Ζ ΑΝΣΗΛΖΦΖ ΚΑΗ Ζ ΤΜΒΟΤΛΔΤΣΗΚΖ ΠΑΡΔΜΒΑΖ ΣΟΤ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟΤ ΣΖ ΠΡΧΣΟΒΑΘΜΗΑ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΓΤΡΧ ΑΠΟ ΣΟ ΥΟΛΗΚΟ ΔΚΦΟΒΗΜΟ (BULLYING) Δηξήλε Ν. Βεγηάλλε (Α.Μ.

Transcript

1 ρνιηθφο Δθθνβηζκφο θαη Δθπαηδεπηηθφο 1 Τπέξηηηινο: ρνιηθφο Δθθνβηζκφο θαη Δθπαηδεπηηθφο Ζ ΑΝΣΗΛΖΦΖ ΚΑΗ Ζ ΤΜΒΟΤΛΔΤΣΗΚΖ ΠΑΡΔΜΒΑΖ ΣΟΤ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟΤ ΣΖ ΠΡΧΣΟΒΑΘΜΗΑ ΔΚΠΑΗΓΔΤΖ ΓΤΡΧ ΑΠΟ ΣΟ ΥΟΛΗΚΟ ΔΚΦΟΒΗΜΟ (BULLYING) Δηξήλε Ν. Βεγηάλλε (Α.Μ. 239) Παλεπηζηήκην Παηξψλ Παηδαγσγηθφ Σκήκα Γεκνηηθήο Δθπαίδεπζεο Γηπισκαηηθή Δξγαζία πνπ ππνβάιιεηαη ζηα πιαίζηα ηνπ Μεηαπηπρηαθνχ Πξνγξάκκαηνο πνπδψλ ηνπ Π.Σ.Γ.Δ. Παηξψλ Καηεχζπλζε: Αλάπηπμε θαη πκβνπιεπηηθή ηεο ηαδηνδξνκίαο Ηνχληνο 2011

2 ρνιηθφο Δθθνβηζκφο θαη Δθπαηδεπηηθφο 2 Π Η Ν Α Κ Α Π Δ Ρ Η Δ Υ Ο Μ Δ Ν Χ Ν Πξόινγνο 4 Πεξίιεςε 5 Abstract 6 Κεθάιαην 1 ν : Σν Φαηλόκελν ηνπ Δθθνβηζκνύ (Bullying) Δλλνηνινγηθή Απνζαθήληζε ηνπ ξνπ «ρνιηθφο Δθθνβηζκφο» (Bullying) Μνξθέο ηνπ ρνιηθνχ Δθθνβηζκνχ (Bullying) Αηηίεο θαη πλέπεηεο ηνπ ρνιηθνχ Δθθνβηζκνχ (Bullying) Υαξαθηεξηζηηθά Θχηε Θχκαηνο «Απηφπησλ Μαξηχξσλ» Θχηεο Γξάζηεο Θχκαηα Απηφπηεο Μάξηπξεο Παξηζηάκελνη 26 ΒΗΒΛΗΟΓΡΑΦΗΚΖ ΑΝΑΚΟΠΖΖ Κεθάιαην 2 ν : Ο ρνιηθόο Δθθνβηζκόο (Bullying) σο Δξεπλεηηθό Εήηεκα Γηεζλείο έξεπλεο ζρεηηθά κε ηε ζπρλφηεηα θαη ηνπο παξάγνληεο πνπ 30 επεξεάδνπλ ηελ εκθάληζε ηνπ εθθνβηζκνχ (bullying) ζην ζρνιηθφ ρψξν 2.2. Διιεληθέο έξεπλεο ζρεηηθά κε ην θαηλφκελν ηνπ εθθνβηζκνχ (bullying) ζην 35 ζρνιηθφ ρψξν Κεθάιαην 3 ν : Ζ πκβνπιεπηηθή Γξάζε ηνπ Δθπαηδεπηηθνύ ζε Θέκαηα 38 ρνιηθνύ Δθθνβηζκνύ (Bullying) 3.1. Ζ πκβνπιεπηηθή ζην πιαίζην ηεο Πξσηνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο θαη ν 38 Ρφινο ηνπ Γαζθάινπ 3.2. Σν Θεσξεηηθφ Τπφβαζξν ηεο πκβνπιεπηηθήο ζην Γεκνηηθφ ρνιείν γηα 44 ηελ Αληηκεηψπηζε ηνπ Δθθνβηζκνχ (Bullying) 3.3. πλνπηηθή Παξνπζίαζε Πξνγξακκάησλ Παξέκβαζεο ζε Θέκαηα 50 Δθθνβηζκνχ (Bullying) ζην ρνιηθφ Υψξν 3.4. ρνιηθέο Μνλάδεο θαη Πνιηηηθέο Απνηειεζκαηηθήο Αληηκεηψπηζεο ηνπ 56 Δθθνβηζκνχ (Bullying) 3.5. Ο Ρφινο ησλ Δθπαηδεπηηθψλ θαη νη ηξαηεγηθέο Παξέκβαζήο ηνπο ζε 61 Θέκαηα Δθθνβηζκνχ (Bullying) Κεθάιαην 4 ν : Αλαζθόπεζε θαη Θεσξεηηθή Θεκειίσζε ηεο Έξεπλαο 68 Κεθάιαην 5 ν : Μεζνδνινγία Έξεπλαο θνπφο ηεο Έξεπλαο Δξεπλεηηθά Δξσηήκαηα Δξεπλεηηθέο Τπνζέζεηο 70

3 ρνιηθφο Δθθνβηζκφο θαη Δθπαηδεπηηθφο Μέζνδνο Έξεπλαο Γείγκα ηεο Έξεπλαο Γηαδηθαζία Γηεμαγσγήο ηεο Έξεπλαο 74 α) Σν Δξσηεκαηνιφγην 74 β) Ζ πλέληεπμε Δπεμεξγαζία Αλάιπζε ησλ Γεδνκέλσλ 82 Α) Σα Δξσηεκαηνιφγηα 83 Β) Οη πλεληεχμεηο Δγθπξφηεηα Αμηνπηζηία ηεο Έξεπλαο 89 Κεθάιαην 6 Ο : Απνηειέζκαηα ηεο Έξεπλαο Σα εξσηεκαηνιφγηα Οη πλεληεχμεηο 125 Κεθάιαην 7 ν : πκπεξάζκαηα πδήηεζε 154 Σειηθέο θέςεηο Πξνηάζεηο 167 Βηβιηνγξαθία 173 Παξάξηεκα Α: Σα εξεπλεηηθά Δξγαιεία 177 Α1. Σν Δξσηεκαηνιφγην 177 Α2. Ζ πλέληεπμε 181 Παξάξηεκα Β: Πίλαθεο Απνηειεζκάησλ ηεο Έξεπλαο 183 Παξάξηεκα Γ: Γηαγξάκκαηα ηεο Έξεπλαο 191 Καηάινγνο Πηλάθσλ 202 Καηάινγνο Γηαγξακκάησλ 205

4 ρνιηθφο Δθθνβηζκφο θαη Δθπαηδεπηηθφο 4 Πξόινγνο Ζ εξγαζία απηή, κε ηίηιν «Ζ Αληίιεςε θαη ε πκβνπιεπηηθή Παξέκβαζε ηνπ Δθπαηδεπηηθνχ ηεο Πξσηνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο γχξσ απφ ην ρνιηθφ Δθθνβηζκφ (Bullying)», πξαγκαηνπνηήζεθε ζηα πιαίζηα ηνπ Μεηαπηπρηαθνχ Πξνγξάκκαηνο πνπδψλ ηνπ Παηδαγσγηθνχ Σκήκαηνο Γεκνηηθήο Δθπαίδεπζεο ζηελ θαηεχζπλζε ηεο Αλάπηπμεο θαη πκβνπιεπηηθήο ηεο ηαδηνδξνκίαο, κε επηβιέπνληα θαζεγεηή ηνλ θ.. Κξίβα. Ζ ζεκαηηθή ηεο αληιείηαη απφ ην ρψξν ηεο Πξσηνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο θαη, εηδηθφηεξα, απφ ηε γεληθφηεξε ζηάζε θαη παξνπζία ηνπ εθπαηδεπηηθνχ ζρεηηθά κε έλα θαηλφκελν πνπ ιακβάλεη φιν θαη επξχηεξεο δηαζηάζεηο, ην ζρνιηθφ εθθνβηζκφ (bullying). Σν πξψην κέξνο ηεο παξνχζαο κειέηεο (Κεθάιαηα 1 4) πξνζεγγίδεη ην ζρνιηθφ εθθνβηζκφ παξνπζηάδνληαο ηα ηζρχνληα δεδνκέλα ηφζν ζε ζεσξεηηθφ φζν θαη ζε πξαθηηθφ επίπεδν. Έπεηηα, επηρεηξείηαη ε ζθηαγξάθεζε ηνπ ζχγρξνλνπ εθπαηδεπηηθνχ σο ζπκβνχινπ θαη ε ζχλδεζε ηεο πκβνπιεπηηθήο κε ηνλ εθθνβηζκφ. ην δεχηεξν κέξνο (Κεθάιαηα 5 7) αλαιχεηαη δηεμνδηθά ε δηαδηθαζία δηεμαγσγήο ηεο έξεπλαο θαη παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα θαη ηα ζπκπεξάζκαηά ηεο, ελψ αθνινπζνχλ θαη ζρεηηθέο πξνηάζεηο. Σέινο, θαηαηίζεηαη ην Παξάξηεκα, φπνπ ππάξρεη ην εξσηεκαηνιφγην ηεο έξεπλαο, νη άμνλεο ησλ ζπλεληεχμεσλ θαη νη Πίλαθεο θαη ηα Γηαγξάκκαηα πνπ παξνπζηάδνπλ ηα απνηειέζκαηα ηεο κειέηεο. ην ζεκείν απηφ, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ζεξκά ηνλ επηβιέπνληα θαζεγεηή κνπ, θ.. Κξίβα γηα ηελ πνιχηηκε βνήζεηά ηνπ, ηνπο θαζεγεηέο ηεο ηξηκεινχο επηηξνπήο, θθ.. Βαζηιφπνπιν θαη Η. Γεκάθν γηα ηε ζηήξημε θαη ηηο ζπκβνπιέο ηνπο, φπσο θαη φινπο ηνπο εθπαηδεπηηθνχο πνπ ζπλέβαιαλ ζηελ πξαγκαηνπνίεζε ηεο έξεπλαο απηήο.

5 ρνιηθφο Δθθνβηζκφο θαη Δθπαηδεπηηθφο 5 Πεξίιεςε Ο ζρνιηθφο εθθνβηζκόο, ή αιιηψο ζπκαηνπνίεζε (bullying), σο κία κνξθή ζσκαηηθήο, ιεθηηθήο ή θνηλσληθήο επηζεηηθφηεηαο, είλαη ε πιένλ δηαδεδνκέλε κνξθή επηζεηηθήο ζπκπεξηθνξάο ζην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ. Πξφθεηηαη γηα έλα θαηλφκελν πνιππξηζκαηηθφ, θαζψο νθείιεηαη ζε πιεζψξα παξαγφλησλ, έρεη πνιιέο ζπλέπεηεο θαη εκπιέθεη έλα κεγάιν αξηζκφ πξνζψπσλ. Δμαηηίαο απηνχ, απνηειεί έλα πεδίν πνπ ζπγθεληξψλεη ζπλερψο απμαλφκελν ελδηαθέξνλ ζε εξεπλεηηθφ επίπεδν παγθνζκίσο. Δδψ, ινηπφλ, θαιείηαη ην ζρνιείν, σο ζεζκφο, θαη ν εθπαηδεπηηθφο, σο ν βαζηθφηεξνο «εθπξφζσπφο» ηνπ, λα αλαδείμνπλ ηε ζεκαζία θαη ηνλ ηξφπν ηεο παξέκβαζήο ηνπο γηα ηελ απνηειεζκαηηθή αληηκεηψπηζε ηνπ θαηλνκέλνπ. ε απηφ πξέπεη λα πξνζηεζεί θαη ην εξψηεκα θαηά πφζν δχλαηαη ε πκβνπιεπηηθή, σο έλαο θιάδνο πνπ κπνξεί θαη πξέπεη λα έρεη εθαξκνγή ζην ζχγρξνλν ζρνιείν, λα δηαδξακαηίζεη θάπνην ξφιν θαηά ηε δηάξθεηα ηεο παξέκβαζεο απηήο. Ζ παξνχζα εξγαζία δηεξεπλά ηνλ ηξφπν, κε ηνλ νπνίν νη εθπαηδεπηηθνί ηεο Πξσηνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο αληηιακβάλνληαη ηηο δηαζηάζεηο θαη ηηο δηάθνξεο πηπρέο ηνπ θαηλνκέλνπ ηνπ ζρνιηθνχ εθθνβηζκνχ, ην πψο θαηαλννχλ ην ζπκβνπιεπηηθφ ηνπο ξφιν θαη, ηέινο, ην θαηά πφζν εληάζζνπλ ζηξαηεγηθέο ηεο ζπκβνπιεπηηθήο ζηελ παξέκβαζή ηνπο ζην θαηλφκελν ηνπ ζρνιηθνχ εθθνβηζκνχ. Λέμεηο θιεηδηά: ζρνιηθφο εθθνβηζκφο, ζπκβνπιεπηηθή, εθπαηδεπηηθφο

