Ρράςινεσ διαδρομζσ και ο ρόλοσ τουσ ςτο αςτικό περιβάλλον Κατευκφνςεισ ςτο διμο Καλαμαριάσ Θεςςαλονίκθσ

Transcript

1 ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΡΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ ΣΧΟΛΘ ΑΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΘΧΑΝΙΚΩΝ ΔΙΑΤΜΘΜΑΤΙΚΟ ΡΟΓΑΜΜΑ ΜΕΤΑΡΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΡΟΥΔΩΝ «ΑΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΘ - ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΟΥ ΧΩΟΥ» ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΘ ΡΟΛΕΟΔΟΜΙΑ ΧΩΟΤΑΞΙΑ Ακινα 2012 ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΣΙΚΕ ΤΝΙΣΩΕ ΣΟΤ ΧΕΔΙΑΜΟΤ ΚΑΙ ΣΗ ΟΙΚΙΣΙΚΗ ΑΝΑΠΣΤΞΗ Ρράςινεσ διαδρομζσ και ο ρόλοσ τουσ ςτο αςτικό περιβάλλον Εκπόνθςθ: Δελθγκάρθ Ηαχαρζνια Διδάςκοντεσ: Βλαςτόσ Θ., Ρολφηοσ Ι., Μαυρομάτθ Σ.

2 Πίνακασ περιεχομζνων Ειςαγωγι Θ ανάγκθ για πράςινο ςτο αςτικό περιβάλλον Μορφζσ πραςίνου ςτο αςτικό περιβάλλον Αξιοποίθςθ ελεφκερων αςτικϊν χϊρων Ρράςινεσ διαδρομζσ (greenways) και ο ρόλοσ τουσ ςτο αςτικό περιβάλλον Δθμιουργία πράςινων διαδρομϊν Θ επίδραςθ πράςινων διαδρομϊν ςτο αςτικό περιβάλλον και τουσ χριςτεσ Αναγνϊριςθ περιοχισ μελζτθσ Ζνταξθ ςτθν ευρφτρθ περιοχι και βαςικά χαρακτθριςτικά Εντοπιςμόσ ςθμείων για ςφνδεςθ με πράςινεσ διαδρομζσ Ελεφκεροι χϊροι και χϊροι πραςίνου Εμπορικζσ ηϊνεσ και ηϊνεσ αναψυχισ Κοινωφελείσ υποδομζσ Συμπεράςματα - Κατευκφνςεισ Βιβλιογραφία Δελθγκάρθ Ηαχαρζνια 2

3 Ειςαγωγι Η ανάγκθ για πράςινο ςτο αςτικό περιβάλλον Είναι κοινά αποδεκτό ότι τα τελευταία χρόνια θ άναρχθ και χωρίσ προγραμματιςμό δόμθςθ, ζχει περιορίςει ςθμαντικά τθν ζκταςθ των ανοικτϊν και πράςινων χϊρων (Μθτοφλα., 2006). Χαρακτθριςτικά γνωρίςματα των μεγάλων αςτικϊν ςυγκροτθμάτων αποτελοφν θ ςυνεχιηόμενθ αφξθςθ τθσ πλθκυςμιακισ πυκνότθτασ ςε περιοριςμζνο χϊρο, ο ςτακερά αυξανόμενοσ οικοδομικόσ όγκοσ και θ γενικότερθ κάλυψθ με άςφαλτο. Ραράλλθλα, θ γειτνίαςθ οριςμζνων ςφγχρονων πόλεων με βιομθχανικζσ περιοχζσ και ο υπζρμετροσ κυκλοφοριακόσ φόρτοσ επιβαρφνουν τισ περιβαλλοντικζσ ςυνκικεσ, αυξάνοντασ τθν ατμοςφαιρικι ρφπανςθ και τθ κερμοκραςία ςτο αςτικό τοπίο (Μοδινόσ Μ., Ευκυμιόπουλοσ Θ., 2000). Ζτςι, ο ςφγχρονοσ άνκρωποσ ηει μακριά από τθ φφςθ ςε ζνα αςτικό περιβάλλον ιδιαίτερα υποβακμιςμζνο, το οποίο επθρεάηει τθν ψυχικι και τθ ςωματικι του ιςορροπία με κορφβουσ, ρφπουσ και βεβαρυμμζνεσ κλιματικζσ ςυνκικεσ. Πλα αυτά, κάνουν τθν ανάγκθ για αναηιτθςθ ελεφκερων χϊρων πραςίνου μζςα ςτα αςτικά κζντρα ιδιαίτερα επιτακτικι. Θ ταχεία οικοδομικι αναςυγκρότθςθ τθσ χϊρασ μετά τον Β Ραγκόςμιο Ρόλεμο, τα κίνθτρα που δόκθκαν ςτθν οικοδομικι δραςτθριότθτα, θ πολιτικι τθσ αντιπαροχισ και θ μεγαλφτερθ δυνατι εκμετάλλευςθ των οικοπζδων ςε κάλυψθ και φψοσ, δεν επζτρεψαν τθ δθμιουργία κοινόχρθςτων και ελεφκερων χϊρων πραςίνου. Συγκεκριμζνα, θ ραγδαία επζκταςθ του αςτικοφ ιςτοφ τθσ Θεςςαλονίκθσ, από τθ δεκαετία του 1960, χωρίσ ςχεδιαςμό και πρόβλεψθ για το αςτικό πράςινο, είχε ςαν αποτζλεςμα τθν ανεπάρκεια και τθν άνιςθ κατανομι των χϊρων πραςίνου ςτο πολεοδομικό ςυγκρότθμα. Αποτζλεςμα τθσ πολιτικισ ιταν να διακζτει ςιμερα θ Θεςςαλονίκθ 1,6 τ.μ. επιφανειϊν πραςίνου ανά κάτοικο, αναλογία περίπου ζξι φορζσ μικρότερθ από το κατϊτατο διεκνϊσ παραδεκτό όριο που είναι 10 τ.μ./κάτοικο (Ρετρίδου Κ., 2007), ποςότθτα ελάχιςτθ όπωσ αποδεικνφεται παρακάτω ςυγκριτικά με πόλεισ άλλων χωρϊν (βλ. διάγραμμα 1). Δελθγκάρθ Ηαχαρζνια 3

4 Διάγραμμα 1: Αναλογία χϊρων πραςίνου ςε διάφορεσ πόλεισ του κόςμου Πθγι: ιδία επεξεργαςία Οι ςφγχρονεσ αςτικζσ ανάγκεσ για βιϊςιμθ διαβίωςθ και τα προβλιματα τθσ ζλλειψθσ ελεφκερου χϊρου ζχουν ωσ αποτζλεςμα τθ ςτροφι ςτο χειριςμό του αςτικοφ πραςίνου, όπου πλζον δεν αντιμετωπίηεται ωσ μονάδα μεμονωμζνου χϊρου αλλά ωσ διαδρομι πραςίνου ςυνδεδεμζνθ ςτον αςτικό ιςτό, ωσ ςφθνοειδισ ειςχϊρθςθ μζςα ςτο δομθμζνο περιβάλλον. Ζτςι, οι ςφγχρονεσ τάςεισ του περιβαλλοντικοφ ςχεδιαςμοφ και τθσ βιωςιμότθτασ, προτάςςουν το δίκτυο πραςίνου, δθλαδι ζνα ςφςτθμα από μεγάλα, μεςαία και μικρότερα τμιματα πραςίνου τα οποία ςυνδζονται μεταξφ τουσ, ωσ κφριο ςτρατθγικό εργαλείο ςτθν προςπάκεια ζνταξθσ πολιτιςτικϊν και αναψυχικϊν χριςεων ςτον αςτικό ιςτό και κυρίωσ ςτθ διατιρθςθ και προςταςία τθσ φφςθσ. Στόχοσ είναι να επιτευχκεί αναδιανομι των χϊρων πραςίνου ςε όλθ τθν πόλθ με ςτόχο τθν εξαςφάλιςθ ιςότιμων αναλογιϊν ζκταςθσ πραςίνου ανά κάτοικο. Θζμα τθσ παροφςασ εργαςίασ αποτελεί θ μελζτθ των διαδρομϊν πραςίνου και θ ανάδειξθ του ςθμαντικοφ ρόλου τουσ ςτθν αφξθςθ τθσ ποιότθτασ τθσ ηωισ των κατοίκων, ενϊ γίνεται προςπάκεια να δοκοφν κάποιεσ γενικζσ κατευκφνςεισ ςε επιλεγμζνθ μελζτθ περίπτωςθσ. Για το λόγο αυτό, ςτο πρϊτο μζροσ τθσ εργαςίασ, αναλφονται οι μορφζσ πραςίνου που ςυναντϊνται ςτο αςτικό περιβάλλον, ενϊ γίνεται λόγοσ για τθ ςθμαςία αξιοποίθςθσ των Δελθγκάρθ Ηαχαρζνια 4

5 ελεφκερων αςτικϊν χϊρων ϊςτε να μποροροφν να αποτελζςουν αςτικό πράςινο ι να ςυμβάλλουν ςτθ δθμιουργία πράςινων διαδρομϊν. Ζπειτα, παρουςιάηεται ο ρόλοσ που διαδραματίηουν οι πράςινεσ διαδρομζσ ςτον αςτικό ιςτό κακϊσ και ο τρόποσ δθμιουργίασ τουσ, ενϊ ςτθ ςυνζχεια διατυπϊνονται οι επιδράςεισ τουσ ςτο αςτικό περιβάλλον και τουσ χριςτεσ. Ραράλλθλα και ενδιάμεςα με τισ παραπάνω περιγραφζσ, παρουςιάηονται ςυνοπτικά κάποια παραδείγματα εφαρμοςμζνων διαδρομϊν πραςίνου, ϊςτε να γίνει κατανοθτόσ ο ρόλοσ τουσ ςτο αςτικό περιβάλλον. Στο δεφτερο μζροσ, αρχικά γίνεται αναγνϊριςθ τθσ περιοχισ μελζτθσ, εντάςςεται ςτθν ευρφτερθ περιοχι, εξετάηονται τα βαςικά τθσ χαρακτθριςτικά και ζπειτα, εντοπίηονται οι χϊροι ςτθν περιοχι που αξίηει να ςυνδεκοφν με διαδρομζσ πραςίνου. Αυτοί είναι οι ιδθ υφιςτάμενοι χϊροι πραςίνου ςθμαντικισ ζκταςθσ και οι ελεφκεροι αςτικοί χϊροι που με κατάλλθλθ διαμόρφωςθ μποροφν να αποτελζςουν αςτικό πράςινο. Επιπλζον, οι μικρότεροι χϊροι πραςίνου, οι ηϊνεσ εμπορικϊν δραςτθριοτιτων και αναψυχισ, κακϊσ και οι κοινωφελείσ υποδομζσ, λειτουργοφν ςυμπλθρωματικά, ϊςτε να δοκεί μία γενικι κατεφκυνςθ για τθ ςφνδεςθ όλων αυτϊν με ηϊνεσ πραςίνου. Σαν μελζτθ περίπτωςθσ επιλζγεται θ ο Δθμόσ Καλαμαριάσ Θεςςαλονίκθσ για δφο λόγουσ. Από τθ μία αποτελεί ζνα πυκνοδομθμζνο τμιμα τθσ πόλθσ με όλα τα παραπάνω προβλιματα που προαναφζρκθκαν (ρφπανςθ, κυκλοφοριακά προβλιματα, ζλλειψθ χϊρων πραςίνου κ.α.) και από τθν άλλθ, διακζτει ελεφκερεσ αναξιοποίθτεσ εκτάςεισ ςθμαντικισ ζκταςθσ (τα πρϊθν ςτρατόπεδα Κόδρα και Νταλίπθ, κακϊσ και άλλουσ αδόμθτουσ χϊρουσ όπωσ ςτθν Μίκρα), που με κατάλλθλθ διαμόρφωςθ μποροφν να αποτελζςουν ςθμαντικοφσ χϊρουσ πραςίνου. Επιπλζον, ςτθν περιοχι ανικει και ζνα τμιμα τθσ περιφεριακισ τάφρου τθσ πόλθσ, που αν διαχειριςτεί ςωςτά, μπορεί να αποτελζςει ζνα ςθμαντικό ςτοιχείο περιαςτικοφ πραςίνου. Σθμαντικό ςτοιχείο, επιπλζον, αποτελεί το παραλιακό τμιμα του οικιςμοφ, ςτο οποίο αφενόσ ςυναντάται ζνα μεγάλο μζροσ του αςτικοφ πραςίνου του διμο και αφετζρου, το τμιμα αυτό αποτελεί ςθμαντικι ηϊνθ αναψυχισ. Ζτςι, εξετάηεται αν υπάρχει δυνατότθτα ςφνδεςθσ αυτϊν των χϊρων μεταξφ τουσ κακϊσ και με άλλεσ ςθμαντικζσ δραςτθριότθτεσ του διμου, με ηϊνεσ πραςίνου, ϊςτε να δθμιουργθκεί ζνα περιβάλλον ελκυςτικό για τουσ κατοίουσ και να προωκθκεί θ βιϊςιμθ κινθτικότθτα (πεηι, ποδιλατο), ενϊ τζλοσ δίνονται κάποιεσ γενικζσ κατευκφνςεισ για τθ δθμιουργία πράςινων διαδρομϊν. Δελθγκάρθ Ηαχαρζνια 5

6 1. Μορφζσ πραςίνου ςτο αςτικό περιβάλλον Στθ ςθμερινι εποχι, όπου θ βιωςιμότθτα των πόλεων ζχει γίνει πλζον απαίτθςθ, ο ρόλοσ του πραςίνου δεν είναι πλζον ςυμπλθρωματικόσ αλλά πρωταγωνιςτικόσ. Ζτςι, μία από τισ κακοριςτικζσ μεταβλθτζσ που ςυμμετζχουν ςτθ διαμόρφωςθ τθσ ποιότθτασ του αζρα αλλά και ςε άλλα ςτοιχεία που ςυνκζτουν τθν ποιότθτα ηωισ του αςτικοφ χϊρου είναι το αςτικό και περιαςτικό πράςινο, που αποτελοφν εκτάςεισ του αςτικοφ και περιαςτικοφ περιβάλλοντοσ, αντίςτοιχα, που καταλαμβάνονται από τθν αςτικι χλωρίδα. Είναι γεγονόσ ότι ςυναντϊνται διάφορεσ μορφζσ πραςίνου ςτο αςτικό περιβάλλον, ενϊ υπάρχουν και εν δυνάμει χϊροι πραςίνου, δθλαδι ελεφκεροι χϊροι ςτθν πόλθ που με κατάλλθλθ διαμόρφωςθ μποροφν να αποτελζςουν αςτικό πράςινο. Ραρακάτω αναφζρονται αυτοί οι χϊροι οι οποίοι εντάςςονται ςε μία ςειρά από κλίμακεσ (Μθτοφλα., 2006): Περιαςτικό Πράςινο Άμεςθσ περιφζρειασ του αςτικοφ ιςτοφ: δάςθ, το πράςινο ςτισ παράκτιεσ ηϊνεσ και γενικά το πράςινο που περιβάλλει τθν πόλθ, γεωργικζσ εκτάςεισ γφρω από τθν πόλθ, κακϊσ και ηϊνεσ υγειονομικισ προςταςίασ που επιβάλλεται να υπάρχουν ανάμεςα ςε βιομθχανικζσ και κατοικθμζνεσ περιοχζσ. Αςτικό πράςινο Οικιςμοφ: πεηόδρομοι, ποδθλατόδρομοι κακϊσ και αυτοκινθτόδρομοι με πράςινα ςτοιχεία κατά μικοσ τουσ, δθλαδι πράςινεσ διαδρομζσ που ακολουκοφν κάποια δίκτυα, χϊροι αναψυχισ και ακλθτικϊν δραςτθριοτιτων, τυχόν αρχαιολογικοί χϊροι ι νεκτοταφεία, ελεφκεροι χϊροι ςταρτοπζδων, αδόμθτοι αλλά και μθ διαμορφωμζνοι ελφκεροι χϊροι που ζχουν εποικιςτεί από βλάςτθςθ Γειτονιάσ ι περιοριςμζνθσ περιοχισ: πλατείεσ, δρόμοι, αυλζσ δθμόςιων κτιρίων ι ναϊν, ανοιχτοί χϊροι πραςίνου, παιδικζσ χαρζσ και μικρά άλςθ Κτιρίου: ιδιωτικοί κιποι, αυλζσ, ακάλυπτοι χϊροι, ταράτςεσ (πράςινα δϊματα) Δελθγκάρθ Ηαχαρζνια 6

7 1.1. Αξιοποίθςθ ελεφκερων αςτικϊν χϊρων Από τισ παραπάνω μορφζσ που αναφζρκθκαν, μποροφμε να ξεχωρίςουμε τουσ ελεφκερουσ αςτικοφσ χϊρουσ που υπό κατάλλθλθ διαμόρφωςθ μποροφν να αποτελζςουν ςθμαντικοφσ χϊρουσ πραςίνου ςτον αςτικό ιςτό και να ςυμβάλλουν ςτθ δθμιουργία πράςινων διαδρομϊν. Αυτοί είναι οι δρόμοι, οι πεηόδρομοι, οι ποδθλατόδρομοι, οι πλατείεσ, οι ελεφκεροι χϊροι ςτρατοπζδων, οι αδόμθτοι ι μθ διαμορφωμζνοι χϊροι, οι αυλζσ δθμόςιων κτιρίων και οι ακάλυπτοι χϊροι. Οι χϊροι αυτοί, αποτελοφν αναπόςπαςτα τμιματα του αςτικοφ ιςτοφ, κακϊσ διαμορφϊνουν τθν ταυτότθτα του αςτικοφ τοπίου, ςυνδζουν το δομθμζνο περιβάλλον και αποτελοφν δίοδο μετακίνθςθσ και διαβίωςθσ για τουσ πολίτεσ. Οι ελεφκεροι χϊροι τθσ πόλθσ αποτελοφν χϊρουσ ανοικτοφσ προσ τα ςτοιχεία του φυςικοφ περιβάλλοντοσ, επιτρζποντασ τθν παρουςία, και ωσ ζνα βακμό, τθ λειτουργία τθσ φφςθσ ςτο δομθμζνο περιβάλλον. Με αυτόν τον τρόπο ζχουν ρυκμιςτικό ρόλο ωσ προσ το μικροκλίμα και τθν ποιότθτα του περιβάλλοντοσ τθσ πόλθσ, ενϊ παράλλθλα επιτρζπουν τθν επικοινωνία των κατοίκων με τθ φφςθ (Κοκαλάκθ, 2008). Σφμφωνα με τον Lord Rogers (1999), οι ελεφκεροι αςτικοί χϊροι πρζπει να κεωροφνται όχι ωσ μία απομονωμζνθ μονάδα, αλλά ωσ ηωτικό τμιμα του αςτικοφ τοπίου με τισ δικζσ του ςυγκεκριμζνεσ λειτουργίεσ. Ρρζπει δθλαδι, να αντιλαμβάνονται, ωσ ζνασ τόποσ ςυγκζντρωςθσ με ζνα εφροσ διαφορετικϊν δραςτθριοτιτων: διαςκζδαςθ, ακλθτιςμόσ, αςτικζσ και πολιτικζσ λειτουργίεσ, και κυρίωσ περπάτθμα και ξεκοφραςθ (Thompson, 2002). Ο ςχεδιαςμόσ των ελεφκερων χϊρων μιασ πόλθσ οφείλει να τουσ αναδεικνφει ςε ενεργθτικοφσ και πολυλειτουργικοφσ χϊρουσ, ενϊ παράλλθλα, ςθμαντικι είναι και θ μελζτθ τθσ μορφισ, τθσ λειτουργίασ και τθσ ςθμαςίασ των δρόμων, των πλατειϊν ι των πάρκων εντόσ των αςτικϊν περιοχϊν. Οι ελεφκεροι χϊροι αποτελοφν δείκτθ τθσ ποιότθτασ του περιβάλλοντοσ μιασ περιοχισ και διευκολφνουν τθν κίνθςθ του αζρα, τον θλιαςμό και το δροςιςμό. Συχνά είναι άνιςα κατανεμθμζνοι ςτα ςφγχρονα πολεοδομικά ςυγκροτιματα, ενϊ θ ποςότθτα και θ ποιότθτά τουσ δεν είναι ςτακερι και επθρεάηεται από τισ αλλαγζσ που υφίςταται ο αςτικόσ ιςτόσ με τθν πάροδο των χρόνων (Κοκαλάκθ, 2008). Τα ςτοιχεία του ελεφκερου χϊρου και των πολεοδομθμζνων τμθμάτων του αςτικοφ ιςτοφ οφείλουμε να μθν τα αντιλαμβανόμαςτε πλζον ωσ ςτοιχεία αντίκεςθσ αλλά ωσ ςτοιχεία τα οποία μποροφν να ςυνυπάρξουν και να αναβακμίςουν τθν ποιότθτα ηωισ μασ, το κάκε ζνα με τον ανάλογο τρόπο. Θ αρμονία ςτθν ςχζςθ αυτι ςτθρίηεται τόςο ςτον τρόπο που χτίηουμε Δελθγκάρθ Ηαχαρζνια 7

8 τθν πόλθ όςο και ςτον τρόπο με τον οποίο λειτουργεί (Register, 2006). Θ επικζντρωςθ του ςχεδιαςμοφ των γειτονιϊν ςτα ςτοιχεία πραςίνου και ςτθν ανάδειξθ τθσ φφςθσ μζςα ςε αυτζσ, αποτελεί αποδεδειγμζνα, παράγοντα που ενκαρρφνει τθν ποιότθτα του δομθμζνου και του ανκρωπογενοφσ περιβάλλοντοσ. Είναι χριςιμο λοιπόν, οι εναπομείναντεσ ελεφκεροι ανεκμετάλευτοι χϊροι ςτον αςτικό ιςτό να αξιοποιοφνται και να μετατρζπονται ςε πάρκα, δθλαδι ςε χϊρουσ που προςφζρουν, όςο είναι δυνατό, περιςςότερα ςτοιχεία τθσ φφςθσ, που δεν ζχει ο δομθμζνοσ χϊροσ. Το πάρκο, όμωσ, δεν είναι ζνασ χϊροσ παρκζνασ φφςθσ. Είναι ζνασ προςπελάςιμοσ και επιςκζψιμοσ χϊροσ από όλα τα κοινωνικά ςτρϊματα και τισ θλικίεσ του πλθκυςμοφ και γι αυτό ζχει αντίςτοιχθ υποδομι για τθν κίνθςθ, τθν παραμονι και τισ ςτοιχειϊδεισ ανάγκεσ του. Οι παράλλθλεσ χριςεισ ςτο αςτικό πράςινο, όπωσ ακλθτικζσ εγκαταςτάςεισ, πολιτιςτικζσ λειτουργίεσ κ.α. κα ιταν ιδανικό να ςυνυπάρχουν ςτον ίδιο χϊρο, εφόςον το αςτικό πράςινο είχε ικανι ζκταςθ (Ρετρίδου Κ. 2007). Εικόνα 1: To πάρκο Retiro ςτθ Μαδρίτθ Πθγι: ιδία φωτογραφικι απεικόνιςθ Δελθγκάρθ Ηαχαρζνια 8

