Παπαδιαμάνηηρ μςθιζηοπιογπάθορ Η αδύναμη ηαςηόηηηα μιαρ λογοηεσνικήρ ιζηοπικόηηηαρ. Βαζίιεο Μάζηνξεο

Transcript

1 1 Παπαδιαμάνηηρ μςθιζηοπιογπάθορ Η αδύναμη ηαςηόηηηα μιαρ λογοηεσνικήρ ιζηοπικόηηηαρ. Βαζίιεο Μάζηνξεο Ο Kant, ζηελ έλαηε ζέζε ηνπ δνθηκίνπ ηνπ «Ιδέα κηαο γεληθήο ηζηνξίαο κε πξίζκα θνζκνπνιίηηθν», ππνζηεξίδεη φηη αλ επηρεηξήζνπκε λα δηακνξθψζνπκε κηα ζπλεθηηθή εηθφλα ηεο ηζηνξίαο σο πξνο ηηο εγγελείο θαηεπζχλζεηο κε ηηο νπνίεο απηή έρεη πξνδηαγξαθεί απφ ηε θχζε ή ηελ πξφλνηα απηφ πνπ ζα πξνθχςεη ζα είλαη έλα κπζηζηφξεκα. 1 Η ζέζε απηή αθελφο κελ αλαδεηθλχεη ηελ εηεξνγέλεηα κεηαμχ ησλ δχν θπξίαξρσλ ηξφπσλ εληφο ησλ νπνίσλ ε επξσπατθή θνζκναληίιεςε δηνρεηεχεη ηελ ηδηαίηεξή ηεο απηνζπλείδεζε, αθεηέξνπ ππνδεηθλχεη φηη ε εμνκάιπλζε ησλ βαζηψλ αληηζέζεσλ πνπ δηράδνπλ ηελ επξσπατθή ζπλείδεζε ζα πξνέιζεη κέζα απφ ηε ζπγρψλεπζε ησλ δχν απηψλ αθεγεκαηηθψλ ππνηππψζεσλ ηεο λενηεξηθήο ζπλζήθεο. Ο Hegel πάιη ζα ππνζηεξίμεη φηη κπνξεί πξάγκαηη λα εληνπηζηεί απηή ε θνηλή θαη πξνδηαγεγξακκέλε θαζνδεγεηηθή αξρή ηεο επξσπατθήο ηζηνξίαο, ε νπνία ιαλζάλεη πίζσ απφ ηε θαηλνκεληθή αλαξρία ηνπ αίκαηνο, ηνπ ηδξψηα θαη ησλ δαθξχσλ πνπ πνηίδνπλ ηηο ζειίδεο ηεο επξσπατθήο ηζηνξίαο, κηα αξρή ε νπνία, κέζσ ελφο ξεηνξηθήο ηάμεο κεραληζκνχ, ηειενινγηθά ηελ θαζνδεγεί ζηελ απφιπηε ειεπζεξία. 2 Σν κπζηζηφξεκα βέβαηα, εληφο ηνπ νπνίνπ ε επξσπατθή ηζηνξία ζα εμνκαιχλεη ηνλ βίαην θαη άζηαην ραξαθηήξα ηεο απνθηψληαο αθεγεκαηηθή ζπλνρή έρεη ζπγθεθξηκέλα ραξαθηεξηζηηθά θαη γελέζιην ηχπν ζην πξφζσπν ηνπ έξγνπ ηνπ Θεξβάληεο. Ο Γνλ Κηρψηεο ζέιεη λα δήζεη ζε κηα επηθή επνρή. Κη επεηδή ε επνρή απηή δελ ππάξρεη πηα, κε κηα απξφβιεπηε θίλεζε πνπ θέξλεη ην γέιην ζην πξνζθήλην δίλεη ζηελ αθεγεκαηηθή ιεηηνπξγία ηελ πξνηεξαηφηεηα έλαληη ηεο πξαγκαηνινγηθήο. Σν λεφηεξν κπζηζηφξεκα έρεη γελλεζεί. Τπάξρεη, θαη ελ πνιινίο αθξηβέο νκφινγν ηεο δξάζεο ηνπ Θεξβάληεο ζηελ λενειιεληθή ινγνηερλία, αλ θαη δηαηεξεί κηα ηφζν θξίζηκε ζεηξά δηαθνξνπνηεηηθψλ ραξαθηεξηζηηθψλ, πνπ ην θαζηζηνχλ εμαηξεηηθά δηαθσηηζηηθφ ηεο ειιεληθήο ινγνηερληθήο ηδηαηηεξφηεηαο. Κη απηφ είλαη έξγν ηνπ Βηδπελνχ. Καη απηφ ην έξγν εζηηάδεη ζηελ θαηάξξεπζε ηνπ αξραίνπ ζπλεθηηθνχ θφζκνπ, θαη ζε απηφ ε θαηάξξεπζε αληηκεησπίδεηαη κε ρηνχκνξ, ππάξρεη φκσο θαη κηα νπζηψδεο δηαθνξά πνπ θαηά ηελ άπνςή κνπ ζα ζηνηρεηψζεη ηελ ειιεληθή ηδηαηηεξφηεηα. Η δηαθνξά απηή έγθεηηαη ζηελ απνπζία εηξσληθήο απνζηαζηνπνίεζεο εθ κέξνπο ηνπ αθεγεηή. Ο Θεξβάληεο κφλν ζηελ πξψηε πξψηε γξακκή ηνπ έξγνπ ηνπ ππαηλίζζεηαη κηα κνξθή ζχγθιηζεο αλάκεζα ζην πξφζσπν ηνπ ήξσα θαη ην δηθφ ηνπ πξφζσπν. 3 Ο Βηδπελφο δελ ζα θαηνξζψζεη πνηέ λα απεκπιαθεί απφ ηνλ θίλδπλν πνπ αληηπξνζψπεπε ην ίδην ηνπ ην έξγν θαη ζα γλσξίζεη φρη ηε κνίξα ηνπ Θεξβάληεο αιιά ηε κνίξα ηνπ ήξσά ηνπ, ηνπ Γνλ Κηρψηε. Καη ν Γνλ Κηρψηεο θαη ν Βηδπελφο ζα ζπλνδεχζνπλ θαη ζα ζθξαγίζνπλ ηε κνίξα ηνπ θφζκνπ ηνπο πνπ θαηαξξέεη. Ο Θεξβάληεο ζα δξαπεηεχζεη, εγθαηαιείπνληαο απηή ηε βαξηά κνίξα ζηνλ ήξσά ηνπ. Η εηξσληθή απνζηαζηνπνίεζε πνπ ζψδεη ην ππνθείκελν απφ ηα ζαγφληα ηεο ηζηνξίαο ζα εηζέιζεη ζηελ ειιεληθή ινγνηερλία, παξαδφμσο, απφ ηελ πφξηα ηεο πνίεζεο. 1 Immanuel Kant, Γνθίκηα, ζ. 39 θ.ε. 2 Κάξι Λέβηη, Σν λφεκα ηεο ηζηνξίαο,ζ.ζ «έλα ρσξηφ ηεο Μάληζαο, πνπ δελ ζέισ λα ζπκεζψ ην φλνκά ηνπ,»μ. Θεξβάληεο, Ο Γνλ Κηρψηεο, κεηάθξαζε Κ. Καξζαίνπ

2 2 ε κηα αλάινγε ζπζρέηηζε αλάκεζα ζηελ λεφηεξε ηζηνξία θαη ην κπζηζηφξεκα πξνβαίλεη θαη ν Μηραήι Μπαρηίλ ζην έξγν ηνπ Έπνο θαη Μπζηζηφξεκα. Καη απηφλ ηνζν ην κπζηζηφξεκα φζν θαη ε ηζηνξία απoηεινχλ πξντφληα ηνπ λεφηεξνπ επξσπατθνχ πλεχκαηνο θαη ε ζπζρέηηζή ηνπο είλαη αλαπφθεπθηε. 4 Αλαδεηθλχεη φκσο σο νπζηψδεο ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ κπζηζηνξήκαηνο, ζε αληηδηαζηνιή πξνο ην έπνο, ηνλ νηνλεί κφληκα αλνηθηφ, κε παγηνπνηήζηκν ζε θαλφλεο ραξαθηήξα ηνπ κπζηζηνξήκαηνο. 5 Μηαο θαη αλαθεξζήθακε φκσο παξαδεηγκαηηθά ζην έξγν ηνπ Βηδπελνχ, αο θαηαθχγνπκε ζ απηφ γηα ηελ άληιεζε ελφο παξαδεηγκαηηθνχ κνηίβνπ. ην δηήγεκα «Πνηνο ήην ν θνλεχο ηνπ αδειθνχ κνπ», ηελ ηππηθφηεξε ίζσο αλάδεημε ηεο θαηάξξεπζεο ηνπ παιηνχ θφζκνπ ζηα κάηηα ηνπ ζπγγξαθέα, γηα ηε κεηέξα ηνπ Βηδπελνχ θαη κφληκε ζρεδφλ εξσίδα ηνπ, ε θνζκηθή ηάμε δηέπεηαη απφ κηα ηέηνηα ηζνζηνηρία ή ηζνκνηξία δπλάκεσλ πνπ εθδειψλνληαη σο εγγελείο δπλαηφηεηεο ζην εζσηεξηθφ θαη ηεο έζραηεο ιεπηνκέξεηαο ησλ αλζξψπηλσλ ζπκπεξηθνξψλ. Η κεηέξα ινηπφλ ηνπ Βηδπελνχ δίλεη πξσί πξσί έλα πεπφλη ζε έλαλ πεξαζηηθφ κπξνζηά απφ ην κπνζηάλη ηεο, ππνινγίδνληαο φηη ε θαιή ηεο απηή πξάμε πξνο έλαλ μέλν ζα βξεη αληαπφθξηζε ζην πξφζσπν ηνπ γηνπ ηεο πνπ δηαβηεί επίζεο σο μέλνο ζηε Γεξκαλία. Σελ απφκαθξε Βηδχε θαη ηελ εμίζνπ απφκαθξε θαη αραλή Γεξκαλία ηηο ζπλδέεη κηα αθξηβήο θαηαλνκή εζηθψλ δπλάκεσλ πνπ ξπζκίδεη ηελ θίλεζε θαη ηε κνίξα ηνπ θφζκνπ. ε