ΕΠΙΛΟΓΟΣ * EPILOGUE **

Transcript

1 ΕΠΙΛΟΓΟΣ * EPILOGUE ** * Οι παρούσες σελίδες περιέχονται στην έκδοση: Όουενς, Γκάρεθ, Λαβύρινθος: Γραφές και γλώσσες της μινωικής και μυκηναϊκής Κρήτης, Ψυχογυιός, Κωστής (επιμ.), Νικολιδάκη, Κάλλια (μτφρ.). Ηράκλειο: Κέντρο Κρητικής Λογοτεχνίας 2007 (σελ. xxvi+358). ISBN : ** These pages belong to the book: Owens, Gareth, Labyrinth: Scripts and Languages of Minoan and Mycenaean Crete, Psikhoyós, Kostís (ed.), Nikolidáki, Kállia (transl.). Heraklion: Centre for Cretan Literature 2007 (pp. xxvi+358). ISBN:

2 Η ΔΟΜΗ ΤΗΣ ΜΙΝΩΙΚΗΣ ΓΛΩΣΣΑΣ [*] Η ΓΡΑΜΜΙΚΗ Β αποκρυπτογραφήθηκε από τον Μάικλ Βέντρις το 1952 (1 η Ιουνίου) ως η γραφή που καταγράφει τη μυκηναϊκή ελληνική γλώσσα της Κνωσού, περίπου χρόνια πριν από την Ιλιάδα και Οδύσσεια του Ομήρου. Οι Βέντρις και Τσάντγουικ με αυτή τους τη συμβολή πρόσθεσαν αιώνες στην ιστορία της ελληνικής γλώσσας. Αρκετά χρόνια πριν, το 1900, ο Έβανς, συνεχίζοντας τις προγενέστερες ανασκαφές του Ηρακλειώτη Μίνωα Καλοκαιρινού στην Κνωσό, έφερε στο φως τα πρώτα ευρήματα των τριών κρητικών συλλαβικών γραφών: της Γραμμικής Β, της Γραμμικής Α, και των Κρητικών Ιερογλυφικών. Οι μινωικές γραφές της εποχής του Χαλκού στην Κρήτη, η Γραμμική Α και τα Κρητικά Ιερογλυφικά (συμπεριλαμβανομένου και του Δίσκου της Φαιστού), απαρτίζουν ένα corpus 2000 περίπου μινωικών επιγραφών, αποτελούμενων από περίπου σημεία, που χρονολογείται μεταξύ του 2000 και του 1400 π.χ.. Καταγράφουν τη γλώσσα της Εποχής του Χαλκού σε μια συλλαβική γραφή, έξι ολόκληρους αιώνες πριν τη χρήση της Γραμμικής Β από τους μυκηναίους κατοίκους και γραφείς της Κνωσού, οι οποίοι κατέγραφαν την ελληνική, ως γνωστό, γλώσσα. Η μινωική περίοδος ανήκει επομένως δικαιωματικά στην ιστορική περίοδο και όχι στην προϊστορική, ενώ βέβαια πάντα παραμένουν * Πλήρης μορφή της ομιλίας κατά την υποστήριξη (2004) της διδακτορικής διατριβής του συγγραφέα στον Γλωσσολο γικό Τομέα του Τμήματος Φιλολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής του Εθνικού και Καπο διστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. προς κατανόηση και ερμηνεία οι μινωικές επιγραφές. Και εδώ ακριβώς έγκειται η πρόκληση ας μου επιτραπεί ο όρος της Αιγαιακής Γλωσσολογίας, δηλαδή όχι μονάχα να διαβάσουμε αλλά και να κατανοήσουμε τις επιγραφές της Κρήτης της 2 ης χιλιετίας π.χ.. Στόχος μας είναι να κατανοήσουμε αρχικά τη γλώσσα και σε δεύτερη φάση την ίδια την ιστορία του μινωικού πολιτισμού σε όλες του τις εκφάνσεις. Τα αποτελέσματα μιας τέτοιας μελέτης απορρέουν από τη δεκαεξαετή έρευνα που έκανα πάνω στις γραφές και τη γλώσσα της μινωικής Κρήτης. Η έρευνα αυτή δεν θα ήταν δυνατή χωρίς τη στήριξη του Πανεπιστημίου και του Τ.Ε.Ι. Κρήτης, του Ι.Κ.Υ., του Υπουργείου Παιδείας, αλλά κυριότατα του Πανεπιστημίου Αθηνών, και φυσικά της οικογένειάς μου. Ειδικότερα, από τη θέση στην οποία βρίσκομαι σήμερα, θα ήθελα να ευχαριστήσω τον Τομέα Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, που μου προσέφερε την ευκαιρία να γίνω μεταπτυχιακός του φοιτητής και να ολοκληρώσω έτσι και τυπικά την όλη αυτή προσπάθεια. Αποτελεί ξεχωριστή τιμή για μένα το γεγονός, ότι μου δίνετε τη δυνατότητα να σας παρουσιάσω τα αποτελέσματα της έρευνάς μου και να σας καλέσω να γίνετε συνοδοιπόροι μου στο ταξίδι μέσα στο γλωσσικό λαβύρινθο της μινωικής Κρήτης. Η πρώτη φάση της έρευνας ήταν η συλλογή όλων των μινωικών επιγραφών. Κάτι που κατέστη δυνατό χάρη στην ύπαρξη των 5 τόμων του GORILA Corpus of Linear [ 294 ]

3 THE STRUCTURE OF THE MINOAN LANGUAGE [*] LINEAR B was deciphered by Michael Ventris on 1 st June 1952 as recording the Mycenaean Greek language at Knossos some half a millennium before the Iliad of Homer. Ventris and Chadwick added centuries to the history of the Hellenic language. In 1900, Sir Arthur Evans, following the earlier excavations of Minos Kalokairinos at Knossos, discovered examples of the three Cretan syllabic scripts, Linear B, Linear A and Cretan Hieroglyphics. The Minoan scripts of Bronze Age Crete, Linear A and Cretan Hieroglyphic (including the Phaistos Disk) constitute a corpus of c.2,000 Minoan inscriptions with c.10,000 signs dating from c B.C.. They record the Bronze Age language of Minoan Crete in a syllabic script up to six centuries before Linear B was used by Mycenaean scribes at Knossos to record the Hellenic language. The Minoan period belongs firmly to history and not to pre-history. The Minoan inscriptions and Minoan language are there to be understood. This is the challenge of Aegean linguistics, both to read and to understand the Minoan inscriptions of Bronze Age Crete in the Second Millennium B.C.. Minoan Crete belongs to history, and we face the challenge of trying to understand their language and subsequently writing the history of Minoan civilization. Such a study is the result of a decade and a half of research into the scripts and language * Full talk presented (2004) during the viva of the author s doctoral thesis in the Linguistics Department of the National and Kapodistrian University of Athens. of Minoan Crete. The research would not have been possible without the support of the University and the TEI of Crete, IKY and the Hellenic Ministry of Education, and most importantly Athens University and my family. I thank all the many colleagues and friends who have helped me over the last sixteen years. In particular, I thank the linguistics department of Athens University whose hands I was fortunate enough to fall into. I also thank Kallia without whom this work would not have been completed. I, of course, bear the responsibility for what follows, the results of research into the structure of the Minoan language. It is an honour for me to present the results to you here and I thank you for your company on this journey into the linguistic labyrinth of Minoan Crete. The first stage of the research was to collect all the Minoan inscriptions. This was possible due to the five volumes of the GORILA Corpus of Linear A ( ), the CHIC Corpus of Cretan Hieroglyphic inscriptions (1996) and subsequent discoveries both published and unpublished. This has resulted in a Minoan corpus of almost 2,000 inscriptions containing almost 10,000 signs. This is still, however, only a small part of the data available for Linear B, c.10%, and there is no Rosetta Stone for the Minoan language. The next stage was to examine the transference of syllabic sound values from Linear B to Linear A. For it was known that Mycenaean Linear B was an adaptation of Minoan Linear A used by Minoan scribes to write the Hel- [ 295 ]

4 Γκάρεθ Όουενς, Επίλογος: Η δομή της μινωικής γλώσσας, Λαβύρινθος. Συλλογή δημοσιευμάτων A ( ), του αντίστοιχου Corpus of Cretan Hiero glyphic Inscriptions [CHIC] (1996), καθώς και των δημοσιευμένων ή μη επιγραφών που βρέθηκαν μετέπειτα. Το σύνολο αυτό των περίπου επιγραφών αποτελεί μονάχα το 10% περίπου του αντίστοιχου της Γραμμικής Β και φυσικά δε χρειάζεται να τονίσουμε ότι δεν περιλαμβάνεται σε αυτό καμία επιγραφή παρόμοια με τη Στήλη της Ροζέτας, που έλυσε το αίνιγμα των αιγυπτιακών ιερογλυφικών. Το επόμενο βήμα της μελέτης ήταν η μεταφορά των συλλαβικών φωνητικών αξιών από τη Γραμμική Β στη Γραμμική Α. Κάτι τέτοιο είναι εφικτό, αφού η Μυκηναϊκή Γραμμική Β Γραφή αποτελεί μια προσαρμογή της Γραμμικής Α, η δε πρώτη χρησιμοποιήθηκε από τους γραφείς προκειμένου να καταγράψουν την ελληνική γλώσσα. Έτσι λοιπόν, αφού μπορούμε να διαβάσουμε και να κατανοήσουμε τη Γραμμική Β Γραφή, είναι δυνατό, σε κάποια έκταση, να διαβάσουμε τη Γραμμική Α Γραφή. Από μια στατιστική μελέτη αποδείχθηκε, ότι η διαφορά που διακρίνουμε μεταξύ των φωνητικών μοτίβων των δύο γλωσσών αγγίζει το 9 με 13%. Έτσι, ως υπόθεση εργασίας, μπορούμε να δεχθούμε ότι διαβάζουμε το 90% περίπου των επιγραφών της Μινωικής Γραμμικής Α, κάνοντας χρήση των φωνητικών αξιών της Μυκηναϊκής Γραμμικής Β. Αφού λοιπόν, είναι δυνατό να διαβάσουμε τις επιγραφές της Γραμμικής Α σε ένα ποσοστό του 90% και αφού δεχόμαστε την αδυναμία μας να κατανοήσουμε το περιεχόμενό τους, επομένως να τις αναγνωρίσουμε ως ελληνικές επιγραφές, τότε είναι προτιμότερο να ελέγξουμε εάν η μινωική γλώσσα μπορεί να ταυτιστεί ως μια συγγενής γλώσσα, που ανήκει δηλαδή στην ινδοευρωπαϊκή οικογένεια γλωσσών. Κάτι τέτοιο δεν αποτελεί καινούργια θεωρία. Θεωρίες για τη Μινωική Γραμμική Α άρχισαν να διατυπώνονται ήδη από την εποχή της αποκρυπτογράφησης της Γραμμικής Β, πριν από 50 περίπου χρόνια. Αυτό που παρουσιάζεται εδώ είναι μια νέα προσέγγιση σε ένα παλιό πρόβλημα. Και το ερώτημα που τίθεται είναι: Μπορεί μια μελέτη να αναγνωρίσει τη μινωική γλώσσα ως ινδοευρωπαϊκή; Κάνοντας χρήση των φωνητικών αξιών της Γραμμικής Β θα προσεγγίσουμε, όσο γίνεται περισσότερο, τις επιγραφές της Γραμμικής Α Γραφής και θα ελέγξουμε εάν είναι εφικτό όχι μόνο να τις διαβάσουμε αλλά και να τις κατανοήσουμε, πηγαίνοντας ένα βήμα παραπέρα, και να αναδομήσουμε έτσι τη μινωική ιστορία. Το βάρος δόθηκε σε μια γλωσσολογική μελέτη των στοιχείων που απαρτίζουν τη μινωική γλώσσα και σε μια μελέτη του λεξιλογίου της, δηλαδή των λέξεων που μπορούν να αναγνωριστούν με βάση το περιεχόμενό τους μέσα στη μινωική γλώσσα. Από μια τέτοια προσέγγιση θα προέκυπτε και το θεωρητικό υπόβαθρο/πλαίσιο που θα εξηγούσε τη θέση της μινωικής γλώσσας μέσα στην ινδοευρωπαϊκή οικογένεια γλωσσών. Το αποτέλεσμα της έρευνας ήταν να αναγνωριστούν 50 λέξεις και να κατανοηθούν μέσα στο περιεχόμενό τους. Διακρίνουμε, ότι η μινωική γλώσσα μπορεί φωνολογικά να συγκριθεί με το αναμορφωμένο σύστημα για την πρωτο-ινδοευρωπαϊκή γλώσσα, με τη μεταφορά φωνητικών αξιών της Γραμμικής Β. Ίσως, μάλιστα, να υπάρχουν επαρκή στοιχεία που να υποδηλώνουν ακόμη την ύπαρξη λαρυγγικών φθόγγων μέσα στη γλώσσα. Είναι ακόμη εφικτό να συγκρίνουμε και μορφολογικά το αναμορφωμένο ινδοευρωπαϊκό σύστημα με το μινωικό, ειδικότερα όσον αφορά στις πτώσεις ουσιαστικών και τις ρηματικές καταλήξεις, και ακόμη πιο σημαντικό στο γένος των ουσιαστικών. Ένα τρίτο στοιχείο είναι η διάκριση και αναγνώριση στοιχείων που αφορούν τη σύνταξη της πρότασης και τη σειρά των λέξεων μέσα σε αυτήν. Τέταρτο στοιχείο αποτελεί η αναγνώριση μέσα στην πρόταση στοιχείων από ετεοκρητικές και αιγυπτιακές πηγές, που με τη σειρά τους αποτελούν ενδείξεις μιας ινδοευρωπαϊκής γλώσσας. Μια ενδελεχής μελέτη της μινωικής γλώσσας που βασίζεται στις 50 αυτές λέξεις μας επιτρέπει να κάνουμε τις παρακάτω παρατηρήσεις. Πρώτα απ όλα αξίζει κανείς να μελετήσει τις 100 μη διοικητικού χαρακτήρα επιγραφές, δηλαδή ιδιωτικές ή και θρησκευτικές. Σχεδόν μισές απ αυτές είναι χαραγμένες πάνω σε τράπεζες προσφορών, προερχόμενες από Ιερά Κορυφής όπως είναι ο Γιούκτας (πάνω από την Κνωσό και τις Αρχάνες). Καταγράφουν αυτό που επιθυμούσαν και ζητούσαν οι Μινωίτες από τους θεούς τους ή πιο συγκε- [ 296 ]

