«Η ΚΑΣΑΝΑΛΩΗ ΦΡΟΤΣΩΝ ΚΑΙ ΛΑΥΑΝΙΚΩΝ Ε ΠΑΙΔΙΑ ΗΛΙΚΙΑ 4-6 ΕΣΩΝ»

Transcript

1 ΥΑΡΟΚΟΠΔΙΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΣΜΗΜΑ ΟΙΚΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ Πηπρηαθή εξγαζία «Η ΚΑΣΑΝΑΛΩΗ ΦΡΟΤΣΩΝ ΚΑΙ ΛΑΥΑΝΙΚΩΝ Ε ΠΑΙΔΙΑ ΗΛΙΚΙΑ 4-6 ΕΣΩΝ» Φνηηήηξηα: Φηιίππνπ ηπιηαλή- Παξαζθεπή ΑΜ. : Σξηκειήο Δπηηξνπή: Κσζηαξέιιε Βαζηιηθή, Δπίθνπξε Καζεγήηξηα (Δπηβιέπνπζα Καζεγήηξηα) Μαξηδάθε- Καζζσηάθε Αηθαηεξίλε, Καζεγήηξηα Αλησλνπνύινπ Αηθαηεξίλε, Λέθηνξαο ΑΘΗΝΑ,

2 ΠΙΝΑΚΑ ΠΔΡΙΔΥΟΜΔΝΩΝ Δπραξηζηίεο. ζει 5 Πεξίιεςε. ζει 6 Κεθάιαην 1: Οθέιε ησλ θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ζει θνπόο ηεο κειέηεο...ζει Θεηηθέο επηδξάζεηο ησλ θξνύησλ θαη ιαραληθώλ.....ζει Γηαηξνθή ησλ θξνύησλ θα ιαραληθώλ ζε δηάθνξεο κνξθέο θαξθίλνπ ζει 9 Κεθάιαην 2: Γηαηξνθή λεπίσλ..ζει Γηακόξθσζε δηαηξνθηθώλ ζπλεζεηώλ ζει Ο ξόινο ησλ γνλέσλ ζηε δηακόξθσζε ησλ δηαηξνθηθώλ ζπλεζεηώλ.ζει Νενθνβία ηξνθίκσλ ζηα παηδηά..ζει 20 Κεθάιαην 3: Ζ θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ζηα παηδηά...ζει Ζ πνηόηεηα ηεο δηαηξνθήο ησλ παηδηώλ ζηε ζεκεξηλή επνρή (ζηνλ θόζκν αιιά θαη ζηελ Διιάδα)... ζει Σξόπνη παξαθίλεζεο ησλ παηδηώλ ζηελ αύμεζε ηεο θαηαλάισζεο θξνύησλ θαη ιαραληθώλ....ζει 27 Κεθάιαην 4: Μεζνδνινγία...ζει θνπόο ηεο έξεπλαο.ζει Γείγκα..ζει Δξεπλεηηθά εξγαιεία.. ζει 33 2

3 4.4 Πεξηγξαθή εξεπλεηηθώλ εξγαιείσλ... ζει ηαηηζηηθή αλάιπζε...ζει 40 Κεθάιαην 5: Απνηειέζκαηα γνλέσλ θαη παηδηώλ. ζει Απνηειέζκαηα γνλέσλ... ζει Ζιηθία θαη αλζξσπνκεηξηθά ραξαθηεξηζηηθά γνλέσλ. ζει Απαληήζεηο εξσηεκαηνινγίνπ θαηαιιειόηεηαο..ζει ηάζε σο πξνο ηελ πγεία θαη ηηο ζπλήζεηεο.ζει Γηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ησλ γνλέσλ.ζει Απνηειέζκαηα παηδηώλ...ζει Ζιηθία θαη θύιν παηδηώλ..ζει Γηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ησλ παηδηώλ... ζει Απαληήζεηο εξσηεκαηνινγίνπ KIDMED. ζει Απαληήζεηο εξσηεκαηνινγίνπ CHILD FOOD NEOPHOBIA SCALE...ζει Απνηειέζκαηα πξνηίκεζεο θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ησλ παηδηώλ ζει πζρεηίζεηο....ζει 80 Κεθάιαην 6: πδήηεζε... ζει Γεκνγξαθηθά θαη αλζξσπνκεηξηθά ραξαθηεξηζηηθά ζει ηάζεηο σο πξνο ηελ πγεία θαη ηηο αζζέλεηεο..ζει Γηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο γνλέσλ... ζει 83 3

4 6.4 Γηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο παηδηώλ.. ζει KIDMED- Πξνζθόιιεζε ησλ παηδηώλ ζηε Μεζνγεηαθή δηαηξνθή..ζει Child Food Neophobia Scale- Δπίπεδν λενθνβίαο ζηα ηξόθηκα ζει Πεξηνξηζκνί θαη ζπζηάζεηο γα κειινληηθή έξεπλα ζει 87 Κεθάιαην 7: πκπεξάζκαηα.....ζει 88 Κεθάιαην 8: Βηβιηνγξαθία ζει 89 Παξάξηεκα..ζει 104 4

5 Δπραξηζηίεο Ζ παξνύζα πηπρηαθή κειέηε έξρεηαη λα ζθξαγίζεη ηελ ηεηξαεηή θνίηεζε κνπ ζην Σκήκα Οηθηαθήο Οηθνλνκίαο θαη Οηθνινγίαο ηνπ Υαξνθνπείνπ Παλεπηζηεκίνπ. Γηα ηελ δηεθπεξαίσζε ηεο θαη ηελ θαιύηεξε νινθιήξσζε ηεο ζπλεηζέθεξαλ αξθεηνί άλζξσπνη, ηνπο νπνίνπο νθείισ λα επραξηζηήζσ. Αξρηθά, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ όινπο ηνπο ζπκκεηέρνληεο ζηελ έξεπλα, ρσξίο ηνπο νπνίνπο ε πξαγκαηνπνίεζε ηεο ζα ήηαλ αλέθηθηε. Κπξίσο, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηελ Δπίθνπξε Καζεγήηξηα θ. Κσζηαξέιιε Βαζηιηθή όπνπ ζε όιε ηε δηάξθεηα εθπόλεζεο απηήο ηεο πηπρηαθήο κειέηεο κε θαζνδήγεζε, κε βνήζεζε θαη κε ζπκβνύιεςε κε ηνλ θαιύηεξν δπλαηό ηξόπν. Δπίζεο, επραξηζηώ πνιύ ηελ Καζεγήηξηα θ. Μαξηδάθε- Καζζσηάθε Αηθαηεξίλε θαη ηελ Λέθηνξα θ. Αλησλνπνύινπ Αηθαηεξίλε γηα ηελ πνιύηηκε βνήζεηά ηνπο όπνηε απηή ρξεηάζηεθε. Φηιίππνπ ηπιηαλή- Παξαζθεπή Ινύληνο

6 Πεξίιεςε Ο ζθνπόο ηεο παξνύζαο κειέηεο θαη έξεπλαο ήηαλ λα εξεπλήζεη ηα πνζνζηά ηζνξξνπεκέλεο θαηαλάισζεο θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ζε έλα δείγκα παηδηώλ 4-6 εηώλ, ζε ζρέζε κε ηηο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ησλ γνλέσλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ε παξνύζα έξεπλα κειέηεζε ηηο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο 118 γνλέσλ λεπίσλ από αγξνηηθέο θαη αζηηθέο πεξηνρέο ηεο Λάξηζαο (75 γνλείο αζηηθνύ πεξηβάιινληνο θαη 43 γνλείο αγξνηηθνύ πεξηβάιινληνο). Σα απνηειέζκαηα βαζίδνληαη ζηα εξεπλεηηθά εξγαιεία πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ, εξσηεκαηνιόγην θαηαιιειόηεηαο, εξσηεκαηνιόγην εηθόλαο ζώκαηνο (Multidimensional Body-Self Relations Questionnaire), εξσηεκαηνιόγην γηα ηηο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ησλ γνλέσλ, εξσηεκαηνιόγην γηα ηηο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ησλ παηδηώλ, KIDMED, Child Food Neophobia Scale. Σα ζπκπεξάζκαηα πξνέθπςαλ από ηε ζύγθξηζε ησλ απαληήζεσλ ησλ γνλέσλ αζηηθνύ θαη αγξνηηθνύ πεξηβάιινληνο, από ηηο απαληήζεηο ηνπ ζπλόινπ ηνπ δείγκαηνο θαη από ζπζρεηίζεηο κεηαμύ απηώλ. Σα επξήκαηα ηεο έξεπλαο αλαθέξνπλ όηη ηα παηδηά πνπ θαηνηθνύλ ζηηο αζηηθέο πεξηνρέο θαίλεηαη λα έρνπλ θαιύηεξεο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο θαη πςειόηεξε πξνζθόιιεζεο ζηε Μεζνγεηαθή δηαηξνθή. Δπηπιένλ, νη γνλείο ηεο αζηηθήο πεξηνρήο δηαπηζηώλεηαη όηη έρνπλ θαιύηεξεο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ζε ζύγθξηζε κε ηνπο γνλείο αγξνηηθώλ πεξηνρώλ. Δπηπξνζζέησο, παξνπζηάδνπλ θαιύηεξε ζηάζε σο πξνο ηελ πγεία θαη θαιύηεξε εθηίκεζε θπζηθήο θαηάζηαζεο πνπ είλαη παξάγνληεο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ εηθόλαο ζώκαηνο (MBSRQ). Αθόκε, θαίλεηαη όηη θαηαλαιώλνπλ πεξηζζόηεξεο κεξίδεο θξνύησλ θαη ιαραληθώλ θαη ηνπο αξέζνπλ πεξηζζόηεξν. Δπνκέλσο, ζπκπεξαίλεηαη όηη νη δηαηξνθηθέο ηνπο ζπλήζεηεο ησλ παηδηώλ εμαξηώληαη από ησλ γνλέσλ. Δμεηάδνληαο ην δείγκα σο εληαίν ζύλνιν δηαπηζηώλεηαη όηη ηα παηδηά πνπ εκθαλίδνπλ πςειόηεξα επίπεδα λενθνβίαο ζηα ηξόθηκα, παξνπζηάδνπλ θαη ρεηξόηεξεο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο (ζθνξάξνπλ ρακειόηεξα ζην εξσηεκαηνιόγην ηνπ KIDMED). Σέινο, όζνλ αθνξά ηε λενθνβία δελ παξαηεξήζεθε ζεκαληηθή δηαθνξά κεηαμύ ησλ νκάδσλ ζύγθξηζεο. 6

7 Κεθάιαην 1: Οθέιε ησλ θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ζηελ πγεία 1.1 θνπόο ηεο κειέηεο Πξνεγνύκελεο έξεπλεο έρνπλ δείμεη όηη ηα θξνύηα θαη ηα ιαραληθά είλαη ζηνηρείν κίαο ηζνξξνπεκέλεο δηαηξνθήο θαη απμάλνληαη ζπλερώο νη απνδείμεηο γηα ην όηη ηα θξνύηα θαη ηα ιαραληθά πξνζηαηεύνπλ ηνλ νξγαληζκό από παζήζεηο θαη βνεζνύλ ζηε δηαηήξεζε ελόο πγηνύο ζσκαηηθνύ βάξνπο. Ο ζθνπόο ηεο παξνύζαο κειέηεο θαη έξεπλαο είλαη λα εξεπλήζεη ηα πνζνζηά ηζνξξνπεκέλεο θαηαλάισζεο θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ζε έλα δείγκα παηδηώλ 4-6 εηώλ, ζε ζρέζε κε ηηο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ησλ γνλέσλ. Ζ παξνύζα κειέηε απνβιέπεη κε ηελ ζπκπιήξσζε ησλ θαηάιιεισλ εξεπλεηηθώλ εξγαιείσλ λα κειεηήζεη: Σηο ζηάζεηο ησλ γνλέσλ σο πξνο ηελ πγεία θαη ηηο δηαηξνθηθέο ηνπο ζπλήζεηεο Σηο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ησλ λεπίσλ ειηθίαο 4-6 εηώλ Σε ζρέζε πνπ έρεη ε πξνζθόιιεζε ηνπο ζηε Μεζνγεηαθή δηαηξνθή κε ηελ θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ Σελ αμηνιόγεζε ηνπ επηπέδνπ ηεο παηδηθήο λενθνβίαο ζηα ηξόθηκα 1.2 Θεηηθέο επηδξάζεηο ησλ θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ζε αζζέλεηεο Ζ θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ζπκβάιεη ζηε καθξνδσία θαη ηελ επεμία ηνπ αλζξώπνπ. Ζ πξόζιεςε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ, έρεη ζεηηθέο επηδξάζεηο θαη κεηώλεη ηνλ θίλδπλν εκθάληζεο θαξθίλνπ, ζύκθσλα κε έξεπλεο. Ζ θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ έρεη επεξγεηηθή δξάζε ζηνλ άλζξσπν γηα ηελ πξόιεςε αζζελεηώλ πνπ ζρεηίδνληαη κε θαξδηαγγεηαθέο αζζέλεηεο θαη άιιεο εθθπιηζηηθέο παζήζεηο [1]. Πνιιέο κειέηεο ππνζηεξίδνπλ ηελ πξόζιεςε επαξθνύο πνζόηεηαο θξνύησλ θαη ιαραληθώλ σο κέξνο κηα πγηεηλήο δηαηξνθήο πνπ πξνζηαηεύεη από αζζέλεηεο ηεο θαξδηάο. Ζ θαηαλάισζε νπσξνθεπεπηηθώλ έρεη ζπζρεηηζηεί κε ηελ εκθάληζε θαξδηαγγεηαθώλ παζήζεσλ θαη έκθξαγκα ηνπ κπνθαξδίνπ [2]. Δηδηθόηεξα, έλα δηαηξνθηθό πξόηππν κε ρακειόηεξεο πξνζιήςεηο θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ζηηο γπλαίθεο, θαζώο θαη κηα δίαηηα απμεκέλε ζηελ θαηαλάισζε θόθθηλνπ θξέαηνο θαη αιθνόι (θαη ρακειόηεξα γαιαθηνθνκηθά πξντόληα θαη ιαραληθά) θαη ζηα δπν θύια, ζπλδέζεθαλ κε απμεκέλν θίλδπλν εκθξάγκαηνο ηνπ κπνθαξδίνπ θαη θαξδηαγγεηαθώλ θηλδύλσλ. Σα επξήκαηα ππνγξακκίδνπλ ηε ζεκαζία ζηαζεξήο ζύζηαζεο 7

8 γηα θξνύηα θαη ιαραληθά θαη πξνζεθηηθή θαζνδήγεζε ζρεηηθά κε ηελ θαηαλάισζε νηλνπλεπκαησδώλ πνηώλ, ε νπνία ζπλδπάδεηαη κε ιηγόηεξν πγηεηλέο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο. Αθόκε, [3] παξαηεξείηαη ζπζρέηηζε κεηαμύ ηεο θαηαλάισζεο θξνύησλ, ιαραληθώλ θαη ειαηνιάδνπ κε ηε ζπρλόηεηα εκθάληζεο ηεο ζηεθαληαίαο λόζνπ. Δπηπξνζζέησο, αμίδεη λα ηνληζηεί όηη εληνπίζηεθε κηα ηζρπξή κείσζε ηνπ θηλδύλνπ ηεο λόζνπ απηήο ζηηο γπλαίθεο πνπ θαηαλαιώλνπλ πνιιά θπιιώδε ιαραληθά θαη ειαηόιαδν. Αθόκε, ε πξόζιεςε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ζπζηήλεηαη από εξεπλεηέο [4] γηα ηελ πξνζηαζία θαηά ηεο παρπζαξθίαο. Πεηξακαηηθέο κειέηεο έρνπλ δείμεη απμεκέλε θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ (ζε ζπλδπαζκό κε άιιεο ζπκπεξηθνξέο) ζπλέβαιαλ ζηε κείσζε ηεο παρπζαξθίαο ππέξβαξσλ ή παρύζαξθσλ ελειίθσλ, αιιά δε ζπλδέζεθε ζηα παηδηά. Δπηπιένλ, καθξνρξόληεο κειέηεο ζε ππέξβαξνπο ελήιηθεο θαηέιεμαλ όηη ε πςειή θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ζπλδέζεθε κε πην αξγή αύμεζε ηνπ ζσκαηηθνύ βάξνπο κε ηαπηόρξνλε κείσζε ηξνθίκσλ κε πςειή ελεξγεηαθή ππθλόηεηα [5-10]. Δπηπξνζζέησο, [11] επηζεκαίλεηαη όηη νη δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο επεξεάδνπλ ην ζσκαηηθό βάξνο. Αλαιπηηθόηεξα, ππάξρεη ζπζρέηηζε ηεο θαηαλάισζεο θξνύησλ, ιαραληθώλ, ςαξηώλ, θπηηθώλ ηλώλ θαη ηεο δηαηήξεζεο θπζηνινγηθνύ ζσκαηηθνύ βάξνπο, ελώ ηα γιπθά, ηα ιηπαξά, ην ιηπαξό θξέαο θαη ε δάραξε ζηα πνηά επλννύλ ηελ αύμεζή ηνπ. Δπίζεο, [12] εθηόο από ηα αλζπγηεηλά πξόηππα δηαηξνθήο, θαη ν ηξόπνο δσήο ζπλδέζεθε κε ηε πηζαλόηεηα αύμεζεο ηνπ βάξνπο πάλσ από ην θπζηνινγηθό. Πην ζπγθεθξηκέλα, [13] ζε έλα δείγκα παηδηώλ ζηε Φιόξηληα, νη Zapata et al (2008) δηεξεύλεζαλ ζηνηρεία ζρεηηθά κε ηε ζσκαηηθή δξαζηεξηόηεηα θαη ηε δηαηξνθή. Σα επξήκαηα ηεο έξεπλαο ήηαλ όηη ην έλα ηέηαξην ησλ καζεηώλ πξνζιάκβαλε ηηο εκεξήζηεο ζπζηάζεηο θξνύησλ, ιαραληθώλ θαη ιηγόηεξν από ην έλα πέκπην γλώξηδε πνηεο είλαη νη δηαηξνθηθέο ζπζηάζεηο ηνπο. Αθόκε, ιηγόηεξνη από ηνπο κηζνύο καζεηέο αλέθεξαλ όηη θαηαλάισλαλ πξσηλό θαζεκεξηλά. Σα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο ππνδεηθλύνπλ όηη ε επηδεκία ηεο παρπζαξθίαο πξνέξρεηαη από ηηο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο, ηε ζσκαηηθή δξαζηεξηόηεηα θαη ηηο γλώζεηο ησλ παηδηώλ γηα ηα πγηεηλά πξόηππα. Ζ θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ζπλδέεηαη επηπιένλ κε άιιεο ρξόληεο αζζέλεηεο όπσο ε αιιεξγία, ν δηαβήηεο, ν θαξθίλνο, ην άζζκα. Πνιιέο κειέηεο [14-21] αλαθέξνπλ πξνζηαηεπηηθή δξάζε ησλ θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ζηηο αιιεξγίεο. Πην αλαιπηηθά, [22] νη Rosenlund et al (2010) δηεξεύλεζαλ ηε ζπζρέηηζε ηεο πξόζιεςεο 8

9 θξνύησλ θαη ιαραληθώλ κε ηε κείσζε εκθάληζεο αιιεξγηθήο λόζνπ ζε παηδηά 8 εηώλ. ηα επξήκαηα ηεο κειέηεο αλαθέξεηαη όηη ππήξρε αληίζηξνθε ζρέζε ζηελ εκθάληζε ξηλίηηδαο θαη ηελ πςειή θαηαλάισζε θξνύησλ. Δπηπιένλ, [23] επηζεκαίλεηαη όηη ε ρακειή θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ζε ζπλδπαζκό κε ην απμεκέλν πνζνζηό ζσκαηηθνύ ιίπνπο θαη ηελ αλεπαξθή θπζηθή δξαζηεξηόηεηα έρνπλ ζπζρεηηζηεί κε πξνβιήκαηα ζηε πλεπκνληθή ιεηηνπξγία ησλ παηδηώλ, εηδηθόηεξα ησλ αγνξηώλ, αθνύ έρνπλ αξλεηηθέο ζπλέπεηεο θπξίσο ζηελ εθεβεία ηνπο. Άιιε κηα αζζέλεηα πνπ επεξεάδεηαη από ηηο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ησλ λέσλ είλαη ν δηαβήηεο [24]. Οη Bortsov et al (2011) δηεξεύλεζαλ ηελ θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ, γαιαθηνθνκηθώλ, αλαςπθηηθώλ, θπηηθώλ ηλώλ, αζβεζηίνπ θαη θνξεζκέλνπ ιίπνπο ζε δείγκα κε ζαθραξώδε δηαβήηε ηύπνπ 1 θαη δηαβήηε ηύπνπ 2 ειηθίαο εηώλ. Οη άλδξεο κε δηαβήηε ηύπνπ 1 είραλ ρακειή θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ, ιόγσ ησλ δεκνγξαθηθώλ θαη ζπκπεξηθνξηζηηθώλ ραξαθηεξηζηηθώλ. Σέινο, αμίδεη λα ηνληζηεί όηη κηα ηζνξξνπεκέλε δηαηξνθή πινύζηα ζε θξνύηα θαη ιαραληθά πξνζηαηεύεη ηνλ νξγαληζκό από ηελ εκθάληζε θαξθίλνπ, απηό νθείιεηαη ζηα αληηνμεηδσηηθά πνπ πεξηέρνπλ. Σα θξνύηα θαη ηα ιαραληθά ζσξαθίδνπλ ηνλ νξγαληζκό από ηηο ηνμηθέο δξάζεηο θαη θαηαζηξέθνπλ ηηο ειεύζεξεο ξίδεο [25-26]. 1.3 Γξάζε ησλ θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ζε δηάθνξεο κνξθέο θαξθίλνπ Ζ θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ έρεη ζεηηθέο επηδξάζεηο ζηε καθξνρξόληα πγεία ηνπ αλζξώπνπ. Έξεπλεο ζπζρεηίδνπλ ηελ θαηαλάισζε ηθαλνπνηεηηθήο πνζόηεηαο θξνύησλ θαη ιαραληθώλ θαζεκεξηλά κε ηελ πξόιεςε δηαθόξσλ κνξθώλ θαξθίλνπ [27], θαξδηαγγεηαθώλ παζήζεσλ [28], ηεο παρπζαξθίαο [29] θαη άιισλ ρξόλησλ εθθπιηζηηθώλ αζζελεηώλ. Δπηπξνζζέησο, ε θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ έρεη ζπλδεζεί κε ρακειόηεξε αξηεξηαθή πίεζε [30], πςειόηεξε νζηηθή κάδα [31], αληηλενπιαζκαηηθή πξνζηαζία [32] θ.α. Όζνλ αθνξά ηελ πξόιεςε νξηζκέλσλ κνξθώλ θαξθίλνπ, νη Ioannidis et al. (2010) [33], ζύκθσλα κε έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνίεζαλ, αλαθέξνπλ όηη ηα θξνύηα θαη ηα ιαραληθά πεξηέρνπλ ζξεπηηθά ζπζηαηηθά ηα νπνία κπνξνύλ λα βνεζήζνπλ ζηελ πξόιεςε νξηζκέλσλ κνξθώλ θαξθίλνπ. Δηδηθόηεξα, ν Key (2011) [34] ζε έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνίεζε ππέδεημε όηη ε πςειή θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ έρεη ζεηηθέο επηδξάζεηο, δειαδή κεηώλεη ηηο πηζαλόηεηεο πξνζβνιήο θαξθίλνπ, ζε ζύγθξηζε κε κία δηαηξνθή θησρή ζε θξνύηα θαη 9

10 ιαραληθά. Πην ζπγθεθξηκέλα [35], νη πηζαλόηεηεο εκθάληζεο θαξθίλνπ ζε άηνκα κε πςειή θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ κεηώλνληαη θαηά 50%. Ωζηόζν νη Soerjomatam et al. (2010) [36], δηεξεύλεζαλ όηη ε αύμεζε ηεο θαηαλάισζεο ησλ θξνύησλ θαη ιαραληθώλ είρε κηθξή επίδξαζε ζηα πεξηζηαηηθά θαξθίλνπ ζηελ Δπξώπε. Απηή ε επίδξαζε είλαη κεγαιύηεξε ζε ρώξεο όπνπ ε αξρηθή ηηκή θαηαλάισζεο θξνύησλ θαη ιαραληθώλ είλαη ρακειή. ρεηηθά κε ηελ πξόιεςε νξηζκέλσλ κνξθώλ θαξθίλνπ, έξεπλεο ππνδεηθλύνπλ όηη ε πεξηεθηηθόηεηα ησλ θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ζε βηηακίλεο, θαξνηελνεηδή θαη άιια ζξεπηηθά ζπζηαηηθά έρεη επεξγεηηθή δξάζε. Αλαιπηηθόηεξα, [37] ε βηηακίλε Δ, ε βηηακίλε D, ε ζεηακίλε, ε ληαζίλε θαη ηα θαξνηελνεηδή ζρεηίδνληαη κε ηελ πξόιεςε ηνπ θαξθίλνπ ηεο νπξνδόρνπ θύζηεο. Δπηπξνζζέησο, επηζεκαίλεηαη όηη [38] ηα πνξηνθαιί ιαραληθά, ηα πξάζηλα ζθνύξα θαη ηα ζηαπξαλζή κεηώλνπλ ην θίλδπλν εκθάληζεο θαξθίλνπ ηεο θύζηεο, θαζώο πεξηέρνπλ κία ρεκηθή νκάδα ηελ isothiocyanate απνηεινύκελε από νμπγόλν, ζείν θαη ηζνθπαληθό. Απηή ε ρεκηθή νκάδα δξα απνηειεζκαηηθά, αθνύ βνεζά ζηελ απνηνμίλσζε ηνπ νξγαληζκνύ. Δίλαη αλαγθαίν λα ηνληζηεί όηη όζνλ αθνξά ηνπο θαπληζηέο, απηή ε κνξθή θαξθίλνπ ρξεηάδεηαη πεξαηηέξσ δηεξεύλεζε, αθνύ ν θίλδπλνο εκθάληζεο θαξθίλνπ ηεο θύζηεο είλαη πςειόηεξνο. Δπηπιένλ, [39] ε θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ έρεη αληηθαξθηληθή δξάζε όζνλ αθνξά ην θαξθίλν ηνπ πλεύκνλα. Αμίδεη λα ζεκεησζεί όηη ζηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο ησλ Buchner et al. (2009) αλαθέξεηαη πσο ε αύμεζε 100 g/day ησλ θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ζπλδέεηαη κε 6% κείσζε ηνπ θηλδύλνπ θαξθηλσκάησλ ηνπ πλεύκνλα ζηνπο κε θαπληζηέο, ελώ ζηνπο θαπληζηέο ην πνζνζηό κείσζεο ηνπ θηλδύλνπ αλέξρεηαη ζην 15%. Ζ παξαηήξεζε πνπ έγηλε ινηπόλ, νδήγεζε ηνπο επηζηήκνλεο ζηε ζπζρέηηζε ηεο θαηαλάισζεο θξνύησλ θαη ιαραληθώλ κε ηε κείσζε ηνπ θηλδύλνπ εκθάληζεο θαξθηλσκάησλ ηνπ πλεύκνλα, ρσξίο όκσο λα δηεξεπλνύληαη νη θιεξνλνκηθνί παξάγνληεο. Αθόκε, ε θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ έρεη πξνζηαηεπηηθή δξάζε ελάληηα ζην θίλδπλν εκθάληζεο γαζηξηθνύ θαξθίλνπ [40]. Αμηνζεκείσηε ε έξεπλα Πνισλώλ επηζηεκόλσλ [41], νη νπνίνη θαηέιεμαλ ζε παξόκνηα ζπκπεξάζκαηα θαη επηζήκαλαλ ηελ αμία ηεο βηηακίλεο C θαη ηελ πξνζηαηεπηηθή ηεο δξάζε ελάληηα ζε έλδπκν πνπ δεκηνπξγεί ηνλ θαξθίλν. Ζ βηηακίλε C, ε νπνία πεξηιακβάλεηαη ζε θξνύηα θαη ιαραληθά, θαηαζηξέθεη ηηο ειεύζεξεο ξίδεο ηνπ νξγαληζκνύ κε απνηέιεζκα λα κεηώλεη ηνλ θίλδπλν εκθάληζεο θαξθίλνπ ζην γαζηξηθό ζσιήλα. 10

11 Δπηπιένλ, έρνπλ γίλεη αξθεηέο έξεπλεο ζρεηηθά κε ηελ εκθάληζε θαξθίλνπ ηνπ καζηνύ θαη ηε ζπζρέηηζε ηνπ κε ηελ θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, νη Zhang et al. [42] δηεξεύλεζαλ πνπ νθείινληαη ηα ρακειά επίπεδα εκθάληζεο θαξθίλνπ ηνπ καζηνύ ζηελ Κίλα θαη θαηέιεμαλ πσο νη δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθόο παξάγνληαο. Οη Κηλέδεο ζην δηαηηνιόγην ηνπο πεξηιακβάλνπλ πςειέο πνζόηεηεο θξνύησλ θαη ιαραληθώλ. Άιιε έξεπλα [43], πνπ αλαθέξεηαη ζηελ επηδεκηνινγία ηεο δηαηξνθήο, εμεηάδεη ηελ εκθάληζε θαξθίλνπ ηνπ καζηνύ ζε γπλαίθεο ηεο καύξεο θπιήο ζε ζπζρέηηζε κε ηελ θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ. Οη Boggs et al. θαηαιήγνπλ πσο νξηζκέλα ιαραληθά ζρεηίδνληαη κε ηε κείσζε ηνπ θηλδύλνπ γηα εκθάληζε θαξθίλνπ ηνπ καζηνύ. ηα ζπκπεξάζκαηα ηεο επηδεκηνινγηθήο κειέηεο αλαθέξεηαη όηη γηα ηηο Αθξνακεξηθάλεο γπλαίθεο ν θίλδπλνο εκθάληζεο θαξθίλνπ ηνπ καζηνύ είλαη κηθξόηεξνο, δηόηη θαηαλαιώλνπλ νξηζκέλα ιαραληθά, ηα νπνία πεξηιακβάλνπλ θαξνηελνεηδή, θιαβνλνεηδή θαη γιπθνδηλνιηθά, ζξεπηηθά ζπζηαηηθά κε αληηθαξθηληθή δξάζε. Δπηπξνζζέησο, νη Hutchinson et al. [44], κειεηώληαο έλα δείγκα γπλαηθώλ ηεο Μεγάιεο Βξεηαλίαο θαηαιήγνπλ πσο νη γπλαίθεο από πςειό θνηλσληθννηθνλνκηθό επίπεδν θαη κε νηθνγελεηαθό ηζηνξηθό θαξθίλνπ ιάκβαλαλ πςειή δόζε βηηακίλεο C. Ζ πξόζιεςε πςειήο δόζεο βηηακίλεο C ζπζρεηίζηεθε θαη κε πγηέζηεξεο ζπκπεξηθνξέο όπσο δελ ήηαλ θαπληζηέο, δελ θαηαλάισλαλ αιθνόι, θαηαλάισλαλ θξνύηα θαη ιαραληθά. Ωζηόζν, νη ζπλέπεηεο ηεο πξόζιεςεο πςειήο δόζεο βηηακίλεο C δελ έρνπλ δηεξεπλεζεί αθόκα ζε επίπεδν πιεζπζκνύ. Πξνεγνύκελεο έξεπλεο, έρνπλ ππνδείμεη όηη ε πςειή πξόζιεςε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ κπνξεί λα κεηώζεη ην θίλδπλν από έλα επξύ θάζκα θαξθίλσλ, αιιά ηα ζηνηρεία απηά έρνπλ ακθηζβεηεζεί από ηα απνηειέζκαηα πξόζθαησλ εξεπλώλ, ιόγσ ηεο πηζαλόηεηαο όηη ηα επξήκαηα απηά ζα κπνξνύζαλ λα νθείινληαη ζε θαηάινηπα ζύγρπζεο από ηελ θαηαλάισζε θξέαηνο, αιθνόι, θαπλίζκαηνο. Πην ζπγθεθξηκέλα [45], ππάξρνπλ ελδείμεηο όηη ε πςειή πξόζιεςε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ, ηδηαίηεξα θξνύησλ, κπνξεί λα κεηώζεη ην θίλδπλν εκθάληζεο θαξθίλνπ ηνπ νηζνθάγνπ, ηνπ πλεύκνλα, ηνπ καζηνύ θαη ηνπ πξνζηάηε. ηνλ αληίινγν ε κειέηε ησλ Lot et al. [46], πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζε γπλαηθείν πιεζπζκό ηεο νπεδίαο, επηζεκαίλεηαη όηη ε θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ δελ ζπλδέεηαη κε ηνλ θίλδπλν εκθάληζεο θαξθίλνπ. Δπηπιένλ, ε έξεπλα [47] δελ απνδεηθλύεη ηε ζύλδεζε κεηαμύ ηεο θαηαλάισζεο θξνύησλ θαη ιαραληθώλ θαη ηελ κείσζε ηνπ θηλδύλνπ εκθάληζεο θαξθίλνπ ηεο νπξνδόρνπ θύζηεο. Όπσο αλαθέξεηαη, δελ ππάξρεη ζαθήο ζύλδεζε κεηαμύ ησλ παξαπάλσ ζύκθσλα κε εξσηεκαηνιόγην ζπρλόηεηαο θαηαλάισζεο ηξνθίκσλ. Αθόκε, [48] όζνλ αθνξά 11

