TO EΘNOΓPAΦIKO EPΓO TH XOΛH TOY IKAΓOY KAI H ATIKH ANΘPΩΠOΛOΓIA

Transcript

1 επζέσο ζ απηφλ), αιιά φζνλ αθνξά ηηο επηπηψζεηο ηνπ θαπηηαιηζηηθνχ αζηηζκνχ, ν Υάξβευ ζεσξεί φηη ν Γνπίξζ είλαη έλαο εμαηξεηηθά δηνξαηηθφο ζηνραζηήο θαη φηη ρξεηάδεηαη λα αλαπηπρζνχλ ηα είδε ηεο ιεπηνκεξεηαθήο εθιέπηπλζεο πνπ πέηπραλ ζπγγξαθείο, φπσο ν Είκει θαη ν Γνπίξζ. Λεωλίδαο Oηθνλόκνπ Πάληεην Παλεπηζηήκην TO EΘNOΓPAΦIKO EPΓO TH XOΛH TOY IKAΓOY KAI H ATIKH ANΘPΩΠOΛOΓIA Γεκνζηεχηεθε ζην N. X. Tάηζεο θαη M. Θαλνπνχινπ (επηκ.) H Kνηλσληνινγία ηεο ρνιήο ηνπ ηθάγνπ, Αζήλα, Δθδφζεηο Παπαδήζε, 2009, ζ H ρνιή ηνπ ηθάγνπ 33 ζπλέβαιε απνθαζηζηηθά ζηελ επηζηεκνληθή θαη ζεζκηθή ζπγθξφηεζε ηεο θνηλσληνινγίαο θαη άζθεζε πνιχπιεπξε επίδξαζε ζηηο θνηλσληθέο επηζηήκεο ζηηο HΠA θαη δηεζλψο. Ζ ρνιή έρεη ηδηαίηεξα ζπλδεζεί κε ηηο αζηηθέο ζπνπδέο θαη δίθαηα αλαγλσξίδεηαη σο ην νπζηαζηηθφ μεθίλεκά ηνπο. Eρεη σο εθ ηνχηνπ επεξεάζεη θάζε θιάδν πνπ αζρνιείηαη κε 33 H παξνύζα εξγαζία επηθεληξώλεηαη απνθιεηζηηθά ζηελ θιαζηθή πεξίνδν ηεο Σρνιήο ηνπ Σηθάγνπ πνπ δηαξθεί από ην 1915 σο ην 1935 θαη έρεη θπξίσο ζπλδεζεί κε ηα νλόκαηα ηνπ W. Thomas, ηνπ R. Park θαη ηνπ E. Burgess (Coulon 1992: 3, Bulmer 1984: 1). 37

2 ηηο πφιεηο θαη αζθαιψο ηελ αζηηθή αλζξσπνινγία, κε ηελ νπνία κνηξάδεηαη νξηζκέλα θνηλά ραξαθηεξηζηηθά ηδίσο ζηε κέζνδν. ηελ εξγαζία απηή ζα αζρνιεζψ κε ην εκπεηξηθφ έξγν ηεο ρνιήο θαη ηδίσο κε ην ηκήκα εθείλν πνπ πήξε εζλνγξαθηθφ ραξαθηήξα, θαη ζα εμεηάζσ ηηο ζεσξεηηθέο θαη κεζνδνινγηθέο ηνπ ζπληεηαγκέλεο θαη ηελ επίδξαζή ηνπ ζηελ αζηηθή αλζξσπνινγία. Σν ηκήκα Kνηλσληνινγίαο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηνπ ηθάγνπ ήδε απφ ηελ επνρή ηεο ίδξπζήο ηνπ ην 1892 έζηξεςε ην ελδηαθέξνλ ηνπ ζηνλ αζηηθφ ρψξν θαη ηελ πφιε ηνπ ηθάγνπ (Short 1971: xiv). H ηάζε απηή εληάζεθε απφ ην 1918, φηαλ, κεηά απφ ηελ αηπρή απνρψξεζε ηνπ W. Thomas, ηελ εγεζία ηνπ ηκήκαηνο αλέιαβε ν R. Park. Ζ κεηακφξθσζε ηεο θνηλσληνινγίαο απφ θηινζνθηθή ζε εκπεηξηθή επηζηήκε, πνπ ζεσξείηαη κηα απφ ηηο κεγαιχηεξεο ζπκβνιέο ηεο ρνιήο ζηελ αλάπηπμε ηνπ θιάδνπ (Short 1971: xii, Bulmer 1984: 6, Coulon 1992: 3) πξαγκαηνπνηήζεθε θπξίσο κέζα απφ κηα ζεηξά κειεηψλ ηνπ αζηηθνχ ρψξνπ θαη ηδίσο βέβαηα ηεο πφιεο ηνπ ηθάγνπ, ε νπνία απνηεινχζε ζχκθσλα κε ηνλ Παξθ έλα πξνλνκηαθφ πεδίν γηα ηελ κειέηε ησλ θνηλσληθψλ δηαδηθαζηψλ θαη ηνπ βηνκεραληθνχ πνιηηηζκνχ (Short 1971: xii) 34. Ζ πξναλαγγειία θαη ην ζεσξεηηθφ θαη κεζνδνινγηθφ πιαίζην ησλ εξεπλψλ απηψλ βξίζθεηαη ζε έλα κηθξφ αιιά θιαζηθφ άξζξν ηνπ Παξθ, κε ηίηιν «H πφιε: ππνδείμεηο γηα ηελ δηεξεχλεζε ηεο αλζξψπηλεο ζπκπεξηθνξάο ζην αζηηθφ πεξηβάιινλ», πνπ δεκνζηεχηεθε ην 1915, ιίγν θαηξφ αθφηνπ είρε ζπλδεζεί κε ην ηκήκα χζηεξα απφ πξφζθιεζε ηνπ Tφκαο. Σν άξζξν απηφ, πνπ πεξηέρεη ηαπηφρξνλα κηα νινθιεξσκέλε ζεσξεηηθή αληίιεςε γηα ην αζηηθφ θαηλφκελν, ηελ αζηηθή γεσγξαθία θαη ηνλ αζηηθφ πνιηηηζκφ θαη κηα ζπγθξνηεκέλε εξεπλεηηθή πξφηαζε γηα ηελ κειέηε ηνπ αζηηθνχ ρψξνπ, απνηειεί ηελ θαιχηεξε εηζαγσγή ζην εξεπλεηηθφ θαη εζλνγξαθηθφ έξγν ηεο ρνιήο. Ο Παξθ, πνπ ήηαλ έλαο άλζξσπνο κεγάιεο ζεσξεηηθήο ζπγθξφηεζεο, αληηιακβάλεηαη ην αζηηθφ θαηλφκελν ζηα πιαίζηα ελφο επξχηεξνπ εμειηθηηθνχ ζρήκαηνο, πνπ είλαη εκπλεπζκέλν ζε κεγάιν βαζκφ απφ ηνλ Durkheim. Ο βαζκφο αλάπηπμεο ηνπ θαηακεξηζκνχ ηεο εξγαζίαο ζεσξείηαη ν απνθαζηζηηθφο παξάγνληαο ηεο θνηλσληθήο εμέιημεο θαη ζπλδέεηαη κε ηηο κνξθέο θνηλσληθήο νξγάλσζεο θαη αιιειεγγχεο. Ο Παξθ επεξεαζκέλνο θαη πάιη απφ ηνλ Nηπξθέκ, αιιά θαη απφ ηνλ Simmel, πνπ ππήξμε δάζθαιφο ηνπ ζηε Γεξκαλία ηνλίδεη ηε ζεκαζία ησλ πιεζπζκηαθψλ ζπγθεληξψζεσλ ζηελ εμειηθηηθή απηή δηαδηθαζία (Giddens 1971: 78, Saunders 1981: 43, 34 H πξώηε εξγαζία πνπ ζεκαηνδόηεζε ηε λέα θαηεύζπλζε ηεο θνηλσληνινγίαο θαη απνηέιεζε πξόηππν γηα πνιιά ρξόληα ήηαλ βέβαηα ε πεληάηνκε κειέηε ησλ Thomas θαη Znaniecki γηα ηελ Πνισληθή κεηαλάζηεπζε, πνπ εθδόζεθε κεηαμύ ηνπ 1918 θαη ηνπ

