VIZATIM Teknik Pjesa 1 MEKANIKË. Libri i teorisë

Transcript

1 VIZATIM Teknik Pjesa 1 MEKANIKË Libri i teorisë

2 2

3 Përmbajtje Parafjalë Njohuri bazë Mjete vizatimi, Vija Diagramat në sistemin koordinativ Paraqitja e trupave Projeksioni paralel Projeksioni izometrik sipas DIN Projeksioni dimetrik sipas DIN Vrimat në paraqitje hapësinore Paraqitje në disa pamje Ndarja e fletës, Vula Ndërtimi i pamjeve që mungojnë Vendosja e përmasave Bazat e vendosjes së përmasave Mënyrat e vendosjes së përmasave Vendosja e përmasave tek pamjet e ndryshme Vendosja e përmasave tek pjesët simetrike Detalet rrotulluese Rrathët dhe harqet Paraqitja në prerje Prerjet e plota Gjysëmprerjet Gjysëmprerjet, Paraqitja e ndërprerjeve Filetot Vizatimet e plota Vizatimet e plota Tolerancat, Shënjat e sipërfaqeve Vizatimet e pajisjeve në gjëndje të çmontuar

4 VIZATIM TEKNIK Pjesa 1 MEKANIKË Libri i informacionit Autorë: Wolfgang Bleneck Martin Doh Elmar Reiser Botim i liçensuar dhe i lejuar për t u shpërndarë vetëm në Shqipëri, mbi bazën e këtyre librave: H+J 4310 Vizatimi 1 Elektroteknika-Libri i informacionit me aprovimin Holland + Josenhans GmbH & Co. KG, Feuerseeplatz Stuttgart Përkthimi u aprovua nga shtëpia botuese më 8 korrik 2011 Përkthyer nga: Ardita Krasniqi Ripunuar nga: Wolfgang Kappler dhe Ardita Krasniqi Përgatitur në kuadër të Programit të GIZ Arsimi dhe Formimi Profesional në Shqipëri nga Komponenti 3 Arsimi Profesional në Verlindje të Shqipërisë. Ky program mbështetet nga Ministria Federale Gjermane për Bashkëpunim Ekonomik, BMZ. 4

5 Parafjalë Ky material mësimor përbëhet nga libri i teorisë me detyra dhe libri i punës me fletë të përpunuara detyrash. Të dy këto pjesë i referohen njera tjetrës. Në këtë libër teorie, përmbajtjet janë organizuar në hapa mësimorë që sipas kurrikulës janë të përmbledhura në fusha specifike teknike. Përmbajtja e librit shkon përtej vizatimit klasik profesinal të nivelit bazë me fushat e vizatimit teknik dhe teknikën së instalimit. Në kapitullin, Qarqet Logjike Bazë, Elektronika dhe Masat e Sigurisë trajtohen përmbajtje nga teknologjia. Duke u nisur nga kjo, në këtë libër janë vënë në dispozicion detyra për t u ushtruar dhe thelluar më tej. Nxënësi njihet me materialin e ri mësimor nëpërmjet një probleme. Pas kësaj, nxënësi merr informacione nëpërmjet teksteve dhe vizatimeve që i lehtësojnë të kuptuarit dhe zgjidhjen e problemës. Detyrat që kanë një pike të kuqe përpara, gjenden tek libri i punës të printuara në një fletë vizatimi. Aty jepet edhe një pjesë e zgjidhjes, në mënyrë që ajo të jetë më e lehtë ose të kursehet koha për punë të panevojshme vizatimi. Tek detyrat e tjera, nxënësi mund të ushtrojë zgjidhjen e detyrave në mënyrë të pavarur. Ky libër duhet të ndihmojë në Përballimin e sasisë së madhe të materialit mësimor Në të kuptuarit e lidhjeve funksionale Të menduarin në sistem Në arritjen e kualifikimeve bazë Zhvillimin e punës së pavarur tek nxënësit 5

6 1. Njohuri bazë 1.1 Mjete vizatimi, Vija Problemë Vizatimet teknike shërbejnë si bazë informacioni dhe komunikimi mes projektuesit dhe prodhuesit. Përmbajtja e tyre duhet të jetë e qartë dhe të kuptohet në nivel ndërkombëtar. Realizimi i vizatimit duhet të marrë sa më pak kohë dhe të jetë ndërtuar në mënyrë të tillë, që të jetë i mundur mikrofilmimi dhe rizmadhimi. Këto kërkesa mund të përmbushen vetëm nëse u përmbahemi disa rregullave të caktuara. Këtu bën pjesë veçërisht standarti DIN. Mjetet bazë të vizatimit teknik Portaminat Gjerësia e vijës 0,3 mm/0,5 dhe 0,7 mm Shkalla e fortësisë HB ose H Goma Gomë e kombinuar, me pjesë të fortë dhe të butë. Gomë në formë lapsi për korrigjime të imta. Kompasi Me mekanizëm në mes për rritjen e stabilitetit Plumça me fortësi të ndryshme Vizore trekëndëshe, Shabllone Vizore trekëndeshe Geo (me doreza që hiqen) Këndi 60 ⁰ me ndarje milimetrike (mm) Elektro-Shabllone me simbole çelësash (shabllone rrathësh, rrezesh, shkrimi 2,5 mm dhe 3,5 mm) Gominat në pjesën e poshtme të shabllonit pengojnë fshirjen e vijave të bëra me laps. Pllakë vizatimi me pjesë ballore Format A4, i përshtatshëm veçanërisht gjatë vizatimit në letër pa katrorë Vizatimet me portamina Portamina, gjerësia e vijave 0,25 mm/0,35 mm/0,5 mm dhe 0,7 mm Shabllonet me brinjë për portamina ose gomina Gomë speciale për vizatimet me portamina Formatet e letrës Sipas DIN 476 Vizatimet bëhen sipas formatit të linjës krysore A. Gjatësitë e faqeve japin raportin :1. Nga përgjysmimi i faqes më të gjatë del formati pasues më i vogël. Vula vendoset gjithmonë poshtë djathtas. 6

7 Vijat tek vizatimi teknik Për vizatimet teknike, gjerësitë e vijave janë të normuara nga 0,13 deri 2,0. Ato shkallëzohen duke u nisur nga, sipas formatit të fletës. Brënda një vizatimi duhet të përdoren vetëm ato gjerësi vijash që i përkasin të njëjtit grup vijash, i cili merr emrin e vijës më të gjerë. Përzgjedhja e grupit të vijave duhet t i përshtatet madhësisë së pjesës që do ndërtohet. Në planet e qarqeve përdoret kryesisht një gjerësi vije; vetëm në raste të theksimit/mostheksimit përdoret një vijë e trashë/ e hollë, psh. b=0,35. Llojet e vijave Vijë e vazhduar kryesore (b) Vijë e vazhduar e hollë (b/4) Vijë me dorë të lirë (b/4) Vijë e hollë e thyer Maja 30⁰, Vlera e brinjës 10 b Vijë e gjërë e ndërprerë (b) Gjatësia e vijës 10 b, Distanca 2,5 b Vija vijë-vijë (b/2)gjatësia e vijës 20 b, Distanca 5 b Vijapikë-vijë e hollë (b/4) Gjatësia e vijës 40 b, Distancë/Pikë 5 b Vija vijë-pikë e trashë (b) Gjatësia e vijës 20 b, Distancë/Pikë 2,5 b Vija vijë dy pika e hollë (b/4) Gjatësia e vijës 40 b,distancë/pikë (b/4) Shigjetë Gjatësia afërsisht 10 b, Këndi 15⁰ (b/2) Emërtimi A B C D E F G J K - Përdorimi i llojeve të vijave Buzë dhe konture të dukshme, kufizimet e filetos, diametri i bërthamës së filetos së dados, Simbole Vija ndihmëse, Vizime, Baza e filetos,vizatimi i sipërfaqeve, x-e diagonal, Vija të pjerrëta, kornizat e jashme Vija të pjerrëta për shkëputjen e detalit, kur ai paraqitet jo i plotë. Trajtimi i sipërfaqeve. Shkëputja e detaleve prej druri dhe e detaleve me sipërfaqe të madhe. Buzë dhe konture që nuk duken. Për akset e simetrisë, vijat e qendrave të rrathëve Vizatimi i seksionit të prerjes Konture të pjesëve të kufizuara nga forma e mëparshme dhe paraqitja sipas përzgjedhjes së dëshiruar; caktimi i kufinjve të pjesëve të lëvizshme, pjesët përpara rrafshit të prerë, kornizat e jashtme A B C,D E F G J K Detyrë Ushtrim për vijat Bëni ushtrime me vijat e grupit 0,5. Përdorni llojet e vijave A, B, F dhe G, në drejtim horizontal dhe vertikal. Kombinoni të dy drejtimet dhe bëni kujdes që vijat të mos jenë të ndërprera tek qoshet. 7