12 ην θίλδπλν εκθάληζεο θαξθίλνπ ηνπ καζηνύ παξαηεξήζεθε όηη ζρεηίδεηαη κε ελδνγελείο θαη εμσγελείο παξάγνληεο. Δηδηθόηεξα, ππάξρνπλ γελεηηθά αίηηα πνπ επζύλνληαη γηα ηελ εκθάληζε ηνπ, σζηόζν ε πξόζιεςε νξηζκέλσλ αληηνμεηδσηηθώλ κπνξεί λα ηα επεξεάζεη. Αμίδεη λα ηνληζηεί όηη θαη ην αδελνθαξθίλσκα ηνπ ζηνκάρνπ θαη ηνπ γαζηξεληεξηθνύ ζσιήλα δηεξεπλήζεθαλ ζε ζπζρέηηζε κε ηελ θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ [49]. Ζ έξεπλα αλαθέξεη όηη ε ζπλνιηθή θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ζπζρεηίζηεθε κε κε ζεκαληηθά κεησκέλν θίλδπλν, παξόια απηά ε θαηαλάισζε εηδηθώλ νκάδσλ θξνύησλ θαη ιαραληθώλ όπσο ηα εζπεξηδνεηδή κπνξνύλ λα πξνζηαηεύζνπλ από θάπνηνπο ηύπνπο θαξθίλνπ ηνπ νηζνθάγνπ θαη ηνπ γαζηξεληεξηθνύ ζσιήλα. Δπηπιένλ, νη Lee et al. [50] ύζηεξα από καθξνρξόληα κειέηε θαηέιεμαλ όηη ππάξρεη ζπζρέηηζε ζε νξηζκέλεο κνξθέο θαξθίλνπ κε ηελ θαηαλάισζε εηδηθώλ νκάδσλ θξνύησλ θαη ιαραληθώλ θαη ηελ πξόζιεςε ζπγθεθξηκέλσλ ζξεπηηθώλ ζπζηαηηθώλ. Δηδηθόηεξα, ν θίλδπλνο εκθάληζεο θαξθίλνπ ησλ λεθξώλ κεηώλεηαη κε ηελ αύμεζε ηεο πξόζιεςεο α-θαξνηέληνπ, β-θαξνηέληνπ, β-θξππηνμαλζίλε, ινπηετλε θαη ιπθνπέλην. Σα θαξνηελνεηδή πεξηιακβάλνληαη ζε ρπκνύο θξνύησλ θαη ιαραληθά θαη κπνξνύλ ελ κέξεη λα ζπκβάιινπλ ζηελ πξνζηαζία ηνπ νξγαληζκνύ. Άιιεο ηξνθέο πνπ βνεζνύλ ζηελ πξνζηαζία ηνπ νξγαληζκνύ είλαη ηα ζηαθύιηα θαη ηα πξντόληα πνπ πξνέξρνληαη από απηά [51, 52]. Δπηζηεκνληθέο νκάδεο θαηαιήγνπλ ζην ζπκπέξαζκα όηη ηα ζηαθύιηα είλαη εμαηξεηηθέο πεγέο αληηθαξθηληθώλ παξαγόλησλ θαη ε ηαθηηθή θαηαλάισζε ηνπο είλαη επσθειήο από ην γεληθό πιεζπζκό. Δλ θαηαθιείδη, ππάξρνπλ έξεπλεο πνπ ακθηζβεηνύλ ηελ πξνζηαηεπηηθή δξάζε ησλ θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ελάληηα ζηελ εκθάληζε θαξθίλνπ, παξόια απηά επηζηεκνληθέο κειέηεο ππνδεηθλύνπλ ηε ζπζρέηηζε νξηζκέλσλ εηδηθώλ νκάδσλ ηξνθώλ κε ηε κείσζε εκθάληζεο θαξθίλνπ, ηέηνηεο ηξνθέο είλαη ηα εζπεξηδνεηδή, νη ρπκνί θξνύησλ, ηα ζηαθύιηα. 12

13 Κεθάιαην 2: Γηαηξνθή λεπίσλ 2.1 Γηακόξθσζε δηαηξνθηθώλ ζπλεζεηώλ ησλ παηδηώλ Ο θύξηνο παξάγνληαο πνπ ζπκβάιιεη ζηε δηακόξθσζε ησλ δηαθόξσλ ηξνθίκσλ από ηα παηδηά είλαη ε απόιαπζε πνπ απνξξέεη από ηελ θαηαλάισζε ηνπο [53, 54]. Γηα ηνλ παξαπάλσ ιόγν όηαλ ηα παηδηά θαινύληαη λα θαηαηάμνπλ ηα αγαπεκέλα ηνπο ηξόθηκα, ζπλήζσο βαζκνινγνύλ πςειόηεξα ηα ιηπαξά θαη γιπθά ηξόθηκα θαη ρακειόηεξα ηα θξνύηα θαη ηα ιαραληθά [55]. Ωζηόζν, ηα παηδηά καζαίλνπλ επίζεο ηηο γεπζηηθέο ηνπο πξνηηκήζεηο κέζσ ηεο εκπεηξίαο. Οη Birch et al. [56] ύζηεξα από κειέηεο, ππέδεημαλ όηη νη δύν βαζηθνί πξνδηαζεζηθνί παξάγνληεο ησλ γεπζηηθώλ πξνηηκήζεσλ ησλ παηδηώλ ήηαλ ε γιπθηά γεύζε αιιά θαη ν βαζκόο εμνηθείσζεο κε ηηο δηάθνξεο γεύζεηο. Δηδηθόηεξα, ε έξεπλα έρεη δείμεη όηη ε πξόζιεςε θαη ε απνδνρή κε- νηθείσλ γεύζεσλ κπνξνύλ λα απμεζνύλ κέζσ δηαθόξσλ παξαγόλησλ, όπσο είλαη νη θνηλσληθό-νηθνλνκηθνί παξάγνληεο θαη ε εθπαίδεπζε, κε ζεκαληηθόηεξν όισλ ηελ επαλαιακβαλόκελε έθζεζε ησλ παηδηώλ ζε απηά ηα ηξόθηκα θαη ην κηκεηηζκό [57, 58]. Δθόζνλ νη γεπζηηθέο πξνηηκήζεηο δεκηνπξγνύληαη λσξίο θαηά ηελ παηδηθή ειηθία, ε εθαξκνγή παξεκβάζεσλ λσξίο ζηε δσή κπνξεί λα νδεγήζεη ζηελ πηνζέηεζε κίαο ηζνξξνπεκέλεο δηαηξνθήο. Ζ δηακόξθσζε ησλ δηαηξνθηθώλ ζπλεζεηώλ γίλεηαη ζηελ παηδηθή ειηθία, όπνπ ην παηδί κπνξεί λα απνθηήζεη ζεηηθά πξόηππα. Οηθνινγηθνί, θνηλσληθό- νηθνλνκηθνί θαη πνιηηηζκηθνί παξάγνληεο ζπληεινύλ ζηε δηακόξθσζε ζπζηεκάησλ δηαηξνθήο. Δηδηθόηεξα, [59] ην θόζηνο θαη ε δηαζεζηκόηεηα ησλ ηξνθίκσλ ζηελ αγνξά είλαη παξάγνληεο πνπ δηακνξθώλνπλ ηηο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο. Δπεηδή, ε πγηεηλή δηαηξνθή ζεσξείηαη πην αθξηβή, νη γνλείο αλάινγα κε ηηο δπλαηόηεηεο πνπ έρνπλ πξνζθέξνπλ ηηο αλάινγεο ηξνθέο ζηα παηδηά. Κπξίσο ε δηαζεζηκόηεηα [60] είλαη ν βαζηθόο παξάγνληαο ζηε δηακόξθσζε ησλ δηαηξνθηθώλ ζπλεζεηώλ ησλ παηδηώλ, ζύκθσλα κε έξεπλα ησλ Noia and Contento. Ζ δηαζεζηκόηεηα θξνύησλ θαη ιαραληθώλ είηε ζην ζπίηη, είηε ζην ζρνιείν, επεξεάδεη ζεηηθά ηελ αύμεζε ηεο θαηαλάισζεο ηνπο. Αμίδεη λα ζεκεησζεί όηη [61], ε απνηειεζκαηηθόηεηα ηεο κεζνιάβεζεο γηα δηαζεζηκόηεηα πνηθίιεη αλάινγα κε ην θύιν θαη ηελ θνηλσληθό- νηθνλνκηθή θαηάζηαζε. ηα απνηειέζκαηα εξεπλώλ αλαθέξεηαη όηη θνξίηζηα από πςειό θνηλσληθό- νηθνλνκηθό επίπεδν είραλ κεγαιύηεξε πξόζιεςε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ από ηα αγόξηα ρακεινύ θνηλσληθό- νηθνλνκηθνύ επηπέδνπ. Αθόκε, πην ζπγθεθξηκέλα, [62] ύζηεξα από έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ην ζηε λνηηνδπηηθή Αγγιία ζε δείγκα 7285 παηδηώλ, νη Jones et 13

14 al. θαηέιεμαλ όηη ηα αγόξηα ειηθίαο 7 εηώλ θαηαλαιώλνπλ ιηγόηεξα θξνύηα θαη ιαραληθά από ηα θνξίηζηα. Όκσο, όια ηα παηδηά θαηαλάισλαλ κηθξόηεξε πνζόηεηα από ηελ εκεξήζηα ζπληζηώκελε θαη επεξεάδνληαλ από ηε ζηάζε ησλ γνλέσλ. Ζ εθπαίδεπζε ησλ κεηέξσλ ζε ζέκαηα δηαηξνθήο ζπζρεηίδεηαη κε ηελ πςειή θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ από ηα παηδηά θαη ηελ ηζνξξνπεκέλε δηαηξνθή. Δπηπιένλ, [63] άιινη παξάγνληεο δηακόξθσζεο ησλ δηαηξνθηθώλ ζπλεζεηώλ ησλ παηδηώλ, πνπ αθνξνύλ ζηα θνηλσληθά ραξαθηεξηζηηθά είλαη ε ιεηηνπξγία ηεο νηθνγέλεηαο θαη ε θνηλσληθό- νηθνλνκηθή κεηνλεθηηθή ζέζε ηεο νηθνγέλεηαο, ζύκθσλα κε έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηελ Απζηξαιία ζε δείγκα ειηθίαο 4-12 εηώλ. Αλαιπηηθόηεξα, παηδηά πνπ πξνέξρνληαη από λνηθνθπξηά κε θαθή νξγάλσζε, θαηαλαιώλνπλ ιηγόηεξεο κεξίδεο θξνύησλ θαη ιαραληθώλ από παηδηά πνπ δελ αληηκεηώπηζαλ ηέηνηα πξνβιήκαηα. Σέινο, επηζεκαίλεηαη όηη ε δηακόξθσζε ηεο δηαηξνθηθήο ζπκπεξηθνξάο ησλ παηδηώλ επεξεάδεηαη ζεκαληηθά από ηνπο παξαπάλσ παξάγνληεο θαη εηδηθόηεξα από ηελ θνηλσληθό- νηθνλνκηθή θαηάζηαζε [64, 65], ηα πξνβιήκαηα ζπκπεξηθνξάο θαη ηε δηαηξνθηθή ζπκπεξηθνξά ησλ γνλέσλ. Ζ δηακόξθσζε δηαηξνθηθώλ πξνηύπσλ θαη ε βειηίσζε ηνπο αξρίδεη από κηθξή ειηθία, γηα απηό είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθό λα εθπαηδεύνληαη ζσζηά ηα παηδηά. Ζ εθπαίδεπζε ησλ λεπίσλ ζε ζέκαηα ηζνξξνπεκέλεο δηαηξνθήο θαη ζσκαηηθήο δξαζηεξηόηεηαο ζα ηνπο σθειήζεη γηα όιε ηε δσή ηνπο [66]. Ζ ζπλεηδεηνπνίεζε ηεο αμίαο ηεο πγηεηλήο δηαηξνθήο κπνξεί λα γίλεη κε παξεκβαηηθέο πξνζπάζεηεο ζηα ζρνιεία, αθνύ απηά ηα πξνγξάκκαηα ζηεξίδνληαη ζηε βησκαηηθή κάζεζε θαη ην παηρλίδη. Με δξαζηεξηόηεηεο, όπσο ε θεπνπξηθή, ε πξνώζεζε ησλ θξνύησλ θαη ιαραληθώλ, ε αλάκεημε ησλ γνληώλ ζε δηάθνξεο ελέξγεηεο, ηα παηδηά καζαίλνπλ εύθνια θαη επράξηζηα. Μειέηε [67], ε νπνία πξαγκαηνπνηήζεθε κε παξέκβαζε ζε λεπηαγσγείν, εμέηαζε αλ ε θαηαλάισζε ησλ θξνύησλ θαη ιαραληθώλ κπνξεί λα απμεζεί κε πξνσζεηηθέο ελέξγεηεο. Οη επηζηήκνλεο κεηξώληαο ηελ πνζόηεηα ησλ θξνύησλ θαη ιαραληθώλ πνπ θαηαλάισλαλ θαζεκεξηλά ηα παηδηά, εμήγαγαλ ηα αθόινπζα ζπκπεξάζκαηα. Σα λήπηα αύμεζαλ ηελ θαηαλάισζε ην πξώην έηνο ηεο παξέκβαζεο θαηά 29g ηα θξνύηα θαη 6g ηα ιαραληθά (δειαδή 0,43 κεξίδεο/ γεύκα ηα θξνύηα θαη 0,28κεξίδεο/ γεύκα ηα ιαραληθά). ην ηέινο ηνπ δεύηεξνπ έηνπο ηα παηδηά θαηαλάισλαλ πεξηζζόηεξα θξνύηα, ζε πνζόηεηα 21g (ή 0,23 κεξίδεο/ γεύκα), αιιά όρη πεξηζζόηεξα ιαραληθά. πλεπώο, ε παξέκβαζε νδήγεζε ζε αύμεζε ηεο θαηαλάισζεο θξνύησλ θαη ιαραληθώλ, κε πην έληνλα θαη δηαξθή απνηειέζκαηα γηα ηα θξνύηα. Δπηπξνζζέησο, νη Kitchen et al. [68], πξνηείλνπλ κία παξέκβαζε ζε παηδηά, ε νπνία ζα ζπκβάιιεη ζηνλ επαλαπξνζδηνξηζκό ησλ κειινληηθώλ 14

15 ζηξαηεγηθώλ γηα ηελ αύμεζε ηεο θαηαλάισζεο θξνύησλ θαη ιαραληθώλ. Με ηελ παξνρή δσξεάλ θνκκαηηνύ θξνύηνπ ή ιαραληθνύ ζηελ δεύηεξε ηάμε ηνπ ζρνιείνπ απμάλνληαλ ε θαηαλάισζε ηνπο, όκσο κε ηε δηαθνπή ηεο παξνρήο απηήο ζηελ ηξίηε ηάμε ε θαηαλάισζε κεηώλνληαλ πάιη. Ζ παξέκβαζε έρεη ζηόρν λα παξέρεη θξνύηα θαη ιαραληθά θαη ζηελ ηξίηε ηάμε, ώζηε λα δηαηεξεζεί ε θαηαλάισζε από ηα παηδηά. Αθόκε αμίδεη λα ηνληζηεί ε έξεπλα ηεο Hendy [69], κε αληηθείκελν δηεξεύλεζεο ηε δπλαηόηεηα πνπ έρνπλ νη θαζεγεηέο λα ελζαξξύλνπλ ηα παηδηά ζην λα δνθηκάζνπλ λέα θξνύηα θαη ιαραληθά. Ζ πεηξακαηηθά κειέηε πεξηειάκβαλε 64 παηδηά (32 αγόξηα, 32 θνξίηζηα) πξνζρνιηθήο ειηθίαο, ζε ζύγθξηζε κε ηελ απνηειεζκαηηθόηεηα πέληε δηαθνξεηηθώλ δξάζεσλ ησλ εθπαηδεπηηθώλ γηα ηελ ελζάξξπλζε ησλ παηδηώλ λα απνδερζνύλ ηα θξνύηα θαη ιαραληθά πνπ παξνπζηάδνληαη θαηά ηε δηάξθεηα ηξηώλ πξνζρνιηθώλ γεπκάησλ. Πην αλαιπηηθά, πέληε δξάζεηο ησλ εθπαηδεπηηθώλ ήηαλ ε αληακνηβή κε επηδόξπην, ε κνληεινπνίεζε, ε επηκνλή ζην λα δνθηκάζνπλ ηα παηδηά έζησ έλα δάγθσκα, ε επηινγή («ζέιεηε θάπνην από απηά;») θαη ε απιή έθζεζε, ε νπηηθή επαθή κε ηα θξνύηα θαη ηα ιαραληθά. Ζ ζύγθξηζε ησλ απνηειεζκάησλ έδεημε όηη ε αληακνηβή κε επηδόξπην, ε επηκνλή θαη ε πξνζθνξά επηινγήο ήηαλ πην απνηειεζκαηηθέο από ηελ απιή έθζεζε. ε ζύγθξηζε ησλ ηξηώλ, ε αληακνηβή κε επηδόξπην θαη ε πξνζθνξά ηεο επηινγήο ήηαλ εμίζνπ απνηειεζκαηηθά, ελώ κε ηελ επηκνλή ζην δάγθσκα ησλ θξνύησλ θαη ιαραληθώλ, ηα δαγθώκαηα ήηαλ ιηγόηεξα από ηηο δύν πξνεγνύκελεο. Ζ κνληεινπνίεζε ησλ εθπαηδεπηηθώλ ήηαλ αλαπνηειεζκαηηθή ζε ζύγθξηζε κε ηελ απιή έθζεζε ζε απηά ηα ηξόθηκα. Γηαθνξέο αλάινγα κε ην θύιν ησλ παηδηώλ δελ παξαηεξήζεθαλ ζηηο πέληε ελέξγεηεο ησλ εθπαηδεπηηθώλ γηα ηελ πξνώζεζε λέσλ ηξνθώλ. Άιιε έξεπλα [70] έρεη δείμεη όηη ζηα δεκόζηα ζρνιεία ησλ ΖΠΑ, ηα απηόκαηα κεραλήκαηα πώιεζεο ηξνθώλ είλαη επξέσο δηαζέζηκα θαη κπνξνύλ λα επεξεάζνπλ είηε αξλεηηθά είηε ζεηηθά ηε δηαηξνθή ησλ καζεηώλ. πλεπώο, ηα ζρνιεία είλαη ζε ηζρπξή ζέζε ώζηε λα επεξεάζνπλ ηε δηαηξνθή ησλ παηδηώλ θαη είλαη απαξαίηεην λα πξνζπαζήζνπλ αλ βειηηώζνπλ ηε δηαηξνθή ηνπο επηιέγνληαο λα πξνσζήζνπλ ηηο θαηάιιειεο ηξνθέο. Δπηπιένλ, [71] άιιε έξεπλα δείρλεη ηε ζπνπδαηόηεηα ηεο εθπαίδεπζεο θαη ηε κεηάδνζε ηνπ κελύκαηνο ζηηο κεηέξεο κε παηδηά, γηα ηε ζεκαζία ησλ θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ζηε δηαηξνθή. Δίλαη αμηνζεκείσην όηη, ηα κελύκαηα πνπ παξαδίδνληαη κέζσ απηήο ηεο δηαδηθαζίαο κπνξνύλ λα δηαηεξεζνύλ θαη λα ελζσκαησζνύλ ζηελ νηθνγελεηαθή δσή. πκπεξαζκαηηθά, ε θαηάιιειε εθπαίδεπζε θαη ε δηακόξθσζε ησλ δηαηξνθηθώλ ζπλεζεηώλ ζε κηθξή ειηθία είλαη ζηόρνη νη νπνίνη πξέπεη λα πεξηιακβάλνληαη ζηα ζρνιεία θαη λα εζηηάδεηαη ε πξνώζεζε ησλ θξνύησλ θαη ιαραληθώλ σο μερσξηζηέο 15

16 νκάδεο, δηόηη ε θαηαλάισζε ησλ θξνύησλ δηαθέξεη από ηελ θαηαλάισζε ησλ ιαραληθώλ [72]. Οη δηαηξνθηθέο πξνηηκήζεηο ησλ παηδηώλ ζπλδένληαη ζηελά κε ηηο θαηαλαισηηθέο ηνπο ζπλήζεηεο. Ο πξνζδηνξηζκόο ησλ παξαγόλησλ πνπ επεξεάδνπλ ηηο πξνηηκήζεηο ηνπο είλαη δσηηθήο ζεκαζίαο γηα ηελ αλάπηπμε απνηειεζκαηηθώλ παξεκβάζεσλ ηεο δηαηξνθήο ησλ παηδηώλ. Ίζσο ν ζεκαληηθόηεξνο, θαζνξηζηηθόο παξάγνληαο ηεο αξεζθείαο ηνπ παηδηνύ γηα ηξόθηκα είλαη ν βαζκόο νηθεηόηεηαο κε απηά. Αλαθέξεηαη ζπγθεθξηκέλα όηη ζηα παηδηά ηνπο αξέζεη όηη μέξνπλ θαη ηξώλε όηη ηνπο αξέζεη [73]. Ζ εξγαζηεξηαθή κειέηε όζνλ αθνξά ηελ απνδνρή ηξνθώλ από ηα παηδηά, έδεημε όηη κε ηηο επαλεηιεκκέλεο πξνζπάζεηεο λα δνθηκάζνπλ ηξόθηκα, απμάλεηαη ε θαηαλάισζε θαη ε πξνηίκεζε ηνπο ζε απηά. ε ζρνιείν κε παηδηά ειηθίαο 5-7 εηώλ παξαηεξήζεθε αύμεζε ζηε πξνηίκεζε θαη ηε πξόζιεςε θόθθηλνπ πηπεξηνύ κεηά ηελ εθαξκνγή ηερληθέο έθζεζεο. Δπηπξνζζέησο, νη κεηέξεο ρξεζηκνπνηώληαο ηηο ηερληθέο απηέο ζε ιαραληθά πέηπραλ παξόκνηα απνηειέζκαηα. Αθόκε, άιιε έξεπλα [74] αλαθέξεη όηη ε θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ θαη γεληθόηεξα νη δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο δηακνξθώλνληαη κε βάζε ηε γεύζε, ηε δηαζεζηκόηεηα αιιά θπξίσο από ηελ έθζεζε ζε απηά κε ηελ απηηθή επαθή ζηα λέα ηξόθηκα. Αμίδεη λα ηνληζηεί όηη ην δείγκα πνπ ζπκκεηέρεη ζηε ζπγθεθξηκέλε κειέηε έδεηρλε κεγαιύηεξε πξνηίκεζε ζηα θξνύηα θαη ιαραληθά πνπ είρε δνθηκάζεη μαλά. Δηδηθόηεξα, ηα επξήκαηα έξεπλαο [75] εληζρύνπλ ηελ άπνςε όηη ε έθζεζε ζε θξνύηα θαη ιαραληθά είλαη ζεκαληηθή ζηηο αξρέο ηεο πεξηόδνπ απνγαιαθηηζκνύ. Αλ ηα ιαραληθά έρνπλ εληαρζεί αξγόηεξα ηνπ απνγαιαθηηζκνύ πξέπεη λα απνηεινύλ ζπρλέο ηξνθέο γηα ηα παηδηά ώζηε λα εμαζθαιηζζεί επαξθήο έθζεζε ζε απηά. Δπηπξόζζεηα, νη Houston-Price et al. [76] δηεξεύλεζαλ ζε κηθξά παηδηά ηηο επηπηώζεηο, ηεο έθζεζεο ζε εηθόλεο, ζηελ πξνζπκία ηνπο λα δνθηκάζνπλ ηα ηξόθηκα. ε γνλείο παηδηώλ ειηθίαο κελώλ δεηήζεθε λα δηαβάζνπλ έλα βηβιίν εηθόλσλ κε ηέζζεξηο ηξνθέο, θάζε κέξα επί δύν εβδνκάδεο. Σα παηδηά ππνβιήζεθαλ ζε ηεζη γεύζεηο, θαη εκθάληζαλ λενθνβηθή ζπκπεξηθνξά γηα ηα ηξόθηκα ζηα νπνία δελ είραλ εθηεζεί, όρη όκσο γηα ηα ηξόθηκα ηα νπνία πεξηέρνληαλ ζην βηβιίν. Ζ έθζεζε ρξεζίκεπζε γηα λα κεηώζεη ηελ απξνζπκία ησλ παηδηώλ λα δνθηκάζνπλ ιαραληθά ζηα νπνία ήηαλ εμνηθεησκέλα, αιιά απμήζεθε ε απξνζπκία ηνπο λα δνθηκάζνπλ άγλσζηα θξνύηα. Δπηπξνζζέησο, άιιε έξεπλα [77] ησλ Houston-Price et al. πεξηγξάθεη ηξείο κειέηεο δηεξεπλώληαο ηελ νπηηθή επαθή πνπ ρξεηάδνληαη ηα παηδηά κε ηηο εηθόλεο κέρξη λα αξρίζνπλ λα αλαπηύζζνληαη ζηα παηδηά ζεηηθέο πξνηηκήζεηο γηα ηα εξεζίζκαηα πνπ ηνπο δίλνληαη. Οη επηδξάζεηο ηεο πξνβνιήο είλαη ηζρπξέο θαη ηα λεαξά άηνκα δεκηνπξγνύλ πξνηηκήζεηο από 16

17 ηνπο αλζξώπνπο θαη ηα πξάγκαηα πνπ βιέπνπλ. Σελ αμία ηεο εηθόλαο ηνπ θξνύηνπ εληζρύεη ε έξεπλα ησλ Jansen et al. [78], νη νπνίνη ρξεζηκνπνίεζαλ ηερληθέο πξνώζεζεο κε ζηόρν λα αμηνινγήζνπλ ηελ επίδξαζε ηεο εηθόλαο ζηελ θαηαλάισζε θξνύησλ ζηα παηδηά ειηθίαο 4-7 εηώλ. ηνπο ζπκκεηέρνληεο πξνζθέξζεθαλ θξνύηα κε δύν παξνπζηάζεηο, κία ζπλεζηζκέλε θαη κία πην ειθπζηηθή. ηε πξώηε θάζε ηεο έξεπλαο, ηα παηδηά είραλ ηε δπλαηόηεηα λα θαηαλαιώζνπλ όπνην θξνύην επηζπκνύζαλ, ελώ ζηε δεύηεξε θάζε απαγνξεύηεθε λα επηιέμνπλ θάπνην από ηα δύν. Σα απνηειέζκαηα έδεημαλ όηη ε ειθπζηηθή εκθάληζε είρε κία ηζρπξή επίδξαζε ζηελ θαηαλάισζε θξνύησλ, ελώ όζνλ αθνξά ηνλ πεξηνξηζκό ζηελ επηινγή δε βξέζεθαλ απνηειέζκαηα. Δπηπιένλ, ηα επξήκαηα εξεπλώλ [79] ππνδεηθλύνπλ ηε ζπζρέηηζε ησλ δηαηξνθηθώλ ζπλεζεηώλ κε ηελ παξαθνινύζεζε ηειενπηηθώλ πξνγξακκάησλ. Ζ δηαθήκηζε ζπκβάιιεη ζην πξόβιεκα ηεο παρπζαξθίαο, πξνβάιινληαο πξντόληα πςειήο πεξηεθηηθόηεηαο ζε δάραξε θαη ιίπνο θαη ζρεδόλ θαζόινπ θξνύηα θαη ιαραληθά. Μαθξνρξόληα ε έθζεζε απηή ζπλεπάγεηαη ηε ζηξέβισζε ηεο ππξακίδαο ησλ ζπληζηώκελσλ ηξνθώλ ζηα παηδηά. Δλ θαηαθιείδη, νη γνλείο, ηα ζρνιεία θαη ε θνηλσλία ζα πξέπεη λα επσθειεζνύλ από ηα παξαπάλσ θαη λα πξνζθέξνπλ ζηα παηδηά θξνύηα θαη ιαραληθά κε ειθπζηηθή εκθάληζε θαη λα επηδηώθνπλ ηε ζπρλή έθζεζε ζε απηά. 2.2 Ο ξόινο ησλ γνλέσλ ζηε δηακόξθσζε ησλ δηαηξνθηθώλ ζπλεζεηώλ Ζ νηθνγέλεηα κπνξεί λα επεξεάζεη ηηο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ηνπ παηδηνύ, αιιειεπηδξώληαο κε ην πεξηβάιινλ ζην νπνίν αλήθεη. Οη γνλείο πξνζπαζνύλ λα δηακνξθώζνπλ θαη λα βειηηώζνπλ ηηο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ησλ παηδηώλ ηνπο, ζηνρεύνληαο ζηελ ελίζρπζε ησλ πγηεηλώλ επηινγώλ θαη ηελ απνδπλάκσζε εθείλσλ πνπ πξέπεη λα θαηαλαιώλνληαη ιηγόηεξν ζπρλά. Ο ξόινο ησλ γνλέσλ σο πξόηππα κε ζθνπό ηα παηδηά λα κηκεζνύλ ηε ζπκπεξηθνξά ηνπο θαίλεηαη λα είλαη απνδνηηθή κέζνδνο. Οη Gladstone and Cooley (1975) [80] επηζήκαλαλ όηη ε κνληεινπνίεζε ηεο ζπκπεξηθνξάο κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη εληζρπηηθά γηα ηα παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο (4 εηώλ). Με ηελ εθαξκνγή ηξηώλ πεηξακάησλ ππέδεημαλ όηη ηα παηδηά επεξεάδνληαη από ηνλ ελήιηθα κίκεζεο θαη απνηειεί έλα κεραληζκό αλάπηπμεο ζπκπεξηθνξώλ. Αθόκε, έξεπλεο [81] ππνδεηθλύνπλ όηη ε γνληθή κνληεινπνίεζε ζπλδέεηαη κε ηηο ζπκπεξηθνξέο ησλ παηδηώλ όζνλ αθνξά ηελ θαηαλάισζε νπσξνθεπεπηηθώλ θαη ηελ ππνζηήξημε ηεο θπζηθήο δξαζηεξηόηεηαο. Ζ πξνώζεζε ηεο πγηεηλήο δηαηξνθήο ησλ γνλέσλ 17

18 θαη ηεο ζσκαηηθήο δξαζηεξηόηεηαο ζηα παηδηά κπνξεί λα απνηεινύλ ζεκαληηθέο ζηξαηεγηθέο γηα κειινληηθέο έξεπλεο. Δπηπιένλ, κειέηε [82] θαηέγξαςε ηε ζπζρέηηζε πνπ ππάξρεη ζηηο δηαηξνθηθέο επηινγέο θαη πξνηηκήζεηο ησλ παηδηώλ ζε ζύγθξηζε κε ηηο πξνηηκήζεηο ησλ γνλέσλ ηνπο. ηα απνηειέζκαηα αλαθέξεηαη όηη ππάξρεη πςειή ζπζρέηηζε ζηηο απαληήζεηο ηνπ δείγκαηνο θαζώο θαη κηθξή αιιά ζεκαληηθή ζύλδεζε ζηηο πξνηηκήζεηο ησλ παηδηώλ θαη ηελ θαηαλάισζε ηξνθώλ. Δπηπξνζζέησο, [83] ν ηξόπνο δσήο ηεο νηθνγέλεηαο έρεη ηζρπξή επίδξαζε ζηελ θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ησλ παηδηώλ. Δηδηθόηεξα, ηα λήπηα, ηα νπνία γεπκαηίδνπλ θαζεκεξηλά κε ηνπο γνλείο, έρνπλ πεξηζζόηεξν απζηεξνύο θαλόλεο ζρεηηθά κε ηε δηαηξνθή ζηελ νηθνγέλεηα θαη παξαθνινπζνύλ ειάρηζηεο ώξεο ηειεόξαζε θαζεκεξηλά, ζπλδένληαη κε θαζεκεξηλή θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ. Αθόκε, ε αλαηξνθή ησλ παηδηώλ επεξεάδεη θαη δηακνξθώλεη ηηο δηαηηεηηθέο ζπκπεξηθνξέο ησλ παηδηώλ [83]. Οη έθεβνη κε πην απζηεξνύο γνλείο παξαηεξήζεθε λα θαηαλαιώλνπλ πεξηζζόηεξα θξνύηα ηελ εκέξα, ιηγόηεξα αλζπγηεηλά ζλαθ αλά εκέξα θαη πεξηζζόηεξεο θνξέο ηελ εβδνκάδα πξσηλό, ζε ζύγθξηζε κε ηνπο έθεβνπο κε πην αδηάθνξνπο γνλείο. Αμίδεη λα ζεκεησζεί όηη ζηε ζπγθεθξηκέλε έξεπλα, ε ζεηηθή ζπζρέηηζε κεηαμύ ηεο αλαηξνθήο ησλ παηδηώλ θαη ηεο δηαηηεηηθήο ζπκπεξηθνξάο ηνπ εθήβνπ δε ζπλδέεηαη κε ηε δνκή ηεο νηθνγέλεηαο. Οη γνλείο κπνξνύλ λα επεξεάζνπλ ηελ θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ησλ παηδηώλ κε πνηθίινπο ηξόπνπο, αλάινγα κε ηε ζπκπεξηθνξά ηνπο [84, 85]. Δηδηθόηεξα, είηε κε εκπινθή θαη θαζνδήγεζε ηνπο ζηε δηαηξνθή ησλ παηδηώλ, είηε κε ηερληθέο ρακειήο ή ειάρηζηεο θαζνδήγεζεο. Σέηνηεο ηερληθέο είλαη ε αύμεζε ηεο δηαζεζηκόηεηαο ησλ ηξνθώλ απηώλ, νη δηδαθηηθέο ζηηγκέο γηα ηελ ζξεπηηθή ηνπο αμία, ε κείσζε ηεο πεηζαξρίαο θαη ηεο επηβνιήο ηνπ θαγεηνύ, ε ζπκκεηνρή ηνπ παηδηνύ ζηελ επηινγή ή ηελ πξνεηνηκαζία ησλ θξνύησλ θαη ιαραληθώλ. Ωζηόζν, ζπλήζσο νη γνλείο ρξεζηκνπνηνύλ αληηπαξαγσγηθέο ηερληθέο αλαηξνθήο όπσο ν πεξηνξηζκόο θαη ε πίεζε πνπ αζθνύλ ζηα παηδηά, ώζηε λα θαηαλαιώζνπλ νπσξνθεπεπηηθά. Ζ εθαξκνγή ησλ δηαθόξσλ ηερληθώλ, ε αμηνιόγεζή ηνπο, ν ζπλδπαζκόο κεζόδσλ, κπνξνύλ λα ζπκβάιινπλ ζηελ θαιύηεξε θαηαλόεζε ηνπ γνλέα γηα ηελ επηξξνή πνπ έρεη ζην παηδί ηνπ. Αμίδεη λα ηνληζηεί ε κειέηε [86] ησλ Monge-Rojas et al. (2010) κε ζθνπό λα εμεηάζνπλ ην θαηαιιειόηεξν γνληθό πξόηππν γηα ηελ ελζάξξπλζε πγηεηλώλ δηαηξνθηθώλ 18

