ΔΙΠΟΛΙΚΗ ΔΙΑΣΑΡΑΥΗ ΚΑΙ ΝΟΗΛΓΤΣΙΚΓ ΠΑΡΓΜΒΑΓΙ

Transcript

1 ΑΛΥΡΑΡΝ ΡΔΣΛΝΙΝΓΗΘΝ ΗΓΟΚΑ Ρ.Δ.Η. ΖΞΔΗΟΝ ΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΣΩΝ ΤΓΕΙΑ & ΠΡΟΝΟΙΑ ΣΜΗΜΑ ΝΟΗΛΕΤΣΙΚΗ ΔΙΠΟΛΙΚΗ ΔΙΑΣΑΡΑΥΗ ΚΑΙ ΝΟΗΛΓΤΣΙΚΓ ΠΑΡΓΜΒΑΓΙ ΠΟΤΔΑΣΡΙΑ Μαρία καρμούτσου ΓΙΗΓΗΣΡΙΑ Αλίκη Σσούτση ΙΩΑΝΝΙΝΑ 2015

2 ΞΔΟΗΔΣΝΚΔΛΑ ΞΔΟΗΙΖΤΖ...4 ΔΗΠΑΓΥΓΖ...6 Ηζηνξηθή Αλαδξνκή...8 Δπηδεκηνινγία...8 Α ΚΔΟΝΠ ΘΔΦΑΙΑΗΝ 1 ν : Νξηζκνί Γηπνιηθή δηαηαξαρή Θαηάζιηςε Καλία Αηηηνινγία...13 ΘΔΦΑΙΑΗΝ 2 ν : Θιηληθή εηθφλα Θιηληθή εηθφλα θαηάζιηςεο Ρχπνη θαηαζιηπηηθνχ επεηζνδίνπ Θιηληθή εηθφλα καλίαο Ρχπνη καληαθνχ επεηζνδίνπ Θιηληθέο δηαθνξέο καλίαο θαηάζιηςεο Γηπνιηθή δηαηαξαρή θαη παηδηά Γηπνιηθή δηαηαξαρή θαη απηνθηνλία...26 ΘΔΦΑΙΑΗΝ 3 ν : Γηαγλσζηηθή πξνζέγγηζε...27 ΘΔΦΑΙΑΗΝ 4 ν Ξνξεία θαη πξφγλσζε...29 ΘΔΦΑΙΑΗΝ 5 ν : Αληηκεηψπηζε θαη ζεξαπεία Θεξαπεία γηα ηε κείδνλα θαηάζιηςε Θεξαπεία γηα ηε δηπνιηθή δηαηαξαρή...34 Β ΚΔΟΝΠ ΘΔΦΑΙΑΗΝ 6 ν : Οφινο ηνπ λνζειεπηή Λνζειεπηηθή δηεξγαζία Δθηίκεζε ηεο θαηάζηαζεο ηνπ αζζελνχο Απηναμηνιφγεζε ηνπ αζζελνχο

3 6.3 Δπηθνηλσλία κε ηνλ αζζελή Πρέζε λνζειεπηή αζζελνχο Ν ξφινο ηεο ζπλέληεπμεο πξνθεηκέλνπ λα γίλεη ζσζηή εθηίκεζε θαη θαηά ζπλέπεηα πξνγξακκαηηζκφο γηα ηελ αληηκεηψπηζε ηεο θαηάζηαζεο ηνπ αζζελνχο Πηφρνη ηεο εθπαίδεπζεο ηνπ αζζελνχο Ρξφπνη εθπαίδεπζεο αζζελνχο Αμηνιφγεζε ησλ αλαγθψλ κάζεζεο Λνζειεπηηθή θξνληίδα αζζελνχο κε θαηάζιηςε Λνζειεπηηθή θξνληίδα αζζελνχο ζηε θάζε ηεο καλίαο Λνζειεπηηθνί ζηφρνη Αμηνιφγεζε...55 Γ ΚΔΟΝΠ 7. ΔΟΔΛΑ (Λέα δεδνκέλα)...57 ΒΗΒΙΗΝΓΟΑΦΗΑ 3

4 ΞΔΟΗΙΖΤΖ Νη δηαηαξαρέο ηεο δηάζεζεο ρσξίδνληαη ζε θαηαζιηπηηθέο δηαηαξαρέο, ζηηο νπνίεο ην άηνκν έρεη κία ή πεξηζζφηεξεο πεξηφδνπο θαηάζιηςεο ρσξίο ηζηνξηθφ καληαθψλ επεηζνδίσλ, θαη ζηηο δηπνιηθέο δηαηαξαρέο ζηηο νπνίεο ην άηνκν ηαιαληεχεηαη κεηαμχ πεξηφδσλ θαηάζιηςεο θαη πεξηφδσλ καλίαο, ζπλήζσο κε επηζηξνθή ελδηακέζσο, ζηε θπζηνινγηθή δηάζεζε. Ρα καληαθά επεηζφδηα ρσξίο ηζηνξηθφ θαηάζιηςεο είλαη πνιχ ζπάληα. Νη δηπνιηθέο δηαηαξαρέο δελ είλαη ζρεηηθά θνηλέο. Δλψ ην 21% ησλ ελειίθσλ γπλαηθψλ θαη ην 13% ησλ ελειίθσλ αλδξψλ, έρνπλ βηψζεη ζνβαξή θαηάζιηςε, ιηγφηεξν απφ ην 2% ηνπ ελήιηθνπ πιεζπζκνχ πάζρεη απφ δηπνιηθή δηαηαξαρή. Ζ καληνθαηάζιηςε, πνπ θαίλεηαη λα είλαη εμίζνπ θνηλή ζηνπο άλδξεο θαη ζηηο γπλαίθεο, δηαθέξεη απφ άιιεο δηαηαξαρέο ηεο δηάζεζεο, επεηδή ηείλεη λα παξνπζηάδεηαη ζε λεφηεξε ειηθία, είλαη πην πηζαλφ λα εθδειψλεηαη ζε δηάθνξα κέιε κηαο νηθνγέλεηαο, αληαπνθξίλεηαη δηαθνξεηηθά ζηε θαξκαθεπηηθή αγσγή θαη ζρεδφλ πάληνηε επαλέξρεηαη αλ δελ αληηκεησπηζηεί θαξκαθεπηηθά. Πηε ζπγθεθξηκέλε εξγαζία γίλεηαη ιφγνο ζηνπο παξάγνληεο πνπ πξνθάιεζαλ ηελ εθδήισζε ηεο αζζέλεηαο, ηνλ πιεζπζκφ πνπ πξνζβάιεη (άλδξεο, γπλαίθεο, παηδηά) θαη ζε ηη ζπρλφηεηα εκθαλίδεηαη ζε θάζε κηα απφ απηέο ηηο θαηεγνξίεο. Δπίζεο γίλεηαη ιφγνο γηα ηελ θιηληθή εηθφλα ησλ θάζεσλ πνπ εκθαλίδνληαη ζηε δηπνιηθή δηαηαξαρή, είηε απηφ ιέγεηαη καληαθφ, είηε θαηαζιηπηηθφ επεηζφδην. Αθφκε γίλεηαη αλαθνξά ζην πσο γίλεηαη ε δηάγλσζε θαη πσο θαηαιήγνπκε ζην ζπκπέξαζκα φηη ν αζζελήο πάζρεη απφ ηε ζπγθεθξηκέλε λφζν θαη φρη απφ θάπνηα άιιε πνπ λα εκθαλίδεη παξφκνηα θιηληθά ζεκεία, ελψ παξάιιεια παξνπζηάδνληαη θαη ηξφπνη αληηκεηψπηζεο ηεο ελ ιφγσ αζζέλεηαο. Ρέινο γίλεηαη ηδηαίηεξε αλαθνξά ζην ξφιν πνπ έρεη έλαο λνζειεπηήο, έηζη ψζηε λα βνεζήζεη θαη εθείλνο ζηελ αληηκεηψπηζε ηεο αζζέλεηαο. Ν ξφινο ηνπ είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθφο εθφζνλ ζπκβάιεη ζηελ εθηίκεζε ηεο θαηάζηαζεο ηνπ αζζελνχο, ζηελ εθπαίδεπζή ηνπ θαζψο θαη ζηελ αμηνιφγεζε ησλ παξεκβάζεσλ πνπ ν ίδηνο έρεη θάλεη. Ξξέπεη λα είλαη πνιχ πξνζεθηηθφο ζηε δνπιεία ηνπ θαη λα έρεη ηηο απαξαίηεηεο γλψζεηο θαη ηερληθέο γηα λα αληηκεησπίζεη έλαλ καληαθφ ή έλαλ θαηαζιηπηηθφ αζζελή. Ιέμεηο θιεηδηά: νξηζκφο δηπνιηθήο δηαηαξαρήο, δηπνιηθή δηαηαξαρή θαη καλία, δηπνιηθή δηαηαξαρή θαη θαηάζιηςε, δηαθνξέο αλάκεζα ζηε καλία θαη ηε θαηάζιηςε, δηπνιηθή δηαηαξαρή θαη παηδηά, θάξκαθα γηα ηε δηπνιηθή δηαηαξαρή, ζρεδηαζκφο λνζειεπηηθήο δηεξγαζίαο, λνζειεπηήο θαη δηπνιηθή δηαηαξαρή, επηθνηλσλία αλάκεζα ζε δηπνιηθφ αζζελή θαη λνζειεπηή. 4

5 Abstract Mood disorders are divided into depressive disorders, in which patient has one or more periods of depression without a history of maniac episodes, and to bipolar disorders in which patient oscillates between periods of depression and periods of mania, usually with an interval between these two periods,in which returns to its normal disposal. Manic episodes without a history of depression are very rare. Bipolar disorder is not about ordinary. Although 21% of adult women and 13% of adult men, have experienced serious depression, less than 2% of the adult population suffers from bipolar disorder. Manic depression, which appears to be equally common in men and women, differs from other mood disorders because it tends to be presented at a younger age, are more likely to be occured in several members of a family, it be responded differently to medication and almost always it be healed if you don 't treat it pharmaceutically. This study presents the reasons of the outbreak of the disease, the population that be affected (men, women, children) and the frequency of its appearance at each one of these categories. Also this report refes to clinical picture of phases that be appeared in bipolar disorder, either it is called manic, or depressive episode. Furthemore, we mention the process of diagnosis and analyse the way to understand why patient suffers from bipolar disorder and not from an another disease which appears similar clinical points, while at the same time, we present treatments of this illness. Last but not least, it is very significant to discuss the role of the nurse and how his help is important in order to encounter with bipolar disorder. His role is very crucial and important, when he contribute to the assessment of the situation, to patient 's education and to the evaluation of his interventions. Finally, he has to be very careful in his job and it is necessary to have knowledges and techniques on this particular subject in order to cope with a manic or depressive patient. Key words: definition of bipolar disorder, bipolar disorder and mania, bipolar disorder and depression, differences between mania and depression, bipolar disorder and kids, medicines for bipolar disorder, nursing process design, nurse and bipolar disorder, communication between bipolar patient and nurse. 5