8 1.2 Standarti i shkrimit ISO Problemë Vizatimet duhet të përshkruhen qartë, në mënyrë që të lexohen lehtë. Gjatë mikrofilmimit, shkronjat nuk duhet të shndërrohen në njolla dhe të bëhen të palexueshme Nga standarti e shkrimit DIN 16 dhe 17 rrjedh standarti ISO (DIN 6776) e vlefshme në rrafsh ndërkombëtar. Ky shkrim ka është i drejtë, sepse vijat bien pingul tek njëra tjetra. Prandaj ky shkrim është më i përshtatshëm për mikrofilmime. Madhësia e shkrimit dhe gjërësia e vijave përshkallëzohet duke filluar nga dhe gjatë zmadhimit dhe zvogëlimit përputhet me formatin e letrës. Shkrimi mund të bëhet në dy gjerësi (i ngushtë/i gjërë) dhe në dy forma (vertikalisht apo i pjerrët me kënd 75⁰ mbi vijën horizontale). Shkrimi emërtohet sipas lartësisë h të shkronjave të mëdha. Përmasat dhe distancat tek forma e shkrimit B Lartësia h e shkronjave të mëdha Lartësia e shkronjave të vogla Gjerësia e vijave b Distanca më e vogël mes shkronjave Distanca më e vogël mes rreshtave 10/10 h 7/10 h 1/10 h 2/10 h 16/10 h Standarti i shkrimit ISO, vertikalisht, forma e shkrimit B 8

9 Të shkruarit e shkrimit standart Shkronjat dhe numrat përbëhen nga vija. Vija vertikale Vija horizontale Drejtkëndsha ndimës të gjërësive të ndryshme lehtësojnë vizatimin e shkronjave. Vija të pjerrëta Harqe/Forma të rrumbullakosura Shkalla Sipas DIN 823/DIN ISO 5455 Tek vizatimi teknik i një objekti, krahas masave duhet të jepet edhe shkalla, psh. 1:2. Preferohet vizatimi i objektit në madhësinë reale. Detyra Shkrim i standartizuar 1 Ushtroni shkrimin e standartizuarvertikal në formën B dhe madhësinë 7 mm dhe 3,5 mm. Hiqni vija ndihmëse në distancë 7 mm dhe 3,5 mm dhe ushtroni shkronjat e mëdha. Filloni me shkronjat pa harqe Shkrim i standartizuar 2 Hiqni vija ndihmëse për shkrimin e standartizuar me madhësi 7 mm dhe 3,5 mm. Ushtroni në fillim shkronjat e vogla dhe shkruani edhe fjalë. 9

10 1.3 Diagramat në sistemin koordinativ Problem Vlera e rezistencës së një termistori PTC rritet në mënyrë jo të një trajtëshme me rritjen e temperaturës. Nga vlerat e serisë së eksperimenteve duhet të krijohet një diagramë. Me anë të diagramës, vlerat e llogaritura, të matura ose të vëzhguara mund të perceptohen shpejt dhe të paraqiten në mënyrë të konkretizuar. Këtu humbet saktësia që të jep tabela e vlerave, por nga ana tjeter vizatimi i kurbës mundëson pohime të përgjithshme (diskutim rreth kurbës). Diagramet standartizohen sipas DIN 461. Koordinatat kënddrejta Ky sistem koordinativ përbëhet nga dy akse, që krijojnë një kënd 90⁰. Aksi horizontal quhet edhe aksi x, aksi vertikal quhet aksi y. Ndërprerja e këtyre dy akseve e ndan sipërfaqen në katër pjesë/kuadratë. Çdo aks duhet të emërtohet me madhësine respektive (fizike). Standarti i lejon të tre llojet e paraqitura të përshkrimit. Nëse nga paraqitja grafike duhet të merren vlera, në akse duhet të jepen vlera dhe njësi në formen e një shkalle. Shkalla e paraqitjes mund të përzgjidhet sipas dëshirës dhe e ndryshme për të dy akset. Tre shëmbujt tregojnë shënimin e akseve sipas standartit. Shënim Nëse jepen edhe zerot, atëherë secila pikë 0 të paraqitet më vete. Vendosja ose jo e njësive matëse bëhet sipas dëshirës. A në mes, ndërmjet dy shifrave të fundit B me një thyesë. C pas një simbol formulash me shtesën,,in. Njësia matëse nuk mund të jepet në kllapa. Diagramë me vija Marrëdhënia mes dy madhësive konkretizohet shpesh me anë të një diagrame linjash mbi sistemin koordinativ drejtkëndor. Vlerat e ndryshores së pavarur, psh. tensionit U, përzgjidhen sipas dëshirës dhe në varësi të bashkësisë përkufizuese (dominit). Vlerat e ndryshores së varur, psh rryma I, varen nga ndryshorja e parë; ato shënohen tek aksi vertikal. Vlerat e dy akseve krijojnë çifte vlerash (1V/100); ato shënohen në sistemin koordinativ si,,pika (shënjat: x, O,,,+, ). Vlerat pozitive vendosen sipas drejtimit të shigjetës. 10

11 Shkallat logaritmike Kur vlerat e një diagrame linjash përfshijnë një fushë të madhe, psh. 0,1,Ω Ω, aksi me keto vlera nuk ndahet njëtrajtësisht (në mënyrë lineare) por në mënyrë logaritmike. Tek kjo ndarje, distanca me dy fuqive fqinje të dhjetës është e barabartë me një njësi psh. nga 10¹Ω deri 10²Ω dhe nga 10²Ω deri 10³ Këto distanca janë të njëjta. Diagrama me vektorë Në elektroteknikë, madhësitë elektrike të një qarku me rrymë alternative, psh. U,,, paraqiten me anë të diagramës me vektorë. Si aks referimi merret aksi horizontal. Një pikë çfarëdo në të shërben si pikënisje. Prej këtu fillon vizatimi i vektorit nën një kënd të caktuar α mes 0⁰ dhe 360⁰. Drejtimi pozitiv i leximit të këndit është në drejtim të kundërt të akrepave të orës. Gjatësia e vektorit i pështatet vlerës së brinjës dmth. vlerës efektive të madhësisë elektrike, psh. û apo U. Të gjithë vektorët vizatohen në pozicionin e duhur duke u nisur nga e njëjta pikë dmth. nga i njëjti bosht referimi. Gjatë përllogaritjeve, vektorët bashkohen nëpërmjet zhvendosjeve paralele duke krijuar shumëkëndësha të mbyllur psh. trekëndësha kënddrejtë. Koordinata polare Llampat nuk japin të njëjtën fuqi drite I në të gjitha drejtimet; kjo varet nga drejtimi nga ku del drita. Një raport i tillë paraqitet tek një sistem koordinativ polar. Duke u nisur nga një pikë e caktuar, këndi përshkon të gjitha vlerat, nga 0⁰ deri 360⁰; ai është ndryshorja e varur, psh. fuqia e dritës së llampës regjistrohet si distanca nga pika ku del drita. Sa më e madhe të jetë distanca nga kjo pikë, aq më e madhe është vlera numerike. Në sistemin koordinativ polar regjistrohet (shënohet) edhe mënyra e sjelljes së mikrofonëve, altoparlantëve dhe antenave ne drejtime/pozicione të caktuara. Detyra Rezistenca a) Shpjegoni kuptimin e simboleve të çelësave/kontaktit. b) Vizatoni tre drejtëzat e rezistencës I=f(U) në një sistem koordinativ. c) Vizatoni me ndihmën e një tabele vlerash hiperbolen e fuqisë I=f(U) për P=50W. d) Duke u bazuar tek diagrami, përcaktoni rrymën më të madhe të lejueshme dhe tensionin përkatës për P=50 W Mikrofoni Karakteristika marrëse e një mikrofoni dinamik është dhënë në një tabelë vërtetësie. Vizatoni diagramën direktcionale si diagramë polare. Kendi a ne 0 ±30 ±60 ±90 ±120 ±150 ±180 Faktori transmetues ne mv/pa i 1,5 1,45 1,35 1,25 1,0 0,8 0,65 11

