηζέαηξν ηνπ Αγίνπ Γεσξγίνπ, ζην νπνίν ν Γήκνο Σξίπνιεο θηινμελεί θαηά θαηξνχο πνιηηηζηηθέο εθδειψζεηο, φπσο ζπλαπιίεο, ζεαηξηθά έξγα, θιπ. Εικόνα : Θεαηξάθη ηνπ Αγ. Γεσξγίνπ 112

121 11.7 Πανεπιζηήμιο Πελοποννήζος 18 Εικόνα : Τν θηίξηα από ηα ηκήκαηα ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Πεινπνλλήζνπ πνπ εδξάδνληαη ζηελ Τξίπνιεο ( Σν Παλεπηζηήκην Πεινπνλλήζνπ ηδξχζεθε κε ην Πξνεδξηθφ Γηάηαγκα 13/2000, έδξα ηνπ (βι. εηθ & ) είλαη ε Σξίπνιε θαη αλαπηχζζεηαη ζε επίπεδν νινθιεξσκέλσλ ρνιψλ ζηηο πέληε πξσηεχνπζεο ησλ Ννκψλ ηεο Πεξηθέξεηαο Πεινπνλλήζνπ. Σν Παλεπηζηήκην εγθαηληάζηεθε ζηηο 20 επηεκβξίνπ 2002 κε ηελ έλαξμε ιεηηνπξγίαο ηνπ Σκήκαηνο Δπηζηήκεο θαη Σερλνινγίαο Τπνινγηζηψλ θαη ηνπ Σκήκαηνο Δπηζηήκεο θαη Σερλνινγίαο Σειεπηθνηλσληψλ ηεο ρνιήο Θεηηθψλ Δπηζηεκψλ θαη Σερλνινγίαο Γιαηηπηηέα Κηίπια

122 Διαηηρηηέα Κηίρια διακηρυγμένα από υο ΥΠ.ΦΩ.Δ.Ε. 1 2 ΦΕΚ: Δ-810 α/ (απφθαζε 23996/5643 α/ ) Υαξαθηεξηζκφο σο δηαηεξεηέσλ πέληε (5) θηηξίσλ πνπ βξίζθνληαη εληφο ηνπ εγθεθξηκέλνπ ξπκνηνκηθνχ ζρεδίνπ ηνπ δήκνπ Σξίπνιεο (λ. Αξθαδίαο) θαη θαζνξηζκφο εηδηθψλ φξσλ θαη πεξηνξηζκψλ δφκεζεο απηψλ. Εικόνα : Τνπνγξαθηθό πέληε θηηξίσλ (ΦΔΚ 810Γ ) 1. Γηψξνθν, ιηζφθηηζην, θεξακνζθεπέο θηίζκα κε λενθιαζηθά ζηνηρεία. Καηέρεη ζεκαληηθή ζέζε ζηελ πεξηνρή. Γηεχζπλζε & ΣΚ: 28Ζ ΟΚΣΩΒΡΗΟΤ 43 Υξνλνι/ζε - Αξρηθή ΑΡΥΔ Υξήζε: ΚΑΣΟΗΚΗΑ εκεξηλή Υξήζε: - Εικόνα α, β : 28 εο Οθησβξίνπ 43, ην ραγηάηη ηνπ ζπηηηνύ (Γξεγνξάθεο Ν., νπ. άλσ, ζει.131, (νη πεξηζζφηεξεο θσηνγξαθηέο) 2 Καηαγξαθή Γηαηεξεηέσλ Κηεξίσλ Σξίπνιεο, Οκάδα εξγαζίαο: Μειθίδε Υξχζα, ηακπνχινγινπ Φξέληδνπ Γέζπνηλα, Υφξηε Βαζηιηθή, Ξαγάο Βαζίιεο, Σερληθφ Δπηκειεηήξην Διιάδαο, Πεξηθ. Σκ. Κεληξηθήο θαη Νφηηαο Πεινπνλλήζνπ, Σξίπνιε Ηνχιηνο

