Τα αναγνωστικά των λογοτεχνών

Transcript

1 Βελεηία Απνζηνιίδνπ Τα αναγνωστικά των λογοτεχνών Δίθνζη ηξία αλαγλσζηηθά ηεο έθζεζήο καο είλαη γξακκέλα απφ νθηψ γλσζηνχο ινγνηέρλεο απεπζχλνληαη ζε φιεο ηηο ηάμεηο ηνπ Γεκνηηθνχ ρνιείνπ (θαη ζε θάπνηεο ηνπ «ειιεληθνχ») θαη εθηείλνληαη ζε έλα καθξχ δηάζηεκα ρξφλνπ, απφ ην 1884 σο ην Οη ζπγγξαθείο ηνπο αλήθνπλ είηε ζηε ινγνηερληθή γεληά ηνπ 1880 φπσο ν Γεψξγηνο Γξνζίλεο θαη ν Αλδξέαο Καξθαβίηζαο είηε ζηηο γεληέο πνπ δεκηνχξγεζαλ θάησ απφ ηε «βαξηά ζθηά ηνπ Παιακά» φπσο ν Εαραξίαο Παπαλησλίνπ, ν Παχινο Νηξβάλαο, ε Θεψλε Γξαθνπνχινπ (Μπξηηψηηζζα). Ξερσξηζηέο πεξηπηψζεηο είλαη ε Γαιάηεηα Καδαληδάθε ιφγσ ηεο έληαμήο ηεο ζηελ Αξηζηεξά θαη ε Διέλε Οπξάλε ( Αιθεο Θξχινο) επεηδή είλαη πεξηζζφηεξν ζεκαληηθή σο θξηηηθφο θαη φρη σο ινγνηέρλεο θαη θηλείηαη ζην θιίκα ηεο γεληάο ηνπ Πεξηζζφηεξν απφ φινπο φκσο, μερσξίδεη ν Γξεγφξηνο Ξελφπνπινο γηα ηε ζεκαληηθή ζέζε πνπ θαηέρεη ζηελ εμέιημε ηεο πεδνγξαθίαο καο, σο εηζεγεηήο ηνπ αζηηθνχ κπζηζηνξήκαηνο. Οη ζπγγξαθείο απηνί, ινηπφλ, γξάθνληαο αλαγλσζηηθά ελεπιάθεζαλ κε ηε ζέιεζή ηνπο ζην κχιν ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο. Γηαηί, ε ζπγγξαθή ζρνιηθψλ βηβιίσλ είλαη, νπσζδήπνηε, κηα πεξηπέηεηα πνπ δε κνηάδεη θαζφινπ κε ηελ θαλνληθή ινγνηερληθή ζπγγξαθή, ε νπνία, θαηά ηεθκήξην, γίλεηαη ειεχζεξα θαη κε θαιιηηερληθή, απνθιεηζηηθά, πξφζεζε. Ζ ζπγγξαθή ζρνιηθψλ βηβιίσλ ππαθνχεη ζε πξνδηαγξαθέο, ζε θαλφλεο, πθίζηαηαη δηνξζψζεηο, έλα είδνο, νπσζδήπνηε, ινγνθξηζίαο. Γεληθφηεξα, ζα πξέπεη λα δηεπθξηληζζεί απφ ηελ αξρή φηη ηα αλαγλσζηηθά δελ είλαη ινγνηερληθά βηβιία, δε γξάθηεθαλ σο ηέηνηα θαη δε κπνξνχλ λα θξηζνχλ σο ηέηνηα. Δίλαη έλα πεξίεξγν κείγκα ινγνηερληθψλ θαη παηδαγσγηθψλ πξνζέζεσλ (ηα πεξηζζφηεξα εμάιινπ γξάθνληαη ζε ζπλεξγαζία κε παηδαγσγνχο), νη δφζεηο ησλ νπνίσλ κεηαβάιινληαη αλάινγα κε ηελ επνρή θαη ηε γεληθφηεξε εθπαηδεπηηθή ζπλζήθε. Πψο ζπδεηνχκε, πψο θξίλνπκε ινηπφλ απηά ηα αλαγλσζηηθά; Σν γεγνλφο φηη έρνπκε λα θάλνπκε κε αλαγλσζηηθά γξακκέλα απφ ινγνηέρλεο πξνυπνζέηεη απηνλφεηα ην πξνβάδηζκα ησλ εξσηεκάησλ ζρεηηθά κε ηελ αηζζεηηθή ησλ βηβιίσλ: πνην είλαη ην είδνο, ε πνηφηεηα ησλ ινγνηερληθψλ θεηκέλσλ πνπ πεξηιακβάλνπλ; Γηθαηνχκαζηε λα ππνζέζνπκε πσο είλαη «αξηηφηεξα», «θαιιηηερληθφηεξα» απφ εθείλα πνπ γξάθνληαη απφ εθπαηδεπηηθνχο ή απφ γξαθεηνθξάηεο ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζπζηήκαηνο; Καη πψο πξέπεη λα θαηαιάβνπκε ηνπο παξαπάλσ ραξαθηεξηζκνχο; Οθείινπκε λα πάξνπκε ππφςε καο φηη ηα αλαγλσζηηθά απηά γξάθηεθαλ θαη θπθινθφξεζαλ κέζα ζε κηα πεξίνδν γισζζηθψλ αγψλσλ θαη εθπαηδεπηηθψλ κεηαξξπζκίζεσλ. Άξα ε ζπδήηεζε γηα ηε ινγνηερληθφηεηά ηνπο δε κπνξεί λα γίλεη εξήκελ δχν άιισλ ελλνηψλ, ηεο ηδενινγίαο θαη ηεο γιψζζαο. 1 Μηα πξψηε δηαπίζησζε: Οη ζπγγξαθείο νη νπνίνη θάλεθαλ πξφζπκνη λα αζρνιεζνχλ κε ηα ζρνιηθά βηβιία δελ είλαη ινγνηέρλεο πξψηεο γξακκήο. Ο Ξελφπνπινο ήηαλ αλακελφκελν λα αζρνιεζεί κε ηα αλαγλσζηηθά σο ζπγγξαθέαο θαη παηδηθψλ βηβιίσλ θαη δηεπζπληήο ηεο Γηάπιαζεο ηωλ παίδωλ, ελψ ν Καξθαβίηζαο έρεη κηα κηθξή, ζρεηηθά, εκπινθή ζε δχν αλαγλσζηηθά. 2 Σα πεξηζζφηεξα (ελλέα ηνλ 1 Σελ ηδενινγία ησλ αλαγλσζηηθψλ, κε αλαθνξέο ζε πνιιά ηεο ζπιινγήο καο έρεη κειεηήζεη ε Αλλα Φξαγθνπδάθε ζην θιαζηθφ βηβιίν ηεο, Τα αλαγλωζηηθά βηβιία ηνπ Γεκνηηθνύ Σρνιείνπ. Ηδενινγηθόο πεηζαλαγθαζκόο θαη παηδαγωγηθή βία, Αζήλα, Θεκέιην, Σν έλα είλαη δηαζθεπή ελφο μέλνπ έξγνπ (βι. παξαθάησ) ελψ ην άιιν, Τν ξαδαθί ζηαθύιη, πεξηιακβάλεη δηεγήκαηά ηνπ ήδε γξακκέλα γηα κεγάινπο θαη δηαζθεπαζκέλα γηα παηδηά. Δίλαη