6 ΔΗΠΑΓΥΓΖ Νη δηαηαξαρέο ηεο δηάζεζεο (παιαηφηεξα νλνκάδνληαλ ζπλαηζζεκαηηθέο δηαηαξαρέο) πεξηιακβάλνπλ κηα κεγάιε νκάδα δηαηαξαρψλ, ζηηο νπνίεο ε θιηληθή εηθφλα θπξηαξρείηαη απφ παζνινγηθή δηάζεζε θαη ζχλνδεο δηαηαξαρέο. Νη δηαηαξαρέο ηεο δηάζεζεο πεξηιακβάλνπλ ηηο κείδνλεο θαηαζιηπηηθέο δηαηαξαρέο, ηηο δηπνιηθέο δηαηαξαρέο (ηχπνπ Η θαη ΗΗ), ηε δπζζπκηθή δηαηαξαρή,ηελ θπθινζπκηθή δηαηαξαρή, ηηο δηαηαξαρέο ηεο δηάζεζεο ιφγσ γεληθήο ζσκαηηθήο θαηάζηαζεο, ηε δηαηαξαρή ηεο δηάζεζεο πνπ πξνθαιείηαη απφ νπζίεο θαη ηε γεληθή θαηεγνξία ησλ θαηαζιηπηηθψλ θαη δηπνιηθψλ δηαηαξαρψλ, κε πξνζδηνξηδφκελσλ αιιηψο. Όπσο πξναλαθέξζεθε ππάξρνπλ δχν είδε δηπνιηθήο δηαηαξαρήο: ε δηπνιηθή δηαηαξαρή Η ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ εκθάληζε καληαθψλ επεηζνδίσλ κε ή ρσξίο έλα κείδνλ θαηαζιηπηηθφ επεηζφδην θαη ε δηπνιηθή δηαηαξαρή ΗΗ ραξαθηεξίδεηαη απφ ηνπιάρηζηνλ έλα θαηαζιηπηηθφ επεηζφδην, κε ή ρσξίο έλα ππνκαληαθφ επεηζφδην (Sadock, 2012). Υο δηάζεζε νξίδεηαη έλαο δηάρπηνο ζπγθηλεζηαθφο ηφλνο, πνπ επεξεάδεη έληνλα ηηο απφςεηο θαη ηελ αληίιεςε ηνπ εαπηνχ, ησλ άιισλ θαη ηνπ πεξηβάιινληνο γεληθά. Νη δηαηαξαρέο ηεο δηάζεζεο είλαη ζπρλέο, δπλεηηθά ζαλαηεθφξεο θαη εμαηξεηηθά ζεξαπεχζηκεο θαηαζηάζεηο, ζηηο νπνίεο νη αζζελείο βηψλνπλ παζνινγηθά θαηαζιηπηηθή ή αλεβαζκέλε δηάζεζε. Νη δηαηαξαρέο ηεο δηάζεζεο ζπλνδεχνληαη απφ πνιιά ζεκεία θαη ζπκπηψκαηα, πνπ επεξεάδνπλ φιεο ηηο πεξηνρέο ηεο ιεηηνπξγηθφηεηαο (Sadock, 2012). Κέζα ζηα ηειεπηαία 15 ρξφληα ε επηζηήκε έρεη θάλεη ηεξάζηηα πξφνδν ζε ζέκαηα γλψζεο γηα ηε ιεηηνπξγία ηνπ εγθεθάινπ. Ξαξ φια απηά πνιιέο πηπρέο ηεο δνκήο θαη ηεο ιεηηνπξγίαο ηνπ εγθεθάινπ εμαθνινπζνχλ λα είλαη άγλσζηεο. Ζ δηπνιηθή δηαηαξαρή γλσζηή θαη σο καληνθαηάζιηςε είλαη κηα ςπρσζηθή λφζνο κε καθξφρξνλε θαη ζνβαξή πνξεία. Απαξηίδεηαη απφ δχν νκάδεο ζπλαηζζεκαηηθψλ δηαηαξαρψλ πνπ ραξαθηεξίδνληαη απφ θαηαζιηπηηθή ή εθνξηθή δηάζεζε ή ελαιιαγή απηψλ. Απηά ηα επεηζφδηα κπνξεί λα πξνθαιέζνπλ πξνβιήκαηα ζηελ ηθαλφηεηα ηνπ αλζξψπνπ λα ιεηηνπξγεί θπζηνινγηθά ζηελ θαζεκεξηλφηεηά ηνπ. Ζ αηηία πνπ πξνθαιεί ηε δηαηαξαρή δελ είλαη μεθάζαξε, αιιά νη γελεηηθνί θαη πεξηβαιινληηθνί παξάγνληεο ζεσξνχληαη πσο παίδνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηελ αλάπηπμε ηεο δηαηαξαρήο. Ρν είδνο ησλ ζπκπησκάησλ θαη ε ζνβαξφηεηά ηνπο πνηθίιεη απφ άηνκν ζε άηνκν. Ζ ζπκπεξηθνξά ζηε θάζε ηεο καλίαο κπνξεί λα αθήζεη αλεμίηεια ζεκάδηα ζηνλ θνηλσληθφ ηνπο πεξίγπξν, ελψ ηα βαξηά θαηαζιηπηηθά ζπκπηψκαηα κπνξεί λα αθήζνπλ ζεκάδηα ζηελ θνηλσληθή ιεηηνπξγηθφηεηα ηνπ ίδηνπ ηνπ αηφκνπ. Πρεδφλ ην 4% ησλ αλζξψπσλ παγθνζκίσο έρνπλ δηπνιηθή δηαηαξαρή. Ζ αζζέλεηα αχηε είλαη ην ίδην ζπρλή ζε άλδξεο θαη γπλαίθεο, ελψ παξάιιεια 6

7 εκθαλίδεηαη ζε λεαξή ειηθία. πάξρνπλ γεληθεπκέλα πξνβιήκαηα κε θνηλσληθφ ζηίγκα, ζηεξεφηππα θαζψο θαη πξνθαηάιεςε ελάληηα ζε άηνκα κε δηπνιηθή δηαηαξαρή. Ζ δηάγλσζε ηεο αζζέλεηαο είλαη κηα πνιχ δχζθνιε ππφζεζε. Βαζίδεηαη ζηελ αλαγλψξηζε ησλ ζπκπησκάησλ απφ θάπνηνλ γηαηξφ (ςπρνιφγν ή ςπρίαηξν). Αθνχγεηαη κηα εχθνιε ππφζεζε, εθφζνλ ππάξρνπλ θάπνηα ραξαθηεξηζηηθά ζπκπηψκαηα πνπ νδεγνχλ ζε απηή ηελ αζζέλεηα, θάηη φκσο πνπ δελ ηζρχεη θαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα. Ρα ζπκπηψκαηα απηά, πέξα ηνπ φηη δηαθέξνπλ απφ άηνκν ζε άηνκν κνηάδνπλ θαη κε ζπκπηψκαηα κηαο δηαθνξεηηθήο αζζέλεηαο, πξάγκα πνπ δπζρεξαίλεη αθφκε πεξηζζφηεξν ηε θαηάζηαζε. Κηα εκπεξηζηαησκέλε δηάγλσζε κπνξεί λα πάξεη κέρξη θαη ρξφληα γηα λα απνδεηρηεί φηη πξφθεηηαη γηα δηπνιηθή δηαηαξαρή. Θεξαπεία ε νπνία λα εμαιείθεη εληειψο ηελ αζζέλεηα δελ ππάξρεη. πάξρνπλ φκσο αξθεηά θάξκαθα ηα νπνία κπνξνχλ λα ειέγρνπλ ηα επεηζφδηα. Ρα πην απνηειεζκαηηθά θάξκαθα ηφζν γηα ηελ καλία φζν θαη γηα ηελ θαηάζιηςε είλαη ην ιίζην θαη ην βαιπξντθφ, φπνπ θαη ηα δπν είλαη ζηαζεξνπνηεηέο δηάζεζεο. Πε φιν απηφ δελ ζα κπνξνχζε λα ιείπεη θαη ε νηθνγέλεηα πνπ ν ξφινο ηεο είλαη θαζνξηζηηθφο ζε νπνηνδήπνηε ζηάδην. Ν ξφινο ηνπ λνζειεπηή ςπρηθήο πγείαο είλαη έλαο πνιχ ππεχζπλνο θαη ζεκαληηθφο ξφινο θαη απνηειεί πάληνηε ελεξγφ κέινο ζε φιε ηε δηάξθεηα ηεο ζεξαπεπηηθήο δηαδηθαζίαο είηε έρνληαο έλα θχξην είηε έλα δεπηεξεχνληα ξφιν. Ν λνζειεπηήο επηβάιιεηαη λα δηαηεξεί ιεπηέο θαη εχζξαπζηεο ηζνξξνπίεο ζηε ζρέζε κε ηνπο αζζελείο. Δίλαη επηθνξηηζκέλνο κε ην θαζήθνλ ηεο θξνληίδαο ησλ ςπρηθά αζζελψλ, νθείιεη φκσο παξάιιεια λα πξνζηαηεχεη θαη ηνλ ίδην (Hogan, 2008). ΗΠΡΝΟΗΘΖ ΑΛΑΓΟΝΚΖ Ζ έλλνηα ηεο ςπρηθήο δηαηαξαρήο έρεη ππνζηεί πνιιέο κεηαβνιέο απφ ηα παλάξραηα ρξφληα κέρξη ζήκεξα. Νη κεηαβνιέο απηέο είραλ πάληα ηηο αλάινγεο ζπλέπεηεο ζηελ αληηκεηψπηζε ησλ αηφκσλ κε θάπνηα ςπρηθή δηαηαξαρή απφ ην θνηλσληθφ πεξηβάιινλ θαη θαζφξηδαλ ην είδνο ηεο πξφλνηαο πνπ ιακβαλφηαλ γηα ηελ παξνρή βνήζεηαο ζην άηνκν πνπ παξνπζίαδε ηελ ςπρηθή δηαηαξαρή. πήξμαλ επνρέο πνπ ν ςπρηθά αζζελήο αληηκεησπίδνληαλ σο «δαηκνληζκέλνο» θαη ε πξφλνηα πνπ ιακβαλφηαλ ήηαλ ν εμνξθηζκφο ηνπ θαθνχ. Απηή ε αληηκεηψπηζε απνζθνπνχζε βέβαηα πεξηζζφηεξν ζηελ πξνζηαζία ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ θαη ιηγφηεξν ζηελ παξνρή βνήζεηαο ζην άηνκν πνπ αληηκεηψπηδε ην πξφβιεκα (Θαθνχξνο & Καληαδάθε, 2006). ΔΞΗΓΖΚΗΝΙΝΓΗΑ 7

8 Επίπτωση και επιπολασμός. Ζ κείδσλ θαηαζιηπηηθή δηαηαξαρή είλαη ζπρλή κε ηνλ δηα βίνπ επηπνιαζκφ λα θηάλεη ζην 5 κε 12% γηα ηνπο άλδξεο θαη ην 10 κε 25% ζηηο γπλαίθεο. Ζ δηπνιηθή δηαηαξαρή Η είλαη ιηγφηεξν ζπρλή απφ ηε κείδνλα θαηαζιηπηηθή δηαηαξαρή κε δηα βίνπ επίπησζε πεξίπνπ 1%, παξφκνηα κε απηή ηεο ζρηδνθξέλεηαο. Νη δηπνιηθέο δηαηαξαρέο εκθαλίδνληαη παγθνζκίσο. Ζ WHD ηνπνζεηεί ηελ δηπνιηθή δηαηαξαρή ζηε δέθαηε ηέηαξηε ζέζε ζηηο αηηίεο πξφθιεζεο θνξηίνπ ζηηο ρψξεο κε πςειφ εηζφδεκα θαη ζηελ δέθαηε έλαηε ζέζε ζηηο ρακεινχ θαη κέζνπ εηζνδήκαηνο ρψξεο. Ξην ζπγθεθξηκέλα ζηηο αλαπηπγκέλεο ρψξεο θαίλεηαη πσο ππάξρνπλ 9 κε 15 λέεο πεξηπηψζεηο αλά αηφκσλ αλά έηνο. Κεηά απφ ηνλ έιεγρν ησλ πνιιψλ πξνβιεκάησλ πνπ βξέζεθαλ ζηηο επηδεκηνινγηθέο κειέηεο νη ζπγγξαθείο εθηίκεζαλ φηη ε παγθφζκηα επίπησζε ηεο δηπνιηθήο λφζνπ είλαη 0,82 αλά εθαηφ άηνκα, 82%. Ιφγσ ησλ απζηεξψλ δηαγλσζηηθψλ θξηηεξίσλ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζηηο κειέηεο ηα πνζνζηά είλαη ρακειφηεξα απφ απηά πνπ παξαηεξνχληαη ζπρλά ζηελ έξεπλα θαη ηηο θιηληθέο δεκνζηεχζεηο (Taylor, 2005). Α. Φύλο. Ζ δηπνιηθή δηαηαξαρή είλαη κηα λφζνο ε νπνία εκθαλίδεηαη ηφζν ηνπο άλδξεο φζν θαη ηηο γπλαίθεο. Ζ κείδσλ θαηάζιηςε είλαη ζπρλφηεξε ζηηο γπλαίθεο. Ρα καληαθά επεηζφδηα είλαη ζπρλφηεξα ζηηο γπλαίθεο θαη ηα θαηαζιηπηηθά ζηνπο άλδξεο (Sadock, 2012). Αληίζεηα κε ηελ κνλνπνιηθή θαη ηελ δπζζπκία, ε δηπνιηθή δηαηαξαρή Η έρεη ίζε θαηαλνκή ζηα δχν θχια. Υζηφζν ε ηαρεία ελαιιαγή εκθαλίδεηαη ζπρλφηεξα ζηηο γπλαίθεο παξά ζηνπο άληξεο θαη νη γπλαίθεο έρνπλ κία ηάζε λα εκθαλίδνπλ ζπρλφηεξα θαηαζιηπηηθά επεηζφδηα. Δπίζεο ην πξψην επεηζφδην ζηηο γπλαίθεο είλαη πην ζπρλά θαηαζιηπηηθφ, ελψ ζηνπο άληξεο καληαθφ. (Taylor, 2005). Β. Ηλικία. Ζ έλαξμε ηεο δηπνιηθήο δηαηαξαρήο Η ζπλήζσο παξαηεξείηαη ζηελ ειηθία ησλ 30, αιιά απαληάηαη επίζεο ζε παηδηά, θαζψο θαη ζε κεγαιχηεξεο ειηθίαο ελήιηθεο. Ζ κείδσλ θαηάζιηςε απαληάηαη ζε φιν ην θάζκα ησλ ειηθηψλ, ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ ησλ παηδηψλ (Shadock, 2012). Γ. Κοινωνικο-οικονομική κατάσταση. Νη θαηαζιηπηηθέο δηαηαξαρέο είλαη ζπρλφηεξεο κεηαμχ αηφκσλ πνπ δνπλ κφλα ηνπο ή έρνπλ ρσξίζεη απφ φηη ζηα παληξεκέλα άηνκα. Γελ ππάξρεη ζπζρέηηζε κε ην θνηλσληθν-νηθνλνκηθφ επίπεδν. Γελ παξαηεξνχληαη δηαθνξέο κεηαμχ θπιψλ ή ζξεζθεπηηθψλ νκάδσλ (Sadock, 2012). 8