έλαλ ηέηνην θφζκν, πνπ είλαη ν θφζκνο ηνπ έπνπο, ε λενηεξηθή κπζηζηνξεκαηηθφηεηα είλαη αδχλαηε. Ο ίδηνο βέβαηα ν γεινηνγξαθηθφο ραξαθηήξαο ηνπ πεξηζηαηηθνχ ηνπ πεπνληνχ, κέζα απφ ηνλ εηξσληθφ ηνπ ραξαθηήξα, αλνίγεη κηα ζρηζκή ζηε δπλαηφηεηα ηνπ λενηεξηθνχ κπζηζηνξήκαηνο. Με ηε δηαθνξά φκσο φηη απηφο πνπ γειάεη δελ είλαη ν ζπγγξαθέαο ή, κάιινλ ν αθεγεηήο, αιιά ν αδειθφο ηνπ. έλαλ ηέηνην βέβαηα θφζκν απφιπηεο, ζα ηνικνχζα λα ηνλ νλνκάζσ νληνινγηθά εζηθήο ξχζκηζεο, θάζε αιιαγή εθιακβάλεηαη σο παξαθκή, έθπησζε ή ζηέξεζε νπζίαο, θη αλ ε αιιαγή είλαη κε επηζπκεηή, εμίζνπ κε επηζπκεηή είλαη θαη ε ηζηνξία. Μπνξνχκε ίζσο ζην ζεκείν απηφ λα θάλνπκε έλα βήκα καθξχηεξα απφ ηελ ππνηππψδε απηή ζπζρέηηζε ηζηνξίαο θαη κπζηζηνξήκαηνο σο πξντφλησλ ηεο λενηεξηθφηεηαο, ζην βαζκφ πνπ, κε δηαθνξεηηθφ ηξφπν ην θαζέλα απφ ηα δπν απηά πεδία ηεο λενηεξηθήο εκπεηξίαο, δελ εθθξάδνπλ απιά ηνλ λενηεξηθφ θφζκν αιιά ηνλ πξνάγνπλ θαη ηνλ ζπγθξνηνχλ. Μπνξνχκε ινηπφλ λα πνχκε φηη ζην κπζηζηφξεκα απνηππψλεηαη ε θαηάξξεπζε ηνπ ζπλεθηηθνχ επηθνχ θφζκνπ νξγάλσζεο ηεο ζπλείδεζεο, αλ θαη κε ηελ ίδηα ηελ πξάμε ηεο απνηχπσζεο παξέρεηαη σο αληίδνην ζην, απνγπκλσκέλν πιένλ απφ ζπκπαληηθνχο θαλφλεο ππνθείκελν απηή κάιηζηα ε απνγχκλσζε απνηειεί θαη ηελ πξνυπφζεζε, ηνλ φξν ηεο ππνθεηκεληθφηεηαο ε λενηεξηθή εθδνρή ηεο αξηζηνηειηθήο θαζάξζεσο, ην γέιην. Η δηαηχπσζε ηνπ Μπαρηίλ είλαη πνιχ ηζρπξή. δηαηείλεηαη ζπγθεθξηκέλα φηη ην κπζηζηφξεκα κνιχλεη ηηο πξνγελέζηεξεο κνξθέο ινγνηερληθήο απνηχπσζεο, δειαδή ηηο πξσηνγελείο κνξθέο θνζκηθήο ζπλεθηηθφηεηαο πνπ νξγαλψλνπλ ηηο επηθέο δνκέο ηεο λνεκνζχλεο. Η ζπγθεθξηκέλε βέβαηα δηαηχπσζε δίλεη ηελ εληχπσζε φηη ην κπζηζηφξεκα θαζηζηά ηξνπνπνηεηηθά ηελ λνεκνζχλε αλνηρηή ζηνλ κειινληηθφ πξνζαλαηνιηζκφ θαη δηαζέζηκε επνκέλσο ζηελ έλλνηα ηεο ηζηνξηθήο πξνφδνπ ή θαη ηεο πξφλνηαο θαηά 4 «Σν κπζηζηφξεκα είλαη ην κφλν πνπ γελλήζεθε θαη ηξάθεθε απφ ηε λεφηεξε επνρή ηεο παγθφζκηαο ηζηνξίαο, ζπγγελεχεη επνκέλσο βαζηά κ εθείλελ», Μηραήι Μπαρηίλ, Έπνο θαη Μπζηζηφξεκα, ζ.ζ Πξβι. επίζεο: «Σν κπζηζηφξεκα είλαη ην κφλν είδνο πνπ γελλήζεθε απφ απηφλ ηνλ θφζκν θαη έρεη κε απηφλ κηα απφιπηε ζπλάθεηα.» Έπνο θαη Μπζηζηφξεκα, ζ «Σν κπζηζηφξεκα βξίζθεηαη ζε επαθή κε ηνλ απζνξκεηηζκφ ηνπ αλνινθιήξσηνπ παξφληνο. Ο κπζηζηνξηνγξάθνο πεξηζηξέθεηαη γχξσ απ φζα δελ είλαη αθφκα ηειεησκέλα.» Μ. Μπαρηίλ, Έπνο θαη Μπζηζηφξεκα, ζ.ζ Πξβι. επίζεο: «Γηαηί απφ ηελ ίδηα ηνπ ηε θχζε ην κπζηζηφξεκα δελ έρεη ηνλ παξακηθξφ θαλφλα. Απφ ηελ ίδηα ηνπ ηε θχζε είλαη κε θαλνληζηηθφ», Έπνο θαη Μπζηζηφξεκα, ζ. 86

3 3 ηνλ Kant θαη πξνάγεη, αλ δελ παξάγεη νπζησδψο ηελ ηζηνξηθή ζπλείδεζε. Ο κειινληηθφο πξνζαλαηνιηζκφο ηεο λνεκνζχλεο, θαη ε ινγνηερληθή ζπλείδεζε, δειαδή ε απνδηάξζξσζε ηνπ επηθνχ θφζκνπ θαη ε αλάδεημε ηνπ ππνθεηκέλνπ σο ζηεξεηηθήο κνξθήο, βξίζθνληαη ζε ζρέζε άιιεινηξνθνδφηεζεο θαη αιιειναπνηχπσζεο. Η σο ηψξα αλάιπζε καο επηηξέπεη, πηζηεχσ, κηα απφπεηξα πξνζσξηλήο ζχγθξηζεο ηζηνξίαο θαη κπζηζηνξήκαηνο. Σν κπζηζηφξεκα, ζην βαζκφ πνπ ε θπξίαξρε ιεηηνπξγία ηνπ έγθεηηαη ζηελ αλαπαξαγσγή θαη δηεχξπλζε ηνπ θπξίαξρνπ ηξφπνπ αληηιεπηηθφηεηαο, νξγαλψλεη έλα ηχπν λνεκνζχλεο αλνηρηήο αθήγεζεο, κε νξηζηηθνπνηήζηκεο, ηε ζηηγκή πνπ ε ηειηθφηεηα ηεο δξάζεο ησλ θνξέσλ ηνπ κπζηζηνξήκαηνο απνηειεί εγγελέο ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ. Απφ ηε ζηηγκή πνπ αλαγλσξίδνπκε, έζησ ζηε ζεσξία, φηη ν αθεγεηήο απνηειεί ην νξγαλσηηθφ επίθεληξν ηνπ κπζηζηνξήκαηνο, ε λνεκαηνδνηηθή ηειηθφηεηα ή απιά ε ζθνπηκφηεηα ησλ πξάμεσλ ησλ πξνζψπσλ απνηειεί εγγελέο ραξαθηεξηζηηθφ ηεο ίδηαο ηεο δπλαηφηεηαο ηνπ κπζηζηνξήκαηνο. Παξφιε φκσο ηελ εγγελή ηνπ ηειηθφηεηα ην κπζηζηφξεκα εζίδεη ζε έλαλ αλνηθηφ ζην κέιινλ πξνζαλαηνιηζκφ. Απηφ ην νλνκάδνπκε ππνθεηκεληθή αλεπάξθεηα. ηελ ηζηνξία απφ ηελ άιιε, απηφ πνπ ζεσξεηηθά θπξηαξρεί ζα κπνξνχζε λα γίλεη αληηιεπηφ σο ην αληίζηξνθν δνκηθφ ηζνδχλακν ηεο πξψηεο δηεξγαζίαο. Ο κεραληζκφο ηεο ηζηνξηθήο αληηιεπηηθφηεηαο, φπσο θπξίαξρα, ξεηνξηθά, πξνδηαγξάθεηαη απφ ηελ εγειεηαλή θηινζνθία, ζπλίζηαηαη ζηε ζπκπινθή κπξηάδσλ βνπιήζεσλ πνπ εθβάιινπλ ζην νξαηφ απνηέιεζκα ηνπ αίκαηνο, ηνπ ηδξψηα θαη ησλ δαθξχσλ. Δπεηδή φκσο ε ζπκπινθή ησλ ππνθεηκεληθψλ βνπιήζεσλ, εθβάιινληαο ζηελ απζαηξεζία, δείρλεη λα απεηιεί ηελ ππνθεηκεληθή αληηιεπηηθφηεηα - ην ίδην δειαδή ην λφεκα ηεο ηζηνξίαο σο πνξείαο αηηηαθά θαη ηειενινγηθά πξνδηαγεγξακκέλεο, κηαο πνξείαο δειαδή πξννδεπηηθά ζχκθσλεο κε ηηο αλάγθεο αιιά θαη ηηο πξνδηαγξαθέο ηεο λνεκνζχλεο ηνπ ππνθεηκέλνπ - εγθαζίζηαηαη έλαο ηειενινγηθήο θχζεο ππεξθαζνξηζκφο πνπ εμνκαιχλεη ηελ ελδερφκελε αλαξρηθή θχζε ηεο ηζηνξίαο ππέξ ηεο ππνθεηκεληθήο αληηιεπηηθφηεηαο. Σν θαηλφκελν απηφ ην νλνκάδνπκε ππνθεηκεληθή ππεξεπάξθεηα. Ιζηνξία θαη κπζηζηφξεκα, εκθαλίδνληαη σο νη αληηζεηηθέο φςεηο ελφο ζπλερνχο ζην