2 αξηζκφ) αλαγλσζηηθά ηεο ζπιινγήο καο είλαη γξακκέλα απφ ηνλ Παχιν Νηξβάλα, ν νπνίνο, αλ θαη πνιπγξαθφηαηνο ζε πνιιά ινγνηερληθά είδε, δηέπξεςε θπξίσο ζηε δεκνζηνγξαθία θαη ζην ρξνλνγξάθεκα. Ο,ηη φκσο ιείπεη απφ ηνπο ζπγγξαθείο καο ζε ινγνηερληθφ κέγεζνο (ζχκθσλα πάληα κε ηηο θπξηφηεξεο ηζηνξίεο ηεο ινγνηερλίαο θαη βαζηθά θξηηηθά έξγα) αληηζηαζκίδεηαη απφ ζεζκηθή θαζηέξσζε είλαη εληππσζηαθφ πσο νη κηζνί είλαη αθαδεκατθνί: ν Γξνζίλεο, ν Παπαλησλίνπ, ν Νηξβάλαο θαη ν Ξελφπνπινο. Πξάγκα πνπ αζθαιψο ζεκαίλεη πσο ν ζεζκφο ηεο εθπαίδεπζεο έιθεηαη θαη επηθνηλσλεί πξσηίζησο κε άιινπο θνηλσληθνχο ζεζκνχο. Οη ζπγγξαθείο καο, είηε έγηλαλ απνδεθηνί απφ ην εθπαηδεπηηθφ ζχζηεκα αθξηβψο επεηδή ήηαλ θαζηεξσκέλνη ήδε ζην επίζεκν ινγνηερληθφ ζχζηεκα είηε, αληίζηξνθα, ε ζπκβνιή ηνπο ζηνλ εθπαηδεπηηθφ ζεζκφ ζπλεηέιεζε θαη ζηελ αθαδεκατθή ηνπο θαζηέξσζε. Μηα ζεκαληηθή ρξνληθή ζηηγκή ζηελ πεξίνδν πνπ καο ελδηαθέξεη είλαη ε εθπαηδεπηηθή κεηαξξχζκηζε ηνπ 1917 θαηά ηελ νπνία ε θπβέξλεζε Βεληδέινπ ζεζκνζέηεζε ηε δηδαζθαιία ηεο δεκνηηθήο γιψζζαο ζην Γεκνηηθφ ρνιείν θαη πξνθήξπμε ηε ζπγγξαθή αλαγλσζηηθψλ κε πξνδηαγξαθέο πνπ άθελαλ κελ πνιιέο ειεπζεξίεο ζηνπο ζπγγξαθείο, δελ παξέιεηπαλ σζηφζν λα θαζνξίζνπλ επαθξηβψο ηηο αμίεο πνπ ζα έπξεπε λα πξνσζεζνχλ ζε θάζε ηάμε ηνπ Γεκνηηθνχ ρνιείνπ. 3 Όια ηα αλαγλσζηηθά, αλεμάξηεηα απφ ηελ φπνηα ινγνηερληθφηεηά ηνπο, δηαπλένληαη απφ ηηο ζπγθεθξηκέλεο αμίεο κε αθξίβεηα θεξαίαο. Σν αξηηφηεξν ινγνηερληθά αλαγλσζηηθφ ηεο ζπιινγήο καο, Τα Ψειά βνπλά. Αλαγλωζηηθό Γ Γεκνηηθνύ ηνπ Εαραξία Παπαλησλίνπ (1919) εθαξκφδεη θαηά γξάκκα ηηο νδεγίεο: «Δηο ηελ ηξίηελ ηάμηλ σο θπξία ηδέα ζα ρξεζηκεχζε ε πξναγσγή ηεο θνηλνηηθήο αιιειεγγχεο, εθ παξαιιήινπ πξνο ηελ ηειεηνπνίεζηλ ηεο αηνκηθφηεηνο. Ζ δξάζηο είλαη θαιχηεξνλ λα δηεμάγεηαη απφ παηδηά, ι.ρ. απφ κίαλ ζρνιηθήλ ηάμηλ θνηλνηηθά έξγα, αιιεινβνήζεηα θαη θηιαλζξσπηθή δξάζηο, αιιειεγγχε, ζπλεξγαηηθφηεο, θνηλσληθή πεηζαξρία». 