12 2. Paraqitja e trupave 2.1 Projeksioni paralel Problemë Kuboidi me një pjesë të hequr duhet të paraqitet në mënyrë të tillë që gjithë përmasat të jenë të dukshme dhe trupi të mund të prodhohet. Vizatimi duhet të bëhet vetëm me vija; ngjyrat dhe hijëzimet nuk lejohen. Veçoritë Mënyra më e thjeshtë për të paraqitur një trup në hapësirë me anë të vizatimit teknik, është projeksion paralel. Ai ka këto veçori: P1. Pjesa e përparme e trupit paraqitet e pashformuar. Gjithë gjerësitë qëndrojnë horizontalisht, gjithë lartësitë vertikalisht. P2. Pamjet e sipërme dhe anësore paraqiten të shformuara. Thellësitë paraqiten me një kënd 45⁰. GGjerësitë dhe lartësitë vizatohen sipas shkallës së dhënë, thellësitë mund të jepen sipas shkallës së dhënë ose të shkurtuara. Për raportin e gjatësive vlen Gjerësia:Lartësia:Gjatësia=1 : 1 : 1 ose Gjerësia:Lartësia:Gjatësia=1 : 1 : 0,5 Projeksioni paralel nuk është i standartizuar. Ai quhet edhe perspektivë kavalieri. Konstruksioni Hapi 1. Trupi i plotë Konturet e trupit vizatohen me vija të holla. Gjerësia dhe lartësia vizatohen sipas shkallës së dhënë, gjatësia mund të paraqitet e shkurtuar ose e pashkurtuar. Gjatësia krijon me drejtimin horizontal një kënd 45⁰. Hapi 2. Pjesët e hequra Në kuboid vizatohen të gjithë pjesët e hequra me vija. Sipas nevojës mund të vizatohen edhe brinjët e padukshme me vija të ndërprera. Shpesh herë këto brinjë nuk vizatohen, meqënese vizatimi mund të rëndohet shume. Brinjët e padukshme duhet të vizatohen vetëm atëherë kur pa ato vizatimi nuk është plotësisht i qartë. Hapi 3. Vizatimi i përfunduar Pasi janë vizatuar të gjitha pjesët e hequra, brinjët e dukshme vizatohen me vija të gjëra e të plota (të pandërprera). Vijat e holla ndihmëse fshihen me gomë. Pasi përfundimit, vizatimi mund të matet edhe një here. 12

13 Shëmbull Një profil kënd është paraqitur në hapësirë në tre dimensionet e tij. Vizatoni objektin në projeksion paralel. Me të gjithë brinjtë e padukshme Pa brinjët e padukshme Vizatimi përfundimtar duhet të realizohet hap pas hapi. Detyra Profil kënd Profil kend 1 Profil kend 2 Dy profile janë paraqitur në hapësirë në shkallën 1:2. Vizatoni këto dy objekte në projeksion paralel në shkallën 1:1; gjatësitë të vizatohen të pashkurtuara. Përmasat që mungojnë të merren tek vizatimet e dhëna. Dy objektet mund të vizatohen tek e njëjta fletë A Shinë drejtuese Një shinë drejtuese është paraqitur në hapësirë në shkallën 1:2. Vizatoni këtë objekt në projeksion paralel në shkallën 1:1. a) Bashkë me faqet e fshehura b) Pa faqet e fshehura Gjatësitë të paraqiten të pashkurtuara. Vizatoni të dy variantet tek e njëjta faqe A4. Përmasat që mungojnë të merren tek vizatimi i dhënë. Shinë drejtuese 13

14 2.2 Projeksioni izometrik sipas DIN 5 Problemë Një trup i përbërë është vizatuar në projeksion paralel. Tek ky vizatim, pjesa e pasme është paraqitur jo e plotë. Në projeksionin tjetër paralel, trupi duhet të vizatohet në atë mënyrë, që pjeset e hequra të dallohen qartë. Veçoritë Për të bërë paraqitjen e trupit përzgjidhet projeksioni izometrik sipas DIN 5. Ai ka këto karakteristika; Gjerësitë dhe gjatësitë formojnë me linjën horizontale këndin 30⁰. Të tre pamjet (pamja e përparme, anësore dhe e sipërme) janë paraqitur të deformuara. Lartësitë janë vizatuar vertikalisht. Të gjitha gjerësitë, gjatësitë dhe lartësitë janë vizatuar sipas përmasave të dhëna. Tek raporti i gjatësive vlen barazimi i mëposhtëm: Gjerësi:Lartësi:Gjatësi=1:1:1 ose Gjerësi:Lartësi:Gjatësi=1:1:0,5 Shënim Nga mosshkurtimi i gjerësive dhe gjatësitë, trupat në paraqitjen izometrike, duken më të mëdha se ç janë në realitet. Hapat që duhen ndjekur Hapi i parë: Trupi i plotë Gjerësia, thellësia dhe lartësia e trupit të kërkuar vizatohen me vija të holla. Vijat e gjerësisë dhe gjatësitë formojnë nga një kënd 30⁰ me linjën horizontale. Të tre përmasat kryesore (gjerësia, gjatësia dhe lartësia) vizatohen sipas përmasave të dhëna. Hapi i dytë: Pjesët që hiqen Shënohen të gjitha pjesët që hiqen në trup. Me raste, mund të shënohen edhe pjeset (faqet) e padukshme me anë të vijave të ndërprera.në shumicën e rasteve kjo nuk bëhet, sepse vizatim humbet qartësinë, me përjashtim të rasteve kur vizatimi i tyre ështëi nevojshëm për qartësimin e vizatimit. Hapi i tretë: Përfundimi i vizatimit Pasi janë vizatuar të gjitha foletë, gjithë vijat e faqeve të dukshme theksohen. Nëse është e nevojshme, objekti duhet të matet edhe një here. 14

15 Shëmbull Një objekt është paraqitur në hapësirë. Vizatoni objektin në projeksion parallel. Me gjithë faqet (brinjët) e padukshme Pa brinjët e padukshme Objekti përfundimtar kalon nëpër disa hapa. Detyra Objekt me elementë Dy objekte janë paraqitur në hapësirë në shkallën 1:2. Vizatoni të dy objektet në projeksion parallel në shkallën 1:1; gjatësitë të paraqiten të pashkurtuara. Përmasat që mungojnë të merren tek vizatimi i dhënë. Të dy vizatimet mund të vizatohen në të njëjtën fletë A Objekt me element drejtues Një element drejtues është dhënë në hapësirë në shkallën 1:2. Vizatoni objektin në projeksion parallel në shkallën 1:1. Me gjithë faqet (brinjët) e padukshme Pa brinjët e padukshme Gjatësitë të paraqiten të pashkurtuara. Vizatoni të dy objektet përfundimtare në të njëjtën fletë A4. Përmasat që mungojnë të merren tek vizatimet e dhëna. 15

16 2.3 Projeksioni dimetrik sipas DIN 5 Problemë Një detal prej çeliku ëshë paraqitur në projeksion izometrik; vihet re që trupi duket i deformuar dhe jo i natyrshëm. Detali prej çeliku duhet të paraqitet në mënyrë të tillë, që të duket sa më i natyrshëm/real. Veçoritë Për paraqitjen e tij zgjidhet projeksioni dimetrik 1 sipas DIN 5. Ai ka këto veçori: Gjerësitë formojnë me linjën horizontale një kënd 7⁰. Pamja e përparme, për arsye të këndit të vogle duket pothuajse e padeformuar. Gjatësitë krijojnë me linjën horizontale një kënd 42⁰. Pamja e pjesëve anësore dhe të sipërme paraqiten të deformuar. Gjerësitë dhe lartësitë vizatohen sipas shkallës së dhënë, thellësitë paraqiten të përgjysmuara. Për raportin e gjatësive vlen Gjerësi : Lartësi :Gjatësi=1:1:0,5 Radha dhe hapat që duhen ndjekur Hapi i parë: Foletë Konturet e trupit përfundimtar vizatohen me vija të holla, ku vijat për gjerësitë krijojnë një kënd 7⁰, linjat për gjatësitë krijojnë me linjën horizontale një kënd 42⁰. Gjerësitë dhe lartësitë e objektit vizatohen sipas shkallës së dhënë, gjatësia paraqitet e përgjysmuar. Hapi i dytë: Foletë Në kuadër vizatohen të gjitha foletë. Në rast nevoje mund të vizatohen edhe brinjët e padukshme me anë të vijave të ndërprera. Hapi i tretë: Përfundimi i vizatimit Pasi janë vizatuar të gjitha foletë, tek të gjitha brinjët e dukshme hiqen viza të plota. Në rast nevoje, objekti mund të matet edhe një here. 1 Dimetrik:me dy përmasa (di:dy) 16

17 Shëmbull Një shinë drejtueseështë paraqitur në projeksion parallel. Brinjët që tregojnë gjatësinë, janë dhënë të shkurtuara. Vizatoni objektin në projeksion dimetrik sipas DIN 5. Objekti duhet të vizatohet në atë mënyrë, që pamja 1 të jetë pamje kryesore. Vizatimi përfundimtar realizohet hap pas hapi. Pamja 1 Trupi i plotë Trupi i plotë me pjeset e hequra Vizatimi përfundimtar Detyra Shinë drejtuese Një shinë drejtuese është paraqitur në projeksion paralel në shkallën 1:2. Brinjët që paraqesin gjatësinë janë paraqitur të shkurtuara. Vizatoni objektin në projeksion dimetrik sipas DIN 5, në shkallën 1:1, në mënyrë që: Pamja 1 Pamja 1 të jetë pamje kryesore dhe kanali U të jete i dukshëm nga lart, Pamja 1 të jetë pamja kryesore dhe Kanali T të jetë i dukshëm nga lart. Të dy pamjet të vizatohen në një fletë të përbashkët A Detal me kanal tejpërtej Një detal me kanal tejpërtej është paraqitur në projeksion paralel në shkallën 1:2. Brinjët që paraqesin gjatësinë janë dhënë të shkurtuara. Vizatoni objektin në projeksion dimetrik sipas DIN 5 në shkallën 1:1, në mënyrë që: Pamja 1 të jetë pamja kryesore dhe brinjët e pjerrëta të jenë të dukshme nga lart, Pamja 1 të jetë pamja kryesore dhe kanalit të jetë i dukshëm nga lart. Të dy pamjet të vizatohen një një fletë të përbashkët A4. Pamja 1 17