19 ζπκπεξηθνξώλ ζε εθήβνπο από ηελ Κόζηα Ρίθα. ηελ έξεπλα ζπκπεξηιακβάλνληαη ηέζζεξηο δηαθνξεηηθέο κνξθέο γνληθήο παξέκβαζεο, ε ιεθηηθή ελζάξξπλζε ησλ πγηεηλώλ επηινγώλ, ε ρξήζε ιεθηηθώλ θπξώζεσλ γηα ηνλ έκκεζν έιεγρν ηεο πξόζιεςεο ηξνθίκσλ, ηνλ άκεζν έιεγρν ηεο θαηαλάισζεο ηνπο θαη ηε ρξήζε ηξνθίκσλ γηα ηε ξύζκηζε ησλ ζπλαηζζεκάησλ θαη ηεο ζπκπεξηθνξάο. ηα επξήκαηα ηεο έξεπλαο αλαθέξεηαη όηη δελ ππάξρεη ζπζρέηηζε κεηαμύ ηεο δηαηηεηηθήο πξόζιεςεο θαη ηεο ιεθηηθήο ελζάξξπλζεο ησλ πγηεηλώλ ηξνθίκσλ. Δπηπιένλ, επηζεκαίλεηαη όηη ππάξρεη ζεκαληηθή αξλεηηθή ζπζρέηηζε κε ηνλ έκκεζν έιεγρν ηεο πξόζιεςεο ηξνθίκσλ (ιεθηηθέο θπξώζεηο) θαη ηε θαηαλάισζε θξνύησλ, ιαραληθώλ, αζβεζηίνπ, ζηδήξνπ, βηηακίλεο Β6 θαη θπιιηθνύ νμένο. Δπίζεο, ν άκεζνο έιεγρνο ζρεηίδεηαη κε ηε γξήγνξε θαηαλάισζε πδαηαλζξάθσλ, ελώ ε ρξήζε ηεο ηειεπηαίαο κεζόδνπ (ξύζκηζε ζπλαηζζεκάησλ θαη ζπκπεξηθνξάο) ζπλδέεηαη κε ηελ θαηαλάισζε ηξνθίκσλ πςειήο ελεξγεηαθήο ππθλόηεηαο. Σέινο λα ζεκεησζεί όηη ζηελ έξεπλα παξαηεξνύληαη ζεκαληηθέο δηαθνξέο αλάινγα κε ην θύιν. Ζ δηακόξθσζε δηαηξνθηθώλ πξνηύπσλ επεξεάδεηαη από ην νηθνγελεηαθό θαη ην θνηλσληθό πεξηβάιινλ. Έξεπλα [87], πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζε δεκόζην ζρνιείν ηεο Οπάζηλγθηνλ, είρε ζθνπό λα αμηνινγήζεη ηελ επηξξνή ηεο νηθνγέλεηαο θαη ηνπ θνηλσληθνύ πεξίγπξνπ ζηελ θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ. Αλαιπηηθόηεξα, νη παξάγνληεο νη νπνίνη δηεξεπλήζεθαλ ήηαλ ε ζπκκεηνρή ησλ παηδηώλ ζην κελνύ, ε επηινγή ησλ ηξνθίκσλ, ε γνληθή κνληεινπνίεζε, ην ζρνιηθό πεξηβάιινλ, νη επηξξνέο από ζπλνκήιηθνπο θαη ηα αηνκηθά ραξαθηεξηζηηθά. Σα επξήκαηα ππνδεηθλύνπλ όηη ε νηθνγέλεηα απνηειεί πξσηεύνληα παξάγνληα ζηε δηακόξθσζε ησλ δηαηξνθηθώλ ζπλεζεηώλ ησλ παηδηώλ. Οη παξεκβάζεηο κε ζηόρν ηελ επηξξνή ζηελ θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ, είλαη απαξαίηεην λα ελζσκαηώλνπλ ζηξαηεγηθέο κε ηηο νπνίεο ηα παηδηά ζα ζπκκεηέρνπλ ζηνλ πξνγξακκαηηζκό ησλ γεπκάησλ ηνπ ζπηηηνύ. Δπηπιένλ, [88] ζα είλαη σθέιηκν νη γνλείο κε θαζνδήγεζε λα βειηηώζνπλ ηε δηαηξνθή ηνπο, ώζηε λα ρξεζηκνπνηνύλ ηε γνληθή κνληεινπνίεζε ζηελ αλαηξνθή ησλ παηδηώλ ηνπο. Όπσο αλαθέξζεθε παξαπάλσ, ε άζθεζε ειέγρνπ ησλ γνλέσλ ζην είδνο θαη ηελ πνζόηεηα ηνπ ηξνθίκνπ πνπ θαηαλαιώλνπλ ηα παηδηά κπνξεί λα επεξεάζεη ηηο δηαηξνθηθέο ηνπο πξνηηκήζεηο. Γηα παξάδεηγκα, νη γνλείο πξνζπαζνύλ λα πεξηνξίζνπλ ηε δηαζεζηκόηεηα νξηζκέλσλ ηξνθίκσλ θαη λα επηβάιινπλ ηελ θαηαλάισζε πγηεηλόηεξσλ επηινγώλ. Απηνύ ηνπ είδνπο ν πεξηνξηζκόο θαη ε άζθεζε πίεζεο ζεσξήζεθαλ σο αληηπαξαγσγηθέο κέζνδνη. Δπηπξόζζεηα, ε ηαθηηθή ηεο επηβξάβεπζεο γηα ηξόθηκα, πνπ νη γνλείο επηζπκνύλ λα 19

20 θαηαλαιώλνπλ ηα παηδηά ηνπο, ελδέρεηαη λα έρεη ζεηηθά απνηειέζκαηα. πκπεξαζκαηηθά, νη γνλείο πξέπεη λα γλσξίδνπλ όηη δηαδξακαηίδνπλ ζεκαληηθό ξόιν ζηε δηακόξθσζε ηεο δηαηξνθηθήο ζπκπεξηθνξάο ηνπ παηδηνύ, ιεηηνπξγώληαο θπξίσο σο πξόηππα. Δθαξκόδνληαο ηερληθέο κπνξνύλ λα ηξνπνπνηήζνπλ ηηο δηαηξνθηθέο επηινγέο ηνπ παηδηνύ πξνο ηελ θαηεύζπλζε ελόο πγηεηλνύ θαη ζξεπηηθά ηζνξξνπεκέλνπ δηαηηνινγίνπ. 2.3 Νενθνβία ηξνθίκσλ ζηα παηδηά ύκθσλα κε έξεπλεο ππάξρνπλ δύν αληίζεηεο ζπκπεξηθνξέο πνπ ραξαθηεξίδνπλ ηνλ άλζξσπν σο ηδηνζπζηαζία: ηεο λενθνβηθήο ζπκπεξηθνξάο πνπ απνηξέπεη ηελ πξόζιεςε ηξνθίκσλ πνπ δελ έρνπλ πνηέ θαηαλαισζεί ζην παξειζόλ θαη λενθηιηθήο ζπκπεξηθνξάο, ηεο ηάζεο δειαδή πνπ έρνπλ ηα άηνκα λα δνθηκάδνπλ λέα ηξόθηκα [89]. Ζ λενθνβηθή ζπκπεξηθνξά ζεσξείηαη όηη ζπληζηά έλα πξνζηαηεπηηθό κεραληζκό απέλαληη ζε ηπρόλ ηνμηθά ζπζηαηηθά ησλ ηξνθίκσλ, ελώ ε λενθηιηθή επηηξέπεη ζηα άηνκα λα δηεπξύλνπλ ηηο δηαηηεηηθέο ηνπο επηινγέο, πξάγκα πνπ έρεη ζαθή εμειηθηηθά πιενλεθηήκαηα. Έηζη ε ζπκπεξηθνξά ηνπ αλζξώπνπ απέλαληη ζηα ηξόθηκα θηλείηαη θαη θαηά θάπνην ηξόπν ηζνξξνπεί θαηά κήθνο ελόο δηπόινπ πνπ νξίδεηαη από ηε λενθνβία ζην έλα άθξν θαη ηε λενθηιία ζην άιιν [90]. Ζ λενθνβία ζεσξείηαη γεληθά σο ε απξνζπκία λα θαηαλαιώζεη θάπνηνο ηξνθέο ή απνθπγή ησλ ηξνθώλ [91]. Πνιιέο είλαη νη κεηαβιεηέο πνπ επεξεάδνπλ ηελ αλάπηπμε απηώλ ησλ παξαγόλησλ όπσο είλαη ε ειηθία, ε πξνζσπηθόηεηα, ην θύιν, νη θνηλσληθέο επηξξνέο, νη γνληθέο πξαθηηθέο. Παξεκβάζεηο κε έκθαζε ζηελ πξόσξε έθζεζε ζε ηξόθηκα ζα κπνξνύζαλ λα αλαπηπρζνύλ, κε ζηόρν ηελ απνδνρή θαη ηελ αλεμάξηεηε επηινγή ησλ παηδηώλ ζε θξνύηα θαη ιαραληθά. Ζ λενθνβία έρεη κειεηεζεί εθηελώο ζε παηδηά θαη θαίλεηαη λα είλαη θιεξνλνκηθό ραξαθηεξηζηηθό, αιιά ζρεδόλ ην έλα ηέηαξην ηνπ θαηλνηύπνπ εμεγείηαη από ηνπο πεξηβαιινληηθνύο παξάγνληεο [92]. Πην ζπγθεθξηκέλα, αλαθέξεηαη ζηελ έξεπλα όηη ζηηο γπλαίθεο, νη γελεηηθνί παξάγνληεο (θιεξνλνκηθόηεηα) επεξέαδαλ ζε κεγαιύηεξν πνζνζηό ην επίπεδν λενθνβίαο, ελώ ζηνπο άληξεο, ε λενθνβία πξνέξρνληαλ θπξίσο από πεξηβαιινληηθνύο παξάγνληεο. Ζ λενθνβία ζηα ηξόθηκα επεξεάδεηαη από δηάθνξνπο πξνδηαζεζηθνύο παξάγνληεο ζηα παηδηά θαη αλάινγα κε ηνλ ηξόπν δηαρείξηζεο ησλ γνλέσλ κπνξεί λα απνηειέζεη κνληκόηεξε θαηάζηαζε [93]. Δηδηθόηεξα, ζύκθσλα κε ηνπο Galloway et al. (2003), ηα θνξίηζηα (ειηθίαο 7 εηώλ) κε λενθνβία ζηα ηξόθηκα είραλ κεηέξεο κε 20

21 λενθνβία ζηα ηξόθηκα. Αθόκε, ζύκθσλα κε έξεπλα [94] πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε από ηνπο Pliner and Loewen (1997), επηζεκαίλεηαη όηη όζνη εκθάληδαλ λενθνβία ζηα ηξόθηκα ήηαλ πνιύ πηζαλό λα εκθαλίδνπλ θαη λενθνβία ζε άιια ζέκαηα. Πην αλαιπηηθά, ε λενθνβία απνηειεί ζηνηρείν ηεο γεληθόηεξεο ζπκπεξηθνξάο ησλ αηόκσλ θα ραξαθηεξίδεη ηελ ηδηνζπγθξαζία ηνπο. Ζ ζπγθεθξηκέλε έξεπλα κειέηεζε 81 νηθνγέλεηεο (κεηέξα θαη παηδηά, 5-11 εηώλ) θαη ηα επξήκαηα θαλεξώλνπλ όηη ππάξρεη νκνηόηεηα ζηηο αληηδξάζεηο ησλ κεηέξσλ θαη ησλ παηδηώλ ζε λέεο ηξνθέο αιιά θαη ζε άγλσζηνπο αλζξώπνπο. Δπίζεο, [95] ε πξνζπκία ησλ παηδηώλ λα δνθηκάζνπλ έλα ηξόθηκν εμαξηάηαη από ηελ εμνηθείσζε ηνπ κε απηό. Έξεπλα ησλ Tuorila and Mustonen (2010) ζε παηδηά 8-11 εηώλ εμέηαζε ηελ πξνζπκία ησλ παηδηώλ λα δνθηκάζνπλ έλα ηξόθηκν θαη λα ην βαζκνινγήζνπλ σο επράξηζην αλάινγα κε ην αλ ην έρνπλ δεη ή δνθηκάζεη μαλά. Σα επξήκαηα ππνδεηθλύνπλ όηη ηα παηδηά πνπ είραλ μαλαδεί (ή είραλ πξνεγνπκέλσο δνθηκάζεη) έλα ηξόθηκν, ήηαλ πξόζπκα λα ην θαηαλαιώζνπλ επράξηζηα, αληίζεηα νη άγλσζηεο ηξνθέο γηα ηα παηδηά, έρνπλ απνηέιεζκα ηελ άξλεζή ηνπο λα ην δνθηκάζνπλ θαη απηό ελεξγεί σο εκπόδην γηα ηελ εμνηθείσζε κε ηα ηξόθηκα. Δθηόο απηνύ, ε έξεπλα [96] έρεη δείμεη όηη ε ζπκπεξηθνξά ησλ αλζξώπσλ λα απνθεύγνπλ (λενθνβία) ή λα πξνζεγγίδνπλ (λενθηιία) ηα λέα ηξόθηκα εμαξηάηαη από ηα εξεζίζκαηα πνπ δέρνληαη, ηεο νζκήο θαη ηεο όξαζεο, θαη ηηο νξγαλνιεπηηθέο ηδηόηεηεο ησλ ηξνθώλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, νη άλζξσπνη πνπ απνξξίπηνπλ λέα ηξόθηκα έρνπλ ιηγόηεξν επράξηζηε νζκή από ηνπο άιινπο. Αθόκε, αμίδεη λα ηνληζηεί όηη όηαλ είλαη πξόζπκνη λα δνθηκάζνπλ λέα ηξόθηκα, αλακέλεηαη ζπκπάζεηα γηα ηηο ηξνθέο απηέο. Δπηπιένλ, [97] νη Coulthard and Blissett (2009) αλαθέξνπλ όηη ηα παηδηά πνπ ήηαλ επαίζζεηα ζηε γεύζε θαη ηελ νζκή θαηαλάισλαλ ιηγόηεξα θξνύηα θαη ιαραληθά, αλεμάξηεηα από ηελ πξόζιεςε ησλ κεηέξσλ. Σα παηδηά απηά, ινηπόλ, κπνξνύζαλ λα επεξεαζηνύλ ιηγόηεξν από ηε γνληθή κνληεινπνίεζε ζηελ θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ. Δίλαη αλαγθαίν ζηηο πεξηπηώζεηο απηέο λα γίλεηαη κία ζηαδηαθή πνξεία πξνο ηελ ελζάξξπλζε ηεο απνδνρήο ηξνθώλ, κε πξνζνρή ζηηο κηθξέο αηζζεηηθέο αιιαγέο ζηα ηξόθηκα. Δπηπξνζζέησο, κειεηήζεθε ε πξνηίκεζε ησλ παηδηώλ πξνζρνιηθήο ειηθίαο ζε ηξόθηκα [98]. Ζ λενθνβία ζπζρεηίζηεθε κε κεησκέλε πξνηίκεζε γηα όιεο ηηο νκάδεο ηξνθίκσλ, αιιά θπξίσο γηα ιαραληθά. Αθόκε, ε λενθνβία ζηα ηξόθηκα ζπζρεηίζηεθε κε πξνηίκεζε ζε ιηγόηεξνπο ηύπνπο ηξνθίκσλ, αληηπάζεηα ζηα πεξηζζόηεξα είδε ηξνθίκσλ, 21

22 κεγάιν αξηζκό άγλσζησλ ηξνθώλ, κηθξή πνηθηιία ζηηο πξνηηκήζεηο ηξνθίκσλ θαη γεληθά ιηγόηεξα πγηεηλά ηξόθηκα πξνηίκεζεο ζπλνιηθά. Σα επξήκαηα ηεο παξαπάλσ έξεπλαο ππνδεηθλύνπλ όηη νη δηαηξνθηθέο πξνηηκήζεηο ησλ παηδηώλ ζπλδένληαη κε ηε λενθνβία ζηα ηξόθηκα, αιιά όρη κε ην θύιν, ηελ ειηθία, ηνλ ζειαζκό ηνπο. Αμίδεη λα ηνληζηεί ε έξεπλα ησλ Cooke et al. (2006) [99], νη νπνίνη δηεξεύλεζαλ ζε παηδηά 4-5 εηώλ ηε λενθνβία ζε ζπγθεθξηκέλα ηξόθηκα (θνηόπνπιν, ηπξί, ςσκί, θξάθεξ ηπξηνύ, κπηζθόηα ζνθνιάηαο, ζηαθύιηα, ληνκάηεο, θαξόηα) κε ηε δύγηζε ησλ γεπκάησλ ησλ παηδηώλ πξηλ θαη κεηά ηελ θαηαλάισζε ηνπο. Ο ζθνπόο ηεο έξεπλαο ήηαλ λα εθηηκήζεη ηε ζπλνιηθή πξόζιεςε ζε ηέζζεξηο θαηεγνξίεο: θξνύηα, ιαραληθά, πξσηετληθά ηξόθηκα, ακπιώδε ηξόθηκα θαη ζλαθ. Σα επξήκαηα ηεο έξεπλαο ππνδεηθλύνπλ όηη ε λενθνβία ζηα ηξόθηκα ζπζρεηίζηεθε κε ρακειόηεξε θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ, πξσηετληθώλ ηξνθίκσλ θαη ζπλνιηθώλ ζεξκίδσλ, αιιά δε ζπλδέζεθε κε ηελ πξόζιεςε ακύινπ ή ηξνθίκσλ ζλαθ. Αθόκε, έξεπλα πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζε παηδηά ειηθίαο 7-17 εηώλ ζε νπεδηθέο νηθνγέλεηεο παξνπζηάδεη ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ [100, 101]. Πην ζπγθεθξηκέλα, ε λενθνβία θαίλεηαη λα κεηώλεηαη θαζώο απμάλεηαη ε ειηθία, αθνύ ηα κηθξόηεξα παηδηά εκθάληδαλ κεγαιύηεξν επίπεδν λενθνβίαο ζε ζύγθξηζε κε ηα κεγαιύηεξα. Ωζηόζν, επηζεκαίλεηαη όηη ηα επίπεδα λενθνβίαο κπνξνύλ λα κεησζνύλ κε ηελ θαζεκεξηλή έθζεζε ησλ παηδηώλ ζε λέα ηξόθηκα, αθνύ ζπζρεηίδνληαη κε ηελ εμνηθείσζή ηνπο ζε απηά. Σα παξαπάλσ επξήκαηα εληζρύνληαη από ηελ έξεπλα [102] ησλ Carruth and Skinner (2000), πνπ αλαθέξεη όηη ν απμεκέλνο αξηζκόο ησλ πξνζπαζεηώλ γηα ηελ απνδνρή κίαο άγλσζηεο ηξνθήο κπνξεί λα βειηηώζεη ηε λενθνβηθή ζπκπεξηθνξά ησλ παηδηώλ. Δπηπξνζζέησο, [103] αμίδεη λα ηνληζηεί όηη επεηδή ν ζπρλόηεξνο ιόγνο γηα ηνπο νπνίνπο απνξξίπηνληαη ηα ηξόθηκα από ηα παηδηά είλαη ε απνζηξνθή ζε απηά, ε θαζεκεξηλή εμνηθείσζε κπνξεί λα κεηώζεη απηή ηνπο ηελ απξνζπκία λα ηα θαηαλαιώζνπλ. Σέινο, είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθή ε έξεπλα ησλ Pliner and Loewen (2000) [104], νη νπνίνη εμεηάδνληαο ηελ πξνζπκία ησλ παηδηώλ λα δνθηκάζνπλ λέα ηξόθηκα παξαηήξεζαλ όηη ήηαλ θαιύηεξε ζπγθξηηηθά κε απηή πνπ αλέθεξαλ νη γνλείο ησλ παηδηώλ. Δπηπιένλ, έξεπλεο [105] αλαθέξνληαη ζηε δηεξεύλεζε ησλ παξαγόλησλ πνπ επεξεάδνπλ ηελ απόθηεζε ησλ δηαηξνθηθώλ ζπλεζεηώλ όρη κόλν ζηα παηδηά αιιά θαη ζε δώα όπσο έλα είδνο πηζήθσλ, θαζώο έρνπλ πνιιά θνηλά ραξαθηεξηζηηθά πνπ θαζηζηνύλ ηε ζύγθξηζε ζηνλ ηνκέα ηεο δηαηξνθηθήο ζπκπεξηθνξάο ελδηαθέξνπζα. Παξόκνηα κε ηνπο αλζξώπνπο, νη πίζεθνη έρνπλ κεγάιε δηάξθεηα δσήο, κεγάιν ρξνληθό δηάζηεκα παηδηθήο 22

23 ειηθίαο, είλαη πακθάγνη θαη παξνπζηάδνπλ λενθνβία ζηα ηξόθηκα. ηνπο αλζξώπνπ ε απνδνρή θαη ε απόξξηςε είλαη πξνθαλείο ζηε λεπηαθή ειηθία θαη βηώλνπλ ηηο ζπλέπεηεο από ηελ θαηάπνζε ηνπ γιπθνύ ή ηνπ πηθξνύ. Οκνίσο, νη πίζεθνη πξνηηκνύλ αξρηθά κε ηα λέα ηξόθηκα πςειή πεξηεθηηθόηεηα ζε δάραξε, ε νπνία είλαη άκεζα αληηιεπηή κέζσ ηεο γεύζεο. Ωζηόζν, κεηά από επαλεηιεκκέλεο δνθηκέο κε λέα ηξόθηκα πξνθύπηνπλ αιιαγή ησλ πξνηηκήζεσλ. Δπίζεο, ζηα παηδηά ζεηηθέο ζπλέπεηεο ηεο πξόζιεςεο ελόο ηξνθίκνπ επέξρεηαη κε ηελ έθζεζε ηνπ ζε απηό. Δπηπιένλ, θαη ζηα δύν είδε νη θνηλσληθέο επηξξνέο κπνξεί λα βνεζήζνπλ λα μεπεξαζηεί ε λενθνβία ηξνθίκσλ θαη λα επηηαρπλζεί ε απνδνρή λέσλ ηξνθίκσλ ζην δηαηηνιόγην. Δλ θαηαθιείδη, νη δηαηξνθηθέο πξνηηκήζεηο ησλ παηδηώλ δηακνξθώλνληαη από εμειηθηηθνύο παξάγνληεο πνπ έπαςαλ λα είλαη απαξαίηεηνη ζην ζεκεξηλό πεξηβάιινλ [106]. Γηα ην ιόγν απηό παξνπζηάζηεθαλ ζηνηρεία πνπ απνδεηθλύνπλ όηη ε λενθνβία ζηα ηξόθηκα κπνξεί λα κεησζεί κε επαλεηιεκκέλεο δνθηκέο ησλ ηξνθίκσλ [107, 108]. Οη γνλείο κπνξνύλ κε ηελ εθαξκνγή θαηάιιεισλ κεζόδσλ θαη ηεο θαζεκεξηλήο έθζεζεο θπξίσο ζε θξνύηα θαη ιαραληθά, θξέαο θαη απγά λα βειηηώζνπλ ηε δηαηξνθή ησλ κηθξώλ παηδηώλ, θαζώο είλαη κία επαίζζεηε πεξίνδνο γηα ηελ αλάπηπμε κίαο ηζνξξνπεκέλεο δηαηξνθήο. 23

24 Κεθάιαην 3: Η θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ζηα παηδηά 3.1 Η πνηόηεηα ηεο δηαηξνθήο ησλ παηδηώλ ζηε ζεκεξηλή επνρή (ζηνλ θόζκν αιιά θαη ζηελ Διιάδα) Ζ θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ θαη ε πηνζέηεζε κίαο «κεζνγεηαθνύ» ηύπνπ δίαηηαο έρεη ζπζρεηηζηεί κε ηελ πγεία θαη ηελ αλάπηπμε ησλ παηδηώλ, αιιά θαη κε ηελ καθξνρξόληα πγεία ηνπο. Οη δηαηξνθηθέο ζπζηάζεηο παγθνζκίσο πεξηιακβάλνπλ άθζνλα θξνύηα θαη ιαραληθά, δεκεηξηαθά, όζπξηα, γαιαθηνθνκηθά θαη ςάξηα [109]. Ωζηόζν, ζηελ Διιάδα αιιά θαη ζηνλ θόζκν, ηα παηδηά θαη νη έθεβνη δελ αθνινπζνύλ ηηο ζπληζηώκελεο πνζόηεηεο. Όζνλ αθνξά ηνλ πξνζδηνξηζκό ηεο πνηόηεηαο ηεο δηαηξνθήο ζε νκάδεο παηδηώλ έρνπλ γίλεη αξθεηέο έξεπλεο ζηνλ θόζκν θαη ζηελ Διιάδα. Οη λένη δελ θαηαλαιώλνπλ ηελ εκεξήζηα ζπληζηώκελε πνζόηεηα ζξεπηηθώλ ζπζηαηηθώλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, [110] έξεπλα ζηηο Ζλσκέλεο Πνιηηείεο δηεξεύλεζε ηελ θαηαλάισζε ιίπνπο, δάραξεο, πνιπαθόξεζησλ ιηπαξώλ νμέσλ, ρπκνύο θξνύησλ, ιαραληθώλ, θξνύησλ, γαιαθηνθνκηθώλ πξντόλησλ, ζηδήξνπ θαη ηε ζπλνιηθή εκεξήζηα ελεξγεηαθή πξόζιεςε. Σα παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο είραλ ηε ρακειόηεξε πνηόηεηα δηαηξνθήο ζε όιεο ηηο παξακέηξνπο. Δηδηθόηεξα γηα ηελ θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ, [111] νη Guenther et al. (2006) ρξεζηκνπνίεζαλ ηελ 24σξε αλάθιεζε γηα λα εθηηκήζνπλ θαηά πόζν ν πιεζπζκόο θαιύπηεη ηηο εκεξήζηεο αλάγθεο γηα πξόζιεςε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ. Σα απνηειέζκαηα ήηαλ όηη κόλν ην 40% ησλ Ακεξηθαλώλ θαηαλαιώλεη θαηά κέζν όξν 5 ή πεξηζζόηεξεο κεξίδεο θξνύηα θαη ιαραληθά αλά εκέξα, ελώ γηα ηα παηδηά 2-3 εηώλ κόλν ην 48% θαιύπηεη ηηο δηαηξνθηθέο ζπζηάζεηο. Δπηπιένλ, [112] αμίδεη λα ζεκεησζεί όηη ε δηαηξνθή ησλ λεπίσλ ειηθίαο 4-24 κελώλ είλαη θαθήο πνηόηεηαο. Αλαιπηηθόηεξα, νη Fox et al. (2004) δηεξεύλεζαλ ηηο θαηαλαισηηθέο ζε ηπραίν δείγκα 3022 λεπίσλ (ειηθίαο 7-24 κελώλ) θαη παξαηήξεζαλ όηη βξέθε, 7 κελώλ, είραλ δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο πνπ εκθαλίδνληαη ζε κεγαιύηεξα παηδηά θαη ελήιηθεο. Πην αλαιπηηθά, ην 18%- 33% ηνπ δείγκαηνο δελ θαηαλάισλαλ δηαθξηηέο κεξίδεο από θξνύηα θαη ιαραληθά. Όπσο αλαθέξεηαη, νη ηεγαληηέο παηάηεο ήηαλ ην πην ζπλεζηζκέλν ιαραληθό ζηελ ειηθία ησλ κελώλ, ζρεδόλ νη κηζνί ειηθίαο 7-8 κελώλ θαηαλάισλαλ γιπθό ή γιπθό αθέςεκα γηα επηδόξπην, πνζνζηό πνπ απμάλνληαλ κε ηελ ειηθία. πλεπώο, ε νηθνγέλεηα επηδξά ζηηο δηαηξνθηθέο επηινγέο ησλ λεπίσλ θαη νθείινπλ λα ηνπο πξνζθέξνπλ πεξηζζόηεξα θξνύηα, ιαραληθά θαη ηξόθηκα πνπ απνηεινύλ πγηεηλέο δηαηξνθηθέο επηινγέο. 24

25 Παξόκνηα απνηειέζκαηα, δειαδή αλεπαξθή πξόζιεςε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ από ηνλ πιεζπζκό, αιιά θαη εηδηθόηεξα από ηα λήπηα, παξνπζηάδνληαη θαη γηα άιιεο ρώξεο εθηόο ησλ Ζλσκέλσλ Πνιηηεηώλ. Γηα παξάδεηγκα, ζηε Γνπαηεκάια απνθαιύθζεθε από κειέηε [113] όηη ε θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ είλαη αλεπαξθήο ζηα παηδηά δεκνηηθνύ. Αθόκε, έξεπλα [114] πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηε Νέα Εειαλδία είρε ζηόρν ηελ πεξηγξαθή ησλ ηξνθίκσλ πνπ θαηαλαιώλνπλ νη καζεηέο ην απόγεπκα θαη ην βξάδπ, θαζώο θαη ηελ θαηαγξαθή ηεο πξόζιεςεο ζξεπηηθώλ ζπζηαηηθώλ. Σν δείγκα ήηαλ παηδηά ειηθίαο 5-14 εηώλ θαη δηεξεπλήζεθαλ ηα γεύκαηά ηνπο ηηο ώξεο 2-4 κκ. θαη κκ. ηα απνηειέζκαηα αλαθέξεηαη όηη ην 26% ησλ παηδηώλ θαηαλάισλε θξνύηα ην απόγεπκα, ελώ ην 19% θαηαλάισλε θξνύηα ην βξάδπ. Αμίδεη λα ηνληζηεί όηη ην βξαδηλό γεύκα απνηεινύζε ην 40% ηεο εκεξήζηαο ελεξγεηαθήο πξόζιεςεο θπξίσο ζηα κεγαιύηεξεο ειηθίαο παηδηά. Αθόκε, ιηγόηεξν από ηα κηζά παηδηά θαηαλάισλαλ ιαραληθά ην βξάδπ. Δπηπξνζζέησο, παξόκνηα απνηειέζκαηα ηζρύνπλ θαη ζηελ Διιάδα θαη αμίδεη λα ηνληζηεί όηη ε δίαηηα ησλ παηδηώλ πξνζρνιηθήο ειηθίαο είλαη θαθήο πνηόηεηαο [115]. Δηδηθόηεξα, νη Manios et al. (2009) δηεξεύλεζαλ ηε δηαηξνθή, ηελ αλάπηπμε θαη ηελ άζθεζε ζε ηπραίν δείγκα 2287 παηδηώλ ειηθίαο 2-5 εηώλ. ηελ ζπγθεθξηκέλε επηδεκηνινγηθή κειέηε ρξεζηκνπνηήζεθαλ εκεξνιόγηα ηξνθίκσλ, 24σξε αλάθιεζε, δύγηζα ηξνθίκσλ θαη δηεμήρζεζαλ ηα απνηειέζκαηα ζύκθσλα κε ην δείθηε ΗΣΔ (Ίδξπκα Σξηηνβάζκηαο Δθπαίδεπζεο). ηα απνηειέζκαηα αλαθέξεηαη όηη ην 80% ησλ παηδηώλ είραλ θαθήο πνηόηεηαο δηαηξνθή, ελώ κόιηο ην 0,4% παξνπζηάδεηαη λα έρεη κία ηζνξξνπεκέλε δίαηηα. Παξάγνληεο πνπ επεξέαζαλ ζεηηθά ηελ αλάπηπμε πγηεηλώλ δηαηξνθηθώλ ζπκπεξηθνξώλ ήηαλ ε ζσκαηηθή δξαζηεξηόηεηα, ε κόληκε δηακνλή ζε αγξνηηθέο πεξηνρέο ή κηθξέο πόιεηο θαη ην πςειόηεξν κνξθσηηθό επίπεδν ηεο κεηέξαο. Ωζηόζν, ε αληίιεςε ηεο κεηέξαο ζρεηηθά κε ηελ πνηόηεηα δηαηξνθήο ηνπ παηδηνύ ηεο είλαη ιαλζαζκέλε [116]. Δίλαη αμηνζεκείσην όηη ην 83% ησλ κεηέξσλ ππεξεθηίκεζε ηελ πνηόηεηα ηεο δίαηηαο ησλ παηδηώλ. Αθόκε, αλαθέξεηαη όηη ε ζπλνιηθή πξόζιεςε ελέξγεηαο, θξνύησλ, ιαραληθώλ, θξέαηνο θαη γάιαθηνο ήηαλ ζεκαληηθά πςειόηεξε κεηαμύ ησλ παηδηώλ ησλ νπνίσλ νη κεηέξεο ππεξεθηίκεζαλ ηελ πνηόηεηα ηεο δηαηξνθήο ηνπο. πκπεξαίλνπκε όηη είλαη ζεκαληηθό, νη κεηέξεο λα έρνπλ ζσζηή αληίιεςε γηα ηε δηαηξνθή ησλ παηδηώλ ηνπο θαη λα ελεκεξώλνληαη γηα ηηο δηαηξνθηθέο ζπζηάζεηο. Δπηπιένλ, [117] ζύκθσλα κε ηνπο Manios et al. (2008) ε αληίιεςε ησλ κεηέξσλ ήηαλ ιαλζαζκέλε αθόκα θαη γηα ην βάξνο ησλ παηδηώλ ηνπο. Πην ζπγθεθξηκέλα, πνιιέο κεηέξεο ραξαθηήξηζαλ ην βάξνο ησλ παηδηώλ ηνπο ρακειόηεξν από ην πξαγκαηηθό. Έρεη ηδηαίηεξε 25