5 Gareth Owens, Epilogue: The Structure of the Minoan Language, Labyrinth. Collected Works lenic language. Maybe the child of a Minoan mother and Mycenaean father at C15th Knossos took the script of their mother to write the language of their father. Therefore as Linear B can be both read and understood, it is possible to some extent to read Linear A. A study has shown that it is possible, after a statistical analysis, to observe that the difference between the phonetic patterns of the languages expressed by Linear B and Linear A, i.e., Greek and Minoan, is approximately 9-13%. Thus it is possible as a working hypothesis to read c.90% of Minoan Linear A inscriptions using Mycenaean Linear B syllabic sound values. Such a result would seem to indicate a relationship between Greek and Minoan. As it is possible to read Minoan Linear A inscriptions, to an extent of c.90%, and as it is not possible to understand them when read as Greek (for which there are thirty five centuries of continuous recorded history on Crete, i.e., a huge diachronic linguistic database), then it was decided to see whether the Minoan language could be identified as a related language, i.e., belonging to the Indo-European family of languages. This is not a new theory. Theories about Minoan Linear A have been around at least since the decipherment of Linear B half a century ago. What is presented here is a new approach to an old problem, and it was carried out with the invaluable support, guidance and encouragement of scholars in the linguistics department of Athens University. The question to be raised a century after Evans and half a century after Ventris is the following can a study of the Minoan language identify it as Indo-European? Using Linear B sound values of Mycenaean Greek, it is possible to read 90% of the evidence for the Minoan language. Is it possible however to understand these inscriptions and reconstruct Minoan history? This is the challenge we face. Thus attention was paid to a linguistic study of the evidence for the Minoan language. Importance was also given to lexicology, i.e., vocabulary items which can be identified by context in the Minoan language, as well as to the theoretical framework and linguistic pre-history that would explain the position of Minoan within the Indo-European family of languages. This has resulted in 50 words of the Minoan language which can be understood within their context. Thus it has been possible to subject the Minoan language to a linguistic study, followed by a philological and etymological study, followed by a study of its position within Indo-European. What can these 50 words tell us then about the Minoan language? It is possible to see that phonologically the Minoan language can be compared to the reconstructed system for *Proto-Indo-European, through transferring Linear B sound values and there may also be evidence for the existence of laryngeals in the Minoan language of the Second Millennium B.C.. It is also possible morphologically to compare the reconstructed *Proto-Indo-European system with that of Minoan, particularly in respect to Minoan case and verbal endings and importantly in regard to gender. It is also possible to see that Minoan evidence for syntax and word order and evidence from EteoCretan and Egyptian sources are indicative of an Indo- European language. A thorough study of the Lexicon of the Minoan language based on the 50 words enable the following observations to be made. Firstly, it is worthwhile looking at the 100 non-administrative, i.e., personal and/or religious inscriptions. Almost half of these are stone libation tables from peak-sanctuaries such as Iouktas above Knossos and Archanes which record Minoan religious inscriptions, i.e., what they wanted to say to their gods, or more likely to the Great Mother Goddess who was worshipped on the mountain top. On these inscriptions is written the Minoan Libation Formula which consists of up to 10 repeated terms and other words found only once. Let us now look at these terms, when read within the context of Minoan religion, and see what they tell us about the nature of the Minoan language. Later we will also look at two complete inscriptions in detail, to see whether they make sense, for that is the quality control of linguistic research, but for now let us look at the individual terms. Two terms that started this research sixteen years ago in the University of Crete, are JA- DI-KI-TE and I-DA, found in Linear A c.1600 B.C.. These must be the two holy mountains of [ 297 ]

6 Γκάρεθ Όουενς, Επίλογος: Η δομή της μινωικής γλώσσας, Λαβύρινθος. Συλλογή δημοσιευμάτων κριμένα από τη Μεγάλη Μητέρα που λατρευόταν στην κορυφή του βουνού. Σε αυτές τις επιγραφές αναγράφεται ο Μινωικός Λογότυπος Προσφορών, που απαρτίζεται από 10 επαναλαμβανόμενους όρους και άλλες λέξεις άπαξ απαντώμενες. Ας μελετήσουμε, όμως, από κοντά αυτές τις λέξεις μέσα στο περιεχόμενό τους, για να δούμε τι μας αποκαλύπτουν για τη φύση της μινωικής γλώσσας. Στη συνέχεια θα ασχοληθούμε λεπτομερώς με δύο ολόκληρες επιγραφές θρησκευτικού χαρακτήρα, για να διαπιστώσουμε εάν μπορούμε να έχουμε ένα πλήρες περιεχόμενο. Αλλά, ας δούμε πρώτα τους 10 αυτούς όρους έναν-ένα χωριστά. Η έρευνα, πριν από 16 χρόνια, είχε ξεκινήσει από δύο λέξεις: JA-DI-KI-TE και I-DA, που εντοπίστηκαν στη Γραμμική Α το 1600 π.χ. περίπου. Πρόκειται μάλλον για τις ονομασίες των δύο ιερών βουνών της Κρήτης, της Δίκτης και της Ίδας, που αργότερα συνδέθηκαν με τον Δία. Τα ορωνύμια αυτά βασίζονται σε ινδοευρωπαϊκή ετυμολογία, άμεσα σχετιζόμενα με ό,τι γνωρίζαμε σχετικά με τη μινωική θρησκεία. Ο όρος JA-DI-KI-TE προέρχεται από το ελληνικό ΔΕΙΚΝΥΩ, δηλαδή δείχνω, DIGIT στην Αγγλική, ενώ η λέξη I-DA προέρχεται από το ελληνικό ΕΙΔΑ, δηλαδή βλέπω, VIDEO στη Λατινική. Η μινωική θρησκεία ήταν πολύ οπτική/παραστατική, όπου κατά την επιφάνεια της θεότητας γινόταν η παρουσίαση της Μεγάλης Μητέρας στην κορυφή του βουνού. Αλλά για να επανέλθουμε στις συγκεκριμένες ονομασίες των βουνών, αξίζει να σημειωθεί ότι συγκριτικά στοιχεία μπορεί να εντοπισθούν και σε άλλες συγγενείς ινδοευρωπαϊκές γλώσσες, για να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι τα δύο αυτά ιερά βουνά είχαν ήδη από τη Μινωική Περίοδο ινδοευρωπαϊκές ονομασίες. Ένας άλλος όρος που εντοπίστηκε μαζί με τον όρο I-DA είναι ο όρος Ι-ΝΑ/Ι-JA-, που προέρχεται από την ίδια ρίζα και δηλώνει το ΙΕΡΟΣ στην Ελληνική και ISIRAH στα Σανσ κριτικά. Για άλλη μια φορά εντοπίζουμε κοινά ινδοευρωπαϊκά στοιχεία τα οποία περιγράφουν ιερά ορωνύμια. Άλλοι δύο όροι είναι οι: JA-TA-I-WE-WA-JA και JA-SA-SA-RA-ME. Ο δεύτερος ερμηνεύεται ως Asasara/Ishassara, δηλαδή Αστάρτη, γνωστή και ως Πότνια Θηρών της μυκηναϊκής θρησκείας, με ενδιαφέροντα κοινά στοιχεία με τα Χεττιτικά. Ο όρος JA-TA- I-WE-WA-JA απαντάται σε αρχική θέση, με κατάληξη WA-JA που δηλώνει θηλυκό γένος, όπως το ομηρικό ΑΙΑ, ενώ η ρίζα της λέξης μπορεί να περιέχει το ινδοευρωπαϊκό *ster- για τη λέξη ΑΣΤΗΡ στην Ελληνική, STAR στην Αγγλική, και πιθανόν να αποτελεί άλλη μιαν αναφορά στην Αστάρτη. Μια τρίτη ομάδα όρων είναι οι: Ι-ΡΙ-ΝΑ-ΜI- NΑ και SI-RU-TE, που μπορούν να ερμηνευθούν ως επίθετα της Μεγάλης Μητρικής Θεάς. Στη λέξη Ι-ΡΙ-ΝΑ-ΜI-NA μπορούμε να δούμε τις ινδοευρωπαϊκές λέξεις για δύναμη και θυμό και πιθανόν το θηλυκό της παθητικής μετοχής. Στη λέξη SI-RU-TE, η κατάληξη ΤΕ δηλώνει το ενεργούν πρόσωπο, δηλαδή την ίδια τη θεότητα. Αυτό που κάνει, δηλαδή το SI-RU-, σημαίνει ότι καταστρέφει στα Σανσκριτικά (κάποιος θα μπορούσε να δει σχέσεις με τη θεότητα Shiva). Η λέξη μπορεί να συγκριθεί με το ΚΕΡΑΪΖΩ στα Ελληνικά, που σημαίνει καταστρέφω, υποδηλώνοντας κάποια σχέση με τον Δία. Δείχνει, επίσης, ότι η μινωική γλώσσα ανήκει στην ομάδα των satem γλωσσών και όχι, όπως η Ελληνική, σε αυτή των centum. 1 Τέλος, στο μινωικό λογότυπο της τράπεζας προσφορών μπορούμε να αναγνωρίσουμε δύο ινδοευρωπαϊκά ρήματα: U-NA-KA-NA-SI και TA-NA-. Το πρώτο απ αυτά έχει τη ρίζα *nik-, καταλαμβάνω, νικάω κλπ, και συχνά εντοπίζεται με την κατάληξη SI, δηλώνοντας έτσι προφανώς το β ενικό πρόσωπο, δηλαδή θα λέγαμε σε ελεύθερη απόδοση: Εσύ Αστάρτη, Μεγάλη Νίκη, ως μια επίκληση. Σε μια περίπτωση υπάρχει η κατάληξη ΤΙ, που πρόκειται για αναφορά στο PI-TE-RI, δηλαδή PI-TA-RA στα Σανσκριτικά, ΠΑΤΕΡΕΣ στην ελληνική 1 Στις centum γλώσσες περιλαμβάνονται η Κελτική, η Ιταλική, η Γερμανική, η Ελληνική, η Χεττιτική και η Τοχαρική. Το όνομα προκύπτει από την ινδοευρωπαϊκή λέξη για το 100, το οποίο αρχίζει με /h/ ή /c/-/k/. Π.χ. λατινικό centum, ελληνικό ἑκατόν, παλαιό ιρλανδικό cēt, γοτθικό hund, κ.τ.λ.. Στις satem γλώσσες περιλαμβάνονται η Ινδο-Ιρανική, η Βαλτο- Σλαβική και η Αρμενική. Το όνομα προκύπτει πάλι από την ινδοευρωπαϊκή λέξη για το 100, το οποίο αρχίζει με /s/. Π.χ. το αβεστικό satem, το σανσκριτικό sátám, το παλαιό εκκλησιαστικό σλαβονικό sŭto, το λιθουανικό šimtas, κ.τ.λ.. [ 298 ]