6 ρνιηθφο Δθθνβηζκφο θαη Δθπαηδεπηηθφο 6 Abstract Bullying, also called victimization, as a form of corporal, verbal or social hostility, is considered as the most popular type of aggressive attitude in school. It is a multidimensional phenomenon, due to the fact that it is caused by a variety of factors, has many consequences and involves a large number of people. As a result, it is a phenomenon that gradually interests the global scientific community. At this point, the school, as an institution, and the teacher, as its most basic representative, need to designate the importance and the way to intervene effectively, in order to face this phenomenon. It must also be considered in what way can counseling, as a sector that can and has to be implemented in the contemporary school, play a role during this intervention. The present study investigates the way teachers of Primary Schools perceive the different aspects of bullying, how they realize their consulting role and, finally, which strategies of counseling do they include during their intervention at the phenomenon of bullying. Key words: bullying, counseling, teacher

7 ρνιηθφο Δθθνβηζκφο θαη Δθπαηδεπηηθφο 7 Κεθάιαην 1 ν : Σν Φαηλόκελν Σνπ Δθθνβηζκνύ (Bullying) 1.1. Δλλνηνινγηθή Απνζαθήληζε ηνπ Όξνπ «ρνιηθόο Δθθνβηζκόο» (Bullying) Δίλαη αλακθηζβήηεην γεγνλφο πσο ε θνηλσλία απνηειεί έλα δπλακηθφ θαη δηαξθψο κεηαιιαζζφκελν ζχζηεκα, ην νπνίν επεξεάδεη θαη επεξεάδεηαη απφ ηα κέιε ηεο. Οη άλζξσπνη πνπ εληάζζνληαη κέζα ζε έλα θνηλσληθφ ζχλνιν βξίζθνπλ πνιινχο θαη δηαθνξεηηθνχο ηξφπνπο ζθέςεο θαη έθθξαζεο, κε έλαλ απφ απηνχο λα είλαη θαη ε ειεχζεξε βία θαη επηζεηηθφηεηα. Δίλαη επφκελν, ινηπφλ, νη δνκέο θαη ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο θνηλσλίαο, φπσο ελ πξνθεηκέλσ ε βία θαη ε επηζεηηθφηεηα, λα εκθαλίδνληαη ζε κηθξφηεξα ή κεγαιχηεξα πνζνζηά κέζα ζην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ, ην νπνίν ζεσξείηαη πξσηνγελήο θνξέαο θνηλσληθνπνίεζεο ηνπ αηφκνπ. Ζ ζρνιηθή βία θαη επηζεηηθφηεηα κπνξεί λα γίλεη θαηαλνεηή σο έλα πεδίν «αληηθνηλσληθψλ» ζπκπεξηθνξψλ ζην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ, θπκαηλφκελσλ απφ ηελ αληίζεζε θαη ηνλ εθθνβηζκφ κέρξη ηηο επηζέζεηο. (Βαζηιείνπ, ρ.ε.) Ζ παξνχζα εξγαζία εμεηδηθεχεη ζε κία κνξθή ζρνιηθήο βίαο, ε νπνία εμαπιψλεηαη ξαγδαία ζηα ζρνιεία, ην ζρνιηθφ εθθνβηζκφ. Ο ζρνιηθφο εθθνβηζκόο, ή αιιηψο ζπκαηνπνίεζε (bullying), σο κία κνξθή ζσκαηηθήο, ιεθηηθήο ή θνηλσληθήο επηζεηηθφηεηαο, είλαη ε πιένλ δηαδεδνκέλε κνξθή επηζεηηθήο ζπκπεξηθνξάο ζην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ, ή, θαη γεληθφηεξα, ζε ρψξνπο νκαδηθήο ζπκβίσζεο. Παξάιιεια, απνηειεί έλα θαηλφκελν πνπ ζπγθεληξψλεη ζπλερψο απμαλφκελν ελδηαθέξνλ ζε εξεπλεηηθφ επίπεδν παγθνζκίσο. Αλ ζα ζέιακε λα πξνζεγγίζνπκε ελλνηνινγηθά ηνλ φξν ηνπ bullying, ζα ιέγακε φηη έλαο καζεηήο εθθνβίδεηαη ή ζπκαηνπνηείηαη φηαλ «εθηίζεηαη επαλεηιεκκέλα θαη γηα αξθεηφ ρξνληθφ δηάζηεκα ζε αξλεηηθέο πξάμεηο άιινπ ή άιισλ καζεηψλ, πνπ εθδειψλνληαη σο κνξθέο βίαηεο ή επηζεηηθήο ζπκπεξηθνξάο». (Σζηάληεο, 2008, ζει. 1) Σν bullying είλαη κία «θαηάρξεζε» ζηα ρέξηα ησλ δξαζηψλ πνπ αιιάδεη κνξθέο αλάινγα κε ηελ ειηθία.

8 ρνιηθφο Δθθνβηζκφο θαη Δθπαηδεπηηθφο 8 Φπζηθά, ε έλλνηα ηεο ζπκαηνπνίεζεο δελ είλαη εχθνιν λα νξηζηεί κε αθξίβεηα, αθνχ είλαη ιεπηά ηα φξηά ηεο ζε ζρέζε κε άιιεο κνξθέο επηζεηηθήο ζπκπεξηθνξάο. Καηά θαηξνχο θαη έπεηηα απφ ζρεηηθέο κειέηεο εξεπλεηψλ (Askew, Bowers, Smith & Binney, Herbert, Tattum, 1989, αληίζηνηρα γηα θάζε νξηζκφ πνπ αθνινπζεί), φπσο αλαθέξνληαη απφ ηνλ Lee (2006) θαη θαηαγξάθνληαη παξαθάησ, έρεη δνζεί πιήζνο νξηζκψλ ηνπ bullying, νη νπνίνη ην ζεσξνχλ σο: έλα ζπλερέο ηεο ζπκπεξηθνξάο πνπ πεξηιακβάλεη ηελ πξνζπάζεηα λα επηβιεζεί δχλακε θαη θπξηαξρία έλαληη θάπνηνπ άιινπ, κία ζπζηεκαηηθή θαη επαλαιακβαλφκελε πξάμε πνπ εκπεξηθιείεη κία πνηθηιία επηβιαβψλ δξάζεσλ, φπσο ηα παξαηζνχθιηα, ηνλ θνηλσληθφ απνθιεηζκφ, ηελ αξπαγή ή θαηαζηξνθή πξνζσπηθψλ αληηθεηκέλσλ, ην ρηχπεκα θαη ην ζπξψμηκν, έλαλ ηξφπν λα είζαη ζθιεξφο θαη απαίζηνο απέλαληη ζε έλα παηδί ή κία νκάδα παηδηψλ, ηα/ηα νπνίν/-α κπνξεί λα ζεσξήζεη/-νπλ απηή ηε ζπκπεξηθνξά ληξνπηαζηηθή, ηαπεηλσηηθή, επηδήκηα θαη λα ηξνκνθξαηεζνχλ απφ απηή, κία εζθεκκέλε θαη ζπλεηδεηή επηζπκία λα πιεγψζεηο ηνλ άιιν θαη λα ηνλ θαηαπηέζεηο, πνπ κπνξεί λα είλαη είηε πεξηζηαζηαθή θαη βξαρχρξνλε είηε ζπρλή θαη καθξάο δηάξθεηαο. Ο φξνο ηνπ bullying, επνκέλσο, πεξηθιείεη πξάμεηο παξαβαηηθνχ ραξαθηήξα, νη νπνίεο ηεινχληαη απφ αλειίθνπο ελαληίνλ αλειίθσλ θαη έρνπλ επαλαιακβαλφκελν ραξαθηήξα. Καηά ηε δηάξθεηα ησλ παξαβαηηθψλ απηψλ πξάμεσλ, ν πην δπλαηφο αλήιηθνο, ή ε πην δπλαηή νκάδα αλειίθσλ, επηηίζεηαη / πξνζβάιιεη ην ιηγφηεξν δπλαηφ αλήιηθν ή ηε ιηγφηεξν δπλαηή νκάδα αλειίθσλ. Τπάξρεη, δειαδή, ε ρξήζε απφ θάπνηνλ ηεο δχλακεο ή ηεο ππεξέρνπζαο θαηάζηαζήο ηνπ, πξνθεηκέλνπ λα εθθνβίζεη, λα βιάςεη ή λα ηαπεηλψζεη θάπνηνλ άιιν. (ππξφπνπινο, 2008)

9 ρνιηθφο Δθθνβηζκφο θαη Δθπαηδεπηηθφο 9 ην ζεκείν απηφ ζα ήηαλ ρξήζηκν λα γίλεη έλαο δηαρσξηζκφο κεηαμχ ηεο επηζεηηθήο ζπκπεξηθνξάο, ε νπνία ιακβάλεη ρψξα φηαλ θάπνηνο ζθνπεχεη λα πιεγψζεη θάπνηνλ, θαη ηεο εθθνβηζηηθήο ζπκπεξηθνξάο, πνπ ζεσξείηαη ππνθαηεγνξία ηεο επηζεηηθήο ζπκπεξηθνξάο θαη, θαηά ηε δηάξθεηα ηεο νπνίαο, νη επηζεηηθέο πξάμεηο ζπκβαίλνπλ αλά ηαθηά ρξνληθά δηαζηήκαηα θαη ζε πεξηπηψζεηο πνπ ππάξρεη «αληζνξξνπία» δχλακεο κεηαμχ ηνπ ζχηε θαη ηνπ ζχκαηνο. Δλ ζπγθξίζεη κε ην θαηλφκελν ηεο βίαο, ν εθθνβηζκφο ραξαθηεξίδεηαη απφ αληζφηεηα δχλακεο, ελψ νη πεξηπηψζεηο βίαηεο ζπκπεξηθνξάο ιακβάλνπλ ρψξα κεηαμχ αηφκσλ κε «ίζε» δχλακε. (Rigby, 2005) Απηφ είλαη ην πξψην θχξην γλψξηζκα ηνπ bullying, θαζψο απηή ε δχλακε ελδέρεηαη λα πεγάδεη απφ ηελ «ππεξνρή» α) ζε ζσκαηηθή δηάπιαζε θαη ζε κέγεζνο, β) ζηελ θνηλσληθή ηάμε, γ) ζην πιήζνο ηεο νκάδαο ησλ δξαζηψλ (ζηελ πεξίπησζε πνπ πνιιά άηνκα εθθνβίδνπλ έλα θαη κφλν άηνκν), δ) ζηε ιεθηηθή έθθξαζε, κέζσ ηεο νπνίαο κπνξεί ην άηνκν λα απεηιήζεη ή λα πιεγψζεη ηνπο άιινπο θαη ε) ζε θχξνο, θαζψο κε απηφ επηηπγράλεηαη ε επηβνιή έλαληη ησλ άιισλ. Σν δεχηεξν ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ bullying αθνξά ζην φηη ην θαηλφκελν απηφ εκθαλίδεη επαλαιεςηκφηεηα κέζα ζην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ, αθνχ παξαηεξείηαη κία παγίσζε ησλ ξφισλ ησλ δξαζηψλ θαη ησλ ζπκάησλ. (Rigby, Craig, Pepler & Blais, 2007) Με βάζε ηα πξναλαθεξζέληα, ην θαηλφκελν ηνπ bullying ζεκειηψλεηαη κε ηε βνήζεηα ζπγθεθξηκέλσλ φξσλ, νη νπνίνη, ηαπηφρξνλα, απνηεινχλ ραξαθηεξηζηηθά γλσξίζκαηά ηνπ. Οη φξνη απηνί είλαη νη εμήο: Πξόζεζε: Σν ήζειε ν δξάζηεο; Ζ πξφζεζε εζηηάδεη ζηα θίλεηξα. κσο, νη δξάζηεο ζπλήζσο αλαθέξνπλ πσο δελ είραλ ζθνπφ λα πξνθαιέζνπλ πφλν θαη, ζε θάπνηεο πεξηπηψζεηο, απηφ ελδέρεηαη λα είλαη αιήζεηα, αιιά απηφ πνπ ζέινπλ λα πεηχρνπλ είλαη ην λα θεξδίζνπλ ην ζαπκαζκφ ή ην θχξνο κέζσ ησλ πξάμεψλ ηνπο. Ζ