18 2.4 Vrimat në paraqitje hapësinore Problemë Zari (kubi) i paraqitur këtu ka 3 vrima. Ai duhet të paraqitet në disa tipe projeksionesh. Vrimat duken aty të deformuara, në formën e elipseve; këto duhet të projektohen. Projeksioni paralel Tek projeksioni paralel, pjesa e përparme është e padeformuar. Pamjet anësore dhe të sipërme paraqiten të deformuara. Projektimi kalon nëpër tre hapa: Hapi i parë: Përcaktohen qendrat e vrimave dhe paralelogramet ndihmës, duke përfshirë edhe mesoret dhe diagonalet. Në pamjen e përparme, paralelogrami mbështjelljes është një katror, brinja e tij është e njëjtë me diametrin e vrimës. Pamja e sipërme dhe anësore e katrorit duken të deformuara. Hapi i dytë: Vrima në pamjen e përparme vizatohet me rreth.pikëprerjet e rrethit me diagonalen dhe mesoret mund të shënohen me numra dhe të shërbejnë si ndihmë gjatë projektimit. Nga këto pika të ndihmëse të pamjes së përparme hiqen paralele mbi pamjen anësore dhe pamjen e sipërme. Hapi i tretë: Pikat ndihmëse bashkohen për të krijuar një elips, ndërsa vetë pikat fshihen. Duhet bërë kujdes, që elipsi t i brëndashkruhet paralelogramit. 18

19 Projeksioni izometrik Tek projeksioni izometrik, të gjitha pamjet janë të deformuara, vrimat në të gjitha pamjet duken si elipse. Konstruksioni i elipsit bëhet me ndihmën e paralelogrameve ndihmëse. Projeksioni dimetrik Tek projeksioni dimetrik, si tek projeksioni izometrik, të gjitha pamjet janë të deformuara. Por, deformimi tek pamja e përparme është aq i vogël, sa vrima mund të vizatohet si rreth. Ndërsa tek pamjet e tjera, vrimat duhet të vizatohen si elipse. Elipset mund të vizatohen me dorë të lirë me ndihmën e paralelogrameve ndihmëse ose shablloneve të elipseve. Detyra Element mbështetës Një element mbështetës është paraqitur në projeksion paralel paralel në shkallën 1:2. Vizatoni objektin me dorë të lirë në shkallën 1:1 në projeksion paralel, ku gjatësia përgjysmohet në projeksion izometrik sipas DIN 5. Të dy paraqitjet duhet të vizatohen në të njëjtën fletë. Brinjët e padukshme nuk vizatohen. Përmasat që mungojnë mund të nxirren nga vizatimet e dhëna Buloni Një bulon është paraqitur në projeksion paralel në shkallën 1:2. Vizatoni objektin me dorë në shkallën 1:1 sipas DIN 5 në projeksion izometrik në projeksion dimetrik Të dy vizatimet të bëhen në të njëjtën fletë. Brinjët e padukshme nuk vizatohen. Përmasat që mungojnë të nxirren nga vizatimet e dhëna. 19

20 2.5 Paraqitje në disa pamje Problemë Një objekt me disa elemente duhet të paraqitet në atë mënyrë, që të gjitha faqet të duken të deformuara. Të dukshme duhet të jenë, veçanërisht faqet e poshtme dhe të pasme. Paraqitja shumë afër origjinalit dhe në hapësirë e një objekti nuk është e mundur në një vizatim. Nëse të gjitha faqet duhet të paraqiten të padeformuara, atëherë është e nevojshme që objekti të vizatohet në 6 pamje. Dhe këto janë: Pamja e përparme (pamja kryesore) Pamja anësore nga e majta Pamja e sipërme (pamje nga lart) Pamje anësore nga e djathta Pamja e poshtme (pamja nga poshtë) Pamja e pasme (pamja nga pas) Paraqitja është standartizuar sipas DIN 5. Zakonisht vizatohen të gjashtë pamjet. Si rregull vlen: Pamje vizatohen aq sa nevojiten për të paraqitur dukshem objektin dhe për të mundësuar matjen e tij. Për shumicën e objekteve mjafton paraqitja e tre pamjeve të tij. Në standart nuk përcaktohet se cilat pamje duhet të vizatohen, por në praktikë zakonisht vizatohen këto pamje të objektit: Pamja e përparme Pamja anësore nga e majta Pamja e sipërme (nga lart) 20

21 Pozicioni i pamjeve Si pamje e parë e objektit përzgjidhet ajo pamje, që e tregon objektin më qartë. Kjo pamje duhet ta tregojë objektin mundësisht në pozicionin që përdoret. Pamja anësore përftohet nga rrotullimi i rrafshit anësor rreth boshtit (OZ me 90⁰) Pamjet e tjera të nevojshme projektohen në mënyrë analoge. Distancave mes pamjeve duhet të jetë e njëjtë. Si ndihmë gjatë projeksionit mund të shërbejë shënimi i kulmeve me numra. Shëmbull: Një kuboid me një pjesë të hequr është paraqitur në projeksion izometrik. Vizatoni objektin sipas standartit DIN 6 në tre pamje. Paraqitje izometrike Paraqitje në tre pamje 21

22 Detyra Paraqitje nëpërmjet disa pamjeve Secili nga pesë pesë modelet janë paraqitur në pesë pamjeve; këto janë vizatuar pjesërisht me gabime. Emërtoni pamjet e vizatuara saktë më shkurtimet e mëposhtme: Pamja e përparme (P), pamja anësore e majtë (AM), pamja e sipërme (S), pamja anësore e djathë (PD), pamja e pasme (PP) dhe pamja e poshtme (PO) 22

23 Detyra Paraqitje në 3 pamje Tre modele janë dhënë në paraqitje izometrike. Vizatoni pamjen e përparme, anësore të djathtë e të majtë dhe pamjen e sipërme, të 3 modeleve. 23

24 2.6 Ndarja e fletës, Vula Problem Në praktikë hasim detale me raporte të ndryshme brinjësh. Për këto detale të ndryshme duhet të përdoret ndarja më e mirë e mundshme e fletës. Ndarja e fletës format Çdo vizatim fillon me ndarjen e fletës së vizatimit. Duhet patur parasysh si më poshtë: Forma e detalit dhe pamjet e nevojshme janë vendimtare për formatin e fletës. Distancat mes pamjeve duhet të jenë të njëjta. Distanca mes pamjes dhe vijës anësore të fushës së vizatimit duhet të jetë të paktën 10 mm. Të gjitha përmasat duhet të jenë aq të mëdha sa të jetë e mundur matja. Formati/ pozicioni vertikal Ky format përzgjidhet kur detaliështë i hollë dhe i gjatë. Pamja vertikale paraqet detalin në pozicionin e përdorimit. Nëse nuk ka një posicion të qartë përdorimi, psh. tek vidhat dhe bulonat, atëherë objekti paraqitet në pozicionin e prodhimit. Formati/ pozicioni horizontal Ky format përzgjidhet, kur objekti është i gjerë dhe i shkurtër. Përdorimi i atij apo këtij format nuk mund të përcaktohet gjithmonë me saktësi; për shumë detale, të dy formatet janë të përshtatshëm. Vula Për të prodhuar një detal, nevojiten shumë të dhëna. Kjo bën që vula të bëhen të detajuara dhe ngarkuara. Për qëllime mësimore mjafton një vulë me informacione rreth: Detali (emri dhe materiali) Vizatimi ( shkalla dhe data e kryerjes) Vizatuesi (emri dhe klasa) Vula tek vizatimet elektrike strukturohet në mënyrë logjike. 24

25 Detyra Shinë drejtuese Vizatoni shinën drejtuese prej çeliku Fe360 në tre pamje dhe sipas standartit. Bëni kujdes gjatë ndarjes së hapësirës dhe plotësimit me kujdes të vulës. Shënim Pjesët simetrike marrin vija simetrike Kënd fiskues Vizatoni këndin fiksues prej FeG 440 sipas standartit, në tre pamje. Bëni kujdes gjatë ndarjes së hapësirës brënda fletës dhe gjatë plotësimit të vulës. Shënim Kanalet me funde të rrumbullakosura janë simetrike Drejtues T Drejtuesi Tprej G-AlSi 12 (Lidhje alumini) është paraqitur si fotografi. Vizatoni këtë detalnë shkallën 1:1 në dy pamje. Përmasat që mungojnë mund të nxirren nga fotografia Kllapë Kllapë prej CuZn 40 (tunxh) është paraqitur në fotografi. Vizatoni detalin në shkallën 2:1 në dy pamje. Përmasat që mungojnë mund të nxirren nga fotografia. 25