7 Gareth Owens, Epilogue: The Structure of the Minoan Language, Labyrinth. Collected Works Crete, i.e., Dikte and Ida later connected with Zeus. These oronyms have a good Indo-European etymology which makes sense of what we know of Minoan religion. JA-DI-KI-TE is from DEIKNO in Greek, INDICATE, DIG- IT in English, and I-DA from EIDA in Greek, VIDEO in Latin, to see. Minoan religion was very visual and the epiphany showed the Great Mother Goddess who could be seen on the top of the mountain. These mountain names have good Greek etymology, but not only. Comparisons can be found in related Indo- European languages and the holy mountains in question already had these Indo-European names in the Minoan period. One other term to also consider here, found with I-DA, is I- NA-/I-JA- which comes from the same root and indicates holy, IEROS in Greek and ISI- RAH in Sanskrit. We again see Indo-European comparisons in this word which describes holy oronyms. Next we consider two related terms, JA- TA-I-WE-WA-JA and JA-SA-SA-RA-ME. The second of these has been interpreted as Asasara/Ishassara, i.e., Astarte, known here as the Powerful Mistress, i.e., POTNIA of Mycenaean Greek religion. There are interesting connections with Hittite in this Minoan rendition of the Great Mother Goddess. The other term JA-TA-I-WE-WA-JA is in initial position, with WA-JA as the ending, indicating a feminine like Homeric AIA, whereas the root of the word may contain the Indo-European root *ster- for ASTER in Greek, STAR in English etc. and this may even be another reference to Astarte herself. Next we can consider two terms, I-PI-NA- MI-NA and SI-RU-TE which can be interpreted as epithets of the Great Mother Goddess. In I-PI-NA-MI-NA it is possible to see Indo-European words for power and anger and perhaps the female passive participle. In the other word SI-RU-TE we can see TE the nomen agentis for the Goddess doing something. What she is doing, SI-RU-, means to destroy in Sanskrit (and has interesting connections with the divinity Shiva). This word can be compared to KERAIZO in Greek for destruction with interesting connections with Zeus. It also demonstrates that Minoan is a satem Indo-European language and not a centum Indo-European language like Greek. 1 1 The centum languages include Celtic, Italic, Lastly, in the Minoan Libation Formula we can consider what may be two Indo-European verbs, U-NA-KA-NA-SI and TA-NA- etc. The first of these has the root *nik- to conquer, win etc. and is usually found with the suffix SI which probably denotes 2 nd person singular, i.e., You, Astarte, Grant Victory, as an invocation. On one occasion there is a suffix TI which is probably a reference to PI- TE-RI, i.e., PITARA in Sanskrit, PATERES in Greek, Holy Fathers 3 rd person plural. The other possible verb TA-NA- etc. is found in many variations, sometimes ending in TI, i.e., they do something. The root may well be related to TEINO in Greek, OSTENDERE in Latin, meaning to stretch or show, both well connected with Minoan cult practice. It may even be related to the Sanskrit root TAN- meaning stretch with connections with Ancient Indian religion and mathematics, and even the word for son which would have interesting connections with the Great Mother Goddess and Holy Fathers. There are also 90 words which appear just once (hapax legomena) in the Minoan Libation Formula and may be the name of the person who dedicated the stone libation table to the Great Mother Goddess at the peak sanctuary. In addition there are seven words which appear twice in the Minoan Libation Formula and for which a tentative interpretation can be offered by etymology or context within what we know about Minoan religion ( JA-TI-TU- KU, A-JA, (DU-)PU 2 -RE(-JA), A-KO-A-NE, TU-ME-I, RI/WE-QE-TI and KI-RU ). The next category of words to give us food for thought concerning the nature of the Minoan language are words of an administrative or agricultural nature from Haghia Triada near Phaistos in the Mesara in South Central Crete. We have words for total and grand-total and nine words for agricultural products. The word for total, clear by context at the bottom of Minoan page tablets listing items, is very interesting as it comes in three forms Germanic, Hellenic, Hittite and Tocharian. The name derives from the Indo-European word for 100, which began with /h/ or /c/-/k/. E.g. Latin centum, Hellenic hekatón, Old Irish cēt, Gothic hund, et.c.. The satem languages include Indo-Iranian, Balto-Slavic and Armenian. The name derives from the Indo-European word for 100 which began with /s/. E.g. Avestan satem, Sanskrit sátám, Old Church Slavonic sŭto, Lithuanian šimtas, et.c.. [ 299 ]

8 Γκάρεθ Όουενς, Επίλογος: Η δομή της μινωικής γλώσσας, Λαβύρινθος. Συλλογή δημοσιευμάτων γλώσσα, Άγιοι Πατέρες, στο γ πρόσωπο. Το δεύτερο ρήμα ΤΑ-ΝΑ- συναντάται σε πολλές παραλλαγές, μερικές φορές με την κατάληξη ΤΙ, και δηλώνει ότι αυτοί κάνουν κάτι. Η ρίζα μπορεί να συσχετισθεί με το ρήμα ΤΕΙΝΩ της ελληνικής γλώσσας, OSTENDERE στη Λατινική, που σημαίνει τεντώνω ή δείχνω, και τα δύο συνδεόμενα στενά με τη μινωική θρησκευτική πρακτική. Η λέξη μπορεί ακόμη να συνδεθεί με τη σανσκριτική ρίζα ΤΑΝ- που σημαίνει τεντώνω με συσχετισμούς προς την αρχαία ινδική θρησκεία και τα μαθηματικά, ή ακόμη και τη λέξη γιος κάτι που θα είχε ενδιαφέροντα κοινά σημεία με τη θεά Μητέρα και τους Άγιους Πατέρες. Υπάρχουν ακόμη 90 λέξεις που εμφανίζονται άπαξ (άπαξ λεγόμενα) στον Μινωικό Λογότυπο Προσφορών, που μπορεί να αποτελούν το όνομα του αφιερωτή της λίθινης τράπεζας στη Μητρική Θεά. Επιπλέον, απαντώνται 7 λέξεις από δύο φορές καθεμία, που μπορούν να ερμηνευθούν πειραματικά με βάση την ετυμολογία ή και το περιεχόμενο στο οποίο βρίσκονται: JA-TI-TU-KU, A-JA, (DU-)PU 2 - RE(-JA), A-KO-A-NE, TU-ME-I, RI/WE-QE- TI και KI-RU. Η επόμενη κατηγορία λέξεων μας δίνει πρόσφορο υλικό προκειμένου να διατυπώσουμε σκέψεις σχετικά με τη φύση της μινωικής γλώσσας. Πρόκειται για λέξεις διοικητικού ή αγροτικού χαρακτήρα, που προέρχονται από την Αγία Τριάδα κοντά στη Φαιστό, στη Νότια Κεντρική Κρήτη. Έχουμε λέξεις για το ΣΥΝΟΛΟ και το ΜΕΓΑ ΣΥΝΟΛΟ, και ακόμη 9 λέξεις για αγροτικά προϊ όντα. Η λέξη για το ΣΥΝΟΛΟ, καθαρά με βάση το περιεχόμενο των σελιδόσχημων πινακίδων, όπου περιλαμβάνονται λίστες προϊόντων, εμφανίζεται στο κάτω μέρος και είναι πολύ ενδιαφέρουσα ως λέξη, αφού εμφανίζεται σε τρεις τύπους: KU-RO, KU-RA και KU-RAI. Οι λέξεις αυτές φαίνεται ότι πρόκειται για το αρσενικό και το θηλυκό ενικού αριθμού, ή για το ουδέτερο πληθυντικού αριθμού (η δεύτερη), και για το θηλυκό πληθυντικού αριθμού. Δεν είναι ξεκάθαρο, εάν η ρίζα είναι σημιτική ή ινδοευρωπαϊκή, οι καταλήξεις πάντως είναι ινδοευρωπαϊκές και δείχνουν ότι όποιος και αν εχρησιμοποίησε αυτές τις λέξεις μιλούσε μιαν ινδοευρωπαϊκή γλώσσα. Απαντάμε επίσης τη λέξη PO-TO-KU-RO που σημαίνει ΜΕΓΑ ΣΥΝΟΛΟ, πάλι με βάση το περιεχόμενο (context) της πινακίδας, και αποτελείται από τη λέξη για το σύνολο KU- RO και από το PO-TO για το όλο, με σαφείς σχέσεις με το ΠΑΝΤ/ΠΟΝΤ στα Ελληνικά και τα Τοχαρικά. Ο τρόπος αυτός κατασκευής σύνθετων λέξεων αποτελεί ακόμη ένα χαρακτηριστικό των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών. Εννέα λέξεις μπορούν ακόμη να εντοπιστούν για προϊόντα, δημητριακά, ελιές, σύκα, φρούτα και ίσως κρασί. Οι τρεις λέξεις για δημητριακά είναι: DA-KA, SI-TU και KI- RI-TA, βρίσκονται σε σφραγίσματα από την Αγία Τριάδα και καταγράφουν προϊόντα. Τα δύο τελευταία μπορούν να συγκριθούν με το ελληνικό ΣΙΤΟΣ, και ZITOS στα Σλαβικά, καθώς και με το κριθάρι στα Ελληνικά. Η λέξη DA-KA και η λέξη SA-RYA έχουν σχέση με λέξεις για δημητριακά στα Σανσκριτικά. Ακόμη, η λέξη I-LYA μπορεί να συσχετισθεί με τη λέξη e-lai-wo της Γραμμικής Β για το λάδι ελιάς (καρπός και δέντρο). Παράγωγα της λέξης, όπως είναι η λατινική oleum, εντοπίζονται σε ινδοευρωπαϊκές γλώσσες και η προέλευσή τους είναι στον μεσογειακό χώρο, ίσως ακόμη και στη μινωική Κρήτη. Η μινωική λέξη SI-KA για τα ΣΥΚΑ είναι η ίδια και στη Γραμμική Β, με συγγενείς λέξεις: FICUS στα Λατινικά και σε satem ινδοευρωπαϊκές γλώσσες, όπως είναι τα Αρμενικά και τα Ινδο-Ιρανικά, όπως και σε άλλες ινδοευρωπαϊκές γλώσσες, δηλώνοντας μια κοινή ινδοευρωπαϊκή ρίζα για αυτές τις λέξεις, συμπεριλαμβανομένης και της μινωικής. Βρίσκουμε, επίσης, το σημείο ΝΙ δίπλα στη λέξη της Γραμμικής Β su-ka, το οποίο δηλώνει την ύπαρξη μιας άλλης λέξης, της λέξης ΝΙΚΥΛΕΟΝ γνωστής από τον Ησύχιο για σύκα από την Κρήτη, υποδηλώνοντας έτσι άλλη μια μινωική ονομασία γι αυτό το φρούτο που ακόμη και σήμερα απαντάται στην Κρήτη και πιο συγκεκριμένα στη Μεσαρά, στην Κεντρική Νότια Κρήτη, κοντά στη Φαιστό, με τη διαφορά όμως ότι γράφεται ως ΚΟΥΝΑΛΙ, δηλαδή έχει υποστεί μετάθεση συλλαβών από τότε μέχρι σήμερα. Άλλη μια λέξη για φρούτα ή προϊόντα γενικά είναι η ΚΑ-ΡA, στο ουδέτερο πληθυντικού αριθμού. Η λέξη σχετίζεται με την ελληνική λέξη ΚΑΡΠΟΣ των πινακίδων της Γραμμικής Β, που προέρχονται από τη Θήβα και χρονολογούνται στο 1300 π.χ., και με την αγγλική CROP που υποδηλώνει προϊόντα ή θέρισμα. [ 300 ]