26 ζεκαζία νη κεηέξεο λα έρνπλ αληηθεηκεληθή εηθόλα ηνπ ζώκαηνο ησλ παηδηώλ, είλαη έλαο παξάγνληαο πνπ ζα κπνξνύζε λα βνεζήζεη ζηελ έγθαηξε πξόιεςε ηνπ βάξνπο θαη ηεο παρπζαξθίαο. Όζνλ αθνξά ηε πνηόηεηα ηεο δίαηηαο ησλ παηδηώλ, έξεπλεο αλαθέξνληαη ζηελ πνηθηιία ησλ ηξνθίκσλ θαη ηελ θαηαλάισζε ηξνθώλ κε κεγαιύηεξε ζπλνιηθή ελέξγεηα αιιά ιηγόηεξα ζξεπηηθά ζπζηαηηθά [118]. Πην αλαιπηηθά, νη Manios et al. (2008) αμηνιόγεζαλ ηελ ζξεπηηθή επάξθεηα ηεο δηαηξνθήο 2374 λεπίσλ θαη παηδηώλ πξνζρνιηθήο ειηθίαο. Σα επξήκαηα ηεο έξεπλαο γηα ηα καθξνζξεπηηθά ζπζηαηηθά ήηαλ όηη ην ιίπνο θαη νη πδαηάλζξαθεο είλαη νη θύξηεο πεγέο ελέξγεηαο, ελώ νη πξσηεΐλεο ιακβάλνληαλ ιηγόηεξν, ζην εκεξήζην δηαηηνιόγην. Σα παηδηά κε πεξηζζόηεξν βάξνο από ην θπζηνινγηθό θαηαλάισλαλ πεξηζζόηεξν ιίπνο θαη πξσηεΐλεο. ηα κηθξνζξεπηηθά ζπζηαηηθά δελ ππήξμαλ δηαθνξέο κεηαμύ ηνπο. Όπσο αλαθέξεηαη ε δηαηξνθή ησλ παηδηώλ ήηαλ αλεπαξθήο ζηε ληαζίλε, ηε βηηακίλε Δ θαη ην θνιηθό νμύ, ελώ πςειά επίπεδα πξόζιεςεο θαηαγξάθεθαλ γηα ην ςεπδάξγπξν θαη ην ραιθό. Αθόκε, αμίδεη λα ηνληζηεί όηη ε έξεπλα [119] πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηηο Ζλσκέλεο Πνιηηείεο θαη δηεξεύλεζε ηηο αιιαγέο ζηηο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ησλ βξεθώλ από ην Πην ζπγθεθξηκέλα, ην πνζνζηό πνπ θαηαλαιώλεη θξνύηα, ιαραληθά θαη δεκεηξηαθά γηα βξέθε είλαη κηθξόηεξν από ην 2002 παξά ηηο ζηξαηεγηθέο παξέκβαζεο. Δηδηθόηεξα, [120] κειέηε ησλ Fox et al. (2010) δηεξεύλεζε ηηο θαηαλαισηηθέο ζπλήζεηεο ηξνθίκσλ, παηδηώλ 2-3 εηώλ, ζπιιέγνληαο πιεξνθνξίεο κε ηελ 24σξε αλάθιεζε. ηα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο αλαθέξεηαη όηη ην έλα ηξίην ηνπ δείγκαηνο 2 εηώλ θαη ην έλα ηέηαξην ηνπ δείγκαηνο 4 εηώλ ησλ παηδηώλ θαηαλαιώλνπλ πιήξεο γάια ηνπιάρηζηνλ κία θνξά ηελ εκέξα. Οη εξεπλεηέο ζπκπεξηέιαβαλ ζηα ιαραληθά ηηο παηάηεο θαη παξαηεξείηαη όηη νη ηεγαληηέο παηάηεο είλαη ην ζπλεζέζηεξν ιαραληθό ησλ παηδηώλ. Φξέζθα θξνύηα θαηαλαιώλνληαλ από ην 73% ησλ παηδηώλ ηνπιάρηζηνλ κηα θνξά ηελ εκέξα θαη ρπκνί θξνύησλ από ην 59%. Αμηνζεκείσην είλαη όηη ην 85% ηνπ δείγκαηνο θαηαλάισλε θάπνην είδνο γιπθνύ αθεςήκαηνο, επηδόξπην, γιπθό ή αικπξό ζλαθ ηελ εκέξα. πλεπώο, νη δηαηξνθηθέο νδεγίεο πξνο ηνπο γνλείο ζα πξέπεη λα ηνλίζνπλ όηη ηα παηδηά απηήο ηεο ειηθίαο έρνπλ πςειέο ζξεπηηθέο αλάγθεο θαη ρακειέο ελεξγεηαθέο απαηηήζεηο, λα ππνδεηθλύνπλ ηα ηξόθηκα πνπ ζα δηακνξθώζνπλ πγηεηλέο ζπκπεξηθνξέο πνπ ζα αμηνπνηεζνύλ ζηελ αλάπηπμή ηνπο. Δπηπιένλ, ζπκπιεξσκαηηθά ησλ παξαπάλσ απνηεινύλ ηα επξήκαηα ηεο έξεπλαο Bouhlal et al (2010) [121] ζε ζπλδπαζκό κε ηηο γεπζηηθέο πξνηηκήζεηο ησλ παηδηώλ, αθνύ ε 26

27 νξγαλνιεπηηθή πνηόηεηα ησλ ηξνθώλ είλαη έλαο παξάγνληαο γηα ηελ πξόιεςε αλζπγηεηλώλ δηαηξνθηθώλ ζπλεζεηώλ δηαηξνθήο. Ζ κειέηε απηή είρε ζηόρν λα δηεξεπλήζεη ηε πξόζιεςε ηξνθήο από ην παηδί κεηά ηελ ηξνπνπνίεζε θνηλώλ ηξνθίκσλ ζηε πνζόηεηα αιαηηνύ, ιηπνπο θαη δάραξεο. Όπσο ζπκπεξαίλεηαη, ην αιάηη είρε ζεηηθό αληίθηππν ζηε πξόζιεςε ηνπ ηξνθίκνπ, ελώ ην ιίπνο θαη ε πξνζζήθε ζαθράξνπ δελ επεξέαζε ηελ θαηαλάισζε ησλ ηξνθίκσλ. Απηό ζεκαίλεη όηη ην ιίπνο θαη ε δάραξε ζα κπνξνύζαλ λα απνθεπρζνύλ ζε ηξόθηκα γηα ηα παηδηά, ρσξίο λα επεξεάδνπλ ηε γεύζε, ώζηε ε ελεξγεηαθή ππθλόηεηα ηεο δηαηξνθήο ησλ παηδηώλ λα είλαη πεξηνξηζκέλε. Δπηπξόζζεηα, απαηηείηαη ηδηαίηεξε πξνζνρή ζηε πνζόηεηα αιαηηνύ θαη ζηε πξνώζεζε ιαραληθώλ. πκπεξαζκαηηθά, νη γνλείο ζα πξέπεη λα ελζαξξύλνπλ ηα κηθξά παηδηά ζε κηα επξεία πνηθηιία θξνύησλ θαη ιαραληθώλ, δεκεηξηαθώλ νιηθήο άιεζεο, γαιαθηνθνκηθώλ πξντόλησλ ρακειήο πεξηεθηηθόηεηαο ζε ιηπαξά θαη πγηέζηεξα ιίπε. Δθηόο απηνύ, ζα είλαη επεξγεηηθό γηα ηε πγεία ησλ λεπίσλ λα πεξηνξίζνπλ ηελ θαηαλάισζε ηξνθώλ θαη πνηώλ ρακειήο ζξεπηηθήο αμίαο θαη πςειήο ελεξγεηαθήο ππθλόηεηαο. 3.2 Σξόπνη παξαθίλεζεο ησλ παηδηώλ ζηελ αύμεζε ηεο θαηαλάισζεο θξνύησλ θαη ιαραληθώλ Άθζνλε πξόζιεςε νπσξνθεπεπηηθώλ έρεη ζπζρεηηζηεί κε κεησκέλν θίλδπλν παζήζεσλ. Ζ βειηίσζε ηεο πγείαο από ηελ απμεκέλε θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ζα είλαη αθόκα πην εκθαλήο εάλ ζπλδπαζηεί κε ρακειόηεξε θαηαλάισζε αλζπγηεηλώλ, πςειήο ζεξκηδηθήο αμίαο ζλαθ [122]. Ζ παξέκβαζε ζε ζρνιείν από ηελ Schoolgruiten Project είρε σο απνηέιεζκα ηε βειηίσζε ησλ δηαηξνθηθώλ ζπλεζεηώλ ησλ παηδηώλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ε βαζηθή ζηξαηεγηθή πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε ήηαλ ε βειηίσζε ηεο δηαζεζηκόηεηαο, ηεο πξνζβαζηκόηεηαο, ηελ έθζεζε ησλ παηδηώλ ζε θξνύηα θαη ιαραληθά θαη ηελ παξνρή κηαο κεξίδαο νπσξνθεπεπηηθώλ δύν θνξέο ηελ εβδνκάδα. Σα απνηειέζκαηα δείρλνπλ όηη ηα κέηξα παξέκβαζεο ζηελ πξόζιεςε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ νδήγεζαλ ζε αύμεζε απηώλ θαη κείσζε ησλ αλζπγηεηλώλ ζλαθ θαηά ηε δηάξθεηα ησλ δηαιεηκκάησλ ηνπ ζρνιείνπ. ηε κειέηε [123], πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηε πεξηνρή ηεο Νέαο Οπαιίαο ηε Απζηξαιίαο, πξνζπάζεζαλ λα παξέκβνπλ ζε κία νκάδα γνλέσλ θαη ζπλέζηεζαλ λα απμήζνπλ ηε δηαζεζηκόηεηα θαη ηε πξνζβαζηκόηεηα ησλ θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ζην ζπίηη. Αθόκε, ζπκβνύιεςαλ νη γνλείο λα έρνπλ ην ξόιν πξόηππν όζνλ αθνξά ηελ θαηαλάισζε 27

28 νπσξνθεπεπηηθώλ. Ζ έξεπλα πξαγκαηνπνηήζεθε κέζσ ηειεθώλνπ θαη κε ελεκεξσηηθά έγγξαθα πξνο ηνπο γνλείο. Ζ ζεηηθή κεηαβνιή ζηελ θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ησλ παηδηώλ θαζηζηά ηελ ηειεθσληθή παξέκβαζε κηα ζηξαηεγηθή ζεκαληηθή γηα ηε δεκόζηα πγεία, όζνλ αθνξά ηελ θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ζηελ παηδηθή ειηθία θαη ηε κείσζε ησλ κεηέπεηηα ρξόλησλ λνζεκάησλ. Δπηπιένλ, νη Haroun et al. (2010) [124], δηεξεύλεζαλ ζε ζρνιεία πξσηνβάζκηαο εθπαίδεπζεο ηεο Αγγιίαο, ηελ επίδξαζε ηεο δηαζεζηκόηεηαο ζηελ θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ. Οη εξεπλεηέο ρξεζηκνπνίεζαλ ηελ ηε δηαζεζηκόηεηα ησλ θξνύησλ, ιαραληθώλ, ρπκώλ θαη κείσζαλ ηα επηδόξπηα δαραξνπιαζηηθήο. Οη καζεηέο έθαλαλ πγηεηλόηεξεο επηινγέο κε κέζν όξν 2 κεξίδεο θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ηελ εκέξα. Με ηελ παξνρή θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ζην κεζεκεξηαλό ε θαηαλάισζή ηνπο ζηα δεκνηηθά ζρνιεία έρεη βειηησζεί νπζηαζηηθά από ην 2005 κεηά ηελ εηζαγσγή ησλ λέσλ πξνηύπσλ ηξνθίκσλ ην Ωζηόζν, είλαη απαξαίηεην νη βειηηώζεηο λα γίλνπλ θαη γηα ηελ αύμεζε Fe θαη Zn θαη λα κεησζεί ε πεξηεθηηθόηεηα ζε Na ησλ ζπληαγώλ. Όζνλ αθνξά ηελ βειηίσζε ηεο θαηαλάισζεο ησλ νπσξνθεπεπηηθώλ από ηα παηδηά, ε δηαζεζηκόηεηα θαη ε πξνζβαζηκόηεηα είλαη νη δύν βαζηθνί παξάγνληεο πνπ επηδξνύλ ζεηηθά ζηελ αιιαγή ηεο πξόζιεςεο ηνπο [125]. Ζ κέζε θαηαλάισζε απηώλ ησλ ηξνθώλ είλαη εθηθηό λα απμεζεί ζε ζέζεηο εξγαζίαο κε ηε βειηίσζε ησλ δύν απηώλ παξαγόλησλ. Αθόκε αμίδεη λα ηνληζηεί όηη ζηε κειέηε ησλ Alinia et al. (2010), ε απμεκέλε πξόζιεςε θξνύησλ δελ επεξέαζε ηε ζπλνιηθή ελεξγεηαθή πξόζιεςε. Δπηπξνζζέησο, ζε άιιε έξεπλα [126] επηζεκαίλεηαη όηη ε δηαζεζηκόηεηα θαη ε επηξξνή ησλ γνληώλ είλαη νη θύξηνη παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ησλ παηδηώλ. Σα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο ζπζρεηίδνπλ ηελ πξόζιεςε νπσξνθεπεπηηθώλ κε ην θύιν, θνηλσληθό-νηθνλνκηθνύο παξάγνληεο, ηελ εζληθόηεηα αιιά θπξίσο κε ηε δηαζεζηκόηεηα θαη ηελ πξνζβαζηκόηεηα πνπ έρνπλ ηα παηδηά ζηα ηξόθηκα απηά. Αθόκε, ζε κειέηε [127] πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε από παηδηάηξνπο γηα ηελ επεμεξγαζία ζηξαηεγηθώλ πνπ ζα βνεζνύζαλ ηε βειηίσζε ηεο δηαηξνθήο, θπξίσο ππέξβαξσλ παηδηώλ, ζπλέζηεζαλ έλα ζύλνιν δξάζεσλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, νη παηδίαηξνη ζα πξέπεη λα εθθξάδνπλ κε ζαθήλεηα ηνπο όξνπο θαη ηνπο θηλδύλνπο πνπ δηαηξέρνπλ θπξίσο ηα ππέξβαξα παηδηά κε ηελ έιιεηςε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ, κε ζηόρν λα θηλεηνπνηήζνπλ ηνπο γνλείο λα εληάμνπλ ζηελ δηαηξνθή ησλ παηδηώλ ηνπο ηα θξνύηα θαη ηα ιαραληθά. Αμίδεη λα ζεκεησζεί όηη νη γνλείο αλαθέξνπλ όηη είραλ εκπηζηνζύλε ζηνπο γηαηξνύο, όκσο ζεσξνύλ απαξαίηεην λα ηνπο 28

29 εμεγνύλ κε ζαθήλεηα ηελ θαηάζηαζε ηνπ βάξνπο ησλ παηδηώλ, ιόγσ ηεο αλεζπρίαο ηνπο, αιιά θαη λα ηνπο παξέρνπλ εηδηθέο ζπκβνπιέο θαη ζπζηάζεηο ζεξαπείαο. Όζνλ αθνξά ηελ αύμεζε ηεο θαηαλάισζεο θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ζηα παηδηά θαη ε θηλεηνπνίεζε ηνπο ζηελ πξόζιεςε ησλ εκεξήζησλ ζπληζηώκελσλ πνζνηήησλ νη Heim et al. (2009) [128] πξνηείλνπλ εθπαηδεπηηθά πξνγξάκκαηα δηαηξνθήο. Δηδηθόηεξα, κηα πηινηηθή παξέκβαζε 12 εβδνκάδσλ είρε ζθνπό λα πξνσζήζεη ηελ θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ζε κία ζεξηλή θαηαζθήλσζε. Ζ κειέηε πεξηειάκβαλε θήπν κε δξαζηεξηόηεηεο, εθπαηδεπηηθέο δξαζηεξηόηεηεο κε θξνύηα θαη ιαραληθά, γεπζηηθέο δνθηκέο ιαραληθώλ, πξνεηνηκαζία νπσξνθεπεπηηθώλ γηα ζλαθ θαη ελεκεξσηηθά δειηία γηα ηνπο γνλείο. Σα απνηειέζκαηα ηεο έξεπλαο αμηνινγνύληαη κε θξηηήξηα ηελ ηθαλνπνίεζε από ην πξόγξακκα, ηεο έθζεζεο ησλ παηδηώλ ζε θξνύηα θαη ιαραληθά, αιιά θαη ηε ζπκπεξηθνξά ησλ γνλέσλ όζνλ αθνξά ηε δηαζεζηκόηεηα ζην ζπίηη απηώλ ησλ νκάδσλ ηξνθώλ. ηα ζπκπεξάζκαηα αλαθέξεηαη όηη ζην 93,4% ησλ παηδηώλ πνπ ζπκκεηείραλ άξεζε ε πξνεηνηκαζία ησλ θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ζλαθ, 95,6% δηαζθέδαζε ηελ εξγαζία ζηνλ θήπν θαη ην 91,3% έκαζαλ γηα ηα θξνύηα θαη ηα ιαραληθά. Ζ παξέκβαζε νδήγεζε ζε αύμεζε ηεο θαηαλάισζεο θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ησλ παηδηώλ θαη ηεο δήηεζεο νπσξνθεπεπηηθώλ ζην ζπίηη. πλεπώο, νη βησκαηηθέο δξαζηεξηόηεηεο κάζεζεο, ε έθζεζε θαη ε δηαζεζηκόηεηα ζπκβάιινπλ ζηελ πξνώζεζε πγηεηλώλ δηαηξνθηθώλ ζπκπεξηθνξώλ ζηα παηδηά. Δπηπιένλ, νη Davis et al. (2000) [129] δηεξεύλεζαλ δξαζηεξηόηεηεο δηαηξνθηθήο αγσγήο θαη ηελ απνηειεζκαηηθόηεηά ηνπο ζηε δηαηξνθή ησλ παηδηώλ. Ζ ζπκκεηνρή ζε νηθνγελεηαθέο δξαζηεξηόηεηαο θαη ε έθζεζε ζε θξνύηα θαη ιαραληθά, δείρλνπλ ηα πςειόηεξα επίπεδα ηεο αιιαγήο ζπκπεξηθνξάο. Άιιε κία έξεπλα [130] πνπ δηεξεύλεζε ηνπο παξάγνληεο πνπ θαζνξίδνπλ ηελ θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ θαη ηηο ζηξαηεγηθέο παξέκβαζεο γηα ηελ αύμεζε ηεο θαηαλάισζεο θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ζε έλα δείγκα 6-12 εηώλ είλαη ησλ Blanchette and Brug (2005). Αμίδεη λα ηνληζηεί όηη ε δηαζεζηκόηεηα θαη ε πξνζβαζηκόηεηα είλαη νη θαζνξηζηηθνί παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ. Οη εξεπλεηέο, ινηπόλ, πξνηείλνπλ όηη νη παξεκβάζεηο ζα πξέπεη λα βειηηώζνπλ απηνύο ηνπο δύν παξάγνληεο ζηα παηδηά θαη λα απνζθνπνύλ ζην λα βειηηώζνπλ ηηο γεπζηηθέο ηνπο πξνηηκήζεηο. Οη παξεκβάζεηο ζα πξέπεη λα πεξηιακβάλνπλ ην ζρνιείν, ηα ηειενπηηθά θαλάιηα, ηε θύζε, ηα παηρλίδηα. Δηδηθόηεξα, [131] ηα βηληενπαηρλίδηα πνπ απνζθνπνύλ ζηελ πξνώζεζε ηεο αιιαγήο ζπκπεξηθνξάο είλαη ειπηδνθόξν κέζν γηα λα κπνξέζνπλ ηα παηδηά λα κάζνπλ πγηείο ζπκπεξηθνξέο. Δπηζεκαίλεηαη, ε έξεπλα ησλ Baranowski et al. (2011), νη 29

30 νπνίνη δηεξεύλεζαλ ζε 133 παηδηά ειηθίαο εηώλ ηα απνηειέζκαηα ζπγθεθξηκέλσλ παηρληδηώλ (Diab θαη Naro) θαη πόζν επεξέαζαλ ηελ θαηαλάισζε θξνύησλ, ιαραληθώλ, λεξνύ θαη ηε ζσκαηηθή δξαζηεξηόηεηα. Οη επαλαιακβαλόκελεο κεηξήζεηο δείρλνπλ όηη ηα παηδηά απηά είραλ απμεκέλε θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ θαηά 0,67 κεξίδεο ηελ εκέξα θαη κέηξηα έσο έληνλε ζσκαηηθή δξαζηεξηόηεηα. Δίλαη απαξαίηεην γηα ηε κεγηζηνπνίεζε ηεο αιιαγήο, ε έξεπλα γηα ην βέιηηζην ζρεδηαζκό ησλ ζηνηρείσλ ησλ βίληενπαηρληδηώλ. ηε ζπλέρεηα, όζνλ αθνξά ηελ αύμεζε ηεο θαηαλάισζεο θξνύησλ θαη ιαραληθώλ αμίδεη λα ζεκεησζεί ε έξεπλα ησλ He et al. (2008), εθάξκνζαλ έλα πηινηηθό πξόγξακκα ζε δεκνηηθό ζρνιείν ζηνλ Καλαδά [132]. Ζ δσξεάλ δηαλνκή θξνύησλ θαη ιαραληθώλ θαη ε δηαηξνθηθή εθπαίδεπζε νδήγεζε ζε αύμεζε ηεο θαηαλάισζεο ηνπο ζην ζρνιείν θαη επλντθέο αιιαγέο πξνηίκεζεο γηα νξηζκέλα από απηά ηα ηξόθηκα. Δπίζεο, ζε παξόκνηα απνηειέζκαηα θαηέιεμαλ θαη νη Robinson-O Brien et al. (2010) [133]. Αλαιπηηθόηεξα, δηεξεύλεζαλ κε 24σξε αλάθιεζε ηελ εκεξήζηα θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ησλ παηδηώλ ζε πεξηνρέο ησλ Ζ.Π.Α. κε ρακειή θνηλσληθό-νηθνλνκηθή θαηάζηαζε θαη αλέθεξαλ ρακειή εκεξήζηα πξόζιεςε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ. Ωζηόζν, ηα ζρνιηθά γεύκαηα κπνξνύλ λα ζπκβάινπλ ζεκαληηθά ζηελ εκεξήζηα αύμεζε ηεο θαηαλάισζεο ηνπο. Αθόκε, [134] πξνγξάκκαηα δηαλνκήο παξέρνπλ ηελ επθαηξία γηα ηνπο ζπνπδαζηέο λα δνθηκάζνπλ πνηθίια θξνύηα θαη ιαραληθά κε ζηόρν ηε βειηίσζε ηεο θαηαλάισζεο ησλ ηξνθίκσλ απηώλ. ηηο Ζλσκέλεο Πνιηηείεο εθαξκόζηεθε ζε γπκλάζην έλα εηήζην πξόγξακκα, όπνπ παξείραλ θαιάζηα γεκάηα λσπά θξνύηα θαη ιαραληθά εκεξεζίσο. Απνηέιεζκα ηνπ πξνγξάκκαηνο ήηαλ, ε θαηαλάισζε νπσξνθεπεπηηθώλ ησλ παηδηώλ πνπ ζπκκεηείραλ λα απμεζεί. Αθόκε κία κέζνδνο γηα ηελ αύμεζε ηεο πξόζιεςεο θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ζηα ζρνιεία είλαη ε κνληεινπνίεζε. Μειέηε [135] πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε από ηε Hendy (2002) εμέηαζε ηελ απνηειεζκαηηθόηεηα ησλ εθπαηδεπκέλσλ κνληέισλ γηα ηελ ελζάξξπλζε απνδνρήο ησλ ηξνθίκσλ ζηα παηδηά θαηά ηε δηάξθεηα ησλ πξνζρνιηθώλ γεπκάησλ. ηε ζπγθεθξηκέλε πεξίπησζε ηα κνληέια ήηαλ παηδηά θαη είραλ εθπαηδεπηεί, ώζηε λα ρξεζηκεύζνπλ σο πξόηππα γηα ηξνθέο ζαλ ελίζρπζε κε παηρλίδη. Πην ζπγθεθξηκέλα, κε θάζε θαγεηό είηε ην κνληέιν είλαη έλα θνξίηζη, είηε αγόξη, είηε δελ ππάξρεη κνληέιν. Σα ππόινηπα παηδηά ρξεζηκνπνηήζεθαλ σο παξαηεξεηέο ησλ νπνίσλ ε ηξνθή θαηαγξάθεθε κε δαγθώκαηα θαηά ηε δηάξθεηα ηεο παξέκβαζεο. Σα απνηειέζκαηα ήηαλ όηη ην κνληέιν θνξίηζη είλαη πην απνηειεζκαηηθό ηνπ αγνξηνύ. Σα παηδηά πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ σο κνληέια έδσζαλ ηηο 30

31 πςειόηεξεο βαζκνινγίεο πξνηίκεζεο ζηηο ζπγθεθξηκέλεο ηξνθέο πνπ είραλ θαηαλαιώζεη, ελώ γηα ηνπο παξαηεξεηέο ε απνδνρή ησλ ηξνθίκσλ δε δηαξθεί πέξαλ ησλ κνληεινπνηεκέλσλ γεπκάησλ. πκπεξαζκαηηθά, [136] νη Horne et al. (2010) δηεξεύλεζαλ ηηο ζηξαηεγηθέο κνληεινπνίεζεο θαη ηεο αληακνηβήο γηα ηελ αύμεζε ηεο θαηαλάισζεο θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ζε παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο. Αθόκε, ρξεζηκνπνίεζαλ επαλαιακβαλόκελα κέηξα, πνπ αθνξνύζαλ ζηελ παξέκβαζε αληακνηβώλ, κνληεινπνίεζεο θαη ηελ αύμεζε ηεο δηαζεζηκόηεηαο ησλ νπσξνθεπεπηηθώλ. Δηδηθόηεξα, ηα παηδηά θαζεκεξηλά ιάκβαλαλ ζηελ ώξα ηνπ γξήγνξνπ γεύκαηνο (ζλαθ) έλα θξνύην θαη έλα αθόκε ην κεζεκέξη. Δλαιιαθηηθά, ζηελ ώξα ηνπ ζλαθ ηα θξνύηα παξνπζηάδνληαλ σο αληακνηβή ζηα παηδηά. Οη ζηξαηεγηθέο απηέο, δηάξθεηαο 6 κελώλ, είραλ σο απνηέιεζκα ηελ αύμεζε ηεο πξόζιεςεο νπσξνθεπεπηηθώλ, κε έληνλε αύμεζε ηελ θαηαλάισζε θξνύησλ ην κεζεκέξη. 31

32 Κεθάιαην 4: Μεζνδνινγία 4.1 θνπόο ηεο έξεπλαο Πξνεγνύκελεο έξεπλεο έρνπλ δείμεη όηη ηα θξνύηα θαη ηα ιαραληθά είλαη ζηνηρείν κίαο ηζνξξνπεκέλεο δηαηξνθήο θαη απμάλνληαη ζπλερώο νη απνδείμεηο γηα ην όηη ηα θξνύηα θαη ηα ιαραληθά πξνζηαηεύνπλ ηνλ νξγαληζκό από παζήζεηο θαη βνεζνύλ ζηε δηαηήξεζε ελόο πγηνύο ζσκαηηθνύ βάξνπο. Ο ζθνπόο ηεο παξνύζαο κειέηεο θαη έξεπλαο είλαη λα εξεπλήζεη ηα πνζνζηά θαηαλάισζεο θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ζε έλα δείγκα παηδηώλ 4-6 εηώλ, ζε ζρέζε κε ηηο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ησλ γνλέσλ. Ζ παξνύζα κειέηε απνβιέπεη κε ηελ ζπκπιήξσζε ησλ θαηάιιεισλ εξεπλεηηθώλ εξγαιείσλ λα κειεηήζεη: Σηο ζηάζεηο ησλ γνλέσλ σο πξνο ηελ πγεία θαη ηηο δηαηξνθηθέο ηνπο ζπλήζεηεο Σηο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ησλ λεπίσλ ειηθίαο 4-6 εηώλ Σε ζρέζε πνπ έρεη ε πξνζθόιιεζε ηνπο ζηε Μεζνγεηαθή δηαηξνθή κε ηελ θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ Σελ αμηνιόγεζε ηνπ επηπέδνπ ηεο παηδηθήο λενθνβίαο ζηα ηξόθηκα 4.2 Γείγκα Σν δείγκα απνηειείηαη ζπλνιηθά από 118 άηνκα, από ηα νπνία 75 είλαη γνλείο πνπ θαηνηθνύλ ζε αζηηθό πεξηβάιινλ ηεο Λάξηζαο, ελώ 43 θαηνηθνύλ ζε αγξνηηθέο πεξηνρέο θνληά ζηελ πόιε ηεο Λάξηζαο. Οη γνλείο πνπ πήξαλ κέξνο ζηελ έξεπλα έρνπλ παηδηά ειηθίαο 4-6 εηώλ. Αμίδεη λα ζεκεησζεί πσο ε ζπκκεηνρή ηνπο είλαη εζεινληηθή. πζρεηίζεηο αλαδεηήζεθαλ κεηαμύ ησλ νκάδσλ ζύγθξηζεο, αιιά θαη ζην ζύλνιν ηνπ δείγκαηνο σο πξνο ηηο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο. Ζ εύξεζε ηνπ δείγκαηνο ησλ γνλέσλ ήηαλ κία πεξίπινθε δηαδηθαζία. Αξρηθά, ε έξεπλα απηή έιαβε ρώξα ζηελ πόιε ηεο Λάξηζαο θαη ζε γύξσ αγξνηηθέο πεξηνρέο, νπόηε έπξεπε πξώηα λα εληνπηζηνύλ ηα λεπηαγσγεία πνπ ζα ελδηαθέξνληαλ λα ζπκκεηάζρνπλ ζηελ έξεπλα θαη θαηόπηλ κε ζπλάληεζε κε ην δηεπζπληή λα γίλεη κία ζπλνπηηθή πεξηγξαθή ηεο κειέηεο θαη ησλ εξεπλεηηθώλ εξγαιείσλ. Τπήξμαλ θάπνηεο δηεπζπληέο λεπηαγσγείσλ πνπ ήηαλ αξλεηηθέο θαη θάπνηεο πνπ δέρηεθαλ επράξηζηα λα ζπκκεηέρνπλ ζηελ έξεπλα. ηε ζπλέρεηα αθνινύζεζε ε επίζθεςε ζηα λεπηαγσγεία θαη κηα ελεκέξσζε 10 ιεπηώλ ησλ 32

33 δηεπζπληώλ πεξί ηίλνο πξόθεηηαη λα εθηηκεζεί από ηε κειέηε. Γπζηπρώο πξνζσπηθή επαθή κε ηνπο γνλείο δελ ππήξμε, θαζώο νη ίδηνη νη δηεπζπληέο δηακνίξαζαλ ηα εξσηεκαηνιόγηα ζηνπο γνλείο. Έπεηηα, δόζεθε πξνζεζκία κίαο εβδνκάδαο ηνπιάρηζηνλ γηα ηε ζπκπιήξσζε ησλ εξσηεκαηνινγίσλ. Μεηά ην πέξαο απηνύ ηνπ ρξνληθνύ πεξηζσξίνπ αθνινύζεζε δεύηεξε επίζθεςε ζηα λεπηαγσγεία γηα ηελ πεξηζπιινγή ησλ εξσηεκαηνινγίσλ ή δηα ηειεθώλνπ ελεκέξσζε εάλ είραλ ζπκπιεξσζεί ή όρη. Γπζηπρώο ην δηάζηεκα κίαο εβδνκάδαο δελ ήηαλ αξθεηό, είηε ιόγσ ππνρξεώζεσλ, είηε ιόγσ έιιεηςεο ελδηαθέξνληνο ησλ γνλέσλ πνπ είρε σο απνηέιεζκα ηελ θαζπζηέξεζε ηεο επηζηξνθήο ησλ εξσηεκαηνινγίσλ θαη απώιεηα ρξόλνπ. πλνιηθά, ε ρξνληθή δηάξθεηα πνπ ρξεηάζηεθε γα ηε ζπιινγή ησλ εξσηεκαηνινγίσλ ήηαλ θάηη παξαπάλσ από έλα κήλα. Ζ δηαδηθαζία δηαλνκήο θαη ζπγθέληξσζεο ησλ εξσηεκαηνινγίσλ άξρηζε από ηηο 20 Φεβξνπαξίνπ 2011 θαη νινθιεξώζεθε 10 Απξηιίνπ Ζ επηινγή ησλ πεξηνρώλ πνπ δηακνηξάζηεθαλ ηα εξσηεκαηνιόγηα ήηαλ ηπραία αιιά ε επηινγή ησλ λεπηαγσγείσλ ήηαλ αλάινγε ηεο απνδνρήο ησλ δηεπζπληώλ. Δπνκέλσο, ηα λεπηαγσγεία πνπ ζπκκεηείραλ ζηελ έξεπλα βξίζθνληαη ζηηο αθόινπζεο πεξηνρέο: ζην θέληξν ηεο Λάξηζαο, ζηελ Σεξςηζέα θαη ζηε Νίθαηα. ην θέληξν ηεο Λάξηζαο ε δηαλνκή ησλ εξσηεκαηνινγίσλ έγηλε ζε 4 λεπηαγσγεία. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζην ηδησηηθό λεπηαγσγείν ηεο Ράπηνπ κνηξάζηεθαλ 30 εξσηεκαηνιόγηα θαη επηζηξάθεθαλ 13. ην ηδησηηθό λεπηαγσγείν ηεο Γξάθνπ κνηξάζηεθαλ 20 θαη επηζηξάθεθαλ 12. Αθόκε, ζην ηδησηηθό λεπηαγσγείν ηεο κνηξάζηεθαλ 30 θαη επηζηξάθεθαλ 16. Δπηπιένλ, ζην δεκόζην λεπηαγσγείν δόζεθαλ 40 εξσηεκαηνιόγηα θαη επηζηξάθεθαλ 34. ην λεπηαγσγείν ηεο Σεξςηζέαο κνηξάζηεθαλ 40 θαη κόιηο 18 επηζηξάθεθαλ, ελώ ζην λεπηαγσγείν ζηε Νίθαηα δόζεθαλ 40 θαη επηζηξάθεθαλ ηα 25. Σα ππόινηπα εξσηεκαηνιόγηα είηε επηζηξάθεθαλ θελά, είηε δελ επηζηξάθεθαλ θαζόινπ. 4.3 Δξεπλεηηθά εξγαιεία Γηα ηελ δηεθπεξαίσζε ηεο έξεπλαο θαη ηεο κειέηεο ρξεζηκνπνηήζεθαλ 4 εξεπλεηηθά εξγαιεία. Απηά είλαη ηα παξαθάησ: Α Μέξνο 1. Γεληθό εξσηεκαηνιόγην θαηαιιειόηεηαο 33

