Νικόλαος Β. Στασινός, «Ηπειρωτική Εστία», τεύχος , 7-8/1977 ΑΠΟ ΣΗΝ ΔΓΚΤΜΟΤΝΗ Χ ΣΟ ΑΡΑΝΣΙΜΑ

Transcript

1 ΑΠΟ ΣΗΝ ΔΓΚΤΜΟΤΝΗ Χ ΣΟ ΑΡΑΝΣΙΜΑ Παιαηά έζηκα ηεο πεξηνρήο Ξεξνβνπλίνπ θαη Σδνπκέξθσλ ΛΑΨΚΔ ΑΝΣΙΛΗΦΔΙ ΚΑΙ ΓΟΞΑΙΔ ΓΙΑ ΣΗΝ ΑΠΟΚΣΗΗ ΠΑΙΓΙΧΝ Άηεθλνη, ζηείξεο, άθιεξνη, πνιύηεθλνη Ζ γέλλεζε ηέθλσλ ήηαλ θαη είλαη πάληνηε πξνζδνθία θάζε νηθνγέλεηαο, γηαηί θέξεη ραξά θαη επηπρία κέζα ζην ζπίηη. Αληίζεηα, είλαη δπζηπρηζκέλν ην αλδξόγπλν πνπ δελ κπόξεζε λα δεκηνπξγήζεη νηθνγέλεηα, λα απνθηήζεη παηδηά (αγόξηα ή θνξίηζηα). Ν Γεώξγηνο Πππξηδάθεο ζην βηβιίν ηνπ «Πεκεηώζεηο εθ παξαδόζεσλ ηνπ καζήκαηνο ηεο Διιεληθήο Ιανγξαθίαο» (Κέξνο Β, ζει. 3), γξάθεη πνιύ εύζηνρα: «Γηα ηεο παηδνπνηίαο επηηπγράλεηαη ζύζθηγμηο ηνπ γακηθνύ δεζκνύ ηνπ αλδξόο θαη ηεο γπλαηθόο θαη θνηλσληθή παξνπζία απηώλ». Γηα λα θαλεί πόζν θαθό πξάγκα είλαη λα κελ έρεη θαλέλαο παηδηά, αξθεί λα αλαθέξσ όηη κηα θπξία κνπ είπε ηα εμήο επί ιέμεη: «Αρ, πάεη ρακέλνπ ηνπ πηδάθη κ! Ρη ηα ζέι θη πηδεύηηη, δελ ηόδνπθη η Θηόο πηδηά!». Νη άθιεξνη θεύγνπλ από ηε δσή πηθξακέλνη, κε ηνλ αλεθπιήξσην πόζν λα δνπλ θαη λα ραξνύλ ηα παηδηά ηνπο. Ν αξραίνο πνηεηήο Κίκλεξκνο ν Θνινθώληνο ζηελ ειεγεία ηνπ «Ζ Λεόηεο» γξάθεη ζρεηηθώο: «Άιινο δ απ παίδσλ επηδεύεηαη, σλ ηε κάιηζηα ηκείξσλ θαηά γεο έξρεηαη εηο Άδελ». Αιιά θαη ν λενέιιελαο πνηεηήο Γεξάζηκνο Καξθνξάο, έλαο από ηνπο ζπνπδαηόηεξνπο εθπξνζώπνπο ηεο Δπηαλεζηαθήο Πρνιήο θαη από ηα πην επίιεθηα πξόζσπα ηεο Φηινινγηθήο ζπληξνθηάο ηνπ Πνισκνύ, ζε κηα ζηξνθή ηνπ γξάθεη: «Αλ νη καύξνη λα δνύκε άηεθλνη, γέξνη Δπξόζηαμε απζηεξό ζέιεκα ζείν, Ρν ρέξη ελόο η άιινπ αο βαζηάεη ην ρέξη, Ωο λα η αθνύζεη αλαίζζεην θαη θξύν». Όινη νη αξραίνη θηιόζνθνη κεηαμύ ησλ νπνίσλ θαη ν θνξπθαίνο Ξιάησλ θαηαδηθάδνπλ ηελ αγακία θαη ζεσξνύλ ηνπο αγάκνπο σο ζηνηρεία αξλεηηθά κέζα ζηελ θνηλσλία. Ζ άθιεξε γπλαίθα βξίζθεηαη θαη ζήκεξα ζε κεηνλεθηηθή ζέζε θαη ληώζεη πεξηθξνλεκέλε από εθείλεο πνπ ηεθλνπνίεζαλ. Ζ Αληηγόλε, ζην νκώλπκν δξάκα ηνπ Πνθνθιή, ζξελεί γηαηί θαηέξρεηαη ζηνλ Άδε άηεθλε: «άθιαπηνο, άθηινο, αλπκέλαηνο, ηαιαίθξσλ άγνκαη ηάλδ εηνίκαλ νδόλ» (Πνθ. Αληηγόλε, ζηίρνο 876 θ.εμ.). Γπζηύρεκα θαη ζεία ηηκσξία ζεσξεί ηε ζηείξσζε ηεο γπλαίθαο ν Γξεγόξηνο Θενιόγνο, ζηελ PATROLOGIA GRAECA ηνπ MIGNE, γη απηό θαη βιέπνπκε όηη ζηνπο βπδαληηλνύο ρξόλνπο, αιιά θαη αξγόηεξα, νη ζηείξεο γπλαίθεο θαηέθεπγαλ αθόκε θαη ζε καγηθέο ελέξγεηεο πξνθεηκέλνπ λα απνθηήζνπλ παηδηά! Ζ ηξαγηθή Κήδεηα δίλεη θαηάξα ζηνλ Ηάζνλα λα κείλεη ρσξίο παηδηά, δηόηη ε αηεθλία είλαη βαξύ παξάπησκα. Νη άθιεξνη είλαη ζπλήζσο δύζηξνπνη άλζξσπνη., «ζηξηκκέλνη», άπνλνη, κηζνύλ ηνπο άιινπο, επεηδή απηνί έκεηλαλ ρσξίο παηδηά, γη απηό κηα ιατθή παξνηκία ιέεη: «Λα ζε θπιάεη ν Θεόο από άθιεξνλ θα ζεκαδηαθόλ». Ν θόζκνο βιέπεη σο καηαηνπνλία ηελ εξγαζία εθείλσλ πνπ δελ απέθηεζαλ παηδηά. Όηαλ δειαδή εξγάδνληαη πεξηζζόηεξν απ όζνλ αξθεί γηα λα δήζνπλ, νη

2 άιινη ηνπο ζεσξνύλ πιενλέθηεο, «είλαη αρόξηαγνη», ιέλε. Ππρλά, άιισζηε, ιέγεη γη απηνύο ν ιαόο: «Ρη ηα ζέι θη δνπιεύ ζαλ ηνπ ζθπιί, ζάκα έρ ηα πηδηά, άιινη ζα ηνπ ηα θάλ». Δίλαη ζπλήζσο θηιάξγπξνη, «ζπάγγνη» θνηλώο, ηόζνλ, ώζηε ιέγεηαη γηα ηνλ άθιεξν όηη «δέλεη θαη ηε γάηα ηνπ γηα λα κε θάεη». Όηαλ δειαδή ε γάηα δεηάεη λα θάεη, ν άθιεξνο ελνριείηαη, ζηελνρσξείηαη, γηαηί αλ ηεο δώζεη, ζα ζηεξεζεί ν ίδηνο, γη απηό ηε δέλεη καθξηά από ην ηξαπέδη λα κε βιέπεη ην θαγεηό. Πεκαδηαθνί ιέγνληαη όζνη έρνπλ θάπνην δηαθξηηηθό ζεκείν. Θαη απηνί ζεσξνύληαη θιεηζηνί άλζξσπνη, θαθόςπρνη θαη αδηάθνξνη γηα ηα πξνβιήκαηα ησλ άιισλ. Ν ζνθόο ιαόο ιέεη γηα ηνλ ζεκαδηαθό: «Ρνλ είδε ν Θεόο θαη ηνλ ζεκάδεςε». Αληηζέησο γηα ηνπο πνιύηεθλνπο ιέγνπλ όηη είλαη επηπρείο άλζξσπνη, γηαηί ηα πνιιά παηδηά είλαη ραξά θαη πινύηνο. πάξρεη ζρεηηθώο θαη ε εμήο ιατθή παξνηκία: «Έλαο: θαλέλαο. Έλαο θηηάρλεη έλα ρσξηό». Γειαδή ην έλα παηδί πηζαλό λα ην βξεη θάπνην αηύρεκα θαη ραζεί. Αλ όκσο ην έλα παηδί δήζεη, κεγαιώζεη θαη θαηόπηλ απνθηήζεη πνιιά παηδηά, ηόηε, ιέλε, όηη έλαο θηηάρλεη έλα νιόθιεξν ρσξηό. Πήκεξα, αληηζέησο, δε γελλνύλ πνιιά παηδηά, έλα, ην πνιύ δύν, ελώ παιαηόηεξα νη πεξηζζόηεξνη ηδίσο ζηα ρσξηά ήηαλ πνιύηεθλνη, ηα παηδηά ηόηε κεγάισλαλ ρσξίο πνιιέο απαηηήζεηο, ή δε θύξηα αζρνιία ηνπ ήηαλ ζηα δώα ή ζηηο δηάθνξεο αγξνηηθέο εξγαζίεο. Η ΔΓΚΤΜΟΤΝΗ Πξνγλσζηηθά, πξνεηνηκαζίεο, δεηζηδαηκνλίεο, ζενί πξνζηάηεο πξνθπιάμεηο, επρέο ηνπ ηνθεηνύ, Κεηά ηνλ πξώην ή ην δεύηεξν κήλα ηεο εγθπκνζύλεο ηεο, ε γπλαίθα έθαλε εκεηνύο, έλησζε δαιάδεο, έβγαδε κπαιώκαηα ζην πξόζσπό ηεο, πνιιέο θνξέο πξήδνληαλ ηα πόδηα ηεο θαη ην πξήμηκν ήηαλ κεγάινο θίλδπλνο γηα ηελ έγθπν γπλαίθα. Ξξέπεη, εδώ, λα ηνληζζεί όηη ε εγθπκνζύλε ηεο γπλαίθαο έθεξλε κεγάιε ραξά ζην ζπίηη, αξθεί λα ζεκεησζεί, όηη δελ ήηαλ ιίγεο νη πεξηπηώζεηο ζηείξσλ γπλαηθώλ θαθό ζεκάδη γηα όινπο κέζα ζην ζπίηη θαη ν γάκνο απηόο ήηαλ άηπρνο, «γξνπζνύδηθνο». Ξαιαηόηεξα (αιιά θαη ζήκεξα αθόκε) από ην πξόζσπν ηεο γθαζηξσκέλεο γπλαίθαο (γθαζηξσκέλε ιεγόηαλ σο επί ην πιείζηνλ ζηα ρσξηά) πξνέβιεπαλ αλ ζα γελλεζεί αγόξη ε θνξίηζη. Γειαδή αλ κελ ε γπλαίθα έβγαδε ζην πξόζσπό ηεο εμαλζήκαηα, «κπαισκάηηαδε», όπσο έιεγαλ, ή, αλ είρε ηελ θνηιηά ηεο θαηεβαζκέλε, ζα έθαλε θνξίηζη, αλ όκσο δελ κπαισκάηηαδε, αιιά ην πξόζσπό ηεο παξέκελε θαζαξό, ή, αλ ηελ θνηιηά ηεο ηελ είρε νξζή θαη όρη θαηεβαζκέλε, ζα έθαλε αγόξη. Δπίζεο, από ηα πγξά ηεο γπλαίθαο ήηαλ δπλαηόλ ε κακή λα πξνβιέςεη αλ ζα γελλεζεί αγόξη ή θνξίηζη. Αλ, δειαδή, ηα πγξά ηεο ήηαλ ιεπθά, ζα έθαλε αγόξη, αλ όκσο ήηαλ θόθθηλα, ζα έθαλε θνξίηζη. Όηαλ, ινηπόλ, ε γπλαίθα «θηλνύζε» έγθπνο, όινη ηελ πξόζεραλ κέζα ζην ζπίηη θαη δελ ηελ άθελαλ λα θάλεη βαξηέο εξγαζίεο, δελ ηελ άθελαλ λα πεγαίλεη ζε θεδείεο, δηόηη ιόγσ ηεο ηδηαίηεξεο εππάζεηαο εύθνια κπνξνύζε λα απνβάιεη. Γελ έπξεπε επίζεο λα λπρηώλεη έμσ θαη λα πεξλάεη κόλε ηεο ηα ξέκαηα θαη άιια κέξε, όπνπ ζπρλάδνπλ ηα «δαηκνληθά», ηα νπνία αξέζθνληαη λα πεηξάδνπλ ηηο γθαζηξσκέλεο γπλαίθεο, γηαηί θζνλνύλ ηε λέα ύπαξμε θαη πξνζπαζνύλ κε θάζε ηξόπν λα καηαηώζνπλ ηνλ εξρνκό ηεο ζηε δσή. Ηδηαηηέξσο, έπξεπε ε έγθπνο λα πξνζέρεη κε θνηκεζεί έμσ νύηε ηελ εκέξα, πνιύ πεξηζζόηεξν ζε κέξε πνπ, όπσο έιεγαλ, είραλ «δηάβα» ηα θαινγεξηθά, δηόηη ηελ έπηαλε «ληέζκα», ηελ πεξηθύθισλαλ δειαδή ηα δαηκνληθά θαη ηε ζήθσλαλ ζηνλ αέξα κε θίλδπλν λα αξξσζηήζεη ε γπλαίθα πνιιέο θνξέο κάιηζηα πνιύ βαξηά ή θαη λα πεζάλεη αθόκα αθνύ ήηαλ «αεξνπαξκέλε». Ρόηε, ζηελ πεξίπησζε απηή ζα έπξεπε λα θαηαθύγνπλ ζε πνιιά πξαθηηθά κέζα θαη ζε καγηθέο ελέξγεηεο γηα λα γιπηώζεη ε γπλαίθα από ην ζάλαην. Γελ επηηξεπόηαλ επίζεο ε γπλαίθα ε έγθπνο λα ζεθώλεη πνιύ βάξνο, λα θάλεη απόηνκεο θηλήζεηο, λα θάζεηαη γηα πνιιή ώξα όξζηα, γηαηί από ηελ νξζνζηαζία πξήδνληαλ ηα πόδηα ηεο. Γηα λα μεπξεζηεί έπξεπε λα μαπιώζεη ζην θξεβάηη