9 2. Πράςινεσ διαδρομζσ (greenways) και ο ρόλοσ τουσ ςτο αςτικό περιβάλλον Ο όροσ των διαδρομϊν πραςίνου πρωτοεμφανίςτθκε ςτο τζλοσ του 19 αιϊνα ςαν αποτζλεςμα δουλειάσ του Αρχιτζκτονα τοπίου Frederick Law Olmstead ςτθν Αμερικι, δθμιουργόσ του «Εmerald Necklace» 1 ( ). Ο Olmstead υποςτιριξε ότι οι άκνρωποι που απλά επιςκζπτονται μεμονωμζνουσ χϊρουσ πραςίνου δεν απολαμβάνουν τθ φφςθ ςτο ζπακρο και γι αυτό το λόγο επιχείρθςε να βρεί τρόπουσ ϊςτε να ςυνδζονται οι χϊροι αυτοί μεταξφ τουσ. Ζτςι, ιταν ο εμπνευςτισ τθσ ιδζασ των greenways (διαδρομζσ πραςίνου), δθλαδι πράςινεσ ηϊνεσ που ενϊνουν τουσ χϊρουσ πραςίνου μεταξφ τουσ κακϊσ και με άλλα τμιματα τθσ πόλθσ με ιδιαίτερο ενδιαφζρον (Huang C., 2006). Εικόνα 2: Θ πράςινθ διαδρομι «Emerald Necklace» Πθγι: 1 Θ γνωςτότεθ «πράςινθ διαδρομι» του Olmstead ςτθ βοςτόνθ, "Emerald Necklace", ςυνδζι τθν κοινότθτα τθσ βοςτόνθσ με το Franklin Park μζςω των Back Bay Fens και του Muddy River ςε μία απόςαταςθ 4.5 μιλίων γφρω από τθν πόλθ (παρεμβάλλονται θ λίμνθ Jamaica, το Olmstead park και το Arnold arboretum). Δελθγκάρθ Ηαχαρζνια 9

10 Ρλζον, υπάρχει διεκνισ τάςθ για δθμιουργία δικτφων αςτικοφ και περιαςτικοφ πραςίνου, παρά θ αντιμετϊπιςθ των χϊρων πραςίνου ωσ μεμονωμζνα τμιματα. Ππωσ πολλοί επιςτιμονεσ ζχουν εκφράςει, από οικολογικισ άποψθσ ζνα δίκτυο πραςίνου ζχει πολφ μεγαλφτερα κετικά αποτελζςματα από ότι το άκροιςμα των επιμζρουσ χϊρων που το αποτελοφν (F.L.Olmstead). Ζτςι, μια πόλθ ςτερείται από τθν ευεργετικι επίδραςθ του περιαςτικοφ πραςίνου, όταν αυτό είναι απομονωμζνο από το αςτικό. Ακόμθ, οι δεντροφυτεμζνεσ πλατείεσ μεμονωμζνθσ ζκταςθσ, ι οι μεμονωμζνεσ εςτίεσ πραςίνου ςε οικοδομικά τετράγωνα, μποροφν να διαμορφϊςουν ευνοϊκζσ μικροκλιματικζσ ςυνκικεσ μόνο ςτο χϊρο που καταλαμβάνουν, χωρίσ να ςυμβάλλουν ουςιαςτικά ςτθ βελτίωςθ των περιβαλλοντικϊν ςυνκθκϊν του ευρφτερου δομθμζνου χϊρου. Ζτςι, θ ςυνφπαρξθ αυτϊν των δφο μορφϊν πραςίνου κακϊσ και θ φπαρξθ οδϊν επικοινωνίασ ι διαςφνδεςι τουσ, διευκολφνουν τθν κίνθςθ αζριων μαηϊν και λειτουργοφν ωσ φυςικοί αεραγωγοί τθσ πόλθσ (Μοδινόσ Μ., Ευκυμιόπουλοσ Θ., 2000). Εκτόσ από τθν δθμιουργία τουσ λοιπόν, ςυνειδθτοποιοφμε ότι θ αξιοποίθςθ των δυνατοτιτων των χϊρων πραςίνου ςτθ διαμόρφωςθ βελτιωμζνων ςυνκθκϊν ςτθν πόλθ είναι δυνατι όταν αυτοί είναι ομοιόμορφα κατανεμθμζνοι ςε όλο τον αςτικό ιςτό, οργανωμζνοι ςε ζνα ενιαίο ςφςτθμα και ςυνδεδεμζνοι μεταξφ τουσ με ηϊνεσ πραςίνου, ςχθματίηοντασ, ζτςι, ζνα εκτεταμζνο δίκτυο (Κφρκου Δ., 2008). Oι διαδρομζσ πραςίνου είναι επιμικεισ ανοικτοί χώροι που περιζχουν γραμμικά ςτοιχεία ςχεδιαςμζνα και διαχειριηόμενα με τζτοιουσ τρόπουσ ώςτε να εξυπθρετοφν οικολογικζσ, κοινωνικζσ και πολιτιςτικζσ λειτουργίεσ, ςυνδζοντασ χώρουσ πραςίνου, οργανωμζνα τμιματα του αςτικοφ ιςτοφ ι φυςικοφσ χώρουσ βλάςτθςθσ όπωσ φυτεφςεισ δρόμων, δενδροςτοιχίεσ κ.ά. (Ντουνιαδάκθ Κ., 2006). Ο όροσ διαδρομζσ πραςίνου χρθςιμοποιείται για να κακορίςει τισ διαδρομζσ επικοινωνίασ που ζχουν αναπτυχκεί για ψυχαγωγικό ςκοπό και για τθν εξυπθρζτθςθ των απαραίτθτων κακθμερινϊν διαδρομϊν (για εργαςία, εκπαίδευςθ, αγορζσ κ.λ.π.). Αποτελοφν δθλαδι υπάρχουςεσ διαδρομζσ, οι οποίεσ δεν χρθςιμοποιοφνται πλζον για τον αρχικό τουσ ςκοπό, αλλά προςαρμόηονται ςτισ νζεσ κοινωνικζσ ανάγκεσ (Ευρωπαϊκι Ζνωςθ Greenway, 2000). Δελθγκάρθ Ηαχαρζνια 10

11 Εικόνα 3: Σφνδεςθ διαφόρων δραςτθριοτιτων με πράςινεσ διαδρομζσ Πθγι: Ζνασ μεγάλοσ αρικμόσ επιςτθμονικϊν προςεγγίςεων και μελετϊν απαρικμοφν τα κετικά αποτελζςματα των δικτφων υπαίκριων χϊρων και προτείνουν τθ ςφνδεςθ του αςτικοφ και περιαςτικοφ πραςίνου, τθ δθμιουργία πεηοδρόμων και ποδθλατοδρόμων ωσ ςυνδετιρια μζςα πάρκων, πλατειϊν, αρχαιολογικϊν χϊρων, δθμόςιων κτιρίων και πόλων ζλξθσ. Με αυτό τον τρόπο δίνεται θ δυνατότθτα ςτουσ κατοίκουσ τθσ πόλθσ να ζχουν ςτθ διάκεςι τουσ μεγάλου μικουσ διαδρομζσ για αςφαλείσ και ευχάριςτουσ περιπάτουσ ςτο κζντρο και τισ γειτονιζσ (Αραβαντινόσ Α., Βλαςτοσ Α., 1997). Θ ςφνδεςθ των λειτουργειϊν τθσ πόλθσ μζςω πράςινων διαδρομϊν, κακίςτα τθν πόλθ πιο ςυνεκτικι και ςυντελεί ςτθ βιϊςιμθ ανάπτυξθ. Αξίηει να ςθμειωκεί, ότι υπάρχουν διάφορεσ κλίμακεσ πράςινων διαδρομϊν (θπείρου, χϊρασ, περιφερειϊν πόλεων και ςυνοικιϊν). Δθλαδι, υπάρχουν αυτά που εκτείνεται πζρα από τα αςτικά και περιαςτικά όρια των πόλεων αλλά και αυτά που εκτείνονται μζχρι τα πολεοδομικά όρια οικιςμϊν ι και γειτονιϊν. Αυτι τθν τελευταία περίπτωςθ πραγματεφεται θ παροφςα εργαςία. Δελθγκάρθ Ηαχαρζνια 11

12 Σε αυτι τθν τελευταία περίπτωςθ ςφμφωνα με τον Turner ορίηονται κάποιοι τφποι πράςινων διαδρομϊν, οι οποίοι διακζτουν διαφορετικά χαρακτθριςτικά και εξυπθρετοφν διαφορζτικοφσ ςκοποφσ. Ο πρϊτοσ τφποσ, parkway, ςυνδζει μζςω πεηοδρόμων χϊρουσ πραςίνου, ο δεφτεροσ τφποσ, paveway, ςυνδζει άλλα ςθμαντικά ςθμεία τθσ πόλθσ, ενϊ ο τρίτοσ τφποσ, glazeway, ενϊνει εμπορικά κεντρα. Ο τφποσ cycleway, είναι ουςιαςτικά δίκτυο ποδθλατοδρόμων, που προςφζρει αμεςότερθ ςφνδεςθ τόςο μεταξφ των χϊρων πραςίνων όςο και άλλων χριςεων. Ο τφποσ blueway, αποτελεί πράςινθ διαδρομι κατά μικοσ ποταμϊν, ρεμάτων ι οποιουδιποτε ρεφματοσ που διακζτει το ςτοιχείο του νεροφ, ενϊ τζλοσ, υπάρχει ο τφποσ skyway, που αφορά τα πράςινα δϊματα ςτισ ςτζγεσ. Εικόνα 7: Τυπικζσ πράςινεσ διαδρομζσ (parkway, paveway, blueway, cycleway, glazeway, skyway) Πθγι: Turner T., 1995 Δελθγκάρθ Ηαχαρζνια 12

13 Χαρακτθριςτικό παραάδειγμα ςε αυτι τθν κλίμακα, αποτελοφν οι πράςινεσ διαδρομζσ ςτθν πόλθ του Denver, το οποίο είχε ωσ ςτόχο τθ δθμιουργία ενόσ δικτφου που ακολουκεί ηϊνεσ πραςίνου κατά μικοσ των ποταμϊν, ςυνδζει γραμμμικά μεγάλα και ςυνοικιακά πάρκα, διειδφει ςτο κζντρο μζςω ενοποίθςθσ ακάλυπτων χϊρων, πλατειϊν, πεηοδρόμων και αδόμθτων οικοδομικϊν τετραγϊνων, ςυνδζεται με το περιαςτικό πράςινο και εντάςςει τθν πόλθ μζςα ςε ζνα πάρκο. Εικόνα 4: Υφιςτάμενεσ πράςινεσ διαδρομζσ ςτο Denver, Colorado Πθγι: Game Plan, creating a strategy for our future, Denver 2000 Εικόνα 5: Ρροτεινόμενσ πράςινεσ διαδρομζσ ςτο Denver, Colorado Πθγι: Game Plan, creating a strategy for our future, Denver 2000 Δελθγκάρθ Ηαχαρζνια 13