10 ρνιηθφο Δθθνβηζκφο θαη Δθπαηδεπηηθφο 10 ζεκαζία ηεο πξφζεζεο ζε νπνηνδήπνηε επεηζφδην bullying δελ κπνξεί λα παξαβιεθζεί, φπσο, επίζεο, θαη ε επηξξνή πνπ απηφ έρεη πάλσ ζην άηνκν. Πόλνο: Σν πεξηζηαηηθό πξνθάιεζε ζσκαηηθό, ςπρνινγηθό ή ζπλαηζζεκαηηθό πόλν; Ζ επζχλε ηνπ ραξαθηεξηζκνχ κίαο πξάμεο σο επίπνλεο πέθηεη πάλσ ζηα ζχκαηα. Δλψ ε πξφζεζε λα πξνθιεζεί πφλνο κπνξεί λα ππάξρεη ζην κπαιφ ησλ δξαζηψλ, ε επηβεβαίσζε ελφο πεξηζηαηηθνχ bullying κπνξεί λα επηηεπρζεί κφλν αλ ην ζχκα ζεσξήζεη φηη ην ζπκβάλ απηφ πξνθάιεζε θφβν, άγρνο ή πφλν. Παξά ην γεγνλφο φηη πνιιή έκθαζε δίλεηαη ζην ηη ζπλέβε, δειαδή ζηελ ίδηα ηελ πξάμε, πξέπεη λα ππνινγίδεηαη εμίζνπ θαη ην απνηέιεζκα απηήο ηεο πξάμεο, δειαδή ν αληίθηππφο ηεο. Δπαλαιεςηκόηεηα: Σν ζπκβάλ επαλαιακβάλεηαη ζε ηαθηά ρξνληθά δηαζηήκαηα; Ζ ζπρλφηεηα ησλ πεξηζηαηηθψλ κπνξεί λα απνηειέζεη έλαλ παξάγνληα κέηξεζεο ηεο ζνβαξφηεηαο ηεο θαηάζηαζεο. Ο Byrne, φπσο αλαθέξεηαη απφ ηνλ Lee (2006), ηνλίδεη πσο ην bullying κπνξεί λα δηαξθέζεη εβδνκάδεο, κήλεο, αθφκε θαη ρξφληα, αιιά δελ πεξηιακβάλεη κεκνλσκέλα πεξηζηαηηθά. Γηάξθεηα: Πόζν θαηξό ζπκβαίλεη; Ζ δηάξθεηα θαη ε επαλαιεςηκφηεηα κνηάδνπλ πνιχ ζηελά ζπλδεδεκέλεο έλλνηεο, θαζψο, γηα λα επαλαιεθζεί έλα πεξηζηαηηθφ, θάπνην ρξνληθφ δηάζηεκα ζα πξέπεη λα πεξάζεη πξψηα. Οη έξεπλεο ησλ Lowenstein (1978) θαη La Fontaine (1991), φπσο αλαθέξνληαη απφ ηνλ Lee (2006), έξρνληαη ζε αληίζεζε κεηαμχ ηνπο, ζρεηηθά κε ηελ έλλνηα ηεο δηάξθεηαο ηνπ bullying. Απφ ηε κία πιεπξά, ε πξψηε κειέηε ζέηεη σο φξην δηάξθεηαο ησλ πεξηζηαηηθψλ ηνχο έμη κήλεο, πξνθεηκέλνπ λα ζεσξεζνχλ σο bullying, ελψ ε δεχηεξε κειέηε θαηέιεγε ζην ζπκπέξαζκα πσο ν πφλνο πνπ ηα ζχκαηα ληψζνπλ εμαηηίαο ηνπ εθθνβηζκνχ πνπ πθίζηαληαη δελ πξνθχπηεη απαξαίηεηα απφ δξάζεηο πνπ δηαξθνχζαλ πνιχ θαηξφ.

11 ρνιηθφο Δθθνβηζκφο θαη Δθπαηδεπηηθφο 11 Γύλακε: Γηαηί ηα παηδηά ρξεηάδνληαη λα εθθνβίζνπλ; Ζ έλλνηα ηεο δχλακεο είλαη θεληξηθή ζην ρψξν ηνπ bullying. Ζ ζσκαηηθή δηάπιαζε θαη δχλακε δελ είλαη νη κνλαδηθνί παξάγνληεο πνπ κπνξνχλ λα νδεγήζνπλ ζε αζπκκεηξία δχλακεο θαη λα επεξεάζνπλ ηελ ηζνξξνπία ηεο ζρέζεο, αιιά θαη άιινπ είδνπο παξάγνληεο, φπσο ην νηθνγελεηαθφ ππφβαζξν. Θα κπνξνχζε λα ππνζηεξηρηεί πσο ε δηαθνξά σο πξνο ηε δχλακε επηβνιήο ησλ παηδηψλ εθδειψλεηαη είηε κε άκεζν ηξφπν, κέζα απφ ηελ επαθή θαη ηελ επηθνηλσλία, είηε έκκεζα, κέζσ ηνπ θχξνπο πνπ εμαζθαιίδεηαη ζην θνηλσληθφ δίθηπν ηεο ηάμεο ή ηνπ ζρνιείνπ. Πξόθιεζε: Πξνθάιεζε ην ζύκα ηελ πξνζνρή ηνπ ζύηε; Πξφθεηηαη γηα έλαλ φξν ειάρηζηα ρξεζηκνπνηνχκελν θαηά ηηο κειέηεο, θαζψο ζεσξείηαη φηη ηα ζχκαηα δελ ηξαβνχλ ηελ πξνζνρή ηνπ ζχηε. Χζηφζν, ε έξεπλα ησλ Stephenson θαη Smith (1987), φπσο θαηαγξάθεηαη απφ ηνλ Lee (2006), έδεημε ηελ χπαξμε κηαο κηθξήο ππνθαηεγνξίαο ζπκάησλ πνπ πξνθαινχλ ηελ πξνζνρή ησλ άιισλ, ηα ιεγφκελα «πξνθιεηηθά ζύκαηα», ε νπνία εγείξεη εξσηήκαηα ζρεηηθά κε ηελ αλάζεζε επζπλψλ θαη θαηεγνξηψλ ζε πεξηζηαηηθά bullying. (Lee, 2006) 1.2. Μνξθέο ηνπ ρνιηθνύ Δθθνβηζκνύ (Bullying) Δίλαη πνιχ ζπρλφ θαηλφκελν ζηε βηβιηνγξαθία λα βξεζνχλ θαηαγεγξακκέλεο ιίζηεο κε ζπκπεξηθνξέο, ηηο νπνίεο ραξαθηεξίδνπλ σο «κνξθέο ηνπ bullying», φπσο ηα ρηππήκαηα, νη θσλέο ζηνπο άιινπο ή ν θνηλσληθφο απνθιεηζκφο ηνπο. Χζηφζν, ε θαηεγνξηνπνίεζε απηή ειινρεχεη θηλδχλνπο, αθνχ ην λα ρηππάο θάπνηνλ δελ ην θαζηζηά απηφκαηα πεξίπησζε bullying. Γηα παξάδεηγκα, έλα παηδί πνπ αληαπνδίδεη ζε έλα ζχηε ην ρηχπεκα ή ν απνθιεηζκφο ελφο παηδηνχ πνπ δελ μέξεη ζθάθη απφ ηελ αληίζηνηρε νκάδα δελ κπνξνχλ λα ραξαθηεξηζηνχλ σο κνξθέο ζπκαηνπνίεζεο.

12 ρνιηθφο Δθθνβηζκφο θαη Δθπαηδεπηηθφο 12 Μνιαηαχηα, είλαη ρξήζηκν λα ιάβνπκε ππφςε είδε ζπκπεξηθνξάο πνπ ζπλήζσο μερσξίδνπλ ζε επεηζφδηα bullying ζηα ζρνιεία. Ο εθθνβηζκφο (ή ζπκαηνπνίεζε) κπνξεί λα πάξεη δηάθνξεο κνξθέο, ηφζν άκεζεο, δειαδή «πξφζσπν κε πξφζσπν», φζν θαη έκκεζεο, δειαδή ρσξίο αληηπαξάζεζε, φπσο ζπκβαίλεη κε ηε δηάδνζε θεκψλ (Craig, Pepler & Blais, 2007). Καη πάιη, φκσο, ν δηαρσξηζκφο απηψλ ησλ κνξθψλ δελ είλαη εληαίνο θαη κνλνδηάζηαηνο, θαζψο παξαηεξείηαη δηάζηαζε απφςεσλ κεηαμχ ησλ εξεπλεηψλ. Ο Rigby (2008) παξαζέηεη ηνλ παξαθάησ Πίλαθα 1 δηαρσξίδνληαο ηηο άκεζεο θαη ηηο έκκεζεο κνξθέο bullying: Πίλαθαο 1: Άκεζεο θαη Έκκεζεο Μνξθέο Bullying Λεθηηθέο σκαηηθέο Μέζσ ρεηξνλνκηώλ Άκεζεο Πξνζβιεηηθά ιφγηα Παξαηζνχθιηα Δμεπηειηζκφο θιεξά πεηξάγκαηα ή ριεπαζκφο Δπηζέζεηο, θισηζηέο Φηχζηκν Ρίςε αληηθεηκέλσλ Υξήζε φπινπ Απεηιεηηθέο θηλήζεηο Δπίκνλεο καηηέο Έκκεζεο Παξαθίλεζε ηξίηνπ πξνζψπνπ λα πξνζβάιεη ή λα εθκεηαιιεπηεί θάπνηνλ Γηάδνζε άζρεκσλ θεκψλ Αλψλπκα ηειεθσλήκαηα Πξνζβιεηηθά θείκελα κελχκαηα ή επηζηνιέο Δζθεκκέλνο ή άδηθνο απνθιεηζκφο Αξπαγή θαη θξχςηκν πξνζσπηθψλ αληηθεηκέλσλ Δπαλεηιεκκέλε απνζηξνθή ηνπ πξνζψπνπ ή ηνπ βιέκκαηνο ψζηε λα θαλεξσζεί φηη θάπνηνο είλαη αλεπηζχκεηνο (Rigby, 2008, ζει. 26) Δπίζεο, ζχκθσλα κε ηνλ Rigby (2008), ην bullying θάπνηεο θνξέο πξνζδηνξίδεηαη κε βάζε ζπγθεθξηκέλνπο ηνκείο, φπσο: α) θπιεηηθόο εθθνβηζκόο, φηαλ θαηεπζχλεηαη ζε θάπνηνλ εμαηηίαο ηεο θπιεηηθήο ηνπ ηαπηφηεηαο, β) ζεμνπαιηθόο εθθνβηζκόο, φπνπ πεξηιακβάλεη αξλεηηθνχο ζεμηζηηθνχο ππαηληγκνχο θαη γ) ειεθηξνληθόο εθθνβηζκόο, ν νπνίνο ρξεζηκνπνηεί ηερλνινγηθά κέζα, φπσο

13 ρνιηθφο Δθθνβηζκφο θαη Δθπαηδεπηηθφο 13 ηελ απνζηνιή απεηιεηηθψλ κελπκάησλ ή s ή ηελ αλάξηεζε ζπθνθαληηθψλ ηζηνζειίδσλ. Αλ επηζπκνχζακε λα εμεηάζνπκε ιεπηνκεξέζηεξα ηηο θπξηφηεξεο κνξθέο ηνπ bullying, ζα κπνξνχζακε λα αλαθέξνπκε φηη ζπγθεληξψλνπλ ηα εμήο ραξαθηεξηζηηθά: Λεθηηθόο Δθθνβηζκόο: Απνηειεί κία απφ ηηο ζπλεζέζηεξεο κνξθέο ηνπ bullying, θαζψο κπνξεί λα πεξηιακβάλεη άκεζε δξάζε θαη επηξξνή, ελδερνκέλσο θαη κπξνζηά ζε θνηλφ. Σα παξαηζνχθιηα θαη νη πξνζβιεηηθέο, απεηιεηηθέο παξαηεξήζεηο είλαη κνξθέο απηνχ ηνπ είδνπο εθθνβηζκνχ θαη ζηνρεχνπλ ζην λα δεκηνπξγήζνπλ επάισηεο νκάδεο αηφκσλ. Ο ζεμνπαιηθφο πξνζαλαηνιηζκφο, ε θαηαγσγή θαη νη καζεζηαθέο δπζθνιίεο είλαη «θαηαιχηεο» γηα απηνχο πνπ επηδεηθλχνπλ ηε δχλακή ηνπο έλαληη άιισλ. Σν «πιενλέθηεκα» ηνπ bullying πνπ αζθείηαη κέζσ ηνπ θηλεηνχ ηειεθψλνπ θαη ηνπ ππνινγηζηή παξέρεη λέα κέζα, δηα ησλ νπνίσλ ν ιεθηηθφο εθθνβηζκφο κπνξεί λα επηηειεζηεί ρσξίο ηε θπζηθή παξνπζία ηνπ ζχκαηνο. σκαηηθόο Δθθνβηζκόο: Δίλαη θάηη πεξηζζφηεξν απφ ρηππήκαηα θαη κπνξεί λα πεξηιακβάλεη θαη έκκεζεο κνξθέο, φπσο ηελ αξπαγή αληηθεηκέλσλ ή ηελ θαηαζηξνθή πεξηνπζηψλ. ε απηή ηελ θαηεγνξία εληάζζεηαη θαη ε εθβηαζηηθή αξπαγή ρξεκάησλ. ηαλ κία δηαθσλία θαηαιήγεη ζε θαβγά, απηφ δε ζεσξείηαη απαξαίηεηα bullying, αθνχ απνπζηάδεη ε πξφζεζε ηεο απνδπλάκσζεο. Κνηλσληθόο Δθθνβηζκόο: Δλζσκαηψλεη εζθεκκέλν απνθιεηζκφ απφ θνηλσληθέο νκάδεο ή εθθνβηζκφ εληφο ηεο νκάδαο. (Lee, 2006) Μία άιιε θαηεγνξηνπνίεζε ησλ δηάθνξσλ κνξθψλ ηνπ bullying, φπσο θαηαγξάθεηαη ζηνλ ηζηφηνπν (2009), ν νπνίνο αζρνιείηαη κε ηελ εθαξκνγή πξνγξακκάησλ πξφιεςεο θαη αληηκεηψπηζεο ηνπ bullying θαη άιισλ πξνβιεκάησλ ζπκπεξηθνξάο ζηα ζρνιεία, είλαη ε εμήο:

14 ρνιηθφο Δθθνβηζκφο θαη Δθπαηδεπηηθφο 14 Λεθηηθόο Δθθνβηζκόο: Δίλαη ε επαλεηιεκκέλε ρξήζε ιέμεσλ απφ ηνπο δξάζηεο γηα λα πιεγψζνπλ ή λα ληξνπηάζνπλ θάπνην άηνκν ή κία νκάδα αηφκσλ. ε απηφλ εληάζζνληαη ηαπεηλσηηθά θαη πξνζβιεηηθά ιφγηα, παξαηζνχθιηα, βιαζηήκηεο, αηζρξέο παξαηεξήζεηο θαη νκνθνβηθά, ξαηζηζηηθά ή ζεμηζηηθά ζρφιηα. Φπρνινγηθόο Δθθνβηζκόο: Δδψ αλήθνπλ ε επαλεηιεκκέλε θαηαδίσμε, νη απεηιέο, ηα αλεπηζχκεηα s θαη κελχκαηα, νη πξνζβιεηηθέο ηζηνζειίδεο, νη απεηιεηηθέο θηλήζεηο, ε εθκεηάιιεπζε, ν ζπλαηζζεκαηηθφο εθβηαζκφο θαη νη απεηιέο ζε θάπνηνλ γηα ηελ αζθάιεηά ηνπ. Γηαπξνζσπηθόο Δθθνβηζκόο: πλήζσο ζρεηίδεηαη κε ηνλ επαλεηιεκκέλν εμνζηξαθηζκφ ελφο αηφκνπ ή κίαο νκάδαο είηε αθήλνληάο ηνλ / ηνπο εθηφο παξέαο ή πείζνληαο ηνπο άιινπο λα ηνλ / ηνπο απνθιείζνπλ / απνξξίςνπλ απφ ηηο θνηλσληθέο ηνπο δηαζπλδέζεηο είηε δηαδίδνληαο θήκεο είηε απεηιψληαο ηε γλσζηνπνίεζε πξνζσπηθψλ δεηεκάησλ ηνπ ππνςήθηνπ ζχκαηνο. σκαηηθόο Δθθνβηζκόο: Πεξηιακβάλεη ρηππήκαηα, ζπξψμηκν, ηζηκπήκαηα, ηξηθινπνδηέο, αλεπηζχκεην άγγηγκα θαη θαηαζηξνθή πξνζσπηθψλ αληηθεηκέλσλ. Ζιεθηξνληθόο Δθθνβηζκόο: ε απηφλ αλήθεη ε ρξήζε πιεξνθνξηψλ θαη ηερλνινγηψλ επηθνηλσλίαο, φπσο ηα s, ηα κελχκαηα θεηκέλνπ θαη νη ηζηνζειίδεο. Πξφθεηηαη γηα έλα ελαιιαθηηθφ είδνο ιεθηηθνχ, δηαπξνζσπηθνχ θαη ςπρνινγηθνχ bullying Αηηίεο θαη πλέπεηεο ηνπ ρνιηθνύ Δθθνβηζκνύ (Bullying) Μειέηεο ζρεηηθά κε ηα αίηηα ηνπ θαηλνκέλνπ ηνπ bullying (Ames, Clarke & Kiselica, Olweus, 1996), φπσο αλαθέξνληαη απφ ηνλ Σζηάληε (2008), έρνπλ αλαδείμεη ηνπο εμήο παξάγνληεο πνπ επηηξέπνπλ ηελ εκθάληζε ηνπ θαηλνκέλνπ ηνπ εθθνβηζκνχ ζην ζρνιηθφ ρψξν:

15 ρνιηθφο Δθθνβηζκφο θαη Δθπαηδεπηηθφο 15 Α) Έιιεηςε ελεκέξσζεο θαη επαηζζεηνπνίεζεο θαη άγλνηα, αλαθνξηθά κε ηε δηαρείξηζε αλάινγσλ θξίζεσλ απφ ηνπο ελήιηθεο ηνπ πεξηβάιινληνο ηνπ παηδηνχ (π.ρ. εθπαηδεπηηθνί, γνλείο). Β) Οηθνγελεηαθέο παξάκεηξνη, φπσο έιιεηςε θξνληίδαο, ελζάξξπλζεο, ππνζηήξημεο ησλ παηδηψλ κέζα ζηελ νηθνγέλεηα, έιιεηςε ηζνξξνπεκέλεο ζρέζεο κεηαμχ ησλ γνλέσλ, νηθνγελεηαθέο ζπγθξνχζεηο θαη πξνβιήκαηα (π.ρ. δηαδχγην), ζέκαηα παξακέιεζεο θαη θαθνπνίεζεο ησλ παηδηψλ απφ ηνπο γνλείο. Γ) Ζ εθεβεία σο ζηάδην αλάπηπμεο θαη απαξηίσζεο ηεο ηαπηφηεηαο ηνπ αηφκνπ, θαζψο ραξαθηεξίδεηαη απφ αληηδξάζεηο, φπσο επζπγθηλεζία, αληηδξαζηηθή θαη ερζξηθή ζηάζε πξνο ηνπο άιινπο, ελαληίσζε πξνο θάζε κνξθή εμνπζίαο, έιιεηςε απηνπεπνίζεζεο ή αίζζεκα παληνδπλακίαο. Γ) Ζ κεγάιε έκθαζε πνπ δίλεηαη απφ ηνπο εθπαηδεπηηθνχο θαη ηελ νηθνγέλεηα ζηελ αθαδεκατθή επηηπρία, θαζψο νδεγεί ζην λα εθιακβάλεηαη ε ζρνιηθή επηηπρία σο ζεκαληηθφο δείθηεο ηεο απηνεθηίκεζεο ελφο παηδηνχ. Κάηη ηέηνην έρεη σο απνηέιεζκα ν καζεηήο πνπ απνηπγράλεη ζηε ζρνιηθή επίδνζε λα ληψζεη αλεπαξθήο, λα δηακνξθψλεη αξλεηηθή ηαπηφηεηα θαη λα νδεγείηαη ζηελ πξνζρψξεζε ζε ζπκκνξίεο θαη ζε ζπκπεξηθνξέο βίαο θαη επηζεηηθφηεηαο ζην ζρνιηθφ πεξηβάιινλ ή / θαη ζε εθδειψζεηο εθθνβηζκνχ απέλαληη ζε καζεηέο κε πςειή ζρνιηθή επίδνζε. Δ) Ζ έιιεηςε ζπκκεηνρήο ζε ζρνιηθέο δξαζηεξηφηεηεο, ε έιιεηςε εμσζρνιηθψλ δξαζηεξηνηήησλ γηα ηελ εθηφλσζε ηνπ άγρνπο, ε έιιεηςε δσηηθνχ ρψξνπ θαη ην θιεηζηφ πξνο ηελ θνηλσλία ζρνιείν θαη ζρνιηθφ θιίκα. η) Σν θχιν, θαζψο ν δξάζηεο ζπλήζσο είλαη αγφξη. Ε) Ζ εζληθφηεηα, αθνχ παξαηεξνχληαη έληνλα θαηλφκελα ξαηζηζκνχ ζε άηνκα πνπ εθθνβίδνληαη.

16 ρνιηθφο Δθθνβηζκφο θαη Δθπαηδεπηηθφο 16 Σα παξαπάλσ επξήκαηα ησλ εξεπλψλ επηβεβαηψλνληαη θαη απφ άιιεο κειέηεο ζρεηηθά κε θαζνξηζηηθνχο παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ εκθάληζε θαηλνκέλσλ εθθνβηζκνχ ζην ζρνιείν. Γηα παξάδεηγκα, νη Slee θαη Rigby (1993), Endresen θαη Olweus (2001) θαη Menesini (1997), φπσο αλαθέξνληαη απφ ηνλ Rigby (2005), εζηίαζαλ ηηο κειέηεο ηνπο ζε πξνζσπηθνχο αηνκηθνχο παξάγνληεο, ελψ άιιεο έξεπλεο (Bowers, Rigby, 1993), αλαθεξφκελεο θαη πάιη απφ ηνλ Rigby (2005), έδσζαλ βάξνο ζε θνηλσληθέο επηξξνέο, φπσο ε νηθνγέλεηα θαη ε παξέα ησλ παηδηψλ. ην ζεκείν απηφ πξέπεη λα αλαθεξζεί πσο ππάξρεη κηα ζεηξά ζεσξεηηθψλ αληηιήςεσλ γηα ηελ εκθάληζε ηνπ bullying θαη ηελ ππαηηηφηεηά ηνπ, νη νπνίεο θαηαγξάθνληαη απφ ηνλ Rigby (2004). χκθσλα κε ηελ πξψηε αληίιεςε, ν εθθνβηζκφο πξνθχπηεη σο ην απνηέιεζκα αηνκηθψλ δηαθνξψλ. Με ιίγα ιφγηα, ην bullying πεγάδεη απφ ηηο ζπγθξνχζεηο κεηαμχ παηδηψλ πνπ δηαθέξνπλ σο πξνο ηελ πξνζσπηθή ηνπο δχλακε, θαζψο ην παηδί κε ηελ πεξηζζφηεξε δχλακε θηλεηνπνηείηαη λα «βαζαλίζεη» ην ιηγφηεξν ηζρπξφ παηδί, ζπλήζσο ζε επαλαιακβαλφκελε βάζε. Απηφ ζεσξείηαη σο ν πξσηεχσλ παξάγνληαο γηα ηελ εκθάληζε θαηλνκέλσλ ζπκαηνπνίεζεο ζην ζρνιηθφ ρψξν, θάηη πνπ έρεη δεηρηεί θαη απφ πιεζψξα εξεπλψλ (Farley, Olweus, Sutton θαη Keogh, Maynard θαη Joseph, O Moore θαη Hillery, 1991), φπσο αλαθέξνληαη απφ ηνλ Rigby (2004). Ζ δεχηεξε ζεσξεηηθή παξαδνρή ππνζηεξίδεη πσο ην bullying είλαη κία εμειηθηηθή δηαδηθαζία. Ξεθηλάεη, δειαδή, απφ ηελ παηδηθή ειηθία, φηαλ ηα παηδηά επηδηψθνπλ λα επηβιεζνχλ έλαληη ησλ άιισλ. ηε αξρή, ηείλνπλ λα ην θάλνπλ απηφ κε άμεζην ηξφπν, π.ρ. ρηππψληαο ηνπο άιινπο, θπξίσο φζνπο είλαη ιηγφηεξν δπλαηνί. Απηή ε αληίιεςε ζπκβαδίδεη κε ηελ εμειηθηηθή ζεσξία, βάζεη ηεο νπνίαο ε θπξηαξρία έλαληη ησλ άιισλ ήηαλ, θαη παξακέλεη, έλαο πξσηαξρηθφο ζηφρνο πνπ θαζνξίδεη ηελ επηβίσζε ελφο αηφκνπ ζε θάζε αληαγσληζηηθφ πεξηβάιινλ θαη είλαη ην κέζν, κε ην

17 ρνιηθφο Δθθνβηζκφο θαη Δθπαηδεπηηθφο 17 νπνίν παξαηείλεηαη ε χπαξμε ησλ εηδψλ. Χζηφζν, φζν ηα παηδηά κεγαιψλνπλ, ηείλνπλ λα θπξηαξρνχλ έλαληη ησλ άιισλ κε ιηγφηεξν αμηνθαηάθξηηνπο ηξφπνπο, θαζψο νη ιεθηηθέο θαη έκκεζεο κνξθέο bullying ππεξηζρχνπλ έλαληη ησλ ζσκαηηθψλ. Ζ ζπγθεθξηκέλε ζεσξία, δειαδή, αληηιακβάλεηαη ηε ζπκαηνπνίεζε σο κέξνο ηεο θπζηθήο εμειηθηηθήο δηαδηθαζίαο θαη ε δηάδνζή ηεο ζην ζρνιηθφ ρψξν δε ζεκαίλεη φηη ηα ζρνιεία πξέπεη λα θαηεγνξεζνχλ γη απηφ. χκθσλα κε ηελ ηξίηε ζεσξία, ην bullying είλαη έλα θνηλσληθν πνιηηηζκηθφ θαηλφκελν. Πξνθχπηεη, δειαδή, σο απνηέιεζκα ηεο χπαξμεο θνηλσληθψλ νκάδσλ κε δηαθνξεηηθά επίπεδα δχλακεο θαη θχξνπο. Ζ εζηίαζε γίλεηαη ζε δηαθνξέο πνιηηηζκηθνχ πεξηερνκέλνπ, φπσο ην θχιν, ε θπιή ή ε εζληθφηεηα, νη ζξεζθεπηηθέο πεπνηζήζεηο θαη ε θνηλσληθή ηάμε. ρεηηθά κε ην θύιν, ζεσξείηαη φηη ηα αγφξηα είλαη πην δπλαηά απφ ηα θνξίηζηα, νπφηε, πξνθεηκέλνπ λα επηβεβαηψζνπλ ηελ θπξηαξρία ηνπο, πξνηηκνχλ λα αζθνχλ πίεζε ζηα θνξίηζηα. Γη απηφ, έξεπλεο (Olweus, Smith θαη Sharp, 1994), αλαθεξφκελεο απφ ηνλ Rigby (2004), έρνπλ δείμεη φηη ηα αγφξηα είλαη πην πηζαλφ απφ ηα θνξίηζηα λα αξρίζνπλ ηνλ εθθνβηζκφ. Δπηπξφζζεηα, ε δηαδηθαζία, ζχκθσλα κε ηελ νπνία ηα αγφξηα αλαπηχζζνπλ ραξαθηεξηζηηθά θαηαπηεζηηθήο ζπκπεξηθνξάο, ραξαθηεξίδεηαη θάπνηεο θνξέο σο «ε θαηαζθεπή ηεο εγεκνληθήο αξξελσπφηεηαο». Απηφ δείρλεη πσο ηα αγφξηα φρη κφλν εθθνβίδνπλ θνξίηζηα αιιά θαη άιια αγφξηα, ηα νπνία δελ έρνπλ ηα ζηεξενηππηθά ραξαθηεξηζηηθά αξξελσπφηεηαο. Αθφκε, ππνζηεξίδεηαη φηη ην bullying έρεη άκεζε ζρέζε κε εζληθέο ή θπιεηηθέο δηαθνξέο, θαζψο θαίλεηαη θάπνηεο εζληθέο νκάδεο λα έρνπλ πεξηζζφηεξε δχλακε απφ άιιεο θαη ηείλνπλ λα θπξηαξρνχλ ελαληίνλ ηνπο. Σν ίδην πξνηείλεηαη απφ ηε ζεσξία απηή θαη ζε πεξηπηψζεηο δηαθνξάο σο πξνο ηελ θνηλσληθή ηάμε, αθνχ παηδηά πνπ πξνέξρνληαη απφ νηθνγέλεηεο κε πςειφ θνηλσληθφ status ρξεζηκνπνηνχλ