34 2. Δξσηεκαηνιόγην αμηνιόγεζεο ηεο εηθόλαο ηνπ ζώκαηνο (Multidimensional Body-Self Relations Questionnaire, Cash, 2002) 3. Δξσηεκαηνιόγην εθηίκεζεο ησλ δηαηξνθηθώλ ζπλεζεηώλ ησλ γνλέσλ Β Μέξνο 4. Δξσηεκαηνιόγην εθηίκεζεο ησλ δηαηξνθηθώλ ζπλεζεηώλ ησλ παηδηώλ 5. Δξσηεκαηνιόγην KIDMED (Serra-Μajem et al, 2004) 6. Δθηίκεζε ηεο παηδηθήο λενθνβίαο ζηα ηξόθηκα (Child Food Neophobia Scale, Pliner, 1994) Σα εξγαιεία απηά καδί κε ηε θόξκα ζπγθαηάζεζεο δόζεθαλ σο έλα εληαίν παθέην εξσηήζεσλ ζε κία θαη κνλαδηθή θάζε. Μαδί κε απηά δόζεθαλ θαη νη απαξαίηεηεο πιεξνθνξίεο γηα ηε ζσζηή ζπκπιήξσζε ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ θαζώο θαη ε δηαβεβαίσζε πσο νη απαληήζεηο πνπ ζα δνζνύλ από ηνπο ζπκκεηέρνληεο ζα παξακείλνπλ απόξξεηεο. 4.4 Πεξηγξαθή ησλ εξεπλεηηθώλ εξγαιείσλ ΜΔΡΟ Α: Σν κέξνο Α ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ πεξηιακβάλεη 3 εξεπλεηηθά εξγαιεία ηα νπνία παξνπζηάδνληαη παξαθάησ θαη αθνξνύλ ηηο ζπλήζεηεο ησλ θεδεκόλσλ ησλ λεπίσλ. Γεληθό εξσηεκαηνιόγην θαηαιιειόηεηαο ρεηηθά κε ην γεληθό εξσηεκαηνιόγην θαηαιιειόηεηαο, πξόθεηηαη γηα έλα θαηάιιεια δηακνξθσκέλν εξσηεκαηνιόγην πνπ πεξηιακβάλεη εξσηήζεηο ζρεηηθά κε ηα αλζξσπνθεληξηθά ραξαθηεξηζηηθά θαη ηα θνηλσληθό- δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά ησλ γνλέσλ. Δηδηθόηεξα, ηα αλζξσπνθεληξηθά ραξαθηεξηζηηθά πνπ δεηνύληαη από ηνλ θεδεκόλα είλαη ην θύιν, ην ύςνο, ην βάξνο, ε ειηθία, αλ θαπλίδεη, αλ θαηαλαιώλεη αιθννινύρα πνηά θαη αλ αζιείηαη. Δπηπιένλ, εξσηνύληαη θάπνηα θνηλσληθό- δεκνγξαθηθά ραξαθηεξηζηηθά όπσο ην κνξθσηηθό επίπεδν, ε θύξηα απαζρόιεζε, ε νηθνγελεηαθή θαηάζηαζε, ώζηε λα ζπγθεληξσζνύλ επηπξόζζεηεο πιεξνθνξίεο γηα ηελ νηθνγέλεηα. 34

35 Δξσηεκαηνιόγην ζηάζεηο σο πξνο ηελ πγεία θαη ηηο ζπλήζεηεο (Multidimensional Body-Self Relations Questionnaire, Cash, 2002) Όηαλ αλαθεξόκαζηε ζηελ εηθόλα ηνπ ζώκαηνο ελλννύκε ηελ ηδέα πνπ έρεη ην εθάζηνηε άηνκν γηα ηε ζσκαηηθή ηνπ εκθάληζε θαη ζπγθεθξηκέλα γηα ην βάξνο ηνπ, ην κέγεζόο ηνπ ην ζρήκα ηνπ, γεληθόηεξα γηα ηελ εηθόλα πνπ έρεη ν άλζξσπνο γηα ηελ εμσηεξηθή ηνπ εκθάληζε. Σν εξσηεκαηνιόγην «Αμηνιόγεζε ηεο εηθόλαο ηνπ ζώκαηνο, MBSRQ» είλαη έλα πνιπδηάζηαην εξγαιείν ππνινγηζκνύ ησλ ζηάζεσλ θαη ζπκπεξηθνξώλ πνπ εκθαλίδνπλ νη άλζξσπνη. Δηδηθόηεξα, δηεξεπλά ηελ πξνζσπηθή εθηίκεζε ηεο εηθόλαο ηνπ ζώκαηόο ηνπο, πεξηιακβάλνληαο αθόκε πξνηάζεηο πνπ αθνξνύλ ζηε ζσκαηηθή εκθάληζε, ζηηο πξνζπάζεηεο γηα πγηεηλή δηαηξνθή αιιά θαη ζπκπεξηθνξέο πνπ αληηζηνηρνύλ ζηελ θξνληίδα ηεο πγείαο. πγγξαθέαο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ είλαη ν Thomas F. Cash, [137] απνηειείηαη από 69 πξνηάζεηο- ζπκπεξηθνξέο όπνπ ε θάζε κία βαζκνινγείηαη ζε κία θιίκαθα πνπ εθηείλεηαη από ην 1 «νπσζδήπνηε δηαθσλώ» έσο ην 5 «νπσζδήπνηε ζπκθσλώ» θαη εθηηκά δηαθνξεηηθέο παξακέηξνπο όπσο: θιίκαθα ηθαλνπνίεζεο από επηκέξνπο πεξηνρέο ηνπ ζώκαηνο (Body- Areas Satisfaction Scale, BASS), εθηίκεζε ηνπ ζσκαηηθνύ καο βάξνπο (Self- Classified Weight Scale, SCWS), εκκνλή κε ηνλ έιεγρν ηνπ ζσκαηηθνύ καο βάξνπο (Overweight Preoccupation Scale, OPS). ηελ παξνύζα έξεπλα ρξεζηκνπνηήζεθαλ κόλν 35 πξνηάζεηο- ζπκπεξηθνξέο, πνπ αθνξνύλ ζηηο εμήο παξακέηξνπο: εθηίκεζε ηεο θπζηθήο θαηάζηαζεο, ζηάζε σο πξνο ηε θπζηθή θαηάζηαζε, εθηίκεζε ηεο θαηάζηαζεο ηεο πγείαο, ζηάζε σο πξνο ηελ πγεία, ζηάζε σο πξνο ηελ αληηκεηώπηζε αζζελεηώλ. Με ηελ ζπκπιήξσζε ησλ πξνηάζεσλ πνπ αθνξνύλ ηελ εθηίκεζε ηεο θπζηθήο θαηάζηαζεο θαη εθηίκεζε ηεο θαηάζηαζεο ηεο πγείαο κπνξνύκε λα ππνινγίζνπκε ηελ πξνζσπηθή απνηίκεζε ηεο θπζηθήο θαηάζηαζεο, αληίζηνηρα ππνινγίδνπκε θαη ηελ πξνζσπηθή απνηίκεζε ηεο πγείαο. Δλώ, νη πξνηάζεηο πνπ αθνξνύλ ζηε ζηάζε σο πξνο ηε θπζηθή θαηάζηαζε, ηελ πγεία θαη ηελ αληηκεηώπηζε αζζελεηώλ πεξηέρνπλ κηα ζεηξά από δειώζεηο ζρεηηθέο κε ην πώο κπνξνύλ νη άλζξσπνη λα ζθέθηνληαη, λα αηζζάλνληαη ή λα ζπκπεξηθέξνληαη. Από ηνπο εξσηώκελνπο δεηείηαη λα ππνδείμνπλ ζε πνην βαζκό ε θάζε εθδήισζε αληηπξνζσπεύεη ηνλ ραξαθηήξα ηνπο, επηιέγνληαο κία από ηηο επηινγέο πνπ ηνπο εθθξάδεη. Τςειά ζθνξ απνδεηθλύνπλ ηε ζεκαζία πνπ έρεη γηα ην εθάζηνηε πξόζσπν λα αηζζάλεηαη 35

36 πγηήο. Δπηπξνζζέησο, ππνδειώλεη θαη κηα έληνλε ελαζρόιεζε κε δξαζηεξηόηεηεο. ε αληίζεζε ηα ρακειά ζθνξ ππνδεηθλύνπλ πσο ε θαθή θαηάζηαζε ηεο πγείαο θαη ηεο θπζηθήο θαηάζηαζεο δελ επεξεάδεη θαζόινπ ην άηνκν. Ο ππνινγηζκόο ηνπ ζθνξ θάζε θαηεγνξίαο γίλεηαη πξνζζέηνληαο ηηο απαληήζεηο πνπ αληηζηνηρνύλ ζε θάζε εξώηεζε θαη δηαηξώληαο ηνλ αξηζκό απηό κε ην ζύλνιν ησλ εξσηήζεσλ πνπ ππάξρνπλ ζε θάζε θαηεγνξία. Όζν πην πςειό είλαη ην απνηέιεζκα, ηόζν πην ζεκαληηθή είλαη ε ζηάζε ησλ εξσηώκελσλ σο πξνο ηελ πγεία θαη ηηο ζπλήζεηέο ηνπο [137]. ηνλ Πίλαθα πνπ αθνινπζεί αλαθέξνληαη νη επηκέξνπο παξάγνληεο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ καδί κε ηνλ αξηζκό ησλ εξσηήζεσλ πνπ αληηζηνηρνύλ ζηελ θάζε θαηεγνξία. Πίλαθαο κε ηνπο παξάγνληεο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ «ηάζεηο σο πξνο ηελ πγεία θαη ηηο ζπλήζεηεο» ΔΠΗΜΔΡΟΤ ΠΑΡΑΓΟΝΣΔ ΑΡΗΘΜΟΗ ΔΡΩΣΖΔΩΝ 1. Δθηίκεζε ηεο θπζηθήο θαηάζηαζεο 1, 2, 3, 4, ηάζε σο πξνο ηε θπζηθή θαηάζηαζε 6, 7, 8, 9, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 16, Δθηίκεζε ηεο θαηάζηαζεο ηεο πγείαο 18, 19, 20, 21, 22, 23, ηάζε σο πξνο ηελ πγεία 25, 26, 27, 28, 29, 30, ηάζε σο πξνο ηελ αληηκεηώπηζε αζζελεηώλ 24, 32, 33, 34. Δξσηεκαηνιόγην εθηίκεζεο ησλ δηαηξνθηθώλ ζπλεζεηώλ ησλ γνλέσλ ηε ζπλέρεηα, αθνινπζεί ην εξσηεκαηνιόγην γηα ηε ζπιινγή πιεξνθνξηώλ ζρεηηθά κε ηηο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ησλ γνλέσλ. Σν ζπγθεθξηκέλν εξσηεκαηνιόγην απνηειείηαη από 9 εξσηήζεηο. Δηδηθόηεξα, νη 2 πξώηεο εξσηήζεηο αθνξνύλ ζηε Μεζνγεηαθή δηαηξνθή δειαδή, εμεηάδνπλ αλ ν εξσηώκελνο γλσξίδεη ηηο αξρέο ηεο Μεζνγεηαθήο δηαηξνθήο θαη πόζν αθνζησκέλνο πηζηεύεη όηη είλαη ζην πξόηππν απηό. ηε ζπλέρεηα, νη επόκελεο 2 εξσηήζεηο θαλεξώλνπλ ηε ζπρλόηεηα ησλ γεπκάησλ. Ζ πξώηε ειέγρεη πόζν ζπρλά θαηαλαιώλεη πξσηλό 36

37 ν εξσηώκελνο θαη ε δεύηεξε πνηα από ηα 5 βαζηθά γεύκαηα θαηαλαιώλεη εκεξεζίσο. Έπεηηα, αθνινπζνύλ νη εξσηήζεηο πνπ εμεηάδνπλ πόζν ζπρλά καγεηξεύεη ν θεδεκόλαο ζην ζπίηη θαη πόζν ζπρλά ππάξρνπλ θξνύηα θαη ιαραληθά ζην ηξαπέδη. ηε ζπλέρεηα, νη θεδεκόλεο πξέπεη λα απαληήζνπλ αλ ηνπο αξέζνπλ ηα θξνύηα θαη ηα ιαραληθά θαη πόζεο κεξίδεο θαηαλαιώλνπλ εκεξεζίσο. εκαληηθό ζηνηρείν απνηεινύλ νη πξνηηκήζεηο ηνπο ζε θάπνηα θξνύηα θαη ιαραληθά, γηα ην ιόγν απηό δεηείηαη λα δεκηνπξγήζνπλ δύν ιίζηεο, όπνπ ζα θαηαγξάςνπλ ηα αγαπεκέλα ηνπο θξνύηα θαη ιαραληθά αληίζηνηρα. Σέινο εμεηάδεηαη αλ νη θεδεκόλεο γλσξίδνπλ πόζεο κεξίδεο πξέπεη λα θαηαλαιώλεη εκεξεζίσο έλαο ελήιηθαο. ΜΔΡΟ Β: ην δεύηεξν κέξνο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ εμεηάδνληαη νη δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ησλ λεπίσλ, όκσο πξέπεη λα απαληεζεί από ηνπο θεδεκόλεο. Δξσηεκαηνιόγην εθηίκεζεο ησλ δηαηξνθηθώλ ζπλεζεηώλ ησλ παηδηώλ Σν ζπγθεθξηκέλν εξσηεκαηνιόγην απνηειείηαη από 11 εξσηήζεηο γηα ηε ζπιινγή απαξαίηεησλ πιεξνθνξηώλ. Αξρηθά, πεξηιακβάλεη εξσηήζεηο πνπ αθνξνύλ ηα αλζξσπνθεληξηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ λεπίνπ όπσο ην θύιν θαη ε ειηθία ηνπ. Έπεηηα, εμεηάδεηαη ε γλώκε ηνπ θεδεκόλα γηα ηε θαηαλαιηζθόκελε πνζόηεηα θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ηνπ παηδηνύ. Ζ επόκελε εξώηεζε ειέγρεη πνηα είλαη ηα θαζεκεξηλά γεύκαηα ηνπ παηδηνύ. ηε ζπλέρεηα, δεηείηαη από ηνλ εξσηώκελν λα απαληήζεη πνηά γεύκαηα θαηαλαιώλεη ην παηδί καδί κε έλα ηνπιάρηζηνλ κέινο ηεο νηθνγέλεηαο. Δπηπιένλ, ην ζπγθεθξηκέλν εξεπλεηηθό εξγαιείν εμεηάδεη αλ ην παηδί έρεη αλαπηύμεη θάπνηα ηξνθηθή αιιεξγία ζε θξνύηα θαη ιαραληθά, πόζεο κεξίδεο θξνύησλ θαη ιαραληθώλ θαηαλαιώλεη εκεξεζίσο θαη πόζν ζπρλά θαηαλαιώλεη ν θεδεκόλαο θξνύηα θαη ιαραληθά κπξνζηά ζην παηδί. ηε ζπλέρεηα, παξνπζηάδεηαη κία ιίζηα κε θξνύηα θαη ιαραληθά, δεηείηαη από ην θεδεκόλα λα ηα αμηνινγήζεη κε θξηηήξην ηε πξνηίκεζε πνπ εκθαλίδεη ην παηδί ζε απηά, κε αξηζκεηηθή θιίκαθα θαη λα ζεκεηώζεη ηα άγλσζηα κε ρ. Σα θξνύηα θαη ιαραληθά παξνπζηάδνληαη ζε πίλαθα ρσξίο ηαμηλόκεζε. Σέινο, ηδηαίηεξα ζεκαληηθό ζηνηρείν ηεο έξεπλαο απνηειεί ε ζηάζε ηνπ γνλέα, αλ ην παηδί αξλείηαη λα θαηαλαιώζεη θάπνην θξνύην ή ιαραληθό. πλεπώο, νη 2 επόκελεο εξσηήζεηο εμεηάδνπλ ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ γνλέα όηαλ ην παηδί αξλείηαη λα θαηαλαιώζεη θάπνην θξνύην ή ιαραληθό θαη πόζεο θνξέο πξνζπαζεί λα ην πείζεη πξηλ εγθαηαιείςεη ηε πξνζπάζεηα. 37

38 Δξσηεκαηνιόγην εθηίκεζεο δηαηξνθηθώλ ζπλεζεηώλ (KIDMED) Με ην ζπγθεθξηκέλν εξεπλεηηθό εξγαιείν αμηνινγείηαη ε πξνζθόιιεζε ησλ παηδηώλ ζηε κεζνγεηαθή δηαηξνθή κεηά από ηελ εθαξκνγή ηνπ κεζνγεηαθνύ πνηνηηθνύ δείθηε δηαηξνθήο γηα ηα παηδηά θαη ηνπο εθήβνπο (KIDMED). Σν εξσηεκαηνιόγην (KIDMED), απνηειεί έλα ζύληνκν εξσηεκαηνιόγην 16 εξσηήζεσλ, ην νπνίν αμηνινγεί ηε πξνζθόιιεζε ζην Μεζνγεηαθό πξόηππν δίαηηαο. Σν εξσηεκαηνιόγην απηό δεκηνπξγήζεθε από κία εξεπλεηηθή νκάδα Ηζπαλώλ (Serra-Μajem et al, 2004) [138] θαη ζηεξίρζεθε ζηηο βαζηθέο αξρέο ησλ Μεζνγεηαθώλ δηαηηεηηθώλ πξνηύπσλ θαζώο θαη ζε άιιεο πνπ ζρεηίδνληαη κε απηέο. θνπόο απηνύ, είλαη ε δηεξεύλεζε ηεο πξνζθόιιεζεο ζηε Μεζνγεηαθή δηαηξνθή παηδηώλ θαη εθήβσλ. Ζ δνκή ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ είλαη ηέηνηα, νύησο ώζηε, γηα θάζε εξώηεζε, ε ζεηηθή δήισζε, όζνλ αθνξά ηε Μεζνγεηαθή δίαηηα λα βαζκνινγείηαη κε +1 ελώ ε αξλεηηθή κε -1. Έηζη, ε ζπλνιηθή βαζκνινγία έρεη εύξνο ηηκώλ από 0-12 θαη θαηεγνξηνπνηείηαη ζε ηξία επίπεδα: ην απνηέιεζκα από 0-3 (ρακειό ζθνξ) ππνδειώλεη κία ρακειήο πνηόηεηαο δηαηξνθή ζρεηηθά κε ηηο αξρέο ηεο Μεζνγεηαθήο δηαηξνθή, ελώ ε βαζκνινγία από 4-7 (κέηξην ζθνξ) απεηθνλίδεη κηα κέζε πξνζθόιιεζε ζηα πξόηππα ηεο Μεζνγεηαθήο δηαηξνθήο θαη θαλεξώλεη ηελ αλάγθε βειηίσζεο ηεο δηαηξνθήο, ώζηε απηή λα πξνζαξκνζηεί ζηα κεζνγεηαθά δηαηηεηηθά πξόηππα. Δπηπιένλ, ε βαζκνινγία κεγαιύηεξε ηνπ 8 (πςειό ζθνξ) ππνδειώλεη όηη ν εξσηώκελνο αθνινπζεί ζε κεγάιν βαζκό ηε κεζνγεηαθή δηαηξνθή. Πην ζπγθεθξηκέλα, ν δείθηεο KIDMED απνβιέπεη ζε κία θαζεκεξηλή θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ, ηνπιάρηζηνλ δύν κεξίδεο από θάζε νκάδα. Σν ζπληζηάκελν επίπεδν θαηαλάισζεο γαιαθηνθνκηθώλ πξντόλησλ είλαη ηνπιάρηζηνλ ηξείο κεξίδεο θαζεκεξηλά, έλα γαιαθηνθνκηθό πξντόλ γηα πξσηλό θαη ηνπιάρηζηνλ δύν κεξίδεο γηανπξηηνύ ή/θαη ηπξηνύ θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ππνινίπνπ ηεο εκέξαο. Ζ θαηαλάισζε ζηηαξηώλ θαη δεκεηξηαθώλ ζπζηήλεηαη θαζεκεξηλά γηα ην πξσηλό, θαη ηα δπκαξηθά ή ην ξύδη πξέπεη λα θαηαλαιώλνληαη ηνπιάρηζηνλ πέληε θνξέο ηελ εβδνκάδα. Μία εβδνκαδηαία θαηαλάισζε ηνπιάρηζηνλ δύν έσο ηξηώλ κεξίδσλ θαξπδηώλ θαη ςαξηώλ είλαη ελδεδεηγκέλα. Σν ειαηόιαδν ζπζηήλεηαη γηα ηε καγεηξηθή ρξήζε, αιιά θακία ζπρλόηεηα δελ πξνηείλεηαη. Οη δηαηηεηηθέο ζπκπεξηθνξέο πνπ αληηκεησπίδνληαη σο θαηαζηξεπηηθέο ζύκθσλα κε ηηο αξρέο ηεο κεζνγεηαθήο δηαηξνθήο πεξηιακβάλνπλ ηε ζπρλή θαηαλάισζε γιπθώλ θαη θαξακειώλ (θαζνξίζηεθε πεξηζζόηεξν από δύν θνξέο θαζεκεξηλά), ηελ θαηαλάισζε ησλ εκπνξηθώλ έηνηκσλ θαγεηώλ θαη ησλ γιπθώλ γηα ην πξσηλό, ηελ θαηαλάισζε γξήγνξνπ θαγεηνύ θαη ηε κε θαηαλάισζε πξσηλνύ. ηε ζπλέρεηα ρξεζηκνπνηνύληαη εξσηήζεηο κε ζθνπό λα κειεηεζεί ε ζπρλόηεηα θαηαλάισζεο 38

39 πξσηλνύ, ηνπ λεξνύ θαη ησλ αλαςπθηηθώλ. Σέινο, ζεκαληηθή πιεξνθνξία γηα ηελ έξεπλα απνηειεί ε θαηαλάισζε πξνβηνηηθώλ πξντόλησλ [139, 140] Δθηίκεζε ηεο παηδηθήο λενθνβίαο ζηα ηξόθηκα (Child Food Neophobia Scale, Pliner, 1994) Σν ζπγθεθξηκέλν εξσηεκαηνιόγην απνηειείηαη από 10 εξσηήζεηο πνπ αθνξνύλ ζηε παηδηθή λενθνβία γηα ηα ηξόθηκα. Με ηνλ όξν παηδηθή λενθνβία δειώλεηαη ν θόβνο ησλ παηδηώλ γηα ηα λέα ηξόθηκα. Δηδηθόηεξα, πόζν εθπαηδεπκέλα είλαη ηα λήπηα ζηε θαηαλάισζε λέσλ ηξνθώλ θαη πόζν επεξεάδνληαη από δηάθνξνπο παξάγνληεο π.ρ. ζπλνκήιηθα άηνκα, πηάηα άιισλ ρσξώλ θιπ. Σν ζπγθεθξηκέλν εξεπλεηηθό εξγαιείν εμεηάδεη ην βαζκό ηεο παηδηθήο λενθνβίαο κε κία ζεηξά από θαηάιιεια δηαηππσκέλεο πξνηάζεηο, ζπλεπώο ν γνλέαο θαιείηαη λα ζεκεηώζεη ην βαζκό ζηνλ νπνίν ζπκθσλεί ή δηαθσλεί κε ηηο πξνηάζεηο απηέο. Ζ δνκή ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ είλαη ηέηνηα όπνπ γηα θάζε κία εξώηεζε, ε απάληεζε ησλ εξσηώκελσλ κπνξεί λα αμηνινγεζεί ζε κία αξηζκεηηθή θιίκαθα πνπ εθηείλεηαη από ην 1-7 (Pliner, 1994) [141]. Από ηνπο εξσηώκελνπο δεηείηαη λα ππνδείμνπλ ζε πνην βαζκό ε θάζε εθδήισζε αληηπξνζσπεύεη ηνλ ραξαθηήξα ηνπ παηδηνύ ηνπο, επηιέγνληαο κία από ηηο επηινγέο πνπ ηνπο εθθξάδεη. Τςειά ζθνξ ζρεηίδνληαη κε ηελ εκθάληζε παηδηθήο λενθνβίαο ζηα ηξόθηκα. ε αληίζεζε ηα ρακειά ζθνξ ππνδεηθλύνπλ πσο ην παηδί θαηαλαιώλεη λέεο ηξνθέο. Ο ππνινγηζκόο ηνπ ζθνξ θάζε θαηεγνξίαο γίλεηαη πξνζζέηνληαο ηηο απαληήζεηο πνπ αληηζηνηρνύλ ζε θάζε εξώηεζε. Πην ζπγθεθξηκέλα, εθηείλεηαη από ην 10 έσο ην 70. Όζν πην πςειό είλαη ην απνηέιεζκα, ηόζν πην έληνλε είλαη ε εκθάληζε ηεο λενθνβίαο ζηα ηξόθηκα γηα ην εθάζηνηε παηδί. Ζ θαηεγνξηνπνίεζε έγηλε ζύκθσλα κε ηελ κέζνδν ησλ Russell and Worsley [98]. Έηζη, ε ζπλνιηθή βαζκνινγία θαηεγνξηνπνηείηαη ζε ηξία επίπεδα: ην απνηέιεζκα από 0-31 (ρακειό ζθνξ) ππνδειώλεη έλα ρακειό επίπεδν λενθνβίαο, ελώ ε βαζκνινγία από (κέηξην ζθνξ) απεηθνλίδεη έλα κέζν επίπεδν. Δπηπιένλ, ε βαζκνινγία κεγαιύηεξε ηνπ 41 (πςειό ζθνξ) ππνδειώλεη όηη ν εξσηώκελνο έρεη έλα πςειό επίπεδν λενθνβίαο ζηα ηξόθηκα θαη ππνδειώλεη ηελ αλάγθε βειηίσζεο ηεο θαηάζηαζεο απηήο [92]. 39

40 4.5 ηαηηζηηθή αλάιπζε Ζ ζηαηηζηηθή αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ έγηλε ζην ζηαηηζηηθό πξόγξακκα spss fro windows 7. Δηδηθόηεξα, ρξεζηκνπνηήζεθαλ νη κέζνδνη Mann- Whitney U test, T-test θαη γηα ηηο ζπζρεηίζεηο Spearman Rank Order Correlation. Δπηπιένλ, ηα δηαγξάκκαηα είλαη επεμεξγαζκέλα ζην Excel. 40

41 Κεθάιαην 5: Απνηειέζκαηα γνλέσλ θαη παηδηώλ 5.1 Απνηειέζκαηα γνλέσλ Ηιηθία θαη αλζξσπνκεηξηθά ραξαθηεξηζηηθά πλνιηθά ηα άηνκα πνπ νινθιήξσζαλ ην πξσηόθνιιν ηεο έξεπλαο ήηαλ 118, από ηα νπνία 75 ήηαλ από αζηηθό πεξηβάιινλ θαη 43 από ην αγξνηηθό πεξηβάιινλ. Οη 113 από ηνπο εξσηεζέληεο ήηαλ νη κεηέξεο ησλ παηδηώλ, όπσο είρε δεηεζεί γηα ηε ζπκπιήξσζε ησλ εξσηεκαηνινγίσλ, ελώ κόλν 5 ήηαλ νη παηέξεο. Ζ ζηαηηζηηθή αλάιπζε ησλ δεδνκέλσλ βαζίζηεθε ζην ζηαηηζηηθό πξόγξακκα SPSS for windows 7. Γηάγξακκα 1: Παξνπζίαζε ηεο πεξηνρήο ησλ ζρνιείσλ ζε πνζνζηά (n=118) ην δηάγξακκα 1 απεηθνλίδνληαη ηα πνζνζηά ησλ ζρνιείσλ, κε θξηηήξην αλ βξίζθνληαη ζε αζηηθή ή αγξνηηθή πεξηνρή. Δλ ζπλερεία, ζην δηάγξακκα 2 παξνπζηάδεηαη ζε πνζνζηά ην θύιν ηνπ δείγκαηνο. 41

42 Γηάγξακκα 2: Φύιν εξσηώκελνπ (n=118) Ο κέζνο όξνο θαη ε ηππηθή απόθιηζε ηεο ειηθίαο ησλ ζπκκεηερόλησλ όπσο θαη ησλ άιισλ βαζηθώλ ραξαθηεξηζηηθώλ ηνπ δείγκαηνο παξνπζηάδνληαη ζηνλ πίλαθα 1 θαη 2. Πίλαθαο 1: Ζιηθία θαη αλζξσπνκεηξηθά ραξαθηεξηζηηθά Αζηηθό Πεξηβάιινλ Αγξνηηθό Πεξηβάιινλ ύλνιν (n=118) (n=75) (n=43) ΜΟ (ΣΑ) ΜΟ (ΣΑ) ΜΟ (ΣΑ) Ζιηθία 36,19 (3,9)* 37,78 (4,17) 36,76 (4,05) Βάξνο (kg) 65,07 (9,65) 66,49 (10,1) 65,6 (9,8) Ύςνο (cm) 168,67 (5,92) 166,05 (4,96) 167,7 (5,7) ΓΜ (kg/ m 2 ) 22,84 (2,98)* 24,08 (3,27) 23,3 (3,14) Σα δεδνκέλα παξνπζηάδνληαη σο κέζνο όξνο (ηππηθή απόθιηζε). Ζ ζύγθξηζε γίλεηαη αλάκεζα ζηελ νκάδα αζηηθνύ θαη αγξνηηθνύ πεξηβάιινληνο κε ηελ ρξήζε ηνπ Mann- Whitney U test. *p< 0,05 42

43 Πίλαθαο 2: Καηεγνξηνπνίεζε ζύκθσλα κε ην Γείθηε Μάδαο ώκαηνο Αζηηθό Πεξηβάιινλ (n=75) Αγξνηηθό Πεξηβάιινλ (n=43) ύλνιν (n=118) % % % Φπζηνινγηθό βάξνο 75,3 67,5 72,9 Τπέξβαξνη 14,7 18,6 16,1 Παρύζαξθνη 2,7 9,3 5,1 Όπσο παξνπζηάδνληαη ζην πίλαθα 2, ην δείγκα ζηε πιεηνςεθία ηνπ έρεη θπζηνινγηθό βάξνο. Ωζηόζν, ζην αγξνηηθό πεξηβάιινλ ην πνζνζηό παρπζαξθίαο είλαη κεγαιύηεξν (9,3%) ζε ζύγθξηζε κε ην πνζνζηό ζην αζηηθό πεξηβάιινλ (2,7%). Δπηπιένλ, νη εξσηεζέληεο ηνπ αγξνηηθνύ πεξηβάιινληνο εκθαλίδνληαη πεξηζζόηεξν ππέξβαξνη θαη ιηγόηεξν θπζηνινγηθνύ βάξνπο Απαληήζεηο εξσηεκαηνινγίνπ θαηαιιειόηεηαο Όζνλ αθνξά ην επίπεδν εθπαίδεπζεο, ην 36,4% ζπνύδαζε ζε αλώηαην εθπαηδεπηηθό ίδξπκα, αθνινπζνύλ ην 17,8% ζε ΣΔΗ, ην 15,3% ζε ΗΔΚ θαη ην 16,1% έρεη απνθνηηήζεη από ην ιύθεην. Σα πνζνζηά κε ρακειόηεξν θαη πςειόηεξν επίπεδν εθπαίδεπζεο είλαη πνιύ κηθξόηεξα. 43

44 Γηάγξακκα 3 & 4: Δπίπεδν εθπαίδεπζεο γνλέα (n=118) ην δηάγξακκα 3 θαη 4 παξνπζηάδεηαη ην επίπεδν εθπαίδεπζεο ηνπ δείγκαηνο, κε θόθθηλν απεηθνλίδνληαη νη εξσηεζέληεο ηνπ αζηηθνύ πεξηβάιινληνο θαη κε κπιε ην δείγκα ηνπ αγξνηηθνύ πεξηβάιινληνο. 44

45 Όζνλ αθνξά ην επάγγεικα ησλ εξσηεζέλησλ παξνπζηάδνληαη ζηνλ πίλαθα 3. Σν 33,1% ηνπ ζπλόινπ δήισζε όηη είλαη δεκόζηνη- ηδησηηθνί ππάιιεινη (επηζηήκνλεο) θαη ην 24,6% πσο δελ εξγάδεηαη. Σν πνζνζηό ηνπ δείγκαηνο πνπ αζρνιείηαη κε ηελ νηθηαθή παξαγσγή εκθαλίδεηαη κεγαιύηεξν ζηελ αζηηθή πεξηνρή. Πίλαθαο 3 : Δπάγγεικα γνλέα Αζηηθό πεξηβάιινλ Αγξνηηθό πεξηβάιινλ ύλνιν (n=118) (n=75) (n=43) % % % Αλώηεξα δηνηθεηηθά 0 2,3 0,8 ζηειέρε Γεκόζηνη- ηδησηηθνί 28 41,9 33,1 ππάιιεινη (επηζηήκνλεο) Γεκόζηνη- ηδησηηθνί 20 16,3 18,6 ππάιιεινη (κε επηζηήκνλεο) Έκπνξνη 4 0 2,5 Διεύζεξνη 14,7 16,3 15,3 επαγγεικαηίεο Οηθηαθή παξαγσγή 26,7 20,9 24,6 Άιιν 6,7 2,3 5,1 ηνλ επόκελν δηάγξακκα (δηάγξακκα 5) αλαθέξνληαη ηα πνζνζηά ησλ κεηέξσλ πνπ εξγάδνληαη. Πην ζπγθεθξηκέλα, ην 73,3% ησλ κεηέξσλ ηνπ αζηηθνύ πεξηβάιινληνο εξγάδνληαη, ελώ ζην αγξνηηθό πεξηβάιινλ ην πνζνζηό είλαη 79,1%. 45

