1. Ο ΓΑΛΑΚΤΟΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΣΤΗΝ ΑΤΤΙΚΗ... 3

Transcript

1

2 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1. Ο ΓΑΛΑΚΤΟΠΑΡΑΓΩΓΙΚΟΣ ΤΟΜΕΑΣ ΣΤΗΝ ΑΤΤΙΚΗ Γενικά στοιχεία για την Αττική Ο γαλακτοπαραγωγικός τομέας Η ΠΑΡΑΓΩΓΙΚΗ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΑ ΒΑΣΙΚΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΕΣ ΚΑΙ ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ... 6

3 1. Ο γαλακτοπαραγωγικός τομέας στην Αττική 1.1. Γενικά στοιχεία για την Αττική Η Περιφέρεια Αττικής είναι η μικρότερη περιφέρεια στην Ελλάδα από άποψη έκτασης και η μεγαλύτερη από άποψη πληθυσμού. Η Αττική είναι το κύριο πολιτικό και οικονομικό κέντρο της χώρας και εδώ βρίσκεται η έδρα της Ελληνικής Κυβέρνησης. Τα γεωγραφικά χαρακτηριστικά στην περιοχή ποικίλλουν: Τέσσερεις ορεινοί όγκοι περιβάλλουν την περιοχή από όλες τις κατευθύνσεις σχηματίζοντας στη μέση το λεκανοπέδιο της Αττικής όπου είναι κτισμένη η πόλη της Αθήνας. Από την δύση στην ανατολή, ανάμεσα στα βουνά και τη θάλασσα, υπάρχει μια στενή πεδινή λωρίδα. Στα βόρεια, τα βουνά οριοθετούν τα σύνορα της περιφέρειας ενώ μόνο στον νότο υπάρχουν αρκετές πεδιάδες όπου μπορούν να αναπτυχθούν αγροτικές δραστηριότητες. Ένα δεύτερο χαρακτηριστικό είναι ότι η περιοχή περιλαμβάνει πολλά μικρά νησιά, κάποια από τα οποία είναι αρκετά απομακρυσμένα από την ηπειρωτική περιοχή. Τα νησιά της Περιφέρειας της Αττικής διαθέτουν περιορισμένους υδάτινους πόρους και κατά συνέπεια η παροχή και διαχείριση του νερού αποτελεί μείζον ζήτημα. Η οικονομία της περιοχής της Αττικής βασίζεται κυρίως στον τεταρτογενή τομέα, τις υπηρεσίες. Βιομηχανικές μονάδες και δραστηριότητες έχουν αναπτυχθεί σε ορισμένες περιοχές, ιδιαίτερα προς τα σύνορα της περιοχής και γύρω από τις κύριες μεταφορικές υποδομές. Το είδος της βιομηχανίας που έχει αναπτυχθεί περιλαμβάνει ναυπηγεία, φαρμακευτικές και κατασκευαστικές μονάδες ενώ ο πρωτογενής τομέας καλύπτει μόνο ένα μικρό κομμάτι της οικονομίας της περιοχής. Ωστόσο, καθότι η Αττική είναι η πολυπληθέστερη περιοχή της χώρας, έχει μεγάλες ανάγκες σε τρόφιμα και αγροτικά προϊόντα τα οποία εισάγονται κυρίως είτε από άλλες περιοχές της Ελλάδας είτε από το εξωτερικό. Η τοπική βιομηχανία αγροτροφικών προϊόντων δεν είναι ανεπτυγμένη από άποψη εγκαταστάσεων και μονάδων παραγωγής/εκτροφής. Ο συνολικός τους αριθμός ανέρχεται περίπου στο 1% της εθνικής παραγωγής. Αναφορικά στις αγροτροφικές βιομηχανίες, παρότι υπάρχει ένας αριθμός παραγωγικών εγκαταστάσεων, η ποσότητα της χρησιμοποιούμενης πρώτης ύλης ισούται με την ποσότητα της παραγόμενης πρώτης ύλης στην περιοχή. Παρόλα αυτά, η καινοτομία στην περιοχή είναι υψηλή, κυρίως λόγω του μεγάλου αριθμού πανεπιστημίων, τεχνολογικών ινστιτούτων και ιδιωτικών επιχειρήσεων που επενδύουν στην καινοτομία και εδρεύουν στην περιοχή. Η καινοτομία είναι επίσης ο κύριος παράγοντας στην αναπτυξιακή διαδικασία των τοπικών ΜΜΕ.