3 έηζη, ώζηε ηα πόδηα ηεο λα είλαη ηελησκέλα επάλσ ζε δπν ηξία καμηιάξηα (πξνζθέθαια) θαη ην ππόινηπν ζώκα ηεο καδί κε ην θεθάιη λα είλαη ρακειόηεξα από ηα πόδηα. Θαζ όιε ηε δηάξθεηα ηεο εγθπκνζύλεο έπξεπε λα θνξάεη ππνδήκαηα (παπνύηζηα) κε ρακειό ηαθνύλη γηα λα ζηεξίδεηαη θαιύηεξα θαη πην αλαπαπηηθά. Δπίζεο, απαγνξεπόηαλ απζηεξώο λα πίλεη ε έγθπνο νηλνπλεπκαηώδε πνηά (ηδίσο κεηά ηνλ 6 ν κήλα), γηαηί ππήξρε θίλδπλνο λα πάζεη ην βξέθνο αζθπμία. «Θαιή μειεπηεξηά», έιεγαλ ζηελ έγθπν γπλαίθα, θαη πνιύ ζσζηά, αθνύ ε έγθπνο δελ είλαη ειεύζεξε, είλαη ζθιαβσκέλε, αηζζάλεηαη βάξνο θαη πξέπεη λα πξνζέρεη λα κελ παξαπαηήζεη θαη ράζεη ην κηθξό, θαη «απνβάιεη». Άιιε ζπνπδαία επρή ήηαλ: «κ έλα γην», δειαδή λα γίλεη αξζεληθό παηδί, αγόξη, δηόηη ηα αγόξηα ηα πξνηηκνύζαλ. «Πηύινη νίθσλ εηζί παίδεο άξζελεο», ιέεη ν Δπξηπίδεο. Θαη ζήκεξα, άιισζηε, ππάξρεη απηή ε αληίιεςε όηη ηα αγόξηα είλαη θαιύηεξα, θέξνπλ πεξηζζόηεξε ραξά ζηελ νηθνγέλεηα, γηαηί ζπλερίδνπλ ην γέλνο, ελώ ηα θνξίηζηα είλαη «αδύλαην κέξνο», θέξνπλ θηώρεηα, ηαθηνπνηνύληαη δπζθνιόηεξα γη απηό θαη ζπρλά ιέγεηαη γηα εθείλνλ πνπ έρεη πνιιέο θνπέιεο: «Ρνλ πήξα ε θησρηά ζβάξα, όζα λα βγάιεη, δελ θηάλνπλ». Δηδηθά ε πξώηε επρή είλαη πνιύ δηθαηνινγεκέλε, δηόηη ε έγθπνο «είλαη ζαλ πεζακέλε» θαη πνιιέο γπλαίθεο ράζεθαλ πάλσ ζηε ιερσληά από έιιεηςε ηαηξηθήο παξαθνινύζεζεο, γηαηί ηα παιαηόηεξα ρξόληα νη γπλαίθεο γελλνύζαλ ζην ρσξηό, όπνπ ηύραηλε, ζην ρσξάθη, ζην ζπίηη θηι. Θαη ηνύην γηαηί δελ ππήξραλ ηόηε γηαηξνί ή δελ ππήξραλ ζπγθνηλσληαθά κέζα θαη δξόκνη ζηα ρσξηά γηα ηε κεηαθνξά ηνπο ζηηο πόιεηο ή δελ ππήξραλ αθόκε θαη ρξήκαηα, άιισζηε κελ μερλάκε όηη θαη ζήκεξα ζε πνιιά απνκαθξπζκέλα ρσξηά «δνπλ πίζσ από ηνλ άιιν θόζκν», όπσο ιέγεηαη, ππάξρεη «θαθνκνηξηά». Όηαλ ε γπλαίθα θηλνύζε έγθπνο, έθαλε ηξία επρέιαηα κε δπν καδί παπάδεο. Ρν πξώην ην έθαλε ζηνλ ηξίν κήλα, ην δεύηεξν ζηνλ πέκπην θαη ην ηξίην ζηνλ έλαην, όηαλ δειαδή έκπαηλε ζηνλ κήλα ηεο, όπσο ιέλε. Ρν Δπρέιαην πξνθύιαγε ηελ γθαζηξσκέλε γπλαίθα από ηα αεξηθά, από βάζθακα θαη ηδίσο από «ληέζηκν». Η ΧΡΑ ΣΗ ΓΔΝΝΑ Δπρέο, δπζηνθία, κέηξα επηνθίαο, ε κακή, πξώηεο θξνληίδεο ζην βξέθνο, ην πξώην ινπηξό, ην ζπαξγάλσκα, ηα ξνπραιάθηα, επηζθέςεηο ζπγγελώλ, δώξα Όηαλ πιεζίαδε ε κέξα γηα λα γελλήζεη ε γπλαίθα, θαινύζαλ από κηα δπν εκέξεο λσξίηεξα ζην ζπίηη ηεο ηε κακή, δειαδή κηα γπλαίθα ζπλήζσο ειηθησκέλε, έκπεηξε, απνθαζηζηηθή θαη ςύρξαηκε γηα λα μεγελλήζεη ηε γπλαίθα, όηαλ έξζεη ε ώξα. Ζ κακή έκελε ζρεδόλ ζπλέρεηα ζην ζπίηη ηεο εηνηκόγελλεο γπλαίθαο θαη δελ απνκαθξπλόηαλ. Αλ ην ζπίηη ηεο ήηαλ θνληά, κπνξνύζε λα θύγεη γηα ιίγν θαη μαλαγύξηδε ζύληνκα, γηαηί ήηαλ ελδερόκελν θάπνηα ζηηγκή λα ηελ «πηάζνπλ» νη πόλνη, «ηα ζθατά», ηε γπλαίθα. Ξξέπεη λα ηνληζζεί εδώ όηη ε κακή ήηαλ έλαο πξαθηηθόο γπλαηθνιόγνο, γηαηί ζε απηή ζηεξίδνληαλ όινη όηαλ εξρόηαλ ε ώξα ηνπ ηνθεηνύ. Ζ κακή «μειερώληαδε» πνιιέο γπλαίθεο ηόηε, αξθεί λα αλαθέξσ όηη κηα κακή κε ηελ νπνία ζπλεξγάζζεθα γηα ηε ζπιινγή απηή, κνπ είπε επί ιέμεη ηα εμήο: «Ωο ηα ζήκεξα έρσ ηξηάληα ελληά πηαζκέλα ζηα ρέξηα κνπ», δειαδή μειερώληαζε ηξηάληα ελληά γπλαίθεο. Όηαλ πιεζίαδε ε ώξα λα γελλεζεί ην βξέθνο, ε γπλαίθα έλησζε δπλαηνύο θαη αβάζηαθηνπο πόλνπο, «ηελ έπηαλαλ ηα ζθατά», «είρε ηξαβκάξα». Από ηελ ώξα πνπ νη πόλνη όιν θαη δπλάκσλαλ, ήηαλ δπλαηόλ πνιιέο θνξέο λα πεξάζνπλ κηα, δπν θαη πεξηζζόηεξεο αθόκε ώξεο κέρξη λα γελλεζεί ην βξέθνο, αλάινγα βέβαηα κε ηνλ νξγαληζκό ηεο γπλαίθαο. «Ατ Ππκεώλ, δώζε θαιή μειεπηεξηά», ήηαλ ε επρή όισλ ζηηο ώξεο εθείλεο. Πε νξηζκέλα άιια ρσξηά ηεο πεξηνρήο έιεγαλ θαη ηελ επρή: «Άγηε Πηπιηαλέ, ζηύιηςλε ηε γέλλα». Γειαδή, ηόζν ηνλ άγην Ππκεώλ όζν θαη ηνλ άγην Πηπιηαλό ηνπο