4 Ο Παπαλησλίνπ ζπκκεηέρεη ςπρή ηε θαη ζψκαηη ζηελ εθπαηδεπηηθή κεηαξξχζκηζε, ελζηεξλίδεηαη ηα ηδαληθά ηεο (είλαη ζηελ επηηξνπή πνπ ζπληάζζεη ην παξαπάλσ θείκελν ησλ πξνδηαγξαθψλ) θαη επηζηξαηεχεη ηηο ινγνηερληθέο ηνπ δπλάκεηο γηα λα δψζεη έλα αμηφινγν παηδηθφ κπζηζηφξεκα. Μήπσο ηειηθά Τα Ψειά βνπλά είλαη έλα ηφζν θαιφ βηβιίν δηφηη ζπλέπεζαλ, θαηά επηπρή ζπγθπξία, ζην ίδην πξφζσπν ν επαξθήο ινγνηέρλεο κε ηνλ παηδαγσγφ νξακαηηζηή; Ζ αμία ηνπ έρεη αξθνχλησο θαηαδεηρζεί απφ πνιινχο σο ζήκεξα 5 καδί κε ηε δσληάληα ηνπ ιφγνπ θαη ηε θπζηθφηεηα ηεο γιψζζαο, ηηο πεξηγξαθέο ηεο θχζεο πνπ αγγίδνπλ ηε ςπρή ηνπ θάζε κηθξνχ ή κεγάινπ αλαγλψζηε, ζα ήζεια λα ηνλίζσ ηδηαίηεξα ηε ζθηρηνδεκέλε δνκή φπνπ ηα επεηζφδηα, νη πεξηπέηεηεο πνπ έρνπλ ηα παηδηά, αθνινπζνχλ αχμνπζα ζε έληαζε πνξεία ελψ νη ραξαθηήξεο, παξφιε ηελ αληηπξνζσπεπηηθφηεηά ηνπο, δίλνπλ ηελ αίζζεζε ηεο αηνκηθφηεηαο. Ζ ζχλζεζε παηδαγσγηθήο πξφζεζεο κε ινγνηερληθή ζπγθίλεζε θαίλεηαη θαιχηεξα ζην ηέινο φπνπ, κε κηα πξνβνιή ζην κέιινλ, ην εμάιινπ δχζθνιν λα ζηαζκηζηεί ε ζπκβνιή ηνπ ζπλεξγάηε ηνπ, παηδαγσγνχ Δπακεηλψλδα Παπακηραήι. Βι. Νίθε ηδεξίδνπ, εηζαγσγή ζην Αλδξέαο Καξθαβίηζαο, Απαληα, Αζήλα, Εαραξφπνπινο, 1973, Βι. Χξήζηνο Γεσξγίνπ, «Δθπαηδεπηηθφο Γεκνηηθηζκφο θαη παηδηθφ βηβιίν. Ζ δηακφξθσζε κηαο λεσηεξηθήο πνηεηηθήο γηα ηελ παηδηθή ινγνηερλία ζηελ πξψηκε θάζε ηνπ 20 νπ αηψλα», Φηιόινγνο, ηρ. 127 (2007), Βι. «Σν πξαθηηθφ ηεο επηηξνπήο», ζην Τν Αιθαβεηάξη κε ηνλ ήιην, επηκ. Αιέμεο Γεκαξάο, Αζήλα, Δξκήο, ΝΔΒ, 1976, Με πξψην ηνλ Παιακά, «Γεκνηηθηζκφο» (1919), Απαληα, Αζήλα, Μπίξεο, ρ.ρ. η. 8, Γηα ηε γεληθφηεξε ζεκαζία ηνπ βηβιίνπ θαη ηνπ Ε. Παπαλησλίνπ γηα ηελ παηδηθή καο ινγνηερλία βι. Αληψλεο Μπελέθνο, Τνκέο ζηελ εμέιημε ηεο παηδηθήο καο ινγνηερλίαο. Ζ πεξίπηωζε ηνπ Εαραξία Παπαληωλίνπ, Αζήλα, Καζηαληψηεο, 2000.