14 2.1. Δθμιουργία πράςινων διαδρομϊν Μζςα ςτισ πόλεισ υπάρχουν πολλζσ εγκαταλελειμμζνεσ και παραμελθμζνεσ εκτάςεισ όςο και πάρκα, πλατείεσ, ακάλυπτοι χϊροι πολυκατοικιϊν που ςε ςυνδυαςμό με τισ υπάρχουςεσ οδικζσ αρτθρίεσ και τα πεηοδρόμια μπορεί να αποτελζςουν χϊρουσ ενοποίθςθσ (Τηϊρτηθ Τ., 2010). Τα βαςικά δομικά ςτοιχεία των δικτφων πραςίνου είναι τα πάρκα και οι μεγάλοι χϊροι πραςίνου που προορίηονται για προςταςία και οι πράςινοι διάδρομοι για κίνθςθ (Turner, 1995), με το ηιτθμα τθσ ςυνδετικότθτασ πολφ ςθμαντικό. Επίςθσ τα μικρά τμιματα χϊρων πραςίνου παρζχουν «βιματα» ςυνδετικότθτασ ςυμπλθρωματικά ςτο δίκτυο. Για τθ δθμιουργία πράςινων διαδρομϊν, αρχικά, εντοπίηονται και καταγράφονται οι ανοικτοί χϊροι πραςίνου εντόσ και εκτόσ τθσ αςτικισ περιοχισ. Ζπειτα, ολοκλθρϊνεται ο «περιαςτικόσ πράςινοσ δακτφλιοσ» και επιχειρείται θ ςφνδεςθ των πράςινων χϊρων εντόσ του αςτικοφ ιςτοφ. Στθ ςυνζχεια, πραγματοποιείται ειςχϊρθςθ του περιαςτικοφ πραςίνου εντόσ τθσ αςτικισ περιοχισ, ϊςτε να δθμιουργθκοφν οι πράςινεσ διαδρομζσ ςφνδεςθσ τθσ αςτικισ περιοχισ με τισ περιαςτικζσ φυςικζσ περιοχζσ (εικόνα 8, 9, 10) (Γεμενετηι Γ., 2009). Εικόνα 6: Τα βιματα για τθ διαμόρφωςθ πράςινων διαδρομϊν Πθγι: Γεμενετηι Γ., 2009 Οι πράςινεσ διαδρομζσ ακολουκοφν είτε υφιςτάμενεσ χαράξεισ δρόμων, είτε παλιά ι αχρθςιμοποίθτα μονοπάτια και γραμμζσ επικοινωνίασ που μετά τθν ανακαταςκευι τουσ διατίκενται ςε χριςτεσ μθ μθχανοκίνθτθσ ιπιασ κυκλοφορίασ, δθλαδι ςε πεηοφσ, ποδθλάτεσ, άτομα με μειωμζνθ κινθτικότθτα και άλλα. Σε πολλζσ περιπτϊςεισ ςυνδζουν ςτον αςτικό ιςτό διαφορετικζσ δραςτθριότθτεσ, καταςτιματα, υπθρεςίεσ, δθμόςια κτιρια, πλατείεσ, πάρκα, χϊρουσ ςτάκμευςθσ, δίκτυα δθμόςιων ςυγκοινωνιϊν κ.λ.π. Οι διαδρομζσ αυτζσ αποτελοφν τθν ιδανικι επικοινωνία για τισ μθ-μθχανοκίνθτεσ μετακινιςεισ και για δραςτθριότθτεσ ελεφκερου χρόνου και προςφζρουν ςτθν ψυχικι και ςωματικι υγεία (βλ. εικόνα 7). Δελθγκάρθ Ηαχαρζνια 14

15 Εικόνα 8: Διείςδυςθ πραςίνου με μορφι ςυνεχοφσ πλζγματοσ μζςα ςτισ περιοχζσ κατοικίασ Πθγι: Γεμενετηι Γ., 2009 Ρράςινεσ διαδρομζσ ςτο αςτικό περιβάλλον μποροφν να εγκαταςτακοφν κατά μικοσ δρόμων με μεγάλο πλάτοσ, είτε ωσ νθςίδεσ, είτε παρόδια. Αν ταυτόχρονα χρθςιμοποιθκοφν και οι γραμμζσ ςιδθροδρόμων και τραμ όπωσ και θ αποκατάςταςθ των παραρεμάτιων περιοχϊν, μπορεί να μεγιςτοποιθκεί θ προςβαςιμότθτα και θ ςυνδετικότθτα του όλου δικτφου (Jim & Chen, 2003, p. 101). Επίςθσ οι φυτεμζνεσ πεηοδρομιςεισ και θ δθμιουργία ποδθλατοδρόμων αποτελοφν ςθμαντικά εργαλεία ςτθ δθμιουργία διαδρομϊν κίνθςθσ των πολιτϊν και ςφνδεςθσ των χϊρων πραςίνου. Εικόνα 9: Διείςδυςθ πραςίνου με μορφι ςυνεχοφσ πλζγματοσ μζςα ςτισ περιοχζσ κατοικίασ τθσ πόλθσ Chandigarh ςτθν Ινδία-Μελζτθ του Le Corbusier (1951) Πθγι: F. Jaspert 1957, p. 91, όπωσ αναφζρεται ςτο Αραβαντινόσ Α., 1997, ςελ. 161 Δελθγκάρθ Ηαχαρζνια 15

16 2.2. Η επίδραςθ πράςινων διαδρομϊν ςτο αςτικό περιβάλλον και τουσ χριςτεσ Θ κετικι επίδραςθ των χϊρων πραςίνου ςτουσ κατοίκουσ των πόλεων που κακθμερινά ζρχονται αντιμζτωποι με τα προβλιματα ζλλειψθσ ανοικτϊν χϊρων, τθσ υποβάκμιςθσ του περιβάλλοντοσ και τθσ ατμοςαφιρικισ ρφπανςθσ, ιταν πάντοτε κάτι το αυτονόθτο. Ο ρόλοσ τουσ ςτθν αςτικι διαβίωςθ γίνεται ακόμθ πιο ςθμαντικόσ όταν αυτοί ςυνδζονται μεταξφ τουσ και διαμορφϊνουν ζναν ιςτό που δομεί και διαπερνά τθν πόλθ, ζνα δίκτυο. Οι κετικζσ αυτζσ επιδράςεισ μπορεί να είναι (Levent &Nijcamp 2004, Wooley 2003, Barker 1997): το ςφςτθμα μετακινιςεων και τθν εξοικονόμθςθ των πόρων: Ππωσ προαναφζρκθκε ςτόχοσ των πράςινων διαδρομϊν είναι θ ενοποίθςθ ςθμαντικϊν ςθμείων τθσ πόλθσ, ϊςτε να δθμιουργείται ζνα ελκυςτικό περιβάλλον για τουσ χριςτεσ και να αποφεφγεται θ χριςθ του αυτοκινιτου με τθν προϊκθςθ εναλλακτικϊν μορφϊν μετακίνθςθσ (πεηι, ποδιλατο). Οι διαδρομζσ πραςίνου ςε ςυνδυαςμό με τουσ ανοιχτοφσ χϊρουσ και με πικανζσ διαπλατφνςεισ των δρόμων, κακιερϊνουν ζναν περιβαλλοντικά ευαίςκθτο χϊρο, που λειτουργεί ανταγωνιςτικά και προςελκφει χριςτεσ, πρετρζπει ςε βιϊςιμεσ μετακινιςεισ, εξοικονομϊντασ ενζργεια, ςυμβάλλοντασ ςτθ μείωςθ των ρφπων, ενιςχφοντασ τθν αυτονομία τθσ κίνθςθσ των ατόμων με κινθτικζσ δυςκολίεσ και ςυμβάλλοντασ ςτθ ςωματικι και ψυχικι υγεία. Δίνεται χϊροσ για τθν κίνθςθ των πεηϊν και των ποδθλάτων και οι χαράξεισ αυτϊν των διαδρομϊν προςφζρουν αναψυχι και εξυπθρετοφν κακθμερινζσ ανάγκεσ. Εικόνα 10: Ρράςινοσ διάδρομοσ, Las Ramplas, Βαρκελϊνθ Ρθγι: as_in_barcelona.html Δελθγκάρθ Ηαχαρζνια 16

17 Σφμφωνα με τον Banister (2008), ο βαςικόσ ςτόχοσ που τίκεται μζςω τθσ βιϊςιμθσ αςτικισ κινθτικότθτασ είναι ο ςχεδιαςμόσ ςτθν κατάλλθλθ κλίμακα και με τρόπο ϊςτε οι άνκρωποι να χρθςιμοποιοφν ελάχιςτα τα μθχανοκίνθτα μζςα μεταφοράσ και κυρίωσ το αυτοκίνθτο. Από τισ βαςικότερεσ δράςεισ για τθν επίτευξθ τθσ βιϊςιμθσ κινθτικότθτασ είναι τα μζτρα και οι πολιτικζσ που ζχουν ωσ ςτόχο να μειϊςουν τα επίπεδα τθσ χριςθσ των αυτοκινιτων, μζςω τθσ προϊκθςθσ τθσ πεηισ μετακίνθςθσ, του ποδιλατου και τθσ ανάπτυξθσ νζων μεταφορϊν. Το κλειδί για τθ μεταβολι ςτθν αντιμετϊπιςθ και ςτον τρόπο ςκζψθσ είναι θ δθμιουργία ελκυςτικϊν και προςιτϊν χϊρων ςτθν πόλθ, κακϊσ θ ποιότθτα τθσ γειτονιάσ είναι κεντρικό ηιτθμα ςτθ βιϊςιμθ κινθτικότθτα. Ζτςι, επιδιϊκεται θ προϊκθςθ νζων, πιο δθμιουργικϊν χριςεων των δρόμων, που ςυντελοφν ςτθ μείωςθ τθσ κίνθςθσ. Κατ αυτό τον τρόπο δθμιουργείται μία πολφ πιο ευρεία νόθςθ του δρόμου, ο οποίοσ πλζον κεωρείται ωσ ζνασ χϊροσ για τουσ ανκρϊπουσ, το πράςινο και τθ δθμόςια ςυγκοινωνία (Banister, 2008). τθν αναψυχι: Τα πάρκα και οι περιςςότεροι κοινόχρθςτοι χϊροι ςχεδιάςτθκαν για να καλφψουν ψυχαγωγικζσ ανάγκεσ των κατοίκων. Σιμερα, όμωσ, ο τρόποσ ψυχαγωγίασ δεν αφορά ςτατικζσ δραςτθριότθτεσ αλλά δίνει ζναυςμα για ενεργθτικζσ μορφζσ αναψυχισ, δραςτθριοτιτων δθλαδι που μποροφν να ενταχκοφν ςτο ςφνολο ενόσ πράςινου ιςτοφ, όπωσ περπάτθμα, ποδθλαςία κ.α. τθν ψυχικι και ςωματικι υγεία: Οι διαδρομζσ αυξάνουν τθν παραγωγικότθτα του ενεργοφ πλθκυςμοφ, κακϊσ αποτελοφν ιςχυρά κίνθτρα για κίνθςθ με αποτζλεςμα να μειϊνεται τι κόςτοσ τθσ πολίτείασ για αποκατάςταςθ τθσ υγείασ. τθν οικολογία του τοπίου: Οι πράςινοι χϊροι μαηί με το καλάςςιο μζτωπο, τισ διαδρομζσ και το περιαςτικό πράςινο, αποτελοφν ζνα δίκτυο διαδρομϊν τθσ φφςθσ. Είναι δθλαδι οιλογικζσ διαδρομζσ που ςυνδζουν φυςικοφσ και τεχνθτοφσ βιοτόπουσ και επιτρζπουν τθ διάχυςθ τθσ χϊρίδασ και τθσ πανίδασ ςτθν πόλθ. τθ βελτίωςθ του μικροκλίματοσ; Θ κίνθςθ των αζριων μαηϊν μζςω των πράςινων διαδρομϊν και των ανοιχτϊν χϊρων βελτιϊνει το δρόςιςμό και τθν ανανζωςθ του αζρα, ενϊ ςτακεροποιεί και μειϊνει τισ κερμοκραςιακζσ μεταβολζσ τθν αιςκθτικι τυο τοπίου: Αναμορφϊνονται οι υπαίκριοι χϊροι και αναβακμίηεται θ εικόνα και θ ποιότθτα του αςτικοφ τοπίου τθν αναβάκμιςθ τθσ ποιότθτασ του αςτικοφ κζντρου: Πταν το δίκτυο ενςωματϊνεται ςτισ περιοχζσ κεντρικϊν λειτουργιϊν και ςτα τοπικά κζντρα, βελτιϊνεται θ προςπελαςιμότθτά τουσ και ευεργετοφνται από τα οφζλθ του αςτικοφ και περιαςτικοφ πραςίνου Δελθγκάρθ Ηαχαρζνια 17