3 Xαζηάνγινπ 1982: 40). H αζηηθνπνίεζε ζπλαξηάηαη κε ηελ αλάπηπμε ηνπ θαηακεξηζκνχ ηεο εξγαζίαο θαη ζεσξείηαη δείθηεο ηεο θνηλσληθήο αλάπηπμεο. Ζ δηάθξηζε έηζη αλάκεζα ζε παξαδνζηαθέο θαη κνληέξλεο θνηλσλίεο απνθηά κηα ζαθέζηαηα ρσξηθή δηάζηαζε, ελψ ρσξηθήο θχζεσο είλαη θαη ε εξκελεία ησλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ. Δηζη, ηα θνηλσληθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο παξαδνζηαθήο θνηλσλίαο ηαπηίδνληαη κε ηνλ κηθξφ νηθηζκφ, ελψ ε επηθξάηεζε «δεπηεξεπνπζψλ ζρέζεσλ» (secondary relations) θαη ε κείσζε ηνπ θνηλσληθνχ έιέγρνπ ζπζρεηίδεηαη κε ηα ιεγφκελα «νηθνινγηθά» ραξαθηεξηζηηθά ησλ κεγαινππφιεσλ 35. Ο Παξθ πάλησο, παξφηη αλαγλσξίδεη ηηο απνδηνξγαλσηηθέο ζπλέπεηεο ηεο αζηηθνπνίεζεο, δελ θαηαδηθάδεη ηηο κεγαινππφιεηο. Οη πφιεηο κπνξεί λα επηηείλνπλ ηελ αλνκία, επηηξέπνπλ φκσο θαη ζηηο θαιχηεξεο πιεπξέο ηεο αλζξψπηλεο θχζεο λα εθδεισζνχλ κε αλάινγε έληαζε. Ο Παξθ φκσο δελ είρε ζπγθξνηήζεη κφλν κηα νπηηθή γηα ηηο αζηηθέο θνηλσληθέο ζρέζεηο, αιιά θαη κηα ζεσξία γηα ηελ θνηλσληθή γεσγξαθία ησλ κεγαινππφιεσλ ηεο επνρήο ηνπ. Oη πφιεηο, ζχκθσλα κε ηνλ Παξθ, δελ απνηεινχλ απιά αζξνίζκαηα θηηξίσλ, δξφκσλ θαη άιισλ θπζηθψλ θαη αλζξσπνγελψλ ζηνηρείσλ, αιιά ζπγθξνηνχληαη κε βάζε κηα βαζχηεξε ινγηθή, πνπ δελ είλαη πνιχ δηαθνξεηηθή απφ απηήλ πνπ απνθξππηνγξάθεζε ν Γαξβίλνο αλαθνξηθά κε ηελ νηθνινγηθή πξνζαξκνγή ησλ θπηψλ θαη ησλ δψσλ. Οη άλζξσπνη βέβαηα δηαθέξνπλ απφ ηνπο άιινπο νξγαληζκνχο γηαηί έρνπλ πνιηηηζκφ, αιιά θαη πάιη νη «βηνηηθέο» δπλάκεηο πνπ δηακνξθψλνπλ ηνλ θπζηθφ θφζκν παίδνπλ πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν ζηε νηθνινγηθή πξνζαξκνγή ησλ αλζξσπίλσλ θνηλσληψλ. Δηζη, φπσο ζχκθσλα κε ηελ δαξβηληζηηθή αληίιεςε, ν αληαγσληζκφο ησλ δηαθφξσλ εηδψλ γηα ηελ επηβίσζε νδεγεί ζε έλα είδνο νηθνινγηθήο ηζνξξνπίαο (ζπκβίσζεο ή αληαγσληζηηθήο ηζνξξνπίαο) αλάκεζα ζε δηαθνξνπνηεκέλνπο θαη εμεηδηθεπκέλνπο νξγαληζκνχο, θαηά ηνλ ίδην ηξφπν θαη ζηηο αλζξψπηλεο θνηλσλίεο, ν αληαγσληζκφο αλάκεζα ζηα άηνκα νδεγεί ζηελ αλάπηπμε ζπκβησηηθψλ ζρέζεσλ κέζα απφ ηελ δηαθνξνπνίεζε ησλ ιεηηνπξγηψλ (θαηακεξηζκφο ηεο εξγαζίαο) θαη ηελ ρσξηθή θαηαλνκή ηνπο ζε πεξηνρέο πνπ ηνπο ηαηξηάδνπλ. Κη φπσο ζε θάζε νηθνζχζηεκα θπξηαξρνχλ έλα ή 35 Οη ηδέεο απηέο ζπζηεκαηνπνηήζεθαλ, θαη γηα πνιινύο θηώρελαλ, από ηνλ καζεηή ηνπ Παξθ, Louis Wirth, πνπ ην 1938 δεκνζίεπζε ην πην πνιπδηαβαζκέλν ίζσο άξζξν ζηηο θνηλσληθέο επηζηήκεο: «O αζηηζκόο ζαλ ηξόπνο δσήο» (Urbanism as a Way of Life). Σην άξζξν απηό ηα νηθνινγηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ πόιεσλ (κέγεζνο, ππθλόηεηα, εηεξνγέλεηα) ζπζρεηίδνληαη κε ηελ θαηάξξεπζε ή ηελ κεηαηξνπή ηνπ παξαδνζηαθνύ ηύπνπ θνηλσληθήο νξγάλσζεο θαη ηελ αλάδπζε λέσλ θνηλσληθώλ θαη θνηλσληνςπρνινγηθώλ ραξαθηεξηζηηθώλ. Γηα κηα αλαιπηηθή θξηηηθή παξνπζίαζε ησλ απόςεσλ ηνπ Γνπίξζ βι. Hannerz 1980: θαη Saunders 1981:

4 πεξηζζφηεξα είδε, ζηηο βηνκεραληθέο κεγαινππφιεηο θπξηαξρνχλ ην εκπφξην θαη ε βηνκεραλία, πνπ, κέζσ ησλ ηηκψλ ηεο γεο, κπνξνχλ λα ππεξληθήζνπλ θάζε αληαγσληζηή ζηνλ αγψλα γηα ηελ θαηάιεςε ζηαηεγηθψλ ζέζεσλ ζην ρψξν ηεο πφιεο. Μέζσ ηεο θπξηαξρίαο απηήο, ην εκπφξην θαη ε βηνκεραλία ηείλνπλ λα θαζνξίδνπλ ηελ γεληθή νηθνινγηθή δνκή ηεο πφιεο (ηηο ρξήζεηο γεο απφ ηηο δηάθνξεο νκάδεο) θαη ηελ ιεηηνπξγηθή ζρέζε θάζε μερσξηζηήο πεξηνρήο κε ηηο ππφινηπεο. H δηαδηθαζία απηή είλαη δπλακηθή. Οηαλ γηα νπνηνδήπνηε ιφγν δηαηαξαρζεί ε ηζνξξνπία ιακβάλεη ρψξα κηα δηαδηθαζία «εηζβνιήο» θαη «δηαδνρήο» πνπ κεηαβάιιεη ηε δνκή ησλ ρξήζεσλ γεο. ηηο δηάθνξεο πεξηνρέο εηζβάιινπλ λένη αληαγσληζηέο πνπ είλαη θαιχηεξα πξνζαξκνζκέλνη ζηηο αιιαγκέλεο πεξηβαιινληηθέο ζπλζήθεο δηαδερφκελνη ηνπο πξνεγνχκελνπο ρξήζηεο. Οη δηαδηθαζίεο απηέο ηνπ αληαγσληζκνχ, ηεο θπξηαξρίαο, ηεο εηζβνιήο θαη ηεο δηαδνρήο έρνπλ ζαλ απνηέιεζκα ηνλ δηαρσξηζκφ (segregation) ησλ δηαθνξεηηθψλ θνηλσληθψλ νκάδσλ ζε δηαθνξεηηθά κέξε ηεο πφιεο αλάινγα κε ηελ ζρεηηθή θαηαιιειφηεηά ηνπο θαη έηζη ηε δεκηνπξγία "θπζηθψλ πεξηνρψλ" (natural areas), γεηηνληψλ πνπ δελ έρνπλ ζπλεηδεηά ζρεδηαζηεί αιιά έρνπλ απιψο αλαπηπρζεί. Οη θπζηθέο πεξηνρέο είλαη δηαθνξνπνηεκέλεο ηφζν ιεηηνπξγηθά φζν θαη πνιηηηζκηθά. Kαζψο ε βηνηηθή ηζνξξνπία αλαπηχζζεηαη ην ίδην ζπκβαίλεη θαη ζηηο δηαθξηηέο πνιηηηζκηθέο κνξθέο πνπ αληηζηνηρνχλ ζηηο δηαθνξεηηθέο πεξηνρέο. Kάζε θπζηθή πεξηνρή απνηειεί έηζη ηελ βάζε γηα ηελ αλάπηπμε μερσξηζηψλ «θνηλσληθψλ θφζκσλ» (social worlds). Σν ζεσξεηηθφ απηφ πιαίζην, φπσο ζπκπιεξψζεθε θαη αλαπηχρζεθε ζηε ζπλέρεηα (βι. Park θαη Burgess 1925 θαη Park 1952), απνηέιεζε ηε βάζε ησλ εκπεηξηθψλ εξεπλψλ. ην άξζξν ηνπ 1915, ν Πάξθ πξνηείλεη ηελ κειέηε δηαθνξεηηθψλ φςεσλ ηεο αζηηθήο δσήο (ησλ θνηλσληθψλ θφζκσλ πνπ ζπλζέηνπλ ην αζηηθφ κσζατθφ, ησλ δηαθνξεηηθψλ επαγγεικαηηθψλ θαηεγνξηψλ θαη ηνπ πνιηηηζκνχ ηνπο, ηε ιεηηνπξγία ζεζκψλ φπσο ε νηθνγέλεηα, ε δηθαηνζχλε, ή ν ηχπνο) θαη, ζε κηα δηάζεκε πεξηθνπή, ζπζηήλεη ηελ ρξήζε ησλ «ππνκνλεηηθψλ κεζφδσλ παξαηήξεζεο» ηεο αλζξσπνινγίαο ζηελ κειέηε ηεο ζχγρξνλεο αζηηθήο δσήο. Δίλαη αμηνζεκείσην φηη ζε αληίζεζε κε ηελ ζεηηθηζηηθή, αληηθεηκεληθή πξνζέγγηζε ηεο νηθνινγηθήο ηνπ ζεσξίαο, νη πεξηζζφηεξεο απφ ηηο εξεπλεηηθέο ηνπ πξνηάζεηο θαη ηα εξσηήκαηα πξνο δηεξεχλεζε είλαη πνηνηηθήο θαηεχζπλζεο. Απηφ δελ είλαη παξάδνμν. Ο Παξθ πίζηεπε φηη ε εξκελεία ησλ θνηλσληθψλ θαηλνκέλσλ δελ εμαληιείηαη ζηελ νπδέηεξε παξαηήξεζε θαη γελίθεπζε αιιά απαηηεί ηαπηφρξνλα ηελ θαηαλφεζε ηεο ππνθεηκεληθήο αληίιεςεο ησλ δξψλησλ ππνθεηκέλσλ (Short 1971: xvi, Bulmer 1984: 93). Oη ηδέεο απηέο πνπ είραλ παγησζεί κέζα απφ ηε ζπλεξγαζία ηνπ κε ηνλ Tφκαο επεξέαζαλ ηνλ ραξαθηήξα ηεο εκπεηξηθήο έξεπλαο, ην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο νπνίαο 40

5 πήξε πνηνηηθφ ραξαθηήξα, ελψ πνιιέο απφ ηηο κνλνγξαθίεο δηαβάδνληαη ζαλ εζλνγξαθίεο (Hannerz 1980: 31). Aπηφ δελ ζεκαίλεη, φπσο ζα δνχκε, φηη επηθξάηεζε κηα κνλφπιεπξε κεζνδνινγηθή θαηεχζπλζε. Αληίζεηα έγηλε ρξήζε κηαο πνιιαπιήο κεζνδνινγίαο πνπ πεξηειάκβαλε ηφζν πνηνηηθέο φζν θαη πνζνηηθέο κεζφδνπο θαη ηερληθέο. Ο Παξθ αθηέξσζε ην κεγαιχηεξν κέξνο ηνπ ρξφλνπ ηνπ ζηελ θαζνδήγεζε ηνπ εξεπλεηηθνχ έξγνπ ησλ κεηαπηπρηαθψλ ηνπ θνηηεηψλ. Οη ηδηαίηεξεο ηνπ ηθαλφηεηεο ζηελ δηεχζπλζε επηζηεκνληθψλ εξγαζηψλ έρνπλ επηζεκαλζεί απφ ηνπο βηνγξάθνπο ηνπ θαη ηνπο ηζηνξηθνχο ηεο ρνιήο (Bulmer: 112). Πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ αλάπηπμε ηνπ εξεπλεηηθνχ έξγνπ έπαημε ν Ernest Burgess, καζεηήο αξρηθά ηνπ Παξθ, πνπ πξνζειήθζε ζην ηκήκα ην 1916 θαη ζπλεξγάζηεθε ζηελά κε ηνλ Παξθ ζηελ νξγάλσζε θαη θαζνδήγεζε ηεο έξεπλαο. Οη πξψηνη θαξπνί ηεο επηζηεκνληθήο απηήο ζπλεξγαζίαο εκθαλίζηεθαλ ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1920 θαη νη δεκνζηεχζεηο ζπλερίζηεθαλ κέρξη ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ ηηο θπξηψηεξεο κειέηεο ηεο ρνιήο, κε πεξηζζφηεξν ή ιηγψηεξν εζλνγξαθηθφ ραξαθηήξα, πεξηιακβάλνληαη ηα παξαθάησ έξγα: The Negro in Chicago ηνπ Charles Johnson, The Hobo (1923) ηνπ Nels Anderson, The Gang (1927) ηνπ Frederic Thrasher, Family Disorganization (1927) ηνπ Ernest Mower, The Ghetto (1928) ηνπ Louis Wirth, Suicide (1928) ηεο Ruth Shonle Cavan, The Gold Coast and the Slum (1929) ηνπ Harvey Zorbaugh, Organized Crime in Chicago (1929) ηνπ John Landesco, The Jack-Roller (1930) ηνπ Clifford Shaw, The Natural History of a Delinquent Career (1931) ηνπ ίδηνπ, The Negro Family in Chicago (1931) ηνπ Franklin Frazier, The Taxi Dance Hall (1932) ηνπ Paul Cressey, Vice in Chicago (1933) ηνπ Walter Reckless, θαη Hotel Life (1936) ηνπ Norman Hayner. Σα έξγα απηά πνπ εζηηάδνπλ φια ζηελ πφιε ηνπ ηθάγνπ απνηεινχλ ηνλ κεγαιχηεξν φγθν θαη ηνλ θχξην ππξήλα ηνπ έξγνπ ηεο ρνιήο ζηελ πεξίνδν Γεκνζηεχηεθαλ επίζεο νξηζκέλεο έξεπλεο πνπ δελ ζρεηίδνληαλ άκεζα κε ηελ αζηηθή πξνβιεκαηηθή θαη μεθεχγνπλ απφ ηνλ νξίδνληα ηεο παξνχζαο εξγαζίαο (Bulmer 1984: 3-4). Ζ επίδξαζε ηνπ έξγνπ ηεο ρνιήο ηνπ ηθάγνπ ζηελ αζηηθή αλζξσπνινγία ππήξμε πνιχ ζεκαληηθή. Οη εξεπλεηέο ηνπ ηθάγνπ ππήξμαλ πξσηνπφξνη ζηα πεξηζζφηεξα είδε αζηηθήο αλζξσπνινγίαο πνπ αζθνχληαη κέρξη ζήκεξα θαη ην έξγν ηνπο εμαθνινπζεί λα δηαβάδεηαη θαη λα επεξεάδεη. Σν θνηλφ νξγαλσηηθφ θαη ζεσξεηηθφ πιαίζην θαη ε θνηλή εζηίαζή ηνπο ζηελ πφιε ηνπ ηθάγνπ έθαλε ηηο εζλνγξαθίεο λα αιιεινζπκπιεξψλνληαη θαη δεκηνχξγεζε φπσο ιέεη ν Hannerz (1980: 54), έλα αμεπέξαζην ππφδεηγκα «ζπλεξγαηηθήο εζλνγξαθίαο». Οη εζλνγξαθίεο πξνθάιεζαλ θπζηθά ζεκαληηθέο θξηηηθέο. ηε ζπλέρεηα ηεο εξγαζίαο κνπ ζα αζρνιεζψ κε ηηο 41