4 ζεσξνύζαλ πξνζηάηεο ηνπ ηνθεηνύ. Αμίδεη λα αλαθεξζνύλ ηα δηάθνξα κέηξα γηα ηνλ θαιό ηνθεηό, ηα κέηξα επηνθίαο ζηα νπνία θαηέθεπγαλ ηα παιαηόηεξα ρξόληα ζηελ πεξηνρή απηή. Ξξώηνλ, έπξεπε λα αλάςνπλ ζην ηδάθη θσηηά από μύια ρνληξά, «θνύηζνπξα», ζπλήζσο από πνπξλάξη (γηαηί ην πνπξλάξη θξαηεί θσηηά επεηδή είλαη γεξό μύιν) ή θαη από νπνηνδήπνηε άιιν δέληξν, γηα λα δεζηαζεί ε εηνηκόγελλε, ώζηε λα ηδξώζεη. Όηαλ πιεζίαδε ε ώξα ηνπ ηνθεηνύ, θαη ζήκεξα αθόκε, ε γπλαίθα έλησζε ξίγνο, θξύσλε, αιιά θαη ε θαηλνύξηα ύπαξμε πνπ ζα εξρόηαλ ζηε δσή, έπξεπε λα βξεζεί κέζα ζε δεζηή αηκόζθαηξα. Δπίζεο, ε γπλαίθα θπζνύζε κε όιε ηε δύλακή ηεο κέζα ζε κηα αδεηαλή κπνπθάια γηα λα αλνίμεη έηζη ε κήηξα ηεο. Γηα λα δηεπθνιύλνπλ ηνλ ηνθεηό, ε κακή ή θάπνηα άιιε γπλαίθα από ηηο παξεπξηζθόκελεο ηελ ώξα εθείλε, έδηλε ζηε γπλαίθα λα πηεη έλα πνηήξη ιάδη (όζν ην ζεκεξηλό θξαζνπόηεξν) γηα λα θάλεη εκεηό λα καιαθώζεη ε θνηιηά ηεο θαη λα «γπξίζεη» ην παηδί, ώζηε λα γιηζηξήζεη θαη λα βγεη από ηελ θνηιηά ηεο κάλαο. Ζ κακή ή ζπλήζσο κηα άιιε γπλαίθα πήγαηλε ζηε βξύζε (ζηα ρσξηά ππάξρνπλ εμσηεξηθέο βξύζεο, πεγέο δειαδή κε ηξερνύκελν λεξό) θαη έπαηξλε «άθξελην» λεξό, ακίιεην, όπσο αιιηώο ιέγεηαη (θξέλσ= κηιώ. Πηα ρσξηά ηνπ Μεξνβνπλίνπ ζπλεζίδεηαη ε ιέμε απηή. Ξ.ρ. ηίλνο θξέλ ο ηίλνο κηιάο;). ην έιεγαλ άθξελην λεξό, δηόηη εθείλνο πνπ πήγαηλε λα ην πάξεη, αλ ζπλαληνύζε θάπνηνλ ζην δξόκν ή ζηε βξύζε, δελ επηηξεπόηαλ λα ηνπ κηιήζεη. Γπξίδνληαο κε ην άθξελην λεξό γηα ην ζπίηη, ζηακαηνύζε ζε έλα ζηαπξνδξόκη θαη έπαηξλε ηξία ραιίθηα (κηθξά πεηξαδάθηα). Ν αξηζκόο 3, όπσο γλσξίδνπκε είλαη ζπκβνιηθόο, αιιά θαη ζπλεζηζκέλνο ζηε Λέα Διιεληθή Ινγνηερλία. Ξ.ρ. «Ρα ηξία ζύλλεθα ζεθώλνληαλ, ηα ηξία αξάδα αξάδα». «Ρξεηο αδεξθνύιεο ήκαζηαλ θη νη ηξεηο θαθνγξακκέλεο». «Ρξία πνπιάθηα θάζνληαλ ζηε ξάρε ζην ιεκέξη». «Δπήγε ν έλαο γηα λεξό θη ν άιινο ςσκί λα θέξεη, ν ηξίηνο ν θαιύηεξνο ζηέθεηαη ζην ηνπθέθη». «Ρξεηο κέξεο θάλεη πόιεκν, ηξεηο κέξεο θαη ηξεηο λύρηεο» θηι. Κε ην άθξελην απηό λεξό ε εηνηκόγελλε γέκηδε ην ζηόκα ηεο, ηελ «κπνπθηά», ηα δε ηξία ραιίθηα ηα θξαηνύζε ζηελ παιάκε ηνπ δεμηνύ ρεξηνύ ηεο γηα λα έξζνπλ όια «δεμηά», θαη επηζπκία δειαδή. Κεηά άλνηγε ην ζηόκα γηα λα ρπζεί ην λεξό θάησ ζην δάπεδν ηνπ ζπηηηνύ θαη ζπγρξόλσο άθελε από ηελ παιάκε ηεο λα πέζνπλ ηα ηξία ραιίθηα θάησ ζην ίδην κέξνο πνπ έπεζε ην λεξό θαη λα βξνληήζνπλ, δείγκα δειαδή όηη, όπσο πέθηνπλ ηα ραιίθηα θαη ην λεξό πξνο ηα θάησ, κε ηόζε επθνιία ζα πέζεη, ζα βγεη θαη ην βξέθνο από ηελ θνηιηά ηεο κεηέξαο ηνπ. Ξνιιέο θνξέο έξηρλαλ ζην ηαβάλη ηνπ ζπηηηνύ έλα ρνλδξό ζρνηλί (ηξηρηά ιέγεηαη). Από ηελ ηξηρηά, πηαλόηαλ ε γπλαίθα θαη ηξαβηόηαλ (αησξείην) γηα λα βγεη ην ηέθλν από ηελ θνηιηά. Αθόκε αλέβαηλε πάλσ ζε έλα ακπάξη (όηαλ είρε δπλαηνύο πόλνπο, αλππόθνξνπο) θαη από εθεί πεδνύζε ζηνλ δάπεδν γηα λα ηηλαρζεί ην λενγλό θαη λα ην πηάζε ε κακή. Δπίζεο, όηαλ ε γπλαίθα είρε δπλαηνύο πόλνπο, ηεο πεξλνύζαλ ζηε κέζε ηεο ζαλ δώλε (ηελ έδσλαλ) κηα βάην (θπηό αγθαζσηό) αθνύ πξώηα αθαηξνύζαλ ηα αγθάζηα γηα λα κελ ηελ θεληξίζνπλ. Ρεο έδηλαλ λα πηεη αθόκε θαη αιπζίβα (βξαζηό λεξό αλαθαησκέλν κε ζηάρηε) ηελ νπνία πξώηα ηελ ζηξάγγηδαλ γηα λα είλαη θαζαξή. Ζ πνζόηεηα βέβαηα ήηαλ κηθξή, όζν ρσξεί έλα θιηηδάλη πεξίπνπ. Αλ, παξόι απηά ηα πξαθηηθά κέζα επηνθίαο θαζπζηεξνύζε ν ηνθεηόο, έξηρλαλ κέζα ζην ηδάθη κε ηελ αλακκέλε θσηηά έλα απγό ρσξίο λα ην αληηιεθζεί ε εηνηκόγελλε γπλαίθα. Ρν απγό κόιηο δεζηαηλόηαλ, ηηλαδόηαλ έμσ από ην ηδάθη θάλνληαο κεγάιν θξόην, ε δε γπλαίθα από ην θόβν ηεο εμαηηίαο ηνπ μαθληθνύ θξόηνπ έξηρλε ην βξέθνο. Αλ ην παηδί έβγαηλε πεζακέλν θαη πνιιά ηέηνηα ζπλέβαηλαλ ηόηε - ε κακή θαη νη άιινη ζπγγελείο γηα λα παξεγνξήζνπλ ηε ιερώλα κεηέξα, έιεγαλ: «Γιύησζεο ην θαιάζη κελ παο γηα η απγό», δειαδή αθνύ γιίησζεο εζύ θαη δελ πέζαλεο, αο ράζεθε ην κηθξό, ζα γίλνπλ θη άιια. Από ηα κέηξα επηνθίαο πνπ αλαθέξζεθαλ, βιέπεη θαλέλαο ζε ηη παξάμελα, θνβεξά θαη βάξβαξα κέζα θαηέθεπγαλ ζηα ρσξηά παιαηόηεξα γηα λα γελλήζεη κηα γπλαίθα, κέηξα πνπ δελ ηαηξηάδνπλ νύηε ζε δώα. Θαη όκσο, παξ όια απηά ηα αλαρξνληζηηθά κέζα, ελ ηνύηνηο ηα παιαηόηεξα ρξόληα ζε πεξηζζόηεξνη ζηα ρσξηά ήηαλ πνιύηεθλνη. Φπζηθά δελ ηνπο απαζρνινύζε ε ζθέςε πσο ζα απνθαηαζηήζνπλ ηα παηδηά ηνπο ηόηε, αθνύ θνηκνύληαλ όινη καδί θάησ ζην πάησκα, έηξσγαλ ζε έλα θαπάθη, ηα δε θαγεηά ηνπο ήηαλ θησρηθά. Ρν θξέαο (θξεγηάο ην έιεγαλ ζηα ρσξηά) ην έηξσγαλ κόλνλ «Σ ζηνύ Ιακπξή», όπσο έιεγαλ. Αλ ην ηέθλν δε γελληόηαλ απνβξαδίο ε έζησ κέρξη ηηο δέθα ε ώξα ηε λύρηα, νη ζπηηίζηνη θαη ε κακή έιεγαλ: «Ατ ζην ζθάξν», δειαδή ζα γελλεζεί ηα βαζηά ραξάκαηα, όηαλ αξρίδεη ν ζθάξνο,

5 ηόηε πνπ βγαίλνπλ από ην ζηάβιν ηα πξόβαηα γηα βνζθή. Κόιηο γελληόηαλ ην βξέθνο, ε κακή κε έλα ςαιηδάθη έθνβε ηνλ ιώξν πνπ ελώλεη ηνλ νκθαιό ηνπ κε ην ύζηεξνλ ηεο ιερώλαο, ην «αθαιόθνβαλ», όπσο θνηλώο ιέγεηαη (αθαιόο νκθαιόο). Ρνλ ιώξν δελ ηνλ έθνβαλ ζηε βάζε ηνπ νκθαινύ, αιιά ζε απόζηαζε πεξίπνπ πέληε κε νθηώ εθαηνζηόκεηξσλ, δειαδή έκελε ζηνλ νκθαιό έλα ηκήκα αθόκε, ην νπνίν κεηά από δέθα εκέξεο πεξίπνπ θνβόηαλ κόλν ηνπ, αθνύ πξώηα ε κακή έδελε ηνλ νκθαιό αθξηβώο ζην ζεκείν επαθήο ηνπ κε ηνλ ιώξν. Ρνλ ιώξν κεηά ην θόςηκν ηνλ έθξπβαλ κέζα ζην ρώκα ρσξίο λα ην μέξεη θαλέλαο. Δπεηδή κε ην «αθαιόθνκκα» γηλόηαλ πξνζσξηλά πιεγή ζην ζεκείν εθείλν, γηα λα απνθύγνπλ ηε κόιπλζε ειιείςεη αινηθώλ έθαηγαλ ζηε θσηηά έλα κηθξό ηεκάρην από κάιιηλν ξνύρν. Ρν ηεκάρην απηό γηλόηαλ ζηάρηε, ζθόλε ην έιεγαλ «ζθνύκπξν». Απηή ηε ζθόλε ηελ έξηρλαλ πάλσ ζηελ πιεγή γηα λα πξνζηαηεπζεί από ηε κόιπλζε. Κεηά ην αθαινθόςηκν ηνπ βξέθνπο, θάπνηνο κέζα από ην ζπίηη, άλδξαο ή γπλαίθα, κε έλα κπνπθάιη ρσξεηηθόηεηαο ελόο θηινύ ή θαη πην πνιύ κεηέβαηλε ζηνλ παπά λα πάξεη ην λεξό, ην ιεγόκελν «θθνινλέξη» (από ην επρή θαη λεξό). Αληί επρνλέξη ν ιαόο ην έλησζε κε ην απιό αηζζεηήξηό ηνπ σο επθνινλέξη = θθνινλέξη. Ρν λεξό απηό ην έδηλε ν παπάο αθνύ πξώηα δηάβαδε ζρεηηθή επρή, έπαηξλε δε ν παπάο γηα ηνλ θόπν ηνπ, ηόηε, πέληε (5) θξάγθα. Κε ην λεξό απηό πνπ ην δηαηεξνύζε ε ιερώλα σο ην ζαξάληηζκα, ξάληηδε ην ζπίηη ηεο, έπιελε ηα ξνύρα ηα δηθά ηεο θαη ηνπ βξέθνπο, κεηά δε ην θάζε πιύζηκν έπιελε ηα ρέξηα ηεο θη έηζη κπνξνύζε λα θάλεη ηηο δηάθνξεο εξγαζίεο ηνπ ζπηηηνύ. Ήηαλ δειαδή ην θθνινλέξη θάηη ζαλ απνιπκαληηθό, επεηδή ε ιερώλα ιόγσ ηεο ιερσληάο ηεο δελ ήηαλ θαζαξή αιιά αθάζαξηε σο ην ζαξάληηζκα. Ρν λεξό απηό ην ελίζρπε ε ιερώλα κε άιιν πεγαίν, δηόηη έπξεπε λα δηαηεξεζεί κέρξη ην ζαξάληηζκά ηεο, πξννξηδόηαλ δε απνθιεηζηηθώο γηα ηε ιερώλα. Ρηο πξώηεο θξνληίδεο ζην βξέθνο ηηο πξνζέθεξε ε κακή ή αθόκε θαη νπνηαδήπνηε άιιε γπλαίθα κέζα από ην ζπίηη ή ζπγγελήο. Ξαιαηόηεξα, ην βξέθνο ην «ζπαξγάλσλαλ», ην ηύιηγαλ δειαδή κε ηα ζπάξγαλα, ρνλδξά θαη πθαληά κάιιηλα παληά, γηα λα απνξξνθνύλ ηα νύξα ηνπ βξέθνπο. Ρα ζπάξγαλα αιιά θαη όια ηα ξνπραιάθηα ηνπ βξέθνπο ηα είρε εηνηκάζεη ε κεηέξα θαηά ηε δηάξθεηα ηεο εγθπκνζύλεο. Κεηά ηνλ ηνθεηό θαη ηηο πξώηεο θξνληίδεο, ε κακή έθεπγε γηα ην ζπίηη ηεο. Γελ έπαηξλε ρξεκαηηθή ακνηβή, αιιά πξνζέθεξε ηηο ππεξεζίεο ηεο γηα ηελ ςπρή ηεο. Κάιηζηα, ζρεηηθώο κηα γξηά είπε: «Μειερώληαζα είθνζη ελληά σο ηώξα, γη απηό όηαλ πεζάλσ, δε ζέισ λα κνπ αλάςνπλ θεξί». Δλλννύζε όηη ε κακή επηηειεί ηεξό έξγν. Ιίγεο κέξεο κεηά ηνλ ηνθεηό άξρηδαλ νη επηζθέςεηο ησλ ζπγγελώλ. Ξήγαηλαλ λα δνπλ ηε ιερώλα θαη ηεο έθεξλαλ θαη δηάθνξα δώξα, ηδίσο ηεγαλίηεο, θξαζί ληόπην, γιπθόπηνην (γη απηό πνιιέο θνξέο αθνύκε λα ιέγεηαη γηα έλα θξαζί όηη είλαη γιπθό γηα ιερώλεο) θαη «ιεηηνπξγηέο» ςεκέλεο ζηε γάζηξα. Ονπραιάθηα δελ πήγαηλαλ ηόηε ζηε ιερώλα, γηαηί δελ είραλ, νύηε παληεζπάλη (ςσκί ηεο Ηζπαλίαο), όπσο ζπλεζίδνπλ ζήκεξα λα πεγαίλνπλ ζηηο ιερώλεο. Η ΛΟΥΔΙΑ ΣΗ ΜΗΣΔΡΑ Φξνληίδεο γηα ηε ιερώλα, πξνθπιάμεηο θαη δνμαζίεο, βάζθακα, αληηβαζθάληα, ηξνθέο, πξώην πεξπάηεκα ηεο ιερώλαο, ζαξάληηζκα Ρηο πξώηεο κέξεο κεηά ηνλ ηνθεηό δελ έπξεπε λα βγαίλεη έμσ ε ιερώλα, ηνπιάρηζηνλ σο ηηο ελληά κέξεο, αιιά θαη σο ην ζαξάληηζκα πάληνηε ππήξραλ πνιινί θίλδπλνη γη απηό δελ έπξεπε λα απνκαθξύλεηαη από ην ζπίηη ηεο. Κεηά ηηο ελληά εκέξεο κπνξνύζε λα βγαίλεη έμσ από ην ζπίηη ηεο, ζηελ απιή, δελ έπξεπε όκσο «λα ξίμεη» καθξηά ηα κάηηα ηεο, επεηδή «παζαίλνπλ», ράλνπλ ην θσο, έιεγαλ. Αλ, όκσο, ήηαλ αλάγθε λα απνκαθξπλζεί από ην ζπίηη ε ιερώλα, ζα ηε ζπλόδεπε νπσζδήπνηε θάπνηνο άλδξαο ή γπλαίθα ή έζησ θαη κηθξό παηδί (αγόξη ή θνξίηζη), δελ επηηξέπνπλ όκσο λα βξίζθεηαη έμσ από ην ζπίηη κεηά ην ειηνβαζίιεκα, νύηε λα πεγαίλεη ζε δηαζθεδάζεηο, θεδείεο θαη άιια ζεάκαηα κέρξη λα ζαξαληίζεη.