18 τθν οικονομία: δθμιουργοφνται νζοι πόλοι ζλξθσ πολιτιςτικοφ, αναψυχικοφ και εμπορικοφ ενδιαφζροντοσ, προωκϊντασ τθν ανάπτυξθ οικονομικϊν δραςτθριοτιτων, ενιςχφοντασ τθ δθμιουργία νζων κζςεων εργαςίασ. Επιπλζον, αποτελοφν πόλο ζλξθσ για τουσ τουρίςτεσ Θ προςταςία των εφκραυςτων αυτϊν περιοχϊν και θ αιςκθτι παρουςία του πραςίνου ςτθν πόλθ μζςα από τισ πράςινεσ διαδρομζσ, είναι ςθμαντικι για τθ διατιρθςθ τθσ βιοποικιλότθτασ και ςυμβάλλει ςτθ γενικότερθ βελτίωςθ τθσ ποιότθτασ ηωισ. Συνοψίηοντασ όλα τα παραπάνω μποροφμε να ποφμε ότι παρζχει κοινωνικά (αναψυχι, θρεμία, επικοινωνία), οικονομικά (διαμόρφωςθ ελκυςτικοφ περιβάλλοντοσ, τόνωςθ επιχειρθματικισ κίνθςθσ) και περιβαλλοντικά οφζλθ (μείωςθ αζριων ρφπων, αντιπλθμμυρικι λειτουργία, δίοδοσ επικοινωνίασ με τθν φπαικρο). Συμβάλλει δθλαδι, ςτθν ενίςχυςθ και των τριϊν πτυχϊν τθσ βιϊςιμθσ ανάπτυξθσ (Κουκλαδάσ, 2002). Ζτςι, γίνεται εφκολα αντιλθπτό, ότι το φυςικό ςτοιχείο μζςα ςτο αςτικό περιβάλλον επιτελεί πολλαπλζσ λειτουργίεσ και θ ςθμαςία του για τθ μορφι και τθ ηωι του αςτικοφ χϊρου είναι πολυςιμαντθ. Εικόνα 11: Οι τρείσ πτυχζσ τθσ βιϊςιμθσ ανάπτυξθσ Δελθγκάρθ Ηαχαρζνια 18

19 3. Αναγνϊριςθ περιοχισ μελζτθσ 3.1. Ζνταξθ ςτθν ευρφτρθ περιοχι και βαςικά χαρακτθριςτικά Ο διμοσ Καλαμαριάσ βρίςκεται, ςτο Ρολεοδομικό Συγκρότθμα Θεςςαλονίκθσ και ςυγκεκριμζνα ςτθ νοτιοανατολικι ηϊνθ του. Τθν ευρφτερθ περιοχι τθσ περιοχισ αποτελοφν οι γειτνιάηοντεσ διμοι τθσ Ρυλαίασ και τθσ Θεςςαλονίκθσ. Ο διμοσ Καλαμαριάσ είναι ανάμεςα ςτουσ πιο δυναμικοφσ διμουσ του Ρολεοδομικοφ Συγκροτιματοσ Θεςςαλονίκθσ όςον αφορά ςτθν πλθκυςμιακι εξζλιξθ. Εικόνα 12: Ζνταξθ περιοχισ μελζτθσ ςτθν ερφτερθ περιοχι Πθγι: google earth, ιδία επεξεργαςία Είναι προφανζσ ότι θ περιοχι μελζτθσ που βρίςκεται ανάμεςα ςε αυτοφσ τουσ δφο διμουσ επθρεάηεται και ακολουκεί τθν εξζλιξθ τουσ, ενϊ υφίςταται και αντίςτοιχθ επιρροι από τον ιδιαίτερα πυκνοκατοικθμζνο διμο Θεςςαλονίκθσ, ωςτόςο το νοτιοανατολικό τμιμα είναι πιο αραιοδομθμζνο. Θ Καλαμαριά αποτελεί το δεφτερο μεγαλφτερο ςε πλθκυςμό διμο του Ρολεοδομικοφ Συγκροτιματοσ και τον ζνατο ςτο ςφνολο τθσ χϊρασ, αφοφ ςτθν τελευταία απογραφι (2001) παρουςιάηει κατοίκουσ πραγματικό πλθκυςμό. Ο πλθκυςμόσ του το 2010, όμωσ, εκτιμικθκει ότι είναι περίπου κάτοικοι (Λυπιρίδθσ Χ., 2010). Δελθγκάρθ Ηαχαρζνια 19

20 Πςον αφορά ςτθ ςφνκεςθ του πλθκυςμοφ, εμφανισ είναι θ τάςθ για εγκατάςταςθ νεότερων και μεγαλφτερων ςε μζγεκοσ νοικοκυριϊν εξαιτίασ τθσ καλφτερθσ ςχετικά ποιότθτασ οικιςτικοφ περιβάλλοντοσ που προςφζρει θ περιοχι. Το γεγονόσ αυτό ζρχεται ςε αντίκεςθ με το φαινόμενο τθσ αφξθςθσ γιρανςθσ του πλθκυςμοφ, το οποίο παρατθρείται τόςο ςτο διμο Καλαμαριάσ όςο και ςτθν πλειονότθτα των ελλθνικϊν πόλεων. Ο διμοσ Καλαμαριάσ αποτελεί ζναν από τουσ πιο δυναμικοφσ διμουσ του ΡΣΘ, εκτόσ από το μεγάλο μεγζκοσ του πλθκυςμοφ του, και εξαιτίασ τθσ υψθλισ προςπελαςιμότθτασ του, αφοφ ςυγκεντρϊνει αρκετοφσ ςθμαντικοφσ οδικοφσ άξονεσ (Αδριανουπόλεωσ, Εκν. Αντιςτάςεωσ, Σοφοφλθ, κλπ) και πλικοσ δραςτθριοτιτων εμπορίου και αναψυχισ. Από τθν Καλαμαριά διζρχονται βαςικοί οδικοί άξονεσ που ςυνδζουν το κζντρο τθσ Θεςςαλονίκθσ με το αεροδρόμιο, τθν περιαςτικι ηϊνθ τθσ πόλθσ και γειτονικοφσ νομοφσ (Χαλκιδικι) με ιδιαίτερα υψθλοφσ κυκλοφοριακοφσ φόρτουσ που επθρεάηουν το μικροκλίμα και τθν οικιςτικι ανάπτυξι τθσ, απομονϊνοντασ το ανατολικό τμιμα τθσ περιοχισ από τον υπόλοιπο διμο και τθ κάλαςςα. Ιδιαίτερθσ ςθμαςίασ αποτελεί και θ επικείμενθ επζκταςθ του μετρό ςτθν περιοχι, θ οποία αναμζνεται να προκαλζςει περαιτζρω οικιςτικι και πλθκυςμιακι αφξθςθ, αλλά μπορεί να οδθγιςει ςτθν αναβάκμιςθ τθσ αςτικισ κινθτικότθτασ. Δελθγκάρθ Ηαχαρζνια 20

21 4. Εντοπιςμόσ ςθμείων για ςφνδεςθ με πράςινεσ διαδρομζσ Ζχοντασ ωσ αφετθρία όλα όςα αναλφκθκαν ςτο πρϊτο μζροσ τθσ εργαςίασ περί πράςινων διαδρομϊν, για να δοκοφν κάποιεσ γενικζσ κατευκφνςεισ ςτθν προκειμζνθ περίπτωςθ, εκτόσ από των εντοπιςμό των ιδθ υπάρχόντων χϊρων πραςίνου και των ελεφκερων χϊρων που μποροφν να αποτελζςουν αςτικό πράςινο, είναι ςθμαντικό να εντοπιςτοφν ςτθν περιοχι, οι ηϊνεσ αναψυχισ, οι κοινωφελείσ υποδομζσ (εκπαίδευςθ, πρόνοια, ακλθτιςμόσ) κακϊσ και οι εμπορικζσ ηϊνεσ υπερτοπικοφ επιπζδου, επιπζδου διμου αλλά και γειτονιάσ, ϊςτε να ςυνδεκοφν όλα αυτά μεταξφ τουσ με ζναν αποτελεςματικό τρόπο, ϊςτε να δθμιουργθκεί ζνα ευχάριςτο περιβάλλον για τουσ κατοίκουσ και να προωκθκοφν εναλλακτικζσ μορφζσ μετακίνθςθσ (πεηι, ποδιλατο) Ελεφκεροι χϊροι και χϊροι πραςίνου Ο διμοσ Καλαμαριάσ αποτελεί ςυνζχεια του πολεοδομικοφ ιςτοφ τθσ Θεςςαλονίκθσ παρουςιάηοντασ ςε γενικζσ γραμμζσ τα χαρακτθριςτικά του, δθλαδι, ιδιαίτερα υψθλζσ πυκνότθτεσ, ζντονθ οικοδομικι δραςτθριότθτα και κορεςμζνο κτθριακό απόκεμα. Πςον αφορά ςτουσ ελεφκερουσ χϊρουσ, θ Θεςςαλονίκθ γενικότερα κατζχει, όπωσ και οι περιςςότερεσ πόλεισ τθσ Ελλάδασ, από τα χαμθλότερα ποςοςτά πραςίνου ςε ςφγκριςθ με πόλεισ τθσ ΕΕ (Χαραλαμπίδου, 2010). Θ αναλογία πραςίνου ανά κάτοικο ςτο διμο Καλαμαριάσ εκτιμάται ςε 5,58 τμ. ποςοςτό εξαιρετικά μικρό, αν και μεγαλφτερο ςε ςφγκριςθ με το διμο Θεςςαλονίκθσ (1,6 τμ.) (Ρετρίδου, 2007). Σφμφωνα με τισ πλθροφορίεσ που παρζχονται ςτθν μελζτθ ανακεϊρθςθσ του ΓΡΣ (2009), ςτο διμο υπάρχουν διάςπαρτοι χϊροι πραςίνου, κυρίωσ μικρισ ζκταςθσ, ενϊ απουςιάηει το ςτοιχείο του φυςικοφ περιβάλλοντοσ, τουλάχιςτον ςτο εςωτερικό του πολεοδομικοφ ιςτοφ. Θ ςυνολικι ζκταςθ πραςίνου ςτο Διμο Καλαμαριάσ ανζρχεται ςε τ.μ. και καταλαμβάνει το 9,93% τθσ ςυνολικισ ζκταςθσ του διμου ςτθν οποία όμωσ ςυμπεριλαμβάνεται και θ ζκταςθ του πρϊθν Στρατόπεδου Κόδρα, το οποίο αν εξαιρεκεί, θ ζκταςθ του ςυνολικοφ πραςίνου μειϊνεται ςχεδόν κατά το ιμιςυ. Το μεγαλφτερο ποςοςτό (2/3) των χϊρων πραςίνου είναι ζκταςθσ μικρότερθσ του ενόσ ςτρζμματοσ αποδεικνφοντασ τθν πολυδιάςπαςθ του χϊρου και τθν ζλλειψθ ολοκλθρωμζνων προτάςεων αςτικοφ ςχεδιαςμοφ. Λόγω του μικροφ μεγζκουσ και τθσ κακισ οργάνωςθσ οι περιςςότεροι χϊροι χαρακτθρίηονται από περιοριςμζνεσ δυνατότθτεσ παροχισ αναψυχισ και Δελθγκάρθ Ηαχαρζνια 21