18 ρνιηθφο Δθθνβηζκφο θαη Δθπαηδεπηηθφο 18 απηφ ην ραξαθηεξηζηηθφ ηεο ππεξνρήο ηνπο, γηα λα επηβιεζνχλ έλαληη ησλ ιηγφηεξν πξνλνκηνχρσλ. Κάηη ηέηνην, φκσο, δελ έρεη θαλεί απφ ζρεηηθέο έξεπλεο, κε ελδεηθηηθφ παξάδεηγκα ηε κειέηε ηνπ Olweus (1993) ή ηνπ Duyme (1990), φπσο αλαθέξνληαη απφ ηνλ Rigby (2004), πνπ έδεημαλ φηη δελ ππάξρεη ζπζρέηηζε ηνπ bullying κε ηελ θνηλσληθή ηάμε ησλ ζπηψλ καζεηψλ ζνπεδηθψλ ζρνιείσλ. Ζ επφκελε ζεσξεηηθή παξαδνρή πνπ αληηιακβάλεηαη ην ζρνιηθφ εθθνβηζκφ σο κία απάληεζε ζηηο πηέζεηο ησλ ζπλνκήιηθσλ εληφο ηνπ ζρνιείνπ, έρεη αξθεηά θνηλά ζηνηρεία κε ηελ πξνεγνχκελε ζεσξία πνπ ηνπνζεηεί ηελ εθδήισζε ηνπ bullying κέζα ζε έλα θνηλσληθφ ζπγθείκελν. Δδψ, φκσο, ην θνηλσληθφ πιαίζην ζπληίζεηαη απφ ηηο ζπκπεξηθνξέο ησλ κειψλ ηεο ζρνιηθήο θνηλφηεηαο. Σα άηνκα θαίλεηαη λα επεξεάδνληαη ηφζν απφ ηηο αληηιήςεηο ηνπο γηα ην ζχλνιν ησλ αμηψλ ηνπ ζρνιείνπ φζν θαη απφ κία κηθξή νκάδα ζπκκαζεηψλ θίισλ, κε ηνπο νπνίνπο έρνπλ ζηελή ζρέζε θαη θνηλά ελδηαθέξνληα θαη ζηφρνπο. Πνιιέο θνξέο, ινηπφλ, νη καζεηέο είλαη κέιε θαη ππνζηεξίδνληαη απφ κία νκάδα πνπ είλαη δπλαηφηεξε απφ θάπνην κεκνλσκέλν άηνκν ή κία πην αλίζρπξε νκάδα, ηελ νπνία επηζπκνχλ λα εθθνβίζνπλ κε νπνηνλδήπνηε ηξφπν. Οη πξάμεηο εθθνβηζκνχ πνπ αζθνχλ ζπλδένληαη, έζησ θαη έκκεζα, κε ηελ παξέα νκειίθσλ, ζηελ νπνία αλήθνπλ. Ζ ηειεπηαία ζεσξεηηθή παξαδνρή αληηιακβάλεηαη ην bullying απφ ηελ νπηηθή ηεο επαλνξζσηηθήο δηθαηνζχλεο. Κάπνηα παηδηά ελδέρεηαη λα εκπιαθνχλ σο ζχηεο ή ζχκα ζε πεξηζηαηηθά εθθνβηζκνχ εμαηηίαο ηνπ ραξαθηήξα πνπ έρνπλ αλαπηχμεη. Οη ζχηεο ζπλήζσο ληψζνπλ ειάρηζηε ή θαζφινπ ππεξεθάλεηα ζην ζρνιείν ηνπο, θαθνκεηαρεηξίδνληαη ηηο ζπλαηζζεκαηηθέο ηνπο εμάξζεηο θαη δε ληψζνπλ ελνρή απέλαληη ζε απηνχο πνπ εθθνβίδνπλ, ελψ, απφ ηελ άιιε πιεπξά, ηα ζχκαηα ληψζνπλ ππεξβνιηθή ληξνπή. Σα απαηηνχκελα αηζζήκαηα ελνρήο πξέπεη θαη κπνξνχλ λα

19 ρνιηθφο Δθθνβηζκφο θαη Δθπαηδεπηηθφο 19 αλαπηπρζνχλ ζηνπο ζχηεο κέζσ ηεο έθζεζήο ηνπο ζε απνδνθηκαζία θαη θαηαδίθε γηα φζνπο ζπκαηνπνηνχλ. (Rigby, 2004) Αλακθηζβήηεηα, νη ζπλέπεηεο ηνπ bullying κφλν αξλεηηθέο κπνξνχλ λα είλαη, ηφζν γηα ηνπο ζχηεο φζν θαη γηα ηα ζχκαηα θαη κεγάιν κέξνο ηεο έξεπλαο ηα ηειεπηαία ρξφληα έρεη εζηηάζεη ζην ελ ιφγσ δήηεκα. Ζ Ακεξηθάληθε πλζήθε γηα ηα Γηθαηψκαηα ηνπ Παηδηνχ (1990) ζεσξεί ηελ πξνζηαζία απφ ηελ εθκεηάιιεπζε σο έλα βαζηθφ δηθαίσκα ησλ παηδηψλ, ηδηαίηεξα φηαλ γίλεηαη ιφγνο γηα πεξηπηψζεηο ζπκαηνπνίεζεο. Οη ζπλέπεηεο ηνπ bullying γηα ηα ζχκαηα πεξηιακβάλνπλ άγρνο, θαηάζιηςε, ρακειή απηνπεπνίζεζε, ζσκαηηθά θαη ςπρνζσκαηηθά ζπκπηψκαηα, ζχλδξνκν κεηαηξαπκαηηθνχ ζηξεο θαη απηνθηνληθή δηάζεζε. ζνλ αθνξά ζηνπο ζχηεο, νη ζρνιηθέο ηνπο επηδφζεηο είλαη ρακειέο ελψ ηδηαίηεξα πςειφο είλαη ν θίλδπλνο δηαηαξαρψλ ηεο δηαλνεηηθήο ηνπο πγείαο, φπσο είλαη ε ειιεηκκαηηθή πξνζνρή, ε θαηάζιηςε, δηαηαξαρέο ζπκπεξηθνξάο θηι. Παξάιιεια, έρνπλ πεξηζζφηεξεο πηζαλφηεηεο εκπινθήο ζε εγθιεκαηηθή ζπκπεξηθνξά ή ζε νηθνγελεηαθή βία, ελψ εκθαλίδνληαη λα πξνηηκνχλ ηελ ηηκσξία αθφκε θαη ζε κεγαιχηεξε ειηθία γηα λα αληηκεησπίζνπλ ηα παηδηά ηνπο. (Crothers, Kolbert θαη Barker, Σζηάληεο, Rigby, 2008) Σν ζεκαληηθφηεξν ζεκείν, ζην νπνίν ρξεηάδεηαη λα ζηαζνχκε, είλαη ην γεγνλφο πσο νη δξάζηεο θαίλεηαη λα δηαηεξνχλ ηε ζπκπεξηθνξά απηή θαη θαηά ηελ ελειηθηφηεηά ηνπο, επεξεάδνληαο αξλεηηθά ηελ ηθαλφηεηά ηνπο λα αλαπηχμνπλ θαη λα δηαηεξήζνπλ επνηθνδνκεηηθέο ζρέζεηο θαη νκαιή θνηλσληθή δσή. Έξεπλα ηνπ Olweus ζηε Ννξβεγία θαη ζηε νπεδία, φπσο αλαθέξεηαη απφ ην ππξφπνπιν (2009), έδεημε φηη ν εθθνβηζκφο κπνξεί λα νδεγήζεη ζε εγθιεκαηηθή ζπκπεξηθνξά ζην κέιινλ εθφζνλ: α) ην 60% ησλ αγνξηψλ πνπ ήηαλ ζχηεο ζην Γπκλάζην θαηαδηθάζηεθαλ γηα

20 ρνιηθφο Δθθνβηζκφο θαη Δθπαηδεπηηθφο 20 ηνπιάρηζηνλ έλα έγθιεκα σο ελήιηθεο θαη β) ην 35-40% ησλ παξαπάλσ αγνξηψλ είραλ 3 θαη πιένλ θαηαδίθεο απφ ηελ ειηθία ησλ 24. χκθσλα κε ηελ έθζεζε ηνπ Γηεζλνχο Ηλζηηηνχηνπ ηεο Παηδηθήο Τγείαο θαη ηεο Αλζξψπηλεο Αλάπηπμεο, ζχκαηα θαη ζχηεο αληηκεησπίδνπλ θνηλά πξνβιήκαηα, φπσο κνλαμηά, δπζθνιία ζην λα θάλνπλ θίινπο, καζεζηαθέο δπζθνιίεο ή απνηπρία ζην ζρνιείν θαη πνιιέο θνξέο πηνζεηνχλ πξνβιεκαηηθέο ζπκπεξηθνξέο (π.ρ. θάπληζκα, αιθννιηζκφο). Δπίζεο, ην bullying ζπλδέεηαη θαη κε άιιεο κνξθέο αληηθνηλσληθήο ή παξαβαηηθήο ζπκπεξηθνξάο, φπσο βαλδαιηζκνχο, θινπέο ζε θαηαζηήκαηα, εθνχζηεο απνπζίεο ή απνβνιέο απφ ην ζρνιείν, ρξήζε λαξθσηηθψλ ή άιισλ ςπρφηξνπσλ νπζηψλ. Πέξα απφ ηα πξναλαθεξζέληα, ην bullying κπνξεί λα έρεη αληίθηππν ζην θνηλσληθφ πεξηβάιινλ ελφο ζρνιείνπ δεκηνπξγψληαο θιίκα θφβνπ κεηαμχ ησλ καζεηψλ, εκπνδίδνληαο ηελ ηθαλφηεηά ηνπο λα κάζνπλ θαη νδεγψληαο ζε αληηθνηλσληθέο ζπκπεξηθνξέο. (ππξφπνπινο, 2009) 1.4. Υαξαθηεξηζηηθά Θύηε Θύκαηνο «Απηόπησλ Μαξηύξσλ» Οη δχν άκεζα εκπιεθφκελεο θαηεγνξίεο καζεηψλ ζε έλα πεξηζηαηηθφ bullying είλαη ν ζχηεο θαη ην ζχκα. Έλαο απινπζηεπκέλνο νξηζκφο ηνπ «ζύκαηνο» είλαη πσο πξφθεηηαη γηα έλα άηνκν πνπ δέρεηαη εθθνβηζκφ, ελψ ν «ζύηεο» είλαη ν δξάζηεο αλάινγσλ πξάμεσλ, σζηφζν ε δπζθνιία ελλνηνινγηθήο απνζαθήληζεο ηνπ θαηλνκέλνπ ηνπ bullying νδεγεί ζε δπζθνιίεο απζηεξήο λνεκαηνδφηεζεο ησλ φξσλ απηψλ. Οπνηαδήπνηε παξέκβαζε ζε πεξηπηψζεηο bullying πνπ ραξαθηεξίδεη ηνπο εκπιεθφκελνπο σο «ζχηεο» θαη «ζχκαηα» κπνξεί λα έρεη αξλεηηθή επίδξαζε ζηελ απηνπεπνίζεζε ησλ παηδηψλ. Παξάιιεια, πνιχ ζεκαληηθή έρεη απνδεηρηεί ε παξνπζία καξηχξσλ, νη νπνίνη κέζσ είηε ηεο απιήο παξνπζία ηνπο είηε ηεο δξάζεο ηνπο επεξεάδνπλ ηελ έθβαζε πεξηζηαηηθψλ ζπκαηνπνίεζεο.