9 Gareth Owens, Epilogue: The Structure of the Minoan Language, Labyrinth. Collected Works KU-RO, KU-RA and KU-RAI which appear to be inflections of masculine, feminine singular and/or neuter plural, and feminine plural. Whether the root is Semitic or Indo-European, the endings are clearly the latter and demonstrate that whoever was using these words was a speaker of an Indo-European language. We also find PO-TO-KU-RO clearly Grand- Total by context again and it consists of the word for total KU-RO and PO-TO for all with connections to PANT/PONT in Greek and Tocharian. This way of building compound words is also a feature of Indo-European languages. It is now possible to consider nine words for foodstuffs, cereals, olives, figs, fruit and perhaps even wine. The three words for cereals are DA-KA, SI-TU and KI-RI-TA which are found on sealings from Haghia Triada recording products. The last two can be compared to SITOS in Greek and ZITOS in Slavonic and KRITHAI in Greek of course. DA-KA and another word SA-RYA may have connections to words in Sanskrit for cereals. Next we have I-LYA which can be related to Linear B e-lai-wo for olive-oil, fruit and tree. Derivatives of this word such as Latin oleum are found in Indo-European languages and the origin of the word is from the Mediterranean, perhaps even from Minoan Crete. Next SI-KA for Minoan figs, the same in Linear B, with cognates in Latin FICUS and in satem Indo-European languages such as Armenian and Indo-Iranian and with other Indo-European languages indicating a common Indo-European root for these words for fig, including Minoan. We also find the sign NI next to Linear B su-ka for figs indicating another word NIKYLEON known from Hesychios for figs on Crete and indicating another Minoan name for this fruit. This name still exists in my village Vori in the Mesara, near Phaistos in South Central Crete, today having undergone metathesis since the Minoan period and can be heard as KOUNALI. We can also consider KA-PO as the word for fruits or products in general. This connects with Greek KARPOS in Linear B from Mycenaean Thebes c.1300 B.C. and with English CROP to indicate products or harvest etc.. Now it is time to consider a very interesting word to accompany all this food, the possible Minoan word for wine. The starting point is FOINOS with digamma in Greek and WIYANA in Hittite, indicating that a common Indo-European word may well be WV- NV etc. and with interesting connections to Dionyssos at Khania in West Crete c.1300 B.C. in Linear B. Indeed in Linear A the sign A301 is often found as a syllabogram for a product and there are reasons to identify it with the sound value WE and the word WE-NA from Khania may be the Minoan word for wine. The next category of words is important both etymologically and morphologically and they are three examples of nomen agentis in the Minoan language, KE-SI-TE Custodian, I-JA- TE Doctor, and I-DA-MA-TE Demeter. KE-SI-TE is found three times on Minoan Crete engraved on stones at the entrance to the Palaces of Knossos and Malia and at the entrance of a tomb at Kephala near Knossos. It can be interpreted as related to CUSTOS and SCUTUM in Latin, KOSTHA in Sanskrit and KEYTHO in Greek denoting to cover, protect etc. and, like the Masons Marks in the Palaces, it may have had a prophylactic role in protecting the Palace/Labyrinth perhaps from earthquakes. I-JA-TE is found on a pithos from Phaistos which dates to the C16th B.C. along with the name SI-MA. The same word I-JA-TE has been found at Pylos where Ventris and Chadwick identified it as IATROS, doctor. Here on Crete we see the same word three to four centuries earlier ending in TE nomen agentis and with a root connected to IEROS in Greek and ISIRAH in Sanskrit, both coming from *Proto-Indo-European for powerful. If I-JA-TE means doctor in Mycenaean Linear B, what does it mean in Minoan Linear A? The most interesting word in Minoan Crete, in my personal opinion, is I-DA- MA-TE from the cave of Archalochori and DA-MA-TE found at Kastri on the island of Kythera. This can not be anything other than the nomen agentis TE on the end of the word for mother on inscriptions found in religious contexts/locations for the Great Mother Goddess. The word for mother MA-TE is one of the most stable words in Indo-European languages (with the notable exception of Hittite etc. which has ANNA, thus excluding Anatolian as the language of Minoan Crete). [ 301 ]

10 Γκάρεθ Όουενς, Επίλογος: Η δομή της μινωικής γλώσσας, Λαβύρινθος. Συλλογή δημοσιευμάτων Τώρα, ας κοιτάξουμε μια πολύ ενδιαφέρουσα λέξη που θα μπορούσε να συνοδεύει όλα αυτά τα προϊόντα: τη μινωική λέξη για το κρασί. Το σημείο έναρξης είναι η λέξη FOINOS, με δίγαμμα στην Ελληνική, και WIYANA στη Χεττιτική, υποδηλώνοντας ότι μια κοινή ινδοευρωπαϊκή λέξη θα μπορούσε να είναι WV- NV κλπ., με ενδιαφέρουσες σχέσεις με τον Διόνυσο σε πινακίδες της Γραμμικής Β από τα Χανιά χρονολογούμενες στο 1300 π.χ.. Πράγματι, το σημείο Α301 στη Γραμμική Α συχνά συναντάται ως συλλαβόγραμμα, δηλώνοντας ένα προϊόν, με σαφείς ενδείξεις ότι θα μπορούσε να ταυτιστεί με τη φωνητική αξία WE και επομένως η λέξη WE-NA από τα Χανιά να είναι η μινωική λέξη για το κρασί. Η επόμενη κατηγορία λέξεων είναι αρκετά σημαντική και για την ετυμολογία τους αλλά και για τα μορφολογικά τους χαρακτηριστικά, και συνιστάται σε τρία παραδείγματα που δηλώνουν το ενεργούν πρόσωπο στη μινωική γλώσσα: KE-SI-TE = φύλακας, I-JA-TE = γιατρός, και I-DA-MA-TE = Δήμητρα. Η λέξη KE-SI-TE απαντάται τρεις φορές στη μινωική Κρήτη, χαραγμένη πάνω σε λίθους στην είσοδο του ανακτόρου της Κνωσού και των Μαλίων, καθώς και στην είσοδο τάφου στη θέση Κεφάλα κοντά στην Κνωσό. Μπορεί να ερμηνευθεί ότι σχετίζεται με τα CUSTOS και SCUTUM στη Λατινική, KOSTHA στη Σανσκριτική και ΚΕΥΘΩ στην Ελληνική που σημαίνει καλύπτω, προστατεύω κλπ., και, όπως τα τεκτονικά σύμβολα στα ανάκτορα, θα μπορούσε αυτή η λέξη να έχει αποτροπαϊκό/προφυλακτικό χαρακτήρα, προστατεύοντας το ανάκτορο, τον τάφο, ή τον λαβύρινθο από φυσικές καταστροφές όπως είναι ο σεισμός. Η λέξη I-JA-TE απαντάται σε έναν πίθο στη Φαιστό, που χρονολογείται στο 1600 π.χ., μαζί με τη λέξη SI-MA. Η ίδια λέξη έχει βρεθεί στην Πύλο, όπου οι Βέντρις και Τσάντγουικ την ταύτισαν με τη λέξη ΙΑΤΡΟΣ. Στην Κρήτη η λέξη αυτή χρονολογείται 3 με 4 αιώνες νωρίτερα, με την κατάληξη ΤΕ που δηλώνει το ενεργούν πρόσωπο και με ρίζα που συνδέεται με την ελληνική λέξη ΙΕΡΟΣ και ISIRAH στα Σανσκριτικά, προερχόμενες και οι δύο από την πρώτο-ινδοευρωπαϊκή λέξη για δύναμη. Εάν η λέξη I-JA-TE σημαίνει γιατρός στη Μυκηναϊκή Γραμμική Β, τί σημαίνει στη Μινωική Γραμμική Α; Ωστόσο, η πιο σημαντική λέξη, κατά τη γνώμη μου, στη μινωική Κρήτη είναι η I-DA- MA-TE, που προέρχεται από το Σπήλαιο του Αρκαλοχωρίου, και η DA-MA-TE που βρέθηκε στο Καστρί των Κυθήρων. Πρόκειται ξεκάθαρα για ενεργούν πρόσωπο που λήγει σε ΤΕ, δηλώνει τη μητέρα σε επιγραφές με θρησκευτικό περιεχόμενο και αναφέρεται στη θεϊκή Μεγάλη Μητέρα. Η λέξη για τη Μητέρα ΜΑ-ΤΕ είναι η πιο σταθερή λέξη σε όλες τις ινδοευρωπαϊ κές γλώσσες (με εξαίρεση τη Χεττιτική, όπου είναι ΑΝΝΑ, αποκλείοντας κατ αυτόν τον τρόπο την Ανατολική ως γλώσσα της μινωικής Κρήτης). Εδώ και πολύ καιρό γίνεται συζήτηση για την ετυμολογία και την προέλευση της Δήμητρας. Είναι τώρα εμφανές, ότι πρόκειται όχι μόνο για τη Μητέρα της Γης, ή του όρους Ίδη, αλλ ότι αναφέρεται και στη Γραμμική Α του 1600 π.χ. στη μινωική Κρήτη. Δεν αποτελεί, επομένως, μονάχα τη μητρική θεά, αλλ επίσης και μια μινωική ινδοευρωπαϊκή θεότητα. (Ένας συνδυασμός ινδοευρωπαϊκής ετυμολογίας και μινωικής εικονογραφίας μπορεί να μας εξηγήσει τη μινωική γλώσσα.) Η κλασική Δήμητρα προέρχεται από τη μινωική I-DA- MA-TE της (μινωικής) Κρήτης και πρόκειται για τη Μητέρα Θεά που εμφανιζόταν στο ιερό βουνό Ίδη, ως προστάτιδα της σοδειάς και των αγροτικών προϊόντων, τα οποία αποτελούσαν άλλωστε τη βάση της μινωικής διατροφής. Η σύνθετη αυτή λέξη είναι ινδοευρωπαϊκή, όπως και αυτή του μετέπειτα μυκηναίου βασιλιά της Κνωσού Ιδομενέα, που το όνομά του είναι μινωικό και ινδοευρωπαϊκό στην προέλευση και σημαίνει τη δύναμη της Ίδας. Τρεις ακόμη λέξεις που θα εξετάσουμε στη συνέχεια μας επιτρέπουν να κάνουμε πρόσθετες συγκρίσεις μεταξύ της μινωικής γλώσσας και άλλων ινδοευρωπαϊκών γλωσσών. Η λέξη MA-RU δηλώνει σαφώς ΜΑΛΛΙ στη μινωική γλώσσα και αργότερα στη Γραμμική Β συναντάται με το ιδεόγραμμα για το μαλλί. Ο Τσάντγουϊκ είχε παρατηρήσει ότι δεν μπορεί να είναι άλλο από το μαλλί, MAΛ- ΛOΣ στην Ελληνική και MILAS στη Λιθουανική για το ύφασμα. Μια ακόμη παρατήρηση αξίζει να γίνει: ότι τόσο στη Γραμμική Β όσο και στη Γραμμική Α, χρησιμοποιούνται συλλαβικά σημεία για να δηλώσουν προϊόντα και ζώα και τα σημεία αυτά με τις φωνητικές τους αξίες μπορούν να μας δώσουν κάποια στοι- [ 302 ]