22 δθμιουργίασ ιδιαίτερων (ευνοϊκϊν) ςυνκθκϊν. Θ δενδρϊδθσ βλάςτθςθ, θ οποία ςυνίςταται κυρίωσ από δαςοπονικά είδθ, είναι παροφςα ςχεδόν ςε όλουσ τουσ χϊρουσ πραςίνου (Γκανάτςασ Ρ., 2002). Στο Διμο Καλαμαριάσ τα μεγαλφτερα ςε ζκταςθ πάρκα είναι το πάρκο Οφλοφ Ράλμε και το πάρκο των Αλθςμόνθτων πατρίδων με ζκταςθ 7,7 ςτρ. και 7,4 ςτρ. αντίςτοιχα. Στο Διμο Καλαμαριάσ όμωσ εντάςςεται και ο περιβάλλοντασ χϊροσ του Τμιματοσ Δαςολογίασ και Φυςικοφ Ρεριβάλλοντοσ (ςτθν περιοχι του Φοίνικα), ςτον οποίο το πράςινο καταλαμβάνει ζκταςθ περίπου 55 ςτρεμμάτων όπωσ και θ ζκταςθ του πρϊθν Στρατοπζδου Κόδρα, το οποίο παραμζνει ουςιαςτικά μθ διαχειριηόμενο και δφςκολα μπορεί να χαρακτθριςκεί ωσ πάρκο. Επιπλζον, ςτο διμο δεν υπάρχει κάποιοσ μεγάλοσ χϊροσ ο οποίοσ να λειτουργεί ωσ πάρκο πόλθσ, εκτόσ από τθν παραλιακι ηϊνθ που διακζτει χαρακτιρα πάρκου, ωσ ζνα βακμό, το οποίο χαρακτθρίηεται από αδιαμόρφωτθ φυςικι ακτογραμμι του και ζντονεσ κλίςεισ. Ωσ ελεφκεροσ, επίςθσ, χϊροσ με χαρακτθριςτικά κεντρικότθτασ που κακορίηει τθ φυςιογνωμία τθσ Καλαμαριάσ αποτελϊντασ ςθμείο αναφοράσ είναι ο πεηόδρομοσ τθσ οδοφ Κομνθνϊν και θ πλατεία του Δθμαρχείου. Εικόνα 13: Ραραλία Καλαμαριάσ Πθγι: ιδία φωτογραφικι απεικόνιςθ Ζνασ ακόμθ ελεφκεροσ αςτικόσ χϊροσ που κα μποροφςε να αποτελζςει αςτικό πράςινο, αποτελεί θ ζκταςθ του πρϊθν ςτρατοπζδου Νταλίπθ ςτα ανατολικά του διμου, ο οποίοσ βρίςκεται ςε άμεςθ επαφι με το Βρετανικό νεκροταφείο. Ζνασ ςθμαντικισ ζκταςθσ αδόμθτοσ χϊροσ βρίςκεται επίςθσ ςτο κζντρο του διμου, ο οποίοσ με τθν κατάλλθλθ διαμόρφωςθ κα μποροφςε να αποτελζςει αςτικό πράςινο. Τζλοσ, ςτθν περιοχι όπου βρίςκονται οι ακλθτικζσ εγκαταςτάςεισ τθσ Μίκρασ υπάρχουν μεγάλεσ ανεκμετάλευτεσ εκτάςεισ ελεφκερων χϊρων. Δελθγκάρθ Ηαχαρζνια 22

23 Εικόνα 14: Ελεφκεροι αςτικοί χϊροι Στρατόπεδο Νταλίπθ Στρατόπεδο Κόδρα Αδόμθτοσ χϊροσ Ελεφκερεσ εκτάςεισ Μίκρα Δελθγκάρθ Ηαχαρζνια 23

24 Εικόνα 15: Φωτογραφικό υλικό επιλεγμζνων χϊρων Πθγι: Google Earth, bing maps, ιδία φωτογραφικι απεικόνιςθ Δελθγκάρθ Ηαχαρζνια 24

25 Ζνα ακόμθ ςθμαντικό φυςικό ςτοιχείο ςτθν περιοχι αποτελεί θ περιφερειακι τάφροσ που διαςχίηει τθν ανατολικι Θεςςαλονίκθ και αποτελεί το βαςικό όριο του διμου και ςυνολικά τθσ νοτιοανατολικισ περιοχισ τθσ Θεςςαλονίκθσ με τον εξωαςτικό χϊρο. Θ Ρ.Τ. είναι ο βαςικόσ ςυλλεκτιρασ ομβρίων τθσ ανατολικισ Θεςςαλονίκθσ και ζχει αντιπλθμμυρικι λειτουργία. Αποτελεί μια ηϊνθ με πολφ μεγάλο μικοσ και περιοριςμζνο βάκοσ, θ οποία ςυνιςτά ζναν επιμικθ διάδρομο ςφνδεςθσ φυςικϊν ςτοιχείων (βουνό, κάλαςςα, ρζματα) και διατρζχει τισ παρυφζσ του οικιςτικοφ ιςτοφ τθσ ανατολικισ Θεςςαλονίκθσ (Ο.Θ., 2010). Ο περιβάλλων χϊροσ τθσ Ρ.Τ. διακρίνεται ςε οριςμζνεσ επιμζρουσ ενότθτεσ και τμιματα με διαφορετικά προβλιματα και χαρακτθριςτικά, ενϊ οι ανκρωπογενείσ παρεμβάςεισ ςε αρκετά ςθμεία είναι εμφανείσ (μπαηϊματα από οικοδομζσ, οριςμζνα παράνομα κτίςματα ςτα πρανι τθσ ευρείασ κοίτθσ κλπ.). Εικόνα 16: Θ περιφερειακι τάφροσ Πθγι: ιδία φωτογραφικι απεικόνιςθ Δελθγκάρθ Ηαχαρζνια 25

26 Ζτςι, ο Ο.Θ. δρομολογεί τθν ανάπλαςι του, που αποβλζπει ςτθν αναβάκμιςθ τθσ ποιότθτασ τθσ ηωισ των κατοίκων, ςτθ βελτίωςθ τθσ αιςκθτικισ του τοπίου, τθσ εφκολθσ προςβαςιμότθτασ και τθσ ελκυςτικότθτάσ τθσ ωσ χϊρου αναψυχισ περιπάτου. Ολόκλθρο το τμιμα τθσ Ρ.Τ. που εφάπτεται με τθν περιοχι μελζτθσ, κα διαςχίηεται από πεηόδρομο και ποδθλατόδρομο, οι οποίοι κα ςυνδζονται με το παραλιακό μζτωπο του Διμου. (Ο.Θ., 2010). Εικόνα 17: Ανάπλαςθ περιφερειακισ τάφρου ςε τμιμα τθσ περιοχισ μελζτθσ Για τθν περιοχι μελζτθσ, ςυνιςτά ςθμαντικό ςτοιχείο πραςίνου και θ αναβάκμιςι τθσ, κακϊσ και θ ειςχϊρθςι τθσ ςτο εςωτερικό του διμου προςφζρει τθ δυνατότθτα αφξθςθσ τθσ ποιότθτασ ηωισ των κατοίκων. Εικόνα 18: Διείςδυςθ περιφερειακισ τάφρου ςτον αςτικό ιςτό Πθγι: Google earth ιδία επεξεργαςία Δελθγκάρθ Ηαχαρζνια 26

27 4.2. Εμπορικζσ ηϊνεσ και ηϊνεσ αναψυχισ Στθν εικόνα αποτυπϊνεται θ ζνταςθ των χριςεων του τριτογενι τομζα, που κυριαρχεί ςε επίπεδο Διμου. Θ ζνταςθ αποτυπϊνεται χωρικά ϊςτε να καταςτοφν ευδιάκριτεσ οι χωρικζσ ενότθτεσ ςτισ οποίεσ ςυγκεντρϊνεται θ κφρια εμπορικι δραςτθριότθτα και οι υπθρεςίεσεξυπθρετιςεισ, ενϊ γίνεται και διάκριςθ ανάμεςα ςτθν ζνταςθ υπερτοπικισ και τοπικισ εμβζλειασ. Εικόνα 19: Ζνταςθ οικονομικϊν δραςτθριοτιτων Πθγι: Μελζτθ ανακεϊρθςθσ Γ.Ρ.Σ. διμου Καλαμαριάσ, 2009 Δελθγκάρθ Ηαχαρζνια 27

28 Οι κφριεσ εμπορικζσ ςυγκεντρϊςεισ και χριςεισ εξυπθρετιςεων αςτικοφ πλθκυςμοφ, υπερτοπικισ εμβζλειασ, εντοπίηονται γραμμικά εκατζρωκεν των βαςικϊν οδικϊν αξόνων Εκν. Αντιςτάςεωσ και Ανδριανουπόλεωσ, που όπωσ προαναφζρκθκε, ςυγκεντρϊνουν τουσ μεγάλουσ κυκλοφοριακοφσ φόρτουσ. Ο χαρακτιρασ των δφο αυτϊν γραμμικϊν ηωνϊν εμφανίηει ιδιαίτερα ζντονθ εμπορικι δραςτθριότθτα. Με δεδομζνο το γεγονόσ ότι οι δφο άξονεσ αποτελοφν βαςικοφσ οδικοφσ άξονεσ ειςόδου και εξόδου από το Ρ.Σ.Θ. και διατρζχονται από διαμπερι υπερτοπικι κυκλοφορία, θ ταυτόχρονθ ςυγκζντρωςθ ζντονθσ εμπορικισ δραςτθριότθτασ και εξυπθρετιςεων διογκϊνει τθν κυκλοφοριακι επιβάρυνςθ ςε αυτοφσ και τουσ μετατρζπει ςε γραμμικοφσ πυρινεσ προςζλκυςθσ χρθςτϊν από το ςφνολο του Ρ.Σ.Θ. Σε κατϊτερο επίπεδο χωρικισ εμβζλειασ τοποκετείται το εμπορικό και διοικθτικό κζντρο του Διμου Καλαμαριάσ, κακϊσ απευκφνεται κυρίωσ ςτθν εξυπθρζτθςθ του τοπικοφ πλθκυςμοφ. Θ περιοχι παρουςιάηει αυξθμζνουσ κυκλοφοριακοφσ φόρτουσ αλλά ςαφϊσ λιγότερθ διαμπερι υπερτοπικι κυκλοφορία ςε ςχζςθ με τισ οδοφσ Εκν. Αντιςτάςεωσ και Αδριανουπόλεωσ. Επιπλζον, ςε επίπεδο Διμου εντοπίηονται δφο ακόμθ ηϊνεσ ςυγκζντρωςθσ εμπορικϊν χριςεων και εξυπθρετιςεων, με εμβζλεια επιπζδου ςυνοικίασ, οι οποίεσ λειτουργοφν ςυμπλθρωματικά προσ το εμπορικό «κζντρο» του Διμου. Οι δφο αυτζσ περιοχζσ ςυγκεντρϊνουν μεν εμπορικζσ χριςεισ και εξυπθρετιςεισ, χαμθλότερθσ όμωσ ζνταςθσ και εμβζλειασ, και λειτουργοφν ωσ δευτερεφοντα περιφερειακά κζντρα εντόσ του Διμου Καλαμαριάσ. Ιδιαίτερθ ζνταςθ υπερτοπικισ εμβζλειασ εμφανίηει και θ χριςθ τθσ αναψυχισ, που ςυγκεντρϊνεται κατά μικοσ των παραλιακϊν περιοχϊν του Διμου, και ςυγκεκριμζνα κατά μικοσ των οδϊν Σοφοφλθ και Ρλαςτιρα, όπου ςυγκεντρϊνεται θ ςυντριπτικι πλειοψθφία των χϊρων εςτίαςθσ και αναψυχισ (εςτιατόρια, café, bars κλπ), με εντονότερθ και πυκνότερθ παρουςία κατά μικοσ τθσ οδοφ Ρλαςτιρα, και λιγότερο ςτθν οδό Σοφοφλθ, όπου εντοπίηονται και χριςεισ εμπορίου και άλλων εξυπθρετιςεων, ςε αντίκεςθ με τθν οδό Ρλαςτιρα όπου κυριαρχοφν οι χϊροι εςτίαςθσ. Ανάλογεσ χριςεισ επικρατοφν και ςτο παραλιακό μζτωπο νοτιότερα, κατά μικοσ τθσ οδοφ Θζτιδοσ, ςαφϊσ μικρότερθσ ζνταςθσ και πυκνότθτασ. Δελθγκάρθ Ηαχαρζνια 28