3 βιαρφπνπιν, κεηά ηα πξψηα γξάκκαηα πνπ ηνπ έκαζαλ ηα παηδηά, επηζηξέθεη ζηνλ ηφπν ηνπ, σο δάζθαινο πηα, γηα λα θαηαπνιεκήζεη ηελ αγξακκαηνζχλε θαη λα ελψζεη έηζη, ηελ απζεληηθφηεηα ηεο θχζεο κε ηελ αμία ηεο κφξθσζεο. Τα Ψειά βνπλά αλήθνπλ ζην είδνο ηνπ αλαγλσζηηθνχ πνπ είλαη εληαίεο αθεγήζεηο, έλα είδνο παηδηθήο λνπβέιαο. ηε ζπιινγή καο έρνπκε πέληε αλαγλσζηηθά ηνπ είδνπο απηνχ. Γελ πξφθεηηαη γηα θαηλνηνκία ηεο κεηαξξχζκηζεο ηνπ 17 εληαία αθήγεζε, θαη αξθεηά πεηπρεκέλε, είρε ην αλαγλσζηηθφ ηνπ Γξνζίλε, Γηεγήζεηο Αγωληζηνύ ήηνη Σθελνγξαθίαη εθ ηεο Διιεληθήο Δπαλαζηάζεωο πξνο αλάγλωζηλ ελ ηε Γ ηάμεη ηωλ Γεκνηηθώλ Σρνιείωλ ήδε απφ ην Ο Γξνζίλεο επέιεμε ηελ πξσηνπξφζσπε αθήγεζε γηα λα πξνζσπνπνηήζεη ηελ ππφζεζε ηνπ Αγψλα θαη λα ζπγθηλήζεη, παξφιε ηελ θαζαξεχνπζα γιψζζα ηνπ, κέζα απφ ηηο πεξηπέηεηεο ελφο ζπγθεθξηκέλνπ αγσληζηή, ηνπο κηθξνχο καζεηέο. Σν αθήγεκά ηνπ είλαη πξάγκαηη θαινγξακκέλν, ζπγθηλεηηθφ, ρσξίο ξεηνξείεο θαη θαλαηηζκφ ελψ ζπλδέεη ηελ πξνζσπηθή πεξηπέηεηα ηνπ κπαξκπα Γήκνπ κε ηε ζπιινγηθή ηζηνξία. 6 Γελ ζα κπνξνχζακε λα πνχκε ην ίδην γηα ηα δχν αλαγλσζηηθά ηεο Γαιάηεηαο Καδαληδάθε (1914) ηα νπνία είλαη ηα πην εζληθηζηηθά ή πξνπαγαλδηζηηθά ηεο ζπιινγήο καο. Απφ ηε κηα ην πξάγκα εμεγείηαη ιφγσ ησλ Βαιθαληθψλ Πνιέκσλ, απφ ηελ άιιε φκσο είλαη θάπσο εηξσληθφ ηα αλαγλσζηηθά κηαο ζπγγξαθέσο, ε νπνία είλαη αλαγλσξηζκέλε ζπγγξαθέαο βηβιίσλ γηα παηδηά θαη, επηπιένλ, αλήθεη ζηνλ ηδενινγηθφ ρψξν ηεο Αξηζηεξάο, λα δηαπλένληαη απφ βαζηιφθξνλν πλεχκα. Ζ Μεγάιε Διιάο. Αλαγλωζκαηάξηνλ ηεο έθηεο ηάμεωο ηνπ Γεκνηηθνύ Σρνιείνπ θαη Τα δύν βαζηιόπνπια, Διιεληθόλ αλαγλωζκαηάξηνλ πξνο ρξήζηλ ηωλ καζεηώλ ηεο ηξίηεο ηάμεωο ηνπ Γεκνηηθνύ Σρνιείνπ βξίζνπλ απφ έλα κείγκα κεγαιντδεαηηζκνχ, αξραηνιαηξείαο, ρξηζηηαληθήο επιάβεηαο θαη πνιεκηθήο αξεηήο. Δίλαη ζρεδφλ θσκηθφ πψο φια απηά ζπκθχξνληαη κε αμίεο