9 Α ΚΔΟΝΠ Θεθάιαην 1 ν Νξηζκνί 1.1 Γηπνιηθή δηαηαξαρή Ζ δηπνιηθή δηαηαξαρή είλαη κηα ζνβαξή ςπρηαηξηθή θαηάζηαζε πνπ αλήθεη ζηελ θαηεγνξία ησλ δηαηαξαρψλ δηάζεζεο. Νη δηαηαξαρέο ηεο δηάζεζεο πεξηιακβάλνπλ ηηο παξαηεηακέλεο θαη ζνβαξέο δηαηαξαρέο ησλ ζπλαηζζεκάησλ πνπ παξεκβάιινληαη ζηε θπζηνινγηθή θνηλσληθή θαη ςπρνινγηθή ιεηηνπξγηθφηεηα. Νη δηαηαξαρέο ηεο δηάζεζεο, φκσο, δελ εμαζζελίδνπλ ηελ νξζνινγηθή ζθέςε ή αληίιεςε (Grand et al., 2001). Νη δηαηαξαρέο ηεο δηάζεζεο ηαμηλνκνχληαη ζε δχν βαζηθέο θαηεγνξίεο, ηηο θαηαζιηπηηθέο θαη ηηο δηπνιηθέο δηαηαξαρέο. Νη θαηαζιηπηηθέο δηαηαξαρέο είλαη δχν: α) ε κείδσλ θαηαζιηπηηθή δηαηαξαρή θαη ε β) δπζζπκηθή δηαηαξαρή. Νη δηπνιηθέο δηαηαξαρέο είλαη δχν, κε δηαθνξνπνηφ ζηνηρείν ηελ πηζαλή ππεξνρή ησλ καληαθψλ (δηπνιηθή Η δηαηαξαρή) ή ησλ θαηαζιηπηηθψλ (δηπνιηθή ΗΗ δηαηαξαρή) επεηζνδίσλ (Θαθνχξνο & Καληαδάθε, 2006). Ζ δηπνιηθή δηαηαξαρή είλαη κία αζηαζήο ζπγθηλεζηαθή θαηάζηαζε πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ θχθινπο παζνινγηθήο, επίκνλεο πςειήο δηάζεζεο (καλία) θαη ρακειή δηάζεζε (θαηάζιηςε). Πε πεξίπνπ 2/3 ησλ αζζελψλ ηα καληαθά επεηζφδηα πξνεγνχληαη άκεζα ή έπνληαη άκεζα ησλ θαηαζιηπηηθψλ επεηζνδίσλ. Νη θαηαζιηπηηθή θάζε ηεο δηπνιηθήο δηαηαξαρήο είλαη ζπρλά αδηαρψξηζηε απφ ηελ κείδνλα θαηάζηαζε. Πηελ θάζε ηεο καλίαο, ε νπνία πξέπεη λα δηαξθέζεη ηνπιάρηζηνλ κηα εβδνκάδα γηα λα πιεξεί ηα θξηηήξηα ηνπ DSM, ε δηάζεζε κπνξεί λα είλαη αλεβαζκέλε, δηαρπηηθή ή επεξέζηζηε. Άιια εκθαλή ζπκπηψκαηα πεξηιακβάλνπλ δηνγθσκέλε απηνεθηίκεζε, κεησκέλε αλάγθε χπλνπ, δηάζπαζε ηεο πξνζνρήο θαη ξηςνθίλδπλεο ζπκπεξηθνξέο. Τπρσζηθά ραξαθηεξηζηηθά φπσο ςεπδαηζζήζεηο (εζθαικέλεο αληηιήςεηο) θαη πιάλεο (εζθαικέλεο πεπνηζήζεηο) κπνξεί λα ζπλππάξρνπλ θαη έηζη ε δηαηαξαρή κπνξεί λα ιάβεη ιαλζαζκέλε δηάγλσζε θαη λα ζεσξεζεί ζρηδνθξέλεηα. Ξεξίπνπ ην 10% ησλ πεξηπηψζεσλ εκθαλίδνπλ ηαρεία ελαιιαζζφκελε δηπνιηθή δηαηαξαρή, πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ ηνπιάρηζηνλ ηέζζεξα επεηζφδηα αιιαγήο ηεο δηάζεζεο (είηε καληαθά είηε θαηαζιηπηηθά) θάζε ρξφλν. Ζ ηαρεία ελαιιαγή είλαη πην ζπρλή ζηηο γπλαίθεο απφ φηη ζηνπο άλδξεο θαη κεξηθέο θνξέο εθιχεηαη απφ ηελ ρξήζε νξηζκέλσλ αληηθαηαζιηπηηθψλ. Γπζηπρψο ε δηπνιηθή δηαηαξαρή έρεη ηελ ηάζε λα εκκέλεη. Πε κία έξεπλα, ην 24% ησλ αζζελψλ ππνηξνπίαζε κέζα ζε έλα δηάζηεκα έμη κελψλ απφ ηελ ζεξαπεία ελφο επεηζνδίνπ θαη ην 77% είρε ηνπιάρηζηνλ έλα λέν επεηζφδην κέζα ζηα επφκελα ηέζζεξα ρξφληα. Κία ζεκαληηθή κεηνλφηεηα αηφκσλ κε δηπνιηθή 9

10 δηαηαξαρή είλαη πνιχ δεκηνπξγηθή, θαιιηηερληθή ή κε θάπνην ηξφπν εμέρνπζα ζε θάπνην ηνκέα. Ξξηλ λα θηάζεη ε καλία ζην ζεκείν λα είλαη ζαθήο, ε ελέξγεηα, ην κεγαιείν θαη ε θηινδνμία κε ηελ νπνία εθνδηάδεη ην άηνκν κπνξεί λα ην βνεζήζεη λα θαηαθηήζεη ζπνπδαία πξάγκαηα (Schacter et al., 2009). Ζ επηθξάηεζε ηεο δηπνιηθήο δηαηαξαρήο είλαη ζε έλα αξθεηά πςειφ επίπεδν. Όπσο θαη γηα ηηο πεξηζζφηεξεο ςπρηθέο δηαηαξαρέο ή ζχλδξνκα, έηζη θαη γηα ηηο δηαηαξαρέο δηάζεζεο δελ έρεη θπζηθά απνκνλσζεί έλαο θαη κνλαδηθφο αηηηνινγηθφο παξάγνληαο. Έρεη δηαπηζησζεί πσο ην γελεηηθφ ππφβαζξν θαζψο θαη δχζθνιεο ζηξεζνγφλεο θαηαζηάζεηο επηβαξχλνπλ ηελ εμέιημε ηεο δηαηαξαρήο (Οαγηά, 2005). πάξρνπλ δπν είδε δηπνιηθήο δηαηαξαρήο ηχπνπ Η θαη ηχπνπ ΗΗ. Ζ ηχπνπ Η ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ εθδήισζε ελφο κνλαδηθνχ επεηζνδίνπ καλίαο θαη απφ πηζαλφ ηζηνξηθφ κεηδφλσλ θαηαζιηπηηθψλ επεηζνδίσλ. Ζ ηχπνπ ΗΗ ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ εκθάληζε ηνπιάρηζηνλ ελφο κείδνλνο θαηαζιηπηηθνχ επεηζνδίνπ θαη πξνεγνχκελσλ ππνκαληαθψλ επεηζνδίσλ, αιιά φρη ελφο καληαθνχ επεηζνδίνπ. Νη παξάγνληεο πνπ θαίλεηαη λα ζπκβάιινπλ ζηελ αλάπηπμε ησλ δηαηαξαρψλ απηψλ κπνξνχλ λα νκαδνπνηεζνχλ ζε: γελεηηθνχο, ςπρνθνηλσληθνχο, λεπξνβηνινγηθνχο (Hogan, 2008) Θαηάζιηςε Ζ θαηάζιηςε απνηειεί κηα ςπρηθή δηαηαξαρή γλσζηή απφ ηνπο αξραίνπο ρξφλνπο. Ρηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο παξαηεξείηαη κηα αχμεζε ηνπ ελδηαθέξνληνο γηα ηελ θαηάζιηςε θαη ηηο άιιεο δηαηαξαρέο ηεο δηάζεζεο. Ζ θαηάζιηςε δελ πεξηνξίδεηαη ζε ζπγθεθξηκέλν ρψξν θαη ρξφλν, γηαηί απνηειεί ζεκαληηθή αληίδξαζε ζηελ έληαζε. Ζ θαηάζιηςε, ινηπφλ, είλαη κηα δηάζεζε πνπ κπνξεί λα παξνπζηαζηεί νπνηεδήπνηε ζε νπνηνλδήπνηε (Θιεθηάξαο, 2000). Δίλαη κηα ζπλαηζζεκαηηθή θαηάζηαζε έληνλεο θαη επίκνλεο ζιίςεο. Κπνξεί λα θπκαίλεηαη απφ ήπηα ζιίςε έσο εμαηξεηηθή απειπηζία (Grand et al, 2001). Κηα θαηάζιηςε κπνξεί λα ππξνδνηεζεί απφ δηάθνξνπο παξάγνληεο: απφ γελεηηθή πξνδηάζεζε, απφ κηα ζεκαληηθή απψιεηα, κηα ηξαπκαηηθή παηδηθή ειηθία, απφ έλα πέλζνο πνπ παξαηείλεηαη, απφ άγρνο, απφ κηα ζνβαξή αξξψζηηα, απφ νηθνλνκηθέο δπζθνιίεο, θαθέο ζρέζεηο, θιπ. Θαζεκηά απφ απηέο ηηο αηηίεο κπνξεί λα αλνίμεη ην δξφκν γηα θάπνηαο κνξθήο θαηάζιηςεο (Brown, 2010). Ρα αίηηα κπνξνχλ λα θαηεγνξηνπνηεζνχλ σο εμήο: γελεηηθέο θαη βηνινγηθέο ζεσξίεο, γλσζηαθέο ζεσξίεο, ζεσξίεο δηαπξνζσπηθψλ ζρέζεσλ, πεξηβαιινληηθέο ζεσξίεο, αλαπηπμηαθφ κνληέιν ( Θαθνχξνο & Καληαδάθε, 2006). 10

11 1.1.2 Καλία Πηε δηπνιηθή δηαηαξαρή, ζηνλ αληίζεην πφιν ηεο θαηάζιηςεο βξίζθεηαη ε µαλία. Ζ επθνξία, πνπ είλαη ην ραξαθηεξηζηηθφ ζπλαίζζεµα ζηε θάζε ηεο µαλίαο, μεπεξλά ηα φξηα ηνπ θπζηνινγηθνχ θαη γίλεηαη παζνινγηθή. Ζ µαλία νξίδεηαη φηαλ εµθαλίδνληαη παζνινγηθά ζπκπηψκαηα ζηνπο ηνµείο ηνπ ζπλαηζζήκαηνο, ησλ γλσζηηθψλ ιεηηνπξγηψλ, ησλ ζσµαηηθψλ ιεηηνπξγηψλ θαη ηεο ζπκπεξηθνξάο ηαπηφρξνλα θαη ζπλνδεχνληαη απφ «αλεβαζµέλε» ή «επεξέζηζηε δηάζεζε». Ρα πεξηζζφηεξα ζπκπηψκαηα ηεο µαλίαο είλαη αληίζεηα απφ απηά ηεο θαηάζιηςεο. Πηε µαλία µε ςπρσζηθά ζηνηρεία µπνξεί λα εµθαληζηνχλ παξάινγεο θαη παξάδνμεο παξαιεξεηηθέο ηδέεο. Απ φιεο ηηο παξαιεξεηηθέο ηδέεο, νη ηδέεο κεγαιείνπ απνηεινχλ µάιινλ ηνλ θαλφλα, ζρεδφλ ζηηο µηζέο πεξηπηψζεηο. Νη ηδέεο απηέο ζηεξίδνληαη ζηελ ππεξηίµεζε πνπ ζπρλά θάλνπλ νη αζζελείο γηα ηνλ εαπηφ ηνπο, μεπεξλνχλ φµσο ηα φξηα (Brown, 2010). Όηαλ νη άλζξσπνη βηψλνπλ έλα καληαθφ επεηζφδην, ζπκπεξηθέξνληαη κε ηξφπν πνπ, επηθαλεηαθά, κνηάδεη κε ην αληίζεην ηεο θαηάζιηςεο. Πηε δηάξθεηα ειαθξψλ καληαθψλ επεηζνδίσλ ην άηνκν είλαη δξαζηήξην, ελζνπζηψδεο θαη γεκάην απηνπεπνίζεζε. Κηιά ζπλερψο, ζπεχδεη απφ ηε κηα δξαζηεξηφηεηα ζηελ άιιε κε ειάρηζηε αλάγθε γηα χπλν θαη θάλεη κεγαιφπλνα ζρέδηα ρσξίο λα ηνλ απαζρνιεί αλ είλαη πξαθηηθά εθηθηά ή ηειείσο αλεθάξκνζηα. Αληίζεηα κε ην ραξνχκελν ελζνπζηαζκφ πνπ ραξαθηεξίδεη ηε θπζηνινγηθή επθνξία, ε καληαθή ζπκπεξηθνξά είλαη ζαλ εμαλαγθαζηηθή θαη ζπρλά εθθξάδεη ερζξφηεηα θπξίσο θαη φρη ελζνπζηαζκφ (Atkinson et al., 2004). Νη άλζξσπνη πνπ βηψλνπλ ζνβαξά καληαθά επεηζφδηα ζπκπεξηθέξνληαη φπσο απηνί πνπ ν ιαφο απνθαιεί «παξάθξνλεο». Έρνπλ ηξνκεξή ππεξδηέγεξζε θαη είλαη ζπλερψο δξαζηήξηνη. Κπνξεί λα πεγαηλνέξρνληαη, λα ηξαγνπδνχλ, λα θσλάδνπλ ή λα θνπαλνχλ ηνπο ηνίρνπο, επί πνιιέο ψξεο. Θπκψλνπλ φηαλ θάπνηνο πξνζπαζεί λα παξέκβεη ζηηο δξαζηεξηφηεηέο ηνπο θαη κπνξεί λα γίλνπλ πξνζβιεηηθνί. Νη παξνξκήζεηο (ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θαη ησλ ζεμνπαιηθψλ) εθθξάδνληαη ακέζσο, κε πξάμεηο ή κε ιφγηα. Ρα άηνκα απηά έρνπλ ζχγρπζε θαη απνπξνζαλαηνιηζκφ θαη κπνξεί λα βηψζνπλ παξαιεξεηηθέο ηδεέο κεγάινπ πινχηνπ, επηηεπγκάησλ ή δχλακεο (Atkinson et al., 2004). Καληαθά επεηζφδηα κπνξεί λα εθδεισζνχλ ρσξίο θαηάζιηςε, αιιά απηφ είλαη πνιχ ζπάλην. Όηαλ ην άηνκν βηψλεη ζπλήζσο καληαθά επεηζφδηα, θάπνηα ζηηγκή ζα αθνινπζήζεη θαη έλα θαηαζιηπηηθφ επεηζφδην. Ζ θαηάζιηςε ζηελ πεξίπησζε απηή είλαη παξφκνηα κε απηή πνπ πεξηγξάςακε ήδε (Atkinson et al., 2004). 1.2 Αηηηνινγία 11