νπνίν ην κεξηθφ ππνθείκελν απνηπγράλεη λα δηεπζεηήζεη ηνλ θφζκν ηνπ, ελψ ην αλαινγηθφ εμσηεξηθφ ππεξππνθείκελν δεζκεχεη αμησκαηηθά ην γίγλεζζαη ζε κηα κε ελδνγελή ηειηθφηεηα. Γηα ηνλ ζχγρξνλν, ηνλ δπηηθφ θφζκν, ε εκπξάγκαηε ηζηνξηθφηεηα ελεξγνπνηείηαη αμησκαηηθά, ελψ ε ινγνηερληθή ππνθεηκεληθφηεηα απνδνκείηαη ηειενινγηθά. Ο κεραληζκφο απηφο, ηνπ νπνίνπ είλαη λνκίδσ εκθαλήο ε ηζηνξηθή πξνηεξαηφηεηα πξνέθπςε απφ ηε δηάζπαζε ηνπ επηθνχ ζηνηρείνπ. Έλα άιιν ζεκαληηθφ δήηεκα κε ην νπνίν πξέπεη λα αζρνιεζνχκε αθνξά ζηε ζχγρξνλε ζεσξεηηθή δηάδεπμε ζπγγξαθέαο / αθεγεηήο. Η ζέζε ηελ νπνία ππνζηεξίδνπκε είλαη φηη ν ζπγγξαθέαο δελ ειέγρεη, σο νξγαλσηηθφο ππνθεηκεληθφο παξνλνκαζηήο, ην ίδην ηνπ ην έξγν. Απηφ ζεκαίλεη φηη ζην επίπεδν ηνπ ζπγγξαθέα δελ κπνξεί λα ππάξμεη ππνθεηκεληθή νινθιήξσζε νχηε σο ηάζε. Ο ζπγγξαθέαο είλαη ζηελ νπζία θφκβνο εθθνξάο ηνπ λνήκαηνο. Κη αλ απηή ε δηαηχπσζε κνηάδεη κεηαθπζηθή, ζην έξγν ηνπ Μπαρηίλ κπνξεί λα βξεη θαλείο θαη ηελ αλαγθαία εκπεηξηθή ηεθκεξίσζε. Ο ζπγγξαθέαο, θαηά ηνλ Μπαρηίλ, «έιθεηαη πξνο κηα ζχγθξνπζε απφςεσλ, θξίζεσλ, ηνληζκψλ πνπ εηζάγνληαη απφ ηνπο ήξσεο. Μολύνεηαι απφ ηα ζρέδηά ηνπο θαη ηηο αληηθαηηθέο ηνπο δηαηξέζεηο, δηαζηίδεηαη απφ ιέμεηο, κηθξέο ή κεγάιεο, απφ εθθξάζεηο, νξηζκνχο θαη επίζεηα, εμποηιζμένα από πποθέζειρ «ξένερ», κε ηηο νπνίεο ν ζπγγξαθέαο δελ είλαη απφιπηα αιιειέγγπνο», έζησ θαη αλ «δηακέζνπ

4 4 απηψλ δηαζιά ηηο δηθέο ηνπ». 6 Η αλαγθαηφηεηα απηήο ηεο παξαηήξεζεο έγθεηηαη ζην φηη αλαδεηθλχεη ηελ ππνθεηκεληζηηθή ζηξέβισζε ή εμνκάιπλζε θαη ηεο ζεσξίαο ηνπ κπζηζηνξήκαηνο, εθηφο ηεο ξεηνξηθήο ζηξέβισζεο ηεο ίδηαο ηεο ζεσξίαο ηεο ηζηνξίαο, ζηελ νπνία έρνπκε ήδε αλαθεξζεί. Ο Kant έλησζε δένο κπξνζηά ζηελ ηδέα λα απνθηήζεη ε ηζηνξία πξνζαλαηνιηζκφ ηέηνην πνπ λα ηθαλνπνηεί ηηο εζηθέο απαηηήζεηο ηνπ ππνθεηκέλνπ. Ο Hegel δελ δίζηαζε φκσο λα ηελ εμνκαιχλεη εζηθά, απεηιψληαο, ηξφπνλ ηηλά ξεηνξηθά, κε εγθαηάιεηςε ησλ ηζηνξηθψλ δνκψλ απφ ην ππνθείκελν, αλ απηέο δελ πξνζειάκβαλαλ εθείλε ηε κνξθή ηειενινγηθνχ πξνζαλαηνιηζκνχ πνπ είλαη ζπκβαηφο θαη αλεθηφο απφ κηα κνξθή ππνθεηκεληθφηεηαο. Σεξνπκέλσλ φκσο ησλ αλαινγηψλ ην ίδην θαίλεηαη λα απαηηείηαη θαη απφ ηε ζεσξία ηεο ινγνηερλίαο γηα ην κπζηζηφξεκα, απφ ηε ζηηγκή πνπ ε εκπεηξηθή έξεπλα αλαδεηθλχεη φηη ην θαηεμνρήλ κνληέιν θαη ππφδεηγκα ππνθεηκεληθφηεηαο, ν ζπγγξαθέαο, δελ αληαπνθξίλεηαη ζηηο απαηηήζεηο ηνπ ξφινπ ηνπ σο ππνθεηκέλνπ. Αλ ν ζπγγξαθέαο κνιχλεηαη απφ ηελ δηάηαμε ηνπ πξαγκαηηθνχ, ηφηε απηφο ν θφζκνο, ηφζν κέζα ζηηο ζειίδεο ηνπ κπζηζηνξήκαηνο φζν θαη έμσ απφ απηέο, αλαδεηθλχεηαη αλεμέιεγθηνο θαη αλαξρηθφο, θαη ν ξφινο ηνπ κπζηζηνξήκαηνο σο δηακνξθσηηθήο αξρήο ηεο ππνθεηκεληθήο ζπλείδεζεο λαπαγεί. Η ιχζε θαίλεηαη πσο βξέζεθε ζηε κεηαηφπηζε ζην ππνδεέζηεξν επίπεδν ηνπ αθεγεηή, φπνπ ε κεξηθφηεηα ηεο νπηηθήο ηνπ ηνλ θαζηζηά γλήζην ππνθείκελν θαληηαλφ, θαηαιείπνληαο ζην ζπγγξαθέα ηνλ αηειή ξφιν ηνπ ζείνπ. ηα πιαίζηα ηεο ίδηαο δνκηθήο δηάδεπμεο ππνθεηκεληθήο αλεπάξθεηαο/ ππνθεηκεληθήο ππεξεπάξθεηαο κπνξεί λα εξκελεπζεί θαη ν ξφινο ηνπ γέιηνπ. 7 Σν γέιην απνηειεί ηελ λενηεξηθή, ηε κπζηζηνξεκαηηθή ζα ιέγακε φςε ηεο θάζαξζεο, ζην βαζκφ ηδηαίηεξα πνπ κπζηζηφξεκα θαη λενηεξηθφηεηα ζρεδφλ ηαπηίδνληαη. Ο Κνχληεξα ζεσξεί φηη ην γέιην είλαη ην ίδην ην κπζηζηφξεκα. 8 Ο Bergson, ζηε κειέηε ηνπ γηα ην γέιην, παξαηεξεί φηη «δελ ππάξρεη θσκηθφ έμσ απφ ην θπξηνιεθηηθά αλζξψπηλν.» 9 Σν γέιην είλαη απηφ πνπ δηαθνξνπνηεί ην αλζξψπηλν νλ απφ ην θπζηθφ ηνπ πεξηβάιινλ, δειαδή απφ ηε θπζηθή ιεηηνπξγηθφηεηα. Οπφηε ην γέιην αλαδεηθλχεηαη ζε δείθηε ηεο εγγελνχο αλζξψπηλεο α ιεηηνπξγηθφηεηαο θαη ζπγρξφλσο κεραληζκφο φρη ηφζν απνθαηάζηαζεο ή ζεξαπείαο, φζν κεραληζκφο απνδνρήο απηήο ηεο εγγελνχο α ιεηηνπξγηθφηεηαο. Δλψ ε ηξαγσδία ζπληξίβεη ηνλ ήξσα πξνθεηκέλνπ λα απνθαηαζηαζεί ε επηθή ηειηθά ηζνξξνπία, ην γέιην εθπαηδεχεη ηνλ άλζξσπν ζηε ζπκβίσζε κε ηελ ακθηζεκία ηνπ. Κη επεηδή ην γέιην εμαιείθεη ηελ αλαγθαηφηεηα ηεο ηξαγηθήο ζπληξηβήο, ν κπζηζηνξεκαηηθφο ιφγνο, ην πξντφλ ηνπ γέιηνπ, αθπξψλεη θαη ηελ επηθή θαη ηελ ηξαγηθή απφζηαζηνπνίεζε. πκθπξφκελν ην γέιην θαη ε νξγαλσηηθή ηνπ εθδνρή, ην κπζηζηφξεκα, κε ηελ αλζξψπηλε ζπλζήθε αθπξψλεη ηελ αλαγθαηφηεηα ηεο έλλνηαο ηεο κηκήζεσο. Όζν φκσο θαη αλ ην γέιην θαζηζηά αλεθηή ή θαη ππνθεξηή ηελ ηζηνξηθή α ιεηηνπξγηθφηεηα, ν κεηεσξηζκφο ηελ αλζξψπηλεο ππφζηαζεο ηελ νπνία ζπλεπάγεηαη ε γελίθεπζε ηεο ζπλζήθεο ηνπ κπνξεί κελ λα πξνζαλαηνιίδεηαη πξνο έλα κέιινλ δηαξθψο αλαβαιιφκελν, ρσξίο φκσο θαη λα κπνξεί λα εμαιείςεη ηνλ θίλδπλν ηεο άξζεο ηνπ κεηεσξηζκνχ κέζα ζε έλα απψηαην θπζηθφ παξειζφλ. Όπσο άιισζηε 6 Μηραήι Μπαρηηλ, Πξνβιήκαηα Λνγνηερλίαο θαη Αηζζεηηθήο, ζ Όπσο άιισζηε παξαηεξεί θαη ν Κνχληεξα, «ν άλζξσπνο ζθέπηεηαη, ν ζεφο γειά», Η ηέρλε ηνπ κπζηζηνξήκαηνο, ζ «Όθηάβην Πάο: «Οχηε ν Όκεξνο νχηε ν Βηξγήιηνο γλψξηδαλ ην ρηνχκνξ. ν Αξηφζην κνηάδεη λα ην πξναηζζάλεηαη, αιιά ην ρηνχκνξ παίξλεη κνξθή κφιηο κε ηνλ Θεξβάληεο [ ] Σν ρηνχκνξ... είλαη ε κεγάιε επηλφεζε ηνπ ζχγρξνλνπ πλεχκαηνο». Θεκειηαθή ηδέα: ην ρηνχκνξ δελ είλαη πξναηψληα πξαθηηθή ηνπ αλζξψπνπ. είλαη κηα επηλφεζε ζπλδεδεκέλε κε ηε γέλλεζε ηνπ κπζηζηνξήκαηνο.» Μ. Κνχληεξα, Οη πξνδνκέλεο δηαζήθεο, ζ Henri Bergson, Σν γέιην, ζ.ζ

