(MSc)

Transcript

1 ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΙΠΛΩΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ (MSc) στα ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΙΠΛΩΜΑΤΙKH ΕΡΓΑΣΙΑ Ανάλυση µοντέλων υιοθέτησης τεχνολογίας και εισήγηση µοντέλου υιοθέτησης τεχνολογίας. Γεώργιος Πολύζος Μ ΑΘΗΝΑ, ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ

2 Αυτή η σελίδα έχει µείνει σκόπιµα κενή 2

3 ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΙΠΛΩΜΑ ΕΙ ΙΚΕΥΣΗΣ (MSc) στα ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΑ ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΙΠΛΩΜΑΤΙKH ΕΡΓΑΣΙΑ Ανάλυση µοντέλων υιοθέτησης τεχνολογίας και εισήγηση µοντέλου υιοθέτησης τεχνολογίας. Γεώργιος Πολύζος Μ Επιβλέπουσα καθηγήτρια: Ολίβια Κυριακίδου Εξωτερικός Κριτής: ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ ΤΜΗΜΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΚΗΣ 3

4 Περιεχόµενα 1.Περίληψη Εισαγωγή Μοντέλα υιοθέτησης τεχνολογίας Το µοντέλο DeLone & McLean (2003) Το µοντέλο Technology Acceptance Model -ΤΑΜ (Davis 1986) Η Θεωρία της ικαιολογηµένης ράσης (Theory of Reasoned Action-TRA) Η Θεωρία της Προσχεδιασµένης Συµπεριφοράς (Theory of Planned Behavior-TPB) Η θεωρία Technology Organization Environment ΤΟΕ (Tornatzky and Fleischer 1990) Το µοντέλο διάχυσης καινοτοµιών του Rogers(2003) Ενοποιηµένη θεωρία αποδοχής και χρήσης της τεχνολογίας-μοντέλο UTAUT (Venkatesh 2003) Πλαίσιο υιοθέτησης και αποδοχής τεχνολογίας Η κουλτούρα Ανθρώπινος παράγοντας Κοινωνικό περιβάλλον Οργανωτικό-δοµικό πλαίσιο Οικονοµικό πλαίσιο Ο ρόλος της ηγεσίας Η διαδικασία λήψης απόφασης Μοντέλο υιοθέτησης τεχνολογίας Μεθοδολογία της έρευνάς µας Συµπεράσµατα - Συζήτηση Παράρτηµα Βιβλιογραφία-Αναφορές

5 Λίστα εικόνων Εικόνα 1-Μοντέλο Delone και McLean (Delone and McLean 2003)...21 Εικόνα 2. Αρχικό µοντέλο ΤΑΜ (Bagozzi 2007)...22 Εικόνα 3. Εκτεταµένο µοντέλο ΤΑΜ ( Lee, Kozar and Larsen 2003)...23 Εικόνα 4. Θεωρία ικαιολογηµένης ράσης (Mathieson 1991)...26 Εικόνα 5. Θεωρία Προσχεδιασµένης Συµπεριφοράς (Mathieson 1991)...27 Εικόνα 6. Θεωρία ΤΟΕ ( Tiago Oliveira and Maria Fraga Martins 2011)...30 Εικόνα 7. Μοντέλο του Rogers (Rogers 2003)...35 Εικόνα 8. Ο χρόνος στη διαδικασία λήψης απόφασης αποδοχής ή απόρριψης µιας τεχνολογίας...36 Εικόνα 9. Ενοποιηµένη θεωρία αποδοχής τεχνολογίας-utaut (Venkatesh 2003)..39 Εικόνα 10. Μοντέλο UTAUT (Venkatesh 2003)...40 Εικόνα 11. Παράγοντες ενδυνάµωσης ηγεσίας( Zhang και Bartol 2010)...57 Εικόνα 12. ιαδικασία λήψης απόφασης(rogers 2003)...60 Εικόνα 13. Μοντέλο υιοθέτησης τεχνολογίας...69 Εικόνα 14. Μοντέλο υιοθέτησης τεχνολογίας...70 Λίστα πινάκων Πίνακας 1.Ερωτηµατολόγιο Davis για την Αντιλαµβανόµενη Χρησιµότητα...24 Πίνακας 2. Ερωτηµατολόγιο Davis για την Αντιλαµβανόµενη Ευκολία Χρήσης...24 Πίνακας 3.Συγκεντρωτικός πίνακας µοντέλων...45 Πίνακας 4. Πίνακας αντιστοίχησης ερευνητικών ερωτηµάτων και µεταβλητών

6 Abstract So far there have been developed several models that attempt to explain and measure the acceptance and adoption of new technologies and innovations. Some of these models take into account users perception while some other the benefits, the particular technology offers to the organization. The acceptance of a technology is directly linked to behaviour and the perception formed by the future users of that technology, which are the employees of the organization. Also users perception about the usability and the use of the adopting technology plays an important role whether to adopt or not the new technology. For shaping the attitudes of users, the models have been developed taking into account specific factors, in most models these factors are expressed as independent variables which have to be measured. A very important factor is the environment, in which the employees work and interact with other employees It is a very important in developing a suitable environment that is positive in the acceptance and adoption of technologies and innovations. It is desired, the corporate culture to be aligned with the strategic needs of each organization and within the strategic needs should be included the need to create an innovative environment that inspires its members on issues of acceptance and adoption of technologies. In adopting a technology, support provided by the corporate environment, and especially its leadership is very important especially on the psychological empowerment and employee motivation. Companies that are known to be innovative are generally innovative because they have leaders who understand the importance of innovation and try to bring this innovative culture through the organisation, by using practices that support it. Innovative organisations encourage new ideas, and are capable of changing quickly and without significant effort. Not all organisations are this flexible, and it is generally leadership which is their downfall. Leaders who are inspiring and motivate staff to be innovative generally lead to the sort of culture that will lead to innovation within work practices. 6

7 The process of communicating the need for change in a group is quite difficult. It appears simple, but the communication flows can be quite difficult to achieve. Good communication is about controlling where the information flows and keeping things as simple as possible. There are a range of problems that can arise when you are trying to communicate information between individuals. You may find that the message is too complex and difficult to get across without misunderstandings occurring the message may be difficult to understand because of the language that you are using. Improving communication is often a case of ensuring that the message that you are delivering is as simple as possible and is communicating the points that you wish it to communicate. The message that you are communicating must be relevant to the issue, and it should be delivered within an appropriate time frame without interference occurring from noise in the system. In order for employees to initiate innovation for improvement on their own, they must be allowed to do so. Employees should feel they have permission to make the day-today decisions necessary to improve the customer experience, the operational efficiency, and the financial results. They are more likely to suggest innovation and feel responsible for carrying out the innovation if they know they have the authority to make innovations. Furthermore, innovations will be more rapid if employees have the necessary autonomy, and thus don t have to wait for permission to act. By setting boundaries for your staff and making sure that these boundaries are quite broad, you can actually make your staff feel like they have some real power to act on their own behalf. It is about letting go of the traditional reins that a leader / manager feels they need to have, and finding ways to make your staff feel they are allowed to make decisions for themselves and encourage them to find ways to improve their work processes themselves. An empowered staff is one that is much more open to change and will in fact go out of their way to suggest ways to make change within the workforce. 7

8 Staff members must always feel like they are being listened to. If they feel listened to, they are more likely to make recommendations and challenge what is convention in the organisation. However if the opposite is true, and your staff think you do not listen, they are unlikely to be willing to suggest changes simply because they feel that they are likely to be ignored Always listening to ideas, even if they disagree with what the organisation holds dear can be quite difficult for an organisation to accept, but it is critical to innovation. Breaking the norm is not something which many managers are completely happy with, but unless you are willing to listen to changes and accept some of those which will lead to greater efficiencies, your staff are unlikely to want to suggest more ideas. The complexity and the time required for the employees in order to test the proposed technology also play an important role at the creation of the attitude towards the new technology, therefore at the degree they will decide to adopt the new technology. Important factors that shape the attitudes of workers ere the potentiality of testing the new technology, the backward compatibility and the relative advantage it offers compared with the previous technology. A very important role in the adoption and acceptance of a technology play the decision making process on whether to adopt or reject the new technology. The decision process is the process by which an individual or a team goes through an initial acquisition of knowledge about technology, to form an attitude to it and then take a decision to adopt or reject it. This process consists of a series of choices and actions which have a sequencial order in which the person or a group of individuals evaluate the new and in our case our technology and decide whether to incorporate it in everyday practice or to reject it. It is very important to properly manage this decision making process in order to reach a positive outcome for the organization and for those who will adopt the new technology. The technology acceptance model (Technology Acceptance Model) was created by Davis in 1986 and revised in This model attempts to explain the acceptability of a new technology, based on the perceived usefulness and perceived use on behalf of people that will adopt the technology. 8

9 An extension the above model is the unified theory of acceptance and use of technology (Unified Theory of Acceptance and Use of Technology) which includes the technological characteristics, personal characteristics, characteristics of groups and project characteristics that determine the use and acceptance of technology. The model of Rogers (diffusion of innovations) describes how, and why and to what extent new ideas and technologies diffuse in a population. The model takes into account Rogers who gets the decision and then how the decision is made. TOE Theory (Technology Organization and Environment) examine how the technology, the environment and the organization determine how to manage a business to exploit and to accept the new technology. The goal of our work is the description of some adoption models and also the description of a framework of factors that shape users perception about the adoption and diffusion of a technology. After the description, we describe a model that includes all those elements, we consider important based on the technology models we have described and on the framework of factors. Our model consists of four factors that represent the variables in our model, which determine the acceptability of a new technology. These factors are: the environment, the technology features, usability of technology, the perception of users. For the purpose of our work we have created an appropriate questionnaire (See appendix 8) containing the variables that we believe that play an important role in the adoption of a technology and influence the attitudes of employees and the company. The questionnaire was distributed in web form at a sample of 30 employees of two companies to be filled. The results were interpreted using the model and our research questions we have set. Then we make some recommendations for future work and give some conclusions. 9

10 1.Περίληψη Μέχρι σήµερα έχουν αναπτυχθεί αρκετά µοντέλα, τα οποία προσπαθούν να εξηγήσουν και να µετρήσουν την αποδοχή και υιοθέτηση νέων τεχνολογιών και καινοτοµιών. Κάποια από αυτά τα µοντέλα λαµβάνουν υπόψη την αντίληψη των χρηστών, ενώ κάποια άλλα τα πλεονεκτήµατα που προσφέρει στην εταιρεία. Η αποδοχή µιας τεχνολογίας, συνδέεται άµεσα µε την συµπεριφορά που σχηµατίζουν οι χρήστες και την στάση που υιοθετούν απέναντι στη νέα τεχνολογία. Επίσης η αντίληψη των χρηστών σχετικά µε την χρηστικότητα και τη χρήση της τεχνολογίας που πρόκειται να υιοθετήσουν παίζει σηµαντικό ρόλο στην αποδοχή ή όχι της τεχνολογίας. Για την διαµόρφωση της στάσης των χρηστών, τα µοντέλα που έχουν αναπτυχθεί λαµβάνουν υπόψη συγκεκριµένους παράγοντες, Στα περισσότερα µοντέλα αυτοί οι παράγοντες εκφράζονται ως ανεξάρτητες µεταβλητές, οι οποίες πρέπει να µετρηθούν. Ένας σηµαντικός παράγοντας είναι και το περιβάλλον µέσα στο οποίο εργάζονται και αλληλεπιδρούν οι εργαζόµενοι. Το περιβάλλον αποτελεί ένα πολύ σηµαντικό παράγοντα στην ανάπτυξη κατάλληλου κλίµατος που να είναι θετικό στην αποδοχή και υιοθέτηση τεχνολογιών και καινοτοµιών. Κατά συνέπεια, είναι ιδιαίτερη επιθυµητή η ευθυγράµµιση της εταιρικής κουλτούρας µε τις στρατηγικές ανάγκες του κάθε οργανισµού. Η εταιρική κουλτούρα θα πρέπει να συµπεριλάβει και την δηµιουργία ενός καινοτόµου και εµψυχωτικού περιβάλλοντος, που να εµψυχώνει και να παρακινεί τα µέλη του σε θέµατα αποδοχής και υιοθέτησης τεχνολογιών. Κατά την υιοθέτηση µιας τεχνολογίας η υποστήριξη που παρέχεται από το περιβάλλον του οργανισµού και ειδικότερα από την ηγεσία είναι πολύ σηµαντική ειδικότερα στην ψυχολογική ενδυνάµωση και παρακίνηση των εργαζοµένων. Οι καινοτόµες εταιρείες χαρακτηρίζονται από καινοτόµους ηγέτες που κατανοούν τη σηµασία της καινοτοµίας και προσπαθούν να φέρουν µια καινοτόµο κουλτούρα, µέσα από το οργανωτικό πλαίσιο και από τις πρακτικές που το υποστηρίζουν. 10

11 Οι καινοτόµοι οργανισµοί ενθαρρύνουν τις νέες ιδέες, και είναι σε θέση να αλλάζουν και να προσαρµόζονται γρήγορα και χωρίς µεγάλη προσπάθεια. Οι ηγέτες που εµπνέουν και κινητοποιούν το προσωπικό να είναι δηµιουργικό και δεκτικό στις νέες τεχνολογίες, γενικά οδηγούν στη δηµιουργία ενός καινοτόµου περιβάλλοντος και στην αύξηση της πιθανότητας να δηµιουργηθεί µια θετική στάση απέναντι στην τεχνολογία που πρόκειται να υιοθετηθεί. Το περιβάλλον του οργανισµού περιλαµβάνει την επικοινωνία και συνδέεται µε τα µηνύµατα που θέλει η ηγεσία του οργανισµού να περάσει στους εργαζόµενους. Η διαδικασία της επικοινωνίας είναι αναγκαία για να επιτευχθεί η αλλαγή σε µια οµάδα, αλλά και ταυτόχρονα και αρκετά δύσκολη. Η ροή της επικοινωνίας µπορεί να είναι αρκετά δύσκολη να επιτευχθεί. Η καλή επικοινωνία είναι σχετική µε τον έλεγχο και τη ροή των πληροφοριών και θα πρέπει να είναι όσο γίνεται απλούστερη µεταξύ της ηγεσίας και των υπολοίπων µελών του οργανισµού. Υπάρχουν µια σειρά από προβλήµατα που µπορεί να προκύψουν όταν καταβάλλεται προσπάθεια για ανταλλαγή πληροφοριών µεταξύ των ατόµων. Όταν το µήνυµα είναι υπερβολικά πολύπλοκο είναι δύσκολο να µεταδοθεί χωρίς παρεξηγήσεις και οι παρεξηγήσεις µπορεί να οφείλονται στην γλώσσα που χρησιµοποιείται. Βελτίωση της επικοινωνίας είναι συχνά µια υπόθεση που πρέπει να εξασφαλίσει ότι το µήνυµα που επιτυγχάνεται είναι όσο το δυνατόν απλούστερο και µεταφέρεται στα σηµεία που πρέπει να µεταφερθεί. Το µήνυµα που πρέπει να µεταφερθεί σχετικά µε την καινοτοµία ή την τεχνολογία πρέπει να είναι συναφής µε τη νέα τεχνολογία, και θα πρέπει να παραδοθεί µέσα σε ένα κατάλληλο χρονικό διάστηµα. Το περιβάλλον περιλαµβάνει την ελευθερία κινήσεων που έχουν οι εργαζόµενοι µέσα στο κοινωνικό περιβάλλον της εργασίας τους να πράττουν καινοτόµα. Θα πρέπει να αισθάνονται ότι έχουν την άδεια κατά την διάρκεια της εργασιακής ηµέρας να παίρνουν αποφάσεις που είναι αναγκαίες για τη βελτίωση της αποδοτικότητας τους. Είναι πιο αποδοτικό να προτείνουν µια καινοτοµία ή µια νέα τεχνολογία και να αισθάνονται υπεύθυνοι για την εκτέλεση και να γνωρίζουν ότι έχουν την εξουσία να προβαίνουν σε καινοτοµίες. Επιπλέον οι καινοτοµίες και η αποδοχή και υιοθέτηση νέων τεχνολογιών, αναµένεται να επιταχυνθεί, εάν οι εργαζόµενοι διαθέτουν την απαραίτητη αυτονοµία, και ως εκ τούτου δεν χρειάζεται να περιµένουν την άδεια να ενεργήσουν. Ένας από τους στόχους της ηγεσίας θα πρέπει να είναι ο καθορισµός ορίων, µέσα 11

12 στα οποία όρια οι εργαζόµενοι θα µπορούν να έχουν πραγµατική εξουσία και να ενεργούν µε στόχο την τεχνολογική καινοτοµία. Η ηγεσία του οργανισµού θα πρέπει να βρει τρόπους να κάνει το προσωπικό να αισθάνεται ότι έχει το δικαίωµα να λαµβάνει αποφάσεις για τον εαυτό τους και να τους ενθαρρύνει να βρουν τρόπους να βελτιώσουν την εργασία τους µε εσωτερικές διαδικασίες. Τα µέλη του προσωπικού θα πρέπει πάντα να αισθάνονται πάντα έτοιµα να ακούσουν και να ακουστούν. Αν αισθάνονται ότι µπορούν να ακουστούν τότε θα είναι πιο εύκολη η διαχείριση αποδοχής και υιοθέτησης τεχνολογιών και καινοτοµιών. Ωστόσο, αν ισχύει το αντίθετο, και το προσωπικό νιώθει ότι δεν ακούγεται είναι απίθανο να προθυµοποιηθούν να προτείνουν αλλαγές απλά και µόνο επειδή αισθάνονται ότι πρέπει να προτείνουν αλλαγές. Οι καινοτόµες ιδέες είναι σηµαντικό να ακούγονται, ακόµα και αν δεν πρόκειται να υιοθετηθούν. Πολλοί διευθυντές δεν είναι πρόθυµοι να σπάσουν τον κανόνα αλλά αν υπάρχει προθυµία να ακουστούν προτάσεις για αλλαγές και να αποδεχθούν ορισµένες από αυτές τότε θα οδηγήσουν σε µεγαλύτερη αποδοτικότητα. Η δηµιουργία ενός κλίµατος εµπιστοσύνης είναι πολύ σηµαντική για την δηµιουργία κατάλληλης εταιρικής κουλτούρας που έχει σαν στόχο, την υιοθέτηση και διάχυση τεχνολογιών. Η πολυπλοκότητα και ο χρόνος που θα χρειαστεί για να δοκιµάσουν οι εργαζόµενοι την προτεινόµενη τεχνολογία, παίζει επίσης σηµαντικό ρόλο στην στάση που θα δηµιουργήσουν απέναντι στην νέα τεχνολογία, οπότε και στον βαθµό που θα αποφασίσουν να υιοθετήσουν την νέα τεχνολογία. Σηµαντικοί παράγοντες που διαµορφώνουν τη στάση των εργαζοµένων είναι και η δυνατότητα δοκιµών της νέας τεχνολογίας που προσφέρεται, καθώς και η προς τα πίσω συµβατότητα και το σχετικό πλεονέκτηµα σε σχέση µε την προηγούµενη τεχνολογία, που προσφέρει η νέα τεχνολογία. 12