6 θξηηηθέο απηέο θαη ζα θάλσ έλα ζχληνκν ζρφιην γηα ηελ επίδξαζε ηνπ έξγνπ ηεο ρνιήο ζηελ αζηηθή αλζξσπνινγία. Ζ πξσηε θξηηηθή έρεη ζεσξεηηθφ ραξαθηήξα θαη αθνξά ζην επξχηεξν ζεσξεηηθφ πιαίζην ηεο αζηηθήο έξεπλαο. Οπσο παξαηεξνχλ πνιινί απφ ηνπο θξηηηθνχο ε ζεσξεηηθή ζπγθξφηεζε θαη ζπκβνιή ησλ πεξηζζφηεξσλ εζλνγξαθηψλ ηνπ ηθάγνπ είλαη αδχλαηε θαη πξνβιεκαηηθή (Shils 1948: 54-55, Hannerz 1980: 55, Huet 2000: 60). Οη έξεπλεο απηέο πξνζθέξνπλ έλα πξαγκαηηθά εληππσζηαθφ φγθν πξαγκαηνινγηθψλ πιεξνθνξηψλ γηα ην ηθάγν, αιιά ε αλάιπζε ηεο θνηλσληθήο νξγάλσζεο είλαη ζηνηρεηψδεο θαη ππνιείπεηαη απφ ηηο ζεσξεηηθέο επεμεξγαζίεο ζην ρψξν ηεο νηθνινγίαο θαη ηεο θνηλσληθήο ςπρνινγίαο. Οξηζκέλνη θξηηηθνί, θάλνληαο λχμε ζην επαγγεικαηηθφ παξειζφλ ηνπ Παξθ, έθηαζαλ ζην ζεκείν λα απνθαιέζνπλ ηελ εζλνγξαθηθή παξαγσγή ηεο ρνιήο «απιή δεκνζηνγξαθία» 36. Σν ζρφιην απηφ αδηθεί αζθαιψο ην κεγάιν ζεσξεηηθφ δηακέηξεκα ηνπ Παξθ, αιιά επηζεκαίλεη ηελ κεξηθή θαη επηιεθηηθή αθνκνίσζε ηεο δηδαζθαιίαο ηνπ απφ ηνπο καζεηέο ηνπ, φπσο βέβαηα θαη ηελ αδπλακία ηεο φιεο ζεσξίαο λα θαηαλνήζεη ηνλ αζηηθφ πνιηηηζκφ ζηα ηζηνξηθά θαη πνιηηηζκηθά ηνπ ζπκθξαδφκελα. εκαληηθή θξηηηθή αζθήζεθε επίζεο γηα ηελ ππεξβνιηθή θαη πξνβιεκαηηθή ρξήζε ηεο έλλνηαο ηεο «απνδηνξγάλσζεο» (disorganization) ζηελ ελλνηνιφγεζε ησλ δηαθφξσλ θνηλσληθψλ θφζκσλ (Matza 1969: 48, Hannerz 1980: 56). Αληίζεηα απφ ηνλ Παξθ, πνπ έβιεπε ηελ πφιε φρη κφλν σο πεδίν αλνκίαο αιιά θαη σο ιίθλν ειεπζεξίαο θαη δεκηνπξγηθφηεηαο, νη εξεπλεηέο ηνπ ηθάγνπ έηεηλαλ λα ελλνηνινγνχλ σο απνδηνξγάλσζε νηηδήπνηε απέθθιηλε απφ ηα ζπκβαηηθά θνηλσληθά πξφηππα. Eηζη πεξηέγξαςαλ σο απνδηνξγάλσζε απηφ πνπ πνιινί ζήκεξα ζα νλφκαδαλ «πνηθηιία» θαη καο έδσζαλ κηα κάιινλ πξνθαηεηιεκέλε εθδνρή κηαο επνρήο πνπ ραξαθηεξίζηεθε απφ ξαγδαία θνηλσληθή αιιαγή θαη λένπο ηξφπνπο δσήο (Feuer 1973: 86). Οξηζκέλνη θξηηηθνί επεζήκαλαλ ηέινο ηελ πνιηηηθή κνλνκέξεηα ησλ εξεπλεηψλ ηνπ ηθάγνπ, πνπ αγλφεζαλ ζπζηεκαηηθά ηηο νηθνλνκηθέο θαη πνιηηηθέο ζπληζηακέλεο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο πνπ κειεηνχζαλ θαη απφηπραλ λα θαηαγξάςνπλ ηηο θνηλσληθέο θαη πνιηηηθέο κεηαηνπίζεηο πνπ νδήγεζαλ ζην New Deal (Burawoy 2000: 12). Ζ πξφνδνο ηεο αζηηθήο αλζξσπνινγίαο ζην ηνκέα ηεο ζεσξίαο ππήξμε κεγάιε. Ζ αληίιεςε ηνπ αζηηζκνχ ηεο ρνιήο ηνπ ηθάγνπ, πνπ απνθξπζηαιιψζεθε ζην δηάζεκν άξζξν ηνπ Γνπίξζ δέρζεθε θαηαηγηζηηθή θξηηηθή. Οη θξηηηθνί επηηέζεθαλ ζηνλ ηζρπξηζκφ ηνπ Γνπίξζ φηη νη παξαηεξήζεηο ηνπ είραλ νηθνπκεληθφ ραξαθηήξα θαη ακθηζβήηεζαλ ηελ ηθαλφηεηά ηνπο λα δηαζαθελίζνπλ ζεκαληηθέο πιεπξέο ηνπ ζχγρξνλνπ αζηηζκνχ (Morris 1968, Gans 1962, Fischer 1972). Οη θξηηηθνί ακθηζβήηεζαλ γεληθφηεξα ηελ θνηλσληνινγηθή ζεκαζία ησλ νηθνινγηθψλ παξαγφλησλ θαη επεζήκαλαλ φηη ν ραξαθηήξαο ησλ πφιεσλ εμαξηάηαη απφ ην ηζηνξηθφ, θνηλσληθφ θαη πνιηηηζκηθφ ηνπο πιαίζην. Οη θνηλσληθνί αλζξσπνιφγνη επεζήκαλαλ ηνλ εζλνθεληξηθφ ραξαθηήξα ησλ παξαηεξήζεσλ ηνπ Γνπίξζ, πνπ πέξαζε ζηελ αλζξσπνινγία κέζσ ηνπ 36 Bι. γηα παξάδεηγκα Leclerc 1979:

7 Redfield (Hauser 1965, Lewis 1965), θαη επηδφζεθαλ: α) ζηε δεκηνπξγία ηππνινγηψλ πνπ λα ζπιιακβάλνπλ ην αζηηθφ θαηλφκελν ζε δηαρξνληθή θαη δηαπνιηηηζκηθή πξννπηηθή θαη β) ζηελ επεμεξγαζία πνιχ πην ζχλζεησλ κνληέισλ ηεο θνηλσληθήο νξγάλσζεο θαη ησλ δηαδηθαζηψλ πνιηηηζκηθήο παξαγσγήο ζηνλ αζηηθφ ρψξν (Hannerz 1980, Hannerz 1992, Mitchell 1987, Leeds 1994, Southall 1998). H αλαγλψξηζε ησλ πεξηνξηζκψλ θαη ησλ νξίσλ ησλ απφςεσλ ησλ θνηλσληνιφγσλ ηνπ ηθάγνπ δελ ζεκαίλεη αληίζεηα απφ φηη πξεζβεχεη ε κεραληζηηθή θξηηηθή πνιιψλ απφ ηνπο ζρνιηαζηέο - φηη ε πξνζέγγηζή ηνπο δελ έρεη αμία θαη φηη δελ άζθεζε θαη δελ εμαθνινπζεί λα αζθεί ζεκαληηθή επίδξαζε. Οη αλζξσπνιφγνη ηεο ρνιήο ηνπ Mάληζεζηεξ 37 γηα παξάδεηγκα, πνπ βάζηζαλ ην αζηηθφ εζλνγξαθηθφ ηνπο έξγν ζε κηα πνιχ δηαθνξεηηθή ζεσξεηηθή βάζε, δελ νδεγήζεθαλ ζε κηα ζπλνιηθή απφξξηςε ηεο αληίιεςεο ηνπ αζηηζκνχ πνπ αλαπηχρζεθε ζην ηθάγν. Αληίζεηα εκπλεχζηεθαλ απφ απηήλ θαη ζπλέβαιαλ φπσο ιέεη ν Mίηζει ζηελ πεξαηηέξσ δηεξεχλεζή ηεο (Mitchell 1987: ). Οη αηηίεο ηεο επηξξνήο ησλ απφςεσλ ηεο ρνιήο ζα πξέπεη πηζηεχσ λα αλαδεηεζνχλ αθελφο ζηελ δχλακε νξηζκέλσλ απφ ηηο παξαηεξήζεηο ηεο γηα ηνλ ραξαθηήξα ηεο ζχγρξνλεο αζηηθήο δσήο θαη αθεηέξνπ, αλ φρη θπξίσο, ζηελ επηζήκαλζε ηεο ζεκαζίαο ηνπ αζηηθνχ πεξηβάιινληνο ζηελ ζχγρξνλε θνηλσληθή δσή. Σν δεχηεξν απηφ ζεκείν απνηέιεζε αληηθείκελν δηηζηάκελσλ απφςεσλ, ηφζν ζηελ αλζξσπνινγία φζν θαη εθηφο απηήο, ηδηαίηεξα θάησ απφ ηελ επίδξαζε νξηζκέλσλ δεκνθηιψλ καξμηζηηθψλ ξεπκάησλ ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970 θαη ηνπ 1980, πνπ ακθηζβεηνχζαλ ηελ αλαγθαηφηεηα ελφο ηδηαίηεξνπ «αζηηθνχ» επηπέδνπ αλάιπζεο. Ζ ίδηα δηάζηαζε θαίλεηαη λα ζπλερίδεηαη ηα ηειεπηαία ρξφληα, νπφηε έρνπκε απφ ηελ κηα κεξεά κηα αλαλεσκέλε αζηηθή αλζξσπνινγία πνπ αληιεί απφ ηελ παξάδνζε ηεο αζηηθήο αλζξσπνινγίαο θαη ηελ γεληθφηεξε άλζηζε ησλ αζηηθψλ ζπνπδψλ ζε γεηηνληθέο επηζηήκεο (Low 1996, Low θαη McDonogh 2001, θαη Rogers θαη Vertovec 1995) θαη απφ ηελ άιιε έλα κέξνο ηνπ κεηακνληέξλνπ ξεχκαηνο, πνπ έρεη κηθξφ ελδηαθέξνλ γηα ηελ αζηηθή ζεκαηνινγία θαη ππνβαζκίδεη ηε ζεκαζία ηνπ ρψξνπ ζηελ δηακφξθσζε ησλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ ζηνλ ζχγρξνλν θφζκν (Marcus 1998, Lynch 1994). Mηα δεχηεξε, ζρεηηδφκελε κε ηελ πξψηε, θξηηηθή είλαη κεζνδνινγηθή θαη αθνξά θπξίσο ζηνλ ηξφπν πνπ νη εξεπλεηέο ηνπ ηθάγνπ νξηνζέηεζαλ ην πεδίν έξεπλαο. Οη πεξηζζφηεξεο απφ ηηο εζλνγξαθηθέο έξεπλεο ηεο ρνιήο είλαη κειέηεο δηαθνξεηηθψλ «θνηλσληθψλ θφζκσλ» ζηελ πφιε ηνπ ηθάγνπ. Ζ αληίιεςε ηνπ Πάξθ φηη ε πφιε έηεηλε λα δεκηνπξγεί «θπζηθέο πεξηνρέο» 37 O όξνο Σρνιή ηνπ Mάληζεζηεξ αλαθέξεηαη εδώ ζηελ νκάδα ησλ αλζξσπνιόγσλ, νη νπνίνη εξγάζηεθαλ γύξσ από ην Παλεπηζηήκην ηνπ Mάληζεζηεξ θαη ην Iλζηηηνύην Rhodes-Livingstone, πνπ βξηζθόηαλ ζηελ ηόηε B. Pνδεζία, ηε ζεκεξηλή Zάκπηα, από ην 1940 σο ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ Η νκάδα απηή απνηειεί ηελ πξώηε θαη ζπνπδαηόηεξε κέρξη ηώξα νκάδα Bξεηαλώλ θνηλσληθώλ αλζξσπνιόγσλ, πνπ αζρνιήζεθε ζπζηεκαηηθά κε δεηήκαηα αζηηθνπνίεζεο, εθβηνκεράληζεο θαη θνηλσληθήο αιιαγήο. 43

8 πνπ ζπλ ησ ρξφλσ απνθηνχζαλ ηελ κνξθή «θνηλσληθψλ θφζκσλ» - φπσο κάιηζηα ζπγθεθξηκελνπνηήζεθε απφ ηνλ Mπέξηδεο (Burgess 1925) - παξείρε ην θξηηήξην γηα ηελ νξηνζέηεζε ηνπ πεδίνπ έξεπλαο θαη ηε βάζε πνιιψλ απφ ηα επηρεηξήκαηα ησλ κειεηψλ. Ο Mπέξηδεο ππνζηήξημε φηη νη «θπζηθέο πεξηνρέο» θαηαλέκνληαη ζε δψλεο γχξσ απφ ην εκπνξηθφ θαη νηθνλνκηθφ θέληξν θαη θαηαζθεχαζε ην πεξίθεκν ηδενηππηθφ δηάγξακκα ηεο πφιεο σο κηαο ζεηξάο νκφθεληξσλ θχθισλ, πνπ πξνζαλαηφιηζε ηνπο εζλνγξάθνπο θαη έδσζε ζην έξγν ηνπο απηή ηελ «αίζζεζε ηνπ ρψξνπ», πνπ έιιεηςε αηζζεηά απφ έλα κεγάιν κέξνο ηεο κεηαγελέζηεξεο αζηηθήο εζλνγξαθίαο. Ζ ππφζεζε φηη νη θνηλφηεηεο είλαη ρσξηθά πξνζδηνξηζκέλεο, εδαθνπνηεκέλεο ελφηεηεο άζθεζε πνιχ κεγάιε επίδξαζε, αιιά δέρζεθε θαη κεγάιε θξηηηθή πνπ νδήγεζε ζηε ζηαδηαθή αληηθαηάζηαζή ηεο απφ πην ζχλζεηεο ελλνηνινγήζεηο ηεο ζρέζεο ρψξνπ θαη θνηλσληθψλ ζρέζεσλ. Οξηζκέλνη θξηηηθνί επεζήκαλαλ κηα βαζηθή αληίθαζε ζηελ ζπιινγηζηηθή ηεο ρνιήο πνπ ελψ ηνλίδεη ηελ ειεπζεξία πνπ ζπλεπάγεηαη ε δηαβίσζε ζηηο κεγάιεο, εηεξνγελείο θαη αλψλπκεο κεηξνπφιεηο, ηαπηφρξνλα ππνζηεξίδεη έλα πνιχ ζηελφ ρσξηθφ ληεηεξκηληζκφ. Αιινη θξηηηθνί επεζήκαλαλ φηη νη εζλνγξαθίεο έηεηλαλ λα ππεξβάιινπλ ηελ απνκφλσζε ησλ θνηλσληθψλ θφζκσλ πνπ κειεηνχζαλ θαη αγλφεζαλ ηηο επηθαιχςεηο, ηηο ζρέζεηο θαη ηηο αιιειεμαξηήζεηο αλάκεζα ζηηο δηάθνξεο νκάδεο θαη ππν-νκάδεο (Matza 1969: 70-71, Hannerz: 54). Ζ απνκνλσκέλε αληηκεηψπηζε ησλ δηαθφξσλ θνηλσληθψλ ελνηήησλ θαη ε αγλφεζε ηνπ ξεπζηνχ, δπλακηθνχ θαη ζπρλά άκνξθνπ ραξαθηήξα ηνπο απνηειεί κηα ζνβαξή παξακφξθσζε ηεο αζηηθήο ηνπιάρηζηνλ πξαγκαηηθφηεηαο, πνπ εμαθνινπζεί κέρξη ζήκεξα λα ηαιαλίδεη ηνπο εζλνγξάθνπο. Κη φκσο ππάξρνπλ νξηζκέλεο ηδέεο ηνπ Παξθ, ζην άξζξν ηνπ 1915, πνπ ζα κπνξνχζαλ λα αλαδείμνπλ ηηο αιιειεπηθαιχςεηο θαη ηηο επαθέο ησλ δηαθνξεηηθψλ θνηλσληθψλ θφζκσλ). 38 Απφ ηελ άιιε αλ θαη νη ζεσξεηηθέο ζπληζηακέλεο έρνπλ πνιχ αιιάμεη κπνξεί λνκίδσ λα πεη θαλείο φηη ε ρνιή ηνπ ηθάγνπ θαηαζθεπάδεη έλα πξψην νιηζηηθφ κνληέιν θαηαλφεζεο ηνπ ηνπηθνχ. Αλ θαη νη εζλνγξαθίεο αγλννχλ ηηο επηθαιχςεηο, ην είδνο ηεο εξκελείαο πνπ επηρεηξνχλ ιακβάλεη ππφςε ηνπ νιφθιεξε ηελ πφιε θαη ελ κέξεη αθφκα επξχηεξεο ελφηεηεο. Γηα πξψηε θνξά ινηπφλ αλαπηχζζεηαη κηα επξχηεξε 38 Ο Hannerz (1980: 55) επηζεκαίλεη ην παξαθάησ απόζπαζκα: «Oη δηαδηθαζίεο ηνπ δηαρσξηζκνύ εγθαζηδξύνπλ εζηθέο απνζηάζεηο πνπ θαζηζηνύλ ηελ πόιε έλα κσζατθό κηθξώλ θόζκσλ πνπ αγγίδνληαη αιιά δελ αιιεινδηαπεξλώληαη. Απηό θαζηζηά δπλαηό ζηα άηνκα λα πεξλνύλ γξήγνξα θαη εύθνια από ην έλα εζηθό πεξηβάιινλ ζην άιιν, θαη ελζαξξύλεη ην γνεηεπηηθό αιιά επηθίλδπλν πείξακα ηνπ λα δεη θαλείο ηαπηόρξνλα ζε πεξηζζόηεξνπο από έλα ζπλνξεύνληεο, αιιά δηαθνξεηηθά πνιύ απέρνληεο, θόζκνπο.» 44