5 5 παξαηεξεί θαη ν Μπαρηίλ, αλαθεξφκελνο ζηελ Μελίππεην ζάηηξα, ηελ νπνία πξνβάιιεη σο πξνπάηνξα ηνπ επξσπατθνχ κπζηζηνξήκαηνο, ην άικα πνπ επηρεηξείηαη εθεί έμσ απφ ην αλνινθιήξσην παξφλ ζηξέθεηαη κελ πξνο ην κέιινλ «θαη αλαδεηά εθεί θάπνηα έγθπξα ζηεξίγκαηα, έζησ θαη αλ απηφ ην κέιινλ ζρεδηάδεηαη γηα ηελ ψξα, ζαλ κηα επηζηξνθή ζηε ρξπζή επνρή ηνπ αηνχξλνπ, ηνπ Κξφλνπ ησλ Ρσκαίσλ.» 10 ηηο πξψηεο ηνπ απφπεηξεο ην άικα έμσ απφ ην παξφλ θηλδπλεχεη λα εγθισβηζηεί ζηηο βνπβέο εθείλεο απαξρέο πνπ πξνεγνχληαη ηνπ έπνπο. Σν έπνο ζα απνηειέζεη ηελ πξψηε απφπεηξα άξζξσζήο ηνπο. Φηάλνπκε ινηπφλ, ειπίδσ αηζίσο, ζην βαζηθφ θείκελν θαη ζηνλ βαζηθφ ζπγγξαθέα, γχξσ απφ ηνλ νπνίν ζθνπεχνπκε λα νηθνδνκήζνπκε ηελ αλάιπζή καο. Πξνο άξζηλ φκσο ελδερνκέλσλ παξεμεγήζεσλ δειψλνπκε φηη ε ζπρλή σο ηψξα αλαθνξά ζην έξγν ηνπ Βηδπελνχ νθείιεηαη ζηελ πξνζπάζεηά καο λα δηαθξίλνπκε δηαθνξνπνηεηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηεο ελ γέλεη λενειιεληθήο θνζκναληίιεςεο. Ο Βηδπελφο θαίλεηαη λα ζέιεη λα επηβηβαζηεί ζην άξκα ηεο επξσπατθήο πεδνγξαθίαο, νη δηαλνεηηθνί ηνπ φκσο δεζκνί κε ηνλ ζπλεθηηθφ δειαδή ηειηθά ηνλ επηθφ θφζκν είλαη πνιχ ηζρπξνί θαη δηαξθψο καηαηψλνπλ απηή ηε κεηεπηβίβαζε, εκπιεθφκελνη ζζελαξά θαη ζηηο ειάρηζηεο κηθξνδνκέο ηεο παξαγσγήο ηνπ. Πεξλάκε ινηπφλ ζηε κπζηζηνξεκαηηθή, αξρηθά ηνπιάρηζηνλ, παξαγσγή ηνπ άιινπ κεγάινπ ζεκειησηή, ηνπ Παπαδηακάληε. Απφ ηηο ηέζζεξηο πξψηεο κπζηζηνξεκαηηθέο ηνπ απφπεηξεο ζα απνκνλψζνπκε ηε «Γπθηνπνχια», πηζηεχνληαο φηη αλαδεηθλχεη θάπνηα θξίζηκα ραξαθηεξηζηηθά. Δδψ νη, ππνθεηκεληθήο άιισζηε ηάμεο, αλαζηνιέο ηνπ Βηδπελνχ εμαθαλίδνληαη. Η απνζηαζηνπνίεζε ηνπ ζπγγξαθέα απφ ην κχζν είλαη επζχγξακκε θαη ξηδηθή. Ο Βηδπελφο θαίλεηαη λα κπνξεί λα απνκνλσζεί σο παζνινγηθή πεξίπησζε θαη ε καζεηεία ηνπ Παπαδηακάληε ζηελ επξσπατθή κεηάθξαζε δίλεη ηνπο πξψηνπο ειπηδνθφξνπο θαξπνχο, κεηαθπηεχνληαο ζηνλ ειιεληθφ ρψξν κε ηξφπν νξγαληθφ ηηο ξνκαληηθέο, ηνπιάρηζηνλ, θιεξνλνκηέο ηεο δχζεο. Έρνπκε ήδε αλαθεξζεί ζηε ζέζε ηνπ Μπαρηίλ, ζχκθσλα κε ηελ νπνία θπξίαξρν γλψξηζκα ηνπ κπζηζηνξήκαηνο είλαη ε απνπζία θαλφλσλ. Η απνπζία θαλφλσλ ππνδειψλεη ηελ απξνζδηνξηζηία σο ζεκειηψδεο γλψξηζκα ηνπ κπζηζηνξήκαηνο, ππνηππψκαηνο κε ηε ζεηξά ηνπ ηεο λενηεξηθήο αλζξψπηλεο ζπλζήθεο. Η αβεβαηφηεηα απηή, σο ζεκειηψδεο ζηαζε ελφο λενηεξηθνχ ππνθεηκέλνπ πεξηνξηζκέλνπ σο πξνο ηε γλσζηηθή ηνπ εκβέιεηα κπνξεί εληφο ηνπ κπζηζηνξήκαηνο λα εθιάβεη ηε κνξθή ζπζζψξεπζεο αληηθαηηθψλ ζέζεσλ ή εξκελεηψλ, ε εμνκάιπλζε ησλ νπνίσλ αλαηίζεηαη ζε έλαλ κειινληηθφ νξίδνληα απείξσο αλαβαιιφκελν. Κη εδψ αθξηβψο έγθεηηαη ε ιεηηνπξγηθφηεηα ηεο εηξσληθήο απνζηαζηνπνίεζεο θαη ηνπ ρηνχκνξ σο κεραληζκνχ έληαμεο ηνπ ππνθεηκέλνπ ζηνλ κειινληηθφ θαη σο εθ ηνχηνπ αβέβαην πξνζαλαηνιηζκφ ηνπ θφζκνπ ηνπ. Μηα «ππνθεηκεληθή» βεβαηφηεηα, φπσο απηή ηεο κεηέξαο ηνπ Βηδπελνχ, σο εθ ηεο ίδηαο ηεο ηεο θχζεο σο βεβαηφηεηαο, αίξεη ηε ζπλνδεπηηθή έλλνηα ηνπ ππνθεηκέλνπ θαζηζηψληαο ηελ πξναλαθεξζείζα έλλνηα εζσηεξηθά αληηθαηηθή θαη δηαζπαζκέλε. Μειεηψληαο ηε «Γπθηνπνχια» δελ κπνξεί λα δηαπηζηψζεη θαλείο νχηε έλα πξφζσπν θεξφκελν απφ κηα ηέηνηαο κνξθήο βεβαηφηεηα. 11 Αθφκα δε θαη νη πεξηπηψζεηο ζπληπρηαθψλ ζπλαληήζεσλ, πνπ ελδερνκέλσο λα πξνθαινχζαλ ηελ εληχπσζε ελφο θφζκνπ ζπλεθηηθνχ θαη ηειενινγηθά πξνζαλαηνιηζκέλνπ, ππνλνκεχνληαη απφ ηηο, βεβηαζκέλεο θάπνηε, 10 Μ. Μπαρηίλ, Έπνο θαη Μπζηζηφξεκα, ζ Πιελ ίζσο ηεο γεινηνγξαθηθήο αδειθήο Καξκήιεο, ε βεβαηφηεηα ηεο νπνίαο ζηε ζετθή ηάμε ππνλνκεχεηαη απφ ηελ εμάξηεζή ηεο απφ απνζπάζκαηα ηεο Βνπιγάηαο ηα νπνία νχηε ε ίδηα ελλννχζε. Αλαθέξεηαη ζηε ζ. 566 ηεο έθδνζεο ησλ Απάλησλ ηνπ Παπαδηακάληε απφ ηνλ Ν.Γ Σξηαληαθπιιφπνπιν. ε απηή ηελ έθδνζε παξαπέκπνπκε ζην εμήο