6 Ωο ηηο ζαξάληα εκέξεο ε ιερώλα δε θνξνύζε θόθθηλα ή ιεπθά ξνύρα θαη γεληθώο θαληαρηεξά (θηγνπξάηα), αιιά έπξεπε λα θνξάεη ζθνύξα γηα λα κε βαζθαίλεηαη. Δπίζεο, δελ έπξεπε λα είλαη ρσξίο θάιηζεο ζηα πόδηα ηεο, μεθάιηζσηε, γηα ηνλ ίδην ιόγν. Αλ εξρόηαλ θάπνηνο απ έμσ κέζα ζηε ιερώλα, νη ζπηηίζηνη έπαηξλαλ ιίγα αλακκέλα θάξβνπλα κε κηα καζηά (κάζηα, όπσο αιιηώο ιέγεηαη), έξηρλαλ πάλσ ζηα θάξβνπλα θαη ιίγν ιηβάλη θη έβγαηλαλ ζηελ πόξηα γηα λα ιηβαληζζεί, ζπκηαηηζηεί ν εηζεξρόκελνο. Έηζη, κε ηνλ ηξόπν απηό ηα δαηκνληθά θνβόηαλ από ηε κπξσδηά θαη έθεπγαλ, ρσξίο λα κπνπλ κέζα ζην δσκάηην ηεο ιερώλαο. Απηό γηλόηαλ ηνπιάρηζηνλ σο ηηο ελληά εκέξεο, αθόκα θαη ζηνπο ζπηηίζηνπο, όηαλ επέζηξεθαλ από έμσ από ηηο εξγαζίεο ηνπ. Ξάλησο, κεηά ην ειηνβαζίιεκα δελ επηηξεπόηαλ ζε θαλέλα λα εηζέιζεη ζην ζπίηη σο ηηο ελληά κέξεο, νύηε θαη ζην ζύδπγν αθόκε, αλ πξώηα δελ δξαζθέιηδε πάλσ από αλακκέλα θάξβνπλα. Γη απηό νη ζπηηίζηνη θξόληηδαλ λα ζπκκαδεπζνύλ γξήγνξα, λσξίο ην βξάδπ, γηαηί ηε λύρηα, θαζώο πίζηεπαλ, έβγαηλαλ νη θαιηθάληδαξνη, ηα δαηκνληθά, νη δηάβνινη, νη ζηατηαλαξαίνη (όπσο αιιηώο ιέγνληαη από ην ιαό) θαη ζα ηνπο θνπβαινύζαλ κέζα ζηε ιερώλα θαη ην κσξό ηεο θαη ππήξρε κεγάινο θίλδπλνο κεηέξα θαη λενγέλλεην λα αξξσζηήζνπλ. Ν Γεώξγηνο Κέγαο αλαθέξεη ην εμήο ζην βηβιίν ηνπ «Διιεληθαί ενξηαί θαη έζηκα ηεο ιατθήο ιαηξείαο» (ζει.37): «Νη θαιηθάληδαξνη κπαίλνπλ ζηα ζπίηηα από ηελ θαπλνδόρν θαη θαηνπξνύλ ηε θσηηά, θαβαιηθεύνπλ ζηνπο ώκνπο ηνπο δηαβάηεο, ηνπο πηάλνπλ ζην ρνξό». Βιέπνπκε, ινηπόλ, όηη ηα ιανγξαθηθά έζηκα ηεο εγθπκνζύλεο θαη γεληθά ηεο ιατθήο πίζηεο θαη ιαηξείαο είλαη αλάκεηθηά από ρξηζηηαληθέο θαη εηδσινιαηξηθέο πξάμεηο θαη ελέξγεηεο, αθνύ νη δαίκνλεο ηεο θύζεο επέδεζαλ κέρξη ζήκεξα ζηε κλήκε ηνπ ειιεληθνύ ιανύ. Πρεηηθώο ν Martin Nilsson ζην βηβιίν ηνπ «Greek Popular Religion» (Διιεληθή ιατθή ζξεζθεία) γξάθεη: «Ν Σξηζηηαληζκόο εύθνια ζάξσζε ηνπο κεγάινπο ζενύο, αιιά νη κηθξόηεξνη δαίκνλεο ηεο ιατθήο πίζηεο αληηζηάζεθαλ κε πείζκα, δηόηη ήηαλ θάηη πην δσληαλό». Ρν βξέθνο επί ζαξάληα κέξεο έρεη «πνλάθηα», γη απηό θιαίεη ζπλερώο, δελ κπνξεί λα θιείζεη κάηη. Θαηά ηνλ ύπλν ηεο, ε ιερώλα ην βξέθνο ηεο ην έρεη δίπια ηεο ζηελ θνύληα (ζαξκαλίηζα) γηα λα ην βιέπεη θαη λα ην θξνληίδεη. Ιέγεηαη όηη αλ δελ έρεη πόλνπο ε ιερώλα, ζα έρεη ην ηέθλν, γη απηό θαη πνιιά λενγέλλεηα θιαίλε κέξα λύρηα σο ηηο ζαξάληα. Κεηά ηηο ζαξάληα κέξεο ζηακαηνύλ νη πόλνη. Ζ ιερώλα κέρξη λα ζαξαληίζεη έηξσγε ηεγαλίηεο, ξπδόγαιν, θνηόπνπιν, ιεηηνπξγηέο, δπκσηέο ςεκέλεο ζηε γάζηξα ςσκί «θαζάξην», όπσο ην έιεγαλ, δειαδή θαζαξό θαη όρη αλάκεηθην κε βξίδα θαη θαιακπόθη (ζκηγό), θνπξθνύηη (ε θνπξθνύηε) κε γάια θακσκέλν (γαινθνύξηα), δσκό από βξαζκέλα θνξόκεια (θνπκπινδνύκη) θαη θξαζί ληόπην ή αγνξαζηό, αιιά νπσζδήπνηε γιπθό, όπσο θαη πην πάλσ αλέθεξα. Θαη ζήκεξα ιέγεηαη γηα έλα γιπθό θξαζί, όηη «απηό είλαη γηα ιερώλεο». Ζ θνπξθνύηε είλαη έλα θαγεηό πνπ παξαζθεπαδόηαλ σο εμήο: Έβξαδαλ ζε έλα ηεγάλη ή ζε κηα θαηζαξόια (ηέληδεξεο) γάια αλαθαησκέλν κε ιίγν λεξό. Κεηά έπαηξλαλ ιίγν θαιακπνθίζην αιεύξη (50 κε 60 δξάκηα, αλάινγα κε ηελ πνζόηεηα πνπ ήζειαλ λα θάλνπλ), ην πεξλνύζαλ ζηε ζήηα (θάηη ζαλ ην θόζθηλν αιιά ππθλόηεξε), ην «μεζίηηδαλ» γηα λα είλαη θαζαξό ην αιεύξη θαη ην μεζηηεκέλν πιένλ ην έξηρλαλ ζην ηεγάλη ή ζηελ θαηζαξόια πνπ έβξαδε ζηε θσηηά ηδάθη. Ρν κείγκα από αιεύξη, γάια θαη ιίγν λεξό ην αλαθάησλαλ γηα λα κελ «πηάζεη», λα κελ ηζηθλίζεη. Έηζη, αθνύ έβξαδε πεξί ηα δέθα ιεπηά, ην έβγαδαλ από ηε θσηηά θαη γηλόηαλ έλα πξαγκαηηθά λόζηηκν θαγεηό. Ζ ιερώλα ιόγσ ηεο ιερσληάο έρεη ηδηαίηεξε επαηζζεζία θαη δελ κπνξεί ηνπιάρηζηνλ σο ηηο ελληά κέξεο λα ηξώεη νπνηνδήπνηε θαγεηό θαη ζήκεξα αθόκε. Γηα λα κε βαζθαίλεηαη ε ιερώλα «λα κελ παίξλεη από κάηη», όπσο έιεγαλ έξηρλαλ κέζα ζην ηδάθη ζηα αλακκέλα θάξβνπλα ζπκίακα (παξκέλν από ηελ εθθιεζία), αιάηη, κπαξνύηη, θαη ζθξνύκπν (κηθξό ηεκάρην από κάιιηλν έλδπκα). Θαζώο απηά θαίγνληαλ ζηε θσηηά, ε ιερώλα ηα δξαζθέιηδε, πεξλνύζε από πάλσ, «ράβδσλε» όπσο ιέγεηαη, γηα λα θαπληζζεί ζην ζώκα θαη ζηα ελδύκαηά ηεο, ώζηε λα κελ ηελ πιεζηάδνπλ ηα δαηκνληθά. Δπίζεο, θάησ από ην καμηιάξη

7 (πξνζθέθαιν) ηεο ιερώλαο ηνπνζεηνύζαλ έλα ζθόξδν γηα λα ηελ πξνθπιάζζεη από ηνπο θαιηθάληδαξνπο. Ζ αληηβαζθάληα (ην μεβάζθακα) ηεο ιερώλαο ζα ζπκπεξηιεθζεί καδί κε ηνπ βξέθνπο πην θάησ, γηαηί είλαη όκνηα. Ζ ιερώλα επί ηξεηο κέξεο κεηά ηνλ ηνθεηό δελ είρε γάια, ην γάια ηεο εξρόηαλ κεηά ηηο ηξεηο. Γη απηό, ζην δηάζηεκα ησλ εκεξώλ απηώλ πήγαηλε ζην ζπίηη ηεο ιερώλαο κηα άιιε νπνηαδήπνηε γπλαίθα «γαιηάξα» θαη ζήιαδε ην βξέθνο. Ξαιαηόηεξα, ε κάλα ζήιαδε, «βύδαλε» ην βξέθνο κέρξη λα απνθνπεί, δελ αγόξαδαλ ηόηε γάια ηνπ θνπηηνύ, όπσο ζήκεξα. Νη επηζθεπηόκελνη ηελ ιερώλα παξάιιεια κε ηα δώξα πνπ ηεο έθεξλαλ, έιεγαλ ζην βξέθνο: «θηνπ, θηνπ, δε ζε ζέισ». Γειαδή ην έθηπλαλ γηα λα κε βαζθαζεί, λα κελ «πάξεη από κάηη». Ππγρξόλσο, κε έλα θέξκα αζήκσλαλ ην βξέθνο ζην θεθάιη ζηαπξσηά ηξεηο θνξέο, ην «ζηαύξσλαλ», ιέγνληαο ηηο αθόινπζεο επρέο: «θαη παππνύο», «λα ηα εθαηνζηήζεηο», «ηπρεξό», αλ ήηαλ αγόξη. Αλ, όκσο, ήηαλ θνξίηζη ηνπ έιεγαλ: «θαη γξηνύια», «λα δήζεηο, λα γίλεη γξηνύια θαη άζπξα καιιηά». Γειαδή, λα δήζεη, λα κεγαιώζεη θαη λα γεξάζεη. Πηελ πεξηνρή Θνλίηζεο όπνπ ν γξαθώλ ππεξέηεζε σο θαζεγεηήο, αλ κεηά ην ζαξάληηζκα ε ιερώλα κε ην κσξό ηεο επηζθεθζεί θάπνην ζπγγεληθό ή θηιηθό ζπίηη, εθεί νη ζπγγελείο ή θίινη δαραξώλνπλ ην κσξό, δειαδή ηνπ ξίρλνπλ ζην θεθάιη ιίγε δάραξε ιέγνληαο ζπγρξόλσο ηελ επρή «λα αζπξίζεη», δειαδή λα δήζεη, λα κεγαιώζεη θαη όηαλ γεξάζεη λα αζπξίζνπλ ηα καιιηά ηνπ, όπσο άζπξε είλαη ε δάραξε. Θαζώο θαη πην πάλσ ηνλίζηεθε, ε ιερώλα κέρξη λα ζαξαληίζεη, έπξεπε λα είλαη πνιύ πξνζεθηηθή. Ωο ηηο ελληά εκέξεο δελ έβγαηλε θαζόινπ έμσ, γηαηί ππήξραλ πνιινί θίλδπλνη. Σαξαθηεξηζηηθά θαη πνιύ εύζηνρα γξάθεη ζρεηηθά ν θαζεγεηήο ηεο Ιανγξαθίαο, θ. Γ.Ινπθάηνο ζηελ Δηζαγσγή ηνπ ζηελ Διιεληθή Ιανγξαθία γηα ηα έζηκα ηνπ ηνθεηνύ (ζει. 108, 109). «Ζ κειέηε ησλ εζίκσλ απηώλ απαηηεί ιεπηνκεξή παξαθνινύζεζε θαη πξνζνρή, αιιά θαη ηα ίδηα ηα γεγνλόηα (από ηελ εγθπκνζύλε σο ην ζαξάληηζκα), νδεγνύλ ηνλ ιανγξάθν λα αθνινπζήζεη ηνλ εξεπλεηηθό δξόκν ηνπ». Πε όιεο ηηο θάζεηο θαη ηηο ζηηγκέο ηεο πεξηόδνπ ηνπ ηνθεηνύ, ν θόβνο γηα ηε κεηέξα θαη ην παηδί, αιιά θαη ε επηδίσμε ηεο πγείαο ηνπ θαηεπζύλεη ηηο εζηκηθέο ελέξγεηεο ηνπ Διιεληθνύ ιανύ πνπ είλαη ζρεδόλ νκνηόκνξθεο ζηα ειιεληθά δηακεξίζκαηα. Έρνπλ θη απηέο (όπσο όια ηα νηθνγελεηαθά έζηκα) θνηλά ζηνηρεία από ηηο παγθόζκηεο δεηζηδαηκνλίεο, πνιιά ζηνηρεία από ηελ αξραηνειιεληθή θαη βπδαληηλή παξάδνζε θαη θνηλέο λέεο πξνζαξκνγέο ζηε ζύγρξνλε δσή. Ρα ηξία βαζηθά ζηάδηα ζηε γέλλεζε ηνπ αλζξώπνπ, ε εγθπκνζύλε, ν ηνθεηόο θαη ε ινρεία, παξαθνινπζνύληαη κε κεγάιν θόβν γηα ηα «δαηκνληθά», πνπ θζνλνύλ ηε λέα ύπαξμε θαη δεηνύλ λα καηαηώζνπλ ηελ παξνπζία ηεο ζηε γε. Ν θόβνο απηόο εμεγείηαη ινγηθά από ηελ εππάζεηα ηεο ιερώλαο θαη ηνπ λενγλνύ ζηηο ώξεο ηνπ ηνθεηνύ, ηδηαίηεξα ηα παιαηόηεξα ρξόληα κε ηελ έιιεηςε ζνβαξήο πγεηνλνκηθήο θξνληίδαο ζηηο θνηλσλίεο. Ν ιαόο δελ ήηαλ ήζπρνο γηα ηε ζηεξέσζε ηεο λέαο γέλλαο, αλ δελ έβιεπε ηε κεηέξα λα «ζαξαληίζεη» θαη ην βξέθνο λα πξνρσξήζεη θαη λα «βαπηηζηεί». Όηαλ ε ιερώλα ζαξάληηδε, έθαλε ινπηξό κε ριηαξό λεξό κέζα ζε κηα ζθάθε ηζίγθηλε ζπλήζσο ή ζηε ληθηήξα. Έινπδε θαη ην βξέθνο ε κεηέξα κε ην ριηαξό λεξό θαη ελ ζπλερεία ρσξίο λα θαζίζεη θάησ (έιεγαλ όηη κεηά ην κπάλην ηεο ε ιερώλα δελ επηηξέπεηαη λα θαζίζεη θάησ) κε ην ηέθλν ζηελ αγθαιηά ηεο κεηέβαηλε ζηελ εθθιεζία γηα λα πάξεη επρέο από ηνλ παπά. Απηό είλαη ην πξώην εθθιεζίαζκα ηνπ παηδηνύ. Αλ ην βξέθνο ήηαλ αγόξη, ν ηεξέαο ην πήγαηλε κπξνζηά ζην Άγην Βήκα, αλ όκσο ήηαλ θνξίηζη, ην έθεξλε κπξνζηά ζηελ Ωξαία Ξύιε θαη ην δηάβαδε. Ρε ιερώλα ηε ζπλόδεπε ζηελ εθθιεζία έλα κηθξό αγόξη γηα «γνύξη», γηα λα θάλεη δειαδή ζε άιιε γέλλα ε κεηέξα αξζεληθό παηδί. Ρν αγόξη πξνπνξεπόηαλ ζην δξόκν θαη αθνινπζνύζε ε ιερώλα κε ην κσξό ηεο. Κε ηηο επρέο πνπ ν ηεξέαο δηάβαδε ζηε ιερώλα κεηέξα θαη ζην βξέθνο, ε γπλαίθα «γηλόηαλ ρξηζηηαλή», σο ηόηε ήηαλ «ζθύια», όπσο ραξαθηεξηζηηθά έιεγαλ, γη απηό θαη δελ επηηξεπόηαλ λα θνηκεζεί κε ηνλ άλδξα ηεο πξνηνύ ζαξαληίζεη. Κεηά ηηο επρέο ε ιερώλα κπνξνύζε πιένλ λα θνηλσλεί ησλ Αρξάλησλ κπζηεξίσλ.