123 2. Γηψξνθν, ιηζφθηηζην, θεξακνζθεπέο θηίζκα κε λενθιαζηθά ζηνηρεία. Καηέρεη ζεκαληηθή ζέζε ζηελ πεξηνρή. Γηεχζπλζε & ΣΚ: 28Ζ ΟΚΣΩΒΡΗΟΤ 44 Υξνλνι/ζε - Αξρηθή ΑΡΥΔ Υξήζε: ΚΑΣΟΗΚΗΑ εκεξηλή Υξήζε: ΚΑΣΟΗΚΗΑ Εικόνα : 28εο Οθησβξίνπ Γηψξνθν ππεξπςσκέλν, ιηζφθηηζην. θεξακνζθεπέο θηίζκα κε θιαζηθηζηηθή δηάζεζε θαη απζεληηθά παξαδνζηαθά ζηνηρεία. Γηεχζπλζε & ΣΚ: 28Ζ ΟΚΣΩΒΡΗΟΤ 47 Υξνλνι/ζε - Αξρηθή ΜΔΑ ΚΑΣΟΗΚΗΑ Υξήζε: εκεξηλή Υξήζε: - Εικόνα : 28εο Οθησβξίνπ Γηψξνθν ιηζφθηηζην. θεξακνζθεπέο θηίζκα κε πξψηκε θιαζηθηζηηθή δηάζεζε θαη ζεκαληηθή ζέζε ζηελ πφιε. Γηεχζπλζε & ΣΚ: 28Ζ ΟΚΣΩΒΡΗΟΤ 48 Υξνλνι/ζε - Αξρηθή ΜΔΑ ΚΑΣΟΗΚΗΑ Υξήζε: εκεξηλή Υξήζε: ΚΑΣΟΗΚΗΑ Εικόνα : 28εο Οθησβξίνπ

124 5. Γηψξνθν, ιηζφθηηζην, θεξακνζθεπέο θηίζκα κε λενθιαζηθή δηάζεζε θαη αξθεηέο αιινηψζεηο.( Οηθ.Σεηξ. / Κηεκ/γην : 243) Γηεχζπλζε & ΣΚ: 28Ζ ΟΚΣΩΒΡΗΟΤ 53 Υξνλνι/ζε - Αξρηθή ΚΑΣΟΗΚΗΑ Υξήζε: εκεξηλή Υξήζε: - Εικόνα : 28εο Οθησβξίνπ 53 ΦΕΚ: Δ-956 α/ (απφθαζε32753 α/ ) Υαξαθηεξηζκφο σο δηαηεξεηένπ θηηξίνπ πνπ βξίζθεηαη επί ηεο νδνχ Αγίνπ Κσλζηαληίλνπ 78 εληφο ηνπ εγθεθξηκέλνπ ξπκνηνκηθνχ ζρεδίνπ ηνπ δήκνπ Σξίπνιεο (λ. Αξθαδίαο) θαη θαζνξηζκφο εηδηθψλ φξσλ θαη πεξηνξηζκψλ δφκεζεο απηνχ. Εικόνα : Τνπνγξαθηθό (ΦΔΚ 956Γ ) Γηεχζπλζε & ΣΚ: ΑΓ. ΚΩΝΣΑΝΣΗΝΟΤ 78 (δηαθεξπγκέλν θαη απφ ην ΤΠΠΟ - ΦΔΚ ΦΔΚ 128/Β/ ) Εικόνα : Αγ. Κσλζηαληίλνπ