21 ρνιηθφο Δθθνβηζκφο θαη Δθπαηδεπηηθφο Θύηεο Γξάζηεο Πξέπεη, θαη αξράο, λα δηεπθξηληζηεί πσο έλαο επηζεηηθφο ζύηεο ληψζεη ηελ αλάγθε λα «δεκηνπξγήζεη» έλα ζχκα. ηα ζχκαηα, δειαδή, είλαη κέξνο ηεο δηαδηθαζίαο θαη ηεο χπαξμήο ηνπ. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, έλα απιψο επηζεηηθφ παηδί δελ θαηεπζχλεη ηε δξάζε ηνπ απαξαίηεηα ζε ζπγθεθξηκέλα άηνκα. Δίλαη κείδνλνο ζεκαζίαο λα θαηαλνήζνπκε ηνπο ιφγνπο, γηα ηνπο νπνίνπο έλα παηδί νδεγείηαη ζην λα εθθνβίζεη άιινπο. Αλάκεζα ζε απηέο ηηο αηηίεο αλήθνπλ: α) ε επηζπκία γηα δχλακε / επηθξάηεζε έλαληη ησλ άιισλ θαη έιεγρφ ηνπο. β) ε επηζπκία γηα ην θνηλσληθφ γφεηξν πνπ πεγάδεη απφ ηε ζπκαηνπνίεζε. Οη δξάζηεο είλαη ζπρλά δεκνθηιείο, εηδηθά ζην Γεκνηηθφ θαη ζηα πξψηα ρξφληα ηνπ Γπκλαζίνπ. Αθφκα θαη αλ ε θήκε ηνπο κεησζεί βαζκηαία ζηα κεηέπεηηα ρξφληα ηνπ Γπκλαζίνπ, δελ θηλείηαη ζε ηφζν ρακειά επίπεδα φζν ε αληίζηνηρε ησλ ζπκάησλ ηνπ εθθνβηζκνχ. γ) ην νηθνγελεηαθφ ηνπο πεξηβάιινλ θαη ε αλαηξνθή ηνπο, ηα νπνία ελδερνκέλσο πεξηιακβάλνπλ γνλείο πνπ επηηξέπνπλ ηελ επηζεηηθή ζπκπεξηθνξά ηνπ παηδηνχ απέλαληη ζηνπο ζπλνκήιηθνπο θαη ζηα αδέξθηα ηνπο, ε έιιεηςε δεζηαζηάο θαη ζπλαηζζεκαηηθνχ δεζκνχ κε ηνπο γνλείο (θπξίσο κε ηε κεηέξα), ηα κε μεθάζαξα φξηα πάλσ ζε δεηήκαηα ζπκπεξηθνξάο ή ηε ρξήζε επηζεηηθήο ζπκπεξηθνξάο απφ ηνπο γνλείο. δ) έλα ζπλδπαζκφ ησλ παξαπάλσ. (Lee, 2006) Έξεπλα ηνπ Olweus (1995), φπσο αλαθέξεηαη ζηνλ Σζηάληε (2008), έδεημε φηη νη καζεηέο ζχηεο ραξαθηεξίδνληαη απφ κεγάιε ζσκαηηθή δχλακε (θπξίσο ηα αγφξηα), ελψ 35-40% απηψλ πνπ είραλ επηδείμεη ζπκπεξηθνξά εθθνβηζκνχ ζηα καζεηηθά ηνπο ρξφληα έθηαζαλ λα έρνπλ θαηεγνξεζεί γηα αμηφπνηλεο πξάμεηο σο ηα 24 ρξφληα ηνπο. ε παξφκνην ζπκπέξαζκα έθηαζε θαη ν Patterson κε ηνπο ζπλεξγάηεο ηνπ (1989), φπσο αλαθέξεηαη θαη πάιη απφ ηνλ Σζηάληε (2008), ν νπνίνο έδεημε φηη ην

22 ρνιηθφο Δθθνβηζκφο θαη Δθπαηδεπηηθφο 22 50% ησλ παξαβαηηθψλ απηψλ παηδηψλ εμειίζζνληαη ζε ελήιηθεο κε αληηθνηλσληθή ζπκπεξηθνξά. Οη καζεηέο πνπ εθθνβίδνπλ εκθαλίδνληαη λα έρνπλ ειάρηζην άγρνο θαη αλαζθάιεηα, δηνγθσκέλε, ζπλήζσο, απηνεηθφλα θαη έιιεηςε ηεο αίζζεζεο ηνπ κέηξνπ. Νηψζνπλ ηελ αλάγθε λα θπξηαξρνχλ θαη λα έρνπλ έιεγρν, ελψ αδπλαηνχλ λα ειέγμνπλ ηηο παξνξκήζεηο ηνπο. Φαίλεηαη λα ηθαλνπνηνχληαη κε ηελ πξφθιεζε πφλνπ θαη παξακέλνπλ ςπρξνί, ρσξίο ζπλαίζζεζε ή ζπκπφληα, αδηαθνξψληαο γηα ηα ζχκαηά ηνπο θαη απνπνηνχκελνη θάζε επζχλε, κε ην επηρείξεκα φηη ηα ίδηα ηα ζχκαηα ηνπο πξνθάιεζαλ. Δπηπξφζζεηα, θαίλεηαη φηη έρνπλ αλαπηχμεη έλα βαζκφ ερζξφηεηαο απέλαληη ζην πεξηβάιινλ θαη, θπξίσο, απέλαληη ζηνπο γνλείο θαη ζηνπο εθπαηδεπηηθνχο. Δκθαλίδνπλ, αθφκα, απμεκέλα πνζνζηά κειινληηθήο παξαβαηηθήο ζπκπεξηθνξάο, ρξήζεο νπζηψλ θαη εκπινθήο κε ην λφκν. (Γηνβαδνιηάο, Σζηάληεο, 2008) Μία εηδηθή θαηεγνξία ζπηψλ είλαη νη «παζεηηθν επηζεηηθνί» δξάζηεο, νη νπνίνη «είηε έρνπλ ππάξμεη ζχκαηα εθθνβηζκνχ θαη αλαπαξάγνπλ πξνο άιιεο θαηεπζχλζεηο ηε βία πνπ ππέζηεζαλ, είηε πηνζεηνχλ κία ηέηνηα πξνθιεηηθή ζηάζε, κε ζηφρν λα θηλεηνπνηήζνπλ ην δξάζηε ελαληίνλ ηνπο, πξνζθέξνληάο ηνπ δηαξθή ελαχζκαηα». (Γηνβαδνιηάο, 2007, ζει. 2) Μία απφ ηηο πξνθιήζεηο πνπ πξνθχπηνπλ, βάζεη ησλ πξναλαθεξζέλησλ, είλαη ην πφζεο επθαηξίεο έρνπλ ηα παηδηά απηά λα αλακεηρζνχλ ζε δηαδηθαζίεο ιήςεο απφθαζεο θαη λα επηδείμνπλ έλα βαζκφ ειέγρνπ θαηά ηε ζρνιηθή ηνπο δσή. Μνιαηαχηα, ε δνκή ηνπ εθπαηδεπηηθνχ καο ζπζηήκαηνο ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο δείρλεη λα θαηεπζχλεηαη απφ έλα ηππνπνηεκέλν θαη άθακπην αλαιπηηθφ πξφγξακκα πνπ δελ αθήλεη ζηνπο καζεηέο πνιιά πεξηζψξηα αλάιεςεο πξσηνβνπιηψλ θαη ειεχζεξεο έθθξαζεο. Σα παηδηά, φκσο, ζπρλά είλαη «ηίκηα» ζρεηηθά κε ηελ αλάκεημή

23 ρνιηθφο Δθθνβηζκφο θαη Δθπαηδεπηηθφο 23 ηνπο ζε πεξηζηαηηθά bullying θαη είλαη πξνεηνηκαζκέλα λα κηιήζνπλ γηα απηφ, ζε πεξίπησζε πνπ δηαπηζηψζνπλ ηελ χπαξμε ελφο ππνζηεξηθηηθνχ πιαηζίνπ πνπ δε ζηνρεχεη ζην λα ηνπο θαηαδηθάζεη ή λα ηνπο θξίλεη. Οη ζχηεο πνπ παξαδέρνληαη ηε δξάζε ηνπο ζπλήζσο ηελ αηηηνινγνχλ ξίρλνληαο ηελ επζχλε ζην ζχκα ή ππνζηεξίδνληαο πσο ήηαλ θάηη κε εζθεκκέλν θαη ρσξίο πξφζεζε λα πξνθαιέζνπλ πφλν. (Lee, 2006) Θύκαηα Έλα κείδνλνο ζεκαζίαο εξψηεκα πνπ ηίζεηαη είλαη ην γηαηί θάπνηα παηδηά γίλνληαη ζύκαηα. Καη αξράο, ελδερνκέλσο θάπνην παηδί λα έρεη θάπνην ραξαθηεξηζηηθφ πνπ πξνζειθχεη ηελ πξνζνρή ησλ ζπηψλ, φπσο: α) καζεζηαθέο δπζθνιίεο, β) ππεξβνιηθά πςειέο ζρνιηθέο επηδφζεηο, γ) ζσκαηηθέο ηδηαηηεξφηεηεο, δ) έιιεηςε θνηλσληθψλ δεμηνηήησλ, ε) πξνβιήκαηα ζπκπεξηθνξάο θαη ζη) έλα ζπλδπαζκφ ησλ πξναλαθεξζέλησλ. Σα ζχκαηα, ζηελ πιεηνςεθία ησλ πεξηπηψζεσλ, δηαθέξνπλ απφ ηα θνηλσληθά πξφηππα θαη απηή ε δηαθνξά ηνπο είλαη γλσζηή θαη αληηιεπηή απφ ηνπο ππφινηπνπο. Ζ έξεπλα ησλ Cullingford θαη Brown (1995) έδεημε φηη ην 36% ησλ εξσηεζέλησλ καζεηψλ έλησζαλ φηη νη καζεηέο ήηαλ ζχκαηα επεηδή δηέθεξαλ, αθφκα θαη ζε θάηη πνιχ αζήκαλην ή κηθξφ, φπσο ην ρξψκα ησλ καιιηψλ. (Lee, 2006) Γεπηεξεπφλησο, νη ζεσξίεο πξνζθφιιεζεο θαίλεηαη λα βξίζθνπλ αληαπφθξηζε ζην εξψηεκα πνπ ηέζεθε παξαπάλσ. Έξεπλα ησλ Cowie, Boulton θαη Smith (1992), φπσο αλαθέξεηαη ζηνλ Lee (2006), ζε παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο έδεημε φηη ππάξρεη ζπζρέηηζε κεηαμχ ηνπ έληνλνπ βαζκνχ εμάξηεζεο ελφο παηδηνχ απφ ηνπο γνλείο ηνπ θαη ηεο πηζαλφηεηαο λα ππνζηνχλ εθθνβηζκφ θάπνηα ζηηγκή.

24 ρνιηθφο Δθθνβηζκφο θαη Δθπαηδεπηηθφο 24 Σα πεξηζζφηεξα ζχκαηα ηνπ ζρνιηθνχ εθθνβηζκνχ «επηβηψλνπλ» απφ απηέο ηηο εκπεηξίεο, αιιά ζπρλά «θνπβαινχλ» ηα ζπλαηζζεκαηηθά «ζεκάδηα» ηνπο γηα κία δσή. Σα αξλεηηθά απηά ζπλαηζζήκαηα ζρεηίδνληαη κε ηε δπζηπρία πνπ ην άηνκν ληψζεη ζην ρψξν ηνπ ζρνιείνπ, ζπλερίδνληαη θαηά ηελ εθεβεία ηνπ θαη, ίζσο, θξαηήζνπλ γηα φιε ηνπ ηε δσή. Σα ζύκαηα είλαη νη απνδέθηεο ηεο ζσκαηηθήο ή ιεθηηθήο θαθνπνίεζεο θαη κπνξεί λα είλαη είηε ππάθνπα / ελδνηηθά είηε «πξνθιεηηθά» ζχκαηα. ηελ πιεηνςεθία ησλ πεξηπηψζεσλ έλα ζχκα θηλείηαη αλάκεζα ζηε κέζε απηψλ ησλ δχν απηά άθξσλ, θαζψο ζπκπεξηθέξεηαη κε ηέηνηνλ ηξφπν, πνπ εληζρχεη ή κεηψλεη ηε δηζηαθηηθφηεηα ηνπ ζχηε λα «μεζπάζεη» πάλσ ηνπ θαη έρνπλ κία εχθνια εθκεηαιιεχζηκε αδπλακία. Σα ελδνηηθά ζχκαηα, πνπ είλαη ν πην ζπρλφο ηχπνο ζχκαηνο, είλαη αγρψδε, αλαζθαιή άηνκα θαη ηείλνπλ λα απνκνλψλνληαη θαη / ή λα θιαίλε φηαλ πθίζηαληαη εθθνβηζκφ. Γελ ελζηεξλίδνληαη ηε ρξήζε ηεο βίαο. ε γεληθέο γξακκέο, ε ζπκπεξηθνξά ηνπο δείρλεη φηη είλαη αλαζθαιή άηνκα πνπ δελ αληεθδηθνχληαη φηαλ πξνζβάιινληαη ή πθίζηαληαη επίζεζε. Σα πξνθιεηηθά ζχκαηα, κία πην ζπάληα πεξίπησζε, απνζπνχλ, κέζσ ηεο ζπκπεξηθνξάο ηνπο, αξλεηηθέο αληηδξάζεηο απφ ην ζχλνιν ηεο ηάμεο. Δλνρινχλ θαη πξνθαινχλ δπζαξέζθεηα θαη αγαλάθηεζε ζπρλά. Υαξαθηεξίδνληαη απφ έλα ζπλδπαζκφ ηφζν άγρνπο φζν θαη επηζεηηθφηεηαο, ελψ είλαη απφ ηα ιηγφηεξν δεκνθηιή παηδηά. (Carney & Merell, 2001) Καη γηα ηνπο δχν παξαπάλσ ηχπνπο ζπκάησλ ην θνηλφ ραξαθηεξηζηηθφ είλαη ε ρακειή απηνπεπνίζεζε. Θεσξνχλ ηνλ εαπηφ ηνπο ραδφ, άζρεκν θαη αλάμην θαη ζπλήζσο θαηεγνξνχλ ηνλ εαπηφ ηνπο γηα ηηο επηζέζεηο πνπ δέρνληαη. ηελ πιεηνλφηεηά ηνπο έρνπλ ειάρηζηνπο ή θαζφινπ θίινπο γηα λα ζηξαθνχλ γηα ζπλαηζζεκαηηθή ζηήξημε. Δπίζεο, ηα ζχκαηα ηνπ εθθνβηζκνχ ζπρλά θνβνχληαη ην ζρνιείν θαη έρνπλ απμεκέλεο πηζαλφηεηεο εθνχζηαο απνπζίαο ή απνβνιήο απφ ην