8 Δπηζηξέθνληαο από ηηο επρέο, ε ιερώλα δελ επηηξεπόηαλ κεηά ην ειηνβαζίιεκα ηεο εκέξαο απηήο λα βγεη έμσ από ην ζπίηη ηεο, γηαηί ζα αξξώζηαηλε επηθίλδπλα. Κηα κακή κνπ αλέθεξε ραξαθηεξηζηηθά ην εμήο πεξηζηαηηθό, δείγκα πόζν πξόζεραλ θαη ηεξνύζαλ ην έζηκν απηό: «Ξαιαηόηεξα κηα γπλαίθα κεηά ηηο επρέο γηα ηηο ζαξάληα εκέξεο άθνπζε ηε λύρηα, ηεο εκέξαο πνπ πήξε ηηο επρέο, βέιαζκα από θαηζίθα θαη βγήθε έμσ λα δεη ηη ζπκβαίλεη, αιιά ελώ άθνπγε βέιαζκα ζπλέρεηα, ηελ θαηζίθα δελ ηελ έβιεπε. Ρν βέιαζκα όιν απνκαθξπλόηαλ θαη ην αθνινύζεζε θαη ε γπλαίθα ώζπνπ έθζαζε ζε έλα κεγάιν ξέκα. Ρειηθά, ε γπλαίθα αξξώζηεζε, έκεηλε παξάιπηε, «θ ιάζεθε», όπσο αιιηώο ιέλε, θαη απηό νθείιεηαη ζην όηη βγήθε έμσ ην βξάδπ κεηά ηηο επρέο». Ξάλησο, αμίδεη λα αλαθέξσ όηη θαη ζήκεξα αθόκε ζην ρσξηό Κνλνιίζη, όπνπ ζπλέβε ην πεξηζηαηηθό (απ όπνπ θαηάγεηαη θαη ν ππνθαηλόκελνο) όηαλ κηα γπλαίθα ιερώλα πάξεη επρέο, ιέλε νη άιινη: «Ξξόζερε κελ πάζεηο ζαλ ε Γηαλλ Οάθηηλα», έηζη ιεγόηαλ ε γπλαίθα κε ην αλσηέξσ πεξηζηαηηθό. Όπσο, όκσο θαη λα έρεη ην πξάγκα, από ην ζπκβάλ απηό αληηιακβάλεηαη θαλέλαο πόζν πίζηεπαλ παιαηόηεξα αιιά θαη ζήκεξα αθόκε ζηα ρσξηά ζε πξνιήςεηο θαη δεηζηδαηκνλίεο. ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΣΟΤ ΝΔΟΓΔΝΝΗΣΟΤ αξκαλίηζα, θάζθησκα, ληύζηκν, θπιαρηά, αληηβαζθάληα, άιιεο πξνθπιάμεηο, δνμαζίεο γηα ηνλ ύπλν, ην θόςηκν ησλ λπρηώλ θαη ησλ καιιηώλ, ην πξώην δόληη, ιατθή παηδηαηξηθή, δίαηηα, αζζέλεηεο, θάξκαθα Ζ θνύληα ηνπ βξέθνπο (ζαξκαλίηζα) ήηαλ μύιηλε επηκεθήο θαη ηξππεηή από ην θάησ κέξνο γηα λα θεύγνπλ ηα νύξα (θάηνπξα) ηνπ κσξνύ. Πηεξηδόηαλ ζηηο δπν κηθξόηεξεο πιεπξέο, δειαδή ζηελ πιεπξά ηεο θεθαιήο θαη ησλ πνδηώλ ηνπ παηδηνύ. Από ην θάησ κέξνο ην παξάιιειν πξνο ην έδαθνο, ήηαλ θακππισηή γηα λα κπνξεί ε κεηέξα λα ηελ θνπλάεη όηαλ ν ύπλνο ζα έπαηξλε ην παηδί. Πην ύςνο ησλ δύν ρεξηώλ ηνπ βξέθνπο, δειαδή ζηηο δύν επηκήθεηο πιεπξέο ηεο, είρε δύν νπέο ζηηο νπνίεο πεξλνύζε κηα ιεπηή θακππισηή, εκηθύθιηα δειαδή ζηεθάλε, «ζηεθαλίηζα» ιεγόκελε. Απηή ε ζηεθαλίηζα ρξεζίκεπε γηα λα ζηεξίδνληαη ηα ζθεπάζκαηα ηνπ κσξνύ θαη έηζη δελ ππήξρε θόβνο λα πέζνπλ πάλσ ηνπ θαη λα πάζεη αζθπμία. Δπίζεο, ε ζαξκαλίηζα ζην ύςνο ησλ ρεξηώλ θαη ησλ γνλάησλ ηνπ βξέθνπο είρε δύν ιαβέο. Όηαλ ην κσξό κεγάισλε ζηγά ζηγά, επεηδή ππήξρε ν θόβνο λα πέζεη από ηελ θνύληα θαη λα ρηππήζεη, γη απηό ε κεηέξα ηνπ όηαλ είρε εξγαζία ζην ζπίηη ηεο ή έμσ ζηα ρσξάθηα, ην έβαδε κέζα ζηελ θνύληα θαη ην έδελε κε κηα ηξηρηά (ρνλδξό ζρνηλί) από ηηο ηέζζεξηο ιαβέο (αλά δύν δειαδή). Κεηά ην ζπαξγάλσκα ηνπ βξέθνπο, γηα λα ζπγθξαηνύληαη ηα ζπάξγαλα θαη λα κε ζθνξπίδνπλ, ηα έδελε ε κεηέξα γύξσ γύξσ ζην κσξό κε κηα πιέμα (πιεμνύδα), ισξίδα από καιιί πιάηνπο ηεζζάξσλ κε πέληε εθαηνζηόκεηξσλ. Δίλαη ε ιεγόκελε «θαζθηά» (από ην ιαηηληθό fascis is = δέζκε). Απηό είλαη ην θάζθησκα. Ζ πιέμα ήηαλ θακσκέλε από πιεγκέλν κάιιηλν καιιί, αξγόηεξα όκσο σο πιέμα ρξεζηκνπνηνύζαλ έλα ηεκάρην ζηελνύ πθάζκαηνο. Κέζα ζηελ θνύληα έζηξσλαλ έλα ρνλδξό παλί πνπ ην είρε πθάλεη ζηνλ αξγαιεηό ε κεηέξα από ηξαγόκαιιν, δειαδή από καιιί ηξάγνπ ή γίδαο. Όηαλ ην βξέθνο θνηκόηαλ ζηελ ζαξκαλίηζα θαη έθαλε πνιύ θξύν, ε κεηέξα ηνπ ην ζθέπαδε κε ηελ «ζθνύηα», θάηη ζαλ ηε ζεκεξηλή θνπβέξηα, αιιά πθαληή θαη πην ρνλδξή. Όηαλ ε κεηέξα θνξνύζε ζην παηδί ηεο ηα ξνπραιάθηα, ηα πεξλνύζε πξώηα έλα έλα επάλσ από ηε θιόγα ή ηνλ θαπλό ηεο θσηηάο πνπ έθαηγε ζπλερώο ζην ηδάθη, επί ελλέα εκέξεο, ηα «θαςάιηδε», όπσο ιέγνπλ, γηα λα θύγνπλ ηα δαηκνληθά θαη λα κελ ελνρινύλ ηε ιερώλα θαη ην κσξό ηεο. Κέζα ζηε θσηηά έξηρλε θαη ιίγν αιάηη γηα λα θάλεη ηνλ ραξαθηεξηζηηθό θξόην «πξαηο» ή έθαηγαλ έλα παιαηό παπνύηζη. Ζ θσηηά, ε δπζσδία ηνπ θαπλνύ θαη ν θξόηνο έρνπλ απνηξεπηηθή δύλακε θαηά ησλ δαηκόλσλ θαη ρξεζηκνπνηνύληαη πξνο πξνθύιαμε ηνπ ζπηηηνύ θαη ηεο ιερώλαο. Ρα ξνπραιάθηα ηνπ βξέθνπο δελ επηηξεπόηαλ λα είλαη απισκέλα έμσ κεηά ην ειηνβαζίιεκα, δηόηη θπθινθνξνύζαλ «αγεξηθά», δαηκνληθά θαη ηα θαηνπξνύζαλ.