46 Γηάγξακκα 5: Δξγαζία κεηέξαο ζην ζύλνιν (n=118) Γηάγξακκα 6 & Γηάγξακκα 7: Δξγαζία κεηέξαο ζην αζηηθό (n=75) θαη αγξνηηθό πεξηβάιινλ (n=43), αληίζηνηρα. 46

47 Όζνλ αθνξά ηελ θαηεγνξία νηθνγέλεηαο πνπ αλήθνπλ νη εξσηώκελνη, ε πιεηνςεθία απνηειείηαη από δύν γνλείο. Μόλν ην 0,8% αλήθεη ζηελ θαηεγνξία κόλν κεηέξα θαη 0,8% ζηελ θαηεγνξία κόλν παηέξαο. Σν ζύλνιν ηνπ δείγκαηνο (98,3%) αλήθεη ζηελ θαηεγνξία δύν γνλείο. Δπηπξνζζέησο, επηζεκαίλεηαη όηη ην πνζνζηό θαπληζηώλ είλαη 22,7% ζην αζηηθό πεξηβάιινλ, ελώ 16,3% ζην αγξνηηθό. Γηάγξακκα 9: Πνζνζηό θαπληζηώλ ζην ζπλνιηθό δείγκα (n=118) 47

48 Γηάγξακκα 10 & 11: Πνζνζηά θαπληζηώλ ζην αζηηθό (n=75) θαη ζην αγξνηηθό πεξηβάιινλ (n=43), αληίζηνηρα Πην ζπγθεθξηκέλα, ε θαηαλάισζε ηζηγάξσλ ηελ εκέξα παξνπζηάδεηαη ζην επόκελν δηάγξακκα (δηάγξακκα 12 θαη δηάγξακκα 13). ην αζηηθό πεξηβάιινλ νη 17 ζπκκεηέρνληεο θαπλίδνπλ ελώ ζην αγξνηηθό νη 7. Γηάγξακκα 12: Καηαλάισζε ηζηγάξσλ θαζεκεξηλά ζην δείγκα ησλ θαπληζηώλ 48

49 Γηάγξακκα 13: Καηαλάισζε ηζηγάξσλ θαζεκεξηλά ζην αζηηθό θαη αγξνηηθό πεξηβάιινλ Δπηπιένλ, όζνλ αθνξά ηελ θαηαλάισζε αιθνόι, ην 40% ησλ εξσηεζέλησλ ζην αζηηθό πεξηβάιινλ δήισζε πσο θαηαλαιώλεη αιθνόι, ελώ ην ζην αγξνηηθό πεξηβάιινλ ην 30,2% απάληεζε ζεηηθά. Πίλαθαο 4: Καηαλάισζε αιθνόι Αζηηθό πεξηβάιινλ Αγξνηηθό πεξηβάιινλ ύλνιν (n=118) (n=75) (n=43) % % % ΝΑΗ 40 30,2 36,4 ΟΥΗ 60 69,8 63,6 Δηδηθόηεξα, ηα απνηειέζκαηα γηα ηε ζπρλόηεηα θαηαλάισζεο αιθνόι από ην 36,4% εκθαλίδνληαη ζηνλ επόκελν πίλαθα. 49

50 Πίλαθαο 5 : Καηαλάισζε αιθνόι Αζηηθό πεξηβάιινλ Αγξνηηθό πεξηβάιινλ ύλνιν (n=43) (n=30) (n=13) % % % Έλα πνηό ηελ εβδνκάδα 22,7 20,9 22 Γύν πνηά ηελ εβδνκάδα 16 9,3 13,6 Πάλσ από δύν πνηά ηελ εβδνκάδα 1,3 0 0,8 ρεηηθά κε ηελ άζιεζε, πάλσ από ηελ πιεηνςεθία ζην ζύλνιν ηνπ δείγκαηνο δήισζε πσο δελ αζιείηαη. Σν πνζνζηό ηεο αζηηθήο πεξηνρήο, πνπ δήισζε όηη αζιείηαη, είλαη απμεκέλν ζε ζύγθξηζε κε απηό ηεο αγξνηηθήο πεξηνρήο. Πίλαθαο 6: Πνζνζηό γνλέσλ πνπ αζιείηαη Αζηηθό πεξηβάιινλ Αγξνηηθό πεξηβάιινλ ύλνιν (n=118) (n=75) (n=43) % % % ΝΑΗ 46,7 32,6 41,5 ΟΥΗ 53,3 67,4 58,5 Γηάγξακκα 14: πρλόηεηα άζιεζεο ησλ γνλέσλ (n=118) 50

51 5.1.3 ηάζε σο πξνο ηελ πγεία θαη ηηο ζπλήζεηεο ηνπο πίλαθεο πνπ αθνινπζνύλ θαίλνληαη νη κέζνη όξνη θαη νη ηππηθέο απνθιίζεηο ησλ γνλέσλ ηνπ αζηηθνύ πεξηβάιινληνο θαη αγξνηηθνύ πεξηβάιινληνο, αιιά θαη ηνπ ζπλόινπ ηνπ δείγκαηνο όζνλ αθνξά ηα απνηειέζκαηα από ην Multidimensional Body-Self Relations Questionnaire (εξσηεκαηνιόγην αμηνιόγεζεο ηεο εηθόλαο ηνπ ζώκαηνο). Δηδηθόηεξα, γίλεηαη ε ζύγθξηζε ησλ παξαγόλησλ: εθηίκεζε ηεο θπζηθήο θαηάζηαζεο, ζηάζε σο πξνο ηε θπζηθή θαηάζηαζε, εθηίκεζε ηεο θαηάζηαζεο ηεο πγείαο, ζηάζε σο πξνο ηελ πγεία, ζηάζε σο πξνο ηελ αληηκεηώπηζε αζζελεηώλ. Πίλαθαο 7: «Αμηνιόγεζε ηεο εηθόλαο ηνπ ζώκαηνο, Multidimensional Body-Self Relations Questionnaire (MBSRQ)» ζην δείγκα γνλέσλ Αζηηθό πεξηβάιινλ Αγξνηηθό πεξηβάιινλ ύλνιν (n=118) (n=75) (n=43) ΜΟ (ΣΑ) ΜΟ (ΣΑ) ΜΟ (ΣΑ) Δθηίκεζε θπζηθήο 3,22 (0,5)* 2,94 (0,49) 3,12 (0,51) θαηάζηαζεο ηάζε σο πξνο ηε θπζηθή 3,11 (0,39) 3,03 (0,32) 3,08 (0,37) θαηάζηαζε Δθηίκεζε ηεο θαηάζηαζεο ηεο 3,39 (0,42) 3,28 (0,31) 3,35 (0,38) πγείαο ηάζε σο πξνο ηελ πγεία 3,78 (0,65)** 3,58 (0,46) 3,7 (0,59) ηάζε σο πξνο ηελ αληηκεηώπηζε αζζελεηώλ 3,06 (0,59) 2,9 (0,55) 3,0 (0,58) Σα δεδνκέλα παξνπζηάδνληαη σο κέζνο όξνο (ηππηθή απόθιηζε). Ζ ζύγθξηζε γίλεηαη αλάκεζα ζηελ νκάδα αζηηθνύ θαη αγξνηηθνύ πεξηβάιινληνο κε ηελ ρξήζε ηνπ Mann- Whitney U test. *p< 0,05, **p< 0,01 Παξαηεξείηαη, από ηνλ πίλαθα, όηη ε εθηίκεζε θπζηθήο θαηάζηαζεο δηαθέξνπλ ζηηο δύν νκάδεο. Ζ εθηίκεζε ηεο θπζηθήο θαηάζηαζεο δηαθνξνπνηείηαη ζηνπο γνλείο αζηηθώλ θαη αγξνηηθώλ πεξηνρώλ ζε επίπεδν ζηαηηζηηθήο ζεκαληηθόηεηαο p< 0,05. Δπηπιένλ, δηαθνξνπνίεζε παξαηεξείηαη ζηε ζηάζε σο πξνο ηελ πγεία κε p< 0,01. Κακία ζεκαληηθή δηαθνξά ζε επίπεδν ζηαηηζηηθνύ ελδηαθέξνληνο δε δηαπηζηώλεηαη κεηαμύ ησλ νκάδσλ ζηα θαηεγνξίεο ζηάζε σο πξνο ηε θπζηθή θαηάζηαζε, εθηίκεζε ηεο θαηάζηαζεο ηεο πγείαο, ζηάζε σο πξνο ηελ αληηκεηώπηζε αζζελεηώλ. 51

52 Δπηπιένλ, κε ηε ρξήζε ηεο κεζόδνπ spearman s rank order correlation παξαηεξείηαη ζεηηθή ζπζρέηηζε ηεο εθηίκεζεο θπζηθήο θαηάζηαζεο κε ηελ εθπαίδεπζε, όκσο όρη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή Γηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ησλ γνλέσλ ηελ έξεπλα εμεηάζηεθε αλ νη εξσηεζέληεο γλώξηδαλ ηηο αξρέο ηεο Μεζνγεηαθήο δηαηξνθήο θαη ηελ πξνζθόιιεζε ηνπο ζε απηή. Από ηα απνηειέζκαηα πξνθύπηεη όηη ηα άηνκα ηνπ δείγκαηνο πηζηεύνπλ όηη γλσξίδνπλ ηηο αξρέο ηεο Μεζνγεηαθήο δηαηξνθήο ζε πνζνζηό 85,3% ζην αζηηθό πεξηβάιινλ θαη 76,7% ζην αγξνηηθό πεξηβάιινλ. ην ζύλνιν ην 82,2%, ελώ ην 2,5% δήισζε πσο δελ γλσξίδεη ηηο αξρέο θαη ην 15,3% ηνπ δείγκαηνο δελ είλαη ζίγνπξνη πσο γλσξίδνπλ ηηο αξρέο ηεο Μεζνγεηαθήο δηαηξνθήο. Γηάγξακκα 15 & 16: Απαληήζεηο ζηελ εξώηεζε «Γλσξίδεηε ηηο αξρέο ηεο Μεζνγεηαθήο δηαηξνθήο» (n=118) 52

53 Αθόκε, νη απαληήζεηο ζηελ εξώηεζε «Πόζν αθνζησκέλνη πηζηεύεηε όηη είζηε ζην πξόηππν ηεο Μεζνγεηαθήο δηαηξνθήο» παξνπζηάδνληαη ζηνλ επόκελν πίλαθα. Πίλαθαο 8: Απαληήζεηο ζηελ εξώηεζε «Πόζν αθνζησκέλνη πηζηεύεηε όηη είζηε ζην πξόηππν ηεο Μεζνγεηαθήο δηαηξνθήο» Αζηηθό πεξηβάιινλ Αγξνηηθό πεξηβάιινλ ύλνιν (n=118) (n=75) (n=43) % % % Καζόινπ 1,3 2,3 1,7 Λίγν 12,0 7 10,2 Αξθεηά 49,3 41,9 46,6 Πνιύ 21,3 34,9 26,3 Πάξα πνιύ 16, ,3 Δπηπιένλ, αμηνζεκείσηα είλαη ηα απνηειέζκαηα γηα ηελ θαηαλάισζε πξσηλνύ αθνύ ην 61% ζην ζύλνιν θαηαλαιώλεη θάζε κέξα πξσηλό, ελώ πεξίπνπ ην 10% θαζόινπ. 53

54 Γηάγξακκα 17: Καηαλάισζε πξσηλνύ ζην ζύλνιν ηνπ δείγκαηνο (n=118) Γηάγξακκα 18: Καηαλάισζε πξσηλνύ (αζηηθό πεξηβάιινλ=75, αγξνηηθό πεξηβάιινλ=43) Πην αλαιπηηθά, νη ζπκκεηέρνληεο ξσηήζεθαλ πην γεύκαηα θαηαλαιώλνπλ θαζεκεξηλά. Σα απνηειέζκαηα παξνπζηάδνληαη ζην παξαθάησ δηάγξακκα. 54

55 Γηάγξακκα 19: Καηαλάισζε γεπκάησλ από ηνπο γνλείο θαζεκεξηλά (n=118) ηνλ επόκελν πίλαθα αλαθέξεηαη ν αξηζκόο ησλ γεπκάησλ πνπ θαηαλαιώλνπλ θαζεκεξηλά νη γνλείο. Αμίδεη λα ζεκεησζεί πσο κόλν ην 14,7 ζην αζηηθό πεξηβάιινλ θαη ην 20,9% ζην αγξνηηθό πεξηβάιινλ θαηαλαιώλνπλ θαζεκεξηλά πέληε γεύκαηα. Δπηπιένλ, αξθεηά απμεκέλν πνζνζηό, 18,7%, ζηελ αζηηθή πεξηνρή θαηαλαιώλεη κόλν δύν γεύκαηα ηελ εκέξα. Σν 50,8% ηνπ δείγκαηνο θαηαλαιώλεη ηξία γεύκαηα ηελ εκέξα. Πίλαθαο 9: Αξηζκόο γεπκάησλ πνπ θαηαλαιώλνληαη από ηνπο γνλείο θαζεκεξηλά Αζηηθό πεξηβάιινλ Αγξνηηθό πεξηβάιινλ ύλνιν (n=118) (n=75) (n=43) % % % Έλα Γύν 18,7 9,3 15,3 Σξία 46,7 58,1 50,8 Σέζζεξα 20 11,6 16,9 Πέληε 14,7 20,9 16,9 55

56 Γηάγξακκα 20: Αξηζκόο γεπκάησλ πνπ θαηαλαιώλνληαη θαζεκεξηλά από ηνπο γνλείο Δπηπξνζζέησο, επηζεκαίλεηαη όηη έλα πνιύ κεγάιν πνζνζηό θαηαλαιώλεη θαζεκεξηλά κεγεηξεκέλν «ζπηηηθό» θαγεηό. ην αζηηθό πεξηβάιινλ ην 89,3%, ελώ ζην αγξνηηθό πεξηβάιινλ ην 97,7%. Πίλαθαο 10 : Καηαλάισζε καγεηξεκέλνπ θαγεηνύ Αζηηθό πεξηβάιινλ Αγξνηηθό πεξηβάιινλ ύλνιν (n=118) (n=75) (n=43) % % % 3-5 θνξέο ηελ εβδνκάδα 10,7 2,3 7,6 Κάζε κέξα 89,3 97,7 92,4 Όζνλ αθνξά ηελ ύπαξμε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ζην ηξαπέδη, ε δηαθνξά κεηαμύ αζηηθνύ πεξηβάιινληνο θαη αγξνηηθνύ δελ είλαη ζεκαληηθή, κε πνζνζηά 58,7% θαη 58,1% αληίζηνηρα λα βξίζθνληαη νπσξνθεπεπηηθά θαζεκεξηλά ζην ηξαπέδη. 56

57 Πίλαθαο 11 : Ύπαξμε θξνύησλ-ιαραληθώλ ζην ηξαπέδη Αζηηθό πεξηβάιινλ Αγξνηηθό πεξηβάιινλ ύλνιν (n=118) (n=75) (n=43) % % % Ληγόηεξν από κία θνξά 4,0 0 2,5 ηελ εβδνκάδα Σνπιάρηζηνλ κία θνξά 5,3 11,6 7,6 ηελ εβδνκάδα 3-5 θνξέο ηελ εβδνκάδα 32,0 30,2 31,4 Κάζε κέξα 58,7 58,1 58,5 Όπσο θαίλεηαη ζηνλ πίλαθα 22, ζηελ πιεηνςεθία ησλ εξσηεζέλησλ αξέζνπλ ηα θξνύηα θαη ηα ιαραληθά, κε απμεκέλν πνζνζηό ζην αζηηθό πεξηβάιινλ 96%. Γηάγξακκα 21: Αξέζθεηα ησλ θξνύησλ θαη ησλ ιαραληθώλ ζηνπο γνλείο (n=118) Ωζηόζν, αμίδεη λα ηνληζηεί όηη πάλσ από ην 50% θαηαλαιώλεη ηνπιάρηζηνλ κία κεξίδα από θξνύηα θαη ιαραληθά ηελ εκέξα, ελώ κόλν ην 1,7% θαηαλαιώλεη πάλσ από 5 κεξίδεο ηελ εκέξα. Δπηζεκαίλεηαη όηη ην 5,9% ζην ζύλνιν δελ θαηαλαιώλεη θαζόινπ θξνύηα θαη ιαραληθά. 57

58 Γηάγξακκα 22: Πνζνζηά γνλέσλ πνπ θαηαλαιώλνπλ θξνύηα θαη ιαραληθά ζην ζύλνιν (n=118) Γηάγξακκα 23: Πνζνζηά γνλέσλ πνπ θαηαλαιώλνπλ θξνύηα θαη ιαραληθά 58

59 Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδνπλ νη απαληήζεηο ζηελ εξώηεζε «Γλσξίδεηε πόζεο κεξίδεο θξνύησλ θα ιαραληθώλ πξέπεη λα θαηαλαιώλεη έλαο ελήιηθαο εκεξεζίσο;» θαη «Αλ λαη, πόζεο;». Από ηνπο 66,1% πνπ απάληεζαλ όηη γλσξίδνπλ, κόλν ην 26,3% απάληεζε ζσζηά, 5 κεξίδεο ηελ εκέξα. Πίλαθαο 12: Απάληεζε ζηελ εξώηεζε «Γλσξίδεηε πόζεο κεξίδεο θξνύησλ θαη ιαραληθώλ πξέπεη λα θαηαλαιώλεη έλαο ελήιηθαο εκεξεζίσο;» Αζηηθό πεξηβάιινλ Αγξνηηθό πεξηβάιινλ ύλνιν (n=118) (n=75) (n=43) % % % ΝΑΗ 64 69,8 66,1 ΟΥΗ 36 30,2 33,9 Γηάγξακκα 24: Απάληεζε ζηελ εξώηεζε «Γλσξίδεηε πόζεο κεξίδεο θξνύησλ θαη ιαραληθώλ πξέπεη λα θαηαλαιώλεη έλαο ελήιηθαο εκεξεζίσο;» ζην ζύλνιν ηνπ δείγκαηνο (n=118) 59

60 Γηάγξακκα 25: Απάληεζε ζηελ εξώηεζε «Πόζεο κεξίδεο πξέπεη λα θαηαλαιώλεη έλαο ελήιηθαο εκεξεζίσο αλ γλσξίδεηε» (n=118) 60

61 5.2 Απνηειέζκαηα παηδηώλ Ηιηθία θαη θύιν παηδηώλ Σα ραξαθηεξηζηηθά ησλ παηδηώλ πνπ ζπκκεηείραλ ζηελ έξεπλα είλαη όηη ηα κηζά είλαη θνξίηζηα θαη ηα άιια κηζά αγόξηα, ειηθίαο 4-6 εηώλ. Πίλαθαο 13: Ζιηθία παηδηνύ (n=118) Αζηηθό πεξηβάιινλ Αγξνηηθό πεξηβάιινλ ύλνιν (n=118) (n=75) (n=43) ΜΟ (ΣΑ) ΜΟ (ΣΑ) ΜΟ (ΣΑ) Ζιηθία παηδηνύ 5,2 (0,64) 5,4 (0,6) 5,2 (0,63) Πίλαθαο 14: Φύιν παηδηνύ Αζηηθό πεξηβάιινλ Αγξνηηθό πεξηβάιινλ ύλνιν (n=118) (n=75) (n=43) % % % Αγόξη 48 53,5 50,0 Κνξίηζη 52 46,5 50, Γηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ησλ παηδηώλ ηελ έξεπλα εμεηάζηεθε αλ ηα παηδηά θαηαλαιώλνπλ ηθαλή πνζόηεηα θξνύησλ θαη ιαραληθώλ, ζύκθσλα κε εθηίκεζε ησλ γνλέσλ. Σν 53,3% ησλ εξσηεζέλησλ ζηελ αζηηθή πεξηνρή απάληεζε αξλεηηθά, ελώ ζηελ αγξνηηθή πεξηνρή ην πνζνζηό αξλεηηθώλ απαληήζεσλ ήηαλ αθόκε κεγαιύηεξν, 74,4%. 61

62 Γηάγξακκα 26: Απάληεζε ζηελ εξώηεζε «Σν παηδί θαηαλαιώλεη ηθαλή πνζόηεηα θξνύησλ θαη ιαραληθώλ;» (εθηίκεζε ησλ γνλέσλ) (n=118) Δηδηθόηεξα, ε θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ από ηα παηδηά ηελ εκέξα ζηελ πιεηνςεθία είλαη 1-2 κεξίδεο ηελ εκέξα. Γηάγξακκα 27: Καηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ από ηα παηδηά ζην ζύλνιν (n=118) 62

63 Γηάγξακκα 28 & 29: Καηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ από ηα παηδηά, ζην αζηηθό θαη αγξνηηθό πεξηβάιινλ αληίζηνηρα (n=75, n=42 αληίζηνηρα) Δπηπξνζζέησο, νη γνλείο δήισζαλ όηη αλ ην παηδί αξλείηαη λα θαηαλαιώζεη θξνύηα θαη ιαραληθά ην 39,8% επηκέλεη ζην λα ηα θαηαλαιώζεη, πην κεγάιν είλαη ην πνζνζηό ζην αζηηθό πεξηβάιινλ (48%) ζε ζύγθξηζε κε ην αγξνηηθό (25,6%). Σν 17,8% ησλ εξσηεζέλησλ πξνζθέξεη ζην παηδί θάηη άιιν, ην 16,9% δελ πηέδεη ην παηδί λα θαηαλαιώζεη θξνύηα θαη ιαραληθά, ελώ ην 25,4% δήισζε πσο ρξεζηκνπνηεί άιιεο κεζόδνπο παξαθίλεζεο. Πην ζπγθεθξηκέλα, ζην αζηηθό πεξηβάιινλ νη γνλείο δήισζαλ: «ΠΡΟΠΑΘΩ ΜΔ ΩΡΑΗΟ ΣΡΟΠΟ ΣΟΤΛΑΥΗΣΟΝ ΝΑ ΓΟΚΗΜΑΔΗ», «επηκέλσ ζηνπο ρπκνύο», «θάλσ ρπκνύο», «δελ αλήθεη ζε απηήλ ηελ θαηεγνξία», «επηκέλσ λα ην θαηαλαιώζεη ιέγνληαο ηνπ ηζηνξίεο γηα ηελ νθέιεηα ησλ θξνύησλ θαη ιαραληθώλ». ην αγξνηηθό πεξηβάιινλ, νη γνλείο δήισζαλ: «Δπηκέλσ ηνπιάρηζηνλ λα δνθηκάζεη», «καγεηξεύσ θαη αλαγθαζηηθά δνθηκάδεη», «ηνπ πξνζθέξσ ζε ζπλδηαζκό κε θάηη πνπ ηνπ αξέζεη ήδε», «ηνπ πξνζθέξσ ηα θξνύηα θαη ιαραληθά πνπ ηνπ αξέζνπλ», «Γελ αξλείηαη!». 63

64 Γηάγξακκα 30: Απάληεζε ζηελ εξώηεζε «Αλ ην παηδί ζαο αλήθεη ζηελ θαηεγνξία πνπ αξλείηαη λα θαηαλαιώζεη θξνύηα θαη ιαραληθά» (n=118) Γηάγξακκα 31: Απάληεζε ζηελ εξώηεζε «Αλ ην παηδί ζαο αλήθεη ζηελ θαηεγνξία πνπ αξλείηαη λα θαηαλαιώζεη θξνύηα θαη ιαραληθά» (n αζηηθό πεξ/λ= 75, n αγξνηηθό πεξ/λ=43) 64

65 Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδνπλ θαη νη απαληήζεηο ζηελ εξώηεζε πόζν επηκέλνπλ νη γνλείο ζην λα θαηαλαιώζεη ην παηδί θξνύηα θαη ιαραληθά. Σα πνζνζηά αλαθέξνληαη ζηα παξαθάησ δηαγξάκκαηα. Γηάγξακκα 32: Απάληεζε ζηελ εξώηεζε «πόζεο θνξέο πξνζπαζείηε λα πείζεηε ην παηδί ζαο λα θαηαλαιώζεη θξνύηα θαη ιαραληθά πξηλ εγθαηαιείςεηε ηε πξνζπάζεηα», ζύλνιν (n=118) 65

66 Γηάγξακκα 33: Απάληεζε ζηελ εξώηεζε «πόζεο θνξέο πξνζπαζείηε λα πείζεηε ην παηδί ζαο λα θαηαλαιώζεη θξνύηα θαη ιαραληθά πξηλ εγθαηαιείςεηε ηε πξνζπάζεηα», αζηηθό πεξηβάιινλ (n=75) Γηάγξακκα 34: Απάληεζε ζηελ εξώηεζε «πόζεο θνξέο πξνζπαζείηε λα πείζεηε ην παηδί ζαο λα θαηαλαιώζεη θξνύηα θαη ιαραληθά πξηλ εγθαηαιείςεηε ηε πξνζπάζεηα», αγξνηηθό πεξηβάιινλ (n=43) 66

67 Δλ ζπλερεία, ζηνλ πίλαθα παξνπζηάδνληαη νη απαληήζεηο ηνπ δείγκαηνο γηα ηελ εξώηεζε, πόζν ζπρλά θαηαλαιώλνπλ νη γνλείο θξνύηα θαη ιαραληθά κπξνζηά ζην παηδί. Πίλαθαο 15: Καηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ κπξνζηά ζην παηδί Αζηηθό πεξηβάιινλ Αγξνηηθό πεξηβάιινλ ύλνιν (n=118) (n=75) (n=43) % % % Καζόινπ 9,3 4,7 7,6 Σνπιάρηζηνλ κία θνξά 53,3 62,8 56,8 ηελ εκέξα 2-3 θνξέο ηελ εκέξα 34,7 32,6 33,9 Πεξηζζόηεξεο από 3 2,7 0 1,7 θνξέο ηελ εκέξα Αθόκε, εμεηάζηεθε αλ ηα παηδηά έρνπλ αλαπηύμεη ηξνθηθέο αιιεξγίεο ζε θξνύηα θαη ιαραληθά. Πην ζπγθεθξηκέλα, ην 8% ησλ παηδηώλ πνπ δνπλ ζην αζηηθό πεξηβάιινλ έρνπλ αλαπηύμεη ηξνθηθέο αιιεξγίεο πνπ νθείινληαη ζηα πνξηνθάιηα, ηε ληνκάηα, ην αθηηλίδην, ην κήιν θαη ηε κπαλάλα. Δλώ, ην πνζνζηό παηδηώλ ζην αγξνηηθό πεξηβάιινλ είλαη κηθξόηεξν, 4,7% θαη παξνπζίαζε αιιεξγίεο ζηηο θξάνπιεο. Γηάγξακκα 35: Αλάπηπμε ηξνθηθήο αιιεξγίαο ζε θξνύηα θαη ιαραληθά (n=118) 67

68 Δπηπιένλ, ζηα επόκελα δηαγξάκκαηα παξνπζηάδνληαη πνηά γεύκαηα θαηαλαιώλεη θαζεκεξηλά ην παηδί θαη πνηα θαηαλαιώλεη θαζεκεξηλά καδί κε ηνπιάρηζηνλ έλα κέινο ηεο νηθνγέλεηαο αληίζηνηρα. Αθόκε αλαθέξεηαη ζην δηάγξακκα ν αξηζκόο ησλ γεπκάησλ πνπ θαηαλαιώλεη θαζεκεξηλά ην παηδί. Γηάγξακκα 36: Καηαλάισζε γεπκάησλ από ηα παηδηά θαζεκεξηλά (n=118) 68

69 Γηάγξακκα 37: Αξηζκόο γεπκάησλ πνπ θαηαλαιώλεη θαζεκεξηλά ην παηδί (n=118) Γηάγξακκα 38: Καηαλάισζε γεπκάησλ από ηα παηδηά θαζεκεξηλά, καδί κε έλα κέινο ηεο νηθνγέλεηαο(n=118) 69

70 5.2.3 Απαληήζεηο εξσηεκαηνινγίνπ KIDMED ηνπο πίλαθεο πνπ αθνινπζνύλ θαίλνληαη νη κέζνη όξνη θαη νη ηππηθέο απνθιίζεηο ησλ παηδηώλ ηνπ αζηηθνύ πεξηβάιινληνο θαη αγξνηηθνύ πεξηβάιινληνο, αιιά θαη ηνπ ζπλόινπ ηνπ δείγκαηνο, όζνλ αθνξά ηα απνηειέζκαηα ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ «KIDMED». Δπηπιένλ, ζηα δηαγξάκκαηα αλαθέξνληαη ηα πνζνζηά πξνζθόιιεζεο ζηε Μεζνγεηαθή δηαηξνθή ζην αζηηθό θαη αγξνηηθό πεξηβάιινλ. Πίλαθαο 16: πλνιηθό ζθνξ ζην εξσηεκαηνιόγην «KIDMED» Αζηηθό πεξηβάιινλ (n=75) Αγξνηηθό πεξηβάιινλ (n=43) ύλνιν (n=118) ΜΟ (ΣΑ) ΜΟ (ΣΑ) ΜΟ (ΣΑ) πλνιηθό ζθνξ 7,21 (2,0)*** 5,79 (2,29) 6,69 (2,21) Σα δεδνκέλα παξνπζηάδνληαη σο κέζνο όξνο (ηππηθή απόθιηζε). Ζ ζύγθξηζε γίλεηαη αλάκεζα ζηελ νκάδα αζηηθνύ θαη αγξνηηθνύ πεξηβάιινληνο κε ηελ ρξήζε ηνπ Mann- Whitney U test. ***p= 0,001 Γηάγξακκα 39: Πξνζθόιιεζε ζηε Μεζνγεηαθή δηαηξνθή, θαηεγνξηνπνίεζε εξσηεκαηνινγίνπ «KIDMED», ζην ζπλνιηθό δείγκα παηδηώλ (n=118) 70

71 Γηάγξακκα 40: Πξνζθόιιεζε ζηε Μεζνγεηαθή δηαηξνθή, θαηεγνξηνπνίεζε εξσηεκαηνινγίνπ «KIDMED», ζην αζηηθό πεξηβάιινλ (n=75) Γηάγξακκα 41: Πξνζθόιιεζε ζηε Μεζνγεηαθή δηαηξνθή, θαηεγνξηνπνίεζε εξσηεκαηνινγίνπ «KIDMED», ζην αγξνηηθό πεξηβάιινλ (n=43) 71

72 Πίλαθαο 17: Απαληήζεηο ζηηο εξσηήζεηο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ «KIDMED» Αζηηθό Πεξηβάιινλ (n=75) Αγξνηηθό Πεξηβάιινλ (n=43) ύλνιν (n=118) ΝΑΗ ΟΥΗ ΝΑΗ ΟΥΗ ΝΑΗ ΟΥΗ % % % % % % Δξώηεζε 1 94,7 5,3 83,7 16,3 90,7 9,3 Δξώηεζε 2 61,3 38,7 37,2 62,8 52,5 47,5 Δξώηεζε 3 66,7 33,3 55,8 44,2 62,7 37,3 Δξώηεζε 4 21,3 78, ,6 81,4 Δξώηεζε 5 46,7 53,3 23,3 76,7 38,1 61,9 Δξώηεζε 6 10,7 89, ,8 93,2 Δξώηεζε 7 62,7 37,3 53,5 46,5 59,3 40,7 Δξώηεζε ,7 23,3 73,7 26,3 Δξώηεζε 9 73,3 26,7 62,8 37,2 69,5 30,5 Δξώηεζε ,6 88,4 24,6 75,4 Δξώηεζε Δξώηεζε 12 17,3 82,7 18,6 81,4 17,8 82,2 Δξώηεζε ,8 10,2 Δξώηεζε 14 1,3 98,7 9,3 90,7 4,2 95,8 Δξώηεζε 15 54,7 45,3 48,8 51,2 52,5 47,5 Δξώηεζε 16 29,3 70,7 48,8 51,2 36,4 63,6 Ερωτήσεις ερωτηματολογίοσ «KIDMED»: 1. Καηαλαιώλεη έλα θξνύην ή ρπκό θξνύησλ θάζε κέξα; 2. Καηαλαιώλεη έλα δεύηεξν θξνύην θάζε κέξα; 3. Καηαλαιώλεη ιαραληθά κία θνξά ηελ εκέξα; 4. Καηαλαιώλεη ιαραληθά πεξηζζόηεξν από κία θνξά ηελ εκέξα; 5. Καηαλαιώλεη ςάξη ηαθηηθά (ηνπιάρηζηνλ 2-3 θνξέο ηελ εβδνκάδα); 6. Καηαλαιώλεη πξόρεηξν θαγεηό πεξηζζόηεξν από κία θνξά ηελ εβδνκάδα (ηύπνπ fast food θιπ.); 7. Καηαλαιώλεη όζπξηα πεξηζζόηεξν από κία θνξά ηελ εβδνκάδα; 8. Καηαλαιώλεη ςσκί, δπκαξηθά ή ξύδη ζρεδόλ θάζε εκέξα (5 ή πεξηζζόηεξεο θνξέο ηελ εβδνκάδα); 9. Γηα πξσηλό θαηαλαιώλεη ζπλήζσο δεκεηξηαθά (ηύπνπ corn flakes) ή ςσκί ή θξπγαληέο ή αξηνζθεπάζκαηα; 10. Καηαλαιώλεη μεξνύο θαξπνύο ηαθηηθά (ηνπιάρηζηνλ 2-3 θνξέο ηελ εβδνκάδα); 72

73 11. Καηαλαιώλεη ειαηόιαδν (είηε ζε ζαιάηα είηε ζε θαγεηό); 12. πλήζσο παξαιείπεη ην πξσηλό; 13. Γηα πξσηλό ζπλήζσο θαηαλαιώλεη έλα γαιαθηνθνκηθό πξντόλ, όπσο γάια, γηανύξηη θ.α.; 14. Γηα πξσηλό θαηαλαιώλεη ζπλήζσο γιπθά; 15. Καηαλαιώλεη δύν γηανύξηηα ή θαη ιίγν ηπξί (δειαδή πεξίπνπ 40g) εκεξεζίσο; 16. Καηαλαιώλεη γιπθά θάζε κέξα; 73