25 ρνιηθφο Δθθνβηζκφο θαη Δθπαηδεπηηθφο 25 ζρνιείν. Χζηφζν, είλαη πνιχ πην πηζαλφ απ φηη ηα κε εθθνβηζκέλα άηνκα λα θέξνπλ θάπνην φπιν ζην ζρνιείν γηα λα πξνζηαηεπηνχλ. ε ζπάληεο πεξηπηψζεηο, ππήξμαλ ζχκαηα πνιχ βαζαληζκέλα απφ ην ζχηε ηνπο πνπ ζρεδίαδαλ θαη ελίνηε εθηεινχζαλ πξάμεηο αληαπφδνζεο. Οη πξάμεηο απηέο ιακβάλνπλ ρψξα είηε εληφο ηνπ ζρνιείνπ είηε αθφκα θαη πνιιά ρξφληα κεηά ην επεηζφδην. (Carney & Merell, 2001) Έξεπλεο ησλ Due (2005) θαη Williams (1996), φπσο θαηαγξάθνληαη απφ ηνπο Craig, Pepler θαη Blais (2007), έδεημαλ φηη ηα ζχκαηα ηνπ bullying έρνπλ 13-34% πεξηζζφηεξεο πηζαλφηεηεο λα εκθαλίζνπλ πνλνθεθάινπο θαη 13 33% πεξηζζφηεξεο πηζαλφηεηεο γηα ζηνκαρφπνλνπο απφ ηα κε ζπκαηνπνηεκέλα παηδηά. Δπηπξφζζεηα, ηα παηδηά απηά εκθαλίδνπλ θαη ςπρνζσκαηηθά ζπκπηψκαηα (π.ρ. έρνπλ 13 52% πεξηζζφηεξεο πηζαλφηεηεο λα εκθαλίζνπλ δπζθνιίεο ζηνλ χπλν). Οη ςπρνθνηλσληθέο δπζθνιίεο ησλ ζπκάησλ είλαη μεθάζαξεο ζην ζρνιηθφ ρψξν, θαζψο έρνπλ απμεκέλεο πηζαλφηεηεο λα απνθεχγνπλ ην ζρνιείν. Δίλαη ελδεηθηηθφ ην γεγνλφο πσο ην 20 25% ησλ ζπρλά ζπκαηνπνηεκέλσλ παηδηψλ ζεσξνχλ ην bullying σο κία βαζηθή αηηία γηα λα κείλνπλ ζπίηη. Σέινο, ν Γηνβαδνιηάο (2007) θαηαγξάθεη ηα γεληθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ ζπκάησλ ηνπ εθθνβηζκνχ, βάζεη δηεζλψλ θαη ειιεληθψλ δεδνκέλσλ, ηα νπνία είλαη: ρακειή απηνεθηίκεζε, αδπλακία επίιπζεο πξνβιεκάησλ, θαηαζιηπηηθά ζηνηρεία, ζπλαηζζεκαηηθέο δπζθνιίεο, αίζζεκα κνλαμηάο, ρακειέο ζρνιηθέο επηδφζεηο,

26 ρνιηθφο Δθθνβηζκφο θαη Δθπαηδεπηηθφο 26 αδπλακία ζην κέιινλ λα αλαιάβνπλ επζχλεο, λα επηδείμνπλ ζπλέπεηα ζηνλ θνηλσληθφ ηνπο ξφιν, λα ζπλάςνπλ δηαπξνζσπηθέο ζρέζεηο ή λα έρνπλ νκαιή ζεμνπαιηθή δσή Απηόπηεο Μάξηπξεο Παξηζηάκελνη Έλαο παξηζηάκελνο κπνξεί λα είλαη θάπνηνο πνπ δελ είλαη νχηε ζχηεο νχηε ζχκα εθθνβηζκνχ, αιιά γλσξίδεη φηη πεξηζηαηηθά bullying ιακβάλνπλ ρψξα. Παξάιιεια, κπνξεί λα είλαη κάξηπξαο ελφο ζπκβάληνο ζπκαηνπνίεζεο, ην νπνίν αλέρεηαη κέζσ ηεο αδξάλεηάο ηνπ λα ην αληηκεησπίζνπλ. ζνη παξηζηάκελνη δελ εκπιέθνληαη άκεζα ζπλήζσο γλσξίδνπλ ηη ζπκβαίλεη θαη πνηνο είλαη αλακεκεηγκέλνο θαη ε έκκεζε αλάκεημή ηνπο επηδξά ζηελ ίδηα ηνπο ηε δσή, θαζψο κπνξεί λα ζεσξεζνχλ «ζπλαηζζεκαηηθά αλακεκεηγκέλνη». Ζ ζεκαζία ηεο παξνπζίαο ελφο απηφπηε κάξηπξα έγθεηηαη ζην γεγνλφο φηη κπνξεί λα επεξεάζεη ην ζχηε ή ην ζχκα θαη λα επηθέξεη ηελ απαηηνχκελε αιιαγή. Γηαδξακαηίδεη έλαλ θξηηηθφ ξφιν θαη νη απφςεηο ηνπ κπνξνχλ λα απνδεηρηνχλ «ζσηήξηεο» γηα ην ζρεδηαζκφ θαη ηελ πινπνίεζε ελφο πξνγξάκκαηνο παξέκβαζεο. (Lee, 2006) Έξεπλα ησλ Cullingford θαη Brown (1995), φπσο αλαθέξεηαη απφ ηνλ Lee (2006), έδεημε φηη ην 50% ησλ καζεηψλ νκνιφγεζαλ φηη έρνπλ ππάξμεη κάξηπξεο επεηζνδίσλ bullying. Θα κπνξνχζακε, αθφκε, λα ππνζηεξίμνπκε, φζνλ αθνξά ζην ξφιν ηνπο, φηη νη παξηζηάκελνη α) γλσξίδνπλ ηη ζπκβαίλεη θαη πνηνο εκπιέθεηαη, αιιά δελ θάλνπλ ηίπνηα, β) επηζπκνχλ ηελ επίδεημε ηεο δχλακήο ηνπο ζηελ ηηκσξία ησλ ζπηψλ θαη, φηαλ ην θάλνπλ απηφ, πηνζεηνχλ κεζφδνπο πνπ επηβεβαηψλνπλ φηη ε επηζεηηθφηεηα θαη ε θαηάρξεζε ηεο εμνπζίαο είλαη έλα ηζρπξφ «φπιν», γ) απνδπλακψλνπλ ηα ζχκαηα ηνπ εθθνβηζκνχ ππεξ-πξνζηαηεχνληάο ηα (νη «δηαζψζηεο») θαη δ) παξφιν πνπ μέξνπλ ηε ζεκαληηθή επίδξαζε ηνπ bullying ζηε

27 ρνιηθφο Δθθνβηζκφο θαη Δθπαηδεπηηθφο 27 κάζεζε, ζηα ζπλαηζζήκαηα ησλ άιισλ θαη ζηε θηινζνθία ηνπ ζρνιείνπ, παξακέλνπλ αδξαλείο. (Lee, 2006) Μία εθηελήο έξεπλα ηνπ Clarkson (1996), φπσο αλαθέξεηαη απφ ηνλ Lee (2006), αλέδεημε κία κεγάιε πνηθηιία «θαηεγνξηνπνηήζεσλ» ησλ απηφπησλ καξηχξσλ επεηζνδίσλ εθθνβηζκνχ, νη νπνίεο παξνπζηάδνληαη ζηνλ θάησζη πίλαθα 2: Πίλαθαο 2: Οη δηάθνξεο κνξθέο παξηζηακέλσλ απηόπησλ καξηύξσλ, ζύκθσλα κε ηελ έξεπλα ηνπ Clarkson (1996) ΣΤΠΟ Νίπηεη ηαο ρείξαο ηνπ («Γελ είλαη δνπιεηά κνπ») Οπδέηεξνο («Γε ζέισ λα πάξσ θάπνηνπ ην κέξνο») Αλαπνθάζηζηνο («Ζ αιήζεηα είλαη θάπνπ ζηε κέζε») Ηζνξξνπία («Γε ζέισ λα ηαξάμσ ηα λεξά») πγρπζκέλνο («Δίλαη πην πνιύπινθν απ όζν δείρλεη») Αζαθήο εηθόλα («Γελ έρσ όιεο ηηο πιεξνθνξίεο») Ηζηνξία πόλνπ («Γε ζέισ λα πιεγσζώ μαλά») Αζήκαλην πξόζσπν («Ζ ζπκβνιή κνπ δε ζα θάλεη ηε δηαθνξά») Κξίζε («Λέσ κνλάρα ηελ αιήζεηα όπσο ηε βιέπσ») ΥΑΡΑΚΣΖΡΗΣΗΚΑ Σα ζχκαηα δεηάλε βνήζεηα αιιά έξρνληαη αληηκέησπα κε ηελ άξλεζε ηνπο λα παξέκβνπλ. Απνξξίπηεηαη ε επζχλε θαη ε κεζνιάβεζε, ελψ ελδέρεηαη ε επζχλε λα βαξχλεη ηα ζχκαηα. Τπάξρεη ε αίζζεζε ηεο δηθαηνζχλεο θαη ηεο κε θξηηηθήο, παξφιν πνπ είλαη μεθάζαξν φηη ππάξρεη έλα ηζρπξφ θαη έλα αλίζρπξν «ζηξαηφπεδν». Σα ζχκαηα κέλνπλ κε κία αξλεηηθή εηθφλα νπδεηεξφηεηαο. Απηφο ν παξηζηάκελνο απνθεχγεη λα θάλεη θξίζεηο, κε ην ζθεπηηθφ φηη φια είλαη δήηεκα αληίιεςεο. Ίζσο έρεη δπζθνιία ζηνλ νξηζκφ ηνπ bullying, αιιά δελ είλαη ηφζν δχζθνιν φζν ην λα δηαθξίλεη ηνλ πφλν θαη ηελ απνδπλάκσζε. Δδψ εληνπίδεηαη ν θφβνο ηεο αληηκεηψπηζεο ηνπ bullying. Δπηθξαηεί κία θαηλνκεληθή εηξήλε θαη ηα ζπλαηζζήκαηα, εηδηθά γηα ην ζχκα, παξακέλνπλ αλείπσηα. Ζ ζχγρπζε δελ απνηειεί δηθαηνινγία, θαζψο ην λα πεξηκέλεη θάπνηνο λα γίλεη ην bullying έλα απιφ δήηεκα γηα λα ην θαηαλνήζεη ππνδειψλεη αδξάλεηα. Ζ δξάζε αλαβάιιεηαη επεηδή ν παξηζηάκελνο δελ έρεη πιήξε εηθφλα ηνπ πνηνο εκπιέθεηαη. Σν κφλν πνπ, ζπλήζσο, είλαη μεθάζαξν είλαη φηη θάπνηνο έρεη πιεγσζεί, αιιά ε αλακνλή γηα επηπιένλ πιεξνθνξίεο κπνξεί λα επηδεηλψζεη ηελ θαηάζηαζε. Ζ αδξάλεηα ηνπ παξηζηάκελνπ ππάξρεη εμαηηίαο παιαηφηεξεο αξλεηηθήο εκπεηξίαο κε πεξηζηαηηθφ εθθνβηζκνχ. Ο απηφπηεο κάξηπξαο δελ παξεκβαίλεη επεηδή ζεσξεί φηη δε ζα έρεη θακία επίδξαζε ε δξάζε ηνπ. πρλά ππάξρνπλ ελδείμεηο ελνρήο ή αληθαλφηεηαο γηα βνήζεηα. Αλαγλσξίδεηαη ε χπαξμε πνιιψλ δηαθνξεηηθψλ αληηιήςεσλ ή ε πνιππινθφηεηα ηνπ πξνβιήκαηνο ηνπ εθθνβηζκνχ. Οη παξηζηάκελνη εκπηζηεχνληαη απνθιεηζηηθά ηηο πιεξνθνξίεο πνπ ζπιιέγνπλ απφ ηνπο κε εκπιεθφκελνπο.