9 Ρελ Ξαξαζθεπή νύηε έινπδαλ νύηε άιιαδαλ (θνξνύζαλ άιια ξνύρα) ην κσξό. Έπξεπε, όκσο, νπσζδήπνηε λα ην ινύζεη θαη λα ην αιιάμεη ε κεηέξα ηνπ ην βξάδπ ηεο Ξαξαζθεπήο γηα λα κε «Παββαηηαζηεί», δειαδή λα κελ ην βξεη ην Πάββαην άινπζην θαη αλάιιαγν. Ζ κεηέξα είρε κέζα ζηε ζαξκαλίηζα ηνπ κσξνύ σο θπιαρηά κηα ζθνύπα κηθξή (ζάξσζξνλ), ζπκίακα, παξκέλν από ηελ εθθιεζία, αιάηη γηα λα κε βαζθαζεί ην κηθξό ηεο. Δπί πιένλ, ηα κσξά είραλ επάλσ ηνπο γηα θπιαρηό έλα γθόιθη ην νπνίνλ πεξηείρε ζπκίακα, αιάηη, ελληά ζπόξνπο θερξί, έλα θιώλν κπνπδνπξηά, έλα θιώλν αζθάθα κνλόθισλε θαη έλα ζθόξδν κνλνζθιίδηθν. Δηδηθά ην θερξί ην ζεσξνύζαλ σο ην θαιύηεξν θπιαρηό ηνπ βξέθνπο. Ζ κπνπδνπξηά θαη ε αζθάθα είλαη θπηά ρακειά πνπ θπηξώλνπλ ζηα βνπλά ή ζηηο πιαγηέο. Γηα λα μεβαζθάλνπλ ην βξέθνο (ή ηε ιερώλα θαη νπνηνλδήπνηε άιινλ), όηαλ ήηαλ βαζθακέλν, καηηαζκέλν, ζπλήζσο κηα ειηθησκέλε γπλαίθα ηνπ έιεγε ηα εμήο ιόγηα: «Πην όλνκα ηνπ Θενύ, θαη ηεο Ξαλαγηάο, Δμαηξέησο, ηεο Ξαλαγίαο αρξάληνπ, Γεπηέξα, Ρξίηε, Ρεηάξηε ην θόβσ». Γειαδή κεηά από δπν, ηξεηο, ηέζζεξηο θνξέο ην ζηακαηώ. Άιινο ηξόπνο γηα μεβάζθακα ήηαλ λα ηνπ ζβήζνπλ ηα θάξβνπλα. Ρν ζβήζηκν γηλόηαλ σο εμήο: Γέκηδαλ έλα πνηήξη κε λεξό θαη κέζα ζην λεξό έξηρλαλ αλακκέλα θάξβνπλα. Οίρλνληαο θάζε θάξβνπλν κλεκόλεπαλ θαη έλα όλνκα (αλδξόο ή γπλαηθόο) γηα ην νπνίν είραλ ππνςίεο όηη κάηηαζε, βάζθαλε ην κσξό. Ξ.ρ. έιεγαλ Καξία, Ιακπξηλή, Σξήζηνο θηι. Έλα θάπνην θάξβνπλν βπζηδόηαλ ζηνλ ππζκέλα ηνπ πνηεξηνύ ηε ζηηγκή πνπ κλεκνλεπόηαλ ην όλνκα π.ρ. Καξία, απηό ζήκαηλε όηη ην βξέθνο ήηαλ καηηαζκέλν, βαζθακέλν από θάπνηα Καξία, γλσζηή βέβαηα. Κε άιια ιόγηα αλ ην θάξβνπλν βπζηδόηαλ, ην κηθξό ήηαλ βαζθακέλν, αλ όκσο ηα θάξβνπλα ζηακαηνύζαλ ζηελ επηθάλεηα ηνπ λεξνύ, ην παηδί δελ ήηαλ βαζθακέλν, αιιά θάηη άιιν ηνπ ζπλέβαηλε. Θαηόπηλ, κε ην λεξό απηό ξάληηδαλ ην πξόζσπν, ην θεθάιη θαη ηα ρέξηα ηνπ βξέθνπο, ηνπ έδηλαλ κάιηζηα λα πηεη θαη ιίγν. Κε ηνλ ηξόπν απηό πεξλνύζε ην βάζθακα, ην ζθέιηζκα, μεκαηηαδόηαλ ην κηθξό. Βιέπνπκε, ινηπόλ, ζε ηη δεηζηδαίκνλεο ζπλήζεηεο θαηέθεπγαλ ζηα ρσξηά ηα παιαηόηεξα ρξόληα γηα λα απνηξέςνπλ έλα θαθό. Δπθαηξηαθά, πξέπεη εδώ λα ζεκεησζεί όηη ζηα ρσξηά ηόηε αιιά θαη ζήκεξα αθόκα πίζηεπαλ όηη κεξηθνί (άλδξεο θαη γπλαίθεο) «είραλ κάηη», κπνξνύζαλ δειαδή λα καηηάζνπλ, λα βαζθάλνπλ όρη κόλν ηα κηθξά παηδηά, αιιά θαη δώα αθόκε, όηαλ ηα ζπλαληνύζαλ κπξνζηά ηνπο ζην δξόκν. Ρελ πξόιεςε απηή ζηα ρσξηά ηνπ Μεξνβνπλίνπ θαη ζήκεξα ηελ έρνπλ ηδίσο νη παιαηόηεξνη γη απηό από ηνπο αλζξώπνπο απηνύο (ηνπο ήμεξαλ βέβαηα πνηνη είλαη) θπιάγνληαλ λα κελ ηνπο ζπλαληήζνπλ ζην δξόκν. Απηνί πνπ είραλ κάηη, νζάθηο ζπλαληνύζαλ ζην δξόκν κηθξά παηδηά ή δώα, έπξεπε λα ηα θηύζνπλ, δειαδή λα πνπλ: «θηνπ, θηνπ, λα κελ αβαζθαίλεζηε», δηαθνξεηηθά ην κελ παηδί ζα αξξώζηαηλε, ην δε δών κπνξνύζε θαη λα ςνθήζεη αθόκε. Γηα ηνλ ίδην ιόγν, όηαλ νη δεπγνιάηεο μεθηλνύζαλ θαη πήγαηλαλ λα νξγώζνπλ ή λα ζπείξνπλ ηα ρσξάθηα ηνπο, πξηλ θύγνπλ από ην ζπίηη θαηνπξνύζαλ ηα βόδηα γηα λα κελ πάξνπλ από κάηη, λα κελ βαζθαζνύλ, αλ ηπρόλ ζπλαληήζνπλ θάπνηνλ ζην δξόκν, δειαδή ε πξάμε απηή ήηαλ πξνθπιαθηηθό από ηε βαζθαλία. Ξαξελζεηηθά, αλαθέξσ όηη ζην ρσξηό ηνπ ππνθαηλόκελνπ Κνλνιίζη Ησαλλίλσλ δεη ζήκεξα (1977) γπλαίθα ειηθίαο 85 εηώλ γηα ηελ νπνία ιέλε όηη «έρεη κάηη» ζε ηέηνην βαζκό, πνπ αλ ζπλαληήζεη ζην δξόκν δών θαη δελ ην θηύζεη, κπνξεί λα ςνθήζεη, λα ζθάζεη. Ρν πξάγκα απηό ην γλσξίδεη θαη ε ίδηα, γη απηό κόιηο ζπλαληήζεη κηθξά παηδηά ή δώα, ηα θηύλεη γηα λα κελ πάζνπλ ηίπνηε. Ωο πξνο ηνλ ύπλν ηνπ βξέθνπο είραλ επίζεο κεξηθέο ζπλήζεηεο, όπσο π.ρ. δελ έπξεπε λα θνηκεζεί αλάζθεια, γηαηί αλ ηύραηλε λα θάλεη εκεηό θαη δελ ην έβιεπαλ, ππήξρε θίλδπλνο θαη πνιιά ηέηνηα πεξηζηαηηθά έρνπκε λα πληγεί ην κηθξό. Ύζηεξα, ππήξρε θαη έλαο άιινο ιόγνο γηα ηνλ νπνίν απέθεπγαλ λα απνθνηκίδνπλ ηα κσξά ζηε ζηάζε απηή: Θαζώο ην θεθαιάθη ηνπ βξέθνπο ήηαλ καιαθό αθόκα, ππήξρε θίλδπλνο λα κε γίλεη ζηξνγγπιό, αιιά ζηελόκαθξν, γη απηό θαη πξνηηκνύζαλ λα θνηκάηαη ην κηθξό ζηα πιάγηα, πόηε ζην δεμί θαη πόηε ζην αξηζηεξό πιεπξό. Απηή ήηαλ ε πην θαηάιιειε ζηάζε ηνπ κσξνύ ζηνλ ύπλν.

10 Γηα λα απνθνηκεζεί ην κηθξό, ε κεηέξα ηνπ ην θνπλνύζε ζηελ θνύληα ζηε ζαξκαλίηζα θαη ηνπ έιεγε δηάθνξα ηξαγνύδηα ηνπ ύπλνπ, ηα ιεγόκελα λαλνπξίζκαηα, κε ηα νπνία έδεηρλε όιε ηε ζηνξγή θαη ηελ ηξπθεξόηεηά ηεο γηα ην λήπην πνπ εξρόηαλ ζηε δσή αγλό, άθαθν θαη άγεπζην από ραξέο θαη πίθξεο ή έθαλε άιιεο επηθιήζεηο πξνο ηελ Ξαλαγηά, ην Σξηζηό ή ηνλ Ύπλν λα πάξνπλ ην παηδί θαη λα απνθνηκίζνπλ, λα ην μαλαθέξνπλ δε κεγαισκέλν. Ρα λαλνπξίζκαηα απηά πνπ έιεγε ε κεηέξα ζην κσξό ηεο ήηαλ: «Ν ύπλνο ζξέθεη ην παηδί Θαη ε γεηα ην κεγαιώλεη, Θαη ε θπξά ε Ξαλαγηά Ρν θαινμεκεξώλεη». Άιιν λαλνύξηζκα ήηαλ: «Έια, ύπλε, ύπλσζέ ην Θαη γιπθά απνθνίκηζέ ηνλ». ή «Λάλη, λάλη ην κσξό κνπ Άαα!». Όηαλ ε κεηέξα έπαηδε, ρόξεπε ην παηδί ζηα ρέξηα ηεο, ηνπ έιεγε ην εμήο ηξαγνύδη: Αλ ήηαλ αγόξη: «Έρσ γην θη έρσ ραξά Ξνπ ζα γίλσ πεζεξά Θαη ζα πάξσ ηα θινπξηά». Αλ όκσο ήηαλ θνξίηζη: «Έρσ θόξε θη έρσ πίθξα Ξσο ζα θηηάμνπκε ηελ πξνίθα». Δπίζεο, άιιν ηξαγνύδη πνπ ε κεηέξα έιεγε ζην θνξίηζη, όηαλ ην ρόξεπε ζηα ρέξηα ηεο ήηαλ: «Ραρ ηηξηί, ηαρ ηηξηί, έρνπ γσ έλα Ρchνππί (θνξηηζάθηώ) Δρ θη νπ βαζηιηάο πηδί. Κνπ κελάεη, κνπ μεκελάεη Λα Ππκπεζεξέςνπκη, Κα εδώ δε δέρνπκη, δελ ην θαηαδέρνπκη, Ρα έρ ε ηζέπε κνπ θισξηά λα δαλείζνπ Ρα ρσξηά, Ρα κηζά Γηάλλελα θη όια ηα Εαγνξηαλά». Ρν παηδί έπξεπε λα θνηκάηαη πνιιέο ώξεο γηα λα παρύλεη, αθνύ άιισζηε ν ζνθόο ιαόο ιέεη ζρεηηθά: «Ν ύπλνο ζξέθεη ην παηδί Θαη ν ήιηνο ην κνζράξη Θαη ην θξαζί ην γέξνληα Ρνλ θάλεη παιιεθάξη».