26 2.7 Ndërtimi i pamjeve që mungojnë Problemë Nga këndi fiksues janë dhënë pamja anësore dhe e sipërme. Për t a qartësuar detalin, duhet të vizatohet edhe pamja ballore. Për plotësimin e një pamjeje që mungon, detali duhet të jetë i mirëpërcaktuar nga pamjet e tjera të dhëna. Pamja që kërkohet duhet të vizatohet. Plotësimi kalon zakonisht nëpër tre hapa. Hapi i parë Nga dy pamjet e dhëna vizatohetdrejtkëndëshi ndihmës i pamjes ballore që kërkojmë. Vijat ndihmëse vertikale japin gjerësinë e pamjes ballore; linjat horizontale japin lartësinë. Hapi i dytë Pamja ballorevizatohet tani me anë të pikave. Kulmet tek pamjet anësore dhe të sipërme shënohen me anë të numrave.kulmet e përbashkëta të pamjes anësore dhe të sipërme, shënohen me të njëjtin numër. Duhet patur parasysh, që për arsye të paraqitjes në plan/rrafsh, dy ose më shumë kulme bien mbi njëra tjetrën. Duke u nisur nga kulme të pamjes anësore dhe të sipërme, mund të konstruktohen (gjenden) pikat përkatëse të pamjes ballore. Në shëmbull kemi paraqitjen e projektimi të 8 kulmeve Hapi i tretë Pasi janë projektuar të gjitha kulmet e pamjes ballore, vizatohen brinjët përkatëse dhe vijat simetrike. Në fund, të gjitha vijat ndihmëse dhe emërtimet fshihen. Shënim Pas disa ushtrimeve, emërtimi i kulmeve të veçanta mund të mos bëhet fare. Nëse pamjet e dhëna nuk e qartësojnë sa duhet idene e detalit, atëherë mund të shtohen pamje të tjera ose mendohen mundësi të tjera zgjidhjeje 26

27 Detyra Element kombinues Elementi kombinues prej Cu Zn 40 është dhënë në pamje anësore dhe pamje nga lart. Pamja ballore, nuk mund të përcaktohet qartë nga këto dy pamje. Vizatoni pamjen ballore sipas këtyre kushteve: Në pamjen ballore të mos paraqiten brinjët e fshehura, Në pamjen e përparme të paraqiten edhe brinjët padukshme Vizatoni të dy elementët kombinues tre pamje mbi një fletfortmat të përbashkët A4. Vizatoni në njërën anë trupin në projeksion izometrik Shinë drejtuese Shina drejtuese prej 18 NiCr16 është paraqitur në shkallën 1:2. Vizatoni detalinnë shkallën 1:1 në një fletformat A4 dhe konstruktoni pamjet që mungojnë. Bëni kujdes gjatë ndarjes së hapësirës brënda fletës Element mbështetës Elementi mbështetës prej FeG 440 është paraqitur në shkallën1:2. Vizatoni detalin në shkallën 1:1 në një fletëformat a4 dhe vizatoni pamjet që mungojnë. Bëni kujdes gjatë ndarjes së hapësirës brënda fletës. 27

28 3. Vendosja e përmasave 3.1 Bazat e vendosjes së përmasave Problemë Pllaka me fole dhe vrima duhet të matet në mënyrë të tillë, që të mund të prodhohet saktë. Rregulla bazë Rregullat e matjes janë standartizuarnë DIN 406.Një përmasë përcaktohet nga: Numri që përcakton përmasën Vija e përmasës Vija e nxjerrjes së përmasës Për ta organizuar vizatimin sa më qartë, matja bëhet jashtë objektit. Në këtë rast nevojiten vijat e nxjerrjes së përmasave. Madhësia e shkrimit Për vizatimet në fletëformat A4 përdoren numra me lartësi 2,5 mm ose 3,5 mm, por brënda një vizatimi duhet të përdoret vetëm një lartësi shkrimi. Të gjitha përmasat në vizatim teknik jepen në mm. Që vizatimi teknik të mos rëndohet, njësia mm nuk shkruhet. Shigjetat e përmasave Vijat e përmasave kufizohen me shigjeta. Ato janë të holla. Gjatësia e shigjetës së përmasës varet nga grupi i vijave të përdorura (viza të holla apo të plota). Tek grupi i vijave 0,5, shigjetat janë 2,5 mm të gjata. Shigjetat vendosen brënda gjatësisë së brinjës së nxjerrjes së përmasave dhe vijave. Nëse nga brënda nuk ka më vënd, atëherë shigjetat zëvendësohen me pika. Për vizatimet teknike kompjuterike, shigjetat e vijave të përmasave janë aq të përshtatshme. Sipas DIN 406 mund të përdoren edhe tipe të tjera të vijës së nxjerrjes së përmasave. Brënda një vizatimi mund të përdoret gjithmonë i njëjti tip i vijës së nxjerrjes së përmasave. Numri i përmasës qëndron gjithmonë mbi vijën përkatëse të përmasës, zakonisht në mes të saj. Në rastet kur mungon vëndi, numri i përmasës mund të shënohet mbi zgjatimin e vijës së përmasës. 28

29 Pozicioni i përdorimit Pozicioni i vizatimit të një objekti përcaktohet nga vula. Ajo vendoset gjithmonë poshtë djathtas. Numrat e përmasave tek vizatimi i objektit sipas pozionit të përdorimit duhet të jenë të lexueshëm nga poshtë ose djathas. Diametri, Këndi Gjatë matjeve të harqeve, rrezeve, diametrave, këndeve etj., mund të përdoren vija përmasash, që nuk hiqen vertikalisht ose horizontalisht. Edhe në këto raste numrat e përmasave qëndrojnë vertikalisht me vijën. Zinxhirë përmasash Zinxhirët e përmasave lejohen në paraqitjen e përmasave; i rëndësishëm këtu është qëllimi që duhet të përmbushë ky zinxhir. (shiko 3.2). Ndalohen zinxhirët e mbyllur në dhënien e përmasave. Qartësia e vizatimit Për t i dhënë sa më qartë përmasat, duhen patur parasysh këto pika: 1. Distanca e vijës së parë për masës nga brinja e trupit është afërsisht 10 mm, të gijtha vijat e tjera duhet të jenë në një largësi prej 7 mm. 2. Vijat e përmasave dhe vijat e nxerrjes së përmasave nuk duhet të ndërpriten me njëra tjetrën. 3. Shigjetat nuk duhet të bien në kënde ose brinjë të padukshme. 4. Akset e simetrisë mund të përdoren edhe si vija të nxjerrjes së përmasave.; më mirë do ishte që vijat e nxjerrjes së përmasave të zgjatohen. 5. Numrat e përmasave që bien mbi njëra tjetrën, duhet të shkruhen në mënyrë të zhvendosur nga njëri tjetri. 29

30 3.2 Mënyrat e vendosjes së përmasave Problemë Vendosja e përmasave në një vizatim duhet të bëhet duke patur parasysh: Realizimin/prodhimin e objektit Kontrollin e respektimit të përmasave Funksionin e objektit të përfunduar Duhet të zhvillohen disa tipe matjesh, që marrin parasysh veçanërisht tre pikat e lartpërmëndura.mënyra e vendosjes së përmasave në shërbim të realizimit të objektit Në këto raste përmasat shënohen në mënyrë të tillë që të lexohen sa më shpejt, pra pa bërë llogaritje. Kur saktësia e pozicionit të elementëve të detalit kundrejt një sipërfaqeje bazë ka rëndësi, bëhet vendosja në paralel e përmasave, ku përmasat e pozicionit të elementit i referohen sipërfaqes bazë. Tek ky sistem matjeje, të gjitha përmasat (përveç diametrave dhe rrezeve) nxirren nga brinjët e referimit. Meqenëse brinjët e vizatimit në të vërtetë janë rrafshe, ato quhen rrafshe referimi. Në këtë rast të gjitha përmasat janë vendosur si në një sistem koordinativ. Prandaj, ky rast i vendosjes së përmasave është i përshtatshëm për prodhime në makineri që komandohen me numra (Makineri CNC). Në vënd të rrafsheve referuese mund të përdoren vija referuese të përmasave. Aksi simetrik i vrimave të rëndësishme si vija referuese. Edhe përdorimi i kombinuar i rrafsheve referuese dhe i vijave referuese është i lejuar. Tek objektet e sheshta mjafton paraqitje e nje pamjeje të vetme; trashësia e objektit jepet në këtë pamje me anë të shkronjave t, psh. t=15. Shënim Në vizatimet e vjetra, në vënd të t=15, është përdorur edhe përshkrimi 15 e trashë. Mënyra e shënimit të përmasave të kontrollit. Në këtë rast duhet vlerësuar përmasa aksiale e dy vrimave. Shëmbulli tregon një mënyrëshënimi të përmasës së të kontrollit.. Kjo mënyrë e vendosjes përdoret vetëm në raste të veçanta. 30