28 ρνιηθφο Δθθνβηζκφο θαη Δθπαηδεπηηθφο 28 Δππεηζήο («Απιά αθνινπζώ νδεγίεο») Γελ είλαη δνπιεηά ηνπ («Έρσ ηε δηθή κνπ εξκελεία») Τπαηηηόηεηα ηνπ ζύκαηνο («Σν ζύκα θηαίεη») Τπνζηεξίδνπλ φηη εθηίζεληαη ζε κία ηζρπξφηεξε εμνπζία θαη απνθεχγνπλ ηηο δχζθνιεο απνθάζεηο κέζσ ηεο ππνηαγήο. Ο ζχκα αγλνείηαη γηαηί νη ήδε ππάξρνληεο θαλφλεο έρνπλ απνθαλζεί γηα ην απνηέιεζκα. Γελ ππάξρεη αλάκεημε, θαζψο ην πεξηζηαηηθφ δελ ηνπο «αγγίδεη» άκεζα, κέρξη ηε ζηηγκή πνπ ν ζχηεο ζηξέςεη ηελ πξνζνρή ηνπ πάλσ ηνπο. Σα ζχκαηα θαληάδνπλ λα αμίδνπλ φζα πθίζηαληαη. (Lee, 2006, ζει ) Αλ γλσξίδακε ηη είλαη απηφ πνπ σζεί ηνπο απηφπηεο κάξηπξεο λα ζπκπεξηθέξνληαη έηζη φπσο ζπκπεξηθέξνληαη ζε πεξηπηψζεηο πνπ παξίζηαληαη ζε πεξηζηαηηθά εθθνβηζκνχ, ζα κπνξνχζακε λα ηνπο βνεζήζνπκε λα γίλνπλ «θαιχηεξνη» παξηζηάκελνη, δειαδή κε ζεηηθφηεξε αληηκεηψπηζε απέλαληη ζηα ζχκαηα. Ο Rigby (2008, ζει ) παξαζέηεη θάπνηα ζηνηρεία πνπ θαλεξψλνπλ ηη επεξεάδεη ηα άηνκα απηά λα είλαη «ζεηηθνί» απηφπηεο κάξηπξεο: o Ζ θνίηεζε ζην δεκνηηθό ζρνιείν: Οη απηφπηεο κάξηπξεο πνπ είλαη καζεηέο ζε Γεκνηηθφ ρνιείν έρνπλ πεξηζζφηεξεο πηζαλφηεηεο απφ ηνπο αληίζηνηρνπο ηνπ Γπκλαζίνπ λα ηαρζνχλ ππέξ ησλ ζπκάησλ. Δπνκέλσο, ε έγθαηξε θαη απφ λσξίο βνήζεηα ζε λένπο καζεηέο απηφπηεο κάξηπξεο λα είλαη ζεηηθνί απέλαληη ζηα ζχκαηα ελδερνκέλσο απνδεηρηεί πεξηζζφηεξν επηηπρήο. o Δλζπλαίζζεζε, θαηαλόεζε ηνπ ηη ζπκβαίλεη ζηνπο άιινπο θαη αλαγλώξηζε όηη έγθεηηαη ζην ραξαθηήξα θάπνηνπ λα βνεζάεη ηα ζύκαηα: Παξφιν πνπ ε ηάζε ηνπ λα βνεζάεη θάπνηνο ηνπο ζπλαλζξψπνπο ηνπ είλαη απνθιεηζηηθά ζηνηρείν ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπ, αλακθηζβήηεηα ε εζηθή εθπαίδεπζε, παξερφκελε απφ ηελ νηθνγέλεηα θαη ην ζρνιείν, κπνξεί λα έρεη επεξγεηηθά απνηειέζκαηα. Ηδηαίηεξα κε ηα λέα παηδηά, ην επίπεδν ηεο ελζπλαίζζεζεο εληφο ηεο ζρνιηθήο ηάμεο κπνξεί λα απμεζεί κέζσ ησλ απνηειεζκαηηθψλ εθπαηδεπηηθψλ.

29 ρνιηθφο Δθθνβηζκφο θαη Δθπαηδεπηηθφο 29 o Ζ ζπκπεξηθνξά σο ζεηηθόο παξηζηάκελνο θαη θαηά ην παξειζόλ: Άηνκα πνπ έρνπλ βνεζήζεη ζχκαηα ηνπ εθθνβηζκνχ θαηά ην παξειζφλ έρνπλ πεξηζζφηεξν απφ άιινπο ηελ ηάζε λα βνεζήζνπλ θαη ζην κέιινλ. Απηφ δείρλεη πσο νη ζπλέπεηεο ηνπ λα βνεζάεη θάπνηνο ηα ζχκαηα ζε έλα ζρνιείν δε ζεσξνχληαη θαη αλάγθε αξλεηηθέο. Σα παηδηά πνπ παξεκβαίλνπλ γηα λα βνεζήζνπλ ηα ζχκαηα ζπλήζσο έρνπλ ζεηηθέο εκπεηξίεο πνπ ηνπο ελζαξξχλνπλ λα βνεζήζνπλ μαλά. o Ζ κε αλάκεημε ζε ζρέζε ζύηε ζύκαηνο θαηά ην παξειζόλ: Οη ζχηεο, ζπλήζσο, ζπλαλαζηξέθνληαη ζχηεο, ππνζηεξίδνληαο ν έλαο ηνλ άιιν, θαη ζπάληα βνεζνχλ θάπνην ζχκα, ζε πεξίπησζε πνπ έλα πεξηζηαηηθφ bullying ιάβεη ρψξα. Παξάιιεια, θαη ηα ζχκαηα απνθεχγνπλ λα βνεζνχλ άιια ζχκαηα, ίζσο εμαηηίαο ηνπο άγρνπο ηνπο θαη ηεο απνδνρήο ηεο επάισηεο θαηάζηαζήο ηνπο. Έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε απφ ηνλ Rigby (2008) έδεημε φηη νη απηφπηεο κάξηπξεο επεξεάδνληαη ειάρηζηα απφ ηηο πξνζδνθίεο ησλ γνλέσλ θαη ησλ δαζθάισλ ηνπο λα αληηδξάζνπλ ζε θάπνην πεξηζηαηηθφ εθθνβηζκνχ, ελ αληηζέζεη κε ηε γλψκε ησλ θίισλ ηνπο, ε νπνία ηνπο επεξεάδεη πνιχ πεξηζζφηεξν. Μνιαηαχηα, νη εθπαηδεπηηθνί θαη νη γνλείο κπνξνχλ λα επεξεάζνπλ ζεηηθά ηνπο απηφπηεο κάξηπξεο είηε πξνβάιινληαο αηζζήκαηα ελζπλαίζζεζεο απέλαληη ζε άιινπο είηε παξέρνληαο ηε δπλαηφηεηα ζηα παηδηά απηά λα ζπδεηνχλ ηα θίλεηξα θαη ηηο ζθέςεηο πνπ ππνθξχπηνληαη θάησ απφ ηηο πξάμεηο ηνπο.

30 ρνιηθφο Δθθνβηζκφο θαη Δθπαηδεπηηθφο 30 Β Η Β Λ Η Ο Γ Ρ Α Φ Η Κ Ζ Α Ν Α Κ Ο Π Ζ Ζ Κεθάιαην 2 ν : Ο ρνιηθόο Δθθνβηζκόο (Bullying) σο Δξεπλεηηθό Εήηεκα 2.1 Γηεζλείο έξεπλεο ζρεηηθά κε ηε ζπρλόηεηα θαη ηνπο παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ εκθάληζε ηνπ εθθνβηζκνύ (bullying) ζην ζρνιηθό ρώξν Οη επηζηήκνλεο αλέθαζελ ελδηαθέξνληαλ γηα ηελ αιιειεπίδξαζε ησλ παηδηψλ κέζα ζε νκάδεο θαη γηα ηα αξλεηηθά απνηειέκαηα πνπ, ελδερνκέλσο, απηή έρεη θάησ απφ νξηζκέλεο ζπλζήθεο. Δθαηνληάδεο έξεπλεο έρνπλ γίλεη δηεζλψο πάλσ ζην δήηεκα ηνπ εθθνβηζκνχ, αλ θαη πξφθεηηαη γηα έλα ζέκα δχζθνια πξνζεγγίζηκν, αθνχ είλαη απίζαλν λα δηαπηζησζεί κε επθνιία θάζε κνξθή ηνπ πνπ εθδειψλεηαη ζην ζρνιηθφ ρψξν. Παξάιιεια, δελ κπνξεί εχθνια λα εμαζθαιηζηεί ε εηιηθξίλεηα ζηηο απαληήζεηο πνπ ιακβάλνληαη. Γη απηφ ην ιφγν, παξαηεξείηαη απφθιηζε (ζε απηέο) αλάκεζα ζε καζεηέο θαη εθπαηδεπηηθνχο πνπ ζπκκεηέρνπλ ζε κειέηεο. Ζ θχξηα κέζνδνο δηεξεχλεζεο ηνπ θαηλνκέλνπ ηνπ bullying είλαη ην λα εξσηψληαη νη καζεηέο γηα ηηο εκπεηξίεο ηνπο ζην ζρνιείν, κε ηελ πξνζδνθία φηη ηα ππνθείκελα ζα παξάζρνπλ αμηφπηζηεο πιεξνθνξίεο, ηδίσο γηα ην πψο ηνπο θέξνληαη νη άιινη, θάηη πνπ, σζηφζν, δελ είλαη εχθνιν. Απφ ηε κία πιεπξά, θάπνηα παηδηά κπνξεί λα είλαη δηζηαθηηθά λα νκνινγήζνπλ φηη έρνπλ ππάξμεη ζχκαηα εθθνβηζκνχ, αθνχ θάηη ηέηνηα θαληάδεη ληξνπηαζηηθφ ή θαη ηαπεηλσηηθφ, ελψ, απφ ηελ άιιε πιεπξά, νη ζχηεο, ελδερνκέλσο, ζέινπλ λα απνθξχςνπλ απφ ηηο ζρνιηθέο αξρέο ηελ εκπινθή ηνπο. Ζ δπζθνιία απηή κπνξεί λα μεπεξαζηεί κε ηε δηαβεβαίσζε φηη ηα εξσηεκαηνιφγηα είλαη αλψλπκα. (Rigby, 2008) χκθσλα κε έθζεζε ηνπ Γηεζλνχο Ηλζηηηνχηνπ ηεο Παηδηθήο Τγείαο θαη ηεο Αλζξψπηλεο Αλάπηπμεο, ην 17% ησλ εξσηεζέλησλ καζεηψλ έρνπλ πέζεη ζχκαηα κεξηθέο θνξέο ή ηνπιάρηζηνλ κία θνξά ηελ εβδνκάδα, ην 19% έρνπλ θαηαζηεί ζχηεο

31 ρνιηθφο Δθθνβηζκφο θαη Δθπαηδεπηηθφο 31 κεξηθέο θνξέο ή ηνπιάρηζηνλ κία θνξά ηελ εβδνκάδα, ελψ ην 6% έρνπλ θαηαζηεί θαη ζχηεο θαη ζχκαηα κεξηθέο θνξέο ή ηνπιάρηζηνλ κία θνξά ηελ εβδνκάδα. Αθφκα, έξεπλα ηνπ World Health Organization Health Behavior in School Aged Children έδεημε φηη ζηηο ηάμεηο ηνπ Γπκλαζίνπ ησλ Ζ.Π.Α. πεξίπνπ παηδηά πέθηνπλ ζχκαηα ηνπιάρηζηνλ κία θνξά ηελ εβδνκάδα, ελψ παηδηά αζθνχλ bullying ηνπιάρηζηνλ κία θνξά ηελ εβδνκάδα. (ππξφπνπινο, 2009) χκθσλα κε ηελ αλαθνξά ηνπ Γηεζλνχο Κέληξνπ ηαηηζηηθψλ ηνηρείσλ γηα ηελ Δθπαίδεπζε (2003), φπσο αλαθέξεηαη απφ ηε Hall (2006), ην πνζνζηφ ησλ καζεηψλ ζπκάησλ ηνπ εθθνβηζκνχ απμάλεηαη. Σν 2001 ην 8% ησλ καζεηψλ αλέθεξαλ φηη είραλ ππνζηεί εθθνβηζκφ ζην ζρνιείν ηνπο ηειεπηαίνπο έμη (6) κήλεο, αξηζκφο απμεκέλνο θαηά 3%, ζε ζρέζε κε ην αληίζηνηρν πνζνζηφ ηνπ Έξεπλεο ηνπ Olweus (1991, 1993, 1994), φπσο αλαθέξνληαη απφ ηνλ Σζηάληε (2008), έδεημαλ φηη 1 ζηα 7 παηδηά πθίζηαηαη θάπνηα κνξθή εθθνβηζκνχ. Δπίζεο, άζρεηα κε ην αλ νη καζεηέο πξνέξρνληαη απφ αζηηθέο, εκη-αζηηθέο ή αγξνηηθέο πεξηνρέο, παξνπζηάδνπλ παξφκνηα πνζνζηά σο πξνο ην αλ έρνπλ ππάξμεη ζχηεο ή ζχκαηα. Σν 75% ησλ εξσηεζέλησλ ηεο έξεπλαο ηνπ Hazler (1991), φπσο αλαθέξεηαη απφ ηνπο Carney θαη Merell (2001), έρεη ππνζηεί θάπνηα κνξθή εθθνβηζκνχ. Δπηπιένλ, κία κεγάιεο έθηαζεο έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηε Ννξβεγία (1997) αλάκεζα ζε καζεηέο έδεημε φηη πεξίπνπ ην 15% ησλ καζεηψλ ειηθίαο 7 16 είραλ εκπιαθεί ζε επεηζφδηα bullying είηε σο ζχηεο είηε σο ζχκαηα, θάηη πνπ επηβεβαηψζεθε θαη απφ παξφκνηεο έξεπλεο ζηε Φηλιαλδία, ζηε νπεδία, ζηελ Αγγιία, ηελ Ακεξηθή, ηελ Ηαπσλία, ηελ Ηζπαλία θαη ηελ Απζηξαιία. πγθξίλνληαο ηε ζπρλφηεηα ηνπ bullying κεηαμχ δηάθνξσλ ρσξψλ, παξαηεξνχκε πσο ηα πςειφηεξα πνζνζηά θαηέρεη ν Καλαδάο. ε έξεπλα ηνπ World Health Organization Health Behavior in School Aged Children (2004) ν Καλαδάο