6 6 επεκβάζεηο ηνπ ίδηνπ ηνπ αθεγεηή. 12 Τπάξρνπλ κάιηζηα θαη αξθεηέο πεξηπηψζεηο απηνπξφζσπεο παξέκβαζεο ηνπ ππεξθπζηθνχ, ην θχξνο ησλ νπνίσλ ν ζπγγξαθέαο θξνληίδεη ελζπλείδεηα θαη ζπζηεκαηηθά λα ππνλνκεχζεη, είηε ππάγνληάο ηεο ζηνλ ελδηάκεζν νλεηξηθφ θφζκν, είηε εληάζζνληάο ηεο ζηε κεξηθφηεηα ηεο γλσζηηθήο δχλακεο ηνπ ππνθεηκέλνπ θαη βπζίδνληάο ηεο ζηελ αβεβαηφηεηα θαη ηελ αθαζνξηζηία. 13 Αθφκα θαη ην εξσηηθφ ζηνηρείν, ην έζραην ππφιεηκκα θνζκηθήο ζπλνρήο πνπ γίλεηαη αλεθηφ απφ ηελ λενηεξηθφηεηα, ζηε «Γπθηνπνχια» ηνπ Παπαδηακάληε απσζείηαη θαη ππνλνκεχεηαη. 14 Όια ινηπφλ δείρλνπλ φηη βξηζθφκαζηε κπξνζηά ζε έλα ηππηθφ δείγκα ζχγρξνλνπ κπζηζηνξήκαηνο, φπνπ θαη ε ειάρηζηε αζθαιηζηηθή εγγξαθή ηεο λενηεξηθφηεηαο βξίζθεηαη ππφ θαηάξξεπζε, ελψ ην πξνεηθνληδφκελν ηέινο, έλα ηέινο πνπ πξνθχπηεη κέζα απφ ηε ζχλαςε ηεο κπζηζηνξεκαηηθήο θαληαζίαο θαη ηεο ηζηνξηθήο πξαγκαηηθφηεηαο, εμσζείηαη ζε έλα είδνο νινθιεξσηηθήο θαηάξξεπζεο ησλ νησλδήπνηε πξνζδνθηψλ πνπ δελ ππεξβαίλνπλ ηελ ηξέρνπζα θαζεκεξηλφηεηα. Πξηλ φκσο πξνβνχκε ζηελ πεξηγξαθή ηεο απίζηεπηεο αλαηξνπήο πνπ ζπληειείηαη ζε απηφ ην έξγν, αο αλαθεξζνχκε ζηα θχξηα ζεκεία ηνπ. Δίκαζηε ζην λεζί ηεο Ρφδνπ θαηά ηνλ 15 ν αηψλα. Έλαο πεξηπιαλψκελνο θαη θνπθαξάο κηζζνθφξνο ζψδεη απφ πληγκφ έλα κηθξφ θνξίηζη πνπ θάπνηνο άγλσζηνο πεηάεη ζ έλαλ θαηαξξάθηε. Γέθα ρξφληα αξγφηεξα βξίζθνπκε ην θνξίηζη απηφ ε ηαπηνπνίεζή ηνπ είλαη ππνζεηηθή ζε κηα νηθνγέλεηα γχθησλ ζηελ Πεινπφλλεζν. Ο βπδαληηλφο πιαησληζηήο θηιφζνθνο Πιήζσλ απηφο ήηαλ πνπ είρε πεηάμεη ην θνξίηζη ζηε Ρφδν γηα λα κελ ζπιιεθζνχλ απφ ηππφηεο πνπ ηνπο θαηαδίσθαλ πνπ κέλεη θνληά ζηελ νηθνγέλεηα ησλ γχθησλ, ζα αλαγλσξίζεη ζην πξφζσπν ηεο Γπθηνπνχιαο Ατκάο, απηφ είλαη ην λέν ηεο φλνκα, απηφ ην θνξίηζη θαη, κεηά κηα ζεηξά απφ πεξηπέηεηεο ζα ην θέξεη πίζσ ζε έλα άληξν ζην νπνίν ζπληεξνχζε ηε ιαηξεία ησλ αξραίσλ ζενηήησλ ηελ νπνία πξέζβεπε θαη πξνσζνχζε σο ιχζε ζην δηαθαηλφκελν ηέινο ηνπ Βπδαληίνπ. θνπφο ηνπ ήηαλ λα παληξέςεη ηελ Ατκά κε ην ζεηφ ηεο αδειθφ Μάρην, ν νπνίνο ηελ αγαπά κε ηξφπν κάιινλ πξσηφγνλν θαη παηδηθφ. Αλήκεξα ηεο πηψζεο φκσο ηεο Βαζηιεχνπζαο ηα αγάικαηα ησλ αξραίσλ ζενηήησλ πνπ βξίζθνληαη ζην αληξν ηνπ Πιήζσλα πέθηνπλ κεηά απφ ηζρπξφ ζεηζκφ θαη ζπληξίβνπλ ηα ζψκαηα ηνπ λεαξνχ δεχγνπο, πξηλ ηειεζηνχλ νη γάκνη. Ο θαζεγεηήο Guy Saunier ππνζηεξίδεη φηη θάζε θνξά πνπ ν Παπαδηακάληεο αλαιακβάλεη λα ρεηξηζηεί ζέκαηα ρξηζηηαληθά, ζέκαηα θαη ζέζεηο κε ηηο νπνίεο άιισζηε ζπκθσλεί αλεπηθχιαθηα, ηφηε νδεγείηαη ζε απηφ πνπ ν Saunier νλνκάδεη θαθνγξαθία. Αληίζεηα φηαλ ρεηξίδεηαη ζέκαηα, αο ηα νλνκάζνπκε παγαληζηηθά ή θπζηνιαηξηθά, ηφηε ε γξαθίδα ηνπ απνγεηψλεηαη ζε γξαθή αξηζηνπξγεκαηηθή. 15 Καη φρη κφλν ε γξαθή αιιά θαη ε ηαθηηθή ηνπ ρεηξηζκνχ ηνπο. ην ζπγθεθξηκέλν ινηπφλ έξγν, θάζε θνξά πνπ αηζζάλεηαη ππνρξεσκέλνο λα πξνβάιιεη ηελ επίζεκε ζέζε ηεο εθθιεζίαο έλαληη ησλ απφςεσλ ηνπ Πιήζσλνο ε γξαθή ηνπ βπζίδεηαη ζηελ θνηλνηππία θαη θάζε αίζζεζε ηνπ ρηνχκνξ λαπαγεί. Οη ζηηγκέο ηεο αξλεηηθήο απνηίκεζεο ηνπ έξγνπ ηνπ Πιήζσλνο απνηεινχλ θπξηνιεθηηθά ζηηγκέο ζπγγξαθηθήο 12 «Καη έπεηηα ιέγεη ν Ρσκαίνο ζαηπξηθφο φηη εκείο νη άλζξσπνη ζενπνηνχκελ ηελ ηχρελ» ibid ζ Πξβι. Σν Κεθάιαηνλ Δ ππφ ηνλ ηίηιν «Η Μαληεία», ζ.ζ «Οπδέπνηε κέρξη ηνχδε είπνκελ φηη ε Ατκά εγάπα εξσηηθψο ηνλ Μάρηνλ Λππεξφλ φηη ε θαληαζία ηηλψλ ησλ αλαγλσζηψλ πξνέδξακε ηεο εκεηέξαο.» ibid, ζ. ζ Ο Saunier αθηεξψλεη νιφθιεξν ην ηειεπηαίν θεθάιαην ηνπ βηβιίνπ ηνπ Δσζθφξνο ή Άβπζνο. Ο πξνζσπηθφο κχζνο ηνπ Παπαδηακάληε ζε απηφ ην δήηεκα. Υαξαθηεξηζηηθφο ηίηινο ηνπ θεθαιαίνπ: «Απφ ηελ παξαιιαγή ζηελ θαθνγξαθία.» ζ.ζ

7 7 θαθνθσλίαο. 16 Η ηέρλε αληίζεηα ηνπ Παπαδηακάληε θπξηνιεθηηθά απνγεηψλεηαη ζηελ πκλεηηθή πεξηγξαθή ηνπ αγάικαηνο ηεο Αθξνδίηεο. 17 Σν γεγνλφο κάιηζηα φηη απηφο ν χκλνο πξνο ηελ Αθξνδίηε εκθαλίδεηαη κεηά ηελ αδπλακία ηνπ Πιήζσλα λα αληηιεθζεί ηνπο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο ε Ατκά δελ εμεδήισλε ηελ παξακηθξή εξσηηθή επηζπκία γηα ηνλ εηεξνζαιή αδειθφ ηεο Μάρην, ίζσο λα ιεηηνπξγεί σο ξεηνξηθή δηαζαθήληζε απηήο ηεο απνπζίαο. Ωο αηηία απνπζίαο ηεο εξσηηθήο επηζπκίαο ππνβάιιεηαη ε απνπζία ηεο ζετθήο ζπκπχθλσζεο απηήο ηεο θνζκηθήο ιεηηνπξγίαο ηελ νπνία επσκίδεηαη ε ζεά. Σν κπζηζηφξεκα ιεηηνπξγεί σο απνηχπσκα θαη παηδαγσγφο ηεο αλζξψπηλεο ςπρήο, κέζσ ηεο δηεχξπλζεο θαη επέθηαζεο φςεσλ ησλ ςπρηθψλ δνκψλ πνπ εθθξάδνληαη κέζσ απηνχ. Αλ ινηπφλ ζην κπζηζηφξεκα εθθξάδεηαη θαη απνηππψλεηαη ε θαηάξξεπζε ησλ ζπλεθηηθψλ δεζκψλ ηνπ θφζκνπ καο, γηαηί ν έζραηνο ζπλεθηηθφο δεζκφο πνπ απνκέλεη ζην ππνθείκελν, ε εξσηηθή επηζπκία, λα παξακείλεη αιψβεηε; Δδψ ε εξσηηθή επηζπκία ζπλαληά κηα πεγαία εξσηηθή αδηαθνξία, κηα κνξθή εξσηηθήο νπδεηεξφηεηαο. Απηφο ν εηεξνβαξήο γάκνο ζα εηειείην αλήκεξα ηεο πηψζεο ηεο Βαζηιεχνπζαο, κηα πηψζε πνπ αλαδεηθλχεηαη έηζη σο ε ζπζηεκαηηθή ζπλέπεηα ηεο δηάιπζεο ηεο ζπλνρήο ηνπ επηθνχ θφζκνπ. Η νινθιεξσηηθή θπξηαξρία ηνπ κπζηζηνξήκαηνο γθξεκίδεη ηε Βαζηιεχνπζα ησλ πφιεσλ. Έλα απφιπηα ιεηηνπξγηθά ινηπφλ ζπλεπέο κπζηζηφξεκα, απηφ ηεο «Γπθηνπνχιαο», έλα κπζηζηφξεκα ζην νπνίν έρεη ζπζηεκαηηθά απνθεπρζεί θάζε λνεκαηηθή δεζκεπζε θαη έρεη ζπζηαηηθά ππνλνκεπζεί θάζε δπλαηή θνζκηθή ζπλνρή, έξρεηαη ζε επαθή κε ηελ ηζηνξηθή πξαγκαηηθφηεηα. Η νινθιεξσηηθή ινηπφλ δνκή ηνπ κπζηζηνξήκαηνο σο ηχπνπ λνεκαηηθήο δηάλνημεο πξνο ην κέιινλ έξρεηαη ζε επαθή κε ηνλ ηζηνξηθφ εγθιεηζκφ ηνπ ίδηνπ ηνπ ηνπ κέιινληνο. Η επαθή θαη ε ζπγρψλεπζε απηή