13 Ένα πολύ σηµαντικό ρόλο στην υιοθέτηση και αποδοχή µιας τεχνολογίας παίζει και η διαδικασία λήψης απόφασης σχετικά µε την αποδοχή ή απόρριψη της τεχνολογίας. Η διαδικασία λήψης απόφασης είναι η διαδικασία κατά την οποία µια οµάδα διέρχεται µία αρχική κατάσταση απόκτησης γνώσης σχετικά µε την τεχνολογία, µε στόχο την διαµόρφωση µιας στάσης απέναντι στην προς υιοθέτηση τεχνολογία, η οποία στάση θα οδηγήσει στην απόφαση για αποδοχή ή υιοθέτηση. Αυτή η διαδικασία αποτελείται από µια σειρά βηµάτων κατά την οποία το άτοµο ή µια οµάδα ατόµων αξιολογεί το καινούριο, και στην περίπτωση µας την τεχνολογία και αποφασίζει αν θα την ενσωµατώσει ή όχι στην καθηµερινή πρακτική ή θα την απορρίψει. Είναι πολύ σηµαντικό υπάρξει σωστή διαχείριση της διαδικασίας λήψης απόφασης, για να επιτευχθεί ένα θετικό αποτέλεσµα για τον οργανισµό και για όλους εκείνους που θα υιοθετήσουν την νέα τεχνολογία. Το µοντέλο αποδοχής τεχνολογίας (Technology Acceptance Model) δηµιουργήθηκε από τον Davis το 1986 και το 1989 αναθεωρήθηκε. Το µοντέλο αυτό προσπαθεί να εξηγήσει τον βαθµό αποδοχής µιας νέας τεχνολογίας, µε βάση την αντιλαµβανόµενη χρησιµότητα και την αντιλαµβανόµενη χρήση από την πλευρά των ανθρώπων που πρόκειται να υιοθετήσουν τη τεχνολογία. Το µοντέλο ΤΑΜ(Davis 1989) παίρνει στις θεωρίες της ικαιολογηµένης ράσης (Ajzen και Fishbein 1980) και στη θεωρία της Προσχεδιασµένης Συµπεριφοράς ( Ajzen 1991) για να εξηγήσει την δηµιουργία της στάσης των χρηστών απέναντι σε µια νέα τεχνολογία. Στη συνέχεια επέκταση του παραπάνω µοντέλου αποτελεί η Ενοποιηµένη θεωρία αποδοχής και χρήσης της τεχνολογίας (Unified Theory of Acceptance and Use of Technology) η οποία περιλαµβάνει τα τεχνολογικά χαρακτηριστικά, τα ατοµικά χαρακτηριστικά, τα χαρακτηριστικά των οµάδων και τα χαρακτηριστικά του έργου που καθορίζουν τη χρήση και αποδοχή της τεχνολογίας. Το µοντέλο του Rogers της διάχυσης των καινοτοµιών περιγράφει πώς, γιατί και σε ποιο βαθµό διαχέονται οι νέες ιδέες και οι τεχνολογίες σε έναν πληθυσµό. Το µοντέλο του Rogers λαµβάνει υπόψη ποιος παίρνει την απόφαση και στη συνέχεια τον τρόπο που λαµβάνεται η απόφαση. Η θεωρία ΤΟΕ (Technology Organization and Environment) εξετάζει πως η τεχνολογία, το περιβάλλον και ο οργανισµός καθορίζουν το πώς θα καταφέρει µια επιχείρηση να εκµεταλλευτεί και να αποδεχτεί τη νέα τεχνολογία. 13

14 Στην εργασία µας θα περιγράψουµε κάποια σηµαντικά µοντέλα υιοθέτησης τεχνολογίας, καθώς και ένα πλαίσιο παραγόντων που διαµορφώνουν την αντίληψη των χρηστών σχετικά µε την υιοθέτηση και αποδοχή µιας τεχνολογίας. Ενώ στη συνέχεια εισηγούµαστε ένα µοντέλο που περιλαµβάνει όλα εκείνα τα στοιχεία που θεωρούµε σηµαντικά από τα µοντέλα που περιγράψαµε καθώς και από το πλαίσιο παραγόντων. Το µοντέλο µας αποτελείται από τέσσερις παράγοντες που αντιπροσωπεύουν τις µεταβλητές του µοντέλου µας, οι οποίες καθορίζουν το βαθµό αποδοχής της νέας τεχνολογίας. Αυτοί οι παράγοντες είναι :το περιβάλλον, τα τεχνολογικά χαρακτηριστικά, η χρηστικότητα της τεχνολογίας, η αντίληψη των χρηστών. Για τις ανάγκες της εργασίας δηµιουργήθηκε ένα κατάλληλο ερωτηµατολόγιο (βλ. παράρτηµα 8) το οποίο περιέχει τις µεταβλητές εκείνες που πιστεύουµε ότι παίζουν σηµαντικό ρόλο στην υιοθέτηση µιας τεχνολογίας και επηρεάζουν τη στάση των εργαζοµένων αλλά και της εταιρείας. Το ερωτηµατολόγιο µοιράστηκε µε τη µορφή web σε ένα δείγµα τριάντα υπαλλήλων δύο εταιρειών πληροφορικής και επικοινωνιών. Τα αποτελέσµατα ερµηνεύτηκαν µε βάση το µοντέλο µας και τα ερευνητικά ερωτήµατα που έχουµε θέσει. Στη συνέχεια παραθέτουµε τα συµπεράσµατα µας καθώς και κάποιες προτάσεις για µελλοντική εργασία. 14

15 2. Εισαγωγή Στη σηµερινή κοινωνία της πληροφορίας, η πλειοψηφία των εταιρειών και οργανισµών καλούνται καθηµερινά να αναπτύξουν και να εφαρµόσουν τεχνολογικά και πληροφοριακά συστήµατα. Η υιοθέτηση αλλά και η επιτυχής εφαρµογή αυτών των συστηµάτων είναι πολύ σηµαντική για την αποτελεσµατική λειτουργία και τη µελλοντική επιβίωση των εταιρειών. Μια νέα τεχνολογία ή µια νέα καινοτοµία µπορεί να προσφέρει στην οικονοµική ανάπτυξη ενός οργανισµού µόνο εάν διαχυθεί και χρησιµοποιηθεί σε µεγάλη έκταση αλλά και αν γίνει αποδεκτή µεταξύ των εργαζοµένων (Mirani and Lederer, 1998). Η πλειοψηφία των εταιρειών αντιµετωπίζουν την απόκτηση και υιοθέτηση νέων τεχνολογιών µε βάση την αβεβαιότητα των ωφελειών που θα προσφέρουν αυτές οι νέες τεχνολογίες και το κόστος υιοθέτησης αυτών των τεχνολογιών. Επίσης υπάρχει και η πλευρά των χρηστών της νέας τεχνολογίας, η οποία έχει να κάνει µε την προσπάθεια που απαιτείται από την πλευρά των ανθρώπων του οργανισµού που θα υιοθετήσουν και θα χρησιµοποιήσουν την τεχνολογία στην καθηµερινότητά τους. Όσο πιο γρήγορα και πιο αποτελεσµατικά οι άνθρωποι του κάθε οργανισµού αποδεχτούν και υιοθετήσουν την τεχνολογία, τόσο καλύτερα θα είναι για τον οργανισµό. Ειδικότερα η απόκτηση νέων τεχνολογιών, θεωρείται στη σηµερινή κοινωνία της πληροφορίας ως ένα βασικό εργαλείο για την ενδυνάµωση της ανταγωνιστικότητας της οικονοµίας των επιχειρήσεων αλλά και µιας ολόκληρης χώρας. Μια τεχνολογία όσο καινοτόµα και αν είναι, όσο περισσότερα και αν προσφέρει εάν δεν υιοθετηθεί και δεν γίνει αποδεκτή µε τον κατάλληλο τρόπο δεν θα αποδώσει τα αναµενόµενα και θα οδηγήσει τον οργανισµό αλλά και τους εργαζόµενους σε αρνητικές συνέπειες. 15

16 Είναι πολύ σηµαντικό να κατανοήσουµε όλους εκείνους τους παράγοντες που επηρεάζουν και καθορίζουν την υιοθέτηση και διάχυση µιας τεχνολογίας. Σηµαντικό επίσης είναι να αναλύσουµε όλα εκείνα τα µοντέλα που έχουν αναπτυχθεί και να δηµιουργήσουµε ένα µοντέλο το οποίο θα ανταποκρίνεται στις σηµερινές ανάγκες. Για το σκοπό αυτό είναι χρήσιµο να δηµιουργήσουµε ένα ερωτηµατολόγιο το οποίο θα δοθεί σε µία ή περισσότερες εταιρείες που υιοθετούν συχνά νέες τεχνολογίες και η υιοθέτηση και διάχυση των τεχνολογιών είναι πολύ σηµαντική για την επιβίωσή τους. Η χρήση του ερωτηµατολογίου θα βοηθήσει να δούµε εµπειρικά εάν το µοντέλο που θα προτείνουµε ανταποκρίνεται στις ερευνητικές υποθέσεις µας, αλλά και να ανιχνεύσουµε άλλες παραµέτρους που µπορεί να συµβάλλουν στην επιτυχή υιοθέτηση και τυγχάνουν προσοχής για µελλοντική µελέτη. Οι επιπτώσεις από µια λανθασµένη επιλογή τεχνολογίας ή από την αποτυχηµένη υιοθέτηση της, µπορεί να είναι πολύ σηµαντικές και να έχουν αρνητικά αποτελέσµατα για τον οργανισµό. Η χρήση ενός µοντέλου θα βοηθήσει να µειώσουµε την αβεβαιότητα που µπορεί να προκύψει από την προσπάθεια υιοθέτησης µιας νέας τεχνολογίας, εφαρµόζοντας έναν τρόπο µέτρησης της αποδοχής αλλά και αντλώντας χρήσιµα στοιχεία για τη διαδικασία υιοθέτησης για τυχόν προβλήµατα που µπορεί να προκύψουν. Τα συµπεράσµατα µπορούν να χρησιµοποιηθούν για µελλοντική εφαρµογή στην υιοθέτηση νέων τεχνολογιών. Με τον όρο υιοθέτηση τεχνολογίας, εννοούµε την επιλογή για την απόκτηση και χρήση µιας νέας καινοτοµίας ή εφεύρεσης. ιάχυση είναι η διαδικασία µε την οποία διαδίδεται κάτι νέο σε έναν πληθυσµό. Επίσης µπορεί να θεωρηθεί και η διαδικασία κατά την οποία µια νέα τεχνολογία εξαπλώνεται µέσω διαφόρων καναλιών κατά τη διάρκεια του χρόνου στα µέλη ενός κοινωνικού συστήµατος. Η διάχυση είναι ένας ιδιαίτερος τύπος επικοινωνίας που αφορά τη διάχυση µηνυµάτων σχετικά µε τη χρήση και τα οφέλη µιας νέας τεχνολογίας, προς τους εργαζοµένους και τον ίδιο τον οργανισµό. 16

17 Μια νέα τεχνολογία, µπορεί να θεωρηθεί ως ένα αντικείµενο το οποίο θα πρέπει να υιοθετηθεί από έναν οργανισµό, αλλά και από τα µέλη του οργανισµού µε στόχο την εφαρµογή του στις διαδικασίες αλλά και στην καθηµερινή πρακτική του οργανισµού. Στόχος της υιοθέτησης της νέας τεχνολογίας είναι η αύξηση της αποδοτικότητας των εργαζοµένων και η απόκτηση ανταγωνιστικού πλεονεκτήµατος από την πλευρά της εταιρείας. Εάν η τεχνολογία που πρόκειται να υιοθετηθεί, συνοδεύεται από υψηλό βαθµό αβεβαιότητας σχετικά µε το αποτέλεσµα που θα έχει, τότε η υιοθέτησή της γίνεται ακόµα πιο δύσκολη. Συνήθως το ρίσκο και τα οφέλη από την υιοθέτηση µιας νέας τεχνολογίας δεν κατανέµονται εξίσου σε έναν οργανισµό. Είναι πιο εύκολη η αφοµοίωση της νέας τεχνολογίας όταν η ισορροπία αυτή αντικατοπτρίζει τη δυναµική βάση του οργανισµού (Ryan 2010). Εάν µια τεχνολογία είναι πιο κοντά και πιο σχετική µε την επίδοση των χρηστών στη δουλειά τους τότε είναι πιο εύκολο να υιοθετηθεί. Παρεµβάσεις που στοχεύουν στην ενίσχυση της σχετικότητας του έργου των χρηστών, βελτιώνουν επίσης την επιτυχή υιοθέτηση και διάχυση της τεχνολογίας (Ryan 2010). Εάν η γνώση που απαιτείται για την υιοθέτηση και διάχυση της νέας τεχνολογίας µέσα στον οργανισµό, µπορεί να κωδικοποιηθεί και να µεταφερθεί από το ένα πλαίσιο στο άλλο, τότε θα υιοθετηθεί ακόµα πιο εύκολα (Ryan 2010). Εάν µια τεχνολογία προσφέρεται σε ένα πλαίσιο που συνοδεύεται από υποστήριξη για εκπαίδευση, παραµετροποίηση στις ανάγκες των χρηστών καθώς και υπηρεσία υποστήριξης τότε είναι πιο εύκολο να αφοµοιωθεί (Ryan 2010). Η σηµασία που έχει για το άτοµο η νέα τεχνολογία, παίζει ένα πολύ σηµαντικό ρόλο στη διαδικασία υιοθέτησης και στην απόφαση υιοθέτησης (Ryan 2010). Εάν η σηµασία της υιοθέτησης της νέας τεχνολογίας ταιριάζει µε τη σηµασία της υιοθέτησης από το management της εταιρείας τότε η τεχνολογία είναι πολύ πιο εύκολο να υιοθετηθεί. Η υιοθέτηση µιας τεχνολογίας είναι περισσότερο µια διαδικασία παρά ένα γεγονός, µε διαφορετικές ανησυχίες στα διάφορα στάδια υιοθέτησης της. 17

18 Σηµαντικά προαπαιτούµενα για την υιοθέτηση µιας τεχνολογίας είναι εάν αυτοί που υιοθετούν την τεχνολογία έχουν επαρκής πληροφορίες για το τι ακριβώς κάνει και πως θα τη χρησιµοποιήσουν (Ryan 2010). Επίσης σηµαντικό είναι κατά πόσο είναι ξεκάθαρο σε αυτούς πώς θα τους επηρεάσει στην εργασία τους και στην καθηµερινότητα τους. Σύµφωνα µε τον Rogers (2003) η επιτυχής υιοθέτηση είναι πιο επιτυχής διατύπωση εάν αυτοί που υιοθετούν την τεχνολογία έχουν συνεχή πρόσβαση σε πληροφορίες για το τι κάνει ακριβώς, καθώς και επαρκή εκπαίδευση και υποστήριξη σε θέµατα καθηµερινότητας. Ενώ για αυτούς που ήδη χρησιµοποιούν τη νέα τεχνολογία, η διαδικασία υιοθέτησης είναι πιο αποτελεσµατική εάν υπάρχει επαρκής ανατροφοδότηση και παρέχεται έγκαιρα στους χρήστες. Επίσης σηµαντική είναι και η δυνατότητα που δίνεται στους χρήστες για προσαρµόσουν τη νέα τεχνολογία στην καθηµερινότητα τους και στα έργα που πρέπει να κάνουν, καθώς και στην αυτονοµία που τους παρέχεται στην χρήση και εφαρµογή της. Έχουν αναπτυχθεί αρκετά µοντέλα αποδοχής και υιοθέτησης τεχνολογίας, αλλά και καινοτοµιών, τα οποία όπως θα περιγράψουµε στη συνέχεια περιέχουν θετικά και αρνητικά στοιχεία. Αρχικά θα περιγράψουµε τα πιο σηµαντικά από αυτά και στη συνέχεια θα προσπαθήσουµε να δηµιουργήσουµε ένα µοντέλο το οποίο θα συνδυάζει τα πιο σηµαντικά στοιχεία κάποιων από αυτά τα µοντέλα και τις ανάγκες ενός σύγχρονου πλαισίου υιοθέτησης τεχνολογιών. Πριν την έναρξη της έρευνάς µας, θα θέσουµε κάποια ερευνητικά ερωτήµατα τα οποία θα σχετίζονται µε τις παραµέτρους του µοντέλου µας. Οι µεταβλητές που υπάρχουν στο µοντέλο µας, θα µετατραπούν σε ερωτήσεις, σε κατάλληλα δοµηµένο ερωτηµατολόγιο που θα χρησιµοποιηθεί για την ανίχνευση της στάσης των υπαλλήλων εταιρειών πληροφορικής και επικοινωνιών. Επίσης θα προσπαθήσουµε να δούµε κατά πόσο επιβεβαιώνονται τα ερευνητικά µας ερωτήµατα µετά την επεξεργασία των ερωτηµατολογίων. Στη συνέχεια θα προσπαθήσουµε να ερµηνεύσουµε τα αποτελέσµατα της έρευνας µε βάση το µοντέλο µας. Σκοπός της εργασίας µας είναι η εισήγηση ενός µοντέλου αποδοχής τεχνολογίας, λαµβάνοντας υπόψη κάποια µοντέλα αποδοχής τεχνολογίας που έχουν αναπτυχθεί και εκείνους τους παράγοντες µέσα από το πλαίσιο παραγόντων αποδοχής τεχνολογίας που θα περιγράψουµε. 18