125 ΦΕΚ: Δ-257 α/ (απφθαζε55634/2104 α/ ) Υαξαθηεξηζκφο σο δηαηεξεηένπ ηνπ θηηξίνπ πνπ βξίζθεηαη επί ηεο νδνχ Αγ. Βαξβάξαο αξ. 62, ηνπ Γήκνπ Σξηπφιεσο (Ν. Αξθαδίαο) θαη θαζνξηζκφο εηδηθψλ φξσλ θαη πεξηνξηζκψλ δφκεζεο. ΦΕΚ: Δ-673 α/ (απφθαζε 19694/4672 α/ ) Καζνξηζκφο εηδηθψλ φξσλ θαη πεξηνξηζκψλ δφκεζεο ηνπ δηαηεξεηένπ θηηξίνπ πνπ βξίζθεηαη εληφο ηνπ εγθεθξηκέλνπ ξπκνηνκηθνχ ζρεδίνπ δήκνπ Σξηπφιεσο Ννκ. Αξθαδίαο. Γηεχζπλζε & ΣΚ: ΑΓΗΑ ΒΑΡΒΑΡΑ 62 Υξνλνι/ζε - Αξρηθή Υξήζε: εκεξηλή Υξήζε: ΥΡΩΜΑΣΟΤΡΓΔΗΟ ΓΔΝ ΛΔΗΣΟΤΡΓΔΗ Εικόνα : Τν Χξσκαηνπσιείν Μνλψξνθν ιηζφθηηζην θεξακνζθεπέο θηίζκα, κε ζηέγε πνπ ζρεκαηίδεη ζηαπξφ. Ζ ιηζνδνκή είλαη επηρξηζκέλε ζε ρξψκα ηξηαληαθπιιί. Οη γσλίεο ηεο θχξηαο φςεο είλαη ηνληζκέλεο κε καξκάξηλεο παξαζηάδεο πνπ θέξνπλ θπκαηφκνξθα γείζα. Σα αλνίγκαηα θέξνπλ ζηαζεξφ θεγγίηε ζε ζρήκα νμπθφξπθνπ ηφμνπ. Καη πιαηζηψλνληαη απφ καξκάξηλν πιαίζην. Πάλσ απφ ην κεγάιν άλνηγκα ηεο θχξηαο φςεο ππάξρεη δίδπκν κηθξφ άλνηγκα ίδηνπ ζρήκαηνο κε ηνπ ηζνγείνπ. (Οηθ.Σεηξ. / Κηεκ/γην: 268) ΦΕΚ: Δ-255 α/ (απφθαζε 6380/1420 α/ ) Υαξαθηεξηζκφο σο δηαηεξεηένπ ηνπ θηηξίνπ ηεο Παηδαγσγηθήο Αθαδεκίαο, πνπ βξίζθεηαη εληφο ηνπ εγθεθξηκέλνπ ξπκνηνκηθνχ ζρεδίνπ ηνπ δήκνπ Σξίπνιεο (λ. Αξθαδίαο) θαη θαζνξηζκφο εηδηθψλ φξσλ θαη πεξηνξηζκψλ δφκεζεο απηνχ. Εικόνα : Τνπνγξαθηθό (ΦΔΚ 255Γ ) 117

126 Εικόνα α, β : Η παιηά θαη ε ζεκεξηλή όςε ηεο Αθαδεκίαο ( Δπσλπκία: Δίδνο : Γηεχζπλζε & ΣΚ: Υξνλνι/ζε - Αξρηθή Υξήζε: εκεξηλή Υξήζε: ΠΑΗΓΑΓΩΓΗΚΖ ΑΚΑΓΖΜΗΑ Κηίξην ΑΚΑΓΖΜΗΑ ΣΔΛΖ19ΟΤ- ΠΑΗΓΑΓΩΓΗΚΖ ΑΚΑΓΖΜΗΑ ΓΖΜΟΣΗΚΟ ΥΟΛΔΗΟ Πξφθεηηαη γηα δηψξνθν, ιηζφθηηζην θεξακνζθεπέο θηίζκα, ηνπ ηέινπο ηνπ πεξαζκέλνπ αηψλα, θηηζκέλν ζαλ Παηδαγσγηθή Αθαδεκία θαη ιεηηνχξγεζε ζε έηνο κέρξη ηελ θαηάξγεζή ηεο. Δίλαη θηίξην ηνπ απζηεξνχ φγθνπ θαη ιηηήο κνξθήο. ηππηθήο δηδαθηεξίνπ εθείλεο ηεο επνρήο. Έρεη ππνζηεί αιινηψζεηο απφ ηελ αξρηθή ηνπ κνξθή θαη πξέπεη λα απνθαηαζηαζεί. (Οηθ.Σεηξ. 277) ΦΕΚ: Δ-681 α/ (απφθαζε 47231/2558 α/ ) Υαξαθηεξηζκφο σο δηαηεξεηένπ ηνπ θηηξίνπ θιεξνδνηήκαηνο Μαιιηαξνπνχινπ ζηελ Σξίπνιε (Αξθαδίαο) επί ησλ νδψλ Βαζ. Παχινπ - πιαηεία Αγ. Βαζηιείνπ θαη θαζνξηζκφο εηδηθψλ φξσλ θαη πεξηνξηζκψλ δφκεζεο. ΦΕΚ: Δ-681 α/ (απφθαζε 47231/2558 α/ Δηδηθή Ρχζκηζε) Υαξαθηεξηζκφο σο δηαηεξεηένπ ηνπ θηηξίνπ θιεξνδνηήκαηνο Μαιιηαξνπνχινπ ζηελ Σξίπνιε (Αξθαδίαο) επί ησλ νδψλ Βαζ. Παχινπ - πιαηεία Αγ. Βαζηιείνπ θαη θαζνξηζκφο εηδηθψλ φξσλ θαη πεξηνξηζκψλ δφκεζεο. Γηεχζπλζε & ΣΚ: Πεξηνρή: Υξνλνι/ζε - Αξρηθή Υξήζε: εκεξηλή Υξήζε: ΒΑ. ΠΑΤΛΟΤ & ΠΛ. ΑΓΗΟΤ ΒΑΗΛΔΗΟΤ ΚΔΝΣΡΗΚΖ ΠΛΑΣΔΗΑ ΣΡΗΠΟΛΖ ΟΗΚΗΑ ΚΑΣΑΣΖΜΑ 118