29 4.3. Κοινωφελείσ υποδομζσ Εκπαίδευςη- Πρόνοια Σφμφωνα με ςτοιχεία του Διμου Καλαμαριάσ που αφοροφν ςτο ςχολικό ζτοσ , ςτον Διμο λειτουργοφν 18 Δθμοτικά Σχολεία και 25 Νθπιαγωγεία. Οι χϊροι αυτοί βρίςκονται διάςπαρτοι ςε όλο τον πολεοδομικό ιςτό τθσ Καλαμαριάσ και ςε πολλζσ περιπτϊςεισ ςε ζνα χϊρο λειτουργοφν περιςςότερεσ από μία ςχολικζσ μονάδεσ. Πςον αφορά ςτθ Δευτεροβάκμια εκπαίδευςθ, ςτον Διμο Καλαμαριάσ λειτουργοφν ςυνολικά 10 Γυμνάςια και 8 Λφκεια. Εντόσ του πολεοδομικοφ ιςτοφ υπάρχει μια μεγάλθ ζκταςθ του Αριςτοτζλειου Ρανεπιςτθμίου Θεςςαλονίκθσ, και πιο ςυγκεκριμζνα θ Σχολι Δαςολογίασ και Ρροςταςίασ Ρεριβάλλοντοσ, όπου εντάςςεται και ζνασ δαςοβοτανικόσ κιποσ, ενϊ ςτο νοτιο τμιμα βρίςκεται θ εκνικι ςχολι διαςτϊν. Στθν Καλαμαριά λειτουργοφν 25 παιδικοί-βρεφονθπιακοί ςτακμοί, οι οποίοι είτε λειτουργοφν ςε αυτόνομουσ χϊρουσ είτε μαηί με νθπιαγωγεία είτε ςτο ιςόγειο ι όροφο πολυκατοικιϊν Αθλητιςμόσ Σε ό,τι αφορά τισ οργανωμζνεσ ακλθτικζσ εγκαταςτάςεισ, ζνασ πυρινασ ακλθτικϊν δραςτθριοτιτων επιπζδου πόλθσ λειτουργεί ςτθν περιοχι τθσ Μίκρασ, ςτον οποίο ςυναντϊνται γιπεδα ποδοςφαίρου, γιπεδα μπάςκετ, βόλλευ και τζννισ, κλειςτά γυμναςτιρια, ο ιππικόσ όμιλοσ κακϊσ και γιπεδα Beach-Volley και squash. Ζνασ ακόμθ ακλθτικόσ πυρινασ εντοπίηεται ςε άμεςθ επαφι με το ςτρατόπεδο Κόδρα, όπου βρίςκεται το Δθμοτικό Στάδιο «Απόλλων», ςτο οποίο φιλοξενείται θ ομϊνυμθ ομάδα τθσ Καλαμαριάσ, βοθκθτικά γιπεδα, ζνα Γυμναςτιριο πίςω από το 1ο Γυμνάςιο-Λφκειο και το Δθμοτικό Κολυμβθτιριο. Πολιτιςμόσ Ρολιτιςτικζσ λειτουργίεσ φιλοξενοφνται εποχιακά ςτισ εγκαταςτάςεισ του πρϊθν ςτρατοπζδου Κόδρα και, τζλοσ, καταγράφθκαν ζντεκα ναοί, μαηί με τθν Ιερά Μθτρόπολθ Νζασ Κρινθσ και Καλαμαριάσ. Δελθγκάρθ Ηαχαρζνια 29

30 Εικόνα 20: Κοινωφελείσ υποδομζσ και χϊροι πραςίνου Πθγι: GIS Διμου Καλαμαριάσ, ιδία επεξεργαςία Δελθγκάρθ Ηαχαρζνια 30

31 5. υμπεράςματα - Κατευκφνςεισ Ζπειτα από μία λεπτομερι ανάλυςθ του όρου των πράςινων διαδρομϊν και του τρόπου δθμιουργίασ τουσ, γίνεται κατανοθτόσ ο ευεργετικόσ ρόλοσ τουσ ςτο αςτικό περιβάλλον. Βαςικόσ ςτόχοσ τουσ είναι θ ςφνδεςθ των χϊρων πραςίνου αλλά και άλλων ςθμαντικϊν χϊρων των πόλεων και με αποτζλεςμα να βελτιϊνουν το επίπεδο διαβίωςθσ των πολιτϊν και να ςυμβάλλουν ςτθ βιϊςιμθ ανάπτυξθ των πόλεων, κακϊσ διευκολφνεται θ κίνθςθ των πεηϊν και εξαςφαλίηεται ςτον άνκρωπο ζνασ υγιισ τρόποσ ηωισ με μικρότερθ κατανάλωςθ ενζργειασ. Θ ενοποίθςθ χϊρων πραςίνου δεν είναι εφκολθ υπόκεςθ, ειδικά όταν οι προδιαγραφζσ των πόλεων δεν προβλζπουν ςχεδιαςμό ι δεν παρουςιάηουν τθν κατάλλθλθ υποδομι. Εδϊ κα πρζπει να ςθμειωκεί ότι θ δθμιουργία δικτφου πραςίνου μζςα ςτισ πόλεισ με γραμμικι αφξθςθ αυτοφ κατά μικοσ των οδικϊν αξόνων δεν απαιτεί ςτθν ουςία κατανάλωςθ επιπλζον χϊρου και απαλλοτριϊςεισ. Για το λόγο αυτό είναι ευκολότερθ θ εγκατάςταςι του ακόμθ και ςτον πυκνοδομθμζνο ιςτό τθσ πόλθσ. Eικόνα 21: Goncalo de Carvalho, green tunnel, Porto Alegre, Brazil Πθγι: Δελθγκάρθ Ηαχαρζνια 31

32 Σε ότι αφορά το διμο Καλαμαριάσ, μποροφμε να ποφμε ότι αποτελεί ζνα πυκνοδομθμζνο τμιμα τθσ πόλθσ ςτο μεγαλφτερο τμιμα του και δεν λιφκθκε μζριμνα για τθ δθμιουργία και διατιρθςθ ικανοποιθτικϊν χϊρων πραςίνου απαραίτθτων για τθ βελτίωςθ τθσ ποιότθτασ ηωισ των κατοίκων. Τα περιςςότερα πάρκα είναι μικρισ ζκταςθσ και ζχουν δθμιουργθκεί χωρίσ ςωςτό ςχεδιαςμό ενόσ ςφγχρονου λειτουργικοφ πάρκου. Ρολλοί από τουσ δρόμουσ, με ζντονο κυκλοφοριακό φόρτο ςτεροφνται δενδροςτοιχιϊν ενϊ ςε άλλουσ θ εγκατάςταςθ των δενδροςτοιχιϊν ζγινε με πρόχειρο ςχεδιαςμό με αποτζλεςμα να μθν είναι λειτουργικζσ τόςο για τουσ οδθγοφσ όςο και για τουσ πεηοφσ. Από τθν άλλθ πλευρά, διακζτει μεγάλεσ ανεκμετάλλευτεσ εκτάςεισ οι οποίεσ μποροφν να αξιοποικοφν, κακϊσ και τμιμα τθσ περιφερειακισ τάφρου που αν διαμορφωκεί μπορεί να αποτελζςει ςθμαντικό ςτοιχείο περιαςτικοφ πραςίνου. Ωςτόςο, δεν υπάρχουν διάδρομοι που να ςυνδζουν τουσ χϊρουσ αυτοφσ μεταξφ τουσ, ζτςι ϊςτε θ περιοχι να διακζτει ζνα δίκτυο πραςίνου, αλλά οφτε υπάρχει ςφνδεςθ με το περιαςτικό πράςινο ςτο παραλιακό μζτωπο ϊςτε να εξαςφαλίηεται καλφτερθ ανανζωςθ του αζρα και μείωςθ των κερμοκραςιακϊν διακυμάνςεων τθσ πόλθσ. Σε αυτό το ςθμείο γίνεται μία προςπάκεια ςφνταξθσ ενόσ ςυνκετικοφ χάρτθ, ο οποίοσ περιλαμβάνει τόςο τουσ υφιςτάμενουσ χϊρουσ πραςίνου, όςο και τουσ ελεφκερουσ αςτικοφσ χϊρουσ που μποροφν να αποτελζςουν αςτικό πράςινο, κακϊσ και τισ ςθμαντικότερεσ κοινωφελείσ υποδομζσ, ηϊνεσ αναψυχισ και εμπορικϊν δραςτθριοτιτων, ϊςτε να δοκοφν κάποιεσ γενικζσ κατευκφνςεισ για τθ ςφνδεςθ αυτϊν με πράςινεσ διαδρομζσ. Ππωσ προαναφζρκθκε, ζχει μεγάλθ ςθμαςία οι ανεκμετάλευτοι ελεφκεροι αςτικοί χϊροι, οι οποίοι ςτθν προκειμζνθ περίπτωςθ είναι ςθμαντικισ ζκταςθσ, να διαμορφωκοφν κατάλλθλα ϊςτε να είναι προςπελάςιμοι και να αποτελοφν χϊρουσ ζλξθσ για τουσ κατοίκουσ. Τζτοιεσ προτάςεισ ζχουν γίνει κατά καιροφσ ςτα ανακεωρθμζνα ΓΡΣ του διμου Καλαμαριάσ, όπωσ για παράδειγμα ςε αυτό του 1998, όμωσ δε φαίνεται να ζχει εφαρμοςτεί κάτι τζτοιο μζχρι ςιμερα. Δελθγκάρθ Ηαχαρζνια 32