ζα έρεη ζπλέπεηεο εθξεθηηθέο, φρη ζην αλαπφδξαζην βέβαηα ηζηνξηθφ πεξηζηαηηθφ αιιά ζηε ινγνηερληθή, δειαδή ζηε ζπκβνιηθή ηνπ απνηχπσζε. Η πηψζε ηεο Βαζηιεχνπζαο δελ ππήξμε ε πηψζε ελφο πξνζαλαηνιηζκέλνπ πξνο ην κέιινλ ρξηζηηαληθνχ θφζκνπ ρηηζκέλνπ πάλσ ζηελ ειπίδα, αιιά ε πηψζε ηνπ αξραίνπ επηθνχ θφζκνπ. Ο ειιελνρξηζηηαληθφο θφζκνο, κέζα απφ ηελ πηψζε ηνπ, αλαδεηθλχεηαη ζε ςεπδεπίγξαθν θέιπθνο κηαο ακεηάβιεηεο αξραίαο νπζίαο. Σν ηέινο ηνπ κπζηζηνξήκαηνο γίλεηαη ε αξρή ηνπ έπνπο. Η νινθιεξσηηθή δηάιπζε ηεο θνζκηθήο ζπλνρήο ελ νλφκαηη ηεο κπζηζηνξεκαηηθήο ζπλείδεζεο κπνξεί λα επηθπξσζεί κφλν κέζα απφ ηελ επαλάθακςε ηνπ επηθνχ θφζκνπ ζην πξφζσπν ηεο αδηέμνδεο θαη αδήξηηεο ηζηνξηθήο πξαγκαηηθφηεηαο. Οη γάκνη πνπ πξνηείλνληαη σο ιχζε ηνπ κπζηζηνξήκαηνο είλαη απνιχησο αζχκβαηνη ηφζν ζε ινγνηερληθφ φζν θαη ζε πξαγκαηνινγηθφ επίπεδν. Δκθαλίδνληαη σο πξφηαζε απφιχησο αζεκειίσηε θαη αλεδαθηθή, θάηη πνπ φκσο ζπλάδεη ινγηθά πξνο έλα θφζκν ηνπ νπνίνπ ε ζπλνρή έρεη ζπζηεκαηηθά ππνλνκεπζεί ζε φια ηα πεδία. Ο θνηλσληθφο δεζκφο έρεη ππνθαηαζηαζεί απφ ην αληίδνηφ ηνπ, ην ρηνχκνξ. Η πξφηαζε ηνπ γάκνπ ηεο Γπθηνπνχιαο κε ην Μάρην, ην ζεηφ ηεο αδειθφ, δελ δηαζέηεη νχηε θαη πξνηθίδεηαη θαλ κε ηε ινγνηερληθή λνκηκνπνίεζε ηνπ ρηνχκνξ. Δίλαη απνιχησο αλεδαθηθή αθφκα θαη κέζα απφ ην είδνο ηεο ξεκαηηθήο ηεο δηαηχπσζεο. Απηφ φκσο πνπ είλαη ινγνηερληθά, αληηζπκβαηηθφ, ζα γνληκνπνηήζεη 16 Η «θαθνθσλία» απηή, είλαη δηάζπαξηε ζην έξγν, εκπξφζεηα θαη ζπζζσξεπηηθά φκσο ζην ιεγφκελν «Κεθάιαηνλ ηδηφγξαθνλ»ζ.ζ , φπνπ, ηερλεέλησο ν ζπγγξαθέαο απνπνηείηαη ηελ απιντθή θξηηηθή ελαληίνλ ηνπ Πιήζσλνο, ηελ νπνία θαη εκθαλίδεη σο «πεξηερφκελν δχν ρξνληθψλ» ηα νπνία «επηπρψο εγθαίξσο επήιζνλ απησ» ζ Καη φηαλ έιζεη ε ζηηκή λα ηνπνζεηεζεί σο πξνο ην πεξηερφκελν ησλ ρξνληθψλ απηψλ πηνζεηεί ηελ ελεχζπλε νπηηθή ηνπ κέζνπ αλαγλψζηε. «Δλ ηνχηνηο θξνλψ φηη δχλακαη λα εθθέξσ γλψκελ ηηλά, σο ηηο ησλ αλαγλσζηψλ.» ibid, ζ «Παρηγορήθητι, ατυχής Θεά, μέχρις ου έλθη ημέρα καθ ημ πάμτες οι λατρευταί σου αμαφαμδόμ εις σε θα θύωσι, και ουδείς θα τολμά πλέομ μα σε συκοφαμτήση.» ζ. 651

8 8 ζπκβνιηθά ην αδηέμνδν ηνπ ηζηνξηθνχ νξίδνληα. Ο ζπγγξαθέαο έρεη πνιιαπιά ππνλνκεχζεη θαη ζπγρξφλσο πνιιαπιά αλαδείμεη ηελ θαηαγσγή ηεο Γπθηνπνχιαο σο ηεο εμαθαληζκέλεο πνξθπξνγέλλεηεο ζπγαηέξαο ηνπ πξνηειεπηαίνπ απηνθξάηνξα ηνπ Βπδαληίνπ, ηνπ Ισάλλε Παιαηνιφγνπ. Άξα ε Γπθηνπνχια είλαη ε λφκηκε δηάδνρνο ηνπ βπδαληηλνχ ζξφλνπ. Ο Μάρηνο, ν γηνο ηνπ γχθηνπ πνπ βξπράηαη, ζπκβνιίδεη πξνθαλψο ηνλ κεδεληθφ βαζκφ ηνπ λνήκαηνο, άξα ηελ επαλεθθίλεζε ηνπ ειιεληζκνχ επί ηνπ πξνθεηκέλνπ. Σα αξραία αγάικαηα γθξεκίδνληαη αθπξψλνληαο επί ηεο νπζίαο ηελ επαλεθθίλεζε απηή, ην ζηφρν δειαδή ηνπ ίδηνπ ηνπ Πιήζσλα, αλαδεηθλχνληαο ζπγρξφλσο σο θέιπθνο ηε βπδαληηλή ρηιηεηία. Απέλαληη ζην δηπιφ αδηέμνδν ηεο ινγνηερληθήο επαλεθθίλεζεο θαη ηεο ηζηνξηθήο αθχξσζεο ε κφλε αθηίδα πνπ θσηίδεη ξεηά ην κέιινλ είλαη ε επίθιεζε ζηελ Αθξνδίηε: «Παρηγορήθητι, ατυχής Θεά, μέχρις ου έλθη ημέρα...» Αο κελ μερλάκε φηη ην κφλν επηδψλ θαηάινηπν θνζκηθήο ζπλεθηηθφηεηαο ζην δηθφ καο θφζκν ππήξμε, κε ην πξφζσπν ηνπ ζπλεθηηθνχ θνζκηθνχ έξσηα, ην ζεκέιην ηεο αξραίαο θνζκναληίιεςεο. Η Αθξνδίηε, ζαλ ηελ Κισζψ κε ην αδξάρηη ζην ρέξη, εκθαλίδεηαη σο ην ελαξθηήξην ιάθηηζκα ζηελ εθδίπισζε ηνπ λνήκαηνο ηνπ αξραίνπ πεξηερνκέλνπ. Η λενηεξηθή πξνζέγγηζε ηεο ζπζηεκαηηθήο θαηεδάθηζεο θάζε ζηνηρείνπ θνζκηθήο ζπλνρήο πξνθεηκέλνπ λα απειεπζεξσζεί ην παξφλ θαη λα δηαλνηγεί ην κέιινλ σο ζηνηρεηψδεο πεξηερφκελν ηεο ηζηνξηθήο ινγνηερληθήο ζπλείδεζεο ηνπ ειιεληζκνχ, νδεγεί ζηελ επαλάθακςε ηνπ λνήκαηνο σο θπθιηθήο δνκήο. Όηαλ ζβήζνπλ φια ηα ζηνηρεία ζπλνρήο ηνπ παξφληνο θαη ην κέιινλ αθπξσζεί, κφλν ε επαλάθακςε ηεο λνεκαηηθήο ζπκπχθλσζεο ηνπ απφιπηνπ παξειζφληνο ζην πξφζσπν ηνπ ζείνπ αθήλεη αλνηθηέο ηηο δπλαηφηεηεο ελφο λνήκαηνο κειινληηθνχ. Καη ην θξίζηκν εξψηεκα είλαη φηη, αλ απηή ε εξκελεία κπνξνχζε λα ππνβιεζεί ηνλ 15 ν αηψλα σο αληαγσληζηηθή ηεο ζεσξίαο φηη ν ζεφο καο ηηκσξεί γηα ηηο αλνκίεο καο, πνην είλαη ην λφεκα ηεο νιηθήο ηεο επαλαθνξάο ζηα ηέιε ηνπ 19 νπ αηψλα, φηαλ ν ειιεληζκφο επαλεξρφκελνο μαλαπηάλεη ην λήκα απφ εθεί φπνπ ην είρε αθήζεη, απφ ηε ρξηζηηαληθή θιεξνλνκηά ηνπ Βπδαληίνπ; Σν εξψηεκα απηφ ην αθήλσ απιά λα αησξείηαη. Οη κεγάινη ζχγρξνλνη ζεσξεηηθνί ηνπ κπζηζηνξήκαηνο ππνζηήξημαλ φηη «ην κπζηζηφξεκα νθείιεη λα γίλεη γηα ηελ επνρή ηνπ φ,ηη ήηαλ ην έπνο γηα ηνλ αξραίν θφζκν.» 