127 Εικόνα α, β, γ : Τν θηίξην Μαιιηαξόπνπινπ - Τν Πνιεκηθό Μνπζείν ηεο Τξίπνιεο ( Γηψξνθν γσληαθφ θηίξην κε δψκα. Γηαζέηεη αμηφινγα αξρηηεθηνληθά θαη δηαθνζκεηηθά ζηνηρεία λενθιαζηθήο κνξθήο. Παξνπζηάδεη ζπκκεηξηθέο δηαηάμεηο κνξθνινγηθψλ αμφλσλ. Ζ ηνηρνπνηία ζην ηζφγεην είλαη ηζφδνκε. ηηο άθξεο ηεο φςεο ππάξρνπλ γσληφιηζνη. Δπίζεο, θάησ απφ ην γείζν ππάξρεη νδνλησηή ηαηλία κε πεξηκεηξηθή ισξίδα κε θπκάηηα. Σα αλνίγκαηα έρνπλ πιαίζηα κε θπκάηηα αεηψκαηα ζηα επηζηχιηα, γείζν θαη γεηζίπνδεο. Τπάξρεη αθάιππηνο εμψζηεο κε ζηεζαίν θαη πεζζίζθνπο κε επίθξαλα. Ζ επίζηεςε γίλεηαη απφ θεξακνζθεπή ηεηξάξηρηε ζηέγε. ΦΕΚ: Δ-636 α/ (απφθαζε 65544/3529 α/ ) Υαξαθηεξηζκφο σο δηαηεξεηέσλ νθηψ (8) θηηξίσλ θαη ησλ θπξίσλ φςεσλ δπν (2) θηηξίσλ πνπ βξίζθνληαη εληφο ηνπ ξπκνηνκηθνχ ζρεδίνπ Γήκνπ Σξηπφιεσο (Ν.Αξθαδίαο) θαη θαζνξηζκφο εηδηθψλ φξσλ θαη πεξηνξηζκψλ δφκεζεο απηψλ. 119

128 Γηεχζπλζε & ΣΚ: ΓΡ. ΛΑΜΠΡΑΚΖ 1 Εικόνα : Γξ. Λακπξάθε 1 Γηεχζπλζε & ΣΚ: ΓΡ. ΛΑΜΠΡΑΚΖ 10 (δηαθεξπγκέλν θαη απφ ην ΤΠΠΟ - ΦΔΚ 720/Β/ ) Εικόνα α, β : Γξεγνξίνπ Λακπξάθε 10 Γηεχζπλζε & ΣΚ: ΖΡΩΩΝ ΠΟΛΤΣΔΥΝΔΗΟΤ 21 Εικόνα : Ηξώσλ Πνιπηερλείνπ 21 Γηεχζπλζε & ΣΚ: ΓΔΩΡΓΗΟΤ Α Εικόνα α, β : Μαληδνύλεην, Φηιαξκνληθή Γεσξγίνπ Α' 120