12 Α. Βηνινγηθνί παξάγνληεο 1. Βηνγελείο ακίλεο. Δηεξνγελήο απνξξχζκηζε ησλ βηνγελψλ ακηλψλ, κε βάζε επξήκαηα παζνινγηθψλ επηπέδσλ ησλ κεηαβνιηηψλ ησλ κνλνακηλψλ, φπσο ηνπ νκνβαιιηληθνχ νμένο (HVA) (πξνέξρεηαη απφ ηελ ληνπακίλε), ηνπ 5-πδξνμπτλδνινμεηθνχ νμένο (5-HIAA) (πξνέξρεηαη απφ ηε ζεξνηνλίλε) θαη ηηο 3-κεζνμπ-4-πδνμπθαηλπινγιπθφιεο (πξνέξρεηαη απφ ηε λνξεπηλεθξίλε) ζην αίκα, ηα νχξα θαη ην εγθεθαινλσηηαίν πγξφ (ΔΛ) ησλ αζζελψλ κε δηαηαξαρέο δηάζεζεο. Ζ εμάιεηςε ζεξνηνλίλεο ζρεηίδεηαη κε θαηάζιηςε. Κε απηφ ηνλ ηξφπν νη ζεξνηνληλεξγηθνί παξάγνληεο απνηεινχλ απνηειεζκαηηθέο ζεξαπείεο γηα ηελ θαηάζιηςε. Σακειά επίπεδα 5-ΖΗΑΑ ζρεηίδνληαη κε βία θαη απηνθηνλία. Ζ δξαζηεξηφηεηα ηεο ληνπακίλεο κπνξεί λα ειαηησζεί ζηελ θαηάζιηςε θαη λα απμεζεί ζηε καλία (Sadock, 2012). 2. Λεπξνελδνθξηλνινγηθή ξύζκηζε. Πε γεληθέο γξακκέο, νη λεπξνελδνθξηλνινγηθέο δηαηαξαρέο αληαλαθινχλ πηζαλφηαηα δηαηαξαρέο ζηηο εηζεξρφκελεο ζηνλ ππνζάιακν πιεξνθνξίεο κέζσ ησλ βηνγελψλ ακηλψλ. Ζ ππεξδξαζηεξηφηεηα ηνπ άμνλα ππνζάιακνο ππφθπζε επηλεθξίδηα ζηελ θαηάζιηςε νδεγεί ζε απμεκέλε έθθξηζε θνξηηδφιεο. Δπίζεο ζηελ θαηάζιηςε έρνπκε: ειαηησκέλε απειεπζέξσζε ηεο ζπξενεηδνηξφπνπ νξκφλεο (TSH), ηεο απμεηηθήο νξκφλεο (GH), ηεο ζπιαθηνηξφπνπ νξκφλεο (FSH), ηεο σρξηλνπνηεηηθήο νξκφλεο (LH), θαη ηεο ηεζηνζηεξφλεο. Νη αλνζνινγηθέο ιεηηνπξγίεο είλαη ειαηησκέλεο ηφζν ζηε καλία φζν θαη ζηε θαηάζιηςε (Sadock, 2012). 3. Ύπλνο. Πηε θαηάζιηςε νη δηαηαξαρέο πεξηιακβάλνπλ θαζπζηεξεκέλε έλαξμε ηνπ χπλνπ, κηθξφηεξε ιαλζάλνπζα πεξίνδν REM χπλνπ (ν ρξφλνο αλάκεζα ζηελ έιεπζε ηνπ χπλνπ θαη ηελ πξψηε πεξίνδν REM), αχμεζε ηεο δηάξθεηαο ηεο πξψηεο REM πεξηφδνπ θαη παζνινγηθφο χπλνο δ θπκάησλ. Δίλαη ζπλεζηζκέλεο νη πνιιαπιέο αθππλίζεηο θαη ν ειαηησκέλνο ζπλνιηθφο ρξφλνο χπλνπ ζηε καλία. Ζ ζηέξεζε χπλνπ έρεη δηαπηζησζεί φηη αζθεί αληηθαηαζιηπηηθή επίδξαζε (Sadock, 2012). 4. Αλαδαύιηζε (kindling). Νη δηαηαξαρέο ηεο δηάζεζεο κπνξεί λα απνηεινχλ ζπλέπεηα ηεο αλαδαχιηζεο ηνπ θξνηαθηθνχ ινγνχ. Ζ αλαδαχιηζε είλαη κηα δηαδηθαζία κέζσ ηεο νπνίαο επαλεηιεκκέλε ππν-νπδηθή δηέγεξζε ελφο λεπξψλα πξνθαιεί έλα δπλακηθφ ελέξγεηαο. Απηή ε δηέγεξζε νδεγεί, ζε νξγαληθφ επίπεδν, ζηελ έθιπζε επηιεπηηθήο θξίζεο. Ζ απνηειεζκαηηθφηεηα ησλ αληηεπηιεπηηθψλ θαξκάθσλ σο ζηαζεξνπνηεηέο ηεο δηάζεζεο θαη ε πεξηνδηθή θχζε νξηζκέλσλ δηαηαξαρψλ ηεο δηάζεζεο έρεη νδεγήζεη ζηε δηαηχπσζε απηήο ηεο ζεσξίαο (Sadock, 2012). 12

13 5. Γελεηηθή. Ρφζν νη δηπνιηθέο φζν θαη νη θαηαζιηπηηθέο δηαηαξαρέο έρνπλ νηθνγελή θαηαλνκή, αιιά νη ελδείμεηο γηα επίδξαζε ηεο θιεξνλνκηθφηεηαο είλαη ηζρπξφηεξεο γηα ηε δηπνιηθή δηαηαξαρή. Έρεη αλαθεξζεί γελεηηθή ζπζρέηηζε ησλ δηαηαξαρψλ ηεο δηάζεζεο, ηδηαίηεξα ηεο δηπνιηθήο δηαηαξαρήο Η, κε γελεηηθνχο δείθηεο ζηα ρξσκνζψκαηα 5, 11, Σ (Sadock, 2012). Ζ ηάζε αλάπηπμεο δηαηαξαρψλ ηεο δηάζεζεο, ηδηαίηεξα δηπνιηθψλ δηαηαξαρψλ θαίλεηαη φηη είλαη θιεξνλνκηθνί. Κειέηεο ηνπ νηθνγελεηαθνχ ηζηνξηθνχ αλζξψπσλ κε δηπνιηθή δηαηαξαρή, απνθάιπςαλ φηη νη πξψηνπ βαζκνχ ζπγγελείο (γνλείο, παηδηά θαη αδέξθηα) έρνπλ ηνπιάρηζηνλ δηπιάζην ή ηξηπιάζην πνζνζηφ δηπνιηθψλ θαη θαηαζιηπηηθψλ δηαηαξαρψλ, ζε ζχγθξηζε κε ηνπο ζπγγελείο αηφκσλ ρσξίο δηπνιηθή δηαηαξαρή. Νη κειέηεο κνλνδπγσηψλ δηδχκσλ κε δηπνιηθέο δηαηαξαρέο έρνπλ επίζεο βξεη φηη ε δηαηαξαρή έρεη θαη γελεηηθφ ζηνηρείν. Ρα ζηνηρεία σο πξνο ηελ θιεξνλνκηθφηεηα ησλ θαηαζιηπηηθψλ δηαηαξαρψλ είλαη ιηγφηεξν ζπζηεκαηηθά. Κειέηεο νηθνγελεηαθψλ ηζηνξηθψλ βξήθαλ πςειφηεξα πνζνζηά θαηάζιηςεο ζηνπο ζπγγελείο πξψηνπ βαζκνχ αλζξψπσλ πνπ πάζρνπλ απφ ηε δηαηαξαρή, ζε ζχγθξηζε κε ηηο νκάδεο ειέγρνπ. Ρν ελδηαθέξνλ είλαη φηη νη ζπγγελείο αηφκσλ κε θαηάζιηςε δελ βξίζθνληαη ζε πην απμεκέλν θίλδπλν λα αλαπηχμνπλ δηπνιηθή δηαηαξαρή απφ ηνπο ζπγγελείο ησλ αηφκσλ πνπ δελ πάζρνπλ απφ δηαηαξαρέο ηεο δηάζεζεο. Απηφ ζεκαίλεη φηη ε δηπνιηθή δηαηαξαρή έρεη δηαθνξεηηθή γελεηηθή βάζε απφ ηελ θαηάζιηςε. Νη κειέηεο δηδχκσλ παξέρνπλ κεηθηέο ελδείμεηο σο πξνο ηελ θιεξνλνκηθφηεηα ηεο θαηάζιηςεο. Κεξηθέο κειέηεο βξίζθνπλ κειέηεο θιεξνλνκηθφηεηαο θαη άιιεο φρη. Ν ζπγθεθξηκέλνο ξφινο πνπ παίδνπλ νη γελεηηθνί παξάγνληεο ζηηο δηαηαξαρέο ηεο δηάζεζεο δελ είλαη ζαθήο. Ξαξ φια απηά είλαη πηζαλφλ φηη ελέρεηαη θάπνηα βηνινγηθή αλσκαιία. Νη λεπξνδηαβηβαζηέο λνξεπηλεθξίλε θαη ζεξνηνλίλε πηζηεχεηαη φηη παίδνπλ ζεκαληηθφ ξφιν ζηηο δηαηαξαρέο ηεο δηάζεζεο. Αξθεηέο κειέηεο δείρλνπλ φηη άλζξσπνη κε θαηάζιηςε ή κε δηπνιηθή δηαηαξαρή έρνπλ αλσκαιίεο φζνλ αθνξά ηνλ αξηζκφ θαη ηελ επαηζζεζία ησλ ππνδνρέσλ ηεο ζεξνηνλίλεο θαη ηεο λνξεπηλεθξίλεο, ηδηαίηεξα ζε πεξηνρέο ηνπ εγθεθάινπ πνπ ελέρνληαη ζηε ξχζκηζε ησλ ζπγθηλήζεσλ, φπσο ν ππνζάιακνο (Atkinson et al., 2004). Θιεξνλνκηθόηεηα ησλ δηαηαξαρώλ ηεο δηάζεζεο Γηαηαξαρή ηεο δηάζεζεο Θαηαζιηπηηθή δηαηαξαρή (ΚΘΓ) Ξηζαλόηεηα εκθάληζεο ζην παηδί 13