11 Gareth Owens, Epilogue: The Structure of the Minoan Language, Labyrinth. Collected Works There has long been discussion over the etymology and origin of Demeter. It now appears that not only is she the Mother of the Earth or of Mount Ida, but she is to be found in Linear A c.1600 B.C. on Minoan Crete. Demeter is not only the Mother Goddess but also a Minoan Indo-European deity. A combination of Indo-European etymology and Minoan iconography can explain the Minoan language to us. Classical Demeter came from Minoan I-DA-MA-TE on Minoan Crete and she was the Mother Goddess who appeared on Holy Mount Ida and was responsible for crops and agricultural products, i.e., the daily bread of the Minoans. Her compound name is very Indo-European as is also that of the later king of Mycenaean Knossos, Idomeneus, who participated in the Trojan war, but he has a name which is clearly both Minoan and Indo-European in origin meaning the Power of Ida. We can next consider three words that allow interesting comparisons to be made between Minoan and other Indo-European languages. MA-RU clearly means MALLI in Minoan where it is found as later in Linear B with the ideogram for wool. Chadwick has drawn attention to the fact that this can not be anything else than the word for wool MALLOS in Greek and MILAS in Lithuanian as cloth. This also draws attention to the fact that both Linear B and Linear A used syllabic signs to indicate livestock and products, and these signs and their sound values may give some indication about the Minoan words of these animals and foodstuffs. The best example is perhaps that for oxen, and is it a coincidence or a Bronze Age scribal joke that in both Linear A and in Hieroglyphic Hittite the syllabic sign for ox is MU! PA-I-TO is found both in Linear B at Knossos and in Linear A at Haghia Triada, in the Mesara in South Crete, and clearly refers to Phaistos. But the name already exists in the Minoan language, indicating that it too is related to Greek within the Indo-European family of languages. It has been claimed that Phaistos can be related to HEPHAISTOS, the God of Fire, or to PHOS Light. That may be so but the etymology of the Palace of Phaistos must be sought in the Minoan period. Let us now consider the sign with the syllabic sound value DWO, which is a mirror image of wo, i.e., not wo-wo but dwo, i.e., two times wo. This sign tells us about the language that the people were speaking and indeed this sign is found in Linear A. Thus a Minoan created DWO by writing two times WO thus indicating that their word for two was related to DUO in Latin and Greek, DUVA in Sanskrit and DAU in Welsh. The numbers are some of the most stable words in Indo-European languages and the creation of DWO by a Minoan shows a person speaking an Indo-European language, but not specifically Greek. Here should be mentioned a point made by Chadwick and others. The Minoan language is not Greek. We have comparisons with the Hellenic language due to its incomparable recorded history of thirty-five centuries on Crete and due to its close geographical proximity. It seems clear to me that Minoan is closely related to Greek, probably more than to any other Indo-European language, but research has shown that the Minoan language is not a dialect of the Hellenic language but a distinct Indo-European language. Both Greek and Minoan were of course dialects of *Proto-Indo-European. We do not have Minoan words that could only be interpreted as Greek, like the name ALEXEUS/ALEXANDER for example found in the Mycenaean, Hellenistic, Byzantine and Modern stages of the Hellenic language, but we do have words that have comparisons with not only Greek but also with other languages such as Sanskrit and Hittite, Latin and many others. In such a talk, I can not mention in detail the enigma of Minoan Crete, the infamous Phaistos Disk but equally I can not resist the temptation to say something about it. I will however limit myself for now to considering the interpretation of just two words, NA-DA-TE and A-QE-. NA-DA-TE is the only sign group on the Phaistos Disk which can be read in its entirety when compared with signs in Linear A and B. We do not know what it means but it ends in TE which may denote nomen agentis as has been observed in other words of Minoan Crete such as DA-MA-TE or I-JA-TE for example. The other word to consider is that starting A-QE- which is found ten times out of the sixty-one words on the Phaistos Disk. This root is [ 303 ]

12 Γκάρεθ Όουενς, Επίλογος: Η δομή της μινωικής γλώσσας, Λαβύρινθος. Συλλογή δημοσιευμάτων χεία για τις μινωικές λέξεις των ζώων αυτών και των προϊόντων που αντιπροσωπεύουν. Το καλύτερο παράδειγμα αποτελεί το συλλαβικό σημείο που δηλώνει τα βοοειδή. Άραγε, αποτελεί σύμπτωση ή ανέκδοτο του γραφέα της εποχής του Χαλκού, ότι και στη Γραμμική Α και στα Χεττιτικά Ιερογλυφικά το σημείο αυτό είναι το MU; Η λέξη ΡΑ-Ι-ΤΟ απαντάται και στη Γραμμική Β της Κνωσού και στη Γραμμική Α της Αγίας Τριάδας στη Μεσαρά, και σαφώς αναφέρεται στην ονομασία της Φαιστού. Η λέξη ήδη υπάρχει στη μινωική γλώσσα, δηλώνοντας ότι η γλώσσα αυτή σχετίζεται με την ελληνική, μέσα στα πλαίσια της ινδοευρωπαϊκής οικογένειας γλωσσών. Έχει επίσης υποστηριχθεί η άποψη, ότι η λέξη Φαιστός μπορεί να συσχετισθεί με το όνομα ΗΦΑΙΣΤΟΣ, τον θεό της Φωτιάς ή του Φωτός. Ίσως και να αληθεύει κάτι τέτοιο. Ωστόσο, η ετυμολογία της λέξης θα πρέπει να αναζητηθεί στη Μινωική Περίοδο. Ας ασχοληθούμε τώρα με το σημείο που φέρει τη φωνητική αξία DWO, αποτελεί δηλαδή ένα διπλό WO, δηλαδή WO δύο φορές. Το σημείο αυτό μας δίνει στοιχεία για τη γλώσσα που μιλιόταν τότε, τη γλώσσα της μινωικής Κρήτης. Ένας Μινωίτης δημιούργησε τη λέξη DWO γράφοντας δύο φορές WO, υποδηλώνοντας με αυτόν τον τρόπο ότι η λέξη τους για το δύο (2) σχετίζεται με το DUO στη Λατινική και την Ελληνική, DUVA στη Σανσκριτική και DAU στην Ουαλική. Οι αριθμοί στις ινδοευρωπαϊκές γλώσσες αποτελούν τα πιο σταθερά σημεία, και η δημιουργία του DWO από ένα Μινωίτη δείχνει κάποιον να μιλά και να κάνει χρήση μιας ινδοευρωπαϊκής γλώσσας, όχι απαραίτητα της ελληνικής. Στο σημείο αυτό θα πρέπει να αναφερθεί αυτό που υποστηρίχθηκε από τον Τσάντγουικ και άλλους μελετητές, ότι δηλαδή η μινωική γλώσσα δεν μπορεί να ταυτιστεί με την ελληνική. Υπάρχουν και γίνονται συγκρίσεις με αυτήν, εξαιτίας κυρίως της μακράς παρουσίας της (35 αιώνες) στην Κρήτη, αφενός, αλλά και λόγω της γεωγραφικής τους σχέσης, αφετέρου. Η παρούσα έρευνα απέδειξε ότι η μινωική γλώσσα σχετίζεται με την ελληνική περισσότερο από κάθε άλλη ινδοευρωπαϊκή γλώσσα, χωρίς να αποτελεί μιαν άλλη ελληνική διάλεκτο αλλά ένα χωριστό παρακλάδι της ινδοευρωπαϊκής οικογένειας. Και οι δύο γλώσσες αποτελούν διαλέκτους της πρωτοινδοευρωπαϊκής οικογένειας γλωσσών. Στη μινωική γλώσσα δεν έχομε λέξεις που θα μπορούσαν να ερμηνευθούν μόνο ως ελληνικές, όπως είναι για παράδειγμα το όνομα ΑΛΕ- ΞΕΥΣ/ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ που εντοπίζεται στη μυκηναϊκή γλώσσα, στην κλασική, ελληνιστική, βυζαντινή, αλλά και στη νεότερη ελληνική. Αντίθετα, υπάρχουν λέξεις που εντοπίζονται και στην ελληνική γλώσσα αλλά και σε άλλες όπως τη σανσκριτική και τη χεττιτική, τη λατινική και άλλες πολλές της ίδιας οικογένειας. Σε μια τέτοια παρουσίαση δεν μπορώ να αναφερθώ διεξοδικά στο αίνιγμα της μινωικής Κρήτης, τον Δίσκο της Φαιστού, αλλά δεν μπορώ και να το αγνοήσω. Θα περιοριστώ μονάχα σε δύο λέξεις: NA-DA-TE και A- QE-. Η πρώτη αποτελεί το μοναδικό σύνολο σημείων του Δίσκου που μπορεί να αναγνωστεί καθ ολοκληρία, συγκρινόμενο με άλλα σημεία της Γραμμικής Α και Β. Δεν γνωρίζουμε τι μπορεί να σημαίνει, λήγει όμως σε ΤΕ που μπορεί να υποδηλώνει το ενεργούν πρόσωπο, όπως έχει ήδη παρατηρηθεί και για άλλες λέξεις της μινωικής Κρήτης (π.χ. DA- MA-TE ή I-JA-TE). Η ρίζα A-QE απαντάται 10 φορές σε αρχική θέση στις 61 λέξεις του Δίσκου της Φαιστού. Η ρίζα αυτή είναι και ο λόγος δημιουργίας του Δίσκου, καθώς και το κλειδί που κάποτε θα ανοίξει τα μυστικά της ερμηνείας του. Η ρίζα A-QE μπορεί να συνδεθεί με τη λέξη ΑΚΚΑ που εντοπίζεται σε πολλές ινδοευρωπαϊκές γλώσσες και σημαίνει τη ΜΗΤΕΡΑ, πιθανά να σχετίζεται και με το ελληνικό ρήμα ΑΓΑΠΩ. Εάν κάτι τέτοιο μπορεί να υποστηριχθεί, τότε το περιεχόμενο του Δίσκου θα μπορούσε να είναι μια αναφορά στη θεϊκή Μεγάλη Μητέρα της Κρήτης ASASSARAME, δηλαδή την Αστάρτη ή αλλιώς τη Δήμητρα. Μια τέτοια ερμηνεία θα ερχόταν σε πλήρη συμφωνία με ό,τι είναι γνωστό σε μας για τη μινωική θρησκεία και τις λατρευτικές τελετές. Πριν προχωρήσουμε σε άλλες λέξεις του μινωικού Λεξικού, μπορούμε να αναφερθούμε σε δύο χαρακτηριστικά της μινωικής γλώσσας. Το τελικό QE και το αρχικό Α. Για παράδειγμα, υπάρχει το ΚΑ-ΡΑ και το ΚΑ-ΡΑ-QE, που σημαίνει φρούτα, και φρούτα. Ακόμη περισσότερο ενδιαφέρον έχει το KU-MI-NA- [ 304 ]