18 Η δηαηχπσζε απηή κάιινλ πάζρεη σο πιενλαζηηθή, απφ ηελ άπνςε φηη ε ινγνηερλία επηηειεί ζε φιεο ηηο επνρέο ηνλ ίδην ξφιν ηεο αθεγεκαηηθήο απνηχπσζεο ηεο παξαζηαηηθφηεηαο. Καη απηή ε, ζπγθξηηηθνχ ηχπνπ, αληηκεηψπηζε πάζρεη απφ ηελ άπνςε ηεο ππνβάζκηζεο ησλ αζπκβαηηθνηήησλ ησλ δπν εηδψλ, πξνυπφζεζε αλαγθαία πξνθεηκέλνπ ε ζχγθξηζε θαη ελδερνκέλσο ε ιεηηνπξγηθή ππνθαηαζηαζηκφηεηα λα θαηαζηεί εθηθηή. Έηζη ν Μ. Μπαρηίλ νδεγείηαη ζηε δηακφξθσζε κηαο ζεηξάο πνιηθψλ αληηζέζεσλ, επί ησλ νπνίσλ νξγαλψλεηαη ε ζχγθξηζε έπνπο θαη κπζηζηνξήκαηνο. Η πξψηε αθνξά ηελ αληίζεζε κεηαμχ δπλακηθά αλνηρηνχ ραξαθηήξα πνπ αθνξά ην κπζηζηφξεκα θαη απφζηεσηηθνχ ζηπιηδαξίζκαηνο, 19 πνπ αθνξά ην έπνο. Απηή ε αληίζεζε βέβαηα είλαη εμσηεξηθή κνξθνινγηθή θαη εχινγα ηνπνζεηείηαη πξψηε. Η δεχηεξε φκσο αθνξά ηε δηαρείξηζε ηνπ ηζηνξηθνχ πιηθνχ θαη ηνπο αληίζηνηρνπο κεραληζκνχο λνεηηθήο αλαπαξάζηαζήο ηνπ πνπ ηδηάδνπλ αληίζηνηρα ζην έπνο θαη ζην κπζηζηφξεκα. Ο αλνηρηφο πξνο ην κέιινλ ηζηνξηθφο νξίδνληαο ηδηάδεη θπζηθά ζην δπλακηθφ ηχπν ηνπ κπζηζηνξήκαηνο, ελψ ν γλσζηνινγηθφο ηχπνο απνηχπσζεο ηνπ παξειζφληνο νξγαλψλεη ηε κπζηζηνξεκαζηηθή αλαπαξάζηαζε. 20 Αληίζεηα ζηελ επηθή 18 Μηραήι Μπαρηίλ, Έπνο θαη κπζηζηφξεκα, ζ Ibid, ζ.ζ. 24, 62, «Όηαλ ην κπζηζηφξεκα σο είδνο παίξλεη ην πξνβάδηζκα ε γλσζηνινγία γίλεηαη ν βαζηθφο θιάδνο ηεο θηινζνθίαο.» ibid ζ. 41

9 9 αλαπαξάζηαζε θπξηαξρεί ε κλήκε θαη ην ηζηνξηθφ πιηθφ απνθηά πάγηα θαη ακεηάβιεηα ραξαθηεξηζηηθά. 21 Έρσ ηελ εληχπσζε φηη ε παγίδα πνπ θαηξνθπιαθηεί ζε θάζε δνκηθή δπαδηθή ζπζρέηηζε πνπ επηδεηά λα ππεξβεί ην ηαμηλνκεηηθφ πεδίν δηεθδηθψληαο νπζηαζηηθή ή γλσζηνινγηθή πξνηεξαηφηεηα, γίλεηαη εδψ θαλεξή. Αλ ν κπζηζηνξεκαηηθφο ηχπνο λνεκνζχλεο πξνζαλαηνιίδεηαη πξνο ην κέιινλ θαη πξνζεγγίδεηαη γλσζηνινγηθά δει. πξνβιεπηηθά ν ηχπνο ηνπ έπνπο πξνζαλαηνιίδεηαη πξνο έλα θιεηζηφ παξειζφλ θαη πξνζεγγίδεηαη κλεκνληθά. Άξα ην ηζηνξηθφ πεξηζηαηηθφ πεξηερφκελν ηνπ έπνπο είλαη ζηαηηθφ θαη απφθξπζηαιισκέλν, θαη επνκέλσο μέλν πξνο θάζε ζπλείδεζε ζρεηηθφηεηαο. Η δπαδηθή ζθέςε φκσο αδπλαηεί λα αληηιεθζεί φηη ππάξρεη κελ ηζηνξηθφ πιηθφ νξγαλσκέλν θαη δηεπζεηεκέλν σο ππφζηξσκα ηνπ κπζηζηνξήκαηνο, δελ ππάξρεη φκσο ηζηνξηθφ πιηθφ έμσ απφ ην έπνο. Ο Milman Parry, ζηελ πξνζπάζεηά ηνπ λα εξκελεχζεη ην κεραληζκφ ησλ νκεξηθψλ επψλ, θαηέθπγε ζηνπο ζέξβνπο ανηδνχο, ζε κηα πεξηνρή ηεο Δπξψπεο φπνπ ε επηθή δξαζηεξηφηεηα ήηαλ αθφκα ελεξγή. Γηαπίζησζε ινηπφλ φηη ζηα ζεξβηθά έπε, ε θπξηφηεξε κάρε ησλ νπνίσλ είλαη ε κάρε ηνπ Κνζφβνπ, ζπκκεηέρνπλ, ηζηνξηθά αδηαθνξνπνίεηα, ήξσεο ηεο ζεξβηθήο ηζηνξίαο απφ ηνλ 8 ν σο ηνλ 15 ν αηψλα. 22 Η ηζηνξηθή αθξίβεηα αθήλεη αδηάθνξν ην έπνο, επνκέλσο ην δήηεκα ηεο ζρεηηθφηεηαο σο πξνο ηε ζχιιεςε ηνπ ηζηνξηθνχ πιηθνχ δελ κπνξεί θαλ λα ηεζεί. Σν παξειζφλ δελ κπνξεί λα αληηκεησπίδεηαη σο αλαιινίσην γηαηί απινχζηαηα δελ εκπίπηεη ζηηο δηθέο καο απαηηήζεηο πεξί ηζηνξηθήο αθξίβεηαο. Η ζρέζε έπνπο θαη κπζηζηνξήκαηνο είλαη πάλησο φλησο ππαξθηή, κφλν πνπ είλαη ζρέζε παξαγσγηθή. Σα ηξία εθ ησλ πζηέξσλ αλαγλσξηδφκελα ζπζηαηηθά ηνπ έπνπο, ε ινγνηερλία, ε ηζηνξία θαη ε ζενινγία δηαζπψληαη ζε αλεμάξηεηνπο θαη ιεηηνπξγηθά εηεξνγελείο θνξείο νξγάλσζεο ηεο λενηεξηθήο λνεκνζχλεο. Καη ε δηάζπαζε απηή δελ είλαη δηάζπαζε ιεηηνπξγηθά ζπλπθαζκέλσλ ραξαθηεξηζηηθψλ, ησλ νπνίσλ κπνξνχκε λα παξαθνινπζήζνπκε ηε ιεηηνπξγηθή ζπλνρή, αιιά δηάζπαζε κηαο πξσηαξρηθήο ελφηεηαο εζσηεξηθά αδηαθνξνπνίεηεο. Αλ πξέπεη λα πξνβνχκε ζε κηα κνξθή ζχγθξηζεο έπνπο θαη κπζηζηνξήκαηνο, απηή πξέπεη λα επηθεληξσζεί κάιινλ ζηηο ελ γέλεη ιεηηνπξγίεο ηεο αθεγεκαηηθφηεηαο θαη φρη, κε αθεηεξία ηηο λενηεξηθά δηαθνξνπνηεκέλεο ιεηηνπξγίεο ηνπ κπζηζηνξήκαηνο, ηεο ηζηνξίαο θαη ηεο ζενινγίαο. Κη εθφζνλ ην έπνο απνηειεί ηελ πξσηαξρηθή κνξθή είλαη ινγηθφ ηα θπξίαξρα ιεηηνπξγηθά ηνπ ραξαθηεξηζηηθά λα θαζνξίδνπλ ηηο παξάγσγεο κνξθέο. Ο Μπαρηίλ έρεη παξαηεξήζεη φηη «ην έπνο δελ λνηάδεηαη δηφινπ γηα κηα ηππηθή αξρή θαη κπνξεί λα είλαη αηειέο, κπνξεί δειαδή λα έρεη έλα ηέινο πνπ λα είλαη ζρεδφλ απζαίξεην.» 23 Απηή ε αδηαθνξία σο πξνο ηελ νξγάλσζε ηνπ επηθνχ πιηθνχ δελ εξκελεχεηαη νχηε βάζεη ηεο απνιπηφηεηαο ή ηνπ θιεηζηνχ ραξαθηήξα ηνπ ηζηνξηθνχ παξειζφληνο πνπ αλαδεηθλχεηαη ζην έπνο, θάηη πνπ φπσο είδακε δελ ηζρχεη, νχηε εμεγείηαη απφ ηελ ηερληθή αηηηνιφγεζε ζηελ νπνία θαηαθεχγεη ν Μπαρηίλ, δείγκα πξνθαλψο ακεραλίαο, φηη ζηελ πεξίπησζε πνπ ην έπνο επεδίσθε ηελ νινθιήξσζε ζα ήηαλ ππνρξεσκέλν λα αλαθεξζεί ζην ζχλνιν ηνπ εζληθνχ παξειζφληνο. Ο ίδηνο βέβαηα ν Μπαρηίλ θάλεη κηα παξαηήξεζε πνπ δηαλνίγεη εξκελεπηηθά ην ραξαθηήξα ηνπ έπνπο, θαηαθεχγεη ζε απηφ πνπ απνθαινχκε θπθιηθή αηηηφηεηα. «Η δνκή ηνπ φινπ επαλαιακβάλεηαη ζε φια ηα κέξε ηνπ, ην θαζέλα απφ ηα 21 «ηελ αξραία ινγνηερλία ε κλήκε θαη φρη ε γλψζε είλαη ε πεγή θαη ε θηλεηήξηα δχλακε ηεο δεκηνπξγηθήο πλνήο. Έηζη ήηαλ ηα πξάγκαηα θαη δελ πξέπεη ηίπνηε λα αιιάμνπκε ζε απηά. Η παξάδνζε ηνπ παξειζφληνο είλαη ηεξή. Γελ ππάξρεη αθφκα ε ζπλείδεζε ηεο ζρεηηθφηεηαο θάζε παξειζφληνο», ibid, ζ Αλαθέξεηαη απφ Ι.Θ. Καθξηδήο, Πξννκεξηθά,Οκεξηθά, Ηζηφδεηα, ζ Μ. Μπαρηίλ, Έπνο θαη Μπζηζηφξεκα ζ. 70