14 Έλαο γνλέαο 10-13% Έλαο ΚΕ δίδπκνο 50% Έλαο ΓΕ δίδπκνο 10-25% Γηπνιηθή δηαηαξαρή (ΓΓ) Έλαο γνλέαο 25% Γχν γνλείο 50-75% Έλαο ΚΕ δίδπκνο 30-90% Έλαο ΓΕ δίδπκνο 5-25% ΚΕ: κνλνδπγσηηθφο ΓΕ: δηδπγσηηθφο a. Λεπξναλαηνκηθά. Ππκκεηέρνπλ ζην κεηαηρκηαθφ ζχζηεκα, ν ππνζάιακνο θαη ηα βαζηθά γάγγιηα (Sadock, 2012). Β. Τπρνθνηλσληθνί παξάγνληεο 1. Τπραλαιπηηθνί. Ν Freud πεξηέγξαςε φηη ε εζσηεξηθεπκέλε ακθηζπκία γηα έλα αληηθείκελν αγάπεο (άηνκν) κπνξεί λα πξνθαιέζεη κία παζνινγηθή κνξθή πέλζνπο αλ ην αληηθείκελν ραζεί ή γίλεη αληηιεπηφ σο ρακέλν. Απηφ ην πέλζνο παίξλεη ηε κνξθή ηεο ζνβαξήο θαηάζιηςεο κε ζπλαηζζήκαηα ελνρήο, αλαμηφηεηαο θαη απηνθηνληθφ ηδεαζκφ. Ζ ζπκβνιηθή ή πξαγκαηηθή απψιεηα ηνπ αληηθεηκέλνπ αγάπεο γίλεηαη αληηιεπηή σο απφξξηςε. Ζ καλία θαη ε ππεξζπκία αληηκεησπίδνληαη σο άκπλεο έλαληη ηεο ππνθείκελεο θαηάζιηςεο. Ρν άθακπην ππεξεγψ ηηκσξεί ην άηνκν κε ζπλαηζζήκαηα ελνρήο αλαθνξηθά κε αζπλείδεηεο ζεμνπαιηθέο ή επηζεηηθέο ελνξκήζεηο. 2. Τπρνδπλακηθνί. Πηελ θαηάζιηςε, ε ελδνβνιή ελφο ρακέλνπ αληηθεηκέλνπ, επελδεδπκέλνπ κε ακθηζπκηθά ζπλαηζζήκαηα νδεγεί ζε κηα εζσηεξηθή αίζζεζε ζχγθξνπζεο, ελνρήο, νξγήο πφλνπ θαη απέρζεηαο. Έλα παζνινγηθφ πέλζνο εμειίζζεηαη ζε θαηάζιηςε θαζψο ηα ακθηζπκηθά ζπλαηζζήκαηα πξνο ην ελδνβιεκέλν αληηθείκελν θαηεπζχλνληαη θαηά ηνπ εαπηνχ. Πηε καλία, ζπλαηζζήκαηα αλεπάξθεηαο θαη αλαμηφηεηαο κεηαηξέπνληαη κέζσ ηεο άξλεζεο ηεο πξαγκαηηθφηεηαο, ηνπ αληηδξαζηηθνχ ζρεκαηηζκνχ θαη ηεο πξνβνιήο ζε παξαιεξεηηθέο ηδέεο κεγαιείνπ. 3. Γλσζηαθνί. Ζ γλσζηαθή ηξηάδα ηνπ Aaron Beck: Αξλεηηθή εηθφλα εαπηνχ (ηα πξάγκαηα πάλε άζρεκα γηαηί εγψ είκαη θαθφο Αξλεηηθή εξκελεία ηεο εκπεηξίαο (φια πήγαηλαλ πάληα άζρεκα) Αξλεηηθή ζεψξεζε ηνπ κέιινληνο 14

15 4. Καζεκέλε αίζζεζε αλεκπόξηαο. Κηα ζεσξία, πνπ απνδίδεη ηελ θαηάζιηςε ζηελ αληθαλφηεηα ελφο αηφκνπ λα ειέγμεη ηα γεγνλφηα. Ζ ζεσξία πξνέξρεηαη απφ ηελ παξαηήξεζε ηεο ζπκπεξηθνξάο ησλ δψσλ πεηξακαηηθά, φηαλ ηνπο ρνξεγνχληαη ηπραία απξφβιεπηα ζνθ, απφ ηα νπνία δελ κπνξνχλ λα μεθχγνπλ. 5. Πηξεζζνγόλα γεγνλόηα δσήο. Ππρλά πξνεγνχληαη ησλ πξψησλ επεηζνδίσλ ησλ δηαηαξαρψλ ηεο δηάζεζεο. Απηνχ ηνπ είδνπο ηα γεγνλφηα κπνξνχλ λα πξνθαιέζνπλ κφληκεο κεηαβνιέο ζηνπο λεπξψλεο, πνπ πξνδηαζέηνπλ έλα άηνκν ζε κεηαγελέζηεξα επεηζφδηα δηαηαξαρήο ηεο δηάζεζεο. Ζ απψιεηα ελφο γνλέα πξηλ ηελ ειηθία ησλ 11 είλαη ην γεγνλφο ζηε δσή ελφο αηφκνπ πνπ ζρεηίδεηαη ηζρπξφηεξα κε ηελ κεηέπεηηα αλάπηπμε θαηάζιηςεο (Sadock, 2012). 15

16 Θεθάιαην 2 ν Θιηληθή εηθόλα 2.1 Θιηληθή εηθόλα θαηάζιηςεο Θαηάζιηςε νξίδεηαη ε δηαηαξαρή εθείλε θαηά ηελ νπνία ν αζζελήο εκθαλίδεη 2 δηαθξηηά κεηαμχ ηνπο κείδνλα θαηαζιηπηηθά επεηζφδηα κε κεζνδηάζηεκα ηνπιάρηζηνλ δχν κελψλ ειεχζεξν ζπκπησκάησλ (Ξαπαληθνιάνπ, 2003). Ζ θαηάζιηςε είλαη κηα ςπρνινγηθή θαηάζηαζε πνπ επεξεάδεη ηε βαζηθή ζπλαηζζεκαηηθή δηάζεζε ελφο αηφκνπ θαη ξπζκίδεη ηνλ ηξφπν ηεο δσήο θαη ηελ αληίιεςε ηνπ εαπηνχ ηνπ θαη ηνπ πεξηβάιινληνο ηνπ (Θιεθηαξάο, 2000). Ζ θαηαζιηπηηθή θάζε ηεο καληνθαηάζιηςεο είλαη κία ζνβαξφηαηε εμέιημε γηα ηελ πνξεία ηεο λφζνπ πνπ ρξήδεη ηδηαίηεξεο πξνζνρήο. Ζ ζπκπησκαηνινγία είλαη βαξχηαηε θαη ν θίλδπλνο ηεο απηνθηνλίαο ζνβαξφο. Ν αζζελήο είλαη βαζηά ζιηκκέλνο, απαηζηφδνμνο, απειπηζκέλνο. Ζ θξίζε εμειίζζεηαη πξννδεπηηθά κε πξψηα ζπκπηψκαηα ηελ αυπλία θαη ηελ θφπσζε. Ζ ζπκπησκαηνινγία πνπ αθνινπζεί πεξηιακβάλεη αίζζεκα απηνυπνηίκεζεο, αλαπνθαζηζηηθφηεηαο, έιιεηςε ελδηαθέξνληνο γηα ηηο ζπλεζηζκέλεο αζρνιίεο θαη γηα ηα νηθεία πξφζσπα, απφπεηξεο απηνθηνλίαο (Σαξάηζε, 2010). Γηα ηελ θιηληθή εηθφλα ηεο θαηάζιηςεο κπνξνχκε λα αληιήζνπκε πιεξνθνξίεο 1. Ξξνεξρόκελεο από ην ηζηνξηθό a) Θαηαζιηπηηθή δηάζεζε: ππνθεηκεληθφ αίζζεκα ιχπεο, αηζζήκαηα κειαγρνιίαο ή ζθπζξσπφηεηαο γηα κεγάιν ρξνληθφ δηάζηεκα. b) Αλεδνλία: αληθαλφηεηα απφιαπζεο. c) Θνηλσληθή απφζπξζε. d) Απνπζία θηλήηξνπ, κηθξή αλνρή καηαίσζεο. e) Λεπξνθπηηθά ζεκεία. Γπζθνηιηφηεηα. Μεξνζηνκία. Θεθαιαιγία. f) Γπζθνηιηφηεηα. g) Μεξνζηνκία. h) Θεθαιαιγία. 2. Ξξνεξρόκελεο από ηελ εμέηαζε ηεο ςπρηθήο θαηάζηαζεο. a) Γεληθή εκθάληζε θαη ζπκπεξηθνξά: αζζελήο κε ςπρνθηλεηηθή επηβξάδπλζε ή δηέγεξζε, θαθή βιεκκαηηθή επαθή, 16

17 δαθξπζκέλνο, ρακεισκέλν βιέκκα, ρσξίο λα δίλεη πξνζνρή ζηελ πξνζσπηθή ηνπ εκθάληζε. b) Ππλαίζζεκα: πεξηνξηζκέλν ή επκεηάβιεην. c) Γηάζεζε: θαηαζιηπηηθή, επεξέζηζηε, απνγνεηεπκέλε, ιππεκέλε. d) Νκηιία: ειάρηζηα ή θαζφινπ απζφξκεηε, κνλνζχιιαβεο απαληήζεηο, καθξέο παχζεηο, απαιή, ρακειήο έληαζεο, κνλφηνλε. e) Ξεξηερφκελν ηεο ζθέςεο: απηνθηνληθφο ηδεαζκφο ζην 60% ησλ αζζελψλ θαη απηνθηνλία ζην 15%, ηδενιεπηηθφο κεξπθαζκφο, δηάρπηα ζπλαηζζήκαηα απειπηζίαο, αλαμηφηεηαο θαη ελνρήο, ππέξκεηξε ελαζρφιεζε κε ην ζψκα, αλαπνθαζηζηηθφηεηα, πελία πεξηερνκέλνπ ηεο ζθέςεο θαη ηεο νκηιίαο, ζπκβαηέο κε ηε δηάζεζε ςεπδαηζζήζεηο θαη παξαιεξεηηθέο ηδέεο. f) Γλσζηαθή ηθαλφηεηα: απφζπαζε πξνζνρήο, δπζθνιία ζπγθέληξσζεο, παξάπνλα γηα θαθή κλήκε, εκθαλήο απνπξνζαλαηνιηζκφο, ε αθαηξεηηθή ζθέςε κπνξεί λα είλαη ειιεηκκαηηθή. g) Δλαηζζεζία θαη θξίζε: ειιεηκκαηηθή ιφγσ ησλ γλσζηαθψλ δηαζηξεβιψζεσλ πνπ δεκηνπξγνχλ αηζζήκαηα αλαμηφηεηαο. 3. Ξξνεξρόκελεο από ζπλνδά ραξαθηεξηζηηθά. a) Πσκαηηθά ελνριήκαηα κπνξεί λα θξχβνπλ θαηάζιηςε: ηδηαίηεξα ηα θαξδηαθά, γαζηξεληεξηθά θαη νπξνγελλεηηθά ζπκπηψκαηα, ν πφλνο ρακειά ζηελ πιάηε θαη άιια νξζνπεδηθά ζπκπηψκαηα. b) Ρν πεξηερφκελν ησλ παξαιεξεηηθψλ ηδεψλ θαη ησλ ςεπδαηζζήζεσλ φηαλ απηέο ππάξρνπλ, ηείλεη λα είλαη ζπκβαηφ κε ηε θαηαζιηπηηθή δηάζεζε ζπρλφηεξεο είλαη νη παξαιεξεηηθέο ηδέεο ελνρήο, πελίαο θαη δηθαηνινγεκέλεο θαηαδίσμεο επηπιένλ ησλ ζσκαηηθψλ θαη κεδεληζηηθψλ (ηέινο ηνπ θφζκνπ) παξαιεξεηηθψλ ηδεψλ. Νη κε ζπκβαηέο κε ηε δηάζεζε παξαιεξεηηθέο ηδέεο είλαη εθείλεο κε πεξηερφκελν ην νπνίν δελ ζρεηίδεηαη εκθαλψο κε ηε θπξίαξρε δηάζεζε (π.ρ. παξαιεξεηηθέο ηδέεο ηνπνζέηεζεο ζθέςεο, εθπνκπήο θαη ειέγρνπ ή δησθηηθέο παξαιεξεηηθέο ηδέεο πνπ δελ ζρεηίδνληαη κε θαηαζιηπηηθά ζέκαηα). 17