13 Gareth Owens, Epilogue: The Structure of the Minoan Language, Labyrinth. Collected Works indeed why the Phaistos Disk was written, or rather printed, and is the key that will one day unlock its meaning. The root A-QE- may be connected to AKKA which is found in many Indo-European languages meaning mother and may well be connected with AGAPO in Greek. If so, this would be a reference to the Great Mother Goddess of Crete, ASAS- ARAME, Astarte, Demeter etc. and would explain the rhyming Phaistos Disk as a hymn to the Great Mother Goddess, which would also be the most likely interpretation due to its Minoan context and in accordance with what we know about Minoan religion. Before moving on to mention other vocabulary words of the Minoan Lexicon, we can mention two features of the Minoan language. These are final QE and initial A. For example, we have KA-PA and KA-PA-QE meaning fruits, and fruits. Most interestingly we have KU-MI-NA-QE with cumin from Zakros and A-KU-MI-NA without cumin from Haghia Triada. Thus we appear to have both the copulative article QE and the alpha privative A in the Minoan language of the Second Millennium B.C. and these are both linguistic phenomena that clearly indicate the Indo- European nature of the Minoan language. There now follows a brief mention of another fourteen words which form part of the Minoan Lexicon. It is possible to consider the meaning/interpretation of these words as a result of both Indo-European etymology and based on what is known about Minoan society. We have words such as PA, an abbreviation describing wine, perhaps related to PAL- AIOS in Greek as has also been found on Linear B tablets. We also have TU-RU-SA on a religious inscription which may be connected with the deity TURAN in Etruria and the feminine of TYRANNOS. We can also see in Minoan Linear A agricultural words, the syllabogram AU used to denote pig, YS, HOIROS in Greek and KU- MI-NA for cumin. We have already mentioned NI from NIKYLEON known from Hesychios as figs and SA-RYA which denotes an agricultural product most probably a cereal related to SASYA in Sanskrit or SITARI in Greek indicated also in Linear B by the syllabogram SA. We can also identify two toponyms, both in West Crete, SU-KI-RI-TA and KU-DO-NI- JA, which are found in both Linear B and A and can be identified as Sybrita in the Amari valley and Khania in the West. Two other places also to be recognised as toponyms in Minoan Linear A are KU-TA-TO also known from Linear B as a place near Phaistos in the Mesara in South Crete, and SE-TO-I-JA identified with Archanes near Knossos in Central Crete. A study of Minoan inscriptions and texts has led to interesting observations concerning other words such as A-KO-A-NE, perhaps Mother like A-QE- on the Phaistos Disk; KU- PA 2 -NI-TU-NI-TE which might be a goddess like Kybele; A-PA-DU-PA for Father ; and PI- TE-RI as Holy Fathers on the same inscription as Mother Astarte ASASARAME. Such words tell us information about both the lexicon and morphology of the Minoan language and are revealing for what we can learn about Minoan society and especially religion. It has now been possible to discuss and offer an interpretation, both etymologically and morphologically, for 50 words that constitute the Lexicon of the Minoan language. Linear A inscriptions, when read with Linear B sound values, and when interpreted in the Minoan cultural context, make sense as an Indo-European language of the Second Millennium B.C.. Such a quality control can be carried out on two Minoan inscriptions. Iouktas IO Za 2 Astarte, Lady Asasara Of Dikte, Iphinama The Destroyer, May You Give Victory, Holy Ida, They Supplicate. Psychro PS Za 2 Dedicated From SETOIJA (Archanes) To JASASARAME (Astarte, The Great Mother Goddess). We are now able to read, understand and interpret 50 Minoan words and also complete Minoan inscriptions from Crete of the Second Millennium B.C.. It is now necessary to consider the subject of archaeology and language and how a theoretical framework might be constructed which would explain the exist- [ 305 ]

14 Γκάρεθ Όουενς, Επίλογος: Η δομή της μινωικής γλώσσας, Λαβύρινθος. Συλλογή δημοσιευμάτων QE, που σημαίνει και κύμινο, σε πινακίδα από τη Ζάκρο, και η λέξη Α-KU-ΜΙ-ΝΑ, που σημαίνει χωρίς κύμινο σε άλλη πινακίδα, αυτή τη φορά από την Αγία Τριάδα. Έτσι έχουμε το εγκλιτικό μόριο QE και το Α-Στερητικό, που και τα δύο αποτελούν γλωσσικά φαινόμενα τα οποία υποδηλώνουν την ινδοευρωπαϊκή φύση της μινωικής γλώσσας. Ακολουθεί μια σύντομη αναφορά 14 ακόμη λέξεων του μινωικού Λεξικού. Η μελέτη και ερμηνεία τους βασίζεται στην ινδοευρωπαϊκή ετυμολογία και σε ό,τι θεωρείται μέχρι σήμερα γνωστό για τη μινωική κοινωνία. Έχουμε λέξεις όπως ΡΑ, συντομογραφία που συνοδεύει το κρασί και ίσως σχετίζεται με τη λέξη ΠΑΛΑΙΟΣ συναντάται και στη Γραμμική Β. Η λέξη TU-RU-SA σε θρησκευτική επιγραφή μπορεί να συσχετισθεί με τη θεότητα TURAN της Ετρουρίας και με το θηλυκό της λέξης ΤΥΡΑΝΝΟΣ. Σε λέξεις αγροτικού περιεχομένου βλέπουμε το συλλαβόγραμμα AU, που δηλώνει τη λέξη χοίρος, ΥΣ στα Ελληνικά, και τη λέξη KU-MI-NA για το κύμινο. Έχουμε ήδη αναφερθεί στο ΝΙ που προέρχεται από το ΝΙΚΥ- ΛΕΟΝ, γνωστό από τον Ησύχιο ως σύκα, και στο SA-RYA που υποδηλώνει κάποιο αγροτικό προϊόν, ίσως δημητριακό σχετιζόμενο με το SASYA στα Σανσκριτικά ή με το ΣΙΤΑΡΙ στα Ελληνικά (που στη Γραμμική Β δηλώνεται με το συλλαβόγραμμα SA). Αναφορικά με λέξεις τοπωνυμίων, εντοπίζουμε δύο στη Γραμμική Α που σχετίζονται με τη Δυτική Κρήτη: SU-KI-RI-TA και KU-DO- NI-JA. Αυτά απαντώνται και στη Γραμμική Β: το πρώτο αναφέρεται στη θέση Σύβριτα στην κοιλάδα του Αμαρίου, και το δεύτερο στην Κυδωνία (στα Χανιά). Δύο ακόμη τοπωνύμια στη Γραμμική Α είναι το KU-TA-TO, γνωστό και από τη Γραμμική Β ως θέση κοντά στη Φαιστό, στη Μεσαρά, και το SE-TO-I-JA που ταυτίζεται με τις Αρχάνες, κοντά στην Κνωσό, στην Κεντρική Κρήτη. Άλλες παρατηρήσεις μπορούν να γίνουν και σε μια σειρά λέξεων όπως η λέξη Α-ΚΟ- Α-ΝΕ, ίσως για τη ΜΗΤΕΡΑ, και η λέξη A- QE- στο Δίσκο της Φαιστού. Στη λέξη KU- PA 2 -NI-TU-NI-TE μπορεί να κρύβεται μια θεότητα όπως η Κυβέλη, στη λέξη Α-ΡΑ-DU- PA ο ΠΑΤΕΡΑΣ και στους PI-TE-RI οι ΑΓΙ- ΟΙ ΠΑΤΕΡΕΣ, στην ίδια επιγραφή με την Αστάρτη ή ASASSARAME. Τέτοιες λέξεις μας δίνουν πληροφορίες για το λεξικό και τη μορφολογία της μινωικής γλώσσας, αποκαλύπτοντάς μας συγχρόνως στοιχεία για τη μινωική κοινωνία και τη θρησκεία. Μέχρι στιγμής έχει καταστεί δυνατό να ερμηνεύσουμε ετυμολογικά και μορφολογικά 50 λέξεις του μινωικού λεξιλογίου. Αναφορικά τώρα με ολόκληρες/πλήρεις επιγραφές της Γραμμικής Α, μπορούμε, και σε αυτήν την περίπτωση, να καταλήξουμε σε ιδιαίτερα χρήσιμα συμπεράσματα όταν τις διαβάζουμε κάνοντας χρήση των φωνητικών αξιών της Γραμμικής Β και τις ερμηνεύουμε μέσα στο ίδιο τους το περιεχόμενο. Πάλι καταλήγουμε σε μια ινδοευρωπαϊκή γλώσσα της 2 ης χιλιετίας π.χ.. Δύο τέτοιες επιγραφές παρουσιάζονται εδώ: IO Za 2 Αστάρτη(;), Κυρία Ασάσαρα της Δίκτης, Ιφινάμα καταστροφέα, δώσε νίκη, Ιερή Ίδα, ικετεύουν PS Za 2 Αφιερωμένη από SE-TO-I-JA (Αρχάνες) στη JA-SA-SA-RA-ME (Αστάρτη) Στο σημείο αυτό είναι αναγκαίο να δούμε από πιο κοντά το θέμα της αρχαιολογίας και γλώσσας και πώς μπορούμε να κατασκευάσουμε ένα θεωρητικό πλαίσιο που θα εξηγήσει την ύπαρξη μιας ινδοευρωπαϊκής γλώσσας στη μινωική Κρήτη και θα μας προσφέρει κάποια ενδεικτικά στοιχεία για το πρώιμο στάδιο της πρωτο-ινδοευρωπαϊκής οικογένειας γλωσσών, ήδη από τη Νεολιθική Περίοδο. Προς αναζήτηση μιας ικανοποιητικής ερμηνείας της ινδοευρωπαϊκής φύσης της μινωικής γλώσσας, θα πρέπει πρώτα απ όλα να ξαναδούμε τα στοιχεία που αντλήσαμε από την ανάγνωση της Γραμμικής Α της μινωικής Κρήτης του 2000 π.χ.. Καταρχήν, η λέξη SI-RU-TE για τον καταστροφέα μάς δείχνει ότι πρόκειται για μια γλώσσα satem, όπως είναι και η Σανσκριτική, και όχι centum, όπως είναι η Ελληνική, και οι δύο όμως μέσα στην ίδια οικογένεια γλωσσών. Την ίδια θεωρία υποστηρίζει και η λέξη PI- TE-RI για τους ΠΑΤΕΡΕΣ, πολύ κοντά επίσης στη σανσκριτική γλώσσα. Μια δεύτερη παρατήρηση είναι, ότι στη Γραμμική Α συναντάται το φαινόμενο συλλα- [ 306 ]