4 1.2. Ο γαλακτοπαραγωγικός τομέας Παρότι οι μονάδες εκτροφής και αρμέγματος αιγοπροβάτων λογίζονται γενικά ως ενιαίες στην Ελλάδα, οι μονάδες εκτροφής βοδινών λογίζονται ξεχωριστά. Η Περιφέρεια Αττικής διαθέτει 537 παραγωγούς αιγοπρόβειου γάλακτος οι οποίοι αποτελούν περίπου το 1% του εθνικού συνόλου. Διαθέτει επίσης 57 παραγωγούς βοδινών οι οποίοι αποτελούν επίσης περίπου το 1% του εθνικού συνόλου. Η συνολική ποσότητα των πρώτων υλών που παράγεται στην Αττική είναι μεταξύ 1% και 2% του εθνικού συνόλου. Οι γαλακτοβιομηχανίες στην Αττική παράγουν γάλα, γιαούρτι, τυρί, παγωτό, κρέμα και βούτυρο. Επίσης, υπάρχουν έξι προϊόντα με Προστασία Ονομασίας Προέλευσης που παράγονται στην Αττική: Φέτα, Κασέρι, Κεφαλογραβιέρα, Μανούρι, Γαλοτύρι και Κοπανιστή. 2. Η παραγωγική διαδικασία Το φρέσκο γάλα μεταφέρεται από τον εκτροφέα στον παραγωγό. Από αυτό το σημείο και έπειτα η διαδικασία παραγωγής ακολουθεί γενικότερα τα παρακάτω στάδια: Το στάδιο της διαύγασης κατά το οποίο αφαιρούνται ακαθαρσίες και ξένες ουσίες από το γάλα. Το στάδιο της θερμικής επεξεργασίας κατά το οποίο το γάλα θερμαίνεται με σκοπό να αποθηκευτεί σε δεξαμενές για ώρες ή μέρες χωρίς καμία αλλοίωση της ποιότητάς του. Στη συνέχεια, το φρέσκο γάλα διαχωρίζεται σε κρέμα και γάλα. Το επόμενο στάδιο είναι η παστερίωση που στοχεύει στη μείωση των ζωντανών παθογόνων οργανισμών χωρίς να αλλοιώσει την σύσταση ή τη δομή του γάλακτος. Έπειτα το γάλα περνά από τη διαδικασία της ομογενοποίησης που στόχο έχει την μείωση των σφαιριδίων λίπους και στη συνέχεια αποστειρώνεται. Το επόμενο στάδιο είναι η συσκευασία και η αποθήκευση του προϊόντος. Από τον χώρο αποθήκευσης το προϊόν διανέμεται στην αγορά δια μέσου ενός μεγάλου δικτύου δυνητικών σημείων πώλησης. Το ακόλουθο διάγραμμα ροής περιγράφει σε γενικές γραμμές τη διαδικασία ξεκινώντας από την επεξεργασία και παραγωγή του γάλακτος έως την διάθεσή του στην αγορά:

5 Πρώτη Ύλη Κατσικίσιο Γάλα Πρώτη Ύλη Πρόβειο Γάλα Πρώτη Ύλη Αγελαδινό Γάλα Επεξεργασία 1 Παστερίωση Επεξεργασία 2 Συσκευασία Λιανική Καταστήματα Σημεία διάθεσης Σούπερ Μάρκετ Σημεία διάθεσης Τροφοδοσία Σημεία διάθεσης Περίπτερα Σημεία διάθεσης Κυλικεία Τελικός καταναλωτής 3. Βασικά Περιβαλλοντικά Ζητήματα Το κύριο περιβαλλοντικό ζήτημα που αφορά στην γαλακτοβιομηχανία στην Αττική σχετίζεται κυρίως με την μείωση της κατανάλωσης ενέργειας και υδάτινων πόρων, την μείωση των αέριων εκπομπών και της ατμοσφαιρικής ρύπανσης και την επεξεργασία υγρών και στέρεων αποβλήτων. Η μείωση των υδάτινων πόρων και η ορθολογική διαχείρισή τους είναι κρίσιμη λόγω του χαρακτήρα της περιοχής. Αρκετοί παραγωγοί είναι εγκατεστημένοι στα νησιά της περιοχής όπου οι υδάτινοι πόροι είναι περιορισμένοι και το κόστος της ενέργειας υψηλό. Κατά συνέπεια, υπάρχει μεγάλη ανάγκη εφαρμογής μηχανισμών περιορισμού και συστημάτων διαχείρισης της κατανάλωσης ενέργειας και των υδάτινων πόρων. Η μείωση των αέριων εκπομπών είναι επίσης μεγάλης σημασίας σε μια περιοχή που αντιμετωπίζει ιδιαίτερα προβλήματα ατμοσφαιρικής ρύπανσης. Επίσης, η επεξεργασία υγρών και στέρεων αποβλήτων είναι ένα σημαντικό περιβαλλοντικό ζήτημα. Η Αττική είναι μια μικρή περιοχή που περιβάλλεται από ορεινούς όγκους και θάλασσα. Είναι επιβεβλημένο για κάθε επιχείρηση να αναπτύσσει συστήματα διαχείρισης υγρών και στέρεων αποβλήτων