18 4. Ξξνεξρόκελεο από εηδηθά ραξαθηεξηζηηθά γηα θάζε ειηθία. Ζ θαηάζιηςε κπνξεί λα εθδεισζεί κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν ζε θάζε ειηθία. a) Ξξνεθεβεία: ζσκαηηθά ελνριήκαηα, δηέγεξζε, αθνπζηηθέο ςεπδαηζζήζεηο πνπ πξνέξρνληαη απφ κία θσλή, αγρψδεηο δηαηαξαρέο, θνβίεο. b) Δθεβεία: θαηάρξεζε νπζηψλ, αληηθνηλσληθή ζπκπεξηθνξά, θηλεηηθή αλεζπρία, ζθαζηαξρεία, ζρνιηθέο δπζθνιίεο, αθνιαζία,απμεκέλε επαηζζεζία ζηελ απφξξηςε, θαθή ζσκαηηθή πγηεηλή. c) Ζιηθησκέλνη: γσληαθά ειιείκκαηα (απψιεηα κλήκεο, απνπξνζαλαηνιηζκφο, ζχγρπζε), ςεπδνάλλνηα ή αλντθφ ζχλδξνκν ηεο θαηάζιηςεο, απάζεηα θαη δηάζπαζε ηεο πξνζνρήο (Sadock, 2012) Ρύπνη θαηαζιηπηηθνύ επεηζνδίνπ Μείδσλ θαηαζιηπηηθή δηαηαξαρή. Κπνξεί λα εθδεισζεί κφλε ηεο ή σο κέξνο δηπνιηθήο δηαηαξαρήο. Όηαλ εθδεισζεί κφλε ηεο είλαη γλσζηή θαη σο κνλνπνιηθή θαηάζιηςε. Ρα ζπκπηψκαηα κπνξεί λα είλαη παξφληα γηα ηνπιάρηζηνλ 2 εβδνκάδεο θαη λα εκθαλίδνπλ κεηαβνιή απφ ην πξνεγνχκελν επίπεδν ιεηηνπξγηθφηεηαο. Δίλαη ζπρλφηεξε ζηηο γπλαίθεο απφ φηη ζηνπο άλδξεο κε αλαινγία 2:1. Τπρνπηεζηηθφ γεγνλφο παξαηεξείηαη ζην 25% ηνπιάρηζηνλ ησλ αζζελψλ. Ζκεξήζηα δηαθχκαλζε κε ρεηξφηεξα ζπκπηψκαηα λσξίο ην πξσί. πάξρεη ςπρνθηλεηηθή επηβάξπλζε ή δηέγεξζε. Ππλδπάδεηαη κε λεπξνθπηηθά ζπκπηψκαηα. Κπνξεί λα ππάξρνπλ ζπκβαηέο κε ηε δηάζεζε παξαιεξεηηθέο ηδέεο θαη ςεπδαηζζήζεηο. Ζ κέζε ειηθία έλαξμεο είλαη ηα 40 ρξφληα, αιιά κπνξεί λα εθδεισζεί ζε νπνηαδήπνηε ρξνληθή ζηηγκή. πάξρεη γελεηηθή πξνδηάζεζε. Ζ κείδσλ θαηαζιηπηηθή δηαηαξαρή κπνξεί λα εθδεισζεί σο κεκνλσκέλν επεηζφδην ζηε δσή ελφο αηφκνπ ή λα ππνηξνπηάδεη. Άιιεο κνξθέο κείδνλνο θαηαζιηπηηθήο δηαηαξαρήο απνηεινχλ: 1. Κειαγρνιηθή: ζνβαξή θαη αληαπνθξηλφκελε ζε βηνινγηθή παξέκβαζε. 2. Σξφληα: παξνχζα γηα ηνπιάρηζηνλ 2 ρξφληα. Ππρλφηεξε ζηνπο ειηθησκέλνπο άλδξεο, εηδηθά ζε φζνπο θάλνπλ θαηάρξεζε αιθνφι θαη νπζηψλ. Δπζχλεηαη γηα ην 10 κε 15% ησλ αζζελψλ κε κείδνλα θαηαζιηπηηθή δηαηαξαρή. 18

19 3. Δπνρηαθή: θαηάζιηςε, πνπ εθδειψλεηαη φηαλ ην θσο ηεο εκέξαο ειαηηψλεηαη ην ρεηκψλα θαη ην θζηλφπσξν θαη εμαθαλίδεηαη θαηά ηε δηάξθεηα ηεο άλνημεο θαη ηνπ θαινθαηξηνχ. 4. Κε επηιφρεηα έλαξμε: ζνβαξή θαηάζιηςε, πνπ εθδειψλεηαη εληφο 4 εβδνκάδσλ κεηά ηνλ ηνθεηφ. Ππρλφηεξα απαληάηαη ζε γπλαίθεο κε ππνθείκελε ή πξνυπάξρνπζα δηαηαξαρή ηεο δηάζεζεο ή άιιε ςπρηαηξηθή δηαηαξαρή. 5. Άηππα ραξαθηεξηζηηθά: νξηζκέλεο θνξέο θαιείηαη πζηεξηθή δπζθνξία. Κείδνλ θαηαζιηπηηθφ επεηζφδην, πνπ ραξαθηεξίδεηαη απφ πξφζιεςε βάξνπο θαη ππεξππλίαο αληί γηα απψιεηα βάξνπο θαη αυπλία. Ππρλφηεξα εκθαλίδεηαη ζηηο γπλαίθεο απφ φηη ζηνπο άλδξεο κε αλαινγία 2:1 κέρξη 3:1. 6. Θαηαηνληθή: θαηαπιεμία, ακβιχ ζπλαίζζεκα, αθξαία απφζπξζε, αξλεηηζκφο, ςπρνθηλεηηθή επηβξάδπλζε κε ζηάζεηο ζψκαηνο θαη θεξψδε επθακςία. 7. Τεπδνάλλνηα: κείδσλ θαηαζιηπηηθή δηαηαξαρή, πνπ εθδειψλεηαη σο γλσζηαθή δπζιεηηνπξγία, ε νπνία κνηάδεη κε άλλνηα. Απαληάηαη ζε ειηθησκέλα άηνκα θαη ζπρλφηεξα ζε αζζελείο κε πξνεγνχκελν ηζηνξηθφ δηαηαξαρήο ηεο δηάζεζεο. 8. Θαηάζιηςε ζηα παηδηά: φρη αζπλήζηζηε. Πεκεία θαη ζπκπηψκαηα κε απηά ησλ ελειίθσλ. Θαηάζιηςε κπνξεί λα θξχβεηαη πίζσ απφ ζσκαηηθά ζπκπηψκαηα, ηηο θπγέο απφ ην ζπίηη, ηε ζρνιηθή θνβία θαη ηελ θαηάρξεζε νπζηψλ. Κπνξεί λα νδεγήζεη θαη ζε απηνθηνλία. 9. Γηπιή θαηάζιηςε: αλάπηπμε επηπξφζζεηεο κείδνλνο θαηαζιηπηηθήο δηαηαξαρήο δπζζπκηθνχο αζζελείο (πεξίπνπ 10 κε 15%). 10. Θαηαζιηπηηθή δηαηαξαρή κε πξνζδηνξηδφκελε αιιηψο: θαηαζιηπηηθά ραξαθηεξηζηηθά πνπ δελ πιεξνχλ ηα θξηηήξηα γηα κία εηδηθή δηαηαξαρή ηεο δηάζεζεο (π.ρ. ειάζζνλα θαηαζιηπηηθή δηαηαξαρή, ππνηξνπηάδνπζα βξαρεία θαηαζιηπηηθή δηαηαξαρή θαη πξνεκκελνξξντθή δπζθνξηθή δηαηαξαρή). 11. Τπρσηηθά ραξαθηεξηζηηθά: ςεπδαηζζήζεηο ή παξαιεξεηηθέο ηδέεο, πνπ ζρεηίδνληαη κε θαηάζιηςε (Shadock, 2012). 2.2 Θιηληθή εηθόλα καλίαο Νη δηπνιηθνί αζζελείο φηαλ ε λφζνο δελ έρεη δηαπηζησζεί θαη βξίζθεηαη ζηελ θακπή ηεο, παξνπζηάδνπλ πνιχ γξήγνξεο ελαιιαγέο ζηε δηάζεζε θαη αληηκεησπίδνπλ θαηά θχξην ιφγν βαξηά θαηάζιηςε, πνπ νδεγεί ζε πςειφ θίλδπλν θαη θαη επέθηαζε κέρξη θαη ζε απφπεηξεο απηνθηνλίαο. Ζ καλία είλαη θπξίαξρν 19

20 ραξαθηεξηζηηθφ ηεο δηπνιηθήο δηαηαξαρήο. Ν φξνο καλία ππνδειψλεη ππέξκεηξε έμαξζε, ππεξθηλεηηθφηεηα, δηέγεξζε θαη ηαρχ ξπζκφ νκηιίαο ζπρλά κε δηαηαξαγκέλε ζθέςε. Γηα θαηαζηάζεηο κε ιηγφηεξε έληνλε δηαηαξαρή ησλ πξνεγνχκελσλ ρξεζηκνπνηείηαη ν φξνο ππνκαλία. Κε ηελ ππνκαλία ππάξρνπλ κέηξηα επίπεδα απμεκέλεο δηάζεζεο φπσο αηζηνδνμία, πίεζε ηνπ ιφγνπ, απμεκέλε δξαζηεξηφηεηα θαζψο θαη κεησκέλε αλάγθε γηα χπλν. Πε γεληθέο γξακκέο ε ππνκαλία δελ πξνθαιεί δπζιεηηνπξγία φπσο ε καλία. Ξνιιά άηνκα κε ππνκαλία είλαη ζηελ πξαγκαηηθφηεηα πην παξαγσγηθνί απφ φηη ζπλήζσο, ελψ ηα καληαθά άηνκα έρνπλ δπζθνιίεο ζην λα νινθιεξψζνπλ εξγαζίεο πνπ ηνπο αλαηίζεληαη (Ξαπαδήζεο, 2005). Όηαλ ε καλία γίλεηαη πην ζνβαξή ηφηε ηα άηνκα αξρίδνπλ λα ζπκπεξηθέξνληαη αιινπξφζαιια θαη παξνξκεηηθά, ε πξνζνρή ηνπο δηαζπάηαη πνιχ εχθνια, ν ιφγνο γίλαηε πνιχ γξήγνξνο θαη ην άηνκν κεηαπεδά απφ ην έλα ζέκα ζην άιιν. Δπίζεο έρεη ηδέεο δηνγθσκέλεο απηνεθηίκεζεο, ηδέεο κεγαιείνπ, κεγάιε ηδέα γηα ηνλ εαπηφ ηνπ, ειαηησκέλε αλάγθε γηα χπλν ρσξίο λα έρεη ην αίζζεκα ηεο θνχξαζεο, θαιή φξεμε, ςεπδαηζζήζεηο θαη παξαιεξήκαηα (Οαγηά, 2005). Σαξαθηεξηζηηθά ηεο θάζεο απηήο: Όηαλ νη άλζξσπνη βηψλνπλ έλα καληαθφ επεηζφδην, ζπκπεξηθέξνληαη κε ηξφπν πνπ επηθαλεηαθά, κνηάδεη κε ην αληίζεην ηεο θαηάζιηςεο. Πηε δηάξθεηα ειαθξψλ καληαθψλ επεηζνδίσλ ην άηνκν είλαη δξαζηήξην, ελζνπζηψδεο θαη γεκάην απηνπεπνίζεζε. Κηιά ζπλερψο, ζπεχδεη απφ ηε κηα δξαζηεξηφηεηα ζηελ άιιε κε ειάρηζηε αλάγθε γηα χπλν θαη θάλεη κεγαιφπλνα ζρέδηα ρσξίο λα ηνλ απαζρνιεί αλ είλαη πξαθηηθά εθηθηά ή ηειείσο αλεθάξκνζηα. Αληίζεηα κε ην ραξνχκελν ελζνπζηαζκφ πνπ ραξαθηεξίδεη ηε θπζηνινγηθή επθνξία, ε καληαθή ζπκπεξηθνξά είλαη ζαλ εμαλαγθαζηηθή θαη ζπρλά εθθξάδεη ερζξφηεηα θπξίσο θαη φρη ελζνπζηαζκφ (Atkinson et al., 2004). Νη άλζξσπνη πνπ βηψλνπλ ζνβαξά καληαθά επεηζφδηα ζπκπεξηθέξνληαη φπσο απηνί πνπ ν ιαφο απνθαιεί «παξάθξνλεο». Έρνπλ ηξνκεξή ππεξδηέγεξζε θαη είλαη ζπλερψο δξαζηήξηνη. Κπνξεί λα πεγαηλνέξρνληαη, λα ηξαγνπδνχλ, λα θσλάδνπλ ή λα θνπαλνχλ ηνπο ηνίρνπο επί πνιιέο ψξεο. Θπκψλνπλ φηαλ θάπνηνο πξνζπαζεί λα επέκβεη ζηηο δξαζηεξηφηεηέο ηνπο θαη κπνξεί λα γίλνπλ πξνζβιεηηθνί. Νη παξνξκήζεηο (ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θαη ησλ ζεμνπαιηθψλ) εθθξάδνληαη ακέζσο κε πξάμεηο ή κε ιφγηα. Ρα άηνκα απηά έρνπλ ζχγρπζε θαη απνπξνζαλαηνιηζκφ θαη κπνξεί λα βηψζνπλ παξαιεξεηηθέο ηδέεο κεγάινπ πινχηνπ, επηηεπγκάησλ ή δχλακεο (Atkinson et al., 2004). Γηα ηελ θιηληθή εηθφλα ηεο καλίαο κπνξνχκε λα αληιήζνπκε πιεξνθνξίεο 20