31 Mënyra e vendosjes së përmasave duke marrë parasysh funksionin e detalit (objektit) Në këtë mënyrë të vendosjes së përmasave, distancat që kanë rëndësi për funksionin e detalit duhet të shënohen direkt. Edhe kjo mënyrë e vendosjes së përmasash realizohet me anë të rrafsheve të referimit dhe vijave referuese të përmasave. Nëse në shëmbullin 1, madhësinë e folesë dhe distancat mes vrimave i marrim si të rëndësishme për funksionin e vizatimit, atëherë përmasa e tyre të vendosen direkt në vizatim. Në shëmbullin 2, vija referuese horizontale e përmasës kalon përmes qendrës së vrimës së tretë; kjo pjesë e detalit është veçanërisht e rëndësishme për funksionin e tij. Shënim Një vizatim mund të përfshijë dy ose më shumë lloje të vendosjes së përmasave. Një mënyrë e vendosjes së përmasave mund të jetë në të njëjtën kohë në shërbim të prodhimit, funksionit dhe kontrollimit. Detyra Shabllone Shabloni prej Fe 360 në shkallën 1:2. Vizatoni shablonin 2 herë në shkallën 1:1. Me mënyrën e vendojes së përmasave, që i referohet përgatitjes/prodhimit të tij. Me mënyrën e vendosjes së përmasave, që i referohet funksionit të tij, ku pozicioni dhe madhësia e foleve të merren si të rëndësishme për funksionin Mbulesë llamarine Mbulesa e llamarinës prej CuZn 40 është dhënë në shkallën 1:2. Vizatoni detalin në shkallën 1:1 duke përdorur mënyrën e vendosjes së përmasave në shërbim të përshkrimit të funksionit të tij. Supozoni që për funksionin e objektit, foletë dhe distancat mes vrimave janë veçanërisht të rëndësishme Element kombinues Element kombinues prej CuZn 40 Pb 2 është dhënë në shkallën 1:2. Vizatoni objektin në shkallën 1:1 duke përdorur mënyrën e vendosjes së përmasave që i referohet prodhimit të objektit. 31

32 3.3 Vendosja e përmasave tek pamjet e ndryshme Problemë Një objekt duhet të vizatohet në disa pamje. Vendosja e përmasave duhet të përshtatet për të tre pamjet. Rregullat e vendosjes së përmasave. Gjatë vendosjes së përmasave të objekteve, që paraqiten në disa pamje, vlejnë të njëjtat rregulla si gjatë vendosjes në sipërfaqet e sheshta. Rregullat më të rëndësishme të vendosjes së përmasave janë: 1. Përmasat e hedhura nuk duhet të jenë as me të vogla as më të mëdha se objekti. 2. Përmasat vizatohen në atë pamje, e cila është edhe pamja më e dukshme e objektit që projektohet. 3. Përmasat duhet të shpërndahen në sa më pak pamje. Radha e pamjeve për vendosjes ne përmasave është:: Pamja ballore Pamja anësore nga e majta Pamja nga sipër Shpesh mund të vendosen të gjitha përmasat tek njëra pamje ose edhe tek një pamje tjetër. 4. Brinjët e padukshme nuk jepen me përmasa. 5. Vendosja e përmasave tek pamjet e ndryshme duhet t i përmbahet të njëjtit rrafsh referimi dhe të njëjtave vija referimi. Shënim i gabuar i përmasave në një vizatim Duhet patur kujdes të mos bëhen gabimet e mëposhtme: 1. Zinxhirë të mbyllur përmasash, përmasa gabarite mungon 2. Vendosja e përsëritur e të njëjtës përmasë 3. Vendosja e përmasës së një kulmi të padukshëm 4. Tek brinja ështëvendosur përmasa nga një pamje jo e qartë 5. Simboli i diametrit është përdorur në një vend, ku forma rrethore është e dukshme. 32

33 Detyra Element kombinues Element kombinues prej Fe 360 është vizatuar në projeksion izometrik në shkallën 1:2. Vizatoni objektikn në shkallën 1:1, në tre pamje dhe vendosni në të masat sipas standartit. Funksioni i objektit jepet nga pozicioni i detalit, kurse përmasat e kanalit dhe vrimës kanë rëndësi të veçantë Kënd fiksues Kënd fiksues prej Fe 410 është vizatuar në dy pamje në shkallën 1:2. Vizatoni detaliin në shkallën 1:1 dhe paraqitni pamjen e sipërme. Vendosni përmasat në detal sipas standartit Shinë kombinuese Shinë kombinuese prej Fe 410 është vizatuar në dy pamje dhe në shkallën 1:2. Vizatoni objektin në shkallën 1:1 dhe paraqitni pamjen nga sipër. Vendosni në të përmasat sipas standartit. 33

34 3.4 Vendosja e përmasave tek pjesët simetrike Problemë Shumë objekte janë simetrike (me simetri të pjesshme ose të plotë). Gjatë vendosjes të masave në objektet simetrike, simetria duhet patur veçanërisht parasysh, sepse në këtë mënyrë zvogëlohet numri i vendosjes së përmasave. Në këtë rast akset simetrike përdoren si vija referimi të përmasave. Përmasat e mesit Përmasat, që vendosen nga të dy anët e një aksi simetrie, quhen përmasa të simetrisë. Këtu, aksi i simetrisë shërben si vijë referimi për vijat e përmasave. Meqenëse tek vija e referimit nuk fillon apo mbaron asnjë përmasë, ajo është thjesht një vijë indirekte referimi. Hapjet simetrike Edhe tek hapjet simetrike duhet të përdoret vija e simetrisë sii vijë referuese e dhënies së përmasës. Simetria e shumëfishtë Nëse një objekt ka dy akse simetrie, të dyja përdoren si vija referuese për vendosjen e përmasave. Simetri e pjesshme Shumë objekte nuk janë simetrike në tërësinë e tyre por vetëm një pjesë e tyre është e tillë. Në këtë rast, për këtë pjesë, aksi i simetrisë përdoret si vijë indirekte referimi. 34

35 Detyra Shabllone Dy shabllonet prej Cu Yn 40 (tunxh) janë paraqitur në shkallën 1:2; trashësia është për secilën nga 2 mm. Vizatoni dy objektet në shkallën 1:1 në një fletë format të përbashkët. Vendosni përmasat sipas standartit Element mbështetës Elementi mbështetës prej G-Cu Sn 5 Zn Pb (brox) është paraqitur në dy pamje, në shkallën 1:1. Vizatoni objektin në shkallën 2:1 në tre pamje dhe vendosni në të përmasat sipas standartit. 35

36 Problemë Detalet rrotulluese hasen shpesh në praktikë. Ato duhet të vizatohen sipas standartit; Simetria e detaleve rrotulluese duhet të merret veçanërisht parasysh gjatë vendosjes së përmasave në vizatim. Pamjet Detalet rrotulluese, ashtu si objektet e tjera, mund të vizatohen në tre pamje. Për arsye të simetrisë, shpesh mjaftojnë vetëm dy pamje,psh. pamja ballore dhe anësore; në shume raste mjafton edhe paraqitja në një pamje të vetme. Nëse detali rrotullues vizatohet në dy pamje, vlerat e gjatësive dhe diametrit shpërndahen në mënyrë të arsyeshme tek të dy pamjet. Rregull: Përasa e objektit vendoset në atë vënd, ku forma e tij dallohet me qartë. Nëse forma rrethore nuk dallohet tek vendi ku janë shënuar përmasat, atëherë numrit të masës duhet t i bashkangjitet edhe simboli i diametrit. Shënim Detalet rrotulluese mund të përcaktohen edhe nga rrezet ose nga thellësitë e prerjeve, por kjo nuk është e përdorshme në praktikë, si dhe nuk është në përputhje me standartin. Pozicioni i përdorimit, pozicioni i prodhimit Detalet rrotullues nuk kanë pozicion të miredallueshëm përdorimi, prandaj ato vizatohen sipas pozicionit në të cilin përpunohen, pra me aks rrotullimi horizontal. Masat gjatësore jepen duke iu referuar prodhimit të detalit; si rrafsh referues shërben pjesa ballore, me të cilën fillohet përpunimi. Prerje të veçanta shënohen duke iu referuar funksionit. Të dhënat e diametrit vendosen djathtas dhe majtas aksit të simestrisë, në mënyrë të alternuar. Në rast mungese vëndi, ato vendosen në mes. Rrafshi i referimit Në shumë raste, psh në rastin e boshtit motorik detaletduhet të përpunohet nga të dyja anët. Vendosja e përmasave në ketë rast bëhet duke u nisur nga dy rrafshe referuese. 36