33 Εικόνα 22: Ρρόταςθ αξιοποίθςθσ ελεφκερων αςτικϊν χϊρων ςτο Διμο Καλαμαριάσ Πθγι: Ανακεωριμζνο Γ.Ρ.Σ. Διμου Καλαμαρίασ 1998 Ππωσ διατυπϊκθκε και ςτισ κεωρθτικζσ προςεγγίςεισ, είναι ςθμαντικι θ πολεοδομικι αναςφνκεςθ των ανοικτϊν χϊρων και χϊρων πραςίνων μζςω τθσ ςφνδεςισ τουσ ςε ζνα ενιαίο δίκτυο ανοικτϊν χϊρων και ςε ςυνδυαςμό με ζνα βαςικό κορμό δικτφου ιπιων μετακινιςεων. Σκοπόσ αυτισ τθσ ςφνδεςθσ είναι θ μεγαλφτερθ δυνατι επίδραςθ ςτο εςωτερικό του πολεοδομικοφ ιςτοφ. Ζτςι, ακολουκϊντασ τα βιματα για τθ δθμιουργία πράςινων διαδρομϊν που διατυπϊκθκαν ςτισ κεωρθτικζσ προςεγγίςεισ, ςτθν περίπτωςθ του διμου Καλαμαριάσ, αρχικά, είναι αναγκαία θ ςφνδεςθ τθσ περιφερειακισ τάφρου με το πράςινο ςτθ παράκτια ηϊνθ, όπου κυριαρχοφν οι χριςεισ αναψυχισ, ϊςτε να δθμιουργθκεί ο περιαςτικόσ πράςινοσ δακτφλιοσ. Ζπειτα, προτείνεται θ ςφνδεςθ των εν δυνάμει χϊρων πραςίνου, οι οποίοι καταλαμβάνουν τθ ςθμαντικότερθ ζκταςθ, και των μεγαλφτερων χϊρων πραςίνου (πάρκο ουλοφ παλμε και πλατεία Μθνά Ρατρίκιου, θ οποία αν και βρίςκεται εκτόσ περιοχισ μελζτθσ, πρζπει να λθφκεί υπόψθ για τθν καλφτερθ ςφνδεςθ του περιαςτικοφ πραςίνου), μζςα απο δρόμουσ ιπιασ κυκλοφορίασ θ πεηοδρόμουσ με φφτευςθ. Οι ιδθ υφιςτάμενοι χϊροι πραςίνου μικρότερθσ ζκταςθσ μποροφν να βοθκιςουν ςυμπλθρωματικά ςτθ δθμιουργία του δικτφου. Δελθγκάρθ Ηαχαρζνια 33

34 Ππωσ φαίνεται και ςτο ςυνκετικό χάρτθ οι εμπορικζσ ηϊνεσ κακϊσ και το μεγαλφτερο μζροσ των κοινωφελϊν υποδομϊν παρεμβάλλονται μεταξφ των βαςικϊν χϊρων για ενοποίθςθ, οπότε κατά τθ δθμιουργία διαδρομϊν μποροφν να παίξουν ςθμαντικό ρόλο. Σε ότι αφορά το νότιο τμιμα τθσ περιοχισ, επειδι είναι αρκετά αραιοδομθμζνο με φαρδφτερουσ δρόμουσ και μεγαλφτερεσ αδόμθτεσ εκτάςεισ, είναι ευκολότερθ θ δθμιουργία πράςινων διαδρομϊν και υπάρχουν περιςςότερεσ επιλογζσ. Σε ότι αφορά το βόρειο τμιμα όπου ο ιςτόσ είναι πιο πυκνοδομθμζνοσ, είναι προτιμότερο να αξιοποιθκοφν οι φαρδείσ δρόμοι διπλισ κατεφκυνςθσ με τθν ιδθ πράςινθ νθςίδα ςτθ μζςθ, όπωσ ιδθ ζχει αρχίςει να πεηοδρομείται το ζνα τμιμα τθσ οδοφ Μεταμορφϊςεωσ, ενϊ το άλλο πρόκειται να διμορφωκεί ςε δρόμο ιπιασ κυκλοφορίασ. Κατά μικοσ του δρόμου κα ενιςχυκεί το πράςινο, κα καταργθκοφν οι κζςεισ ςτάκμευςθσ, όμωσ κα παραμείνουν κζςεισ για ανεφοδιαςμό των εμπορικϊν καταςτθμάτων. Επίςθσ, κα δθμιουργθκοφν χϊροι ςτάςθσ και ανάπαυςθσ των διερχομζνων, ενϊ κα απομακρυνκοφν όλοι οι κάδοι απορριμμάτων και ςτθ κζςθ τουσ κα τοποκετθκοφν βυκιηόμενοι κάδοι. Επιπλζον πραγματοποιείται παρζμβαςθ ςτον ιδθ υφιςτάμενο πεηόδρομο τθσ οδοφ Κομνθνϊν θ οποία αφορά τον αναςχεδιαςμό και τθν ανακαταςκευι του δαπζδου, τθν οριοκζτθςθ των τραπεηοκακιςμάτων ςε ςυγκεκριμζνουσ χϊρουσ -ϊςτε να εξαςφαλίηεται θ ανεμπόδιςτθ κίνθςθ ζμπροςκεν των εμπορικϊν καταςτθμάτων- και τθ δθμιουργία κοινόχρθςτων χϊρων ςτάςθσ και ανάπαυςθσ. Οι δφο αυτζσ παρεμβάςεισ ζχουν ςτόχο τον αναςχεδιαςμό, τθν αναδιοργάνωςθ, τθν ανακαταςκευι και τον εκςυγχρονιςμό του δθμόςιου ελεφκερου χϊρου του κζντρου τθσ Καλαμαριάσ και τθν ενίςχυςθ τθσ τοπικισ εμπορικισ δραςτθριότθτασ. Το πράςινο κα ενιςχυκεί με νζεσ φυτεφςεισ, ο φωτιςμόσ κα εκςυγχρονιςτεί και κα βελτιωκοφν οι υποδομζσ για τθν εξυπθρζτθςθ των ανκρϊπων με κινθτικά προβλιματα ι προβλιματα όραςθσ. Εικόνα 23: Διαμόρφωςθ οδοφ μεταμορφϊςεωσ Πθγι: Δελθγκάρθ Ηαχαρζνια 34

35 Στόχοσ του ζργου είναι θ αναβάκμιςθ του περιβάλλοντοσ με τθ δθμιουργία ενόσ ευχάριςτου, ςφγχρονου και καλά ςχεδιαςμζνου κοινόχρθςτου δθμόςιου χϊρου, θ μείωςθ τθσ κίνθςθσ και ςτάςθσ των αυτοκινιτων και θ παράλλθλθ αφξθςθ του χϊρου κίνθςθσ των πεηϊν, θ βελτίωςθ του μικροκλίματοσ τθσ περιοχισ με τθν ενίςχυςθ του πραςίνου και τθν επιλογι υλικϊν φιλικϊν προσ το περιβάλλον. Εικόνα 24: Ενδικτικοί δρόμοι προσ αξιοποίθςθ Πθγι: Ιδία επεξεργαςία Δελθγκάρθ Ηαχαρζνια 35

36 Δελθγκάρθ Ηαχαρζνια 36

37 Βιβλιογραφία Ελληνική Αραβαντινόσ Α., (1997), Πολεοδομικόσ Σχεδιαςμόσ - Για Μιά Βιλωςιμθ Ανάπτυξθ Του Αςτικοφ Χώρου, Ακινα: Συμμετρία Γεμενετηι Γ., (2009), Μεκοδολογία Σχεδιαςμοφ: Παράμετροι Και Αρχζσ Βιώςιμου Πολεοδομικοφ Σχεδιαςμοφ, Ρανεπιςτθμιακζσ Σθμειϊςεισ ΤΜΧΑ ΑΡΘ. Γενικό Ρολεοδομικό Σχζδιο Διμου Καλαμαριάσ, (2009), Μελζτθ Ανακεϊρθςθσ, Α Στάδιο Γκανάτςασ Ρ., Ηάγκασ Θ., Τςακαλδιμθ Μ., Τςιτςϊνθ Θ., (2002), Αξιολογθςθ Του Αςτικου Πραςινου Στο Πολεοδομικο Συγκροτθμα Τθσ Θεςςαλονικθσ, Εργαςτιριο Δαςοκομίασ, Τμιμα Δαςολογίασ Και Φυςικοφ Ρεριβάλλοντοσ, Α.Ρ.Θ. Κοκαλάκθ Χ. (2008), Η Συμβολι Των Ιδιωτικών Ακάλυπτων Χώρων Στθ Βελτίωςθ Του Μικροκλίματοσ», Διπλωματικι Μεταπτυχιακι Εργαςία Ε.Μ.Ρ., Ακινα Κουκλαδάσ Σ. (2002), Αξιολόγθςθ Του Αςτικοφ Και Περιαςτικοφ Πράςινου - Περίπτωςθ Του Πολεοδομικοφ Συγκροτιματοσ Των Ακθνών, Διδακτορικι Διατριβι, Σχολι Γεωτεχνικϊν Επιςτθμϊν, Τμιμα Δαςολογίασ Και Φυςικοφ Ρεριβάλλοντοσ Α.Ρ.Θ. Κφρκου Δ. (2008), Ρόλεισ Και Φυςικό Ρεριβάλλον, Omikron Magazine Λυπιρίδθσ Χ., (2010), Η Ολοκλθρωμζνθ Διαχείριςθ Του Αςτικοφ Πραςίνου Αςπίδα Προςταςίασ Για Τθν Κλιματικι Αλλαγι - Η Συμμζτοχθ Του Διμου Καλαμαριάσ, Διμοσ Καλαμαριάσ Μθτοφλα., (2006), Βιώςιμθ Περιφερειακι Ανάπτυξθ Στθν Ευρωπαϊκι Ζνωςθ & Αναςυγκρότθςθ Του Ελλθνικοφ Αςτικοφ Περιβάλλοντοσ, Ακινα: Σταμοφλθσ Μοδινόσ Μ., & Ευκυμιόπουλοσ Θ., (2000), Η Βιώςιμθ Πόλθ, Ακινα: Στοχαςτισ Ντουνιαδάκθ Κ. (2006), «Ρολεοδομικόσ Σχεδιαςμόσ Και Αςτικό Ρράςινο», Θμερίδα με Θζμα: Το Πράςινο Αφορά Όλουσ Μασ, Χανιά Οργανιςμοσ υκμιςτικου Σχεδιου Και Ρροςταςιασ Ρεριβαλλοντοσ Θεςςαλονικθσ (2010), Μελετθ Διευκετθςθσ Ρεριφερειακθσ Ταφρου Θεςςαλονικθσ Και Αναπλαςθσ Ρεριβαλλοντοσ Χωρου, Θμερίδα με Θζμα Αντιπλθμμυρικι Ρροςταςία Θεςςαλονίκθ Ρετρίδου Κ., (2007), Πόλθ Πράςινο, Θεςςαλονίκθ: TEE-ΤΚΜ., Τεφχοσ 331 Τηϊρτηθ Τ., (2010), Η Συμβολθ Του Πραςινου Στθ Βελτιωςθ Του Μικροκλιματοσ, ΥΠΕΚΑ Δελθγκάρθ Ηαχαρζνια 37

38 Ξενόγλωςςη Banister D. (2008), The Sustainable Mobility Paradigm, Transport Policy, 15(2) Barker, (1997), A Framework For The Future, Green Networks With Multiple Uses In And Around Cities. English Nature Research Report Denver s Department Of Parks And Recreation, (2000), Game Plan 2000, Regeneration Plan, Creating A Strategy For Our Future, Denver Huang C., (2006), Greenway Controversies Land Use and Implementation Issues in Urban Greenways Planning, Urban Planning Thesis, Columbia University Jim & Chen, (2003), Comprehensive Greenspace Planning Based On Landscape Ecology Principles In Compact Nanjing City, China Landscape And Urban Planning Levent & Nijkamp, (2004), Urban Greenspace Policies: A Comparative Study On Performance And Success Conditions In European Cities, In Proceedings On 44 th European Congress Of The Regional Association Lord Rogers (1999), Urban Task Force Report Register R. (2006), Ecocities: Rebuilding Cities In Balance With Nature, Canada: New Society Publishers. Turner, (1995), Greenways, Blueways, Skyways And Other Ways To A Better London, Landscape And Urban Planning Wooley Θ, (2003), Urban Open Spaces, London: Spon Press Thompson C. (2002), Urban Open Space In The 21st Century, Landscape And Urban Planning, 60 (2) Ηλεκτρονικζσ πηγζσ Δελθγκάρθ Ηαχαρζνια 38