21 1. Ξξνεξρόκελεο από ην ηζηνξηθό a) Αθαηάζηαηε θαη ρσξίο αλαζηνιέο ζπκπεξηθνξά. πέξκεηξε δαπάλε ρξεκάησλ θαη ηπρεξά παηρλίδηα. Ξαξνξκεηηθά ηαμίδηα. πεξζεμνπαιηθφηεηα, αθνιαζία. b) πεξαπαζρφιεζε ζε άζρεηεο κεηαμχ ηνπο δξαζηεξηφηεηεο θαη ππεξβνιηθή αλάιεςε επζπλψλ. c) Σακειή αλνρή ζηε καηαίσζε κε επεξεζηζηηθφηεηα θαη εθξήμεηο ζπκνχ. d) Λεπξνθπηηθά ζεκεία. Απμεκέλε libido. Απψιεηα βάξνπο, αλνξεμία. Αυπλία (εθθξάδεηαη σο απνπζία αλάγθεο γηα χπλν). πεξβνιηθή ελεξγεηηθφηεηα. 2. Ξξνεξρόκελεο από ηελ εμέηαζε ηεο ςπρηθήο θαηάζηαζεο. a) Γεληθή εκθάληζε θαη ζπκπεξηθνξά: ςπρνθηλεηηθή δηέγεξζε, ζαγελεπηηθή ζπκπεξηθνξά, πνιχρξσκα ξνχρα, ππεξβνιηθφ καθηγηάξηζκα, αδηαθνξία γηα ηελ πξνζσπηθή εκθάληζε ή παξάδνμνη ζπλδπαζκνί ξνχρσλ, δηεηζδπηηθή ζπκπεξηθνξά, δηαζθεδαζηηθά, απεηιεηηθά, ζε ππεξδηέγεξζε άηνκα. b) Ππλαίζζεκα: επκεηάβιεην, έληνλν (κπνξεί λα ραξαθηεξίδεηαη απφ ηαρείεο θαηαζιηπηηθέο κεηαηνπίζεηο). c) Γηάζεζε: επθνξηθή, δηάρπηε, επεξέζηζηε, απαηηεηηθή, εξσηηάξηθε. d) Νκηιία: πηεζηηθή, δπλαηή έληαζε θσλήο, δξακαηνπνηεκέλε, κε ππεξβνιέο, κπνξεί λα γίλεη αζπλάξηεηε. e) Ξεξηερφκελν ηεο ζθέςεο: ππέξκεηξε απηνεθηίκεζε, ηδέεο κεγαιείνπ, ππεξβνιηθφο εγσθεληξηζκφο, παξαιεξεηηθέο ηδέεο θαη ιηγφηεξν ζπρλά ςεπδαηζζήζεηο (ζπκβαηέο κε ηε δηάζεζε ηδέεο ππέξκεηξεο απηνεθηίκεζεο θαη ηζρχνο, ζπρλά έθδεια κεγαιεηψδεηο θαη παξαλνεηδείο). f) Δηξκφο ηεο ζθέςεο: θπγή ηδεψλ (αλ είλαη ζνβαξή, κπνξεί λα νδεγήζεη ζε αζπλαξηεζία), ζθέςεηο πνπ ηξέρνπλ, λενινγηζκνί, ερεηηθνί ζπλεηξκνί, πεξηζηαζηαθή ιεπηνινγία, θαη εθαπηνκέλε ιφγνο. g) Γλσζηαθέο ηθαλφηεηεο: εμαηξεηηθά δηαζπαζκέλε πξνζνρή, δπζθνιία ζπγθέληξσζεο, αθαηξεηηθή ζθέςε. 21

22 h) Δλαηζζεζία θαη θξίζε: εμαηξεηηθά ειιεηκκαηηθέο, πιήξεο άξλεζε ηεο λφζνπ θαη αληθαλφηεηα ιήςεο νξγαλσκέλσλ ή ινγηθψλ απνθάζεσλ (Sadock, 2012) Ρύπνη καληαθνύ επεηζνδίνπ Ήπην: Ξιεξεί ηα ειάρηζηα θξηηήξηα ζπκπησκάησλ γηα καληαθφ επεηζφδην (ή ζρεδφλ πιεξεί ηα θξηηήξηα ζπκπησκάησλ εάλ ππήξμε πξνεγνχκελν καληαθφ επεηζφδην). Κέηξην: πεξβνιηθή αχμεζε ηεο δξαζηεξηφηεηαο ή έθπησζε ηεο θξηηηθήο ηθαλφηεηαο. Πνβαξφ ρσξίο ςπρσζηθά ζηνηρεία: Απαηηείηαη ζρεδφλ ζπλερήο επίβιεςε γηα λα πξνιεθζεί ζσκαηηθή βιάβε ηνπ εαπηνχ ή ησλ άιισλ. Πνβαξφ κε ςπρσζηθά ζηνηρεία: Ξαξαιεξεηηθέο ηδέεο, ςεπδαηζζήζεηο ή θαηαηνληθά ζπκπηψκαηα. Πε κεξηθή χθεζε: Όια ηα θξηηήξηα πιεξνχληαλ πξηλ, αιιά φρη ηψξα κεξηθά ζεκεία ή ζπκπηψκαηα ηεο δηαηαξαρήο επηκέλνπλ. Πε πιήξε χθεζε: Όια ηα θξηηήξηα πιεξνχληαλ πξηλ, αιιά δελ ππήξμαλ ζεκαληηθά ζεκεία ή ζπκπηψκαηα ηεο δηαηαξαρήο ηνπιάρηζηνλ γηα έμη κήλεο (Κάλνο, 2001). 2.3 Θιηληθέο δηαθνξέο κεηαμύ θαηάζιηςεο θαη καλίαο Θαηαζιηπηηθό ζύλδξνκν Καληαθό ζύλδξνκν Γηάζεζε Θαηαζιηπηηθή, επεξέζηζηε ή αγρψδεο (ν αζζελήο σζηφζν, κπνξεί λα ρακνγειά ή λα αξλείηαη ππνθεηκεληθέο αιιαγέο ηεο δηάζεζεο θαη αληίζεηα λα παξαπνληέηαη γηα άιγνο ή άιιε ζσκαηηθή δπζθνξία). Πύλνδεο ςπρνινγηθέο Έιιεηςε απηνπεπνίζεζεο, εθδειώζεηο ρακειή απηνεθηίκεζε, απηνκνκθέο. Γπζρέξεηα ζπγθέληξσζεο, αλαπνθαζηζηηθφηεηα Αλεβαζκέλε, επεξέζηζηε ή ερζξηθή. Απμεκέλε απηνεθηίκεζε, θνκπαληζκφο, κεγαιείν. Πθέςεηο πνπ ηξέρνπλ, ερεηηθνί ζπλεηξκνί (λέεο ζθέςεηο ππξνδνηνχληαη απφ ηνπο ήρνπο ησλ ιέμεσλ κάιινλ παξά απφ 22

23 ην λφεκά ηνπο), δηάζπαζε ηεο πξνζνρήο. Πσκαηηθέο εθδειώζεηο Τπρσηηθά ζπκπηώκαηα Διάηησζε ηεο ηθαλνπνίεζεο, απψιεηα ηνπ ελδηαθέξνληνο γηα ηηο ζπλεζηζκέλεο δξαζηεξηφηεηεο, θνηλσληθή απνκφλσζε. Αξλεηηθέο πξνζδνθίεο, απειπηζία, αίζζεκα αβνήζεηνπ, απμεκέλε έμαξζε. πνηξνπηάδνπζεο ζθέςεηο ζαλάηνπ θαη απηνθηνλίαο. Τπρνθηλεηηθή επηβξάδπλζε, θφπσζε, δηέγεξζε Αλνξεμία θαη απψιεηα ή πξφζιεςε βάξνπο. Αυπλία ή ππεξππλία. Γηαηαξαρέο ηεο εκκήλνπ ξχζεο, ακελφξξνηα, αλεδνλία, απψιεηα ζεμνπαιηθήο επηζπκίαο. Ξαξαιεξεηηθέο ηδέεο αλαμηφηεηαο ή ακαξηίαο. Ξαξαιεξεηηθέο ηδέεο αλαθνξάο θαη δίσμεο. Ξαξαιεξεηηθέο ηδέεο θαθήο πγείαο. Ξαξαιεξεηηθέο ηδέεο θηψρεηαο. Θαηαζιηπηηθνχ πεξηερνκέλνπ ςεπδαηζζήζεηο αθνπζηηθέο, νπηηθέο θαη ζπάληα νζθξεηηθέο. Απμεκέλν ελδηαθέξνλ ζε λέεο δξαζηεξηφηεηεο, δεκηνπξγηθέο άηνκα, αλαδεηήζεηο, απμεκέλε εκπινθή κε αλζξψπνπο, μεθαληψκαηα, αδηαθξηζίεο, αγνξέο, ζεμνπαιηθέο αλφεηεο επηρεηξεκαηηθέο επελδχζεηο. Τπρνθηλεηηθή επηηάρπλζε, επηνλία (αίζζεζε απμεκέλεο ζσκαηηθήο επεμίαο). Ξηζαλή απψιεηα βάξνπο ιφγσ ππεξβνιηθήο δξαζηεξηφηεηαο θαη αδηαθνξίαο γηα ηηο ζσζηέο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο. Διαηησκέλε αλάγθε γηα χπλν. Απμεκέλε ζεμνπαιηθή επηζπκία. Ξαξαιεξεηηθέο ηδέεο κεγαιείνπ, εμαηξεηηθνχ ηαιέληνπ. Ξαξαιεξεηηθέο ηδέεο ζπλδξνκήο απφ εμσηεξηθέο δπλάκεηο, αλαθνξάο θαη δίσμεο. Ξαξαιεξεηηθέο ηδέεο εμαηξεηηθψλ δηαλνεηηθψλ θαη ζσκαηηθψλ ηθαλνηήησλ. Ξαξαιεξεηηθέο ηδέεο πινχηνπ, αξηζηνθξαηηθήο θαηαγσγήο. Ξαξνδηθέο αθνπζηηθέο ή νπηηθέο ςεπδαηζζήζεηο. 23

24 2.4 Γηπνιηθή δηαηαξαρή θαη παηδηά Ζ απνδνρή ησλ δηαηαξαρψλ ηεο δηάζεζεο απφ ηνπο εηδηθνχο σο πξφβιεκα πνπ κπνξεί λα απαζρνιεί ηα παηδηά θαη ηνπο εθήβνπο έγηλε ηα ηειεπηαία είθνζη ρξφληα. Ζ ιαλζαζκέλε άπνςε φηη ε δηπνιηθή δηαηαξαρή αθνξά κφλν ηνπο ελήιηθεο νθείινληαλ, ζε κεγάιν βαζκφ, ζηελ επηξξνή ηεο ςπραλαιπηηθήο ζεσξίαο ζχκθσλα κε ηελ νπνία ε θαηάζιηςε ή ε καλία απνξξέεη απφ ζπλαηζζήκαηα ζπκνχ θαη ερζξφηεηαο, ηα νπνία ην άηνκν ζηξέθεη πξνο ηνλ ίδην ηνπ ηνλ εαπηφ, ζπλήζσο σο απνηέιεζκα βησκάησλ απψιεηαο θάπνηνπ αγαπεκέλνπ πξνζψπνπ. Δπηθξαηνχζε γεληθά ε άπνςε φηη ηα καληνθαηαζιηπηηθά ζπκπηψκαηα απνηεινχλ θπζηνινγηθέο θαη παξνδηθέο αληηδξάζεηο ηνπ αηφκνπ ζε νξηζκέλα αλαπηπμηαθά ζηάδηα θαη ηδηαίηεξα ζηελ εθεβεία. Ρα ζχγρξνλα εξεπλεηηθά δεδνκέλα απνδεηθλχνπλ φηη ε θαηάζιηςε ζηα παηδηά δελ είλαη εχθνια αλαγλσξίζηκε επεηδή ζπρλά ζπλππάξρεη κε άιια πξνβιήκαηα, ίζσο πεξηζζφηεξν εκθαλή, φπσο ε δηαηαξαρή ηεο αγσγήο. Άιιεο θνξέο πάιη, ε θχζε ησλ ζπκπησκάησλ απηψλ κπνξεί λα κελ εκπλέεη ηδηαίηεξε αλεζπρία, θαζψο γνλείο θαη δάζθαινη ελδέρεηαη λα απνδίδνπλ ηε ζπκπεξηθνξά ησλ παηδηψλ ζε ππεξβνιηθή ληξνπαιφηεηα ή έιιεηςε θνηλσληθφηεηαο (Θαθνχξνο & Καληαδάθε, 2006). Ζ θάζε ηεο καλίαο ζηε δηπνιηθή δηαηαξαρή ησλ παηδηψλ ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ παξνπζία παζνινγηθά θαη επίκνλα απμεκέλεο, δηαρπηηθήο ή επεξέζηζηεο δηάζεζεο θαηά ηε δηάξθεηα κηαο δηαθξηηήο πεξηφδνπ ηνπιάρηζηνλ κηαο εβδνκάδαο (ή νπνηαζδήπνηε δηάξθεηαο αλ είλαη απαξαίηεηε ε λνζειεία). Δλδείμεηο κηαο ηέηνηαο δηάζεζεο κπνξεί λα είλαη ε δηνγθσκέλε απηνεθηίκεζε, ε κεησκέλε αλάγθε γηα χπλν, ε αχμεζε ηεο νκηιεηηθφηεηαο ε δηάζπαζε ηεο πξνζνρήο θ.α (Θαθνχξνο & Καληαδάθε, 2006). Ζ θάζε ηεο θαηάζιηςεο ραξαθηεξίδεηαη απφ ηελ παξνπζία θαηαζιηπηηθήο δηάζεζεο ή έληνλεο ειάηησζεο ηνπ ελδηαθέξνληνο ή ηεο επραξίζηεζεο ζε φιεο ζρεδφλ ηηο δξαζηεξηφηεηεο ζην κεγαιχηεξν κέξνο ηεο εκέξαο θαηά ηε δηάξθεηα ηνπιάρηζηνλ δχν εβδνκάδσλ. Πηα παηδηά θαη ηνπο εθήβνπο, ε δηάζεζε κπνξεί λα είλαη επεξέζηζηε αληί θαηαζιηπηηθή. Δπίζεο είλαη πηζαλή θαη ε χπαξμε άιισλ ζπκπησκάησλ φπσο ζεκαληηθή απψιεηα ή αχμεζε βάξνπο, αυπλία, ςπρνθηλεηηθή δηέγεξζε ή επηβξάδπλζε, αηζζήκαηα ελνρήο, επαλεξρφκελεο ζθέςεηο ζαλάηνπ θ.α (Θαθνχξνο & Καληαδάθε, 2006). Ρν κεηθηφ επεηζφδην ραξαθηεξίδεηαη απφ καληαθά ζπκπηψκαηα ηφζν ηνπ καληαθνχ φζν θαη ηνπ κείδνλνο θαηαζιηπηηθνχ επεηζνδίνπ ζρεδφλ θαζεκεξηλά θαηά ηε δηαξθεί ηνπιάρηζηνλ κίαο εβδνκάδαο. Πηα παηδία παξαηεξείηαη μαθληθή ελαιιαγή 24