37 3.5 Detalet rrotulluese Detalet rrotulluese me sipërfaqe të sheshta Detalet rrotulluese kanë shpesh sipërfaqe të sheshta psh sheshime me frezë, trupa katëkëndësh, gjashtëkëndësh ose tetëkëndësh. Madhësia apo forma e sipërfaqeve të sheshta del qartë nëpërmjet dy pamjeve, psh. Pamjes ballore dhe anësore. Për të diferencuar sipërfaqet e sheshta nga ato të harkuara të detaleve rrotulluese, mund të vizatohen me viza të plota dhe të holla x-e diagonal. Trupat katërbrinjësh janë të dallueshëm edhe kur jepen vetëm në një pamje. Në këtë rast duhet të vizatohet edhe x-i diagonal. Numrat e përmasave shoqërohen për arsye sqaruese me shenjën Shtehëzimet Detalet rrotulluese shtehëzohen tek tehat. Përmasa e shtehëzimit jepet nëpërmjet këndit të shtehëzimitpsh 30⁰dhe gjerësisë së shtehëzimit, psh.2 mm. Tek këndi i shtehëzimit45⁰ lejohet edhe një vendosje e thjeshtëzuar i përmasës. Përshkrimi 2x45⁰ do të thotë: gjerësia e shtehëzimit 2 mm, këndi i shtehëzimit 45⁰. Detyra Detalet rrotulluese Dy detale rrotulluese prej Fe 360 janë dhënë në hapësirë. Vizatoni Boshti në një pamje Trupin katërbrinjësh në dy pamje Në shkallën 1:1 mbi një fletë format të përbashkët dhe vendosni përmasat sipas standartit. Përmasat që mungojnë të nxirren nga vizatimi i dhënë. 37

38 3.6 Rrathët dhe harqet Problemë Shumë objekte kanë rrathë ose harqe; ato duhet të vizatohen sipas standartit dhe të vendosen përmasat. Rrathë të plotë Një rreth, psh. një vrimë, përcaktohet qartë nga pika qëndrore dhe diametri. Për vendosjes së përmasës së diametrit ka mënyra të ndryshme: Tek diametrat e mëdhenj, vendosja e përmasës bëhet brënda rrethit, Tek diametrat e mesëm, vendosja e përmasës bëhet jashtë rrethit, Tek diametrat shumë të vegjël, vendësja e përmasës bëhet në një shigjetë të vetme, që shoqërohet me simbolin e diametrit. Vrimat me të njëjtën madhësi dhe funksion Nëse një objekt ka disa vrima që kanë të njëjtën madhësi dhe funksion dhe që kanë të njëjtin diameter, ky diametër shënohet vetëm një here. Rrathë jo të plotë Tek rrathët jo të plotë, vendosja e përmasës bëhet me një shigjetë dhe me një symbol diametrik. Harqet Nëse një objekt kufizohet nga pjesërrathësh, psh një çerek rrethi, një gjysëm rrethi, atëherë këtu duhet dhënë rrezja e rrethit. Vija e përmasës fillon, në këtë rast,në qëndër të rrethit, dhe përdoret shigjeta. Që masa të kuptohet dukshëm si masë rrezeje, përpara saj vendoset shkronja R, psh. R12. Tek harqet me rreze të vogël (R<12 mm, për arsye të mungesës së vëndit, vizatimi i akseve të simetrisë bëhet me vështirësi. Në këtë rast, qëndra shënohet me anë të pike të mbushur ose boshe. Për të rritur qartësinë në rastet e mungesës së vëndit, numri i përmasës mund të shënohet edhe tek zgjatimi i vijës së përmasës, afër qëndrës. 38

39 Harqe të vogla dhe të mëdha Tek harqet me rreze shumë të vogel (R<3 mm) qëndra nuk shënohet fare për arsye të mungesës së vëndit. E njëjta gjë vlen edhe për harqet me rreze shumë të madhe, ku qëndra bie jashtë vizatimit. Viza e përmasës, tek të dy rastet, drejtohet për nga qëndra. Rrathët me vrimë Nëse qëndrat e vrimave qëllojnë mbi një rreth(rrethi me vrimë), atëherë distancat mes vrimave jepen me anë të këndit. Tek vendosjetsimetrike, është e mjaftueshme, nëse këndi jepet vetëm një here. Nëse objekti ka shumë vrima, atëherë paraqitja në vizatim bëhet më e thjeshtëzuar. Sektori i harqeve në shëmbull ka pesë vrima të njëjta, prej të cilave janë vizatuar vetëm tre. Numri i ndarjeve përcaktohet nga e dhëna 4x15⁰. Kjo paraqitje e thjeshtëzuar përdoret edhe tek rrathët e plotë dhe objektet e drejtë. Sferat Objektet sferike vizatohen si rrathët. Për të qartësuar emërtimin, numri i masës shoqërohet me fjalën,,sferë. Detyra Shabllone Shabllonet prej CuZn 40 Pb 2 (tunxh) është vizatuar në shkallën 1:2. Vizatoni objektin në shkallën 1;1 dhe vizatoninë të përmasat sipasstandartit. 39

40 4. Paraqitja në prerje 4.1 Prerjet e plota Problemë Shumë objekte përmbajnë detaje si vrimat, hapje dhe fileto, që nuk mund të dallohen nga jashtë. Paraqitja e objektit duhet të bëhet në atë mënyrë, që këto detaje të dallohen qartë. Parimi Trupat me boshllëqe brënda tyre, të cilat nuk dallohen nga jashtë, mund të vizatohen qartë nëpërmjet seksionit të prerjes. Sipërfaqet e prera kthehen me pamje nga poshtë, nga lart apo në njërën anë. Paraqitja seksionare ka avantazhin se nëpërmjet saj shfaqen brinjët e padukshme. Tek këto brinjë që shfaqen qartë, mund të vendosen përmasat përkatëse. Brinjët e padukshme nuk paraqiten tek prerjet, prandaj paraqitja seksionare është e thjeshtë dhe e qartë. Prerja dhe mënyra e emërtimit Që seksioni të emërtohet qartë, duhet të shënohet në fillim me një vijë të ndërprerë me pika. Sipas nevojës, mund të përdoren edhe shigjeta ; shigjetat tregojnë, në këtë rast, pamjen në prerje. Emërtimi i mënyrës së prerjes është i nevojshëm tek prerjet e komplikuara ose prerjet e shumëfishta. Sipërfaqet e prera/ seksionet vijëzohen me vijë të vazhduar të hollë. Vijëzimet janë në kënd 45⁰ me vijën horizontale. Distanca e vijëzimeve me njëra tjetrën varet nga madhësia e vizatimit; tek fletformatet A4, kjo distancë është 2 deri 4 mm. Prerja në disa rrafshe Nëse detalet që duhet të paraqiten në vizatim, nuk janë në të njëjtin rrafsh, atëherë prerjet mund të bëhen në rrafshe të ndryshme. Prerja shënohet nëpërmjet vijave të ndërprera me pika dhe shkronja të mëdha. Vija lihet e pandërprerë në fillimin dhe fundin e saj, si dhe qoshet e prerjes. Shënim Nga prerja në rrafshe të ndryshme nuk dalin brinjë të tjera. 40

41 Elemente standarte Nëse një trup përmban brinjë përforcuese, vrima, pyka apo elemente standarte psh vida, atëherë këto nuk priten, edhe nëse bien brënda rrafshit të prerjes. Trupat simetrikë Tek trupat simetrikë është e nevojshme që të bëhet emërtimi i prerjes. Rrafshi i prerjes në këtë rast kalon nëpër aksin e simetrisë. Detyra Detal krah Detali krah prej Fe 360 është paraqitur nëfotografi. Vizatoni detalin në pamje ballore dhe nga prapa, në shkallën 1:1. Pamja ballore të paraqitet në prerje. Vendosni në të përmasat sipas standartit Pllakë bazamenti Pllaka e bazamentit prej 16 Mn Cr 5 është paraqitur nga lart, në shkallën 1:2. Vizatoni objektin në shkallën 1:1. Vizatoni pamjen përkatëse ballore në prerje, në mënyrë që të gjitha vrimat të bëhen të dukshme. Jepni prerjet dhe vendosni në të përmasat sipas standartit. 41