74 5.2.4 Απαληήζεηο εξσηεκαηνινγίνπ CHILD FOOD NEOPHOBIA SCALE ηνπο πίλαθεο πνπ αθνινπζνύλ θαίλνληαη νη κέζνη όξνη θαη νη ηππηθέο απνθιίζεηο ησλ παηδηώλ ηνπ αζηηθνύ πεξηβάιινληνο θαη αγξνηηθνύ πεξηβάιινληνο, αιιά θαη ηνπ ζπλόινπ ηνπ δείγκαηνο, όζνλ αθνξά ηα απνηειέζκαηα ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ «Child Food Neophobia Scale». Πίλαθαο 18: πλνιηθό ζθνξ ζην εξσηεκαηνιόγην «Child Food Neophobia Scale» Αζηηθό (n=75) Αγξνηηθό (n=43) ύλνιν (n=118) ΜΟ (ΣΑ) ΜΟ (ΣΑ) ΜΟ (ΣΑ) πλνιηθό ζθνξ 36,37 (6,48) 36,44 (5,59) 36,4 (6,15) ην παξαπάλσ πίλαθα (πίλαθαο 18) παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ηεο παηδηθήο λενθνβίαο ζηα ηξόθηκα. Γελ ππάξρεη ζεκαληηθή δηαθνξά ζηα απνηειέζκαηα κεηαμύ ησλ παηδηώλ αζηηθνύ θαη αγξνηηθνύ πεξηβάιινληνο. Δπηπιένλ, ζηνλ πίλαθα 19 αλαθέξνληαη ηα πνζνζηά ζε θάζε θαηεγνξία ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ λενθνβίαο ζηα ηξόθηκα. Οη δηαθνξνπνηήζεηο είλαη κηθξέο κεηαμύ ησλ παηδηώλ αζηηθνύ θαη αγξνηηθνύ πεξηβάιινληνο. Αθόκε, ζην ζύλνιν θαίλεηαη λα ππάξρεη λενθνβία ζε κέηξην επίπεδν. Αμίδεη λα ζεκεησζεί όηη όζνλ αθνξά ηηο θαηεγνξίεο λενθνβίαο ππάξρεη κία ζεκαληηθή δηαθνξά ζην πςειό επίπεδν κεηαμύ ησλ παηδηώλ αζηηθνύ θαη αγξνηηθνύ πεξηβάιινληνο. Πίλαθαο 19: Καηεγνξηνπνίεζε εξσηεκαηνινγίνπ «Child Food Neophobia Scale» Αζηηθό πεξηβάιινλ Αγξνηηθό πεξηβάιινλ ύλνιν (n=118) (n=75) (n=43) % % % Υακειό επίπεδν λενθνβίαο Μέηξην επίπεδν λενθνβίαο Τςειό επίπεδν λενθνβίαο 18,7 20,9 19,5 66,7 69,8 67,8 14,7 9,3 12,7 74

75 Πίλαθαο 20: Απαληήζεηο ζηηο εξσηήζεηο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ «Child Food Neophobia Scale» Αζηηθό Πεξηβάιινλ (n=75) Αγξνηηθό Πεξηβάιινλ (n=43) ύλνιν (n=118) ΜΟ (ΣΑ) ΜΟ (ΣΑ) ΜΟ (ΣΑ) Δξώηεζε 1 4 (1,79) 3,79 (1,95) 3,92 (1,84) Δξώηεζε 2 3,6 (2,07) 4,33 (2) 3,86 (2,07) Δξώηεζε 3 3,21 (1,9) 2,77 (1,61) 3,05 (1,81) Δξώηεζε 4 3,76 (1,93) 4,35 (1,74) 3,97 (1,88) Δξώηεζε 5 3,16 (1,65) 3,05 (1,56) 3,12 (1,61) Δξώηεζε 6 3,71 (1,96) 4,49 (1,7) 3,99 (1,89) Δξώηεζε 7 3,35 (2,04) 2,7 (1,82) 3,11 (1,98) Δξώηεζε 8 3,23 (2,04) 3,93 (2,09) 3,48 (2,08) Δξώηεζε 9 4,57 (1,78) 4,12 (1,79) 4,41 (1,78) Δξώηεζε 10 3,72 (1,97) 2,98 (1,87) 3,45 (1,96) Ερωτήσεις ερωτηματολογίοσ «Child Food Neophobia Scale»: 1. Σν παηδί κνπ δελ εκπηζηεύεηαη λέα ηξόθηκα 2. Σν παηδί κνπ αλ δελ γλσξίδεη ηη πεξηέρεηαη ζε έλα ηξόθηκν, αξλείηαη λα ην δνθηκάζεη 3. ην παηδί κνπ αξέζεη ην θαγεηό από δηαθνξεηηθέο ρώξεο 4. Σν παηδί κνπ θνβάηαη λα θαηαλαιώζεη ηξόθηκα, ηα νπνία δελ έρεη δνθηκάζεη ζην παξειζόλ 5. ην παηδί κνπ αξέζεη λα δνθηκάδεη πηάηα άιισλ ρσξώλ 6. Σν παηδί κνπ ζεσξεί ηα ηξόθηκα άιισλ ρσξώλ πνιύ παξάμελα γηα λα ηα θαηαλαιώζεη 7. Σν παηδί κνπ ζα θαηαλαιώζεη ζρεδόλ ηα πάληα 8. Σν παηδί κνπ είλαη πνιύ ηδηόηξνπν κε ηα ηξόθηκα πνπ πξόθεηηαη λα θαηαλαιώζεη 9. ηα πάξηη, ην παηδί κνπ ζα δνθηκάζεη έλα λέν ηξόθηκν 10. Σν παηδί κνπ, ζπλερώο, δνθηκάδεη λέα θαη δηαθνξεηηθά ηξόθηκα 75

76 5.2.5 Απνηειέζκαηα πξνηίκεζεο θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ησλ παηδηώλ Δπηπιένλ, νη γνλείο ξσηήζεθαλ θαη γηα ηα αγαπεκέλα θξνύηα θαη ιαραληθά ησλ παηδηώλ ηνπο, παξαθάησ παξνπζηάδνληαη ηα αγαπεκέλα θξνύηα θα ιαραληθά ησλ παηδηώλ κε βάζε ηε ζεηξά πξνηίκεζεο. ΦΡΟΤΣΑ ΑΣΗΚΟ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝ 1.Καξπνύδη ΑΓΡΟΣΗΚΟ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝ 1. Μήιν 2. Μήιν 2. Καξπνύδη 3. Μαληαξίλη 3. Κεξάζη 4. Πνξηνθάιη 4. Πνξηνθάιη 5.Μπαλάλα 6.Κεξάζη 7.Φξάνπια 8.ηαθύιη 9.Πεπόλη 10.Αριάδη 11.Ρνδάθηλν 12.Βεξίθνθν 13.Φξνπηνζαιάηα 14.Νεθηαξίλη 15.Λεκόλη 16.Ρόδη 17.Βαλίιηα 18.Ρνδάθηλν(θνκπόζηα) 19.ηαθίδεο 5. Μπαλάλα 6. Αριάδη 7. Μαληαξίλη 8. ηαθύιη 9. Φξάνπια 10. Βεξίθνθν 11. Φξνπηνζαιάηα 12. Ρνδάθηλν 13. Πεπόλη 14. Ρόδη 15. Νεθηαξίλη 16. Λεκόλη 17. Ρνδάθηλν (θνκπόζηα) 18. Βαλίιηα 19. Γακάζθελν 76

77 20.ύθν 21.Αλαλάο 22.Γακάζθελν 23.Μνύξν 24.Βεξίθνθν απνμεξακέλν 25.Αθηηλίδην 26.Γακάζθελν απνμεξακέλν 27.Καξύδα 28.ύθν απνμεξακέλν 29.Μπαλάλα απνμεξακέλε 30.Υνπξκάο 31.Μνύζκνπιν 32.Μάλγθν 33.Γθξεηπ-θξνύη 34.Κίνπη 35.Ρίδα ισηνύ 36.Φξαγθόζπθν 37.Κπδώλη 38.Κνπκθνπάη 20. ύθν 21. Αθηηλίδην 22. Αλαλάο 23. ηαθίδεο 24. Μνύξν 25. Γακάζθελν απνμεξακέλν 26. Βεξίθνθν απνμεξακέλν 27. ύθν απνμεξακέλν 28. Μπαλάλα απνμεξακέλε 29. Μάλγθν 30. Υνπξκάο 31. Καξύδα 32. Μνύζκνπιν 33. Γθξέηπ-θξνύη 34. Ρίδα ισηνύ 35. Κίνπη 36. Κνπκθνπάη 37. Φξαγθόζπθν 38. Κπδώλη 77

78 ΛΑΥΑΝΙΚΑ ΑΣΗΚΟ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝ 1.Αγγνπξάθη 2.Σνκάηα 3.Καξόην 4.Καιακπόθη 5.παλάθη 6.Μαξνύιη 7.Λάραλν 8.Σνκαηίληα 9.Φαζνιάθηα 10.Αξαθάο 11.Μπξόθνιν 12.Κνπλνππίδη 13.Κξεκκύδη 14.Μπάκηα 15.Πηπεξηά 16.Ματληαλόο 17.έιηλν 18.Παηδάξη 19.θόξδν ΑΓΡΟΣΗΚΟ ΠΔΡΗΒΑΛΛΟΝ 1. Σνκάηα 2. Αγγνπξάθη 3. παλάθη 4. Καιακπόθη 5. Καξόην 6. Φαζνιάθηα 7. Αξαθάο 8. Σνκαηίληα 9. Μαξνύιη 10. Λάραλν 11. Μπξόθνιν 12. Μειηηδάλα 13.Κνινθπζάθηα 14. Κξεκκύδη 15. Ματληαλόο 16. Μπάκηα 17.Πηπεξηά 18.Παηδάξη 19.Κνπλνππίδη 78

79 20.Ρόθα 21.Πξάζν 22.Μειηηδάλα 23.Κνινθπζάθηα 24.έζθνπιν 25.Αγθηλάξα 26.Λάπαζν 27.Ραπαλάθη 28.Ακθινξά 20.Πξάζν 21.έιηλν 22.θόξδν 23.Ρόθα 24.Ραπαλάθη 25.Αγηλάξα 26.Λάπαζν 27.έζθνπιν 28.Ακθινξά 79

80 5.3 πζρεηίζεηο ηελ πξνζπάζεηα λα εμεηαζηνύλ πηζαλέο ζπζρεηίζεηο κεηαμύ ησλ δηαθόξσλ παξαγόλησλ, ζπγθξίλακε ηηο απαληήζεηο πνπ έδσζαλ νη γνλείο ησλ λεπίσλ πνπ ζπκκεηείραλ ζηελ έξεπλα ζηα δηάθνξα εξγαιεία πνπ ηνπο δόζεθαλ (εξσηεκαηνιόγην δηαηξνθηθώλ ζπλεζεηώλ γνλέσλ, MBSRQ, εξσηεκαηνιόγην δηαηξνθηθώλ ζπλεζεηώλ παηδηώλ, KIDMED, Child Food Neophobia Scale). ηνλ πίλαθα παξνπζηάδνληαη νη ζπληειεζηέο ζπζρέηηζεο ζύκθσλα κε ηε spearman rank order correlation αλάκεζα ζην KIDMED θαη δηάθνξεο άιιεο κεηαβιεηέο ζε όια ηα άηνκα ηνπ δείγκαηνο. Όπσο θαίλεηαη ζηνλ πίλαθα ζεκαληηθέο ζπζρεηίζεηο παξνπζηάζηεθαλ αλάκεζα ζην KIDMED θαη ηελ εθηίκεζε ηεο θαηάζηαζεο ηεο πγείαο ησλ γνλέσλ (0,014), εθηίκεζε σο πξνο ηελ πγεία (0,030). Αθόκε, αμίδεη λα ηνληζηεί όηη αξλεηηθή ζπζρέηηζε παξνπζηάδεηαη κεηαμύ ηνπ KIDMED θαη ηνπ Child Food Neophobia Scale. Απηό ζεκαίλεη όηη όζν κεγαιύηεξν επίπεδν λενθνβίαο ησλ παηδηώλ ζηα ηξόθηκα ηόζν ρεηξόηεξε ε πνηόηεηα δηαηξνθήο ηνπο. Πίλαθαο 21: πζρέηηζε ηεο κεηαβιεηήο KIDMED κε άιιεο κεηαβιεηέο, κε ηε κέζνδν Spearman s Rank Order Correlation Spearman s rho KIDMED Δθηίκεζε ηεο θαηάζηαζεο ηεο πγείαο ησλ γνλέσλ 0,225* ηάζε σο πξνο ηελ πγεία ησλ γνλέσλ 0,200* Κιίκαθα λενθνβίαο ηξνθίκσλ ζηα παηδηά -0,248 ** *p< 0, 05 **p< 0, 01 Δπηπιένλ, άιιεο ζεκαληηθέο ζπζρεηίζεηο παξνπζηάδνληαη ζηνλ επόκελν πίλαθα. Πην αλαιπηηθά, αλαθέξνληαη νη ζπζρεηίζεηο κεηαμύ ηεο εθπαίδεπζεο ησλ γνλέσλ θαη ησλ αξηζκό γεπκάησλ ησλ παηδηώλ, θαζώο επίζεο ν αξηζκόο γεπκάησλ ησλ παηδηώλ κε ηνλ αξηζκό ησλ γεπκάησλ ησλ γνλέσλ. Δπηπιένλ, αμηνζεκείσηε ζπζρέηηζε είλαη κεηαμύ ηνπ αξηζκνύ ησλ 80

81 γεπκάησλ ησλ παηδηώλ θαη ηνπ Child Food Neophobia Scale πνπ παξνπζηάδνπλ αξλεηηθή ζπζρέηηζε. Πίλαθαο 22: πζρέηηζε ηεο κεηαβιεηήο «αξηζκόο γεπκάησλ ησλ παηδηώλ» κε άιιεο κεηαβιεηέο Spearman s rho Αξηζκόο γεπκάησλ ησλ παηδηώλ Δθπαίδεπζε γνλέσλ 0,241** Αξηζκόο γεπκάησλ ησλ γνλέσλ 0,202* Κιίκαθα λενθνβίαο ηξνθίκσλ ζηα παηδηά - 0,345*** *p< 0,05 **p< 0,01 ***p< 0,001 Δπηπξνζζέησο, αμίδεη λα ζεκεησζεί ε ζπζρέηηζε κεηαμύ ηνπ Γείθηε Μάδαο ώκαηνο ησλ γνλέσλ θαη ηεο εθηίκεζε ηεο θπζηθήο θαηάζηαζεο (p= 0,004, p< 0,01). 81

82 6. πδήηεζε θνπόο ηεο παξνύζαο κειέηεο ήηαλ λα δηεξεπλήζεη ηελ θαηαλάισζεο θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ζε έλα δείγκα παηδηώλ 4-6 εηώλ, ζε ζρέζε κε ηηο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ησλ γνλέσλ. Από ηα βαζηθά επξήκαηα ηεο έξεπλαο πξνθύπηεη όηη ηα παηδηά πνπ δνπλ ζην αζηηθό πεξηβάιινλ έρνπλ θαιύηεξε πνηόηεηα δηαηξνθήο ζε ζύγθξηζε κε ηα παηδηά πνπ δνπλ ζην αγξνηηθό πεξηβάιινλ. Ηδηαίηεξα νη γνλείο πνπ θαηνηθνύλ ζην αζηηθό πεξηβάιινλ εκθαλίδνπλ θαιύηεξε ζηάζε σο πξνο ηελ πγεία θαη ηε θπζηθή θαηάζηαζε. Δπηπιένλ, ηα παηδηά ηνπ αζηηθνύ πεξηβάιινληνο παξνπζηάδνπλ κεγαιύηεξε πξνζθόιιεζε ζηε Μεζνγεηαθή δηαηξνθή θαη θαιύηεξεο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο. Ωζηόζν, θακία ζεκαληηθή δηαθνξά δελ δηαπηζηώζεθε ζην επίπεδν λενθνβίαο ησλ παηδηώλ ζηα ηξόθηκα. Από ηηο ζπζρεηίζεηο πνπ δηεμήρζεζαλ ζπλεπάγεηαη όηη νη δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ησλ γνλέσλ, νη ζηάζεηο ηνπο σο πξνο ηελ πγεία θαη ηε θπζηθή θαηάζηαζε ζπζρεηίδνληαη ζεηηθά ζε ζεκαληηθό βαζκό κε ηε πνηόηεηα ηεο δηαηξνθήο ησλ παηδηώλ θαη ηελ πξνζθόιιεζε ηνπο ζηε Μεζνγεηαθή δηαηξνθή. Αθόκε, αμίδεη λα ηνληζηεί όηη ε πνηόηεηα ησλ δηαηξνθηθώλ ζπλεζεηώλ ησλ παηδηώλ ζπζρεηίζηεθε αξλεηηθά κε ην επίπεδν λενθνβίαο ζηα ηξόθηκα. 6.1 Γεκνγξαθηθά θαη αλζξσπνκεηξηθά ραξαθηεξηζηηθά Από ηα επξήκαηα θαίλεηαη όηη νη γνλείο ηνπ αγξνηηθνύ πεξηβάιινληνο έρνπλ κεγαιύηεξν πνζνζηό παρπζαξθίαο θαη ιηγόηεξν πνζνζηό θπζηνινγηθνύ βάξνπο. Αθόκε, νη εξσηεζέληεο ηεο πόιεο αζινύληαη πεξηζζόηεξν. Ωζηόζν, νη γνλείο ζην αζηηθό πεξηβάιινλ θαπλίδνπλ πεξηζζόηεξν θαη θαηαλαιώλνπλ πεξηζζόηεξν αιθνόι. Όζνλ αθνξά ην επίπεδν εθπαίδεπζεο θαη ην επάγγεικα δε παξνπζηάδνληαη ζεκαληηθέο δηαθνξέο. 6.2 ηάζεηο σο πξνο ηελ πγεία θαη ηηο αζζέλεηεο Από ηα απνηειέζκαηα θαίλεηαη όηη ν γνλείο ηεο πόιεο ζε ζρέζε κε ηελ νκάδα ηεο αγξνηηθήο πεξηνρήο έρνπλ πην ζεηηθή ζηάζε όζνλ αθνξά ηνπο αθόινπζνπο παξάγνληεο: Δθηίκεζε θπζηθήο θαηάζηαζεο ηάζε σο πξνο ηελ πγεία 82

83 Οη ππόινηπνη παξάγνληεο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ παξνπζηάδνπλ δηαθνξέο ππέξ ησλ γνλέσλ ηνπ αζηηθνύ πεξηβάιινληνο ρσξίο σζηόζν λα είλαη ζηαηηζηηθά ζεκαληηθέο. Σα παξαπάλσ απνηειέζκαηα ζπκθσλνύλ κε ηα αλζξσπνκεηξηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ δείγκαηνο. Ζ ζεηηθή ζηάζε ησλ γνλέσλ ηεο πόιεο σο πξνο ηελ εθηίκεζε ηεο θπζηθήο θαηάζηαζεο ήηαλ αλακελόκελε, δεδνκέλνπ όηη αζρνινύληαη πεξηζζόηεξν κε ηνλ αζιεηηζκό θαη έρνπλ θαιύηεξν δείθηε κάδαο ζώκαηνο. Παξόια απηά, αμηνζεκείσην είλαη ην γεγνλόο όηη παξά ην πςειόηεξν ζθνξ πνπ ζεκεηώλνπλ νη γνλείο ηεο αζηηθήο πεξηνρήο ζηε ζηάζε σο πξνο ηελ πγεία εκθαλίδνληαη λα θαπλίδνπλ θα λα θαηαλαιώλνπλ αιθνόι ζε κεγαιύηεξν πνζνζηό. Πνιινί είλαη νη ιόγνη πνπ εμεγνύλ απηέο ηηο ζπλήζεηεο ησλ γνλέσλ όπσο ην άγρνο θαη νη γξήγνξνη ξπζκνί ηεο πόιεο. 6.3 Γηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο γνλέσλ Σα επξήκαηα ηεο έξεπλαο ππνδεηθλύνπλ πσο νη γνλείο πνπ θαηνηθνύλ ζην αζηηθό πεξηβάιινλ γλσξίδνπλ θαιύηεξα ηηο αξρέο ηεο Μεζνγεηαθήο δηαηξνθήο θαη είλαη πεξηζζόηεξν αθνζησκέλνη ζην πξόηππν απηό. Δλδηαθέξνλ παξνπζηάδεη ην γεγνλόο όηη κόλν ην 61% ηνπ δείγκαηνο θαηαλαιώλεη πξσηλό θαζεκεξηλά. Σν πξσηλό γεύκα είλαη ην ζεκαληηθόηεξν ηεο εκέξαο, αθνύ δίλεη ελέξγεηα, ξπζκίδεη θαιύηεξα ηελ όξεμε θαη ζπζρεηίδεηαη κε ηελ θαηαλάισζε πξσηλνύ ησλ παηδηώλ. Δπηπιένλ, εμεηάδνληαο ηα γεύκαηα πνπ θαηαλαιώλνπλ νη γνλείο ζε θαζεκεξηλή βάζε πξνέθπςαλ ηα αθόινπζα. Γελ παξνπζηάδνληαη ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζηε ζπρλόηεηα θαηαλάισζεο γεπκάησλ κεηαμύ ησλ γνληώλ ηεο πόιεο θαη ηεο αγξνηηθήο πεξηνρήο εθηόο ηνπ πξσηλνύ. Όζνλ αθνξά ηνλ αξηζκό ησλ γεπκάησλ, νη γνλείο πνπ θαηνηθνύλ ζην αγξνηηθό πεξηβάιινλ παξνπζηάδνπλ θαιύηεξα πνζνζηά θαηαλάισζεο κε 5 γεύκαηα ηελ εκέξα. Παξόια απηά, ζην ζύλνιν κόλν ην 16,9% θαηαλαιώλεη 5 γεύκαηα ηελ εκέξα, ε πιεηνςεθία (50,8%) θαηαλαιώλεη κόλν 3, ελώ ην 15,3% κόλν 2 γεύκαηα ηελ εκέξα. Αμίδεη λα ζεκεησζεί όηη ηα επξήκαηα απηά απνηεινύλ δείγκα κε ηζνξξνπεκέλεο δηαηξνθήο από ηνπο γνλείο, δεδνκέλνπ όηη ηα 5 γεύκαηα ηελ εκέξα είλαη απαξαίηεηα [142]. Αθόκε, ζεκεηώλεηαη όηη ην κεγαιύηεξν πνζνζηό (92,4%) θαηαλαιώλεη καγεηξεκέλν (ζπηηηθό) θαγεηό, κε απμεκέλν ην πνζνζηό ζηηο αγξνηηθέο πεξηνρέο. Όζνλ αθνξά ηελ ύπαξμε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ζην ηξαπέδη, ην πνζνζηό πνπ αλαθέξεη όηη θαζεκεξηλά βξίζθνληαη ζην ηξαπέδη είλαη κόλν 58,5%, ελώ ππάξρεη έλα αξθεηά 83

84 πςειό πνζνζηό, 10%, πνπ αλαθέξεη όηη ηα θξνύηα θαη ηα ιαραληθά βξίζθνληαη ζην ηξαπέδη ηνπ ιηγόηεξν από 1 θνξά ηελ εβδνκάδα ή ηνπιάρηζηνλ 1 θνξά ηελ εβδνκάδα. Δπηπιένλ, ηα θξνύηα θαη ηα ιαραληθά αξέζνπλ πεξηζζόηεξν ζηνπο γνλείο ηεο αζηηθήο πεξηνρήο (96%). Σν 11,6% ησλ γνλέσλ ηεο αγξνηηθήο πεξηνρήο αλαθέξεη πσο δελ ηνπ αξέζνπλ ηα θξνύηα θαη ηα ιαραληθά. Αμίδεη λα ηνληζηεί όηη απνηέιεζε έθπιεμε, αθνύ νη γνλείο απηνί δνπλ πην θνληά ζηε θύζε θαη ζα έπξεπε λα είλαη πεξηζζόηεξν εμνηθεησκέλνη κε απηέο ηηο γεύζεηο. Δπηπξνζζέησο, ελδηαθέξνλ παξνπζηάδνπλ ηα επξήκαηα πνπ αθνξνύλ ζηελ θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ από ηνπο γνλείο. Μόλν ην 1,7% ζην ζύλνιν θαηαλαιώλεη πεξηζζόηεξεο από 5 κεξίδεο ηε εκέξα, ελώ είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθό ην πνζνζηό πνπ δελ θαηαλαιώλεη θαζόινπ θξνύηα θαη ιαραληθά, 5,9%. Σν 54,2% αλαθέξεη όηη θαηαλαιώλεη ηνπιάρηζηνλ κία κεξίδα ηελ εκέξα. Σα απνηειέζκαηα απηά ππνδεηθλύνπλ όηη νη δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ησλ γνλέσλ ρξεηάδνληαη βειηίσζε. Ζ ζπληζηώκελε εκεξήζηα πξόζιεςε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ζηνπο ελήιηθεο είλαη 5 κεξίδεο ηελ εκέξα, όπνπ κία κεξίδα αληηζηνηρεί ζε 100 gr, 1 κέηξην θξνύην, 100 ml ρπκνύ [142]. Δπηπιένλ, ην 66,1% ηνπ δείγκαηνο αλαθέξεη πσο γλσξίδεη πόζεο κεξίδεο θξνύησλ θαη ιαραληθώλ πξέπεη λα θαηαλαιώλεη έλαο ελήιηθαο. Από απηό ην πνζνζηό νη 30,5% απάληεζαλ 3 κεξίδεο, νη 9,3% κία κεξίδα ηελ εκέξα, ελώ κόλν ην 26,3% γλώξηδε όηη νη απαξαίηεηεο κεξίδεο γηα έλαλ ελήιηθα είλαη 5. Θα ήηαλ σθέιηκν γηα ηνπο γνλείο λα ππάξρεη θαιύηεξε ελεκέξσζε γηα ηελ ηζνξξνπεκέλε δηαηξνθή θαζώο επίζεο θαη γηα ηηο πγηεηλέο ζπλήζεηεο. Δπηπιένλ, ζα ήηαλ ρξήζηκν λα γλσξίδνπλ ηα νθέιε ησλ θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ζηελ πγεία θαη λα πξνζπαζήζνπλ λα ηα εληάμνπλ ζην θαζεκεξηλό ηνπο δηαηηνιόγην. 6.4 Γηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο παηδηώλ ηε ζπγθεθξηκέλε ελόηεηα εμεηάδνληαη ηα επξήκαηα από ην εξγαιείν πνπ αθνξνύζε ζηηο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ησλ παηδηώλ, ζπκπιεξσκέλν από ηνπο γνλείο. Δηδηθόηεξα, ηα παηδηά πνπ θαηνηθνύλ ζην αζηηθό πεξηβάιινλ απνδεηθλύεηαη από ηελ έξεπλα όηη έρνπλ θαιύηεξεο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο. Πην ζπγθεθξηκέλα, νη γνλείο αζηηθνύ πεξηβάιινληνο δειώλνπλ όηη ηα παηδηά ηνπο θαηαλαιώλνπλ ηθαλή πνζόηεηα θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ζε πνζνζηό 46,7%, ελώ 84

85 ζηελ αζηηθή πεξηνρή κόλν ην 25,6% εθηηκά ζεηηθά ηελ θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ησλ παηδηώλ. Δηδηθόηεξα, ε πιεηνςεθία ησλ παηδηώλ ζην ζύλνιν 79,7% (80% ζην αζηηθό πεξηβάιινλ, 79,1% ζην αγξνηηθό πεξηβάιινλ) θαηαλαιώλεη 1-2 κεξίδεο ηελ εκέξα. Αμίδεη λα ηνληζηεί όηη ε ζπληζηώκελε πνζόηεηα θξνύησλ θαη ιαραληθώλ γηα ηα παηδηά ειηθίαο 4-6 εηώλ είλαη 3-5 κεξίδεο, όπνπ κεξίδα αληηζηνηρεί ζε 30g δειαδή κηζό θιηηδάλη [109]. πλεπώο, ηα παηδηά ζα πξέπεη λα απμήζνπλ ηελ θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ, απηό όκσο εμαξηάηαη από ηε ζηάζε ησλ γνλέσλ θαη ηηο κεζόδνπο πνπ αθινπζνύλ γηα λα πεηύρνπλ ηε βειηίσζε απηή. Δηδηθόηεξα, ζηα επξήκαηα αλαθέξεηαη όηη κόλν ην 40% (39,8%) ησλ γνλέσλ πηέδεη ην παηδί ζην λα θαηαλαιώζεη απηή ηελ νκάδα ηξνθίκσλ. Οη γνλείο ζα πξέπεη λα ρξεζηκνπνηνύλ κεζόδνπο θαη λα πξνζπαζνύλ λα πείζνπλ ηα παηδηά λα θαηαλαιώλνπλ θξνύηα θαη ιαραληθά. Όπσο αλαθέξζεθε ζηε βηβιηνγξαθηθή αλαζθόπεζε, ε κνληεινπνίεζε ην ζρνιείν, ε δηαζεζηκόηεηα, ε πξνζθνξά θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ζηα παηδηά κπνξνύλ λα απμήζνπλ ηελ θαηαλάισζή ηνπο ζε απηήλ ηελ ειηθία. ηα απνηειέζκαηα αλαθέξεηαη όηη ην 53,4% πξνζπαζεί λα πείζεη ην παηδί 3-5 θνξέο πξηλ εγθαηαιείςεη ηελ πξνζπάζεηα. Δπηπξνζζέησο, επηζεκαίλεηαη όηη νη γνλείο πνπ θαηνηθνύλ ζην αγξνηηθό πεξηβάιινλ είλαη πην ειαζηηθνί ζε απηό ην ζέκα. Αλαιπηηθόηεξα, ην 79,1% πξνζπαζεί 3-5 θνξέο λα πείζεη ην παηδί λα θαηαλαιώζεη θαη ύζηεξα λα εγθαηαιείπεη ηελ πξνζπάζεηα. Οη γνλείο ηνπ αζηηθνύ πεξηβάιινληνο εθαξκόδνπλ απηή ηε κέζνδν ην 38,7%, ελώ ην 28% επηκέλεη κέρξη λα ην θαηαλαιώζεη. Δπίζεο από ηε ζηαηηζηηθή αλάιπζε ησλ απνηειεζκάησλ πξνέθπςε όηη νη γνλείο πνπ θαηαλαιώλνπλ θξνύηα θαη ιαραληθά κπξνζηά ζην παηδί είλαη 56,8% ηνπιάρηζηνλ κηα θνξά ηελ εκέξα θαη 33,9% 2-3 θνξέο ηελ εκέξα. Αμίδεη λα ζεκεησζεί όηη ππάξρεη αξθεηά πςειό πνζνζηό (7,6% ζύλνιν, 9,3% ζην αζηηθό πεξηβάιινλ, 4,7% ζην αγξνηηθό πεξηβάιινλ) πνπ δελ θαηαλαιώλεη θξνύηα θαη ιαραληθά κπξνζηά ζην παηδί. Απηό είλαη ηδηαίηεξα ζεκαληηθό ζηνηρείν αθνύ ηα παηδηά επεξεάδνληαη θαη κηκνύληαη ηηο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ησλ γνλέσλ. Αθόκε, εμεηάζηεθε ην πνζνζηό αιιεξγίαο ησλ παηδηώλ ζε θξνύηα θαη ιαραληθά. Σα παηδηά ηε πόιεο έρνπλ αλαπηύμεη ηξνθηθέο αιιεξγίεο ζε θξνύηα θαη ιαραληθά κε πνζνζηό ζρεδόλ δηπιάζην από ηα παηδηά ηεο αγξνηηθήο πεξηνρήο (8% θαη 4,7% αληίζηνηρα). Σα επξήκαηα ηεο έξεπλαο απνδεηθλύνπλ όηη κόλν ην 54,2% ησλ παηδηώλ θαηαλαιώλεη 5 γεύκαηα ηελ εκέξα καδί κε έλα ηνπιάρηζηνλ κέινο ηεο νηθνγέλεηαο, ελώ ππάξρεη έλα 2,5% ην νπνίν θαηαλαιώλεη κόλν έλα γεύκα καδί κε έλα κέινο ηεο νηθνγέλεηαο. Έθπιεμε απνηειεί όηη ζην αγξνηηθό πεξηβάιινλ είλαη 4,7%, ελώ ζην αζηηθό πεξηβάιινλ 1,3%, ηα πνζνζηά ησλ 85