ηεο αζηηθήο αλάπηπμεο φπσο ε ζεκαζία ηνπ εκπνξίνπ, ηεο βηνκεραλίαο, ε θαηαπνιέκεζε ηεο άγλνηαο θαη ησλ πξνιήςεσλ. Ζ αθήγεζε είλαη ζηελ νπζία έλα απιφ θφλην γηα λα αλαπηπρζνχλ νη ζρνηλνηελείο δηδαθηηθνί κνλφινγνη, νη χκλνη ζην βαζηιηά θαη νη θνξφλεο ελαληίνλ ησλ Βνπιγάξσλ. Αλάκεζα ζηα δχν άθξα, Τα Ψειά βνπλά θαη ηε Μεγάιε Διιάδα ηεο Καδαληδάθε, θηλνχληαη ηα ππφινηπα αλαγλσζηηθά λνπβέιεο ηεο ζπιινγήο καο, φπσο ησλ Γξ. Ξελφπνπινπ θαη Γ. Κνληδάξε, Ο θαιόο δξόκνο, Αλαγλωζηηθό Β Γεκνηηθνύ (1932). Ο δηδαθηηζκφο εδψ είλαη πξνθαλήο θαη φρη θξπκκέλνο κε ηέρλε φπσο ζηα Ψειά βνπλά. Οη αμίεο πνπ ην δηαπλένπλ ηαπηίδνληαη απνιχησο κε εθείλεο πνπ εζχζηελαλ γηα ηε β ηάμε νη πξνδηαγξαθέο ηνπ 18: εξγαηηθφηεηα, αιιεινβνήζεηα, ππνκνλή πεηζαξρία. Δίλαη θαλεξή ε αθεγεκαηηθή άλεζε ηνπ Ξελφπνπινπ, ε πινθή εμειίζζεηαη νκαιά θαη κε θάπνην suspense αιιά νη ραξαθηήξεο είλαη ελνριεηηθά ηνπνζεηεκέλνη ζηνπο δχν πφινπο, ηνπ θαινχ θαη ηνπ θαθνχ κε ην θαιφ λα κνλνπσιείηαη απφ ην θησρφ πιελ ηίκην παηδί θαη ην θαθφ λα απνδίδεηαη ζηνλ πινχζην, θζνλεξφ θαη ηεκπέιε. 7 Θα είρε θαλείο λα επηζεκάλεη δχν σξαίεο δηαζθεπέο, ηε δηαζθεπή ηνπ θιαζηθνχ παηδηθνχ βηβιίνπ ηνπ Laurie, L colier d nes 8 απφ ηνλ Καξθαβίηζα, ζην αλαγλσζηηθφ πνπ έγξαςε κε ηνλ Δπακεηλψλδα Παπακηραήι, Ζ παηξίδα καο. Αξραία θαη λέα επνρή. Αλαγλωζηηθό Γ Γεκνηηθνύ (1919) θαη ηε δηαζθεπή ηνπ ηζηνξηθνχ δηεγήκαηνο ηνπ Κσλζηαληίλνπ Ράδνπ Ο 6 Γηα ηελ εκπινθή ηνπ Γξνζίλε κε ηα ζρνιηθά βηβιία βι. Μάγδα Μαιαθηάξε Παπαθψζηα, Ο Γεώξγηνο Γξνζίλεο πέξαλ ηεο ινγνηερλίαο, Αζήλαη, χιινγνο πξνο δηάδνζηλ σθειίκσλ βηβιίσλ, 2006, Βι. θαη Αληψλεο Μπελέθνο, «Γξεγφξηνο Ξελφπνπινο: ν ινγνηέρλεο παηδαγσγφο», ζην Γξεγόξηνο Ξελόπνπινο. Πελήληα ρξόληα από ην ζάλαην ελόο αζάλαηνπ ( ), Αζήλα, ΔΛΗΑ, 2003, Β.Γ. Αλαγλσζηφπνπινο, Ηδενινγία θαη παηδηθή ινγνηερλία, η. Α Αζήλα, Καζηαληψηεο, 2001, 122.