19 3. Μοντέλα υιοθέτησης τεχνολογίας Είναι χρήσιµο να δούµε τα µοντέλα που έχουν αναπτυχθεί µέχρι στιγµής για αποδοχή και υιοθέτηση τεχνολογιών και καινοτοµιών. Να περιγράψουµε τα βασικά τους σηµεία, το πλαίσιο στο οποίο µπορούν να εφαρµοστούν, καθώς και περιορισµούς στην εφαρµογή τους. Στη συνέχεια λαµβάνοντας υπόψη το σύγχρονο τεχνολογικό και εργασιακό περιβάλλον και τα ειδικά χαρακτηριστικά των µοντέλων, να δηµιουργήσουµε ένα µοντέλο υιοθέτησης και αποδοχής τεχνολογίας που να µπορεί να εφαρµοστεί µε όσο γίνεται µεγαλύτερη επιτυχία στους οργανισµούς. Στη συνέχεια θα περιγράψουµε τα διάφορα µοντέλα υιοθέτησης και αποδοχής τεχνολογίας. 3.1 Το µοντέλο DeLone & McLean (2003). Το µοντέλο Delone & McLean(2003) είναι ένα διαδραστικό µοντέλο το οποίο µπορεί να χρησιµοποιηθεί ως πλαίσιο για την αντίληψη των διαστάσεων και την αξιολόγηση της λειτουργικότητας για την επιτυχία των πληροφοριακών συστηµάτων. Στόχος του µοντέλου είναι η αξιολόγηση της επίπτωσης ενός πληροφοριακού συστήµατος στους χρήστες Το µοντέλο αποτελείται από έξι αλληλένδετες µεταβλητές: την ποιότητα συστήµατος, ποιότητα πληροφοριών, χρήση του συστήµατος, ικανοποίηση χρηστών, ατοµικές επιπτώσεις, και τις επιπτώσεις στην οργάνωση. Όπως φαίνεται και στο παρακάτω σχήµα το µοντέλο υποστηρίζει ότι η ποιότητα του συστήµατος και η ποιότητα πληροφοριών επηρεάζουν την ικανοποίηση των χρηστών και τη χρήση, τα οποία µε τη σειρά τους επηρεάζουν την ατοµική επίπτωση (individual impact) και στη συνέχεια την οργανωσιακή επίπτωση (organizational impact) (Delone and McLean 2003). 19

20 Οι Delone και ΜcLean (2003) χαρακτηρίζουν την ποιότητα συστήµατος σαν τα επιθυµητά χαρακτηριστικά του ίδιου του συστήµατος, και σαν ποιότητα πληροφοριών τα επιθυµητά χαρακτηριστικά των παραγόµενων πληροφοριών. Σαν σύστηµα ορίζεται η προς υιοθέτηση νέα τεχνολογία, ή οποιαδήποτε καινοτοµία πρόκειται να εφαρµοστεί. Πιο συγκεκριµένα υιοθετούν µια τετραπλή κλίµακα αξιολόγησης για την ποιότητα της νέας τεχνολογίας, την ευκολία της πρόσβασης στη νέα τεχνολογία, την ευελιξία προσαρµογής της νέας τεχνολογίας, της ολοκλήρωσης της νέας τεχνολογίας, και για τον χρόνο απόκρισης απέναντι στις ανάγκες των χρηστών (convenience of access, flexibility of the system, integration of the system, and response time) και µια εννιαπλή κλίµακα για την ποιότητα πληροφοριών, την ορθότητα, την ακρίβεια, την αξία, την επικαιρότητα, την αξιοπιστία, την πληρότητα, την περιεκτικότητα, την αξιοπιστία, την πληρότητα, τη µορφή και τη συνάφεια (accuracy, precision, currency, timeliness, reliability, completeness, conciseness, timeliness, reliability, completeness, conciseness, format and relevance) (Delone and McLean 2003, Heath 1999) Η ικανοποίηση χρηστών στο συγκεκριµένο µοντέλο αναφέρεται γενικά στην ικανοποίηση χρηστών και µετριέται ανεξάρτητα από την ποιότητα του συστήµατος και την ποιότητα πληροφοριών. Τέλος, οι Delone και ΜcLean (2003) χαρακτηρίζουν την ατοµική επίπτωση (individual impact) σαν την ένδειξη ότι ένα τεχνολογικό σύστηµα δίνει στο χρήστη µια καλύτερη κατανόηση του πλαισίου αποφάσεων. Στο παρακάτω σχήµα βλέπουµε τις έξι µεταβλητές του µοντέλου Delone και McLean:System Quality, Use, Information Quality, User Satisfaction, Individual Impact, Organizational Impact. (Delone and McLean 2003) 20

21 Εικόνα 1-Μοντέλο Delone και McLean (Delone and McLean 2003) Το παραπάνω µοντέλο περιγράφεται γιατί έχει σχέση µε την ικανοποίηση των χρηστών, µια σηµαντική παράµετρος στην αποδοχή και υιοθέτηση µιας τεχνολογίας. Για την αποτελεσµατικότερη και αποδοτικότερη υιοθέτηση µιας τεχνολογίας, βασικός παράγοντας παραµένει ο χρήστης της νέας τεχνολογίας. Εάν ο χρήστης δεν µείνει ευχαριστηµένος και δεν δηµιουργήσει µια θετική στάση απέναντι στο καινούριο, τότε θα είναι αναποτελεσµατική η προσπάθεια υιοθέτησης της νέας τεχνολογίας. Επίσης το µοντέλο Delone και McLean (2003) είναι ένα µοντέλο που µετρά την επίδραση ενός νέου συστήµατος σε ένα περιβάλλον χρηστών. Η επίδραση του συστήµατος επηρεάζει µε βάση το µοντέλο που περιγράψαµε την ικανοποίηση του χρήστη. 3.2 Το µοντέλο Technology Acceptance Model -ΤΑΜ (Davis 1986) To Μοντέλο Αποδοχής της Τεχνολογίας (Technology Acceptance Model -ΤΑΜ) αναπτύχθηκε προκειµένου να εξηγήσει και να προβλέψει την αποδοχή της Τεχνολογίας της πληροφορικής από άτοµα. Αναπτύχθηκε από τους Fred Davis και Richard Bagozzi (1986). Το µοντέλο ΤΑΜ βασίστηκε στη Θεωρία της ικαιολογηµένης ράσης (Theory of Reasoned Action -TRA), η οποία διατυπώθηκε από τους Ajzen και Fishbein (1975) και ισχυρίζεται ότι η κοινωνική συµπεριφορά παρακινείται από τη στάση ενός ατόµου απέναντι σε αυτή τη συµπεριφορά, από τις πεποιθήσεις του ατόµου σχετικά µε το αποτέλεσµα που θα έχει η υιοθέτηση της συγκεκριµένης συµπεριφοράς και από την αξιολόγηση της αξίας που θα έχει καθένα από αυτά τα αποτελέσµατα. Το ΤΑΜ υιοθετεί τις αιτιακές σχέσεις της TRA προκειµένου να εξηγήσει τις συµπεριφορές αποδοχής της Τεχνολογίας που εκδηλώνουν τα άτοµα. Σύµφωνα µε αυτό το µοντέλο, η Αντιλαµβανόµενη Ευκολία Χρήσης (perceived ease of use) και η 21

22 Αντιλαµβανόµενη Χρησιµότητα (perceived usefulness) από τη χρήση µιας συγκεκριµένης τεχνολογίας είναι οι δύο καθοριστικότεροι παράγοντες υιοθέτησής της. Ο Davis(1989) ορίζει την αντιλαµβανόµενη χρησιµότητα σαν «το βαθµό, στον οποίο ένα άτοµο πιστεύει ότι χρησιµοποιώντας ένα συγκεκριµένο σύστηµα θα αυξήσει την απόδοσή του στην εργασία του» και την αντιλαµβανόµενη ευκολία χρήσης σαν «το βαθµό, στον οποίο ένα άτοµο πιστεύει ότι η χρησιµοποίηση ενός συγκεκριµένου συστήµατος δεν θα απαιτεί προσπάθεια» (Davis 1989, Bagozzi 2007). Τα υπόλοιπα δύο µέρη του µοντέλου TAM είναι η Στάση προς τη Χρήση (Attitude Towards Use) και η Συµπεριφορική Πρόθεση για Χρήση (Behavioural Intention to Use). Η Στάση προς τη Χρήση είναι η αξιολόγηση του χρήστη όσον αφορά στην εφαρµογή και χρήση µιας συγκεκριµένης τεχνολογικής εφαρµογής.. Η Συµπεριφορική Πρόθεση για Χρήση είναι ένα µέτρο της πιθανότητας ότι ένα άτοµο θα χρησιµοποιήσει µια συγκεκριµένη εφαρµογή. H εξαρτηµένη τέλος µεταβλητή του TAM είναι η Πραγµατική Χρήση (Actual Use). Συνήθως µετράται µε τη χρονική διάρκεια ή τη συχνότητα χρήσης µια συγκεκριµένης εφαρµογής. (Davis 1989, Bagozzi 2007). Το µοντέλο ΤΑΜ προσπαθεί να καλύψει την ανάγκη ενός µοντέλου το οποίο θα δηµιουργεί εκείνο το πλαίσιο µέσα στο οποίο θα διαχέεται και θα υιοθετείται η νέα τεχνολογία µε όσο γίνεται πιο αποτελεσµατικό τρόπο(bagozzi 2007). Η χρήση ενός νέου συστήµατος ή µιας νέας τεχνολογίας είναι µια αντίδραση που µπορεί να εξηγηθεί ή να προβλεφθεί από το κίνητρο του χρήστη (βλ. εικόνα 2), που µε τη σειρά του απευθείας επηρεάζεται από ένα εξωτερικό ερέθισµα που αποτελείται από τα πραγµατικά χαρακτηριστικά και δυνατότητες του συστήµατος. Εικόνα 2. Αρχικό µοντέλο ΤΑΜ (Bagozzi 2007) Τα κίνητρα ενός χρήστη µπορούν να εξηγηθούν από τρείς παράγοντες: Αντιληπτή ευκολία στη χρήση, αντιληπτή χρησιµότητα, και στάση απέναντι στη χρήση του συστήµατος. Στο παραπάνω σχήµα (Εικόνα 2) βλέπουµε τους τρείς παράγοντες του µοντέλου ΤΑΜ. 22

23 Η στάση ενός χρήστη απέναντι στο σύστηµα είναι ένας καθοριστικός παράγοντας για το εάν θα χρησιµοποιήσει ή θα απορρίψει το σύστηµα. Η στάση του χρήστη από την άλλη, θεωρείται ότι επηρεάζεται από δύο σηµαντικές πεποιθήσεις: αντιληπτή χρησιµότητα και αντιληπτή ευκολία στη χρήση, µε τη δεύτερη να έχει µια απευθείας επίδραση στην αντιληπτή χρησιµότητα. Τελικά και οι δύο πεποιθήσεις επηρεάζονται απευθείας από τα χαρακτηριστικά σχεδίασης του συστήµατος τα οποία στο παρακάτω σχήµα είναι τα Χ1,Χ2,Χ3. Εικόνα 3. Εκτεταµένο µοντέλο ΤΑΜ ( Lee, Kozar and Larsen 2003) Στο παραπάνω σχήµα βλέπουµε το αναθεωρηµένο σχήµα του µοντέλου TAM, και το ρόλο που παίζουν τα χαρακτηριστικά σχεδίασης του συστήµατος στο µοντέλο. Τα χαρακτηριστικά σχεδίασης, αφορούν όλα εκείνα τα ειδικά χαρακτηριστικά της τεχνολογίας που πρόκειται να υιοθετηθεί. Η κλίµακα που χρησιµοποιεί το µοντέλο ΤΑΜ για τη µέτρηση της αντιλαµβανόµενης χρησιµότητας φαίνεται στο παρακάτω παράδειγµα για τη χρήση του . Το τελικό ερωτηµατολόγιο του Davis (1989) για τη µέτρηση της αντιλαµβανόµενης χρησιµότητας και αντιλαµβανόµενης ευκολίας χρήσης διαµορφώνεται ως εξής (όπου Χ είναι το πρόγραµµα ή η τεχνολογική εφαρµογή που µελετάται): 23

24 Για την Αντιλαµβανόµενη Χρησιµότητα (Perceived Ease of Use) 1.Η χρήση του Χ στην εργασία µου θα µου έδινε τη δυνατότητα να ολοκληρώσω τους στόχους µου (τις εργασίες µου) πιο γρήγορα. 2.Η χρήση του Χ θα βελτίωνε την απόδοσή µου στην εργασία. 3.Η χρήση του Χ στην εργασία µου θα αύξανε την παραγωγικότητά µου. 4.Η χρήση του Χ θα ενίσχυε την αποτελεσµατικότητα µου στην εργασία. 5.Η χρήση του Χ θα µε βοηθούσε να κάνω την εργασία µου ευκολότερα. 6.Θα θεωρούσα το Χ χρήσιµο για την εργασία µου. Πίνακας 1.Ερωτηµατολόγιο Davis για την Αντιλαµβανόµενη Χρησιµότητα Για την Αντιλαµβανόµενη Ευκολία Χρήσης (Perceived Usefulness) 1.Θα ήταν εύκολο για µένα να µάθω να χρησιµοποιώ το Χ. 2.Θα µου ήταν εύκολο να χρησιµοποιήσω το Χ, όπως θέλω. 3.Η αλληλεπίδραση µε το Χ θα ήταν ξεκάθαρη/σαφής και κατανοητή. 4.Θα θεωρούσα το Χ ευέλικτο για να αλληλεπιδρώ µε αυτό. 5.Θα µου ήταν εύκολο να γίνω επιδέξιος στο να χρησιµοποιώ το Χ. 6.Θα θεωρούσα το Χ εύκολο στη χρήση. Πίνακας 2. Ερωτηµατολόγιο Davis για την Αντιλαµβανόµενη Ευκολία Χρήσης 24

25 Σηµαντικό επίσης είναι να βρεθεί ένα σχετικά κατάλληλο µέτρο της αποδοχής της τεχνολογίας. Το Μοντέλο Αποδοχής Τεχνολογίας (ΤΑΜ) (Davis 1986) µπορεί να προβλέψει τη συµπεριφορά και την πρόθεση του ατόµου που πρόκειται να υιοθετήσει και να χρησιµοποιήσει την τεχνολογία (Intent), καθώς και την πραγµατική χρήση µετά την εφαρµογή της τεχνολογίας (Χρήση). Οι δύο αυτές ενδείξεις για την αποδοχή της τεχνολογίας είναι εννοιολογικά διαφορετικές γιατί η Πρόθεση (Intent) προέρχεται από τη στάση, ενώ η χρήση είναι ένα µέτρο ολοκληρωµένων δράσεων. Για τις περισσότερες εφαρµογές, η αποδοχή της τεχνολογίας είναι παρόµοια µε τη συµπεριφορά και την πρόθεση. ηλαδή, µπορούµε να συµπεράνουµε την αποδοχή της τεχνολογίας, αν οι ερωτηθέντες δηλώνουν ότι προτίθενται να τη χρησιµοποιήσουν. Η σηµαντικότερη κριτική που ασκείται στο παραπάνω µοντέλο είναι σύµφωνα µε τον Chuttur (2009) η αµφισβητήσιµη ευρετική αξία, η περιορισµένη επεξηγηµατική και προβλ.τική ικανότητα, η κοινοτοπία και η έλλειψη πρακτικής αξίας. Επιπλέον σύµφωνα µε τους Benbasat και Barki (2007), κάποιες ανεξάρτητες προσπάθειες από ορισµένους ερευνητές να επεκτείνουν το TAM, προκειµένου να προσαρµοστεί στις συνεχώς µεταβαλλόµενες συνθήκες ενός σύγχρονου εργασιακού περιβάλλοντος έχει οδηγήσει σε µια κατάσταση θεωρητικού χάους και σύγχυσης. 3.3 Η Θεωρία της ικαιολογηµένης ράσης (Theory of Reasoned Action- TRA) ηµιουργήθηκε από τους Ajen και Fishbein (1975) και είναι ένα ψυχολογικό µοντέλο, το οποίο ερευνά τους διάφορους παράγοντες οι οποίοι βρίσκονται πίσω από την απόφαση ενός ατόµου να συµπεριφέρεται µε ένα συγκεκριµένο τρόπο (Εικόνα 4). Η θεωρία αφορά δύο παράγοντες: 25

26 Τις πεποιθήσεις σχετικά µε τα πιθανά αποτελέσµατα της συµπεριφοράς (outcome beliefs) καθώς και την αξιολόγηση και εκτίµηση αυτών των αποτελεσµάτων και Τις πεποιθήσεις σχετικά µε τις κανονιστικές προσδοκίες των άλλων ανθρώπων (normative beliefs), που δίνουν κίνητρο για να συµµορφωθεί κάποιος σε αυτές τις προσδοκίες. Ο πρώτος παράγοντας, ασχολείται µε τα κέρδη και τα οφέλη από κάποια ενέργεια. Για παράδειγµα, αν ένα άτοµο αντιλαµβάνεται ότι τα αποτελέσµατα από µια συγκεκριµένη του δράση είναι θετικά, το άτοµο θα έχει µια ευνοϊκή στάση απέναντι στην ενέργειά του και το αντίθετο. Οι πεποιθήσεις λοιπόν σχετικά µε τα αποτελέσµατα της δράσης, επηρεάζουν τη στάση του ατόµου απέναντι στην ενέργειά του. Η θεωρία αυτή εποµένως δηλώνει συνοπτικά ότι η πρόθεση κάποιου να εκτελέσει µια ενέργειά του εξαρτάται από την πεποίθησή του σχετικά µε τα αποτελέσµατα της ενέργειάς του. Ο δεύτερος παράγοντας αφορά το γεγονός ότι πολλές φορές µια ενέργεια προσδιορίζεται από την κοινωνική πίεση που δέχεται ένα άτοµο για να λειτουργήσει µε ένα συγκεκριµένο τρόπο. Αν για παράδειγµα κάποιοι άνθρωποι που είναι σηµαντικοί για το άτοµο βλέπουν την εκάστοτε ενέργεια που κάνει το άτοµο ως θετική, και το άτοµο παρακινείται να εκπληρώσει τις προσδοκίες των άλλων, τότε το άτοµο πιθανότατα θα αναλάβει την εκτέλεση της συγκεκριµένης ενέργειας. Εικόνα 4. Θεωρία ικαιολογηµένης ράσης (Mathieson 1991) 26