25 δηαζέζεσλ κεηαμχ ζιίςεο, επεξεζηζηφηεηαο θαη επθνξίαο (Θαθνχξνο & Καληαδάθε, 2006). 2.5 Γηπνιηθή δηαηαξαρή θαη απηνθηνλία Ζ θαηαζηξεπηηθφηεξε ζπλέπεηα ηεο δηπνιηθήο δηαηαξαρήο ζηε θάζε ηεο θαηάζιηςεο είλαη ε απηνθηνλία. Ν αξηζκφο ησλ γπλαηθψλ πνπ απνπεηξψληαη λα απηνθηνλήζνπλ είλαη ηξηπιάζηνο απφ εθείλνλ ησλ αλδξψλ, αιιά νη άλδξεο επηηπγράλνπλ πην ζπρλά απφ ηηο γπλαίθεο. Ρν γεγνλφο φηη νη γπλαίθεο απνπεηξψληαη πνιχ πεξηζζφηεξν, ίζσο ζπλδέεηαη κε ην κεγαιχηεξν επηπνιαζκφ θαηάζιηςεο ζηηο γπλαίθεο. Ρν γεγνλφο φηη νη άλδξεο είλαη πην επηηπρείο ζηηο απφπεηξεο απηνθηνλίαο ζπλδέεηαη κε ηελ επηινγή ηεο κεζφδνπ. Κέρξη πξφζθαηα, νη γπλαίθεο είραλ ηελ ηάζε λα κελ ρξεζηκνπνηνχλ κέζα πνπ πξνθαινχλ ακέζσο ην ζάλαην (λα θφβνπλ ηηο θιέβεο ηνπο ή λα παίξλνπλ ππεξβνιηθέο δφζεηο ππλσηηθψλ). Νη άλδξεο έρνπλ πεξηζζφηεξεο πηζαλφηεηεο λα ρξεζηκνπνηήζνπλ ππξνβφια φπια ή κνλνμείδην ηνπ άλζξαθα ή λα θξεκαζηνχλ. Νη πην ζπρλέο αηηηνινγίεο κηα απφπεηξαο είλαη ε θαηάζιηςε, ε κνλαμηά, ε θαθή πγεία, ηα ζπδπγηθά πξνβιήκαηα θαη νη νηθνλνκηθέο ή εξγαζηαθέο δπζθνιίεο. Δλψ νη ειηθησκέλνη είραλ θαη εμαθνινπζνχλ λα έρνπλ ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ απηνθηνληψλ, ην πνζνζηφ απηφ έρεη αξρίζεη λα κεηψλεηαη. Αληίζεηα ηα πνζνζηά ησλ εθήβσλ θαη ησλ λέσλ ελειίθσλ (πνπ ζπλήζσο ήηαλ ρακειά) απμάλνληαη. Ρα πνζνζηά απηνθηνληψλ αηφκσλ ειηθίαο εηψλ, ζηηο Ζλσκέλεο Ξνιηηείεο, έρνπλ ηεηξαπιαζηαζηεί ηηο ηειεπηαίεο ηέζζεξηο δεθαεηίεο. Κηα κειέηε ηεο δσήο θαη ηεο αθαδεκατθήο επίδνζεο ησλ θνηηεηψλ πνπ απηνθηφλεζαλ έδεημε φηη ήηαλ πην δχζζπκνη, πξνζπαζνχζαλ πεξηζζφηεξν θαη είραλ θαηάζιηςε πην ζπρλά απφ ηνπο ζπκθνηηεηέο ηνπο πνπ δελ είραλ ηάζεηο απηνθηνλίαο. Δίραλ, επίζεο, επαλεηιεκκέλσο πξνεηδνπνηήζεη γηα ηελ επηθείκελε απηνθηνλία ηνπο. Ρα γεγνλφηα πνπ θαίλεηαη φηη επέζπεπζαλ ηελ απηνθηνλία, ήηαλ ε αλεζπρία γηα ηελ αθαδεκατθή εξγαζία θαη ηε ζσκαηηθή πγεία θαζψο θαη νη δπζθνιίεο ζηηο ζρέζεηο κε ηνπο άιινπο. Ξαξ φια απηά, δελ κπνξνχκε λα είκαζηε ζίγνπξνη φηη απηνί νη παξάγνληεο πξνθαινχλ ηηο απηνθηνλίεο θαη φηη νη αθαδεκατθέο θαη δηαπξνζσπηθέο δπζθνιίεο δελ είλαη δεπηεξνγελείο κηαο ζνβαξήο θαηάζιηςεο (Atkinson et al., 2004). 25

26 Θεθάιαην 3 ν Γηαγλσζηηθή πξνζέγγηζε Ζ δηάγλσζε ησλ ζπλαηζζεκαηηθψλ δηαηαξαρψλ ζηελ νμεία ηνπο κνξθή αθνχγεηαη εχθνιε ππφζεζε. Πηελ πξάμε φκσο ε κία πεξίπησζε δηαθέξεη απφ ηελ άιιε ζε ζεκαληηθά ζεκεία, έηζη ψζηε λα ρξεηάδεηαη κηα πνιχ πξνζεθηηθή ηαηξηθή εμέηαζε. Ζ δηάγλσζε βαζίδεηαη ζε πξνζσπηθέο εκπεηξίεο ηνπ αζζελνχο θαζψο θαη αλσκαιίεο ζηε ζπκπεξηθνξά πνπ έρνπλ ηεξεζεί απφ κέιε ηεο νηθνγέλεηαο, θίινπο ή ζπλαδέιθνπο. Ζ δηάγλσζε ζπλερίδεηαη κε ζεκάδηα πνπ παξαηεξεί ν ςπρίαηξνο ή ν ςπρνιφγνο σο νη κφλνη αξκφδηνη. Ζ δηάγλσζε είλαη κηα πνιχ ηδηαίηεξε πξνζνρή εθφζνλ φινη νη αζζελείο δελ παξνπζηάδνπλ ηα ίδηα ζπκπηψκαηα. Ξνιινί αζζελείο κπνξνχλ λα θάλνπλ ρξήζε νπζηψλ πξάγκα πνπ δπζθνιεχεη αθφκε πεξηζζφηεξν κηα δηάγλσζε θαζψο πνιινί απνδίδνπλ ηε ζπκπησκαηνινγία ζηε ρξήζε νπζηψλ (Evans, 2000). Κηα θαιή δηαγλσζηηθή πξνζέγγηζε κπνξεί λα γίλεη κέζσ εξγαζηεξηαθψλ εμεηάζεσλ, ςπρνινγηθψλ δνθηκαζηψλ θαη απεηθνληζηηθψλ κειεηψλ ηνπ εγθεθάινπ. Α. Γνθηκαζία θαηαζηνιήο κε δεμακεζαδόλε. Ζ κε θαηαζηνιή (ζεηηθφ απνηέιεζκα ηεο δνθηκαζίαο) θαλεξψλεη ππεξέθθξηζε θνξηηδφιεο, ιφγσ ππεξδξαζηεξηφηεηαο ηνπ άμνλα ππνζαιάκνπ-ππφθπζεο-επηλεθξηδίσλ. Ζ δνθηκαζία είλαη ζεηηθή ζην 50% ησλ αηφκσλ κε κείδνλα θαηάζιηςε. Ξεξηνξηζκέλεο θιηληθήο ρξεζηκφηεηαο, ιφγσ ηεο ζπρλφηεηαο ησλ ςεπδψλ ζεηηθψλ θαη ςεπδψλ αξλεηηθψλ απνηειεζκάησλ. Ρφζν ζηελ θαηάζιηςε φζν θαη ζηε καλία έρεη αλαθεξζεί ειαηησκέλε απειεπζέξσζε TSH ζε θφξηηζε κε ηελ νξκφλε απειεπζέξσζεο ηεο ζπξενηξνπίλεο (TRH) ηφζν ζηε θαηάζιηςε φζν θαη ζηε καλία, θαζψο θαη ειαηησκέλε απειεπζέξσζε πξνιαθηίλεο ζε θφξηηζε κε ηξππηνθάλε (Sadock, 2012). Β. Απεηθνληζηηθέο κειέηεο ηνπ εγθεθάινπ. Απνπζία αδξψλ εγθεθαιηθψλ κεηαβνιψλ. Κεγέζπλζε ησλ θνηιηψλ ηνπ εγθεθάινπ ζηελ αμνληθή ηνκνγξαθία (CT) ζε νξηζκέλνπο αζζελείο κε καλία ή ςπρσηηθή θαηάζιηςε, ειαηησκέλε ξνή αίκαηνο ζηα βαζηθά γάγγιηα, ζε νξηζκέλνπο θαηαζιηπηηθνχο αζζελείο. Νη κειέηεο κε καγλεηηθή ηνκνγξαθία (MRI) έρνπλ επίζεο δείμεη φηη νη αζζελείο κε κείδνλα θαηαζιηπηηθή δηαηαξαρή έρνπλ κηθξφηεξνπο θεξθνθφξνπο ππξήλεο θαη κηθξφηεξνπο κεησπηαίνπο ινβνχο έλαληη ησλ καξηχξσλ. Νη κειέηεο αζζελψλ κε δηπνιηθή δηαηαξαρή Η Κε θαζκαηνζθνπία καγλεηηθνχ ζπληνληζκνχ (MRS) έρνπλ δψζεη ζηνηρεία, πνπ ζπκθσλνχλ κε ηελ ππφζεζε φηη νη παζνθπζηνινγία ηεο δηαηαξαρήο 26

27 κπνξεί λα ζρεηίδεηαη κε δηαηαξαγκέλε ξχζκηζε ηνπ κεηαβνιηζκνχ ησλ θσζθνιηπηδίσλ ηεο κεκβξάλεο (Sadock, 2012). Γ. Τπρνινγηθέο δνθηκαζίεο. 1. Βαζκνινγνύκελεο θιίκαθεο. Κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ, γηα λα εληζρχζνπλ ηε δηάγλσζε θαη γηα ηελ εθηίκεζε ηεο απνηειεζκαηηθφηεηαο ηεο ζεξαπείαο, ην εξσηεκαηνιφγην Beck γηα ηελ θαηάζιηςε (BDI) θαη ε θιίκαθα απηνβαζκνιφγεζεο Zung απφ ηνπο αζζελείο. Ζ θιίκαθα Hamilton γηα ηε βαζκνιφγεζε ηεο θαηάζιηςεο (HAM-D), ε θιίκαθα βαζκνιφγεζεο ηεο θαηάζιηςεο ησλ Montgomery-Asberg (MADARES) θαη ε θιίκαθα Young βαζκνιφγεζεο ηεο καλίαο ζπκπιεξψλνληαη απφ ηνλ εμεηαζηή. 2. Γνθηκαζία Rorschach. Ξξνηππνπνηεκέλε δνθηκαζία κε δέθα θειίδεο κειάλεο πνπ βαζκνινγείηαη απφ ηνλ εμεηαζηή κεησκέλε παξαγσγή ζπλεηξκψλ, βξαδχο ρξφλνο απάληεζεο ζηελ θαηάζιηςε. 3. Γνθηκαζία ζεκαηηθήο αληίιεςεο (ΡΑΡ). Πεηξέο 30 εηθφλσλ πνπ απεηθνλίδνπλ δηθνξνχκελεο θαηαζηάζεηο θαη δηαπξνζσπηθά γεγνλφηα. Ν αζζελήο δεκηνπξγεί κηα ηζηνξία γηα θάζε ζθελή. Νη θαηαζιηπηηθνί θηηάρλνπλ θαηαζιηπηηθέο ηζηνξίεο, νη καληαθνί πεξηζζφηεξν κεγαιεηψδεηο θαη δξακαηηθέο ηζηνξίεο (Sadock, 2012). 27