10 10 νπνία είλαη ηειεησκέλν θαη θπθιηθφ φπσο ην φινλ.» 24 Απηή φκσο ε δνκή ππνλνκεχεη θάζε απφπεηξα ζπζηεκαηηθήο πξνζέγγηζεο, αθνχ θάζε αλάιπζε ελφο κεκνλσκέλνπ ζηνηρείνπ ζπλαληά σο πξναπαηηνχκελν ην ζηνηρείν ην νπνίν ζθνπεχεη λα εξκελεχζεη. Η δφκεζε ηνπ έπνπο είλαη νκφινγε ησλ θαλφλσλ πνπ δηέπνπλ ηνλ εξκελεπηηθφ θχθιν. 25 Δίπακε φηη απφ ηελ ππξεληθή ζράζε ηνπ έπνπο πνπ ζπλνδεχεηαη απφ ην ζαξδφλην γέιην ηεο εηξσληθήο απνζηαζηνπνίεζεο θαη ηεο δηάιπζήο ηνπ κέζα ζην κπζηζηφξεκα, αλαδχνληαη ηξεηο ιεηηνπξγηθέο δηαζηάζεηο, ε ηζηνξία, ε ινγνηερλία θαη ε ζενινγία. Δίλαη λνκίδσ εκθαλέο φηη ε ηαμηλνκεηηθή πξνηεξαηφηεηα αλήθεη ζηε ζενινγία. Σν έπνο απνηειεί πεδίν εθδίπισζεο ηνπ ζείνπ, είλαη νπζηαζηηθά δηαπνηηζκέλν απφ ηελ παξνπζία ηνπ ζείνπ σο ιεηηνπξγηθήο ζπκπχθλσζεο ηεο αλζξψπηλεο δξαζηεξηφηεηαο. Σν ζείν είλαη ε πεγή θαη ην ηέινο θάζε δξαζηεξηφηεηαο, ππφ ην ζρήκα ηνπ ιεηηνπξγηθνχ ηνπο λνήκαηνο. Δίλαη ην λφεκα ησλ αλζξσπίλσλ πξάμεσλ θαη σο ηέηνην ζα θιεξνδνηεζεί, κε ηε κνξθή πιένλ ηνπ αηηήκαηνο, ζηηο κεηαγελέζηεξεο ινγνηερληθέο κνξθέο. 26 Πίζσ απφ θαη κέζα ζε θάζε ιεηηνπξγηθή δξαζηεξηφηεηα ηνπ ήξσα εδξεχεη ην ζείν. Όηαλ ν ήξσαο εθηνμεχεη ην δφξπ ηνπ θαη απηφ βξίζθεη ην ζηφρν ηνπ, ην ζείν θαηεπζχλεη ηνλ ήξσα θαη ζηελ επηινγή ηνπ ζηφρνπ ηνπ θαη ζηελ θαζνδήγεζε ηνπ ίδηνπ ηνπ ρεξηνχ ηνπ. Η αλάγθε παξνπζίαο ηνπ ζείνπ αλάγεηαη ζε απηφ πνπ ν Snell πξνζδηφξηζε κε ηελ πξνθιεηηθή ηνπ θξάζε: «νη νκεξηθνί Έιιελεο δελ είραλ ζψκα», 27 δελ ήηαλ δειαδή αθφκα ζε ζέζε θαλ λα ειέγμνπλ ιεηηνπξγηθά, θαη επνκέλσο λνεκαηηθά, ηηο ζσκαηηθέο ηνπο ιεηηνπξγίεο. Απηή είλαη αθξηβψο ε έδξα ηνπ ζείνπ πνπ, θαη ζα αλαδεηρζεί σο ηέηνηα θαη βαζκηαία ζα ππνθαηαζηαζεί απφ ην αλαδπφκελν ππνθείκελν. Σν ζείν ινηπφλ εκθαλίδεηαη σο ε ζπλεθηηθή λνεκαηηθή χιε θαη ηνπ ίδηνπ ηνπ δηαζπαζκέλνπ επηθνχ ήξσα αιιά θαη ηνπ θφζκνπ ηνπ. Δίλαη γλσζηφ φηη γηα ηελ αξραία ζθέςε ν άλζξσπνο θαη ν θφζκνο ζπγθαηαιέγνληαη ζην εζσηεξηθφ ελφο θαη θνηλνχ ζπλερνχο. Απηέο νη δχν ινηπφλ ιεηηνπξγίεο ζα κεηαβηβαζηνχλ ζηηο κεηαγελέζηεξεο κνξθέο αθήγεζεο, ζην κελ κπζηζηφξεκα ππφ ην ζρήκα ηνπ πξνζψπνπ ηνπ αθεγεηή, σο ηνπ ηαμηλνκεηηθά θπξίαξρνπ αθεγεκαηηθνχ θέληξνπ δηαρείξηζεο ηνπ λνήκαηνο, ζηελ δε ηζηνξία σο ην απφθξπθν θαη δηαξθψο αλαβαιιφκελν εζραηνινγηθφ λφεκα ηνπ θφζκνπ καο. Η νπζία πάλησο ή ην ζεκέιην ηνπ επηθνχ, πνπ αλαδεηθλχεη θαη ην πεδίν δξάζεο ηνπ ζείνπ έγθεηηαη ζηελ εγγενή αποζπαζμαηικόηηηα ηος κόζμος, κηα απνζπαζκαηηθφηεηα πνπ αηειψο επηδηψθνπκε λα ζπζηείινπκε δηεπξχλνληαο ηα φξηα δξάζεο θαη λνεκαηνδνηηθήο δξαζηεξηφηεηαο ηνπ ππνθεηκέλνπ, θαη ζπγρξφλσο ζπζηέιινληαο αιιά θαη ζπλεθδνρηθά εληαηηθνπνηψληαο ηε δξάζε ηνπ ζείνπ ζηελ απφκαθξε ζθαίξα ησλ εζραηηψλ, αθήλνληαο έηζη πεξηζψξηα ζηελ πίζηε θαη ηελ ειεπζεξία. Απφ ηε ζηηγκή πνπ ε νπζία ηνπ επηθνχ θφζκνπ εδξεχεη ζηελ απνζπαζκαηηθφηεηά ηνπ, ε λνεκαηηθή δξάζε ηνπ ζείνπ λα ζπζηέιιεηαη εθηαηηθά θαη λα εηζρσξεί ζπλεθηηθά ζηε κηθξνδνκή ηεο θαζεκεξηλφηεηαο, ππνρσξψληαο απφ ηε καθξνδνκή ησλ έζραησλ λνεκαηνδνηήζεσλ, πεδίν δξάζεο ηεο θνζκηθήο αησληφηεηαο, θαη ηεο επαλάιεςεο. Σε ζηηγκή ινηπφλ πνπ ν εζραηνινγηθφο ηζηνξηθφο νξίδνληαο θαηαξξέεη ε δξάζε ηνπ ζείνπ επαλέξρεηαη σο ζπλεθηηθή χιε ελφο θφζκνπ απνζπαζκαηηθνχ, έζραηε νπζία ηνπ νπνίνπ είλαη ε ίδηα ε θαζεκεξηλφηεηά ηνπ. Η Βαζηιεχνπζα ησλ πφιεσλ πέθηεη θαη ν ηζηνξηθφο νξίδνληαο ζθνηεηληάδεη. Ωο ππφ- ή 24 ibid, ζ Martin Heidegger, Δίλαη θαη Υξφλνο, ζ.ζ Πξβι. επίζεο Hans George Gadamer, Verité et Methode, ζ.ζ Σν είδνο ηεο ζείαο δξαζηεξηφηεηαο πξνθχπηεη απφ ηελ επθπή αλάιπζε ηνπ Bruno Snell ζηελ «Αλαθάιπςε ηνπ Πλεχκαηνο». 27 Bruno Snell, Η αλαθάιπςε ηνπ πλεχκαηνο, ζ. 27

11 11 αληί θαηάζηαην, ζετθφο θαη επηθφο αλαδεηθλχεηαη έλαο θφζκνο πνπ δελ έρεη λα αλαδεηήζεη λφεκα έζραην έμσ απφ ηνλ εαπηφ ηνπ, έλαο θφζκνο πνπ απνθαιχπηεηαη κε ην θπξηνιεθηηθφ θαη ζενθαληθφ λφεκα ηεο ιέμεο απνθάιπςε, βίαην δειαδή θαη εμσγελέο μέζθηζκα ηνπ πέπινπ ή ζπληξηβή ηνπ θειχθνπο πνπ επηθαιχπηεη ηελ πξσηαξρηθή ηνπ νπζία ζηνλ εαπηφ ηνπ. Έλαο θφζκνο ηνπ νπνίνπ ν Παπαδηακάληεο αλαθαιχπηεη ην κνξθηθφ πεξίγξακκα ζηα απνζπαζκαηηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ δηεγήκαηνο. ηε «Γπθηνπνχια» ινηπφλ κπνξνχκε λα εληνπίζνπκε ηνπο ηδενινγηθνχο φξνπο ηεο κεηάπησζεο, ή αθφκα θαη ηεο κεηαζηξνθήο, απφ ην κπζηζηφξεκα ζην δηήγεκα, δηήγεκα φκσο πνπ αλαδεηθλχεηαη πιένλ σο ν απζεληηθφο θιεξνλφκνο ηνπ έπνπο. Ο Λνχθαηο, ζηε Θεσξία ηνπ κπζηζηνξήκαηνο ππνζηεξίδεη φηη ν Σνιζηφη, αλαδεηθλχνληαο ηελ θπξηαξρία ηεο θχζεο, ηείλεη λα κεηεπηβηβαζηεί απφ ην κπζηζηφξεκα ζην έπνο. 28 Ο Παπαδηακάληεο φκσο νδεγήζεθε δελ ηνικψ λα πσ επηλφεζε ππφ ηνλ ίδην φξν ηεο πξνηεξαηφηεηαο ηεο θχζεο, θαη ζηνπο κνξθνινγηθνχο φξνπο ηεο επηθήο ζπλζήθεο, ζηνπο φξνπο ηεο επαλάθακςεο ηνπ έπνπο ππφ ην ζρήκα ηνπ δηεγήκαηνο. 28 Georg Lukacs, Η ζεσξία ηνπ Μπζηζηνξήκαηνο, ζ.ζ.151 θ.ε.