129 Σν Μαληδνχλεην, έλα παιηφ παξακειεκέλν θηίξην ηεο νδνχ Βαζ. Γεσξγίνπ, θνληά ζηελ πιαηεία Κνινθνηξψλε, είλαη απφ ηα ηζηνξηθφηεξα θαη παιαηφηεξα θηήξηα ηεο Σξίπνιεο. πγρξφλσο ππήξμε έλα πλεπκαηηθφ ίδξπκα πνπ ζεκάδεςε ηελ πλεπκαηηθή δσή ηεο πφιεο γηα κεγάιε ρξνληθή πεξίνδν. Υηίζηεθε ηελ ηεηξαεηία , ζηε ζέζε ησλ εξεηπίσλ ηνπ θαζνιηθνχ ηεο παιηάο Τδξνπνιηηδάο θαη Ακπθιψλ. Σν 1859 ιεηηνχξγεζε εθεί ην ζρνιείν ζειέσλ θαη ην 1860 ζηέγαζε ην 2ν Γεκνηηθφ ρνιείν Σξίπνιεο. Αξγφηεξα, ην 1927, ην θηήξην αγφξαζαλ απφ ην Γήκν νη αδειθνί Αλδξέαο θαη Γεκήηξηνο Μαληδνχλεο νη νπνίνη αξρηθά ήηαλ έκπνξνη ζηελ Σξίπνιε, αιιά απφ ην 1899 είραλ κεηαθέξεη ηηο επαγγεικαηηθέο ηνπο δξαζηεξηφηεηεο ζηελ Αζήλα, φπνπ θαη εμειίρηεθαλ ζε κεγαινβηνκήραλνπο. Ζ αγνξά ηνπ θηεξίνπ ζηνίρηζε ζηνπο αδειθνχο δξαρκέο. Σα εγθαίληα ηνπ θηεξίνπ πξαγκαηνπνηήζεθαλ ζηηο 25 Μαξηίνπ Σα ρξήκαηα πνπ πήξε ν δήκνο απφ ηελ πψιεζε ηνπ θηεξίνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα ηελ χδξεπζε ηεο Σξίπνιεο. Εικόνα α, β : Λεπηνκέξεηεο από ην θηίξην ηνπ Μαληδνύλεηνπ (Γξεγνξάθεο Ν., νπ. άλσ, ζει. 114) Σελ Κπξηαθή ζηηο 3 Φεβξνπαξίνπ 1929, ν Αλδξέαο Μαληδνχλεο θάιεζε ζην νίθεκα ηνπο θνξείο ηεο πφιεο θαη ηνπο αλαθνίλσζε ηε δσξεά ζηελ νπνία ζα πξνρσξνχζαλ νη αδειθνί Μαληδνχλνη. Ο δηαζέηεο θαζφξηζε ηνπο εμήο ζθνπνχο ζηε δσξεά ηνπο: α) λα απνθηήζεη ε Σξίπνιε έλα εππξφζσπν ίδξπκα, β) λα ζηεγαζηνχλ ζην Μαληδνχλεην νη λπθηεξηλέο ζρνιέο αγξακκάησλ πνπ ππήξραλ ζηελ Σξίπνιε, γ) λα ζηεγάζεη ηε βηβιηνζήθε θαη δ) λα ιεηηνπξγήζεη κεραληζκφο πνπ ζα νξγαλψλεη επηζηεκνληθέο θαη ιατθέο δηαιέμεηο θαη ε) λα ιεηηνπξγήζεη εηδηθή ζρνιή πνπ λα κνξθψλεη εκπνξνυπαιιήινπο. Έηζη δεκηνπξγήζεθε ην Μαληδνχλεην Ίδξπκα κε δηθφ ηνπ δηνηθεηηθφ ζπκβνχιην. 121

130 Γηα πνιιά ρξφληα ην Μαληδνχλεην ρξεζηκνπνηήζεθε γηα ηνπο παξαπάλσ ζθνπνχο θαη ήηαλ ην θέληξν ηεο πλεπκαηηθήο θαη πνιηηηζηηθήο δσήο ηεο Σξίπνιεο. Μέρξη ηε δεθαεηία ηνπ 60 φιεο ζρεδφλ νη εθδειψζεηο πξαγκαηνπνηνχληαλ ζ' απηφ. πγρξφλσο ε βηβιηνζήθε ηνπ, ε νπνία ζπλέρηδε λα ιεηηνπξγεί κέρξη πξφζθαηα, ήηαλ ε κνλαδηθή ζηελ πφιε θαη απνηεινχζε πφιν έιμεο ησλ βηβιηφθηισλ θαη ησλ καζεηψλ. Γηα πνιιά ρξφληα επίζεο ζηέγαδε ζην ηζφγεηφ ηνπ ηελ Φηιαξκνληθή Σξηπφιεσο. Αξγφηεξα άξρηδε λα παξαθκάδεη, ιφγσ έιιεηςεο ελδηαθέξνληνο γηα ηε ζπληήξεζε, αλαπαιαίσζε θαη αλαβάζκηζή ηνπ. ήκεξα ε βηβιηνζήθε έρεη κεηαθεξζεί γηα πξνγξακκαηίδεηαη ε αλαπαιαίσζε ηνπ. 3 Γηεχζπλζε & ΣΚ: ΓΔΩΡΓΗΟΤ Α & ΔΤΑΓΓΔΛΗΣΡΗΑ 28 Εικόνα : Γεσξγίνπ Α' & Δπαγγειηζηξίαο 28 Γηεχζπλζε & ΣΚ: ΓΔΜΔΣΗΥΑ 1 Εικόνα : Γεκέζηηρα 1 Γηεχζπλζε & ΣΚ: ΓΔΜΔΣΗΥΑ 3 Εικόνα : Γεκέζηηρα