9 ζεσξεηηθή αληίιεςε ηεο πφιεο σο ζπλφινπ θαη κηα ελλνηνιφγεζε ησλ γεηηνληψλ ηεο σο εμεηδηθεπκέλσλ, δηαθνξνπνηεκέλσλ θαη ζπλδενκέλσλ ελνηήησλ ζηα πιαίζηα ελφο επξχηεξνπ ζπζηήκαηνο. Σν επίηεπγκα απηφ δελ είλαη κηθξφ θαη παξακέλεη επίθαηξν γηα φπνηνλ δελ έρεη ηειείσο εγθαηαιείςεη ηελ ηδέα φηη ε πφιε απνηειεί κηα ππαξθηή πξαγκαηηθφηεηα. Ζ πεξίθεκε δηάθξηζε αλάκεζα ζηελ «αλζξσπνινγία ζηελ πφιε» θαη ηελ «αλζξσπνινγία ηεο πφιεο», πνπ ζπκππθλψλεη πνιιέο απφ ηηο κεζνδνινγηθέο θαη ζεσξεηηθέο αλαδεηήζεηο ηεο αζηηθήο αλζξσπνινγίαο ησλ ηειεπηαίσλ δεθαεηηψλ 39, έγθεηηαη ζε κεγάιν βαζκφ ζηνλ πξνζδηνξηζκφ ησλ ζρέζεσλ κεξηθνχ θαη νιηθνχ ή κε άιια ιφγηα ζηηο ζρέζεηο επηηφπηαο έξεπλαο θαη επξχηεξεο αζηηθήο θαη θνηλσληθήο πξαγκαηηθφηεηαο. Πέξα απφ απηφ ην γεληθφ ζεκείν βέβαηα, ζα πξέπεη θαλείο λα παξαηεξήζεη φηη ν κεζνδνινγηθφο πξνβιεκαηηζκφο θαη ηα ελλνηνινγηθά εξγαιεία έρνπλ ζεκαληηθά εμειηρζεί θαη νη αλζξσπνιφγνη έρνπλ ζήκεξα ζηε δηάζεζή ηνπο πνιχ πην εθιεπηπζκέλα κνληέια γηα ηελ κειέηε ηεο αζηηθήο πξαγκαηηθφηεηαο. Ζ κέζνδνο ι.ρ. ηεο «κειέηεο πεξηπηψζεσλ» (case study) ή «θαηαζηαζηαθή αλάιπζε» (situational analysis), πνπ αλαπηχρζεθε απφ ηνπο αλζξσπνιφγνπο ηνπ Mάληζεζηεξ, αλαγλσξίδεη ηε ξεπζηφηεηα θαη ηε ρσξηθή θαη ρξνληθή αζπλέρεηα ησλ θνηλσληθψλ ζρέζεσλ θαη επηδηψθεη λα ζπλδέζεη κε λένπο ιηγφηεξν αλαγσγηθνχο ηξφπνπο ηελ κειέηε ηνπ κεξηθνχ κε επξχηεξεο πξαγκαηηθφηεηεο. Δίλαη αμηνζεκείσην φηη ν δηαδξαζηηθφο ραξαθηήξαο ηεο θαηαζηαζηαθήο πξνζέγγηζεο πνπ είλαη κηα απφ ηεο αηηίεο ηεο κεγάιεο ηεο δεκνθηιίαο ζήκεξα (Rogers θαη Vertovec 1995, Burawoy 39 H δηάθξηζε αλάκεζα ζηελ «αλζξσπνινγία ηεο πόιεο» (anthropology of the city) θαη ηελ «αλζξσπνινγία ζηελ πόιε» (anthropology in the city) εηζήρζε γηα πξώηε θνξά από ηνλ R. Fox ζε έλα δηάζεκν θαηόπηλ άξζξν ηνπ 1972 (Fox 1972), ζην νπνίν έθαλε κηα ζπλνιηθόηεξε εθηίκεζε ηνπ ηξόπνπ κε ηνλ νπνίν είρε κέρξη ηόηε αλαπηπρζεί ε αζηηθή αλζξσπνινγία. Ο Φνμ ππνζηήξημε όηη νη αζηηθνί αλζξσπνιόγνη δελ είραλ θαηαθέξεη κέρξη ηόηε λα αλαπηύμνπλ κηα ζπζηεκαηηθή ζεσξία γηα ηελ πόιε, θαη είραλ ηελ ηάζε λα «θπιεηηθνπνηνύλ» ή λα «αγξνηνπνηνύλ» ηνπο πιεζπζκνύο πνπ κειεηνύζαλ. Δηζη, αληί γηα κηα «αλζξσπνινγία ζηελ πόιε», πνπ είλαη ζηελά εζηηαζκέλε ζην ηνπηθό θαη αγλνεί ηελ επξύηεξε πξαγκαηηθόηεηα ηεο πόιεο, πξόηεηλε κηα «αλζξσπνινγία ηεο πόιεο», ζηελ νπνία ε πόιε ζαλ ζύλνιν γίλεηαη ην αληηθείκελν κειέηεο θαη ε έκθαζε δίλεηαη ζηελ πνιηηηζκηθή θαη ζεζκηθή ηζηνξία. Τν δίιεκκα πνπ έζεζε ν Φνμ ζπδεηήζεθε θαη εμαθνινπζεί λα ζπδεηείηαη ζηελ αζηηθή αλζξσπνινγία, γηα ηελ νπνία κπνξεί λα πεη θαλείο ζπλνιηθά όηη αληαπνθξίζεθε ζηηο παξαηεξήζεηο ηνπ Φνμ, ρσξίο όκσο λα εγθαηαιείςεη ηελ εζηίαζή ηεο ζε ζπγθεθξηκέλεο θαηαζηάζεηο θαη πξαγκαηηθόηεηεο θαη έηζη βξήθε ηξόπνπο λα ζπλδπάζεη ηελ αλζξσπνινγία ζηελ πόιε κε ηελ αλζξσπνινγία ηεο πόιεο. ( βι. Hannerz 1980: , Gulick 1989, ην αθηέξσκα «W(h)ither Urban Anthropology» ζην πεξηνδηθό City and Society 1994, θαζώο θαη ηα πξαθηηθά ηεο ζπλάληεζεο «Rationale, Romance, and Third World Cities: Post 2000 Research Agendas», ζην πεξηνδηθό City & Society, vol. XI, no. 1-2, 1999). 45