4 πύξγνο ηνπ Βνζπόξνπ απφ ηνλ Ξελφπνπιν ζην νκψλπκν αλαγλσζηηθφ γηα ηελ Δ ηάμε (1927). Καη ζηα δχν επηρεηξείηαη, κέζα απφ κηα γνεηεπηηθή αθήγεζε, λα δνζνχλ γλψζεηο θαη αμίεο, ζην πξψην γηα ηε δσή ζηελ αξραία Διιάδα, ζην δεχηεξν γηα ηε βπδαληηλή επνρή (θαη αληηζηνηρία ησλ πεξηφδσλ πνπ δηδάζθνληαη ζην κάζεκα ηεο ηζηνξίαο ηεο θάζε ηάμεο). Καη ηα δχν ζπκπιέθνπλ νκαιά ηελ ηδησηηθή δσή κε ηε δεκφζηα, ρσξίο θαλαηηζκφ θαη εζληθέο εμάξζεηο. Δθηφο απφ ηα αλαγλσζηηθά - λνπβέιεο έρνπκε ηα γλσζηά ζε φινπο καο αλζνιφγηα πνπ πεξηιακβάλνπλ θείκελα πνιιψλ ζπγγξαθέσλ, ηα αλαγλσζηηθά πνπ πεξηιακβάλνπλ πνιιά κηθξά απηνηειή θείκελα ηνπ ίδηνπ ζπγγξαθέα θαη ηέινο ηα αιθαβεηάξηα. Απφ ηα είδε απηά, ηα θνηλά αλζνιφγηα είλαη πην δχζθνιν λα θξηζνχλ σο πξνο ηε ζπκβνιή ηνπ ινγνηέρλε πνπ ηα δεκηνχξγεζε, δηφηη απηφο ιεηηνπξγεί φρη σο ζπγγξαθέαο αιιά σο αλζνιφγνο πνπ ππνρξενχηαη λα ππαθνχζεη ζε εληειψο πεξηνξηζηηθέο πξνδηαγξαθέο. Χαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα είλαη ην αλζνιφγην κε ην νπνίν εηζήρζε ε Νενειιεληθή Γξακκαηεία γηα πξψηε θνξά ζηελ ειιεληθή εθπαίδεπζε: Σα Νενειιεληθά Αλαγλώζκαηα πξνο ρξήζηλ ηωλ ειιεληθώλ ζρνιείωλ (1884) ησλ Γ. Γξνζίλε θαη Γ. Καζδφλε. Σα πεδά ηνπ θείκελα είλαη ηζηνξηθά θαη φρη ινγνηερληθά, ελψ φια, πνηήκαηα θαη πεδά, πξνέξρνληαη απφ ηελ θαλαξηψηηθε, αζελατθή ζρνιή. Πνχ βξίζθεηαη ν ινγνηέρλεο Γξνζίλεο ζ απηφ ην αλζνιφγην; Σα ραξαθηεξηζηηθά ηεο δηθήο ηνπ ινγνηερλίαο δελ έρνπλ θακηά ζρέζε κε απηφ, έλαο νπνηνζδήπνηε ζνβαξφο ιφγηνο ηεο επνρήο ζα κπνξνχζε λα ην είρε ζπληάμεη. ηελ θαηεγνξία απηή έρεη δηαπξέςεη ν Παχινο Νηξβάλαο ν νπνίνο, πάληνηε κε πνιπκειείο ζπγγξαθηθέο νκάδεο παηδαγσγψλ θαη εθπαηδεπηηθψλ, έβαιε ηελ ππνγξαθή ηνπ ζε νθηψ αλζνιφγηα, ηεο δεκνηηθήο θαη ηεο θαζαξεχνπζαο, ησλ κεηαξξπζκίζεσλ αιιά θαη ηεο κεηαμηθήο δηθηαηνξίαο. Δίλαη θαλεξφ πσο πξφθεηηαη γηα έλαλ ιφγην, αθνζησκέλν νπσζδήπνηε ζηελ ππφζεζε ηνπ ζρνιηθνχ βηβιίνπ, ν νπνίνο, φκσο, κφλνλ νξηαθά κπνξεί λα ζπγθαηαιερζεί ζηελ νκάδα ησλ ινγνηερλψλ ζπγγξαθέσλ αλαγλσζηηθψλ. Με ηελ πάξνδν ησλ ρξφλσλ ηα αλζνιφγηα εθζπγρξνλίδνληαη