131 Γηεχζπλζε & ΣΚ: ΖΡΩΩΝ ΠΟΛΤΣΔΥΝΔΗΟΤ 30 Εικόνα : Ηξώσλ Πνιπηερλείνπ 30 Γηεχζπλζε & ΣΚ: ΖΡΩΩΝ ΠΟΛΤΣΔΥΝΔΗΟΤ 32 Εικόνα : Ηξώσλ Πνιπηερλείνπ 32 ΦΕΚ: Δ-0 α/ Υαξαθηεξηζκφο σο δηαηεξεηένπ ηνπ θηηξίνπ πνπ βξίζθεηαη εληφο ηνπ ξπκνηνκηθνχ ζρεδίνπ Γήκνπ Σξηπφιεσο (Ν. Αξθαδίαο) θαη θαζνξηζκφο εηδηθψλ φξσλ θαη πεξηνξηζκψλ δφκεζεο απηνχ. Γηεχζπλζε & ΣΚ: ΓΔΛΖΓΗΑΝΝΖ & ΠΔΣΔΡΟΠΟΤΛΟΤ 36 Πεξηνρή: ΔΠΑΡΥΗΑ ΜΑΝΣΗΝΔΗΑ Οηθ.Σεηξ. / Κηεκ/γην: 260/ Υξνλνι/ζε - Αξρηθή Υξήζε: ΚΑΣΟΗΚΗΑ εκεξηλή Υξήζε: ΚΑΣΟΗΚΗΑ Εικόνα : Γειεγηάλλε & Σπεηζεξνπνύινπ 36 ΦΕΚ: ΑΑΠ-287 α/ (απφθαζε α/ ) Υαξαθηεξηζκφο σο δηαηεξεηένπ ηνπ θηηξίνπ πνπ βξίζθεηαη εληφο ηνπ εγθεθξηκέλνπ ξπκνηνκηθνχ ζρεδίνπ ηνπ δήκνπ Σξίπνιεο (λ. Αξθαδίαο) θαη θαζνξηζκφο εηδηθψλ φξσλ θαη πεξηνξηζκψλ δφκεζεο απηνχ. 123

132 Γηεχζπλζε & ΣΚ: ΔΘΝΗΚΖ ΑΝΣΗΣΑΔΩ & ΜΑΛΛΗΑΡΟΠΟΤΛΟΤ (Σν θηίξην έρεη ζε κεγάιν βαζκφ θαηαζηξαθεί απφ ππξθαγηά) Εικόνα : Δζληθήο Αληηζηάζεσο & Μαιιηαξόπνπινπ ΦΕΚ: Δ-486 α/ Υαξαθηεξηζκφο σο δηαηεξεηένπ ηνπ θηηξίνπ επί ηεο νδνχ Δπηζθφπνπ Αλζίκνπ 9, Ο.Σ. 343, ζηελ Σξίπνιε (Ν. Αξθαδίαο), θεξφκελν σο ηδηνθηεζία ησλ Μαξίαο θαη Ησάλλαο Βαζ. Μπελφπνπινπ θαη θαζνξηζκφο εηδηθψλ φξσλ θαη πεξηνξηζκψλ δφκεζεο. Εικόνα : Τνπνγξαθηθό (ΦΔΚ 486Γ ) Γηεχζπλζε & ΣΚ: ΔΠΗΚΟΠΟΤ ΑΝΘΗΜΟΤ 9 Οηθ.Σεηξ 343 Υξνλνι/ζε - Αξρηθή Υξήζε: ΟΗΝΟΜΑΓΔΗΡΔΗΟ εκεξηλή Υξήζε: ΜΠΑΡ Εικόνα : Δπηζθόπνπ Άλζηκνπ 9 Μνλψξνθν, ιηζφθηηζην θηίζκα, θηηζκέλν ζηα ηέιε ηνπ πεξαζκέλνπ αηψλα. Ηδηαίηεξα γλσξίζκαηα: Άμνλαο ζπκκεηξίαο ζηα αλνίγκαηα, ιηζφθηηζηα ιαμεπηά πεξηκεηξηθά πιαίζηα ζηα αλνίγκαηα, ηνμσηά αλψθιηα ηζνγείνπ, επζχγξακκα ηνπ ππνγείνπ, εκθαλήο ιηζνδνκή. Πξφθεηηαη γηα αμηφινγν θηίζκα παξαδνζηαθήο αξρηηεθηνληθήο. 124