10 θ.α. 2000) έιθεη ηελ θαηαγσγή ηνπ απφ ην ηθάγν, ηνλ «νξηζκφ ηεο θαηάζηαζεο» ηνπ Tφκαο θαη ηηο ζεσξεηηθέο επεμεξγαζίεο ηνπ Παξθ (Mitchell 1987: 289). Δθεί φκσο πνπ νη ζχγρξνλνη πξνβιεκαηηζκνί κνηάδνπλ λα ζπλαληνχλ μαλά ην ηθάγν είλαη ζην δήηεκα ησλ κεζφδσλ θαη ησλ ηερληθψλ ηεο επηηφπηαο έξεπλαο. Οη εξεπλεηέο ηνπ ηθάγνπ, πνπ ζπλέβαιαλ φπσο είπακε απνθαζηζηηθά ζηνλ εκπεηξηθφ πξνζαλαηνιηζκφ ηεο θνηλσληνινγηθήο έξεπλαο, επηλφεζαλ κηα ζεηξά απφ κεζφδνπο θαη ηερληθέο, πνπ εμαθνινπζνχλ λα ρξεζηκνπνηνχληαη απφ ηνπο θνηλσληθνχο επηζηήκνλεο. Ο Tφκαο, γηα παξάδεηγκα, εηζήγαγε ηελ αλάιπζε ησλ πξνζσπηθψλ ληνθνπκέλησλ θαη ησλ ηζηνξηψλ δσήο ζηελ θνηλσληθή έξεπλα θαη δηεμήγαγε εθηεηακέλε επηηφπηα έξεπλα γηα ηε ζπιινγή ηνπο. H κεζνδνινγία ησλ εκπεηξηθψλ εξεπλψλ δηακνξθψζεθε φκσο θπξίσο θάησ απφ ηελ επίδξαζε ηνπ Παξθ θαη ηνπ Mπέξηδεο. Ο Παξθ έδηλε έκθαζε ζηελ πξσηνβάζκηα εκπεηξία κε ην αληηθείκελν ηεο κειέηεο θαη φπσο ιέεη ν Bulmer «ζαλ ηνλ Mαιηλφθζθη ζηελ αλζξσπνινγία έζηξεςε ηελ θνηλσληθή έξεπλα πξνο κηα βαζχηεξε θαη ζηελφηεξε εκπινθή κε ηνλ θφζκν» (1984: 98). O Παξθ, πνπ επέκελε ζηελ δηεξεχλεζε ηεο ζθνπηάο ησλ θνηλσληθψλ ππνθεηκέλσλ θαη είρε ζαθείο επηξξνέο απφ ηελ αλζξσπνινγία, έδηλε έκθαζε ζηηο πνηνηηθέο κεζφδνπο, ελψ ν Mπέξηδεο αλέπηπμε ζεκαληηθφ ελδηαθέξνλ θαη γηα ηηο πνζνηηθέο κεζφδνπο. Γεληθφηεξα επηθξάηεζε κεγάινο πινπξαιηζκφο ζηελ κεζνδνινγία, ζηα πιαίζηα φκσο κηαο ζαθψο πνηνηηθήο θαηεχζπλζεο. Οη πεξηζζφηεξεο εκπεηξηθέο έξεπλεο βαζίδνληαη ζε δηαθνξεηηθνχο ζπλδπαζκνχο πεξηζζνηέξσλ κεζφδσλ πνπ πεξηιακβάλνπλ: δηάθνξνπο ηχπνπο επηηφπηαο έξεπλαο (κεηαμχ ησλ νπνίσλ ζπκκεηνρηθή παξαηήξεζε πνπ έκνηαδε κε ην Mαιηλνθζθηθφ ππφδεηγκα 40 ), ζπλεληεχμεηο (πεξηζζφηεξν ή ζπλήζσο ιηγψηεξν δνκεκέλεο), βηνγξαθίεο, αλάιπζε ινγνηερληθψλ θαη ηζηνξηθψλ πεγψλ, ζπιινγή θαη αλάιπζε πξνζσπηθψλ θαη πάζεο θχζεσο άιισλ ληνθνπκέλησλ, ζηαηηζηηθψλ ζηνηρείσλ, ραξηψλ θηι. (Bulmer 1984: ). H κεζνδνινγία απηή, πνπ δηακνξθψζεθε πξηλ απφ ηελ ζρεηηθά πην απζηεξή ζεζκηθή ζχλδεζε ησλ επηζηεκνληθψλ θιάδσλ κε αληίζηνηρα κεζνδνινγηθά ππνδείγκαηα (ι.ρ. αλζξσπνινγία ζπκκεηνρηθή παξαηήξεζε κε βάζε ην Mαιηλνθζθηθφ ππφδεηγκα, βι. Kulick 1980 θαη 1997) ζπλαληά ηνπο πξνβιεκαηηζκνχο ηεο αλζξσπνινγίαο, ζηε ζεκεξηλή αλαζηνραζηηθή ζηηγκή ηεο. ήκεξα, ινηπφλ, πνπ ε αλζξσπνινγία αληηιακβάλεηαη θαιχηεξα 40 Oη εξεπλεηέο ηνπ Σηθάγνπ δηεμήγαγαλ δηαθνξεηηθνύο ηύπνπο επηηόπηαο έξεπλαο θαη κόλν νη εζλνγξαθίεο ησλ Anderson θαη Cressey πξνζεγγίδνπλ ηελ θιαζζηθή έλλνηα ηεο ζπκκεηνρηθήο παξαηήξεζεο (Bulmer 1984: , Coulon 1992: ). 46

11 ηηο θεηκεληθέο ζπκβάζεηο ηεο εζλνγξαθίαο θαη ηα αδηέμνδα ηεο ξεαιηζηηθήο αλαπαξάζηαζεο, πνπ πξνζεγγίδεη ηελ ηζηνξία θαη αλνίγεηαη ζην ζχλζεην παγθνζκηνπνηεκέλν θφζκν, είλαη ζε ζέζε λα θαηαλνήζεη θαιχηεξα ηηο ζπκβάζεηο θαη ηνπο πεξηνξηζκνχο ηεο Mαιηλνθζθηθήο επηηφπηαο ζπκκεηνρηθήο παξαηήξεζεο. Καζψο γίλεηαη ινηπφλ θαηαλνεηφ φηη ε Mαιηλνθζθηθή επηηφπηα έξεπλα παξάγεη νξηζκέλα είδε γλψζεο ελψ εκπνδίδεη άιια (Gupta & Ferguson 1997: 15), νη κέζνδνη πνπ αλαπηχρζεθαλ ζην ηθάγν έξρνληαη λα παίμνπλ έλα πνιχ θεληξηθφηεξν ξφιν ζηε παξαγσγή ηεο εζλνγξαθίαο (Gupta & Ferguson 1997: 32-40). Δηζη, πνιιέο απφ ηηο ζχγρξνλεο έξεπλεο βαζίδνληαη ζε έλα ζπλδπαζκφ κεζφδσλ, ζηνλ νπνίν ε αλάιπζε αξρείσλ θαη άιισλ ληνθνπκέλησλ, ε δηεμαγσγή ζπλεληεχμεσλ, ε αλάιπζε ινγνηερληθψλ έξγσλ θαη άιισλ κνξθψλ ηέρλεο, ε ρξήζε ραξηψλ θαη άιισλ ζηαηηζηηθψλ ζηνηρείσλ, θιπ. ζπλδπάδεηαη κε δηάθνξεο κνξθέο επηηφπηαο παξαηήξεζεο. Αμίδεη ηέινο λα παξαηεξήζεη θαλείο φηη ε πνιπεζηηαθή νξγάλσζε ηεο επηηφπηαο έξεπλαο, πνπ πξνηείλεηαη απφ πνιινχο σο κηα απάληεζε ζηα ζεσξεηηθά θαη κεζνδνινγηθά πξνβιήκαηα ηεο ζχγρξνλεο αλζξσπνινγηθήο έξεπλαο (Marcus θαη Fischer 1986, Gupta θαη Ferguson 1997), αλήθεη σο έλα βαζκφ ζηηο επηλνήζεηο ησλ εξεπλεηψλ ηνπ ηθάγνπ. H κειέηε ησλ Πνισλψλ ρσξηθψλ απφ ηνλ Tφκαο θαη ηνλ Zλαληέθη ηφζν ζηελ Πνισλία φζν θαη ζην ηθάγν απνηειεί ην πξψην παξάδεηγκα πνιπεζηηαθήο θαη κάιηζηα δη-εζληθήο εζλνγξαθίαο (Burawoy 2000: 7), ελψ θαη άιιεο κειέηεο (Thrasher 1927, Zorbaugh 1929) πξνζέγγηζαλ ην αληηθείκελφ ηνπο πηνζεηψληαο κηα πνιπεζηηαθή ζηξαηεγηθή. BIBΛIOΓPAΦIKE ΠAPAΠOMΠE Anderson, N., 1923, The Hobo. The Sociology of a Homeless Man, Chicago: The University of Chicago Press. Bulmer, M., 1984, The Chicago School of Sociology, Chicago: University of Chicago Press. Burawoy, M., 2000, «Introduction. Reaching for the Global», ζην Burawoy θαη άιινη, ζπιινγηθφο ηφκνο, Global Ethnography. Forces, Connections and Imaginations in a Postmodern World, Berkley θαη Los Angeles: University of California Press. Burgess, E.W., 1925, «The growth of the city: An introduction to a research project», ζην Park, R. θαη E. Burgess (επηκ.), 1925, The City, Chicago: The University of Chicago Press, ζζ