6 προκειμένου να περιοριστούν οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την παραγωγική διαδικασία. 4. Περιβαλλοντικές τεχνολογίες και καλές πρακτικές Οι λύσεις που υιοθετούνται μέχρι σήμερα για να αντιμετωπιστούν τα περιβαλλοντικά ζητήματα που προκαλεί η γαλακτοβιομηχανία περιλαμβάνουν τα κάτωθι: Εκμοντερνισμός των μηχανημάτων που θα έχει ως αποτέλεσμα την μείωση των διαρροών και των αιωρούμενων σωματιδίων. Εγκατάσταση αυτοματοποιημένων συστημάτων διαχείρισης τα οποία έχουν ως αποτέλεσμα την βέλτιστη χρήση των περιορισμένων διαθέσιμων πόρων και τη μείωση των διαρροών και των αιωρούμενων σωματιδίων. Τη χρήση κλειστών ψυκτικών συστημάτων που στοχεύει στην μείωση των υγρών αποβλήτων. Τη χρήση συστημάτων παρακολούθησης της κατανάλωσης υδάτινων πόρων που θα οδηγήσει σε σημαντική μείωση της χρήσης τους αλλά και των παραγόμενων υγρών αποβλήτων. Τη χρήση φυσικού αερίου σε αντίθεση με ορυκτά καύσιμα η οποία είναι ιδιαίτερα σημαντική για τον περιορισμό των εκπομπές αερίων. Τη χρήση κυλινδρικών συστημάτων ψεκασμού ώστε να αντιμετωπιστούν οι εκπομπές αερίων βελτιώνοντας την διαδικασία ξήρανσης και μειώνοντας με αυτόν τον τρόπο τα αιωρούμενα σωματίδια. Συντήρηση και παρακολούθηση του δικτύου υδροδότησης η οποία έχει αποδειχθεί μια ιδιαίτερα αποδοτική πρακτική για την μείωση των διαρροών. 5. Συμπεράσματα Παρότι η περιφέρεια της Αττικής είναι η μεγαλύτερη αγορά γαλακτοκομικών προϊόντων, ο αριθμός παραγωγών είναι κοντά στο 1% του εθνικού συνόλου και αυτό έχει ως αποτέλεσμα μια αυξανόμενη ανάγκη για εισαγωγές. Ωστόσο, ο γαλακτοπαραγωγικός τομέας δεν μπορεί να αναπτυχθεί πολύ λόγω του αστικού χαρακτήρα της περιοχής και του περιορισμένου ελεύθερου χώρου. Ένας ακόμα αρνητικός παράγοντας για την ανάπτυξη του τομέα, είναι η δυσκολία σύνδεσης των μονάδων παραγωγής με τον τουρισμό ή άλλες δραστηριότητες εξαιτίας του χαρακτήρα της περιοχής. Από περιβαλλοντική άποψη, η Αττική αντιμετωπίζει προβλήματα ατμοσφαιρικής ρύπανσης και περιορισμένων υδάτινων πόρων. Αυτά τα δύο κύρια περιβαλλοντικά ζητήματα επηρεάζουν την ανάπτυξη του γαλακτοπαραγωγικού τομέα στην περιοχή και αντιμετωπίζονται με καινοτόμες τεχνολογίες και προσεγγίσεις.

7

8 TABLE OF CONTENTS 1. THE DIAIRY SECTOR IN ATTICA Regional profile Dairy sector structure THE PRODUCTION PROCESS MAIN ENVIRONMENTAL ISSUES ENVIRONMENTAL TECHNOLOGIES AND GOOD PRACTICES CONCLUSIONS... 6