27 Η θεωρία της ικαιολογηµένης ράσης αναλύει πως η κοινωνική συµπεριφορά παρακινείται από τη στάση ενός ατόµου απέναντι σε αυτή τη συµπεριφορά, από τις πεποιθήσεις του ατόµου σχετικά µε το αποτέλεσµα που θα έχει η υιοθέτηση της συγκεκριµένης συµπεριφοράς και από την αξιολόγηση της αξίας που θα έχει καθένα από αυτά τα αποτελέσµατα. Η θεωρία µας προσφέρει ένα πλαίσιο ανάλυσης της στάσης των ατόµων απέναντι σε µια τεχνολογία ή µια καινοτοµία λαµβάνοντας υπόψη τις πεποιθήσεις τους. 3.4 Η Θεωρία της Προσχεδιασµένης Συµπεριφοράς (Theory of Planned Behavior-TPB) Η Θεωρία της Προσχεδιασµένης Συµπεριφοράς (Ajen 1985) αποτελεί συνέχεια της Θεωρίας της ικαιολογηµένης ράσης και εισάγει έναν επιπλέον παράγοντα, τον αντιληπτό έλεγχο (control beliefs). Ο αντιληπτός έλεγχος αναφέρεται στην αντίληψη που έχει ένα άτοµο σχετικά µε τη δυσκολία να εκτελέσει µια συγκεκριµένη ενέργεια. Για παράδειγµα, εάν ένα άτοµο έχει µεγάλη αυτοπεποίθηση ως προς την εκτέλεση µιας ενέργειας, και δεν τη θεωρεί τόσο δύσκολη, το πιθανότερο είναι να προβεί σε αυτή την ενέργεια. Εικόνα 5. Θεωρία Προσχεδιασµένης Συµπεριφοράς (Mathieson 1991) 27

28 Εάν ένα άτοµο ή µια οµάδα ατόµων υιοθετήσει µια θετική στάση απέναντι σε µια νέα τεχνολογία τότε µε βάση την παραπάνω θεωρία είναι πιθανότερο να την υιοθετήσει και να την εφαρµόσει. Τα κίνητρα είναι ένας σηµαντικός παράγοντας στη δηµιουργία θετικής στάσης απέναντι σε µια νέα τεχνολογία. Η θεωρία της προσχεδιασµένης συµπεριφοράς και η θεωρία της δικαιολογηµένης δράσης, έχουν σαν σκοπό την πρόβλεψη και κατανόηση της επίδρασης των κινήτρων στη συµπεριφορά του ατόµου. Επίσης οι παραπάνω θεωρίες παρέχουν ένα πλαίσιο για τη µελέτη της στάσης απέναντι στη συµπεριφορά. Η βασική διαφορά µεταξύ των δύο θεωριών TRA και TPB είναι η προσθήκη ενός νέου παράγοντα συµπεριφορικής πρόθεσης (βλ. εικόνα 5), του αντιλαµβανόµενου συµπεριφορικού ελέγχου(perceived Behavioral Control). Ενώ και στις δύο θεωρίες, η συµπεριφορά ορίζεται ως η µετάδοση της πρόθεσης ή του αντιλαµβανόµενου συµπεριφορικού ελέγχου σε δράση. Οι δύο θεωρίες µας προσφέρουν ένα πλαίσιο, µε βάση το οποίο µπορούµε µελετήσουµε στάσεις απέναντι σε συµπεριφορές. Σύµφωνα µε τις θεωρίες ο πιο σηµαντικός παράγοντας στην συµπεριφορά ενός ανθρώπου είναι η συµπεριφορική πρόθεση. Οι δύο θεωρίες είναι σηµαντικές στην κατανόηση της αποδοχής και υιοθέτησης µιας τεχνολογίας, γιατί προσφέρουν ένα πλαίσιο κατανόησης της δηµιουργίας στάσης απέναντι σε κάτι καινούριο. 3.5 Η θεωρία Technology Organization Environment ΤΟΕ (Tornatzky and Fleischer 1990) Η διάχυση ή υιοθέτηση νέων τεχνολογιών έχει αναφερθεί από πολλούς ερευνητές και επαγγελµατίες (managers) σαν ένας βασικός παράγοντας παροχής ευκαιριών για επιχειρηµατίες σε στρατηγικό αλλά και οργανωτικό επίπεδο. 28

29 Παρά το γεγονός ότι η υιοθέτηση της τεχνολογίας θεωρείται σαν ένας καθοριστικός παράγοντας για την επιτυχή βελτίωση των επιχειρηµατικών διαδικασιών σε παγκόσµιο επίπεδο, υπάρχει µια έντονη υστέρηση στις διαδικασίες αποδοχής και υιοθέτησης τεχνολογίας στις διάφορες επιχειρήσεις. Στόχος του µοντέλου ΤΟΕ (Tornatzky and Fleischer 1990) είναι να περιγράψει και να εξηγήσει την υιοθέτηση ή αποδοχή µιας τεχνολογίας µε βάση το πλαίσιο Τεχνολογία, Οργανισµός και Περιβάλλον. Οι προηγούµενες θεωρίες που περιγράψαµε, λαµβάνουν υπόψη για την αποδοχή µιας τεχνολογίας την αντίληψη που σχηµατίζει το άτοµο για την χρηστικότητα και τη χρήση της τεχνολογίας. Το µοντέλο ΤΟΕ λαµβάνει υπόψη και το οργανωσιακό περιβάλλον του οργανισµού ή της εταιρείας αλλά και τα ειδικά τεχνολογικά χαρακτηριστικά. Θεωρητικό πλαίσιο Αρκετά µοντέλα έχουν χρησιµοποιηθεί σε περασµένες µελέτες για να εξηγήσουν την υιοθέτηση και τη διάχυση νέων τεχνολογιών. Το τεχνολογικό-οργανωσιακόπεριβαλλοντικό πλαίσιο δηλώνει ότι η απόφαση µιας εταιρείας για την υιοθέτηση µιας νέας τεχνολογίας επηρεάζεται από τρείς παράγοντες: την τεχνολογία, τον οργανισµό και το περιβάλλον. Η τεχνολογία περιγράφει τις υπάρχουσες και τις νέες τεχνολογίες που είναι σχετικές µε την εταιρεία. Οι οργανωτικοί παράγοντες αναφέρονται στις διαθέσιµες πηγές µέσα στην εταιρεία και το περιβάλλον περιγράφει τα χαρακτηριστικά της βιοµηχανίας µέσα στο πλαίσιο της οποίας η εταιρεία ανταγωνίζεται. Το πλαίσιο ΤΟΕ (βλ. εικόνα 6) έχει σχεδιαστεί µε τέτοιο τρόπο που να αναλύει την τεχνολογία µέσα στις εταιρείες σε διαφορετικά πλαίσια. Οι επιχειρήσεις διαφέρουν σηµαντικά από χώρα σε χώρα, εξαιτίας του διαφορετικού κοινωνικού, πολιτισµικού και οικονοµικού περιβάλλοντος. Στις αναπτυγµένες χώρες οι επιχειρήσεις έχουν πρόσβαση σε περισσότερους πόρους από ότι έχουν στις υπό ανάπτυξη χώρες. Το ΤΟΕ λαµβάνει υπόψη τους παραπάνω περιορισµούς. 29

30 Εικόνα 6. Θεωρία ΤΟΕ ( Tiago Oliveira and Maria Fraga Martins 2011) Το τεχνολογικό πλαίσιο Το πλαίσιο αυτό αναφέρεται σε όλες εκείνες τις τεχνολογίες που είναι διαθέσιµες µέσα στον οργανισµό, όπως είναι τα παραγωγικά εργαλεία, οι λειτουργικές επιχειρησιακές διαδικασίες και οι διαδικασίες ηλεκτρονικής επιχείρησης. Περασµένες µελέτες έχουν εκτιµήσει ότι τα απευθείας αντιλαµβανόµενα οφέλη µιας τεχνολογίας ή µιας καινοτοµίας, αποτελούν σηµαντική παράµετρο για την υιοθέτηση και χρήση της νέας τεχνολογίας. Η παραπάνω παράµετρος σχετίζεται µε το σχετικό πλεονέκτηµα του µοντέλου του Rogers (2005). Περιγράφεται το σχετικό πλεονέκτηµα που θα προσφέρει η υιοθέτηση της νέας τεχνολογίας στον οργανισµό µετά από τη χρήση της στις καθηµερινές λειτουργίες του οργανισµού. Οι επιχειρήσεις που αντιλαµβάνονται ότι υπάρχουν οφέλη να αποκοµίσουν από τη νέα τεχνολογία θα είναι περισσότερο από πιθανό να την υιοθετήσουν. Όσο υψηλότερα είναι τα επίπεδα αντίληψης για τα άµεσα οφέλη που θα έχει η εταιρεία από την υιοθέτηση της τεχνολογίας τόσο πιο πιθανό είναι να επηρεάσει θετικά την ένταση µε την οποία θα υιοθετηθεί και θα εξαπλωθεί στο περιβάλλον της εταιρείας. Όσο υψηλότερα είναι τα επίπεδα αντίληψης για τα έµµεσα οφέλη τόσο πιο πιθανό είναι να επηρεάσει θετικά την ένταση υιοθέτησης της νέας τεχνολογίας. 30

31 Τα αντιλαµβανόµενα έµµεσα οφέλη όπως είναι η εικόνα του οργανισµού, η βελτιωµένη εξυπηρέτηση των πελατών και ο ανταγωνισµός είναι στοιχεία που επηρεάζουν την υιοθέτηση µιας τεχνολογίας. Τα αντιλαµβανόµενα άµεσα οφέλη είναι η αύξηση της απόδοσης των εργαζοµένων, η µείωση του χρόνου υλοποίησης ενός έργου από την πλευρά των εργαζοµένων και η αύξηση της παραγόµενης εργασίας και έργου (Tiago Oliveira and Maria Fraga Martins 2011). Η επιτυχής υιοθέτηση και αποδοχή νέων τεχνολογιών απαιτεί υψηλό βαθµό εξειδικευµένης τεχνογνωσίας και οργανωσιακής ετοιµότητας. Όταν εµφανιστεί κάποιο εµπόδιο κατά την υιοθέτηση, εµφανίζεται ένας δισταγµός στο να προχωρήσει ο οργανισµός στη διαδικασία αποδοχής της τεχνολογίας. Όσο υψηλότερα είναι τα επίπεδα αντίληψης για τα εµπόδια τόσο µεγαλύτερη είναι η πιθανότητα να επηρεάσει αρνητικά την πιθανότητα υιοθέτησης της νέας τεχνολογίας. Οργανωτικό πλαίσιο Η χρήση του πλαισίου Τεχνολογία Οργάνωση Περιβάλλον έχει χρησιµοποιήσει µια ποικιλία από οργανωτικούς παράγοντες για την κατανόηση του οργανωτικού πλαισίου. Το µέγεθος ενός οργανισµού µπορεί να χρησιµοποιηθεί ως καθοριστικός παράγοντας ως προς το εάν µια εταιρεία θα υιοθετήσει µια νέα τεχνολογία ή όχι. Αρκετές µελέτες έχουν βρει µια θετική σχέση µεταξύ του µεγέθους της επιχείρησης και στην υιοθέτηση µιας νέας τεχνολογίας. Mια εξήγηση είναι ότι οι µεγαλύτερες επιχειρήσεις έχουν περισσότερους οικονοµικούς πόρους. Επίσης υπάρχει και µεγαλύτερη ανάγκη για επικοινωνία και συνεργασία, δηµιουργώντας έτσι µια συνεχής ανάγκη για νέες τεχνολογίες. Το µέγεθος της επιχείρησης σε µια αναπτυσσόµενη χώρα συνδέεται θετικά µε την ένταση υιοθέτησης µιας νέας τεχνολογίας (Wixom and Todd 2005). Με βάση παλαιότερες µελέτες, οι οργανισµοί µε περισσότερους τεχνολογικούς πόρους είναι πιο πιθανό να υιοθετήσουν νέες τεχνολογίες. Αυτό µπορεί να εξηγηθεί εξαιτίας των περισσότερων οικονοµικών πόρων. Οι νέες τεχνολογίες κοστίζουν και όσο περισσότεροι είναι οι οικονοµικοί πόροι, τόσο µεγαλύτερο ποσοστό µπορεί να διατεθεί για νέες τεχνολογίες. Οι επιχειρήσεις µε µεγαλύτερη τεχνική ετοιµότητα σε µια αναπτυσσόµενη χώρα έχουν µεγαλύτερη πιθανότητα υιοθέτησης µιας νέας τεχνολογίας. 31

32 Περιβάλλον Ο παράγοντας περιβάλλον στο µοντέλο ΤΟΕ, περιλαµβάνει τις δυνατότητες που δίνονται στον οργανισµό για ηλεκτρονικές αγορές και ηλεκτρονικό εµπόριο (ebusiness). Το διαδίκτυο έχει επηρεάσει την ανταγωνιστική θέση των περισσότερων οργανισµών και επιχειρήσεων στη σηµερινή οικονοµία. Το διαδίκτυο έχει βοηθήσει τις εταιρείες να βρουν νέους προµηθευτές και νέα µέσα για την αγορά προµηθειών, ανεξαρτήτως της γεωγραφικής θέσης τους. Οι εταιρείες οι οποίες χρησιµοποιούν τη νέα τεχνολογία για να εκµεταλλευτούν το περιβάλλον τους, αποκτούν ανταγωνιστικό πλεονέκτηµα απέναντι των υπολοίπων. Το ανταγωνιστικό αυτό πλεονέκτηµα προκύπτει από τη γρηγορότερη εύρεση πόρων και προµηθευτών αλλά και επέκτασης στις αγορές. Η υιοθέτηση και η χρήση της τεχνολογίας µπορεί να είναι απαραίτητη για να εκµεταλλευτεί αυτές τις νέες ευκαιρίες. Οι επιχειρήσεις που χρησιµοποιούν το διαδίκτυο για τη διεξαγωγή µέρους των επιχειρηµατικών τους δραστηριοτήτων έχουν µεγαλύτερη πιθανότητα να αυξήσουν την ένταση υιοθέτησης της τεχνολογίας. Οι επιχειρήσεις που επηρεάζονται από τους πελάτες τους, τους συνεργάτες και τους προµηθευτές στις επιχειρηµατικές τους διαδικασίες, οδηγούνται εξαιτίας αυτής της αλληλεπίδρασης σε αυξηµένη πιθανότητα έντασης της υιοθέτησης της τεχνολογίας. 3.6 Το µοντέλο διάχυσης καινοτοµιών του Rogers(2003) Το µοντέλο διάχυσης των καινοτοµιών επιδιώκει να εξηγήσει πώς οι καινοτοµίες εξαπλώνονται σε έναν πληθυσµό. Μια καινοτοµία είναι µια ιδέα, µια συµπεριφορά, ή µια τεχνολογία που γίνεται αντιληπτή ως νέα από το κοινό της. Η θεωρία του Rogers προσφέρει πολύτιµες πληροφορίες για τις διαδικασίες της κοινωνικής αλλαγής. Στόχος του µοντέλου του Rogers είναι να ερευνηθεί, ποιές ιδιότητες κάνουν µια καινοτοµία να εξαπλωθεί µε επιτυχία, αλλά και να κατανοηθούν οι ανάγκες των διαφόρων οµάδων χρηστών, σχετικά µε την νέα τεχνολογία που πρόκειται να υιοθετηθεί. 32

33 Τα τέσσερα βασικά χαρακτηριστικά της υιοθέτησης και διάχυσης της νέας τεχνολογίας σύµφωνα µε το µοντέλο του Rogers είναι (βλ. εικόνα 7): Η τεχνολογία Τα κανάλια επικοινωνίας Ο χρόνος Το κοινωνικό σύστηµα (το πλαίσιο στο οποίο θα εφαρµοστεί η νέα τεχνολογία) Στη συνέχεια θα περιγράψουµε αναλυτικά τις βασικότερες έννοιες από το µοντέλο του Rogers. Οι έννοιες που θα αναλύσουµε είναι η τεχνολογία, τα κανάλια επικοινωνίας, ο χρόνος και το κοινωνικό σύστηµα. Επίσης θα αναλυθεί η διαδικασία λήψης απόφασης για την απόφαση υιοθέτησης ή όχι µιας τεχνολογίας η οποία αργότερα θα συµπεριληφθεί και στο πλαίσιο αποδοχής τεχνολογίας που θα περιγράψουµε στο κεφάλαιο 4. Η τεχνολογία (Technology) Τα χαρακτηριστικά που καθορίζουν το βαθµό εξάπλωσης και υιοθέτησης µιας νέας τεχνολογίας από την πλευρά του οργανισµού είναι: 1. Το σχετικό πλεονέκτηµα (Relative advantage) 2. Η συµβατότητα (Compatibility) 3. Η πολυπλοκότητα (Complexity) 4. Η δυνατότητα δοκιµών (Trialability) 5. Η παρατηρησιµότητα ως προς τους ανθρώπους του κοινωνικού συστήµατος (Observability) 6. Επανεφεύρεση (Reinvention) Πιο αναλυτικά Το σχετικό πλεονέκτηµα είναι ο βαθµός στον οποίο η νέα τεχνολογία που υιοθετείται είναι καλύτερη από την προηγούµενη που αντικαθιστά. Το σχετικό πλεονέκτηµα µπορεί να µετρηθεί µε οικονοµικούς όρους, αλλά επίσης ο 33