133 ΦΕΚ: Δ-99 α/ Δπσλπκία: Δίδνο : Γηεχζπλζε & ΣΚ: ΒΗΛΛΑ ΣΟΤΡΚΟΒΑΗΛΖ Κηίξην ΚΑΛΑΜΑΣΑ & ΥΑΣΕΖΑΡΑΝΣΟΤ Εικόνα : Βίιια Τνπξθνβαζίιε, Καιακώλ & Χαηδεζαξάληνπ ΦΕΚ: Δ-329 α/ (απφθαζε 22530/1530 α/ ) Υαξαθηεξηζκφο σο δηαηεξεηένπ ηνπ θηηξίνπ πνπ βξίζθεηαη επί ηεο νδνχ Νενκάξηπξνο Γεκεηξίνπ, ζην Ο.Σ. 343, ζηελ Σξίπνιε ηνπ Ν. Αξθαδίαο, θεξνκέλνπ σο ηδηνθηεζία Αλαζηαζίνπ Κνχγηα, Υξήζηνπ Κνχγηα, θαη θαζνξηζκφο εηδηθψλ φξσλ θαη πεξηνξηζκψλ δφκεζεο. Εικόνα : Τνπνγξαθηθό (ΦΔΚ 329Γ ) Γηεχζπλζε & ΣΚ: ΝΔΟΜΑΡΣΤΡΟ ΓΖΜΖΣΡΗΟΤ Οηθ.Σεηξ. / Κηεκ/γην: 343/ Εικόνα : Νενκάξηπξνο Γεκεηξίνπ 125

134 Μνλψξνθν θηίξην, απνηειεί κέξνο ηνπ ζπλφινπ παξαδνζηαθψλ θηηξίσλ. Υαξαθηεξηζηηθφ ζηνηρείν ζηε κνξθνινγία ηεο φςεο είλαη ηα ηνμσηά αλνίγκαηα, κε ηνμσηφ θεγγίηε κε ζηδεξηέο λενθιαζηθήο κνξθήο. Ζ ηνηρνπνηία είλαη ηζφδνκε. ΦΕΚ: Δ-850 α/ Υαξαθηεξηζκφο σο δηαηεξεηέσλ ηεζζάξσλ (4) θηηξίσλ θαη δχν (2) φςεσλ θηηξίσλ πνπ βξίζθνληαη εληφο ηνπ ξπκνηνκηθνχ ζρεδίνπ Σξίπνιεο (λ. Αξθαδίαο) θαη θαζνξηζκφο εηδηθψλ φξσλ θαη πεξηνξηζκψλ δφκεζεο απηψλ. Εικόνα : Τνπνγξαθηθό γηα ηα ηέζζεξα θηίξηα θαη ηηο δπν όςεηο (ΦΔΚ 850Γ ) Γηεχζπλζε & ΣΚ: Οηθ.Σεηξ. Υξνλνι/ζε - Αξρηθή Υξήζε: εκεξηλή Υξήζε: ΝΔΟΜΑΡΣΤΡΟ ΓΖΜΖΣΡΗΟΤ ΚΑΣΟΗΚΗΑ,ΚΑΣ/ΜΑ ΓΡΑΦΔΗΟ,ΚΑΣ/ΜΑ Εικόνα : Νενκάξηπξνο Γεκεηξίνπ 126