15 Gareth Owens, Epilogue: The Structure of the Minoan Language, Labyrinth. Collected Works ence of an Indo-European language in Minoan Crete and which will also illuminate the prehistoric stage of *Proto-Indo-European from the Neolithic period. In searching to identify and satisfactorily explain the Indo-European nature of the Minoan language it is necessary to reconsider the clues that reading Linear A has given us for the language of Crete c B.C.. First of all, SI-RU-TE for Destroyer identifies the language as satem like Sanskrit and not centum like Greek within the Indo-European family of languages. This is also supported by PI-TE-RI for Fathers which is very close to Sanskrit as is the phenomenon of many syllables consisting of consonant plus A. When read Minoan seems to be more like Sanskrit than Greek, but with a vocabulary with comparisons close to the lexicon of Hittite, Sanskrit and most of all Greek. It has also been suggested that satem languages such as Indo- Iranian, Armenian and Minoan were those that left first from the *Proto-Indo-European homeland. This would place the Neolithic Cretans among the earliest to develop their own language out of *Proto-Indo-European dialects when they left Anatolia c B.C. as has been shown by studies in stone tools and idols, the earliest pottery, and tentative studies on DNA in ancient populations. As stated, Minoan is a satem language, with close lexicographical characteristics with Greek and Sanskrit (less than with Hittite as shown by MA-TE for Mother and not Anatolian ANNA) in a position similar perhaps to that of Armenian. The spread of Indo-European languages from a homeland has been discussed by Gimbutas, Mallory and Renfrew. The first two suggested an area near the Black Sea in the Third, Fourth or Fifth Millennia whereas Renfrew suggested Anatolia in the Seventh Millennium. If the Minoan language of the Second Millennium, up to 500 years before our first evidence for Hittite, Sanskrit and Mycenaean Greek, is Indo-European, then is it possible/likely that *Proto-Indo-European broke up into separate languages a relatively short time before? Simple mathematics and a simple question. Greek has a continuous recorded history of development of almost thirty-five centuries back to before c.1400 B.C.. Would it not need at least another thirty-five centuries, for example, to have developed from *Proto-Indo-European into the well defined form in which we find Mycenaean Greek of Linear B? Such a theoretical framework placing the break up of *Proto-Indo-European back to c B.C. at the beginning of the Neolithic period would well accommodate and account for the Indo-European nature of the Minoan language which came to Crete with the first Neolithic settlers from Anatolia nearly 10,000 years ago and then this early Indo-European language developed, isolated on Crete, influenced in its vocabulary by the neighbouring and related Greek language. Thus the Great Island of Crete has 10,000 years of civilization, 4000 years of recorded history and 3500 years of the Greek language. Crete is a valuable diachronic linguistic laboratory. Thus by using Hittite, Sanskrit and Mycenaean Greek of the second half of the Second Millennium B.C. it is possible to reconstruct *Proto-Indo-European c B.C. and it is from this *Proto-Indo-European language that the Neolithic Cretan language is descended which was later recorded in the first half of the Second Millennium by Minoan inscriptions in Linear A. Minoan is an Indo- European language of the Aegean area as are Greek and Hittite and other Anatolian languages such as Palaic, Luvian, Lycian, Lydian and most recently Carian has also been recognised. In addition the languages of Thrace, Samothrace and Lemnos have also been identified as Indo-European before Greek speakers entered these areas. Is it a coincidence that all the languages which are attested around the Aegean are Indo-European? I will not here discuss Etruscan and its interesting possible connection with Lemnos. But the Minoan language like the other pre-greek languages around the Aegean appears to be pre-greek but not pre-indo-european. It is also interesting that of the four branches of Indo-European languages around the Aegean, two (Hittite to the East and Greek to the West) are centum and two (Thracian-Phrygian-Armenian to the North and Minoan to the South) are satem thus indicating that the break up of *Proto-Indo-European into these languages probably happened at some early stage, which according to archaeological data would [ 307 ]

16 Γκάρεθ Όουενς, Επίλογος: Η δομή της μινωικής γλώσσας, Λαβύρινθος. Συλλογή δημοσιευμάτων βές να αποτελούνται από σύμφωνο+α, κάτι που επίσης χαρακτηρίζει και τη σανσκριτική γλώσσα. Όταν διαβάζουμε μινωικές επιγραφές, νομίζουμε ότι βρισκόμαστε πιο κοντά στα Σαν σκριτικά παρά στα Ελληνικά, με ένα λεξιλόγιο που παρουσιάζει αρκετά κοινά στοιχεία με τα Χεττιτικά, τα Σανσκριτικά και κυρίως τα Ελληνικά. Έχει επίσης προταθεί, ότι οι satem γλώσσες, όπως η Ινδο-Ιρανική, η Αρμενική, αλλά και η Μινωική, ήταν αυτές που πρώτες έφυγαν από την πρώτο-ινδοευρωπαϊκή κοιτίδα. Μια τέτοια θεωρία θα τοποθετούσε τους νεολιθικούς κατοίκους της Κρήτης πρώτους ανάμεσα σε αυτούς που ανέπτυξαν τη δική τους γλώσσα, μέσα στις πρώτο-ινδοευρωπαϊ κές διαλέκτους, όταν έφυγαν από την Ανατολία γύρω στο π.χ. (χρονολογία που έχει αποδειχθεί από μελέτες που έγιναν σε λίθινα εργαλεία, ειδώλια, πρώιμη κεραμική, καθώς και στο DNA από δοκιμαστικά δείγματα αρχαίων πληθυσμών). Όπως έχει ήδη αναφερθεί, η μινωική γλώσσα είναι μια satem γλώσσα με στενές λεξικογραφικές αναφορές στα Ελληνικά και τα Σανσκριτικά και σε θέση όμοια με αυτήν της αρμενικής γλώσσας. Η εξάπλωση των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών έχει συζητηθεί εκτενώς από τους Gimbutas, Mallory και Renfrew. Οι δύο πρώτοι προτείνουν μια περιοχή κοντά στη Μαύρη Θάλασσα κατά την 3 η, 4 η ή ακόμη και 5 η χιλιετία. Ο Renfrew προτείνει ως χώρο εξάπλωσης την Ανατολία και ως περίοδο την 7 η χιλιετία. Εάν όντως η μινωική γλώσσα της 2 ης χιλιετίας, 500 χρόνια πριν τα πρώτα μας στοιχεία για τα Χεττιτικά, Σανσκριτικά και Μυκηναϊκά Ελληνικά, είναι ινδοευρωπαϊκή, τότε δεν είναι πιθανό η πρώτο-ινδοευρωπαϊκή οικογένεια γλωσσών να διασπάστηκε σε διαφορετικές γλώσσες σχετικά λίγο νωρίτερα. Απλά μαθηματικά και απλή ερώτηση: Η ελληνική γλώσσα έχει μια συνεχή παρουσία και εξέλιξη 35 αιώνων, που ξεκινά ήδη πριν το π.χ.. Δεν θα χρειαζόταν άλλους 35 αιώνες, για παράδειγμα, προκειμένου να εξελιχθεί από την πρώτο-ινδοευρωπαϊκή οικογένεια στο σχήμα και τη μορφή που τη βρίσκουμε στη Μυκηναϊκή Γραφή, δηλαδή τη Γραμμική Β; Μια τέτοια θεωρία που τοποθετεί τη διάσπαση της πρωτο-ινδοευρωπαϊκής οικογένειας γλωσσών γύρω στο π.χ., στις απαρχές δηλαδή της Νεολιθικής Περιόδου, θα εξηγούσε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο την ινδοευρωπαϊκή φύση της μινωικής γλώσσας που έφτασε στην Κρήτη με το νεολιθικό πληθυσμό από την Ανατολία, σχεδόν χρόνια πριν, και έκτοτε η πρώιμη αυτή ινδοευρωπαϊκή γλώσσα εξελίχθηκε, σχεδόν απομονωμένη στο νησί, δεχόμενη επιδράσεις στο λεξιλόγιό της από τη γείτονα και συγγενική ελληνική γλώσσα. Έτσι, η Κρήτη καταγράφει μια πορεία χρόνων πολιτισμού, χρόνων γραπτής ιστορίας, και χρόνων ελληνικής γλώσσας. Γι αυτό αποτελεί ένα πολύτιμο και διαχρονικό γλωσσικό εργαστήρι. Χρησιμοποιώντας Χεττιτικά, Σανσκριτικά ή Μυκηναϊκά Ελληνικά του β μισού της 2 ης χιλιετίας, είναι δυνατή η ανασύσταση της πρώτο-ινδοευρωπαϊκής οικογένειας γλωσσών π π.χ. και από αυτήν την οικογένεια προέρχεται η γλώσσα της Νεολιθικής Κρήτης, η οποία αρκετά αργότερα καταγράφτηκε στις επιγραφές της Γραμμικής Γραφής Α του α μισού της 2 ης χιλιετίας. Η μινωική γλώσσα είναι ινδοευρωπαϊκή, προερχόμενη από την περιοχή του Αιγαίου, όπως άλλωστε συμβαίνει με την Ελληνική, τη Χεττιτική και άλλες γλώσσες της Ανατολίας, όπως είναι η Παλαϊκή, η Λουβική, η Λυκιακή, η Λυδική, και σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες και η Καρική. Επιπροσθέτως, οι γλώσσες της Θράκης, Σαμοθράκης και Λήμνου έχουν ταυτιστεί ως ινδοευρωπαϊκές πριν τον ερχομό των ελληνόφωνων λαών σε αυτές τις περιοχές. Αποτελεί, άραγε, σύμπτωση, ότι όλες οι γλώσσες που υπάρχουν γύρω από το Αιγαίο είναι ινδοευρωπαϊκές; Στο σημείο αυτό δεν θα αναφερθώ στην Ετρουσκική και στην πιθανή σχέση της με τη Λήμνο. Η μινωική όμως γλώσσα, όπως οι άλλες προ-ελληνικές γλώσσες γύρω από το Αιγαίο, εμφανίζεται ως προ-ελληνική αλλά όχι ως προ-ινδοευρωπαϊκή. Είναι επίσης ενδιαφέρον, ότι από τους τέσσερεις κλάδους των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών γύρω από το Αιγαίο, δύο (Χεττιτικά στα ανατολικά και Ελληνικά στα δυτικά) είναι centum, και δύο (Θρακικά Φρυγικά Αρμενικά στο βορρά, και Μινωικά στα νότια) είναι satem, δείχνοντας έτσι ότι η διάσπαση της πρώτο-ινδοευρωπαϊκής οικογένειας σε αυτές τις γλώσσες πιθανά να συνέβη σε πρώιμο [ 308 ]