11 Ρα λύρηα θαη ηα καιιηά ηνπ βξέθνπο δελ επηηξεπόηαλ θαηά πξόιεςε λα ηα θόβνπλ Ρξίηε θαη Ξαξαζθεπή, γηαηί ζα αξξώζηαηλε ην παηδί, όπσο έιεγαλ. Όηαλ ηα έθνβαλ, δελ έπξεπε λα ηα αθήζνπλ λα πέζνπλ νπνπδήπνηε, αιιά ε κεηέξα ηα έθαηγε ζηε θσηηά λα κελ ηα παξαζύξεη θαλέλαο θαθό αέξαο, «αγεξηθό» θαη αξξσζηήζεη ην παηδί. Ρν παηδί άξρηδε λα βγάδεη ηα πξώηα δύν δόληηα ζην κπξνζηηλό κέξνο ηεο άλσ γλάζνπ θαηά ηνλ όγδνν πεξίπνπ κήλα ή θαη λσξίηεξα πνιιέο θνξέο, αλάινγα κε ηε ζάξθα ηνπ. Κεηά από έλα πεξίπνπ κήλα έβγαηλαλ επίζεο ηα δύν πξώηα δόληηα ηεο θάησ γλάζνπ ζην κπξνζηηλό κέξνο. Όηαλ θάπνηνλ ηόηε ηνλ πνλνύζε θάπνην δόληη ηνπ, γηα λα ην βγάινπλ ιόγσ έιιεηςεο ηνπ νδνληίαηξνπ ην έδελαλ κε κηα γεξή θισζηή θαη ην ηξαβνύζαλ. Κεηά ηελ εμαγσγή δελ ην πεηνύζαλ νπνπδήπνηε, αιιά ην έξηρλαλ λα ζηακαηήζεη πάλσ ζηε ζθεπή ηνπ ζπηηηνύ ιέγνληαο ζπγρξόλσο ηξεηο θνξέο ηα εμήο ιόγηα: «Λα θ ξνύλα (θνπξνύλα) θόθθαιν θαη δσκ (δώζε κνπ) ζηδεξέλην λα ξνθαλάσ ηα θνπθηά, λα ηξώσ ηα ξεβίζηα». Ξαξαθαινύζαλ δειαδή ηελ θνπξνύλα λα πάξεη ην θνθαιέλην δόληη θαη λα δώζεη ην δηθό ηεο πνπ είλαη ζηεξεό, αληνρήο ζαλ ην ζίδεξν γηα λα κελ μαλαπνλέζεη. Ρν βξέθνο έπηλε κεηξηθό γάια, βύδαλε κέρξη λα απνθνπεί, δειαδή σο ηηο έμη κήλεο ή θαη σο ην ρξόλν αθόκε. Κεηά ηνλ έθην κήλα ην κηθξό έηξσγε θνπξθνύηε, επεηδή είλαη καιαθό θαγεηό. Ν ηξόπνο καγεηξέκαηνο ηεο θνπξθνύηεο γηα ην κσξό ήηαλ δηαθνξεηηθό. Ρελ έβξαδαλ κε γάια, θαηά πξνηίκεζε αγειάδαο θαη όρη γηδίζην ή πξόβεην, δηόηη ην κελ γηδίζην είλαη αξαηό θαη όρη ηόζν ζξεπηηθό, ην δε πξόβεην είλαη ρνλδξό γάια θαη θαηά ζπλέπεηα δύζπεπην. Δπίζεο, εθηόο από θνπξθνύηε, ην κηθξό έηξσγε ξηδάιεπξν, ην νπνίν είλαη πνιύ ζξεπηηθή ηξνθή, θάηη ζαλ ηε ζεκεξηλή θξέκα. Άιεζαλ ζην κύιν, ρεηξνθίλεην κύιν, ιίγν ξύδη, ην νπνίν γηλόηαλ έηζη αιεύξη. Ρν αιεύξη απηό ην έβξαδαλ θαηόπηλ κε γάια πξνζζέηνληαο πνιιέο θνξέο θαη ιίγε δάραξε γηα λα γίλεη γιπθό. Ρνλίδνπκε θαη πάιη όηη ζξεπηηθόηεξε θαη βαζηθόηεξε ηξνθή ήηαλ ην κεηξηθό γάια, ηνπιάρηζηνλ επί έλα πεληάκελν ή εμάκελν. Ιέγεηαη κάιηζηα όηη ην κεηξηθό γάια εθηόο ηνπ όηη είλαη πνιύ ζξεπηηθό, επί πιένλ πξνζηαηεύεη ην παηδί από πνιιέο αζζέλεηεο. Αο πξνζηεζεί εδώ όηη ζηελ πεξίνδν πνπ ην παηδί πίλεη κεηξηθό γάια, θαζπζηεξνύλ ζπλήζσο ηα έκκελα ηεο κεηέξαο. Ξαιαηόηεξα, ηα κηθξά παηδηά πξνζβάιινληαλ από κηα πνιύ επηθίλδπλε αζζέλεηα, ηε ιεγόκελε «ζνύθξα». Ιόγσ ηεο αζζέλεηαο απηήο, ην κσξό δελ είρε όξεμε γηα θαγεηό, έθιαηγε ζπλερώο, ηξππνύζε ε θηέξλα ησλ πνδηώλ ηνπ θαη αδπλάηηδε πάξα πνιύ. Πηηο πεξηπηώζεηο απηέο, γηα λα ζεξαπεπζεί ην παηδί, έπαηξλαλ ελληά μπιαξάθηα (ηζάθλα ιεγόκελα) από ηζάξηζκεο θξάρηεο, κάδεπαλ ζνπθξόρνξην (θύηξσλε ζηνπο αγξνύο, ζην δάζνο θηι), θαη αθνύ αθαηξνύζαλ ηηο θνξπθέο ηνπ (ηηο ιεγόκελεο θαηζηνύιεο), ηηο δέζηαηλαλ ζηε θσηηά γηα λα ζηεγλώζνπλ θαη λα μεξαζνύλ. Αθνινύζσο ηηο θαηζηνύιεο, ηα ελληά ηζάθλα, έλα θνηζάλη από θνινθύζη θαη κηα ζνύθξα (έλα ηεκάρην δειαδή από αληξηθό ζώβξαθν θνκκέλν ζην κέξνο πνπ πεξλάεη ην ιάζηηρν γηα λα θξαηηέηαη), ηα έθαηγαλ ζην ηδάθη, αθνύ πξώηα ζθνύπηδαλ θαιά ην ηδάθη γηα λα κε κείλνπλ ζηάρηεο. Απηά, θαζώο θαίγνληαλ γίλνληαλ ζηάρηε, ηελ νπνία ζπγθέληξσλαλ θαηόπηλ θαη ηε δηαηεξνύζαλ κέζα ζε έλα πνηήξη πξνζζέηνληαο θαη ιίγν κέιη. Από ην κείγκα απηό έδηλαλ λα θάεη ην κσξό επί ελληά κέξεο (κηα θνξά εκεξεζίσο). Ρνηνπηνηξόπσο κε ην πξαθηηθό απηό θάξκαθν, ην παηδί ζεξαπεπόηαλ. Γηα ηελ ίδηα παηδηθή αζζέλεηα, ηε ζνύθξα δειαδή, ππήξρε θαη έλα άιιν θάξκαθν, ην ιεγόκελν από ην ιαό «chθιόρνξην», δειαδή ζθπιόρνξην. Απηό ήηαλ έλα ρνξηάξη πηθξό, δειεηεξηώδεο, πνπ θύηξσλε ζηελ εμνρή. Ρν ρνξηάξη απηό ην ζηνύκπηδαλ, ην έηξηβαλ θαη ην έβαδαλ θαηόπηλ ζε έλα κπξίθη (όπσο βξάδεη ην ηζάη) πξνζζέηνληαο θαη ιίγε δάραξε. Ρνλ βξαζκέλν πιένλ δσκό ηνλ έπηλε ην κσξό ιίγν ιίγν, γηαηί ην ζθιόρνξην είλαη πηθξό θαη δειεηεξηώδεο θαη από ηε κεγάιε πνζόηεηα κπνξνύζε ην κηθξό λα πεζάλεη, γη απηό ζην θάξκαθν απηό ρξεηαδόηαλ κεγάιε πξνζνρή. Όηαλ ην βξέθνο θηεξληδόηαλ, ηνπ έιεγαλ «γείηζεο» ή «Σξηζηόο» γηαηί πίζηεπαλ όηη κε ην θηέξληζκα εμέξρνληαη δαηκόληα, ηα νπνία αθνύγνληαο ηε ιέμε «Σξηζηόο» έθεπγαλ από ην θόβν ηνπο.

12 ΣΟ ΒΑΠΣΙΜΑ Πνπ γηλόηαλ, πόηε, θαλνληθό βάπηηζκα ή αλαγθαζηηθό ιόγσ αζζέλεηαο, δνμαζίεο γηα ην βάπηηζκα, ν λνπλόο θνπκπάξνο βαπηηζηηθά νλόκαηα, δώξα, εθθιεζίαζκα θαη κεηάιεςε ηνπ παηδηνύ Θαλνληθά ην κσξό ην βάπηηδαλ κεηά ην ζαξάληηζκα ηεο ιερώλαο, πνιιέο θνξέο κάιηζηα πνιύ αξγόηεξα. Ππλήζσο ηα βαθηίζηα ηα έθαλαλ ζηελ εθθιεζία ζύκθσλα κε ηελ παξάδνζε θαη ηνπο θαλόλεο ηεο νξζόδνμεο εθθιεζίαο. Πε εμαηξεηηθέο πεξηπηώζεηο (όπσο αζζέλεηα θηι.) ήηαλ δπλαηόλ λα γίλνπλ θαη ζην ζπίηη ησλ γνλέσλ. Όηαλ, όκσο, γηλόηαλ ζην ζπίηη, ηα ιάδηα κε ην λεξό ηεο θνιπκβήζξαο ηα κεηέθεξλαλ θαη ηα έρπλαλ ζηελ εθθιεζία ζε εηδηθό πξνο ηνλ ζθνπό απηό κέξνο, ζε ππόγεηα «ηξύπα», γηαηί δελ επηηξέπεηαη λα ρπζνύλ ηα ιάδηα από ηα βαθηίζηα νπνπδήπνηε, είλαη ακαξηία. Πηα βαθηίζηα όπσο θαη ζήκεξα ζπγθεληξώλνληαλ όινη νη ζπγγελείο ηνπ βξέθνπο, πιελ ηεο κεηέξαο ηνπ βξέθνπο, ε νπνία παξέκελε ζην ζπίηη ηεο θαη κε ηδηαίηεξε αγσλία πεξίκελαλ λα αθνύζνπλ από ην ζηόκα ηνπ λνπλνύ ην θαηλνύξην όλνκα, ην νπνίν έθεξλε πξάγκαηη κεγάιε ραξά ζηνπο γνλείο, ηε γηαγηά θαη ηνλ παππνύ, ηδίσο όηαλ ήηαλ αγόξη. Αλ ην βξέθνο ήηαλ άξξσζην, ηνπ έθαλαλ αλαγθαζηηθό βάπηηζκα, δηόηη πίζηεπαλ όηη κε ηελ βάπηηζε ζα γίλεη θαιά, ζα ην «πηάζνπλ» ηα ιάδηα, επί πιένλ ήηαλ κεγάιε ακαξηία λα πεζάλεη ην παηδί αβάπηηζην, ρσξίο λα γίλεη Σξηζηηαλόο. Όηαλ ην παηδί πέζαηλε αβάπηηζην, ην έπαηξλε θάπνηνο κέζα από ην ζπίηη ζπλήζσο ν παηέξαο - θαη ην εληαθίαδε έμσ από ην λεθξνηαθείν, γηαηί κέζα δελ επηηξεπόηαλ λα εληαθηαζζεί, επεηδή ήηαλ αβάπηηζην, θπζηθά ε ηαθή γηλόηαλ ρσξίο παπά θαη ην θηύπεκα ηεο θακπάλαο. Πε πεξίπησζε πνπ ην κηθξό ήηαλ άξξσζην, ην βάπηηδε νπνηνζδήπνηε, αθόκε θαη έλαο κέζα από ην ζπίηη ην ίδην αδεξθόο, αδεξθή θηι. Απηό είλαη ην αλαγθαζηηθό βάπηηζκα. Ππλήζσο κεηά ην βάπηηζκα ην παηδί γηλόηαλ θαιά. Κεηά ην βάπηηζκα ε κεηέξα κπνξνύζε πιένλ λα εκθαλίδεηαη καδί κε ην κσξό ηεο ζε δεκόζηνπο ρώξνπο ρσξίο ηνλ θόβν λα καηηαζηεί ην κηθξό. Ξνιιέο θνξέο ζπλέβαηλε, είηε βαπηηζκέλν είηε αβάπηηζην ήηαλ ην παηδί, λα θιαίεη αζηακάηεηα θαη ζπγρξόλσο λα θάλεη εκεηό. Πηελ πεξίπησζε απηή έιεγαλ όηη «ηνπ ιύζεθε ν αθαιόο». Γηα λα εζπράζεη ην παηδί θαη λα ζηακαηήζεη ν εκεηόο, ηνπ έθαλαλ ην εμήο: «Μάπισλαλ ην κηθξό ζηελ θνύληα θαη έζεηαλ ζηνλ αθαιό ηνπ (νκθάιηνο ιώξνο) κηα θνπινύξα θεξί, ην νπνίνλ ήηαλ παξκέλν από θεξήζξα θαη ην έπιαζαλ νη ίδηνη. Θαζώο ην θεξί ζηεξηδόηαλ θνπινπξηαζκέλν, ην άλαβαλ θαη θαηόπηλ θνιινύζαλ επάλσ ζηνλ αθαιό έλα πνηήξη, κηα βεληνύδα, ε νπνία θαζώο δεζηαηλόηαλ από ην αλακκέλν θεξί, γέκηδε, θνύζθσλε (όπσο όηαλ ξίρλνπκε βεληνύδεο ζε έλαλ άξξσζην). Αθνινύζσο ηελ μεθνιινύζαλ θαη ηελ μαλαθνιινύζαλ ηξεηο, ηέζζεξεηο θνξέο. Ρν γέκηζκα ηεο βεληνύδαο ζήκαηλε όηη είρε ιπζεί ν αθαιόο ηνπ παηδηνύ. Θαηά ηελ ώξα ηεο βάπηηζεο αιιά θαη όιε αθόκε ηελ εκέξα απηή δελ επηηξεπόηαλ θαζώο πίζηεπαλ λα θξαηήζεη ην κσξό ζηα ρέξηα ηεο γπλαίθα πνπ δελ ήηαλ «θαζαξή», πνπ είρε δειαδή ηα έκκελα. Απηό ην πξόζεραλ θαη ην ηεξνύζαλ πάξα πνιύ, δηόηη αλ ζπλέβαηλε θάηη ηέηνην, έιεγαλ όηη ην παηδί ζα αξξώζηαηλε βαξηά, ζα έθιαηγε ζπλερώο κέξα θαη λύρηα θαη γηαηξεηά δε ζα έβξηζθε, ζα ηνπ έκελε δε ζε όιε ηνπ ηε δσή θάπνην ζθάικα. Κνπ αλαθέξζεθε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε πνπ θνξηηζάθη έθιαηγε θαη δελ κπνξνύζε λα εζπράζεη επί ηέζζεξα ρξόληα. Πηηο πεξηπηώζεηο απηέο γηα λα γίλεη θαιά ην παηδί, ην πήγαηλαλ θαη ην δηάβαδε ν παπάο, ηνπ έθαλαλ επρέιαηα, πνιιέο θνξέο, απειπηζκέλνη πήγαηλαλ θαη ζην «ξηρηνιόγν» γηα λα δεηήζνπλ ηε γλώκε ηνπ. Ν ξηρηνιόγνο ήηαλ θάηη παξόκνην κε ηα ζεκεξηλά κέληηνπκ ή ηα αξραία καληεία. Ν ξηρηνιόγνο αθνύ άθνπγε ηελ πεξίπησζε ηεο πάζεζεο, ηνπο έδηλε έλα κπνπθάιη κε λεξό γεκάην, ην νπνίν εηνίκαδε ν ίδηνο θαηά ηξόπν βέβαηα πνπ δελ απνθάιππηε ζε θαλέλαλ γηα λα κελ ηνπ πάξνπλ ηελ ηέρλε.