12 Coulon, A., 1992, L Ecole de Chicago, Paris: Que Sais-Je. Cressey, P., 1932, The Taxi Dance Hall: A Sociological Study in Commercialized Recreation and City Life, Chicago: The University of Chicago Press. Feuer, L., 1973, «Ideology and No End: Some Personal History», Encounter, 40(4), ζζ Fischer, C., 1972, «Urbanism as a way of life : A review and an agenda», ζην Sociological Methods and Research, Vol. 1. Fox, R., 1972, «Rationale and Romance in Urban Anthropology», ζην πεξηνδηθφ Urban Anthropology 1(2), ζζ Gans, H., 1962, Urbanism and suburbanism as ways of life: a re-evaluation of definitions», ζε Rose, D., (επηκ.), Human Behavior and Social Processes, Boston: Houghton Mifflin. Giddens, A., 1971, Capitalism and Modern Social Theory, Cambridge: Cambridge University Press. Gulick, J., 1989, The Humanity of Cities: An Introduction to Urban Societies, Granby, Mass.: Bergin and Garvey. Gupta, A. θαη J. Ferguson (επηκ.), 1997, Anthropological Locations. Boundaries and Grounds of a Field Science, Berkeley: University of California Press. Hannerz, U., 1980, Exploring the City, Inquiries Toward an Urban Anthropology, New York: Columbia University Press. Hannerz, U., 1992, Cultural Complexity. Studies in the Social Organization of Meaning, New York: Columbia University Press. Hauser, P.M., 1965, «Observations on the Urban-Folk and Urban-Rural Dichotomies as Forms of Western ethnocentrism» ζην Hauser, P. M. θαη L. Schnore (επηκ.), The Study of Urbanization, New York: Wiley. Huet, A., 2000, «L école de Chicago. Une aventure scientifique à redécouvrir» ζην Espaces et Sociétés, No 103, ζζ Kuklick, H., 1980, «Boundary Maintenance in American Sociology: Limitations to Academic Professionalization», Journal of the History of the Behavioral Sciences 16 (1980), ζζ

13 Kuklick, H., 1997, «After Ishmael: The Fieldwork Tradition and its Future», ζην Gupta, A. θαη J. Ferguson (επηκ.), 1997, Anthropological Locations. Boundaries and Grounds of a Field Science, Berkeley: University of California Press, ζζ Leclerc, G., 1979, L Observation de l Homme, Une Histoire des Enquêtes Sociales, Paris: Seuil. Leeds A. (επηκ. R. Sanjek), 1994, Cities, Classes, and the Social Order, Ithaca θαη London: Cornell University Press. Lewis, O, 1965, «Further observations on the folk-urban continuum and urbanization with special reference to Mexico City» ζην Hauser, P. M., θαη Schnore, L. (επηκ.), The Study of Urbanization, New York: Wiley, ζζ Low, S.M., 1996, «The Anthropology of Cities: Imagining and Theorising the City, 1996, ζην Annual Review of Anthropology, Vol. 25, 1996, ζζ Low, S.M. θαη McDonogh, G.W., 2001, «Introduction to Remapping the City: Place, Order, and Ideology», American Anthropologist, Vol 103, No.1, March 2001, ζζ Lynch, O., 1994, «Urban anthropology, postmodern cities, and perspectives», ζην City & Society, Annual Review Marcus, G., θαη M. Fischer, 1986, Anthropology as Cultural Critique, Chicago: The University of Chicago Press. Marcus, G. E., 1998, Ethnography through Thick and Thin, Princeton N.J.: Princeton University Press. Matza, D., 1969, Becoming Deviant, Englewood Cliffs N.J.: Prentice-Hall. Mitchel C. J., 1987, Cities, Society, and Social Perception. Perspective, Oxford: Clarendon Press. A Central African Morris, R.N., 1968, Urban Sociology, London: George Allen and Unwin. Park, R., 1915, «The City: Suggestions for the Investigation of Human Behavior in the Urban Environment» ζην American Journal of Sociology 20 (1915): αλαδεκνζηεχεηαη Park, R. θαη E. Burgess (επηκ.), 1925, The City, Chicago: The University of Chicago Press, ζζ Park, R. θαη E. Burgess (επηκ.), 1925, The City, Chicago: The University of Chicago Press. Park, R., 1952, Human Commuunities, New York: The Free Press. 49

14 Rogers, A., θαη S. Vertovec, 1995, The Urban Context. Ethnicity, Social Networks and Situational Analysis, Oxford: Berg. Saunders, P., 1981, Social Theory and the Urban Question, London: Hutchinson. Shils, E., 1948, The Present State of American Sociology, Glencoe Ill.: The Free Press. Short, J. F. Jr. (επηκ.), 1971, The Social Fabric of the Metropolis, Chicago: University of Chicago Press. Southall, A., 1998, The City in Time and Space, Cambridge: Cambridge University Press Thomas, W. θαη F. Znaniecki, 1927 ( ), The Polish Peasant in Europe and America, New York: Alfred A. Knopf. Thrasher, F., 1927, The Gang. A Study of 1313 Gangs in Chicago, Chicago: University of Chicago Press. Zorbaugh, H., 1929, The Gold Coast and the Slum: A Sociological Study of Chicago s Near North Side, Chicago: University of Chicago Press. Xαζηάνγινπ, B., 1982, Kνηλσληθέο Θεσξίεο γηα ηνλ Aζηηθό Xώξν, Θεζζαινλίθε: Παξαηεξεηήο. Λεωλίδαο Οηθνλόκνπ ΚΑΤΑΣΤΑΣΙΑΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ KOINΩNIKΑ ΓIKTYΑ Αδεκνζίεπην θείκελν Α. Ζ θαηαζηαζηαθή αλάιπζε ηεο ζρνιήο ηνπ Μάληζεζηεξ. 1. Ζ ρνιή αζηηθήο αλζξσπνινγίαο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηνπ Μάληζεζηεξ 2. Έλα λέν ζεσξεηηθφ θαη εζλνγξαθηθφ παξάδεηγκα 3. Σα εγθαίληα κηαο γέθπξαο ζηε ρψξα ησλ Ενπινχ 4. Απφ ηνλ δνκνιεηηνπξγηζκφ ζηελ πνιηηηθή νηθνλνκία θαη απφ ηελ νιηζηηθή εζλνγξαθία ζηελ κειέηε θαηαζηάζεσλ 5. Απφ ηε δνκή ζηε δηαδηθαζία 50