17 Gareth Owens, Epilogue: The Structure of the Minoan Language, Labyrinth. Collected Works appear to be at the beginning of the Neolithic period in the Aegean c B.C.. Within this framework it is also necessary to see the position of Greek and the old problem concerning the coming of the Greeks into Greece. The time scale must be much deeper than previously thought if Mycenaean Greek by c.1400 B.C. differs more from contemporary Hittite and Sanskrit than it does from Greek of the Classical, Hellenistic, Byzantine and Modern periods. The Greek language must have developed from being a dialect of *Proto-Indo-European into a distinct language in the Neolithic period and this very likely happened in Greece itself. The identification of Minoan as an Indo-European language in the Aegean has vastly deepened the theoretical framework of the pre-history of the Indo-European languages of the Aegean including Hittite and Greek. The roots of the Minoan language are to be found in the language of the Neolithic Cretans who brought a dialect of *Proto-Indo-European to Crete c B.C. and this developed in isolation into a distinct Indo-European language, influenced to some extent especially in regard to vocabulary by Greek, while still having some similarities with satem languages such as Sanskrit and Armenian. This work has analysed the structure and vocabulary of the Minoan language, and has checked them by interpreting complete Minoan inscriptions, which can be understood as Minoan sentences when interpreted as an Indo-European language in its Minoan archaeological and cultural context. I believe that a study of the structure of the Minoan language, and a discussion of the 50 words of the lexicon, enable us to identify the Minoan language as Indo-European in nature. We now have enough indications to give us proof that the Minoan language is a pre-greek but an Indo-European language recorded up to 600 years before Mycenaean Greek, Sanskrit and Hittite. The Minoan language is a clearly early and distinct stage of the Indo-European language (c B.C.) with strong connections with the Greek, Armenian and Sanskrit branches of the Indo-European family of languages. Recent research in different fields, such as the 1997 decipherment of Carian as another Indo-European language of the Aegean, makes the identification of Minoan as Indo-European very likely and historically probable. But this present research is a new approach to an old problem. So it has attempted by a systematic linguistic study, by a comparative philological analysis, and by creating a theoretical framework, to convince with arguments regarding the Indo-European nature of the Minoan language. It has been possible, as far as the evidence allows, to discuss the structure of the Minoan language, the 50 words of the Lexicon for which an interpretation can be offered, and lastly the position of Minoan within the Indo- European family of languages. Indeed another recent piece of research (Nature, November 2003) using linguistic methods derived from evolutionary biology places the break up of *Proto-Indo-European into separate languages to at least the 7th Millennium B.C.. According to this model among the first branches to form their own distinct languages were Hittite, Armenian, Greek and Indo-Iranian. It is here that Minoan should be placed branching off from *Proto-Indo-European after Hittite, but before Armenian, Greek and Indo-Iranian. This piece of research is completed by an epilogue and final conclusions bringing research into the Minoan language as up to date as possible after looking at structure, lexicon and archaeology and language as ways to understand the Minoan language. Personally, I consider that the Minoan language can be recognised as an Indo-European language of the Second Millennium B.C. in the Aegean. More accurately it can be placed between the Greek and Armenian branches of the Indo-European family of languages. In conclusion I would place the Minoan language between Greek and Armenian as a distinct branch of the Indo-European family of languages, with whatever caveat we must keep in mind of what surprises scientific research may have for us in the future. Indeed I feel that the Minoan language is the Cretan cousin, or even synteknissa, of the Greek and Armenian languages. This work is as up to date as possible. It has studied every Minoan inscription, some of which are still unpublished, as well as Egyptian and EteoCretan evidence for the Minoan [ 309 ]

18 Γκάρεθ Όουενς, Επίλογος: Η δομή της μινωικής γλώσσας, Λαβύρινθος. Συλλογή δημοσιευμάτων στάδιο, που σύμφωνα με αρχαιολογικά δεδομένα τοποθετείται χρονολογικά στις απαρχές της Νεολιθικής Περιόδου στο Αιγαίο ( π.χ.). Μέσα σε αυτό το θεωρητικό πλαίσιο θα πρέπει να δούμε και τη θέση των Ελληνικών καθώς και το παλιό πρόβλημα που αφορά στον ερχομό των Ελλήνων στην Ελλάδα. Το εύρος του χρόνου είναι πολύ μεγαλύτερο απ ό,τι είχαμε πριν στο νού μας, εάν πράγματι τα Μυκηναϊκά Ελληνικά, ώς το π.χ., διαφέρουν πιο πολύ από τα σύγχρονα Χεττιτικά και Σανσκριτικά, παρά από τα Ελληνικά της Κλασικής, Ελληνιστικής, Βυζαντινής ή Νεοελληνικής Περιόδου. Η ελληνική γλώσσα εξελίχθηκε από μια διάλεκτο της πρωτο-ινδοευρωπαϊκής οικογένειας σε μια ξεχωριστή γλώσσα κατά τη Νεολιθική Περίοδο και μάλλον μια τέτοια διεργασία συνέβη στον ελλαδικό χώρο. Η ταύτιση της Μινωικής ως μιας ινδοευρωπαϊκής γλώσσας του Αιγαίου, έχει δώσει μεγαλύτερο χρονικό βάθος στη θεωρία που αφορά στην προϊστορία των ινδοευρωπαϊκών γλωσσών του Αιγαίου, συμπεριλαμβανομένων των Χεττιτικών και των Ελληνικών. Οι ρίζες της μινωικής γλώσσας ανιχνεύονται στη γλώσσα των νεολιθικών κατοίκων της Κρήτης, οι οποίοι έφεραν μια διάλεκτο της πρώτο-ινδοευρωπαϊκής οικογένειας περίπου στα π.χ.. Η διάλεκτος αυτή αναπτύχθηκε, σχεδόν απομονωμένη, σε μια ξεχωριστή ινδοευρωπαϊκή γλώσσα, η οποία δέχθηκε ωστόσο επιδράσεις, κυρίως στο λεξιλόγιο, από την ελληνική γλώσσα, ενώ διατηρούσε ακόμη ομοιότητες με satem γλώσσες, όπως τα Σανσκριτικά και τα Αρμενικά. Πρόσφατη έρευνα σε διαφορετικούς επιστημονικούς κλάδους, όπως η αποκρυπτογράφηση, το 1997, της καρικής γλώσσας ως μιας ινδοευρωπαϊκής γλώσσας του Αιγαίου, προβάλλει την ταύτιση της μινωικής γλώσσας ως ινδοευρωπαϊκής ακόμη πιο πιθανή και ιστορικά σωστή. Η παρούσα, μάλιστα, εργασία, τα αποτελέσματα της οποίας παρουσιάστηκαν προηγουμένως, αποτελεί, θα έλεγα, μια νέα προσέγγιση σε ένα παλιό θέμα. Αυτό συμβαίνει, επειδή επιχειρήθηκε, μέσα από μια συστηματική γλωσσολογική μελέτη και παράλληλα συγκριτική φιλολογική ανάλυση, να δημιουργηθεί ένα θεωρητικό πλαίσιο/υπόβαθρο που στηρίζει, με επιχειρήματα, την ινδοευρωπαϊκή φύση της μινωικής γλώσσας. Έχει επομένως, καταστεί εφικτό, όσο τα δεδομένα μας επιτρέπουν μέχρι στιγμής, να μιλάμε για τη δομή της μινωικής γλώσσας και για τις 50 λέξεις του Λεξικού της, για τις οποίες μάλιστα είμαστε σε θέση να προσφέρουμε κάποια ερμηνεία. Ακόμη, είναι δυνατό να γίνεται λόγος και για τη θέση της μέσα στην ινδοευρωπαϊκή οικογένεια των γλωσσών. Επιπλέον, άλλη μια πρόσφατη έρευνα (δημοσιευμένη στο επιστημονικό περιοδικό Nature, το Νοέμβριο του 2003), η οποία χρησιμοποίησε γλωσσολογικές μεθόδους προερχόμενες από την εξελικτική βιολογία, τοποθετεί τη διάσπαση της πρώτο-ινδοευρωπαϊκής οικογένειας σε ξέχωρες ομάδες τουλάχιστον στο π.χ.. Σύμφωνα με το μοντέλο που προτείνει, οι πρώτοι κλάδοι που δημιούργησαν τις δικές τους ξεχωριστές γλώσσες ήταν τα Χεττιτικά, τα Αρμενικά, τα Ελληνικά και τα Ινδο-Ιρανικά. Σε αυτό ακριβώς το σημείο θα πρέπει να τοποθετηθεί και η μινωική γλώσσα, που διασπάστηκε από την πρώτο-ινδοευρωπαϊκή οικογένεια μετά τα Χεττιτικά, αλλά πριν τα Αρμενικά και τα Ελληνικά, και μετά τα Σανσκριτικά. Η μελέτη αυτή έχει λάβει υπόψη της και τα τελευταία δημοσιευμένα ή μη στοιχεία. Πιο συγκεκριμένα, έχει μελετηθεί κάθε μινωική επιγραφή, ενώ διαθέσιμα αιγυπτιακά και ετεοκρητικά στοιχεία έχουν επίσης ληφθεί υπόψη. Βασίζεται σε μια εκτεταμένη βιβλιογραφία, όπου περιλαμβάνονται συγγράμματα για τις γραφές και γλώσσες της μινωικής Κρήτης και της μυκηναϊκής Ελλάδας, κάποια από τα οποία έχουν μεταφραστεί στα Ελληνικά. Στην εργασία αυτή περιλαμβάνεται λεπτομερής ερμηνεία των 8 πιο ολοκληρωμένων θρησκευτικών επιγραφών, οι οποίες εμπεριέχουν μια πρόταση με 6 ή 9 λέξεις της μινωικής γλώσσας σε κείμενο θρησκευτικού χαρακτήρα. Επίσης, η έρευνα προσφέρει κάποιες νέες προσεγγίσεις και δοκιμαστικές ερμηνείες σε θέματα που αφορούν το περιεχόμενο του Δίσκου της Φαιστού. Στο σημείο αυτό, τελειώνοντας την παρουσίασή μου, θα ήθελα γι ακόμη μια φορά να σας ευχαριστήσω που μου δώσατε την ευκαιρία από κοινού να ιχνηλατήσουμε τις απαρχές της μινωικής γλώσσας σε αυτό το ταξίδι του γλωσσικού λαβυρίνθου. [ 310 ]

19 Gareth Owens, Epilogue: The Structure of the Minoan Language, Labyrinth. Collected Works language. It is a study based upon an extensive bibliography including books on the scripts and languages of Minoan Crete and Mycenaean Greece, some of which have been translated into Greek. The work includes a detailed interpretation of the eight most complete Minoan religious inscriptions which contain a sentence of between six and nine words of the Minoan language in a sacred text of Minoan Crete. I have also not resisted the temptation to say a few words about the infamous Phaistos Disk, the enigma of the Minoan script and language. I have a few ideas to pursue and the Phaistos Disk is on my hit list for future research. The work concludes with an extensive bibliography and illustrations. I would like to conclude this opportunity you have kindly given me to present the results of a decade and a half of research into the Minoan language, by thanking you for your company on this journey into the labyrinth of the Minoan language. I have spent more than fifteen years on the Great Island of Crete and I warmly thank colleagues who have supported and encouraged this research, particularly the linguistics department of Athens University. In particular it would not be fair to fail to mention that without my family this research would not have been started, carried out and most definitely would not have been completed. The final words are for my family. I dedicate this research into the Minoan language to our children, Michael and David, and to my muse, Kalliope. [ 311 ]

20