42 4.2 Gjysëmprerjet Problemë Një detal rrotullues përmban vrima të ndryshme. Objekti duhet të projektohet (duke marrë parasysh edhe simetrinë), që nëpërmjet të një pamjeje të vetme të dallohen qartë si sipërfaqja e sipërme ashtu edhe vrimat. Paraqitja e një gjysëmprerjeje Detalet rrotullues me vrima dhe hapësira të tjera brënda tyre shpesh paraqiten me anë të një gjysëmprerjeje. Tek kjo paraqitje, të gjitha të dhënat e nevojshme për prodhimin e detalit, vendosen në të njëjtën pamje. Si sipërfaqja ashtu edhe vrimat, dhe hapësirat e brëndshme të objektit mund të dallohen qartë në të njëjtën pamje. Ne detal bejme gjysempamje dhe gjysemprerje, ku prerja behet gjithmone djathtas. Ashtu si tek prerja e plotë/seksioni i plotë, as këtu nuk dalin brinjë të tjera pas prerjes. Brinjët e padukshmenuk vizatohen tek pjesët me seksion prerje as tek ato pa seksion prerje, sepse ato nuk japin asnjë informacion shtesë dhe mund të rëndojnë vizatimin. Meqenëse tek paraqitja me gjysëmprerje, dallohen qartë si sipërfaqja, ashtu edhe hapësira brënda objektit, mund të mos vizatohen pamja e sipërme dhe anësore. Nëse pamja e sipërme dhe anësore vizatohen, atëherë mund të vizatohet edhe prerja në të. Vendosja e përmasave Gjatë vendosjes së përmasave duhet patur parasysh simetria e objektit që vizatohet; aksi i simetrisë është vija referuese e vendosjes së përmasave. Të gjitha përmasat rrethore të diametrit shoqërohen me simbolin përkatës të diametrit. Vijat e përmasave të diametrat e brendshëm nuk kanë gjatësinë e diametrit, por e tejkalojnë pak aksin e simetrisë. Ato marrin vetëm një shigjetë në pjesën e prerjes. 42

43 Shpimet Vrimat në gjysëmpamje, Paraqiten vetëm me anë të akseve të simetrisë. Ato lejohen të përdoren në vendosjen e përmasave. Shpime të tejpërtejshme Detyra Manikota Manikota prej Fe 410 është paraqitur në fotografi. Vizatoni objektin në posicion prodhimi në shkallën 1:2 dhe në gjysëmprerje, si dhe vendosni në të përmasat sipasstandartit. Zëvendësoni fileton M10 me një vrimë me diametër 10 mm Flanxhë Flanxha prej Fe 360 është vizatuar në shkallën 1:2. Në pozicionin e përdorimit, ajo qëndron horizontalisht, ndërsa cilindri me vrimë tregon lart. Vizatoni objektin në shkallën 1;1 në pamje ballore dhe të sipërme; pjesa ballore të paraqitet me gjysëmprerje. Shënoni në të përmasat sipas standartit. 43

44 4.3 Gjysëmprerjet, Paraqitja e ndërprerjeve Problemë Boshti i shkallëzuar përmban kanal kiavet dhe vrima qendre, që dallohen me vështirësi nga jashtë. Këto detaje duhet të paraqiten qartë; por, boshti i shkallëzuar nuk pritet në gjithë gjatësinë e tij, sepse paraqitja e tij do ishte e vështirë; prandaj, duhet të përdorim prerje të pjesshme. Boshtet e shkallëzuara Shkallëzimet, pykat, brinjët përforcuese si dhe elemente të ndryshme standarte, psh. vidat dhe përçinat, sipas normës DIN 6, nuk paraqiten në prerje gjatësore. Hapësirat boshe në të tilla objekte, ndërpriten dhe vizatohen në një prerje të pjesshme. Ndërprerja kufizohet me vija të hequra me dorë të lirë, ndërsa sipërfaqja e prerjes vijëzohet. Vijat e përmasës dhe ndihmëse të përmasës lejohet të kalojnë nëpër sipërfaqen e vijëzuar. Nëse përmasat vendosen brënda sipërfaqes së vijëzuar, atëherë kjo hapësirë i rezorvohet numrit të masës. Numrat e përmasave nuk duhet të priten nga vijëzimet apo vija të tjera. Nëse objekti përmban disa prerje të pjesshme, atëherë të gjithë këto prerje vijëzohen njësoj. Nëse detaji nuk qartësohet nga kjo prerje e pjesshme, atëherë vizatohet një pamje tjetër (këtu: pamja nga lart) Profile Profilet e thjeshta mund të vizatohen në një pamje.këtu seksioni i prerjes mund të vizatohet brënda pamjes. 44

45 Paraqitja e shkëputjes Trupat shumë të gjatë, për shkak të mungesës së vëndit nuk vizatohen në gjithë gjatësinë e tyre, por të shkëputur. Vija që paraqet shkëputjen vizatohet me dorë të lirë. Në vizatimin e paraqitur këtu, janë paraqitur këtë objekte me shkëputje: a) Boshti i drejtë i pashkallëzuar b) Tub c) Pllakë me vrima Detyra Boshte të shkallëzuara Boshti i shkallëzuar prej Fe 490 është vizatuar në shkallën 1:2. Vizatoni boshtin e shkallëzuar në pamje ballore dhe nga sipër, dhe vendosni në të përmasat sipas standartit. Të dy vrimat dhe kanali janë paraqitur në prerje të pjesshme Shufër profil Shufra profil rej Fe 410 është paraqitur në shkallën 1:2 në dy pamje. Vizatoni objektin në shkallën 1:1 dhe vendosninë të përmasat sipas standartit. Një ndër pesë vrimat e njëjta është paraqitur si prerje e pjesshme. Përmasat që mungojnë të nxirren nga vizatimi. 45

46 4.4 Filetot Problemë Filetot janë një pjesë thelbësore e shumëdetaleve. Ato duhet të paraqiten si dhe t u vendosen përmasat sipas standartit.. Filetot nuk vizatohen si origjinali, sepse kjo është e vështirë, merr shumë kohë dhe do kishte kosto të lartë. Filetot paraqiten me anë të simboleve të përcaktuara në DIN 27 dhe shënohen me përmasa sipas DIN 406. Filetoja e jashtme Tek filetot e jashtme, vijat e kontureve (diametrat e jashtëm) dhe kufizimet e filetos (mbylljet e filetos) vizatohen si brinjë të dukshme trupi me anë të vizave të trasha të pandërprera. Vija e filetos shënohet me viza të holla të pandërprera. Nga e majta,diametri i filetos jepet nëpërmjet një ¾ e një rrethi me anë të vijave të holla të pandërprera. Filetot e padukshme vizatohen me ¾ e rrethit me anë të vijave të holla të ndërprera. Për të realizar një fileto, duhet të jepen, lloji i filetos psh. fileto metrike, diametri i jashtëm dhe gjatësia e filetos. M 10 Fileto metrike normale me diametër të jashtëm 10 mm. M 10x1 Fileto metrike e imët me diametër të jashtëm 10 mm dhe gradienti i filetos mm. M 10x30 vidë gjashtëkëndëshe me fileto metrike Në figure, filetoja në pamje anësore është e padukshme. Fileto e brëndshme Filetoja e brëndshme në prerjet e marra paralel me aksin e vrimës paraqitet me vijë të vazhduar për diametrin e brëndshëm dhe me vijë të vazhduar të hollë për diamtrin e jashtëm. Gjatësia e filetos jo në gjithë gjatësinë e vrimëskufizohet me një vijë të trashë të pandërprerë. Kur filetoja është e padukshme, diametri i jashtëm dhe i brëndshëm paraqitet me vija të ndërprera. Parë në drejtim të aksit, vrima e bërthamës së filetës së brëndshme vizatohet me rreth të plotë me anë të vizave të trasha të pandërprera. Diametri i jashtëm vizatohet me ¾ e rrethit me anë të vizave të holla të pandërprera. Shënimi i masave bëhet në diametrin e jashtëm. 46

47 Lidhjet me fileto Për të mënjanuar brinjët e padukshme, lidhjet me vida vizatohen zakonisht në prerje. Këtu duhen patur parasysh këto pika: Detale të ndryshme të lidhjes me fileto përcaktohen në prerje me anë të vijëzimeve të ndryshme. Trupi i bulonit, koka e bulonit, rondela dhe dadoja nuk priten. Filetoja e trupit të bulonit shihet vetëm aty ku nuk mbulohet nga dadoja. Detyra Bulon me kokë rrethore Bulon me kokë rrethore prej Fe 410 është paraqitur si fotografi. Vizatoni objektin në shkallën 2:1 në një pamje dhe vendosni në të përmasat sipas standartit. Filetoja e brëndshme është të paraqitet në prerje të pjesshme. Masat që mungojnë të nxirren nga fotografia Buloni me kokë 6-këndëshe Buloni me kokë 6-këndëshe prej Cu Zn 40 (tunxh) është paraqitur si fotografi. Vizatoni një objekt në shkallën 2:1 në një pamje dhe vizatoni në të përmasat sipas standartit. Vrima të paraqitet si prerje e pjesshme. Përmasat që mungojnë të nxirren nga fotografia Manikotë lidhëse Manikotë lidhëse prej Cu Zn40 (tunxh) është paraqitur si fotografi. Vizatoni objektin në shkallën 1:2 me anë të ½ pamje dhe ½ prerje. Përmasat që mungojnë të nxirren nga fotografia. 47