34 βαθµός ικανοποίησης, η άνεση που προσφέρει και το κοινωνικό γόητρο είναι επίσης σηµαντικοί παράγοντες. Συµβατότητα είναι ο βαθµός κατά τον οποίο η νέα τεχνολογία είναι συνεπής µε τις υπάρχουσες αξίες, τις παλαιότερες εµπειρίες και άλλα τεχνολογικά συστήµατα του οργανισµού που πρόκειται να εφαρµοστεί. Πολυπλοκότητα είναι ο βαθµός κατανόησης µιας τεχνολογίας που πρόκειται να εφαρµοστεί. Έχει σχέση µε το χρόνο που χρειάζεται να κατανοηθεί και να χρησιµοποιηθεί. Η δυνατότητα δοκιµών έχει να κάνει µε τις δοκιµές που µπορούν να γίνουν στη νέα τεχνολογία. Παρατηρησιµότητα είναι ο βαθµός που τα αποτελέσµατα της εφαρµογής της νέας τεχνολογίας είναι ορατά στους χρήστες της νέας τεχνολογίας. Όσο πιο ορατά είναι τα αποτελέσµατα τόσο πιο πιθανό είναι να υιοθετηθεί από τους υπόλοιπους χρήστες. Επανεφεύρεση είναι ένας σηµαντικός παράγοντας στη διάχυση µιας νέας τεχνολογίας. Η επιτυχία µιας τεχνολογίας εξαρτάται από το πόσο καλά εξελίσσεται για να αντιµετωπίσει µε επιτυχία τις ανάγκες όλο και περισσότερων απαιτητικών ανθρώπων σε έναν οργανισµό, αλλά και ανθρώπων που απεχθάνονται τους κινδύνους. Ο καλύτερος τρόπος για να επιτευχθεί ο παραπάνω στόχος είναι να κάνουµε τους χρήστες της νέας τεχνολογίας συνεργάτες σε µια συνεχή διαδικασία ανάπλασης και χρησιµοποίησης της νέας τεχνολογίας. Κόστος. Κατά το σχεδιασµό της υιοθέτησης µιας νέας τεχνολογίας, θα πρέπει να καθορίσουµε τα πλεονεκτήµατα που βασίζονται στους βασικούς δείκτες απόδοσης, οι οποίοι καθορίζονται και ποσοτικοποιούνται πριν και µετά την υιοθέτηση. Τα µεγέθη τα οποία θα πρέπει να ποσοτικοποιηθούν και να µετρηθούν είναι το κόστος της υιοθέτησης, που έχει να κάνει µε τις υποδοµές, τα νέα λογισµικά και το κόστος της εφοδιαστικής αλυσίδας που µπορεί να χρησιµοποιείται στην εταιρεία. 34

35 Εικόνα 7. Μοντέλο του Rogers (Rogers 2003) Κανάλια επικοινωνίας (Communication channels) Η επικοινωνία είναι η διαδικασία εκείνη κατά την οποία οι συµµετέχοντες δηµιουργούν και µοιράζονται πληροφορίες, µε στόχο την αµοιβαία κατανόηση. Στην περίπτωση µας την κατανόηση της νέας τεχνολογίας. Ένα κανάλι επικοινωνίας είναι ο τρόπος εκείνος µε τον οποίο τα µηνύµατα µεταφέρονται από το ένα άτοµο στο άλλο. Τα µαζικά κανάλια επικοινωνίας είναι πιο αποτελεσµατικά στη δηµιουργία γνώσης για τις νέες τεχνολογίες, ενώ τα διαπροσωπικά κανάλια είναι πιο αποτελεσµατικά στο σχηµατισµό και στην αλλαγή στάσεων απέναντι σε κάτι καινούριο όπως µπορεί να είναι µια νέα τεχνολογία, επηρεάζοντας έτσι σε µεγαλύτερο βαθµό την υιοθέτηση ή την απόρριψη της τεχνολογίας. Τα µαζικά κανάλια επικοινωνίας περιλαµβάνουν ένα µαζικό µέσο όπως είναι η τηλεόραση, το διαδίκτυο, το ράδιο ή µια εφηµερίδα, ενώ ένα διαπροσωπικό κανάλι επικοινωνίας αποτελείται από µια αµφίδροµη επικοινωνία µεταξύ δύο η περισσότερων ατόµων. Τα κανάλια επικοινωνίας επίσης µπορούν να κατηγοριοποιηθούν και ως τοπικά κανάλια και ως κοσµοπολίτικα κανάλια, που περιλαµβάνουν την επικοινωνία µεταξύ ενός ατόµου ενός κοινωνικού συστήµατος και εξωτερικών πηγών. 35

36 Τα περισσότερα άτοµα αξιολογούν µια ιδέα όχι µε βάση επιστηµονικές τεκµηριώσεις αλλά µε βάση υποκειµενικές αξιολογήσεις, άλλων που έχουν υιοθετήσει ή απορρίψει την συγκεκριµένη τεχνολογία ή ιδέα (Rogers 2003, Damanpour 1996 ) Χρόνος (Time) Η διάσταση του χρόνου στη διάχυση και υιοθέτηση µιας νέας τεχνολογίας σύµφωνα µε το Rogers (2003), παίζει σηµαντικό ρόλο στο ρυθµό της υιοθέτησης και αποδοχής της τεχνολογίας ειδικά κατά τη διαδικασία λήψης απόφασης σχετικά µε την υιοθέτηση ή απόρριψη της τεχνολογίας. Αρχικά ο χρόνος χρησιµοποιείται στη διαδικασία λήψης αποφάσεων. Η διαδικασία λήψης αποφάσεων είναι εκείνη η διανοητική διαδικασία κατά την οποία ένα άτοµο περνά από το στάδιο της αρχικής γνώσης µιας νέας τεχνολογίας ή µιας νέας ιδέας στο σχηµατισµό µιας στάσης απέναντι σε αυτή την τεχνολογία και σε µια απόφαση να την υιοθετήσει ή να την απορρίψει (βλ. εικόνα 8). Το άτοµα αναζητά πληροφορίες τις οποίες θα πρέπει να αξιοποιήσει για να µειώσει την αβεβαιότητα υιοθέτησης µιας νέας τεχνολογίας. Γνώση Πειστικότητα Χρόνος Απόφαση Εφαρµογή Επιβεβαίωση Εικόνα 8. Ο χρόνος στη διαδικασία λήψης απόφασης αποδοχής ή απόρριψης µιας τεχνολογίας Τα βήµατα της προηγούµενης διαδικασίας λήψης αποφάσεως είναι: 1) Γνώση (Knowledge). Το άτοµο γίνεται ενήµερο µιας τεχνολογίας και έχει µια αρχική ιδέα για το πώς λειτουργεί. Τι, πώς και γιατί είναι τα κρίσιµα ερωτήµατα που θέτει το άτοµο σε αυτή τη φάση. Κατά τη διάρκεια αυτής 36

37 της φάσης το άτοµο επιδιώκει να βρει πληροφορίες για την τεχνολογία και για τους τρόπους λειτουργίας της τεχνολογίας. 2) Πειστικότητα (Persuasion). Το άτοµο σχηµατίζει µια θετική ή αρνητική γνώµη ή στάση απέναντι στην τεχνολογία. Ο σχηµατισµός όµως της παραπάνω στάσης δεν είναι πάντα δεσµευτικός για την απόρριψη ή υιοθέτηση της τεχνολογίας. Το άτοµο διαµορφώνει την άποψη του, µετά τη γνώση που λαµβάνει για την τεχνολογία. 3) Απόφαση (Decision). Το άτοµο εµπλέκεται σε δραστηριότητες που το οδηγούν σε µια απόφαση να υιοθετήσει ή να απορρίψει µια νέα τεχνολογία. Η απόφαση για υιοθέτηση σηµαίνει πλήρη χρήση µιας τεχνολογίας ως η καλύτερη πορεία δράσης που είναι διαθέσιµη (Rogers 2003). Ενώ απόρριψη σηµαίνει ότι δεν υιοθετείται η νέα τεχνολογία. 4) Εφαρµογή (Implementation). Σε αυτό το στάδιο το άτοµο βάζει την τεχνολογία σε χρήση. Παρότι έχει ήδη αποφασισθεί να υιοθετηθεί η τεχνολογία και σε αυτό το στάδιο υπάρχει ένας βαθµός αβεβαιότητας σχετικά µε τα αποτελέσµατα της εφαρµογής. Εδώ υπάρχει η ανάγκη βοήθειας και ενθάρρυνσης αυτών που έχουν υιοθετήσει την τεχνολογία (Rogers 2003). 5) Επιβεβαίωση (Confirmation). Το άτοµο αξιολογεί τα αποτελέσµατα της απόφασης για την υιοθέτηση της τεχνολογίας που έχει ήδη ληφθεί. Σε αυτό το στάδιο µετά την αξιολόγηση, υπάρχει η πιθανότητα να απορριφθεί η τεχνολογία που έχει ήδη αποφασισθεί να υιοθετηθεί σε προηγούµενο στάδιο. 37

38 Το κοινωνικό σύστηµα (Social system) Το τέταρτο στοιχείο στη διάχυση και υιοθέτηση µιας νέας τεχνολογίας είναι το κοινωνικό πλαίσιο. Ένα κοινωνικό σύστηµα ορίζεται σαν ένα σύνολο από αλληλένδετες µονάδες που εµπλέκονται στην επίλυση ενός προβλήµατος µε στόχο την πραγµατοποίηση ενός στόχου. Τα µέλη ενός κοινωνικού συστήµατος, µπορεί να είναι άτοµα, άτυπες οµάδες, οργανισµοί και υποσυστήµατα. Το κοινωνικό σύστηµα δηµιουργεί ένα σύνορο µέσα στο οποίο µια νέα τεχνολογία διαχέεται. Εδώ θα πρέπει να µελετηθεί πως η δοµή του κοινωνικού συστήµατος, αλλά και οι διάφορες νόρµες επηρεάζουν τη διάχυση και υιοθέτηση µιας νέας τεχνολογίας. Μια πολύ σηµαντική έννοια, για την κατανόηση της διαδικασίας της διάχυσης και υιοθέτησης µιας νέας τεχνολογίας είναι η κρίσιµη µάζα. Η κρίσιµη µάζα εµφανίζεται στο σηµείο εκείνο που ένας σηµαντικός αριθµός ανθρώπων έχει υιοθετήσει την τεχνολογία και στη συνέχεια ο περαιτέρω ρυθµός υιοθέτησης της τεχνολογίας είναι αυτοσυντηρούµενος. Η έννοια της κρίσιµης µάζας σηµαίνει ότι θα πρέπει οι προσπάθειες για την υιοθέτηση µιας νέας τεχνολογίας να επικεντρώνονται στη δηµιουργία αυτής της κρίσιµης µάζας. H θεωρία του Rogers εξετάζει τον τρόπο µε τον οποίο µια καινοτοµία ή µια τεχνολογία υιοθετείται από ένα σύνολο χρηστών, σε σχέση µε τον χρόνο και πως τα χαρακτηριστικά της συγκεκριµένης καινοτοµίας επηρεάζουν τον ρυθµό υιοθέτησης. Η κριτική που ασκείται στο µοντέλο του Rogers(2003), έχει να κάνει µε την συγκέντρωση των δεδοµένων του που προέρχονται κυρίως από αγροτικές µεθόδους και ιατρικές πρακτικές. Επίσης το µοντέλο σύµφωνα µε την κριτική που ασκείται, θεωρείται όχι πολύ χρήσιµο σε managers γιατί θεωρεί ότι η τεχνολογία είναι στατική. Το µοντέλο δεν είναι προγνωστικό και δεν παρέχει εις βάθος γνώση για την καινοτοµία ή την τεχνολογία που πρόκειται να υιοθετηθεί. 38

39 3.7 Ενοποιηµένη θεωρία αποδοχής και χρήσης της τεχνολογίας-μοντέλο UTAUT (Venkatesh 2003) Το µοντέλο UTAUT (Unified Theory of Acceptance and Use in Technology) αποτελεί επέκταση του µοντέλου TAM(Davis 1986). Η ενοποιηµένη θεωρία αποδοχής και χρήσης της τεχνολογίας (UTAUT) ενσωµατώνει 8 διακριτά µοντέλα υιοθέτησης και χρήσης τεχνολογίας. Το µοντέλο UTAUT (Venkatesh 2003) επεκτείνει την θεωρία ΤΑΜ ενσωµατώνοντας κοινωνικές επιρροές και συνθήκες διευκόλυνσης της αποδοχής της τεχνολογίας. Το UTAUT βασίζεται στην πλούσια παράδοση του µοντέλου ΤΑΜ και παρέχει µια θεµελίωση για µελλοντική έρευνα στην υιοθέτηση και αποδοχή τεχνολογίας. Το µοντέλο UTAUT ενσωµατώνει 4 µεσολαβητές σηµαντικών σχέσεων. Οι τέσσερις µεσολαβητές του µοντέλου UTAUT είναι: τα τεχνολογικά χαρακτηριστικά (technology characteristics), τα ατοµικά και οµαδικά χαρακτηριστικά (individual and group characteristics), τα χαρακτηριστικά του έργου (task characteristics) και τα χαρακτηριστικά της κατάστασης (situational characteristics) ή του πλαισίου εφαρµογής της νέας τεχνολογίας (βλ. εικόνα 9). Οι τεχνολογίες οι οποίες διευκολύνουν τη συνεργασία µε τη χρήση ηλεκτρονικών µέσων έχουν γίνει ένα πολύ σηµαντικό κοµµάτι της καθηµερινής ζωής των περισσότερων επιχειρήσεων. Εικόνα 9. Ενοποιηµένη θεωρία αποδοχής τεχνολογίας-utaut (Venkatesh 2003) 39

40 Έτσι δεν αποτελεί έκπληξη ότι οι συνεργατικές τεχνολογίες, όπως είναι συστήµατα τηλεδιάσκεψης, συστήµατα διαµοιρασµού και κοινής χρήσης πόρων, συστήµατα µάθησης έχουν λάβει εξαιρετικό ερευνητικό ενδιαφέρον τα τελευταία χρόνια. Οι περισσότερες µελέτες έχουν λάβει υπόψη τους οργανωτικούς παράγοντες που οδηγούν στην υιοθέτηση και την αποδοχή µιας τεχνολογίας. Τα χαρακτηριστικά της τεχνολογίας που πρόκειται να υιοθετηθεί είναι πολύ σηµαντικά και πρέπει να ληφθούν υπόψη σε ένα µοντέλο υιοθέτησης τεχνολογίας. Το µοντέλο UTAUT (Venkatesh, 2003) χρησιµοποιεί και ενσωµατώνει τέσσερις βασικούς δείκτες πρόβλεψης της πρόθεσης για τη χρήση τεχνολογίας (βλ. εικόνα 10): την προσδόκιµη απόδοση(performance expectancy), την προσδόκιµη προσπάθεια(effort expectancy), την κοινωνική επιρροή(social influence) και τις συνθήκες διευκόλυνσης(facilitating conditions). Η πρόθεση µε τη σειρά της προβλέπει τη χρήση της τεχνολογίας. Η προσδόκιµη απόδοση είναι ο βαθµός στον οποίο ένα άτοµο αντιλαµβάνεται ότι η χρήση ενός συστήµατος θα ενισχύσει την παραγωγικότητά του, και ως εκ τούτου θα τον οδηγήσει σε αύξηση της απόδοσής του. Η προσδόκιµη απόδοση είναι εννοιολογικά και εµπειρικά ταυτόσηµη µε την αντιληπτή χρησιµότητα του µοντέλου ΤΑΜ. Η προσδόκιµη προσπάθεια είναι ο βαθµός στον οποίο ένα άτοµο που χρησιµοποιεί ένα σύστηµα είναι απαλλαγµένο από την προσπάθεια να µάθει το σύστηµα. Εικόνα 10. Μοντέλο UTAUT (Venkatesh 2003) 40

41 Η προσδόκιµη προσπάθεια είναι εννοιολογικά και εµπειρικά ίδια µε την αντίληψη της ευκολίας στη χρήση στο µοντέλο του ΤΑΜ. Η κοινωνική επιρροή είναι ο βαθµός στον οποίο ένα άτοµο αντιλαµβάνεται ότι µια τεχνολογία είναι σηµαντική, ενώ άλλοι θεωρούν ότι αυτός ή αυτή θα πρέπει να χρησιµοποιούν το σύστηµα στόχο. Οι συνθήκες διευκόλυνσης είναι η αντίληψη σχετικά µε τη διαθεσιµότητα των οργανωτικών και τεχνικών πόρων, για την υποστήριξη της χρήσης του νέου συστήµατος-τεχνολογίας. Σε γενικές γραµµές, οι άνθρωποι αποφασίζουν να υιοθετήσουν µια τεχνολογία, επειδή πιστεύουν ότι θα είναι χρήσιµη για τη βελτίωση της αποτελεσµατικότητας και της αποδοτικότητας της εκτέλεσης κάποιας εργασίας. Αυτά τα κίνητρα της αποτελεσµατικότητας και της αποδοτικότητας ανταποκρίνονται άµεσα σε εκείνα τα στηρίγµατα της προσδόκιµης απόδοσης και της προσδόκιµης προσπάθειας. Τα περισσότερα µοντέλα υιοθέτησης τεχνολογίας έχουν εφαρµοσθεί µε επιτυχία σε ένα ευρύ φάσµα ρυθµίσεων και σε διαφορετικές τεχνολογίες. Για να καταλάβουµε τους παράγοντες που επηρεάζουν τις πεποιθήσεις σχετικά µε την επίδοση και την προσπάθεια θα πρέπει να δούµε τις θεωρίες που επικεντρώνουν στην κατάσταση της χρήσης. Έτσι θα πρέπει να δούµε όλες εκείνες τις θεωρίες σχετικά µε την συνεργατικότητα και να συνδέσουµε τους σηµαντικούς παράγοντες από αυτές τις θεωρίες και τους σηµαντικούς παράγοντες από την θεωρία UTAUT, για να κατανοήσουµε πως τα χαρακτηριστικά της κατάστασης του τεχνολογικού συστήµατος επηρεάζουν την τελική απόφαση για την υιοθέτηση µιας τεχνολογίας. Ο πρώτος παράγοντας αναφέρεται στην αντίληψη των χρηστών σχετικά µε τον αν το σύστηµα θα τους βοηθήσει στην εργασία τους. Ο Venkatesh(2003) ονοµάζει αυτόν τον παράγοντα «προσδοκώµενη απόδοση» (performance expectancy). Η προσδοκώµενη απόδοση αποτελεί το προϊόν του συνδυασµού παραγόντων που αναφέρονται στην απόδοση του συστήµατος, που έχουν χρησιµοποιηθεί σε προηγούµενα µοντέλα και που έχουν αποδεδειγµένα ισχυρή επίδραση στην πρόθεση χρήσης του συστήµατος. Ενδεικτικά αναφέρονται η «αντιλαµβανόµενη χρησιµότητα» (ΤΑΜ), «της προσαρµογής τους συστήµατος στις απαιτήσεις της εργασίας», των «προσδοκιών σχετικά µε το αποτέλεσµα». 41