13 Κε ην λεξό απηό έπιελαλ ην παηδί ζην πξόζσπν θάζε πξσί επί ελληά κέξεο. Έηζη, κόλν κε ηνλ ηξόπν απηό ζα έβξηζθε γηαηξεηά ην κηθξό, ελώ νύηε γηαηξνί νύηε θάξκαθα κπνξνύζαλ λα θέξνπλ θαλέλα θαιό απνηέιεζκα. Ν λνπλόο ή ζύληεθλνο ή θνπκπάξνο, όπσο αιιηώο ιέγεηαη, αγόξαδε ηα απαξαίηεηα γηα ηε βάπηηζε (ιάδη, ζαπνύλη γηα ην πιύζηκν ησλ ρεξηώλ ηνπ παπά κεηά ηε βάπηηζε, ιακπάδεο, ελδύκαηα γηα ην λενθώηηζην θηι). Ν ίδηνο πιήξσλε θαη ηνλ παπά θαζώο θαη ηα νθεηιόκελα ζηελ εθθιεζία. Ν ηεξέαο βύζηδε ηξεηο θνξέο ζηελ θνιπκβήζξα ην βξέθνο, ιέγνληαο: «Βαπηίδεηαη ν δνύινο ή ε δνύιε, αλ ήηαλ θνξίηζη, ηνπ Θενύ εηο ην όλνκα ηνπ Ξαηξόο θαη ηνπ ηνύ θαη ηνπ Αγίνπ Ξλεύκαηνο, Ακήλ». Ρν πξώην αγόξη ήηαλ ζπλήζεηα έπαηξλε ην όλνκα ηνπ πξνο παηξόο παππνύ ηνπ, ην δε πξώην θνξίηζη ηεο πξνο κεηξόο γηαγηάο. Ζ θαηάδπζε ζηελ θνιπκβήζξα γηλόηαλ ηξεηο θνξέο, όπσο πξναλέθεξα, ζύκβνιν ηεο ηξηήκεξεο ηαθήο θαη Αλάζηαζεο ηνπ Θπξίνπ. Κεηά ηελ θαηάδπζε ηνπ βξέθνπο, ν ηεξεύο ην κύξσλε θαη ζηε ζπλέρεηα ηνπ θνξνύζαλ ηα θαηλνύξηα ελδύκαηα από ην λνπλό, ηα νπνία ήηαλ ιεπθά, γηαηί ην ιεπθό είλαη ρξώκα αγλόηεηαο θαη θαζαξόηεηαο. Έηζη, αγλή θαη θαζαξή είλαη θαη ε ςπρή ηνπ λενθώηηζηνπ. Αθνύ, ινηπόλ, ηνπ θνξνύζαλ ηα θαηλνύξηα ξνύρα, ν ηεξέαο κε ηνλ λνπλό θαη ην λενθώηηζην ζηα ρέξηα έθεξλαλ γύξσ από ηελ θνιπκβήζξα ηξεηο θνξέο, ελώ ζπγρξόλσο ν ηεξέαο έςαιιε ην «Όζνη εηο Σξηζηόλ εβαπηίζζεηε, Σξηζηόλ ελεδύζαζζε, αιιεινύηα». Αθνινύζσο, ν ηεξέαο κε ην λενθώηηζην ζηα ρέξηα πήγαηλε κπξνζηά ζηελ Ωξαία Ξύιε θαη δηάβαδε ζρεηηθή επρή, γηαηί ηε κέξα απηή ην βξέθνο γηλόηαλ Σξηζηηαλόο. πήξρε, ηόηε, ε ζπλήζεηα - ζε κεξηθά κέξε, όπσο θαη ζηελ πεξηνρή απηή ηζρύεη θαη ζήκεξα αθόκε ην πξώην αγόξη ή θνξίηζη λα ην βαπηίδεη ν λνπλόο ηνπ παηέξα ηνπ βξέθνπο, αλ όκσο ν λνπλόο είρε πεζάλεη ή θσιπόηαλ γηα δηαθόξνπο ιόγνπο, ζα ην βάπηηδε θάπνην παηδί ηνπ. Δπίζεο, ην δεύηεξν αγόξη ή θνξίηζη ην βάπηηδε ν λνπλόο ηεο κεηέξαο. Ρν έζηκν απηό ηεο βάπηηζεο ησλ δύν πξώησλ ηέθλσλ από ηνπο λνπλνύο ησλ γνλέσλ ζήκεξα ζβήλεη ζηγά ζηγά, πνπ θαη πνπ δηαηεξείηαη αθόκε. Δπίζεο, εγθαηαιείπεηαη θαη ην ειιεληθό έζηκν λα κεηαδίδεηαη ην όλνκα από ηνλ παππνύ ζην εγγόλη. Κε ηελ επθαηξία ηεο βάπηηζεο γηλόηαλ θαη ε πξώηε θνύξα ηνπ ηέθλνπ, δειαδή ν ηεξέαο κε έλα ςαιηδάθη έθνβε ζηαπξσηά ζην θεθάιη ηνπ βξέθνπο ιίγεο ηξίρεο ιέγνληαο ζπγρξόλσο: «Θείξεηαη ν δνύινο (ή ε δνύιε) ηνπ Θενύ (ηάδε) εηο ην όλνκα ηνπ Ξαηξόο θαη ηνπ ηνύ θαη ηνπ Αγίνπ Ξλεύκαηνο, Ακήλ». Ρηο ηξίρεο απηέο θαζώο ηηο θξαηνύζε κε ην ςαιίδη, ηηο έθαηγε, ηα δε απνθαΐδηα έπεθηαλ κέζα ζηελ θνιπκβήζξα, ε νπνία βξηζθόηαλ ζην κέζνλ ηνπ θπξίσο Λανύ. Όινη πξνζπαζνύζαλ λα θάλνπλ θαιόλ θνπκπάξν, θαη δηθαηνινγεκέλα βέβαηα, αθνύ ν ζνθόο ιαόο ιέεη ζρεηηθά: «Ραίξη ζνπ ζπκπέζεξν θαη θάιιην ζνπ θνπκπάξν», δειαδή λα ηαηξηάδεηο κε ηνλ ζπκπέζεξό ζνπ, αιιά ν θνπκπάξνο ζνπ είλαη θαιύηεξόο ζνπ». Πην ηέινο ηεο βάπηηζεο κνίξαδαλ ηα βαπηηζηηθά δώξα, ζπλήζσο θνπθέηα ή ζηαπξνπδάθηα, όινη δε νη παξεπξηζθόκελνη ραηξέηηδαλ ηνλ λνπλό κε ηελ επρή «λα ζνπ δήζεη». Νη γνλείο ηνπ βξέθνπο έδηλαλ ζηνλ λνπλό ζπλήζσο θάιηζεο κάιιηλεο πιεγκέλεο κε ηηο βέξγεο θαη ραξηνκάληηιν, ζηε δε λνπλά θνπκπάξα επίζεο θάιηζεο κάιιηλεο (ηζνπξάπηα) θαη καληήιη γηα ην θεθάιη. Ρόηε, νη ειηθησκέλεο γπλαίθεο θνξνύζαλ ζην θεθάιη καληήιη (ήηαλ ληξνπή λα γπξίδνπλ ρσξίο καληήιη ζην θεθάιη). Θαη ζήκεξα αθόκε ζηα ρσξηά ηόζν ηεο πεξηνρήο Μεξνβνπλίνπ θαη Ρδνπκέξθσλ όζνλ θαη αιινύ θνξνύλ καληήιη ζην θεθάιη θαη δώλνπλ πνδηά ζηε κέζε ηνπο. Αλ ην βξέθνο ήηαλ αγόξη, όηαλ κεγάισλε θαη λπκθεπόηαλ, ήηαλ ζπλήζεηα λα ην ζηεθαλώλεη νπσζδήπνηε ν λνπλόο ηνπ, απηό θαη ζήκεξα ηζρύεη, αλ θαη ζηγά ζηγά εγθαηαιείπεηαη. Κεηά ηε βάπηηζε, νη ζπγγελείο θαη ν λνπλόο γύξηδαλ ζην ζπίηη ηνπ αλαδερηνύ, ηνπ βαπηηζηηθνύ. Κε ηελ επηζηξνθή, ν λνπλόο παξαδίλνληαο ην λενθώηηζην ζηε κεηέξα ηεο έιεγε: «Κνπ ην δσθεο Νβξηό (Δβξαίν) θαη ζνπ ην παξαδίλσ Σξηζηηαλό. Λα ζνπ δήζεη».

14 Αθνινπζνύζε θαγεηό. Ξξηλ όκσο αξρίζνπλ ην θαγεηό, πξνηνύ «ζηξώζνπλ ηξαπέδη» έθεξλαλ δηαθόξνπο κεδέδεο, ζπλήζσο ηεγαλίηεο θαη ηπξί. Ξνηό γηα ηνπο κεδέδεο είραλ νύδν. Αξρίδνληαο λα πίλνπλ ην πξώην νπδνπόηεξν όινη εύρνληαλ ζην λνπλό θαη ζηνπο γνλείο ηνπ κσξνύ: «Λα ζαο δήζεη ην θαηλνύξην όλνκα». Αλ ην λενθώηηζην ήηαλ θνξίηζη, πξόζζεηαλ θαη ηελ επρή «θαη κ έλαλ γην». Δηδηθά ν λνπλόο πνπ ήηαλ θαη ην ηηκώκελν πξόζσπν, ζα ηζνύγθξηδε νπσζδήπνηε ην πνηήξη ηνπ κε ην πνηήξη ησλ γνλέσλ ηνπ βαπηηζηηθνύ. Ρα θαγεηά πνπ έζηξσλαλ ζηελ ηάβια ήηαλ θξέαο καγεηξεκέλν ζηελ θαηζαξόια κε καθαξόληα ή ξύδη, κηα πνιύ λόζηηκε ηπξόπηηα, θηηαγκέλε κε απγά, ηπξί, βνύηπξν θαη πίηνπξα, θαη κηα πξόβεηα γηανύξηη. Ρν θξέαο ην νπνίν ην αγόξαδαλ πεξίπνπ κηα δπν νθάδεο, ήηαλ γίδηλν. Αλ όκσο δελ έβξηζθαλ γίδηλν θξέαο, έζθαδαλ κηα θόηα. Αλάκεζα ζην θαγεηό έπηλαλ θξαζί ληόπην γιπθόπηνην, επαλαιακβάλνληαο ζπρλά ηηο επρέο. Κεηά ην θαγεηό, έιεγαλ ηα εμήο ηξαγνύδηα: Άιιν ηξαγνύδη πνπ έιεγαλ ήηαλ ην εμήο: «Πε ηνύηελ ηάβια πνπ είκαζηε, Πε ηνύην ην ηξαπέδη, Ρξεηο καπξνκάηεο καο θεξλάλ Θαη ηξεηο θαιέο θπξάδεο. Ζ κηα θεξλάεη κε ην γπαιί Θη άιιε κε ηελ θνύπα Θη ε ηξίηε ε θαιύηεξε Κε η αζεκέλην ηάζη. Θέξλα καο ξνύζα κ θέξλα καο, Θέξλα σο πνπ λα θέμεη, Ωο πνπ λα ζθάζ ν Απγεξηλόο, Λα πάεη ε πνύιηα γηόκα». «Θαιώο ηνλ πνπ ηνλ βξήθακε Ρνύηνλ ηλ λνηθνθύξε Κε ηα γιπθά ηνπ ηα θξαζηά, Κε ηνπο θαινύο κεδέδεο, Ξν ρεη παηδηά καιάκαηα, Ξαηδηά καιακαηέληα, Ξν ρεη ηα ζπίηηα ηα ςειά Ρα καξκαξνρηηζκέλα. Απ όμσ έρεη κάξκαξν Θαη κέζα έρ αζήκη». Ρν δεύηεξν απηό ηξαγνύδη, δείρλεη όηη πξόθεηηαη γηα θαιό λνηθνθύξε. Κεηά ηε βάπηηζε ε κεηέξα εθθιεζίαδε ην παηδί ηεο επί ηξία ζπλερόκελα Πάββαηα, γηα λα ην κεηαιάβεη, λα ην θνηλσλήζεη. Δδώ, κε ηε Θεία Θνηλσλία ηνπ βξέθνπο, ηειεηώλεη ε παξνύζα ιανγξαθηθή εξγαζία ζρεηηθά κε ηα παιαηά έζηκα ηεο εγθπκνζύλεο, ηνπ ηνθεηνύ θαη ηεο ινρείαο ζηελ πεξηνρή Μεξνβνπλίνπ θαη Ρδνπκέξθσλ. Ληθόιανο Β. Πηαζηλόο- θηιόινγνο, «Ζπεηξσηηθή Δζηία», ηεύρνο , 7-8/1977