9 1. The dairy sector in Attica 1.1. Regional profile Region of Attica is the smallest, in terms of area covered, and the largest, in terms of population, region in Greece. It is the seat of the Greek government and the main political and economic centre of the country. The geography of the region is diverse. Four mountains are encircling the region from all directions, forming the basin of Attica in the middle, where the city of Athens is built. To the west and to the east, between the mountains and the sea there is narrow field. To the north, the mountains mark the borders of the region. Only to the south there are enough plains, where agricultural activities could be developed. A second characteristic is that the region includes several small islands, some of them very distanced from the main land. The islands of the Region of Attica have scarce water resources, therefore the water supply and management is a key issue. The economy of Attica region is primarily based on the tertiary sector services. Industrial facilities and activities have emerged and developed in some areas, especially towards the regional borders and around the main transportation facilities. The type of industry that has been developed includes ship yards, pharmaceutical and manufacturing plants. Primary sector covers only a small portion of the regional economy. However, being the most populated region of the country, Attica has large needs for food and agricultural goods which are mainly imported either from other regions or from abroad. The local agro-food industry is not developed, in terms of production / breeding farms and units. Their total number equals around 1% of the national production. In terms of agro-food industries, there is a number of production facilities, however, the amount of raw materials they use equals the levels of raw materials produced in the region. Nevertheless, the innovation in the region is high, mainly because of the large number of universities, technological institutes and private companies investing in innovation, which are based in the area. Innovation is also the key factor in the development process for SMEs in the area Dairy sector structure Ovine breeding units and milking goat breeding units are generally accounted as one, so there is no obvious distinction between them in Greece. Bovine breeding units are accounted separately. Region of Attica has 537 ovine / milking goat producers, which equals almost 1% of the national total. It also has 57 bovine producers, also

10 almost 1% of the national total. In addition, the total number of raw material produced in Attica is between 1 and 2% of the national total. The dairy industries in Attica produce milk, yogurt, cheese, ice cream, cream and butter. In terms of production, there are six products with protected title of provenance produced in Attica: Feta, Kaseri, Kefalograviera, Manouri Galotyri and Kopanisti. 2. The production process The raw milk is delivered by the breeder to the producer. From that point on, the production process of dairy products generally follows the following stages. The clarification stage removes impurities and foreign matter from the milk. Then the milk is heated in order to be stored in silo tanks for hours or days without any deterioration in quality. This stage is called thermization. Then the raw milk is separated into cream and milk. Next stage is pasteurization, which aims at the reduction of the number of viable pathogens, without altering the composition or structure of the milk, thus making it unlike to cause any disease. Then the milk goes through the homogenization process, aiming at the reduction of the fat globules, and then the milk is sterilized. Next stage is the packaging, and the storage of the dairy product. From the storage area, the product is distributed to the market, using a large network of possible selling points. The process generally follows the diagram below.

11 Raw material Goat milk Raw material Sheep milk Raw material Cow milk Process 1 Pasteurisation Process 2 Packaging Outlets Food stores Outlets Super markets Outlets Catering Outlets Kiosks Outlets Canteens Final consumer 3. Main environmental issues The main environmental issues related to the dairy industry in Attica are mainly linked to the reduction of water and energy consumption, the reduction of the emissions and air pollution, the water waste treatment and the solid waste treatment. Reduction in water and effective water management is critical due the character of the region. Many producers are based on the islands of the region, where water resources are scarce and the cost of energy is high. Therefore, there is a large need to apply water and energy consumption reduction mechanisms and water and energy management systems. Reducing the amount of emissions and air pollution is also critical in a region with a large problem of air pollution. Water waste treatment and solid waste treatment is also a big issue affecting the environment. Attica is a small region, surrounded by mountains and sea. It is imperative for every business to apply water waste

12 and solid waste management systems, in order to minimise the effect on the environment. 4. Environmental technologies and good practices The solutions adopted so far to tackle the environmental issues raised in the dairy industry include: the modernisation of the equipment used, which results at the reduction of water leakage and floating particles; the installation of automated management systems, again resulting in the best use of the scarce resources available and the reduction of water leakage and floating particles; the use of closed cooling system, which aims at the reduction of waste water; the use of water consumption monitoring and control systems, which lead to a significant reduction of the use of water and also the waste water produced; the use of gas instead of fossil fuels, which is very important in order to minimise the air emissions; the use of cylindrical spray system, to tackle air emissions by improving the drying procedure and thus resulting to the reduction of floating particles. Additionally, the maintenance and monitoring of the water supply network has proved to be a very efficient practice in order to reduce the water leakage. 5. Conclusions Although Attica region is the largest market for dairy products, the number of producers is near 1% of the national total. This is resulting at an increased need for imports. However, the sector cannot be very developed because of the urban character of the region and the limited open space. An additional negative factor for development is the difficulty to link production units to tourism or other activities, due to the character of the region. Environmentally, Attica suffers from air pollution and water scarcity. These two main environmental issues are affecting the development of the sector, and are tackled by innovative technologies and approaches.