42 Η προσδοκώµενη απόδοση παραµένει ο ισχυρότερος παράγοντας που επηρεάζει την πρόθεση χρήσης, ανεξάρτητα από το αν η χρήση του συστήµατος είναι εθελούσια ή υποχρεωτική. Ο βαθµός της επίδρασης αναµένεται από µία θεωρητική σκοπιά να επηρεάζεται από το φύλο και την ηλικία του χρήστη, έτσι ώστε οι υψηλότεροι βαθµοί επίδρασης να εµφανίζονται σε άντρες νεαρής ηλικίας. Ο δεύτερος παράγοντας που επηρεάζει την πρόθεση χρήσης του συστήµατος είναι η προσπάθεια που θεωρεί ο εργαζόµενος ότι θα πρέπει να καταβάλει για την εκµάθηση και χρήση του συστήµατος. Αν ο χρήστης πιστεύει πως θα δυσκολευτεί να χρησιµοποιήσει το σύστηµα είναι φυσικό να µην επιδείξει µεγάλη βούληση για να το χρησιµοποιήσει. Σε προηγούµενα µοντέλα(ταμ), η ιδέα αυτή εµφανίζεται στις δοµές τους σαν : «αντιλαµβανόµενη ευκολία χρήσης», «πολυπλοκότητα συστήµατος» και «ευκολία χρήσης». Όπως και στην περίπτωση του µοντέλου ΤΑΜ, οι δοµές αυτές παρουσιάζουν πολλές οµοιότητες. Η προσδοκώµενη προσπάθεια είναι σηµαντική ανεξάρτητα από το αν η χρήση είναι εθελούσια ή υποχρεωτική. Ωστόσο σε κάθε περίπτωση η σπουδαιότητά της µειώνεται µε το χρόνο χρήσης. Είναι δηλαδή σηµαντική κατά τη διάρκεια της πρώτης χρήσης του συστήµατος, ενώ η επίδρασή της µειώνεται όσο ο χρήστης χρησιµοποιεί το σύστηµα. Σηµαντικό ρόλο παίζει και η ηλικία καθώς η προχωρηµένη ηλικία έχει συσχετιστεί µε δυσκολίες στην επεξεργασία πολύπλοκων πληροφοριών. Επιπλέον η εµπειρία του χρήστη επηρεάζει την επίδραση της αναµενόµενης προσπάθειας, διότι όπως είναι φυσικό ένας έµπειρος χρήστης θεωρεί πως η προσπάθεια που θα καταβάλει για την εκµάθηση και χρήση του συστήµατος θα είναι µικρότερη από αυτή που πιστεύει πως χρειάζεται ένας άπειρος χρήστης. 42

43 Ο παράγοντας των κοινωνικών επιδράσεων βασίζεται στην αντίληψη ότι η συµπεριφορά του ατόµου επηρεάζεται από την κριτική (καλή ή κακή) που πιστεύει ότι θα δεχτεί από το περιβάλλον του σαν αποτέλεσµα της εξοικείωσής του µε τη χρήση της νέας τεχνολογίας. Ο παράγοντας αυτός µετράει το πόσο ο χρήστης πιστεύει πως σηµαντικά άλλα άτοµα θεωρούν πως αυτός θα έπρεπε να χρησιµοποιεί το νέο σύστηµα. Οι δοµές που σχετίζονται µε τις κοινωνικές επιδράσεις δεν είναι ιδιαίτερα σηµαντικές σε εργασιακό περιβάλλον που προωθεί την εθελούσια χρήση συστηµάτων. Ωστόσο όταν η χρήση είναι υποχρεωτική, η σπουδαιότητα αυτών των δοµών αυξάνει διότι η επιθυµία των εργαζοµένων να κάνουν «καλή εντύπωση» είναι µεγαλύτερη όταν µέσα στο περιβάλλον τους συγκαταλέγονται άνθρωποι που έχουν την δυνατότητα να ανταµείψουν την επιθυµητή δραστηριότητα ή να τιµωρήσουν την ανεπιθύµητη συµπεριφορά. Όσον αφορά στο φύλο, σύµφωνα µε τον Venkatesh(2003) οι γυναίκες δείχνουν µεγαλύτερη ευαισθησία απέναντι στην γνώµη των άλλων. Συνεπώς, ο παράγοντας κοινωνικές επιδράσεις επιδρά περισσότερο σε αυτές από ότι στους άνδρες στη διαµόρφωση της πρόθεσης για την χρήση του συστήµατος. Τέλος έχουµε τον παράγοντα που σχετίζεται µε την ύπαρξη απαραίτητων οργανωτικών δοµών που θα υποστηρίξουν την οµαλή λειτουργία του συστήµατος και θα εξασφαλίσουν τη δυνατότητα στους χρήστες να εργάζονται αποδοτικά. Η σωστή λειτουργία ενός τεχνολογικού συστήµατος απαιτεί σωστή οργάνωση και τη διάθεση οικονοµικών, τεχνικών, και ανθρώπινων πόρων προς αυτόν το σκοπό. Ο παράγοντας «συνθήκες υποστήριξης» ορίζεται ως ο βαθµός στον οποίο το άτοµο πιστεύει ότι υπάρχει η απαραίτητη οργανωσιακή και τεχνική υποδοµή, καθώς και η βούληση από τα ανώτερα στρώµατα διοίκησης για την υποστήριξη της χρήσης του συστήµατος. Ο παράγοντας αυτός εκφράζει συνολικά τις ιδέες που εµπεριέχονται σε 3 βασικές δοµές που έχουν χρησιµοποιηθεί σε προηγούµενες έρευνες(venkatesh 2003): τον αντιλαµβανόµενο έλεγχο συµπεριφοράς, τις συνθήκες υποστήριξης της χρήσης, και τη συµβατότητα (compatibility). Κάθε µία από αυτές τις δοµές σχηµατίζεται έτσι ώστε να συµπεριλαµβάνει χαρακτηριστικά του τεχνολογικού ή οργανωτικού περιβάλλοντος που έχουν σχεδιαστεί για να διευκολύνουν τη χρήση των τεχνολογικών συστηµάτων. 43

44 Το µοντέλο (βλ. εικόνα 10) που περιγράψαµε προσπαθεί να εξηγήσει τις προθέσεις των χρηστών να χρησιµοποιήσουν ένα τεχνολογικό σύστηµα και την µεταγενέστερη συµπεριφορά του χρήστη. Η θεωρία του µοντέλου υποστηρίζει ότι τέσσερις βασικές δοµές (προσδοκώµενη απόδοση, προσδοκώµενη προσπάθεια, κοινωνική επιρροή και συνθήκες διευκόλυνσης) αποτελούν παράγοντες της πρόθεσης χρήσης και συµπεριφοράς. Το φύλο, η ηλικία, η εµπειρία και η προθυµία της χρήσης επιδρούν για να µετριάσουν τον αντίκτυπο των τεσσάρων δοµών στην πρόθεση χρήσης και συµπεριφοράς. Το µοντέλο UTUAT αποτελεί τον συνδυασµό των µοντέλων(ταμ, TRA, TPB, TOE και Diffusion Of Innovations). Η κριτική του παραπάνω µοντέλου προέρχεται από τον Bagozzi(2007) ο οποίος θεωρεί το µοντέλο µια προσεγµένη και καλοπροαίρετη παρουσίαση, αλλά είναι ένα µοντέλο µε παρά πολλές µεταβλητές για τον προσδιορισµό της πρόθεσης και της συµπεριφοράς. Αυτό το µεγάλο πλήθος µεταβλητών σύµφωνα µε τον Bagozzi(2007) οδηγεί την κατανόηση της αποδοχής τεχνολογίας σε κατάσταση χάους. Παρακάτω βλέπουµε ένα συγκεντρωτικό πίνακα (βλ. πίνακας 1) για τις θεωρίες που έχουµε αναφέρει. Θεωρία-Πλαίσιο Σύντοµη περιγραφή Θεωρία της δικαιολογηµένης δράσης (TRA,1975) Θεωρία της σχεδιασµένης συµπεριφοράς (ΤΒΑ, 1991) Μοντέλο αποδοχής τεχνολογίας (ΤΑΜ,1986) ιάχυση καινοτοµίας, 2003 Η πρόθεση συµπεριφοράς εξαρτάται από τη στάση απέναντι στη συµπεριφορά και από υποκειµενικές νόρµες Η συµπεριφορά εξαρτάται εκτός από τα παραπάνω και από τον αντιλαµβανόµενο έλεγχο της συµπεριφοράς. Πώς φτάνουν οι χρήστες στο σηµείο να αποδεχθούν και να χρησιµοποιήσουν µια τεχνολογία. Πώς, γιατί και σε ποιο βαθµό διαχέονται οι νέες ιδέες και η τεχνολογία. 44

45 Πλαίσιο (ΤΟΕ,1990) τεχνολογίας-περιβάλλοντος Η τεχνολογία, το περιβάλλον και ο οργανισµός καθορίζουν το πώς θα καταφέρει µια επιχείρηση να εκµεταλλευτεί και να αποδεχθεί τη νέα τεχνολογία. Ενοποιηµένη θεωρία αποδοχής και χρήσης της τεχνολογίας (UTAUT,2003) Τα τεχνολογικά χαρακτηριστικά, τα ατοµικά χαρακτηριστικά τα χαρακτηριστικά των οµάδων και τα χαρακτηριστικά του έργου καθορίζουν τη χρήση. Πίνακας 3.Συγκεντρωτικός πίνακας µοντέλων Μέχρι στιγµής στην ενότητα αναφέραµε τα κυριότερα µοντέλα αποδοχής και υιοθέτησης τεχνολογίας, περιγράφοντας τα βασικά τους χαρακτηριστικά. Με βάση τα παραπάνω µοντέλα, πριν την υιοθέτηση µιας νέας τεχνολογίας πρέπει να ληφθούν υπόψη κάποιοι σηµαντικοί παράγοντες όπως: 1. Σχετικά πλεονεκτήµατα. Είναι η καινούρια τεχνολογία καλύτερη από αυτή που αντικαθιστά; Τι πλεονεκτήµατα µπορεί να µας προσφέρει; Τι κινδύνους περιέχει η υιοθέτησή της; 2. υνατότητα παρατήρησης. Τα αποτελέσµατα της εφαρµογής της νέας τεχνολογίας στον οργανισµό-εταιρεία µπορούν να µετρηθούν και να είναι παρατηρήσιµα. 3. Συµβατότητα. Είναι η νέα τεχνολογία συµβατή µε την υπάρχουσα υποδοµή της εταιρείας ή τις πολιτικές της; Ποιό θα είναι το κόστος µετάβασης τόσο σε οικονοµικό αλλά και οργανωτικό επίπεδο; 4. υνατότητα δοκιµής. Μπορούν να γίνουν πιλοτικές δοκιµές πριν εφαρµοστεί η νέα τεχνολογία; Επίσης οι µελλοντικοί χρήστες της µπορούν να τη δοκιµάσουν χωρίς ιδιαίτερο κόστος; 5. Οργανωτικές ικανότητες. Το επίπεδο γνώσης που υπάρχει στην εταιρεία επιτρέπει την υιοθέτηση νέων τεχνολογιών; Το οργανωτικό πλαίσιο το 45

46 οποίο πρέπει να αναπτυχθεί σχετικά µε τη δηµιουργία κλίµατος καινοτοµίας και αποδοχής τεχνολογιών; 6. ικτυακές εξωτερικότητες. Κατά πόσο η χρήση µιας τεχνολογίας µπορεί να δηµιουργήσει µια θετική επίδραση µε άλλους φορείς συνδεδεµένους µε την εταιρεία; 7. Ψυχολογία του προσωπικού. Υπάρχει ικανή παρακίνηση για ώθηση προς το προσωπικό της εταιρείας για υιοθέτηση τεχνολογιών και καινοτοµιών; Θα πρέπει να υπάρξει κάποια οργανωσιακή αλλαγή, που θα συνοδεύει την υιοθέτηση µιας νέας τεχνολογίας; 8. Πολυπλοκότητα. Πόσο εύκολο είναι να υιοθετηθεί από τους νέους χρήστες; 9. Ποιο θα είναι το κόστος απόκτησης των νέων τεχνολογιών; 10. Μπορούµε να υπολογίσουµε τις ωφέλειες που θα έχουµε από την απόκτηση και υιοθέτηση των νέων τεχνολογιών; Η υιοθέτηση νέων τεχνολογιών, είναι πολλές φορές µια διαδικασία η οποία σχετίζεται µε την οργανωσιακή αλλαγή που πρέπει να πραγµατοποιηθεί µέσα στην εταιρεία ή στον οργανισµό που πρόκειται να γίνει η υιοθέτηση. Αυτή η οργανωσιακή αλλαγή έχει άµεση επίπτωση στους ανθρώπους της εταιρείας, αφού αυτοί είναι οι κύριοι χρήστες. Η υιοθέτηση µιας νέας τεχνολογίας µπορεί να είναι µια αρκετά δύσκολη διαδικασία, ειδικά για τους πρώιµους χρήστες. Τα µοντέλα που αναφέραµε λαµβάνουν όλα υπόψη τους χρήστες στην διαδικασία υιοθέτησης µιας τεχνολογίας. Η αντίσταση των ανθρώπων είναι ένας σηµαντικός παράγοντας, που µπορεί αν δεν αντιµετωπιστεί σωστά να αποτελέσει τροχοπέδη στην υιοθέτηση µιας τεχνολογίας. Είναι χρήσιµο να περιγραφούν οι κυριότερες πηγές αντίστασης από τους χρήστες κατά την διάρκεια µιας αλλαγής, όπως είναι η υιοθέτηση µιας νέας τεχνολογίας. Οι κυριότερες πηγές αντίστασης µπορεί να είναι: Φόβος : Η κάθε αλλαγή οδηγεί σε µια νέα κατάσταση η οποία λίγο ή πολύ συνδέεται µε αβεβαιότητα ως προς τα χαρακτηριστικά και τις συνέπειές της στα άτοµα. Αυτή η αβεβαιότητα είναι φυσικό να προκαλεί σε αρκετούς ανθρώπους το συναίσθηµα του φόβου το οποίο τους κάνει να αντιδρούν αρνητικά στην αλλαγή. 46

47 Αίσθηµα απώλειας: Εκτός από την αβεβαιότητα, σε αρκετές περιπτώσεις αλλαγών τα άτοµα αισθάνονται ότι η αλλαγή µπορεί να οδηγήσει σε απώλεια πολύτιµων για αυτούς ικανοποιήσεων (δύναµη, αξία, χρησιµότητα, περιεχόµενο εργασίας, κύρος) που απολαµβάνουν στην κατεστηµένη κατάσταση. Συνήθεια: Όπως γνωρίζουµε η συνήθεια οδηγεί σε αδράνεια και συνεπώς σε αντίσταση στις αλλαγές αφού συνδέεται µε στερεότυπα και ένα αίσθηµα άνεσης. Μη κατανόηση της χρησιµότητας της αλλαγής: Συχνά στις οργανώσεις µεγάλου µεγέθους αρκετοί εργαζόµενοι δεν κατανοούν την άµεση ή έµµεση χρησιµότητα των αλλαγών για τους ίδιους και ευρύτερα, λόγω έλλειψης αποτελεσµατικής επικοινωνίας από τους υπευθύνους των αλλαγών. Συνεπώς δεν έχουν κανένα λόγο να τις δεχθούν και να τις υποστηρίξουν. ιαφορετικές αντιλήψεις: Οι οργανωτικές αλλαγές συνήθως είναι αποτέλεσµα αξιών, πιστεύω, υποκειµενικών αντιλήψεων, παραδοχών, κρίσεων, στόχων και επιλογών. Είναι φυσικό να υπάρχουν αρκετά διαφορετικές αντιλήψεις ως προς αυτές. Αυτό ασφαλώς οδηγεί σε άρνηση, παθητική ή ενεργή, όσων διαφωνούν µε το περιεχόµενο ή και µε τον τρόπο εισαγωγής των αλλαγών. Αντιδράσεις στο φορέα της αλλαγής: Αρκετές φορές αίτια αρνητικών στάσεων ως προς τις αλλαγές δεν είναι το περιεχόµενο και οι συνέπειές τους αλλά τα άτοµα ή οι οµάδες που εισηγούνται και επιχειρούν τις αλλαγές. Στην ενότητα αυτή εξετάσαµε το µοντέλο αποδοχής τεχνολογίας ΤΑΜ(Davis 1986) και την επέκταση του µοντέλου αυτού UTAUT (Venkatesh 2003). Περιγράψαµε τις θεωρίες της προσχεδιασµένης συµπεριφοράς και της δικαιολογηµένης δράσης, οι οποίες προσπαθούν να εξηγήσουν την στάση των ατόµων απέναντι σε συµπεριφορές και από τις οποίες το µοντέλο ΤΑΜ αντλεί τις βασικές του έννοιες. Επίσης παρουσιάσαµε την θεωρία διάχυσης καινοτοµιών του Rogers(2003), που προσπαθεί να εξηγήσει πως και σε ποιο βαθµό διαχέονται οι καινοτοµίες, καθώς και την θεωρία ΤΟΕ η οποία προσπαθεί να εξηγήσει ποια χαρακτηριστικά καθορίζουν τη χρήση της νέας τεχνολογίας. Στην επόµενη ενότητα θα αναλύσουµε περισσότερο, όλα εκείνα τα στοιχεία που πιστεύουµε ότι αποτελούν ένα πλαίσιο αποδοχής και υιοθέτησης τεχνολογίας. 47