ζε ζρέζε κε ην πξψην ηνπ Γξνζίλε, πεξηιακβάλνπλ θπξίσο ινγνηερληθά θείκελα ηεο γεληάο ηνπ 80 ελψ δεκηνπξγνχλ ζηαδηαθά έλα ζηαζεξφ πξνθίι, απηφ πνπ γλσξίζακε φινη σο καζεηέο, κε ηηο ίδηεο αμίεο, ηα ίδηα πνιιέο θνξέο θείκελα λα επαλέξρνληαη, έηζη ψζηε λα είλαη πνιχ δχζθνιν, θαη πάλησο φρη ηεο ψξαο, λα θάλεη θαλείο δηαθξίζεηο αλάκεζά ηνπο. Ηδηαίηεξνο ιφγνο πξέπεη λα γίλεη γηα ηα δχν αιθαβεηάξηα, δηφηη έρεη ελδηαθέξνλ ε ζχγθξηζε αλάκεζα ζην δηάζεκν Αιθαβεηάξη κε ηνλ ήιην ησλ Γ. Αλδξεάδε, Α. Γεικνχδνπ, Π. Νηξβάλα, Ε. Παπαλησλίνπ, Μ. Σξηαληαθπιιίδε (1919) 9 θαη ην Αιθαβεηάξην ηεο Γαιάηεηαο Καδαληδάθε ηνπ Απφ ινγνηερληθή άπνςε ινηπφλ, ζην πξψην έρνπκε κηα εληαία αθήγεζε πνπ αλαπαξηζηά ηε δσή ησλ παηδηψλ κηαο νηθνγέλεηαο κε ράξε θαη δσληάληα πνπ κπνξεί λα πξνθαιέζεη ην ελδηαθέξνλ θαη επνκέλσο θίλεηξν γηα αλάγλσζε ζηα παηδηά ελψ ζην δεχηεξν έρνπκε ιέμεηο θαη ζπιιαβέο ζηελ θνξπθή ηεο ζειίδαο πνπ αθνινπζνχληαη απφ αθειή πνηεκαηάθηα. Αξθεί κφλν λα ζεκεηψζνπκε πφζε ζεκαζία δίλνπλ ζήκεξα νη εηδηθνί ζην φηη ε πξψηε αλάγλσζε θαη γξαθή πξέπεη λα καζαίλεηαη κε θείκελα πνπ έρνπλ πινχζηα, ελδηαθέξνληα λνήκαηα. Σειηθά, ηα αλαγλσζηηθά ηεο έθζεζεο κάο έθεξαλ, ην θαζέλα κε ηνλ ηξφπν ηνπ, κπξνζηά ζηα κεγάια πξνβιήκαηα ηεο ζρέζεο ηεο ινγνηερλίαο κε ην ζρνιείν. Πάληνηε, ζε φιεο ηηο επνρέο θαη ζηηο πξννδεπηηθφηεξεο κεηαξξπζκίζεηο, ην πξψην κέιεκα ησλ ζπγγξαθέσλ ζρνιηθψλ βηβιίσλ, είηε είλαη ινγνηέρλεο είηε φρη, είλαη ηη πξέπεη λα δηδαρζεί. Απηφ έξρεηαη ζπλήζσο λα ην ππνδείμεη ν παηδαγσγφο ζην 9 Σν εμέδσζε κε επηκέιεηα θαη εθηελή εηζαγσγή, ν Αιέμεο Γεκαξάο, βι. ζεκ. 4.

5 ινγνηέρλε ν νπνίνο, ζηε ζπλέρεηα, ζα θάλεη φ,ηη θαιχηεξν κπνξεί, αλάινγα κε ηηο ηθαλφηεηέο ηνπ αιιά θαη αλάινγα κε ηε βηαζχλε πνπ πνιιέο θνξέο ελέρεη ε ζπγγξαθή ησλ ζρνιηθψλ βηβιίσλ. Μεξηθέο θνξέο, ζπαληφηαηα, κπνξεί απηφ ην πεξηνξηζηηθφ πιαίζην λα επηηξέςεη ηε δεκηνπξγία ζρεηηθά θαιψλ ινγνηερληθψλ θεηκέλσλ. ε θακηά πεξίπησζε πάλησο, ηα αλαγλσζηηθά ησλ ινγνηερλψλ δε κπνξνχλ λα ηθαλνπνηήζνπλ ηηο απαηηήζεηο κηαο νινθιεξσκέλεο αηζζεηηθήο θαη ινγνηερληθήο εθπαίδεπζεο.