48 4. Πλαίσιο υιοθέτησης και αποδοχής τεχνολογίας Η χρήση των νέων τεχνολογιών και ειδικότερα των τεχνολογιών πληροφορικής είναι σηµαντική για την επιτυχή λειτουργία της πλειοψηφίας των σηµερινών επιχειρήσεων. Η χρήση της τεχνολογίας είναι από τους πιο σηµαντικούς παράγοντες στην βελτίωση και αύξηση της παραγωγικότητας και της απόδοσης των επιχειρήσεων και των οργανισµών γενικότερα. Αλλά η εισαγωγή και υιοθέτηση µιας νέας τεχνολογίας συχνά συναντά πολλές προκλήσεις και εµπόδια. Μια σειρά από παράγοντες παίζουν σηµαντικό ρόλο στην υιοθέτηση και διάχυση τεχνολογιών. Μελετώντας τα µοντέλα που έχουν αναπτυχθεί για την αποδοχή και υιοθέτηση τεχνολογιών έχουµε προσδιορίσει τους πιο σηµαντικούς παράγοντες που µπορούν να επηρεάζουν και να καθορίζουν την απόφαση ενός οργανισµού να υιοθετήσει µια τεχνολογία ή µια καινοτοµία. Όλοι αυτοί οι παράγοντες περιλαµβάνουν την κουλτούρα, τα κοινωνικά, οργανωτικά, οικονοµικά και τεχνολογικά χαρακτηριστικά. Η υιοθέτηση της νέας τεχνολογίας στους οργανισµούς συναντά και άλλα εµπόδια όπως είναι: 1) Η έλλειψη οργάνωσης και συντονισµού των συγκρούσεων κατά τη διαδικασία υιοθέτησης της νέας τεχνολογίας 2) Έλλειψη στην υποστήριξη της διαχείρισης εφαρµογής και υιοθέτησης της νέας τεχνολογίας 3) Έλλειψη κατανόησης των λειτουργιών της τεχνολογίας 4) Η διαθεσιµότητα του εκπαιδευµένου προσωπικού. 5) Η έλλειψη δεξιοτήτων και 6) η έλλειψη εµπειρίας. Στα µοντέλα που έχουµε περιγράψει, έχουµε αναφερθεί στην σηµασία που παίζει το άτοµο για τη υιοθέτηση και αποδοχή της τεχνολογίας. Η αντιλαµβανόµενη ευκολία χρήσης και η αντιλαµβανόµενη λειτουργικότητα, επηρεάζει την στάση χρηστών απέναντι στην προς υιοθέτηση τεχνολογία. Επίσης το περιβάλλον της εταιρείας, το οποίο περιλαµβάνει την ηγεσία, την εταιρική κουλτούρα και το οικονοµικό περιβάλλον δηµιουργεί ένα σηµαντικό πλαίσιο που επηρεάζει την υιοθέτηση και αποδοχή νέων τεχνολογιών. Στη συνέχεια είναι απαραίτητο να αναλύσουµε το πλαίσιο µέσα στο οποίο υπάρχουν οι παράγοντες που επηρεάζουν την αποδοχή και υιοθέτηση της τεχνολογίας. 48

49 4.1 Η κουλτούρα Η κουλτούρα είναι ένας όρος που αρχικά αναπτύχθηκε από την ανθρωπολογία και έχει γίνει ένα σηµαντικό πεδίο έρευνας σε θέµατα οργάνωσης και διοίκησης. Η κουλτούρα αποτελείται από πρότυπα, άµεσα και έµµεσα σχετικά µε τη συµπεριφορά που αποκτάται και µεταδίδεται µέσα από τα ξεχωριστά επιτεύγµατα των ανθρώπινων οµάδων, συµπεριλαµβανοµένων την ενσάρκωση των τεχνουργηµάτων τους. Τα στοιχεία εκείνα που δηµιουργούν την κουλτούρα είναι: η οικογένεια, η γλώσσα και η επικοινωνία, η θρησκεία, η κυβέρνηση και η πολιτική, η εκπαίδευση, η τεχνολογία, η κοινωνία των πολιτών, οι οικονοµικές δοµές και οι καθηµερινές δραστηριότητες. O Schein (1990) συνδέει την έννοια της κουλτούρας µε τη διπλή πίεση που ασκείται στους ανθρώπους να αντιµετωπίσουν την προσαρµογή στο εξωτερικό περιβάλλον και την εσωτερική ολοκλήρωση. Πιο συγκεκριµένα θεωρεί ότι κουλτούρα είναι ένα πρότυπο από βασικές παραδοχές, που εφευρέθηκαν, ανακαλύφθηκαν, ή θα αναπτυχθούν από µια συγκεκριµένη οµάδα, και η οµάδα µαθαίνει να αντιµετωπίσει τα προβλήµατα της εξωτερικής προσαρµογής και της εσωτερικής ολοκλήρωσης. Τα πρότυπα, θα πρέπει να διδάσκονται σε νέα µέλη µε το σωστό τρόπο για να αντιλαµβάνονται, να σκέφτονται και να αισθάνονται µε βάση αυτά τα πρότυπα. Ο Trompennars πρότεινε ένα πλαίσιο για την καλύτερη κατανόηση της κουλτούρας. Το µοντέλο του υποδεικνύει ότι «τα προϊόντα της κουλτούρας (παρατηρήσιµα τεχνουργήµατα), τα οποία θεωρούνται σύµβολα για τα πρότυπα και την αξία των ανθρώπων που ζουν σε αυτό το µέρος που µε τη σειρά τους βασίζονται σε θεµελιώδεις βασικές παραδοχές σχετικά µε την ανθρώπινη ύπαρξη και ζωή». Επεκτείνοντας την κουλτούρα στους οργανισµούς και στις εταιρείες, η εταιρική κουλτούρα είναι κοινώς ενστερνιζόµενες αξίες, πιστεύω, σηµασίες-έννοιες, παραδοχές, αρχές και άτυποι κανόνες που προσδιορίζουν το πώς σκέφτονται και το πώς συµπεριφέρονται οι άνθρωποι ως προς τους πελάτες, τους µετόχους, τους ανταγωνιστές, τα προϊόντα, την ποιότητα, τις καινοτοµίες, την οργάνωση, το µάνατζµεντ, τις ανθρώπινες σχέσεις και τη συνεργασία, τους συναδέλφους, τους προϊσταµένους και οτιδήποτε άλλο έχει σχέση µε την επιχείρηση, το περιβάλλον και τις σχέσεις της µε αυτό. 49

50 Οι Robbins και Coulter (2007) επισηµαίνουν επίσης ότι άτοµα αντιλαµβάνονται την κουλτούρα ενός οργανισµού µε βάση τι βλέπουν ή ακούν µέσα στον οργανισµό. Τα άτοµα αυτά µπορεί να έχουν διαφορετικές εµπειρίες και διαφορετικό υπόβαθρο, σε διαφορετικά επίπεδα του οργανισµού, αλλά τείνουν να περιγράφουν την οργανωσιακή κουλτούρα µε παρόµοιους όρους. Η κουλτούρα ενός οργανισµού συνήθως αντανακλά το όραµα και το στόχο των ιδρυτών ενός οργανισµού. Οι οργανισµοί µε ισχυρή κουλτούρα ασκούν µεγαλύτερη επίδραση στους εργαζοµένους. Εποµένως, η εισαγωγή κάθε νέας τεχνολογίας σε έναν οργανισµό µπορεί να χρειάζεται διαφορετικές στρατηγικές για την υιοθέτηση και αποδοχή. Οι κοινές αξίες, κανόνες και οργανωτικές πρακτικές δηµιουργούν την κουλτούρα του κάθε οργανισµού και καθορίζουν σε µεγάλο βαθµό, τον τρόπο που οι εργαζόµενοι αντιδρούν και δέχονται τις αλλαγές. Η κουλτούρα αποτελεί µια ανεξάρτητη µεταβλητή που έχει επιπτώσεις που αντικατοπτρίζονται στις επιχειρήσεις και στους οργανισµούς. Η κουλτούρα δίνει στους ανθρώπους την αίσθηση της τάξης που έχουν σε κάθε εργασία που κάνουν κατά τη διάρκεια της ηµέρας. Οπότε το περιβάλλον της εταιρείας και η κουλτούρα µπορούν να επηρεάσουν σηµαντικά το βαθµό υιοθέτησης και αποδοχής µιας τεχνολογίας. Η κουλτούρα είναι µια έννοια η οποία έχει δανειστεί από την επιστήµη της ανθρωπολογίας και έχει αποτελέσει µια πολύ σηµαντική έννοια στην οργάνωση επιχειρήσεων και στην τεχνολογία. Μπορεί να επηρεάσει µια επιχείρηση είτε αρνητικά είτε θετικά, απορρίπτοντας ή υιοθετώντας µια τεχνολογία. Η κουλτούρα είναι πολύ σηµαντικός παράγοντας που µπορεί να επηρεάσει σηµαντικά τη µεταφορά και την υιοθέτηση µιας τεχνολογίας. Είναι σηµαντικό να περάσει στην εταιρική κουλτούρα, το στοιχείο της νεωτερικότητας και της καινοτοµίας. Γιατί οι τεχνολογίες έχουν σχέση µε την καινοτοµία και την νεωτερικότητα. Σε ένα καινοτόµο εργασιακό περιβάλλον µε έντονο το στοιχείο της χρήσης και αποδοχής νέων τεχνολογιών, οι εργαζόµενοι είναι πιο πιθανό να δηµιουργήσουν θετική στάση απέναντι στην αποδοχή και υιοθέτηση νέων τεχνολογιών. 50

51 4.2 Ανθρώπινος παράγοντας Τα άτοµα διαδραµατίζουν ένα πολύ αποτελεσµατικό και σηµαντικό ρόλο στη διαδικασία υιοθέτησης της τεχνολογίας. Η υιοθέτηση µιας τεχνολογίας δεν είναι επιτυχής εάν οι χρήστες της δεν την αποδεχτούν. Η έλλειψη αποδοχής από τους χρήστες για µια νέα τεχνολογία αποτελεί ένα σηµαντικό εµπόδιο για την αποδοχή και υιοθέτησή της. Η συµµετοχή των χρηστών στις καθηµερινές δραστηριότητες ενός οργανισµού είναι πολύ σηµαντική, πέρα από την εκτέλεση των βασικών τους καθηκόντων. Μια τέτοια συµµετοχή µπορεί να είναι άµεση ή έµµεση, επίσηµη ή ανεπίσηµη, να εκτελείται µόνο από το άτοµο ή απο µια οµάδα. Η συµµετοχή των χρηστών στη σχεδίαση και εφαρµογή των νέων τεχνολογιών αυξάνει την πιθανότητα επιτυχούς υιοθέτησης ή αποδοχής της τεχνολογίας. Η ποιότητα του τεχνολογικού συστήµατος, οι οργανωτικές επιπτώσεις, και η αυξηµένη ικανοποίηση των χρηστών, µπορούν να οδηγήσουν σε µεγαλύτερη πιθανότητα αποδοχής της τεχνολογίας. Η εισαγωγή µιας νέας τεχνολογίας αντιµετωπιζεται συχνά από τους εργαζόµενους µε σκεπτικισµό. Η πεποίθηση ότι η νέα τεχνολογία θα υπονοµεύσει την παρουσία τους στον οργανισµό, καθώς και το έργο τους, είναι πιθανό να επηρεάσει αρνητικά την στάση τους απέναντι σε οτιδήποτε καινούριο. Η συµµετοχή των χρηστών εργαζοµένων, στην υλοποίηση ενός νέου τεχνολογικού έργου είναι θετική για την στάση που πρόκειται να δηµιουργήσουν οι χρήστες. Οι εργαζόµενοι νιώθουν ότι είναι µέρος της εφαρµογής και υλοποίησης οπότε αναπτύσσεται µια εµπιστοσύνη µεταξύ των εργαζοµένων και των προσπαθειών για την χρήση των νέων τεχνολογιών. Η συµµετοχή των χρηστών διευκολύνει και αυξάνει την εταιρική µάθηση, ενώνοντας όλη τη διασπαρµένη γνώση που µπορεί να υπάρξει µέσα στο χώρο του οργανισµού, από τις πολλαπλές µονάδες µέσα στον οργανισµό σε ένα σηµείο όπου όλοι οι εργαζόµενοι µπορούν να έχουν πρόσβαση. Αυτή η συµµετοχικότητα ενισχύει την ευκαιρία για κοινή µάθηση και την µεταξύ των µονάδων συνεργασία. Ενισχύει την δηµιουργία νέας γνώσης και ταυτόχρονα συνεισφέρει στις οργανωτικές ικανότητες για καινοτοµία και υιοθέτηση νέων τεχνολογιών. 51

52 Ο στόχος κάθε νέου τεχνολογικού συστήµατος για κάθε οργανισµό είναι η βελτίωση της απόδοσης στο χώρο εργασίας και η αύξηση της παραγωγικότητας των εργαζόµενων. Αυτό µπορεί να επιτευχθεί όταν το νέο σύστηµα γίνει αποδεκτό και χρησιµοποιηθεί από τους εργαζόµενους. Είναι πολύ πιθανό οι εργαζόµενοι να αισθανθούν ότι απειλούνται από τη νέα τεχνολογία και αυτό να δηµιουργήσει µια αντίσταση στην αποδοχή και υιοθέτηση της αλλαγής που έρχεται. Η υιοθέτηση µιας νέας τεχνολογίας δεν είναι η µεγαλύτερη πρόκληση που αντιµετωπίζει η ηγεσία µιας επιχείρησης. Αυτό που είναι το πιο σηµαντικό και αποτελεί τη µεγαλύτερη πρόκληση είναι η ενδυνάµωση του προσωπικού και η δηµιουργία κλίµατος καινοτοµίας και αποδοχής νέων ιδεών και τεχνολογιών. Τα άτοµα που δουλεύουν σε µια επιχείρηση, εάν είναι εκπαιδευµένα να συνεργάζονται και να είναι δεκτικά απέναντι σε νέες τεχνολογίες και καινοτοµίες µπορούν να φέρουν την επιτυχία σε προσπάθειες υλοποίησης νέων τεχνολογιών, αλλιώς δηµιουργούν ένα τροχοπέδη στην εφαρµογή νέων τεχνολογιών και καινοτοµιών. Είναι σηµαντικό τα µέλη της ηγεσίας ενός οργανισµού να αναπτύξουν ικανότητες τέτοιες που να ενδυναµώνουν τους εργαζόµενους να υιοθετούν και αποδέχονται νέες τεχνολογίες (Ryan 2010). Η ηγεσία θα πρέπει να έχει ένα πλάνο εκπαίδευσης, το οποίο να περιλαµβάνει, την εκπαίδευση των εργαζόµενων, για απόκτηση ικανοτήτων που να αυξάνουν την δεκτικότητα σε καινοτοµίες και τεχνολογίες. Υπάρχει επίσης η πεποίθηση σε πολλά στελέχη ότι νέες τεχνολογίες ή µια καινοτοµία, αποτελεί ένα επιπλέον κόστος για την επιχείρηση και δεν αποτελεί µια στρατηγική επένδυση. Έχουν επίσης το φόβο ότι επένδυση σε µια τεχνολογία µπορεί να είναι µια ατέλειωτη διαδικασία, η οποία οδηγεί σε επιπλέον κόστη, έτσι αντιστέκονται στην αποδοχή και υιοθέτηση νέων τεχνολογιών. Αυτές οι απόψεις πρέπει να αντιµετωπιστούν από την ηγεσία και να δηµιουργηθεί ένα κλίµα ενδυνάµωσης των στελεχών σε θέµατα καινοτοµιών και τεχνολογιών. 52

53 Τα άτοµα αποτελούν ένα σηµαντικό κοµµάτι του οργανισµού και από τους πιο σπάνιους πόρους, που είναι πολύ σηµαντικό για την επιτυχία του οργανισµού. Όλοι οι εργαζόµενοι που δουλεύουν στα διάφορα µέρη του οργανισµού παίζουν σηµαντικό ρόλο στην αποδοχή ή απόρριψη µιας νέας τεχνολογίας. Έστω και αν µια επιχείρηση αποφασίσει να υιοθετήσει µια νέα τεχνολογία, γιατί είναι σίγουρη ότι θα τη βοηθήσει στην αύξηση της αποδοτικότητάς της, το αποτέλεσµα δεν είναι πάντα σίγουρο εάν τα µέλη του οργανισµού και ειδικότερα οι εργαζόµενοι δεν αποδεχτούν και υιοθετήσουν αυτήν την τεχνολογία. Οπότε η αποδοχή, υιοθέτηση και χρήση της τεχνολογίας από τους εργαζόµενους αποτελεί έναν κρίσιµο παράγοντα στην επιτυχή και αποτελεσµατική αποδοχή. Ένα σταθερό περιβάλλον για µάθηση και διαµοίραση γνώσης είναι ουσιώδες για την καλλιέργεια κλίµατος καινοτοµίας. Η εµπλοκή όλων των εργαζοµένων στη διαδικασία υιοθέτησης µιας νέας τεχνολογίας, επίσης προωθεί το κλίµα αποδοχής και υιοθέτησης καινοτοµιών και τεχνολογιών. 4.3 Κοινωνικό περιβάλλον Η κοινωνική αλλαγή λειτουργεί µε δύο τρόπους: γίνεται η αιτία για τεχνολογική αλλαγή και επίσης παίζει ένα σηµαντικό ρόλο, στη δηµιουργία εµποδίων σε οποιαδήποτε απόφαση υιοθέτησης τεχνολογίας. Καθώς βρισκόµαστε σε µια εποχή µεγάλων τεχνολογικών αλλαγών, οι επιχειρήσεις αντιµετωπίζουν την πρόκληση νέων προϊόντων και υπηρεσιών. Οι κοινωνικοί παράγοντες παίζουν σηµαντικό ρόλο στην υιοθέτηση τεχνολογιών και καινοτοµιών. Σύµφωνα µε τους Godwin και Guimaraes (1994) υπάρχουν τρείς παράγοντες που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη σχετικά µε την κοινωνική εµπλοκή σε όποια τεχνολογική πρόοδο: α)η κοινωνία πρέπει να νιώθει έντονη επιθυµία για κάτι β)το κοινωνικό κεφάλαιο, το υλικό και το εξειδικευµένο προσωπικό πρέπει είναι εξαιρετικά για την υιοθέτηση του καινούριου και γ)πρέπει να δηµιουργηθεί ένα κοινωνικό ήθος, σε ένα περιβάλλον όπου οι κυρίαρχες οµάδες, είναι προετοιµασµένες να δουν µε σοβαρότητα και θετική στάση τις καινοτοµίες και είναι ανοιχτοί σε νέες ιδέες 53

54 Είναι σηµαντικό στο σηµερινό εργασιακό περιβάλλον, όπου τα χαρακτηριστικά του χώρου εργασίας και των απαιτούµενων προσόντων και ικανοτήτων αλλάζουν συνεχώς το προσωπικό να είναι εκπαιδευµένο να δέχεται αλλαγές, να υιοθετεί νέες τεχνολογίες και να τις εφαρµόζει µε αποτελεσµατικότητα.. Μιλώντας για κοινωνικό περιβάλλον, µέσα στα πλαίσια µιας επιχείρησης εννοούµε τις σχέσεις µεταξύ των εργαζοµένων, αλλά και µεταξύ της ηγεσίας του οργανισµού και των εργαζοµένων. Η κοινωνική αποδοχή µιας τεχνολογίας µέσα στο πλαίσιο της εταιρείας ή του οργανισµού, είναι πολύ σηµαντική, για αυτό είναι σηµαντικό να δηµιουργηθεί ένα δεκτικό εταιρικό περιβάλλον, το οποίο να είναι ικανό να πείθει τους εργαζόµενους να αποδέχονται καινοτοµίες και τεχνολογίες, αλλά και να αναπτύσσουν κατάλληλη στάση απέναντι σε θέµατα υιοθέτησης και αποδοχής. 4.4 Οργανωτικό-δοµικό πλαίσιο Το οργανωτικό-δοµικό πλαίσιο σε έναν οργανισµό εκφράζεται από το βαθµό περιπλοκότητας, επισηµοποίησης και κεντρικοποίησης. Ένας οργανισµός διαιρείται σε διαφορετικά µέρη, τµήµατα, οµάδες, µε στόχο την οµαλή λειτουργία και αυξηµένη αποτελεσµατικότητα και κάθε µέλος του οργανισµού έχει µια συγκεκριµένη αρµοδιότητα και ευθύνη για την θέση του. Οπότε οι σχέσεις µεταξύ των ατόµων, οµάδων ή τµηµάτων δηµιουργούνται µε µια τυπική γραµµή εξουσίας και αρµοδιότητας και οι εταιρικές πηγές αναπτύσσονται για την συµπεριφορά των επιχειρήσεων. Οι επιχειρήσεις και οι οργανισµοί που έχουν µια µηχανιστική λογική, δηλαδή λειτουργούν µε βάση συγκεκριµένα πρότυπα και µοντέλα τα οποία είναι δύσκολο να αλλάξουν είναι γραφειοκρατικοί οργανισµοί και διστακτικοί να υιοθετήσουν µια νέα τεχνολογία. Αντιθέτως οι δυναµικοί οργανισµοί έχουν µεγαλύτερα περιθώρια υιοθέτησης τεχνολογιών και καινοτοµιών, καθώς µεγαλύτερα περιθώρια προσαρµογής στο περιβάλλον. Έτσι η συµπεριφορά των επιχειρήσεων και οργανισµών απέναντι στην υιοθέτηση τεχνολογιών διαφέρει µε βάση την δοµή τους. Μια πιο δυναµική δοµή είναι πιο κατάλληλη για νέες τεχνολογίες καθώς είναι πιο ευέλικτη και µεγιστοποιεί την προσαρµοστικότητα. 54

55 Η δοµή των επιχειρήσεων είναι αποτελεί έναν παράγοντα που συνεισφέρει σηµαντικά στην υιοθέτηση τεχνολογίας, Η αποτελεσµατικότητα ενός οργανισµού συνδέεται άµεσα µε το ταίριασµα που υπάρχει µεταξύ τεχνολογίας και δοµής του οργανισµού. Οπότε η δοµή ενός οργανισµού αποτελεί έναν σηµαντικό παράγοντα στην υιοθέτηση και αποδοχή τεχνολογιών. Μια συνεργασία µεταξύ των διαφόρων τµηµάτων στην δοµή του οργανισµού είναι απαραίτητη για την αποτελεσµατική αποδοχή και υιοθέτηση τεχνολογιών και καινοτοµιών. Η αλληλεπίδραση και συνεργασία όλων των ανθρώπων του οργανισµού και όλων των τµηµάτων δηµιουργεί ένα ευνοϊκό κλίµα για την επιτυχή εισαγωγή και αποδοχή µιας τεχνολογίας. Όταν υπάρχει συνεργασία και αλληλοβοήθεια, αντιµετωπίζονται πιο εύκολα τα προβλήµατα που µπορούν να προκύψουν από την εφαρµογή µιας νέας τεχνολογίας. Οπότε ένα οργανωτικό-δοµικό πλαίσιο που προωθεί τη συνεργασία και την καινοτοµία, αποτελεί ένα σηµαντικό στοιχείο για ένα µοντέλο αποδοχής και υιοθέτησης τεχνολογίας. 4.5 Οικονοµικό πλαίσιο Τα οικονοµικά παίζουν ένα πολύ σηµαντικό ρόλο στην αποδοχή και υιοθέτηση τεχνολογιών, όπως βέβαια και σε άλλους τοµείς. Υπάρχουν δυο πλευρές κατά την υιοθέτηση τεχνολογιών που πρέπει να ληφθούν υπόψη. 1)Κεφάλαια για αρχική επένδυση 2)Απόδοση της επένδυσης(return O n Investment). Όσο πιο πολλά χρήµατα είναι διαθέσιµα για επένδυση τόσο πιο εύκολη είναι η απόκτηση µιας νέας τεχνολογίας. Επίσης η αµφιβολία που υπάρχει σχετικά µε την απόδοση της επένδυσης αποτελεί συχνά ένα εµπόδιο στην υιοθέτηση και αποδοχή µιας τεχνολογίας. Θα πρέπει να υπάρχει µια έρευνα σχετικά µε τις δυνατότητες, τις προοπτικές και την ανταπόδοση που θα έχει η νέα τεχνολογία στην επιχείρηση. Μπορούµε να πούµε ότι δεν υπάρχει µια ενιαία διαδικασία για την καλύτερη διαχείριση, αποδοχή και υιοθέτηση τεχνολογίας καθώς εξαρτάται από εξωτερικές κοινωνικούς, οικονοµικούς, πολιτισµικούς και εταιρικούς παράγοντες οι οποίοι ποικίλλουν από χώρα σε χώρα, οργανισµό και από περιοχή σε περιοχή. 55

56 Οι παράγοντες που ενδέχεται να παρεµποδίζουν ή να διευκολύνουν την υιοθέτηση της νέας τεχνολογίας απαιτείται να εξεταστούν και να αξιολογηθούν πριν από την εφαρµογή κάθε νέας τεχνολογίας. Η ευθυγράµµιση αυτών των παραγόντων µε τις στρατηγικές αποφάσεις υιοθέτησης της τεχνολογίας είναι επίσης µια περίπλοκη διαδικασία που απαιτεί επίσης πλήρη κατανόηση όλων των πτυχών. Το οικονοµικό πλαίσιο, έχει σχέση µε την ηγεσία του οργανισµού και την δυνατότητα που έχει να διαθέσει οικονοµικούς πόρους για θέµατα καινοτοµίας και τεχνολογίας. 4.6 Ο ρόλος της ηγεσίας Λαµβάνοντας υπόψη το σηµερινό οικονοµικό περιβάλλον, την ένταση του ανταγωνισµού, και την απρόβλεπτη τεχνολογική αλλαγή που χαρακτηρίζει την εποχή µας, όλο και περισσότερα στελέχη αρχίζουν να συνειδητοποιούν ότι θα πρέπει να ενθαρρύνουν τους υπαλλήλους τους να είναι δηµιουργικοί και να εµπιστεύονται καινοτοµικές λύσεις. (Zhang και Bartol 2010) Η δηµιουργικότητα των εργαζοµένων µπορεί να συµβάλει ουσιαστικά στην οργανωσιακή της καινοτοµία, την αποτελεσµατικότητα, και την επιβίωση µιας εταιρείας. Η δηµιουργικότητα αφορά στην παραγωγή καινοτόµων και χρήσιµων ιδεών από ένα άτοµο ή από µια οµάδα ατόµων που εργάζονται µαζί. Για να υπάρξει και να καλλιεργηθεί κλίµα δηµιουργικότητας σε έναν οργανισµό θα πρέπει τα διευθυντικά στελέχη να την υποστηρίζουν και να την προωθούν. Γιατί η ηγεσία είναι αυτή που διαµορφώνουν και δηµιουργούν την εταιρική κουλτούρα. Τα διευθυντικά στελέχη θα πρέπει να έχουν πολύ καλή γνώση της εργασίας που επιτελούν οι εργαζόµενοι, έτσι ώστε να δηµιουργήσουν όσο γίνεται πιο αποτελεσµατικά ένα κατάλληλο πλαίσιο στο οποίο να επιδιώκεται και να επιβραβεύεται η δηµιουργικότητα. Ένα µοντέλο διοίκησης στο οποίο η ηγεσία έχει και το ρόλο της ενδυνάµωσης της δηµιουργικότητας είναι ένα επιθυµητό χαρακτηριστικό. Παρακάτω (βλ. εικόνα 10) βλέπουµε ένα µοντέλο το οποίο δείχνει τον ρόλο της ενδυνάµωσης που παρέχει η ηγεσία για την ανάπτυξη της δηµιουργικότητας, καθώς και της ψυχολογικής υποστήριξης. Οι τρείς βασικές διαδικασίες τις οποίες πρέπει να αναπτύξουµε για την επίτευξη του επιθυµητού αποτελέσµατος είναι: ψυχολογική υποστήριξη, εµπλοκή σε δηµιουργικές διαδικασίες, εσωτερική κινητοποίηση.( Zhang and Bartol, 2010) 56

57 Εικόνα 11. Παράγοντες ενδυνάµωσης ηγεσίας( Zhang και Bartol 2010) Ο πρώτος µηχανισµός, ψυχολογική ενδυνάµωσης, ορίζεται ως µια ψυχολογική κατάσταση που εκδηλώνεται σε τέσσερα πεδία: έννοια, αρµοδιότητα, αυτοδιάθεση, και οι επιπτώσεις. Αυτό που πρέπει να διερευνηθεί είναι ο βαθµός στον οποίο η ηγεσία λειτουργεί µέσω ψυχολογικής ενδυνάµωσης για να επηρεάσει την δηµιουργικότητα του εργαζόµενου. Θεωρητικά επιχειρήµατα έχουν προτείνει ότι η ψυχολογική ενδυνάµωση, έχει µια σηµαντική συµβολή στη δηµιουργικότητα των εργαζοµένων αφού επηρεάζει τα εσωτερικά κίνητρα του υπαλλήλου (Zhang and Bartol, 2010). Αυτή η σύνδεση είναι σηµαντική. ιότι εννοιολογικά, τα εσωτερικά κίνητρα θεωρούνται ότι είναι ένας δείκτης της δηµιουργικότητας. Εσωτερικό κίνητρο είναι ο βαθµός στον οποίο ένα άτοµο ενδιαφέρεται σε µια εργασία ή σε ένα έργο για το καλό του. Επίσης τα εσωτερικά κίνητρα είναι ένας σηµαντικός παράγοντας που διαµεσολαβεί στην ενδυνάµωση της ηγεσίας για την δηµιουργία κλίµατος δηµιουργικότητας. Ενδυναµώνοντας την ηγεσία και την δηµιουργικότητα Η ενδυνάµωση της ηγεσίας περιλαµβάνει την προβολή της σηµασίας του έργου, παρέχοντας συµµετοχή στη λήψη αποφάσεων, παρέχοντας εµπιστοσύνη ότι οι επιδόσεις θα είναι υψηλές καθώς και εξάλειψη γραφειοκρατικών εµποδίων. 57

58 Η συµµετοχή στη λήψη αποφάσεων και οι συνθήκες αυτονοµίας είναι πολύ σηµαντικές στην δηµιουργία κλίµατος αυτονοµίας. Σηµαντική είναι και η ανάπτυξη συµπεριφοράς που να µεταβιβάζει κάποιες εξουσίες στον εργαζόµενο, ώστε να µπορεί ο εργαζόµενος να αποφασίζει και εκτελεί κάποιες δράσεις. Το περιβάλλον δηµιουργικότητας θα πρέπει να ενθαρρύνει τον κάθε εργαζόµενο στο πλαίσιο της εργασίας του να ανακαλύψει ποικίλες δηµιουργικές αλλά βιώσιµες λύσεις στο ίδιο πρόβληµα. Η ενδυνάµωση της ηγεσίας είναι ουσιαστικά η διαδικασία εφαρµογής όρων που επιτρέπουν την κατανοµή της εξουσίας στους υπαλλήλους µε βάση τη σηµασία της θέσης εργασίας του, παρέχοντας µεγαλύτερη αυτονοµία λήψης αποφάσεων, εκφράζοντας την εµπιστοσύνη του στις ικανότητες του εργαζοµένου, και την άρση των διαφόρων εµποδίων στην δηµιουργία του δηµιουργικού και καινοτόµου πλαισίου. Ενδυνάµωση ηγεσίας και ψυχολογική ενδυνάµωση Η ψυχολογική ενδυνάµωση είναι εννοιολογικά ισοδύναµη µε την διαδικασία αύξησης των συναισθηµάτων αυτό- αποτελεσµατικότητας των εργαζοµένων. Οι Thomas και Velthouse (1990) περιέγραψαν την ψυχολογική ενδυνάµωση ως µια διαδικασία ή ψυχολογική κατάσταση που εκδηλώνεται σε τέσσερις γνωστικές περιοχές: έννοια, η ικανότητα, την αυτοδιάθεση, και τον αντίκτυπο. Συγκεκριµένα, η έννοια αφορά µια αίσθηση του ότι η εργασία κάποιου είναι προσωπικά σηµαντική. Η ικανότητα αναφέρεται στην αυτο-αποτελεσµατικότητα, ή τις πεποιθήσεις κάποιου να εκτελεί επιτυχώς τα καθήκοντά του. Η αυτοδιάθεση δείχνει τις αντιλήψεις, σχετικά µε την ελευθερίας επιλογής για την εκτέλεση των καθηκόντων. Οι επιπτώσεις αντιπροσωπεύουν τον βαθµό στον οποίο οι απόψεις και οι συµπεριφορές του ατόµου κάνουν τη διαφορά στα αποτελέσµατα της εργασίας. Η ψυχολογική ενδυνάµωση από την πλευρά της ηγεσίας ενός οργανισµού, προς τους εργαζόµενους θα πρέπει να έχει σαν στόχο την δηµιουργία κλίµατος δηµιουργικότητας και αυτονοµίας µε προοπτικές για ατοµική αυτοδιάθεση. Να δίνει στον εργαζόµενο την αίσθηση για µεγαλύτερο έλεγχο στη λήψη αποφάσεων και ότι η δική του συµπεριφορά µπορεί να κάνει τη διαφορά στα αποτελέσµατα της εργασίας. 58

59 Λαµβάνοντας υπόψη όλα τα παραπάνω είναι ιδιαίτερα σηµαντικό σε ένα περιβάλλον εργασίας, να παρέχεται από την ηγεσία του οργανισµού ή της επιχείρησης ψυχολογική ενδυνάµωση και κατάλληλο κλίµα (βλ. εικόνα 10) που να προωθεί την καινοτοµία και την υιοθέτηση νέων τεχνολογιών. Η παράµετρος της ηγεσίας παίζει σηµαντικό ρόλο στην διαδικασία αποδοχής µιας τεχνολογίας. Η ηγεσία θα πρέπει να ενδυναµώσει ψυχολογικά τους εργαζοµένους και να δηµιουργήσει ένα κατάλληλο πλαίσιο που να εµπλέκει τους εργαζόµενους σε καινοτοµίες (βλ. εικόνα 10) και να προωθεί τις νέες τεχνολογίες. 4.7 Η διαδικασία λήψης απόφασης Η διαδικασία λήψης απόφασης, είναι εκείνη η διαδικασία κατά την οποία ένα άτοµο ή µια οµάδα, περνά από την απόκτηση µιας αρχικής γνώσης σχετικά µε την τεχνολογία, στο να σχηµατίσει µια στάση απέναντι σε αυτή και στη συνέχεια να πάρει µια απόφαση, να την υιοθετήσει ή να την απορρίψει. Αυτή η διαδικασία αποτελείται από µια σειρά επιλογών και ενεργειών που έχουν χρονική σειρά, όπου το άτοµο ή µια οµάδα ατόµων αξιολογεί το καινούριο και στην περίπτωση µας την τεχνολογία και αποφασίζει αν θα την ενσωµατώσει στην καθηµερινή του πρακτική. Αυτή η συµπεριφορά αποτελείται ουσιαστικά από την αβεβαιότητα που υπάρχει και έχει άµεση εµπλοκή στην απόφαση για την εφαρµογή του καινούριου. Η αντιλαµβανόµενη νεωτερικότητα της τεχνολογίας, και η αβεβαιότητα που έχει αποτελεί µια διακριτή πτυχή στη διαδικασία λήψης απόφασης για την υιοθέτηση της νέας τεχνολογίας. Η διαδικασία απόφασης πρέπει να ακολουθεί ένα µοντέλο που θα µειώνει την αβεβαιότητα σχετικά µε την υιοθέτηση της νέας τεχνολογίας. Η απόφαση ενός ατόµου για την υιοθέτηση µιας τεχνολογίας δεν είναι µια στιγµιαία απόφαση. Είναι µια διαδικασία που εµφανίζεται στο χρόνο και αποτελείται από µια σειρά διαφορετικών ενεργειών και γεγονότων. Σύµφωνα µε τον Rogers(2003) η διαδικασία λήψης αποφάσεων σχετικά µε την υιοθέτηση ή όχι µιας τεχνολογίας αποτελείται από πέντε στάδια (βλ.. εικόνα 11): 59

60 Η γνώση εµφανίζεται όταν ένα άτοµο εκτίθεται στην νέα τεχνολογία και αποκτά µια αρχική γνώση για το πώς λειτουργεί. Η πειστικότητα εµφανίζεται όταν ένα άτοµο δηµιουργεί µια ευνοϊκή ή µια µη ευνοϊκή στάση απέναντι στην νέα τεχνολογία. Η απόφαση εµφανίζεται όταν ένα άτοµο εκτελεί ενέργειες που το οδηγούν στην υιοθέτηση ή απόρριψη της τεχνολογίας. Η υλοποίηση εµφανίζεται όταν ένα άτοµο βάζει µια ιδέα προς χρήση Η επιβεβαίωση εµφανίζεται όταν ένα άτοµο επιδιώκει την ενίσχυση στην απόφαση του να υιοθετήσει την νέα τεχνολογία, αλλά υπάρχει ο κίνδυνος να την απορρίψει εάν εκτεθεί σε ένα αρνητικό περιβάλλον. Εδώ πολύ σηµαντικό ρόλο παίζει η ενίσχυση που παίρνει από την ηγεσία της επιχείρησης. Εικόνα 12. ιαδικασία λήψης απόφασης(rogers 2003) Η διαδικασία λήψης απόφασης είναι µια διαδικασία κατά την οποία ένα άτοµο περνά από την αρχική γνώση της τεχνολογίας στην δηµιουργία µιας στάση η οποία θα απορρίψει ή θα υιοθετήσει την τεχνολογία, θα εφαρµόσει την τεχνολογία και θα επιβεβαιώσει την απόφαση του µέσα από την καθηµερινή πρακτική. 60