86 παηδηώλ πνπ θαηαλαιώλνπλ έλα γεύκα. Δπηπιένλ, κόλν ην 58,5% θαηαλαιώλεη πξσηλό καδί κε έλα κέινο ηεο νηθνγέλεηαο. 6.5 KIDMED- Πξνζθόιιεζε ησλ παηδηώλ ζηε Μεζνγεηαθή δηαηξνθή Σν KIDMED απνηειεί έλα εξγαιείν πνπ δηεξεπλά ηελ πξνζθόιιεζε ησλ παηδηώλ ζηε Μεζνγεηαθή δηαηξνθή. Σα επξήκαηα απνδεηθλύνπλ όηη ηα παηδηά πνπ θαηνηθνύλ ζην αζηηθό πεξηβάιινλ έρνπλ θαιύηεξε πνηόηεηα δηαηξνθήο θαη παξνπζηάδνπλ πςειόηεξε πξνζθόιιεζε ζηε Μεζνγεηαθή δηαηξνθή. Ζ ζύγθξηζε ζηηο δύν νκάδεο έγηλε κε ηε κέζνδν Mann- Whitney U Test θαη εκθαλίδεηαη σο ζηαηηζηηθά ζεκαληηθή κε p=0,001. Σα παηδηά ηνπ αζηηθνύ πεξηβάιινληνο εκθαλίδνπλ πςειόηεξε πξνζθόιιεζε ζηε Μεζνγεηαθή δηαηξνθή (ζπλνιηθό ζθνξ= 7,21), ελώ ηεο αγξνηηθήο πεξηνρήο κέηξηα (ζπλνιηθό ζθνξ= 5,79). Σα απνηειέζκαηα ηνπ KIDMED ζπζρεηίδνληαη κε ηελ εθπαίδεπζε ησλ γνλέσλ, ηελ εθηίκεζε ηεο θαηάζηαζεο ηεο πγείαο θαη ηε ζηάζε σο πξνο ηελ πγεία. Σα απνηειέζκαηα απηά ήηαλ αλακελόκελα δεδνκέλνπ όηη νη γνλείο ηνπ αζηηθνύ πεξηβάιινληνο παξνπζηάδνπλ θαιύηεξεο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ζε ζύγθξηζε κε απηνύο ζην αγξνηηθό πεξηβάιινλ. Δπηπιένλ, ηα απνηειέζκαηα ζην KIDMED ζπζρεηίδνληαη αξλεηηθά κε ηα απνηειέζκαηα ζην Child Food Neophobia Scale. Με άιια ιόγηα, ηα παηδηά πνπ παξνπζηάδνπλ πςειόηεξα επίπεδα λενθνβίαο ζηα ηξόθηκα, παξνπζηάδνπλ ρακειόηεξε πξνζθόιιεζε ζηε Μεζνγεηαθή δηαηξνθή θαη ρεηξόηεξεο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο. Σέινο, αμίδεη λα ζεκεησζεί όηη ζην εξσηεκαηνιόγην ηνπ KIDMED ηα παηδηά ηνπ αζηηθνύ πεξηβάιινληνο εκθαλίδνπλ πην πγηεηλέο ζπλήζεηεο θαη ζε θάζε εξώηεζε μερσξηζηά. 86

87 6.6 Child Food Neophobia Scale- Δπίπεδν λενθνβίαο ζηα ηξόθηκα Με ην Child Food Neophobia Scale δηεξεπλήζεθε ε λενθνβία ησλ παηδηώλ ζηα λέα ηξόθηκα. ην ζπγθεθξηκέλν εξγαιείν όζν πςειόηεξν είλαη ην ζθνξ ηόζν κεγαιύηεξν ην επίπεδν ηεο λενθνβίαο ζηα ηξόθηκα. ην ζπγθεθξηκέλν εξγαιείν δελ ππήξμαλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμύ παηδηώλ αζηηθνύ θαη αγξνηηθνύ πεξηβάιινληνο. Σα επξήκαηα παξνπζηάδνπλ ην ζπλνιηθό ζθνξ= 36,4 (6,15). Σν επίπεδν απηό ππνδεηθλύεη έλα κέηξην επίπεδν λενθνβίαο θαη είλαη παξόκνηα απνηειέζκαηα κε ηα πνζνζηά πνπ εκθαλίδνληαη ζε έξεπλεο άιισλ ρσξώλ, γηα παξάδεηγκα ζηελ Απζηξαιία ην ζπλνιηθό ζθνξ ήηαλ 36,52 [98]. ρεδόλ παξόκνηα είλαη ηα απνηειέζκαηα θαη άιισλ εξεπλώλ [92]. 7.7 Πεξηνξηζκνί θαη ζπζηάζεηο γα κειινληηθή έξεπλα Ο αξηζκόο ησλ αηόκσλ πνπ ζπκκεηείραλ ηειηθά ζηελ έξεπλα ήηαλ κηθξόηεξνο από εθείλνο πνπ αλακελόηαλ. πλνιηθά ζπκκεηείραλ 118 άηνκα από ηα νπνία (75 ήηαλ γνλείο πνπ θαηνηθνύζαλ ζην αζηηθό πεξηβάιινλ θαη 43 γνλείο ζην αγξνηηθό πεξηβάιινλ). Σν δείγκα ζα ήηαλ θαιύηεξα εάλ ήηαλ κεγαιύηεξν ζε αξηζκό, σζηόζν δηαπηζηώζεθαλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο κεηαμύ ησλ γνλέσλ ηεο αζηηθήο πεξηνρήο θαη ηεο αγξνηηθήο πεξηνρήο ζε ζρέζε κε ηελ ζηάζε σο πξνο ηελ πγεία, ηελ εθηίκεζε ηεο θπζηθήο θαηάζηαζεο. Δπηπιένλ, ζηα παηδηά δηαπηζηώζεθαλ ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζηελ πνηόηεηα ηεο δηαηξνθήο ηνπο. Θα ήηαλ σθέιηκν λα πξαγκαηνπνηεζνύλ πεξαηηέξσ κειέηεο ζε κεγαιύηεξν αξηζκό αηόκσλ ώζηε λα επηβεβαησζνύλ θαη λα δηεξεπλεζνύλ δηεμνδηθά νη παξάγνληεο πνπ κειεηήζεθαλ ζηε παξνύζα έξεπλα. Ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ ζα παξνπζίαδε ε κειέηε θαη ε παξέκβαζε ζε παηδηά απηήο ηεο ειηθίαο γηα ηελ αύμεζε ηεο θαηαλάισζεο θξνύησλ θαη ιαραληθώλ κέζσ ηεο γνληθήο κνληεινπνίεζεο ή δηαθόξσλ πξνγξακκάησλ ηνπ ζρνιείνπ. Οη δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ησλ παηδηώλ ζα κπνξνύζαλ λα κειεηεζνύλ ζε ζπλδπαζκό κε ηηο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ησλ γνλέσλ. Δπηπιένλ, λα εθαξκνζηνύλ κέζνδνη βειηίσζεο ηεο πνηόηεηαο ηεο δηαηξνθήο ησλ παηδηώλ. Αθόκε, είλαη απαξαίηεην λα δηεξεπλεζνύλ νη δηαηξνθηθέο πξνηηκήζεηο ησλ παηδηώλ ζε ζύλδεζε κε ηε λενθνβία ζηα ηξόθηκα. 87

88 7.πκπεξάζκαηα Από ηελ παξνύζα κειέηε πξνθύπηνπλ ζεκαληηθά επξήκαηα όζνλ αθνξά ηηο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ησλ γνλέσλ θαη ησλ παηδηώλ αλάκεζα ζηηο νκάδεο ηνπ δείγκαηνο αιιά θαη ζην ζύλνιν. Οη γνλείο ηεο αζηηθήο πεξηνρήο δηαπηζηώλεηαη όηη έρνπλ θαιύηεξεο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ζε ζύγθξηζε κε ηνπ γνλείο αγξνηηθώλ πεξηνρώλ. Δπηπξνζζέησο, παξνπζηάδνπλ θαιύηεξε ζηάζε σο πξνο ηελ πγεία θαη θαιύηεξε εθηίκεζε θπζηθήο θαηάζηαζεο πνπ είλαη παξάγνληεο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ εηθόλαο ζώκαηνο (MBSRQ). Αθόκε, θαίλεηαη όηη θαηαλαιώλνπλ πεξηζζόηεξεο κεξίδεο θξνύησλ θαη ιαραληθώλ θαη ηνπο αξέζνπλ πεξηζζόηεξν. Απηά ηα επξήκαηα απνηεινύλ παξάγνληα, πνπ επλννύλ ζεηηθά ηηο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηο ησλ παηδηώλ ηνπο. εκαληηθέο δηαθνξνπνηήζεηο σο πξνο ην βαζκό πξνζθόιιεζεο ησλ παηδηώλ ζηε Μεζνγεηαθή δηαηξνθή παξαηεξνύληαη κεηαμύ ησλ παηδηώλ πνπ θαηνηθνύλ ζην αγξνηηθό πεξηβάιινλ θαη ζην αζηηθό πεξηβάιινλ. Σα παηδηά πνπ θαηνηθνύλ ζηελ πόιε εκθαλίδνπλ πην ηζνξξνπεκέλε δηαηξνθή θαη πςειόηεξε πξνζθόιιεζε ζηε Μεζνγεηαθή δηαηξνθή. Δπνκέλσο, ζπκπεξαίλεηαη όηη νη δηαηξνθηθέο ηνπο ζπλήζεηεο ησλ παηδηώλ εμαξηώληαη από ησλ γνλέσλ, αιιά θαη από ην πεξηβάιινλ ζην νπνίν κεγαιώλνπλ. Δμεηάδνληαο ην δείγκα σο εληαίν ζύλνιν δηαπηζηώλεηαη όηη ηα παηδηά πνπ εκθαλίδνπλ πςειόηεξα επίπεδα λενθνβίαο ζηα ηξόθηκα, παξνπζηάδνπλ θαη ρεηξόηεξεο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο (ζθνξάξνπλ ρακειόηεξα ζην εξσηεκαηνιόγην ηνπ KIDMED). Σέινο, όζνλ αθνξά ηε λενθνβία δελ παξαηεξήζεθε ζεκαληηθή δηαθνξά κεηαμύ ησλ νκάδσλ ζύγθξηζεο. 88

89 Βηβιηνγξαθία 1. Li C, Ford ES, Zhao G, Balluz LS, Giles WH, Liu S., Serum {alpha}-carotene Concentrations and Risk of Death Among US Adults: The Third National Health and Nutrition Examination Survey Follow-up Study., Arch Intern Med., 2010, 2. Oliveira A., Rodríguez-Artalejo F., Gaio R., Santos A. C., Ramos E., Lopes C., Major Habitual Dietary Patterns Are Associated with Acute Myocardial Infarction and Cardiovascular Risk Markers in a Southern European Population, Journal of the American Dietetic Association, (2): Bendinelli B., Masala G., Saieva C., Salvini S., Calonico C., Sacerdote C., Agnoli C., Grioni S., Frasca G., Mattiello A., Chiodini P., Tumino R., Vineis P., Palli D., Panico S., Fruit, vegetables, and olive oil and risk of coronary heart disease in Italian women: the EPICOR Study., 4. Ledoux T. A., Hingle M. D. and Baranowski T., Relationship of fruit and vegetable intake with adiposity: a systematic review, International Association for the Study of Obesity, Ello-Martin JA, Roe LS, Ledikwe JH, Beach AM, Rolls BJ. Dietary Energy Density in the Ttreatment of Obesity: a Year-Long Trial Comparing 2 Weight-Loss Diets. Am J Clin Nutr, : Ortega RM, Rodriguez-Rodriguez E, Aparicio A, Marin-Arias LI, Lopez-Sobaler AM., Responses to Two Weight-Loss Programs Based on Approximating the Diet to the Ideal: Differences Associated with Increased Cereal or Vegetable Consumption. Int J Vitam Nutr Res, : Svendsen M, Blomhoff R, Holme I, Tonstad S., The Effect of an Increased Intake of Vegetables and Fruit on Weight Loss, Blood Pressure and Antioxidant Defense in Subjects with Sleep Related Breathing Disorders. Eur J Clin Nutr, : Sartorelli DS, Franco LJ, Cardoso MA., High Intake of Fruits and Vegetables Predicts Weight Loss in Brazilian Overweight Adults. Nutr Res, : Howard BV, Manson JE, Stefanick ML, Beresford SA, Frank G, Jones B, Rodabough RJ, Snetselaar L, Thomson C, Tinker L, Vitolins M, Prentice R., Low-Fat Dietary Pattern and Weight Change Over 7 Years: the Women s Health Initiative Dietary Modification Trial. JAMA, :

90 10. Stamler J, Dolecek TA., Relation of Food and Nutrient Intakes to Body Mass in the Special Intervention and Usual Care Groups in the Multiple Risk Factor Intervention Trial. Am J Clin Nutr, : 366S 373S. 11. Zazpe I., Bes-Rastrollo M., Ruiz-Canela M., Villegas AS., Serrano-Martinez M. and Martinez-Gonzalez MA., A brief Assessment of Eating Habits and Weight Gain in a Mediterranean Cohort. British Journal of Nutrition, Manios Y., Kourlaba G., Grammatikaki E., Androutsos O., Moschonis G. and Roma- Giannikou E., Development of a Diet Lifestyle Quality Index for Young Children and its Relation to Obesity: the Preschoolers Diet Lifestyle Index. Public Health Nutrition, (12), Zapata L. B., Bryant CA, Mcdermott RJ and Hefelfinger JA, Dietary and Physical Activity Behaviors of Middle School Youth: The Youth Physical Activity and Nutrition Survey. Journal of School Health, (1), Forastiere F, Pistelli R, Sestini P, Fortes C, Renzoni E, Rusconi F, et al. Consumption of fresh fruit rich in vitamin C and wheezing symptoms in children. SIDRIA Collaborative Group, Italy (Italian Studies on Respiratory Disorders in Children and the Environment), Thorax, : Nj_a F, Nystad W, Lodrup Carlsen KC, Hetlevik O, Carlsen KH, Effects of Early Intake of Fruit or Vegetables in Relation to Later Asthma and Allergic Sensitization in School-age Children, Acta Paediatr, : Chatzi L, Apostolaki G, Bibakis I, Skypala I, Bibaki-Liakou V, Tzanakis N, et al. Protective Effect of Fruits, Vegetables and the Mediterranean Diet on Asthma and Allergies Among Children in Crete, Thorax, : Okoko BJ, Burney PG, Newson RB, Potts JF, Shaheen SO, Childhood Asthma and Fruit Consumption, Eur Respir J, : Chatzi L, Torrent M, Romieu I, Garcia-Esteban R, Ferrer C, Vioque J, et al. Diet, Wheeze, and Atopy in School Children in Menorca, Spain, Pediatr Allergy Immunol, : Farchi S, Forastiere F, Agabiti N, Corbo G, Pistelli R, Fortes C, et al., Dietary Factors Associated with Wheezing and Allergic Rhinitis in Children, Eur Respir J, :

91 20. Garcia-Marcos L, Canflanca IM, Garrido JB, Varela AL, Garcia-Hernandez G, Guillen Grima F, et al., Relationship of Asthma and Rhinoconjunctivitis with Obesity, Exercise and Mediterranean Diet in Spanish Schoolchildren, Thorax, : Antova T, Pattenden S, Nikiforov B, Leonardi GS, Boeva B, Fletcher T, et al., Nutrition and Respiratory Health in Children in Six Central and Eastern European Countries, Thorax, : Rosenlund H., Kull I., Pershagen G., Wolk A., Wickman M. and Bergstrom A., Fruit and Vegetable Consumption in Relation to Allergy: Disease-related Modification of Consumption?, J Allergy Clin Immunol, Rosenkranz KS, Swain EK, Rosenkranz RR, Beckman B. and Harms AC, Modifiable Lifestyle Factors Impact Airway Health in Non-Asthmatic Prepubescent Boys but Not Girls, Pediatric Pulmonology, Bortsov A., Liese DA, Bell AR, Dabelea D., D Agostino BR, Hamman FR, MD, Klingensmith JG, Lawrence MJ, Maahs MD, McKeown R, Marcovina MS, Thomas J and Mayer-Davis JE, Correlates of Dietary Intake in Youth with Diabetes: Results from the SEARCH for Diabetes in Youth Study, Journal of Nutrition Education and Behavior, World Cancer Research Fund/American Institute for Cancer Research, Food, Nutrition, Physical Activity, and the Prevention of Cancer: A Global Perspective. Washington, DC: WCRF/AICR, Chew BP and Park JS, Carotenoid action on the immune response, J Nutr, Suppl. 1: 257 S Bouchardy C., Benhamou S., Rapiti E., Fruit and Vegetable Intake and Overall Cancer Risk in the European Prospective Investigation Into Cancer and Nutrition, Journal of the National Cancer Institute Oliveira A., Rodríguez-Artalejo F., Gaio R., Santos AC., Ramos E., Lopes C., (2011), Major habitual dietary patterns are associated with acute myocardial infarction and cardiovascular risk markers in a southern European population., American Dietetic Association 2011; 111(2): Zazpe I., Bes-Rastollo M., Ruiz-Canela M., Sa nchez-villegas A., Serrano-Martı nez M., Martı nez-gonza lez M.A., A brief assessment of eating habits and weight gain in a Mediterranean cohort, British Journal of Nutrition 2010; /S

92 30. Moore L.L., Singer M.R., Bradlee M.L., Djousse L., Proctor M.H., Cupples L.A., and R.C. Ellison, Intake of fruits, vegetables, and dairy products in early childhood and subsequent blood pressure change, Epidemiology 2005; 16(1): Tylavsky F.A., Holliday K., Danish R., Womack C., Norwood J., and Carbone L., Fruit and vegetable intakes are an independent predictor of bone size in early pubertal children, Am J Clin Nutr 2004; 79(2): Maynard M., Gunnell D., Emmett P., Frankel S., and Davey Smith G., Fruit, vegetables, and antioxidants in childhood and risk of adult cancer: the Boyd Orr cohort, J Epidemiol Community Health 2003; 57(3): Ioannidis J. and Siontis G., Fruit and Vegetable Intake and Overall Cancer Risk in the European Prospective Investigation Into Cancer and Nutrition, Journal of the National Cancer Institute 2010; Vol. 103, Issue Key T. J., Fruit and vegetable and cancer risk, British Journal of Cancer 2011; 104: International Agency for Research on Cancer, (2003), IARC Handbooks of Cancer Prevention, Vol.8: Fruit and Vegetables. IARC Press: Lyon 36. Soerjomataram I., Oomen D., Lemmens V., Oenema A., Benetou V., Trichopoulou A., Coebergh J. W., Barendregt J. and Vries E., Increased Consumption of Fruit and Vegetables and Future Cancer Incidence in Selected European Countries, European Journal of Cancer 2010; 46: Brinkman M., Karagas M., Zens M. S., Schned A., Reulen R. and Zeegers M., Minerals and Vitamins and The Risk of Bladder Cancer: Results from The New Hampshire Study, Cancer Causes Control 2009; 21: Lin J., Ashish Kamat A., Gu J., Chen M., Dinney C., Forman M. and Wu X., Dietary Intake of Vegetables and Fruits and the Modification Effects of GSTM1 and NAT2 Genotypes on Bladder Cancer Risk, Cancer Epidemiology Biomarkers & Prevention 2009; 18 (7): Buchner F. L., Bueno de Mesquita H. B., Linseisen J., Boshuizen H. C., Kiemeney L. A. L. M., Ros M. M., Overvad K., Hansen L., Tjonneland A., Raaschou- Nilsen O., Clavel-Chapelon F., Boutron-Ruault M.-C., Touillaud M., Kaaks R., Rohrmann S., Boeing H., Nothlings U., Trichopoulou A., Zylis D., Dilis V., Palli D., Sieri S., Vineis P., Tumino R., Panico S., Peeters P. H. M., van Gils C. H., Lund E., Braaten T., Martinez C., Agudo A., Arriola L., Ardanaz E., Navarro C., Rodriguez L., Manjer J., 92

93 Wirfalt E., Hallmans G., Rasmuson T., Key T. J., Roddam A. W., Bingham S., Khaw K.-T., Slimani N>, Bofetta P., Byrnes G., Norat T., Michaud D. and Riboli E., Fruits and Vegetables Consumption and the Risk of Histological Subtypes of Lung Cancer in the European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition (EPIC), Cancer Causes Control, 2010; 21: Paola Bertuccio P., Edefonti V., Bravi F., Ferraroni M., Pelucchi C., Negri E., Decarli A. and Vecchia C., Nutrient Dietary Patterns and Gastric Cancer Risk in Italy, Cancer Epidemiol Biomarkers Prev, 2009;18(11) 41. Jarosz M., Sekuła W., Rychlik E. and Figurska K., Impact of diet on long-term decline in gastric cancer incidence in Poland, World J Gastroenterol, 2011; 17(1): Zhang C-X., Ho C. S., Fu J-H., Cheng S-Z., Chen Y-M. and Lin F-Y., Dietary patterns and breast cancer risk among Chinese women, Cancer Causes Control, 2011; 22: Boggs D., Palmer R. J., Wise A. L., Spiegelman D., Stampfer J. M., Adams-Campbell L. L. and Rosenberg L., Fruit and Vegetable Intake in Relation to Risk of Breast Cancer in the Black Women s Health Study, American Journal of Epidemiology, 2010; 172: Hutchinson J., Burley J. V., Greenwood C. D., Thomas D. J. and Cade E. J., Highdose vitamin C supplement use is associated with self-reported histories of breast cancer and other illnesses in the UK Women s Cohort Study, Public Health Nutrition, 2010; /S Aune D., Stefani E., Ronco A., Boffetta P., Deneo-Pellegrini H., Acosta G. and Mendilaharsu M., Fruits, Vegetables and the Risk of Cancer: a Multisite Case- Control Study in Uruguay, Asian Pacific J Cancer Prev, 2009; 10: Lof M., Sandin S., Lagiou P., Trichopoulos D., Adami H.-O. and Weiderpass E., Fruit and vegetable intake and risk of cancer in the Swedish women s lifestyle and health cohort, Cancer Causes Control, 2010; DOI /s Buchner L. F., Bueno-de-Mesquita H. B., Ros M. M., Kampman E., Egevad L., Overvad K., Tjonneland A., Roswall N., Clavel-Chapelon F., Boutron-Ruault M.-C., Touillaud M., Kaaks R., Chang-Claude J., Boeing H., Weikert S., Trichopoulou A., Naska A., Benetou V., Palli D., Sieri S., Vineis P., Tumino R., Panico S., Duijnhoven J. B. F., Peeters H. M. P., Gils H. C., Lund E., Gram T. I., Sanchez M.-J., Jakszyn P., 93

94 Larranaga N., Ardanaz E., Navarro C., Rodrıguez L., Manjer J., Ehrnstrom R., Hallmans G., Ljungberg B., Key J. T., Allen E. N., Khaw K.-T., Wareham N., Slimani N., Jenab M., Boffetta P., Kiemeney A. L. M. L. and Riboli E., Variety in vegetable and fruit consumption and risk of bladder cancer in the European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition, International Journal of Cancer, 2010; 000, Li Y., Ambrosone B. C., McCullough J. M., Ahn J., Stevens L. V., Thun J. M. and Hong C.-C., Oxidative stress-related genotypes, fruit and vegetable consumption and breast cancer Risk, Carcinogenesis, 2009; 30 (5): Steevens J., Schouten J. L., Goldbohm A. R. and Brandt A. P., Vegetables and fruits consumption and risk of esophageal and gastric cancer subtypes in the Netherlands Cohort Study, International Journal of Cancer 50. Lee J. E., Männistö S., Spiegelman D., Hunter J. D., Bernstein L., Brandt P.A., Buring E. J., Cho E., English R. D., Flood A., Freudenheim L. J., Giles G. G., Giovannucci E., Håkansson N., Horn-Ross L. P., Jacobs J. E., Leitzmann F. M., Marshall R. J., McCullough L. M., Miller B. A., Rohan E. T, Ross A. J., Schatzkin A., Schouten J. L., Virtamo J., Wolk A., Zhang M. S., and Smith-Warner A. S., Intakes of fruit, vegetables, and carotenoids and renal cell cancer risk: a pooled analysis of 13 prospective studies, Cancer Epidemiol Biomarkers Prev. 2009; 18(6): Pezzuto M. J., Venkatasubramanian V., Hamad M. and Morris R. K., Unraveling the Relationship between Grapes and Health, The Journal of Nutrition, 2009; doi: /jn Kaur M., Agarwal C. and Agarwal R., Anticancer and Cancer Chemopreventive Potential of Grape Seed Extract and Other Grape-Based Products, The Journal of Nutrition, 2009; doi: /jn Resnicow, K., M. Davis-Hearn, M. Smith, T. Baranowski, L.S. Lin, J. Baranowski, C. Doyle, and D.T. Wang, Social-cognitive predictors of fruit and vegetable intake in children. Health Psychol, (3): p Gallaway, M.S., R. Jago, T. Baranowski, J.C. Baranowski, and P.M. Diamond, Psychosocial and demographic predictors of fruit, juice and vegetable consumption among year-old Boy Scouts. Public Health Nutr, (12): p Cooke, L.J. and J. Wardle, Age and gender differences in children's food preferences. Br J Nutr, (5): p

95 56. Birch, L.L. and D.W. Marlin, I don't like it; I never tried it: effects of exposure on twoyear-old children's food preferences. Appetite, (4): p Birch, L.L., Development of food acceptance patterns in the first years of life. Proc Nutr Soc, (4): p Coulthard, H., G. Harris, and P. Emmett, Delayed introduction of lumpy foods to children during the complementary feeding period affects child's food acceptance and feeding at 7 years of age. Matern Child Nutr, (1): p Erber E., Beck L., Hopping B. N., Sheehy T., Roose E., Sharma S., Food patterns and socioeconomic indicators of food consumption amongst Inuvialuit in the Canadian Arctic, Journal of Human Nutrition and Dietetics, (Suppl. 1), pp Noia J., and Contento I., Fruit and vegetable availability enables adolescent consumption that exceeds national average, Nutrition research, : Geller K. S., and Dzewaltowski D. A., Youth proxy efficacy for fruit and vegetable availability varies by gender and socio economic status, Public Health Nutrition, (6), Jones R. L., Steer D. C., Rogers S. I. and Emmett P. M., Influences on child fruit and vegetable intake: sociodemographic, parental and child factors in a longitudinal cohort study, Public Health Nutrition, (7), Renzaho A. M. N., Kumanyika S., and Tucker K. L., Family functioning, parental psychological distress, child behavioural problems, socio-economic disadvantage and fruit and vegetable consumption among 4 12 year-old Victorians, Australia, Health Promotion International, : /heapro/daq Dave M. J., Evans E. A., Pfeiffer A. K., Watkins W. K., and Saunders P. R., Correlates of availability and accessibility of fruits and vegetables in homes of lowincome Hispanic families, Health education research, (1), Tin S. P. P., Ho S. Y., Mak K. H., Wan K. L., Lam T. H., Lifestyle and socioeconomic correlates of breakfast skipping in Hong Kong primary 4 schoolchildren, Preventive Medicine, /j.ypmed Ransley J. K., Taylor E. F., Radwan Y., Kitchen M. S., Greenwood D. C. and Cade J. E., Does nutrition education in primary schools make a difference to children s fruit and vegetable consumption?, Public Health Nutrition, doi: /S

96 67. Hoffman A. J., Franko L. D., Thompson R. D., Power J. T. and Stallings A. V., Longitudinal Behavioral Effects of a School-Based Fruit and Vegetable Promotion Program, Journal of Pediatric Psychology, (1) pp Kitchen S. M., Ransley K. J., Greenwood C. D., Clarke P. G., Conner T. M., Jupp J. and Cade E. J., Study protocol: a cluster randomized controlled trial of a school based fruit and vegetable intervention Project Tomato, BMC Health Services Research, : Hendy M. H., Comparison of five teacher actions to encourage children's new food acceptance, Ann Behav Med, (1): Rovner J. A., Nansel R. T., Wang J. and Iannotti J. R., Food Sold in School Vending Machines Is Associated With Overall Student Dietary Intake, Journal of Adolescent Health, : Dana E., Gerstein E. D., Martin C. A., Crocker N., Reed H., Elfant M. and Crawford P., Using Learner-centered Education to Improve Fruit and Vegetable Intake in California WIC Participants, Journal of Nutrition Education and Behavior, :4 72. Glasson C., Chapman K. and James E., Fruit and vegetables should be targeted separately in health promotion programmes: differences in consumption levels, barriers, knowledge and stages of readiness for change, Public Health Nutrition, doi: /S Cooke L., The importance of exposure for healthy eating in childhood: a review, Journal of human nutrition and dietetics, (20): 4, pp: Cullen W. K., Watson B. K., Konarik M., Differences in fruit and vegetable exposure and preferences among adolescents receiving free fruit and vegetable snacks at school, Appetite, : Coulthard H., Harris G. and Emmett P., Long-term consequences of early fruit and vegetable feeding practices in the United Kingdom, Public Health Nutrition, : Houston-Price C., Butler L. and Shiba P., Visual exposure impacts on toddlers willingness to taste fruits and vegetables, Appetite, : Houston-Price C., Burton E., Hickinson R., Inett J., Moore E., Salmon K. and Shiba P., Picture book exposure elicits positive visual preferences in toddlers, Journal of Experimental Child Psychology, :

97 78. Jansen E., Mulkens S. and Jansen A., How to promote fruit consumption in children. Visual appeal versus restriction, Appetite, : Keller K. S. and Schulz P., Distorted food pyramid in kids programmes: A content analysis of television advertising watched in Switzerland, The European Journal of Public Health, Gladstone BW and Cooley J, Behavioral Similarity as a Reinforcer for Preschool Children, Journal of the Experimental Analysis of Behavior, (3): Pearson N, Timperio A, Salmon J, Crawford D and Biddle SJH, Family influences on children's physical activity and fruit and vegetable consumption, International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, : Vereecken CA, Vandervorst S, Nicklas T, Covents M and Maes L, Test retest reliability and comparison of children s reports with parents reports of young children s fruit and vegetable preferences, Appetite, : Verzeletti C, Maes L, Santinello M, Baldassari D, and Vereecken CA, Food-related family lifestyle associated with fruit and vegetable consumption among young adolescents in Belgium Flanders and the Veneto Region of Italy, Appetite, : O Connor TM, Hughes SO, Watson KB, Baranowski T, Nicklas TA, Fisher JO, Beltran A, Baranowski JC, Qu H and Shewchuk RM, Parenting practices are associated with fruit and vegetable consumption in pre-school children, Public Health Nutrition, (1), O Connor T, Watson K, Hughes S, Beltran A, Hingle M, Baranowski J, karen Campbell K, Canal DJ, BP, Zacarías I, González D, Nicklas T and Baranowski T, Health Professionals and Dietetics Practitioners Perceived Effectiveness of Fruit and Vegetable Parenting Practices Across Six Countries, Journal of the American Dietetic Association, (7): Monge-Rojas R, Smith-Castro V, Colon-Ramos U, Garita-Arce C, Sanchez-Lopez M and Anne Chinnock A, Parental Feeding Styles and Adolescents Healthy Eating Habits. Structure and Correlates of a Costa Rican Questionnaire, Appetite, : Gross SM, Pollock ED and Braun B, Family Influence: Key to Fruit and Vegetable Consumption among Fourth- and Fifth-grade Students, J Nutr Educ Behav, (4):

98 88. Vereecken C, Rovner A and Maes L, Associations of Parenting Styles, Parental Feeding Practices and Child Characteristics with young Children s Fruit and Vegetable Consumption, Appetite, : Rozin P., Psychobiological and Cultural Determinants of Food Choice, In Silverstone K. ed. Appetite and Food Intake, Report of the Dahlem Workshop on Appetite and Food Intake, Shepherd R., Sensory Influence on Salt, Sugar and Fat Intake, Nutrition Research Reviews, 1988, 1: Dovey T. M., Staples A. P., Gibson E. L. and Halford J. C. G., Food neophobia and picky/fussy eating in children: A review, Appetite, : Knaapila A., Silventoinen K., Broms U., Rose R. J., Perola M., Kaprio J. and Tuorila H. M., Food Neophobia in Young Adults: Genetic Architecture and Relation to Personality, Pleasantness and Use Frequency of Foods, and Body Mass Index A Twin Study, Behav Genet, DOI /s Galloway A. T., Lee Y. and Birch L. L., Predictors and consequences of food neophobia and pickiness in young girls, J Am Diet Assoc, (6): Pliner P. and Loewen E. R., Temperament and Food Neophobia in Children and their Mothers, Appetite, : Tuorila H. and Mustonen S., Reluctant trying of an unfamiliar food induces negative affection for the food, Appetite, : Raudenbush B., Schroth F., Reilley S. and Frank R. A., Food Neophobia, Odor Evaluation and Exploratory Sniffing Behavior, Appetite, : Coulthard H. and Blissett J., Fruit and vegetable consumption in children and their mothers. Moderating effects of child sensory sensitivity, Appetite, : Russell C. G. and Worsley A., A Population-based Study of Preschoolers Food Neophobia and Its Associations with Food Preferences, J Nutr Educ Behav : Cooke L., Carnell S. and Wardle J., Food neophobia and mealtime food consumption in 4 5 year old children, International Journal of Behavioral Nutrition and Physical Activity, : Koivisto- Hursti U. K. and Sjoden P., Food and General Neophobia and their Relationship with Self-Reported Food Choice: Familial Resemblance in Swedish Families with Children of Ages 7 17 Years, Appetite, :

99 101. Koivisto- Hursti U. K. and Sjoden P., Food and General Neophobia in Swedish Families: Parent Child Comparisons and Relationships with Serving Specific Foods, Appetite, : Carruth B. R. and Skinner J. D., Revisiting the Picky Eater Phenomenon: Neophobic Behaviors of Young Children, Journal of the American College of Nutrition, (6): Koivisto- Hursti U. K. and Sjoden P., Reasons for Rejection of Food Items in Swedish Families with Children Aged 2 17, Appetite, : Pliner P. and Loewen R., The Food Situations Questionnaire: a measure of children's willingness to try novel foods in stimulating and non-stimulating situations, Appetite, : Addessi E., Galloway A. T., Birch L. and Visalberghi E., Taste perception and food choices in capuchin monkeys and human children, Primatologie, : Cooke L., Wardle J. and Gibson E.L., Relationship between parental report of food neophobia and everyday food consumption in 2 6-year-old children, Appetite, : Birch, L. L., & Marlin, D. W., I don t like it; I never tried it: effects of exposure on two-year-old children s food preferences, Appetite, : Wardle, J., Herrera, M.-L., Cooke, L., & Gibson, E. L., Modifying children s food preferences: the effects of exposure and reward on acceptance of an unfamiliar vegetable, European Journal of Clinical Nutrition, : Position of the American Dietetic Association, Nutrition Guidance for Healthy Children Ages 2to 11 Years, Journal of the American Dietetic Association, (6): Kranz S, Hartman T, Siega-riz AM and Herring AH, A Diet Quality Index for American Preschoolers Based on Current Dietary Intake Recommendations and an Indicator of Energy Balance, Journal of the American Dietetic Association, (10): Guenther PM, Dodd KW, Reedy J and Krebs-smith SM, Most Americans Eat Much Less than Recommended Amounts of Fruits and Vegetables, Journal of the American Dietetic Association, (9):

100 112. Fox MK, Pac S, Devaney B and Jankowski L, Feeding Infants and Toddlers Study: What Foods Are Infants and Toddlers Eating?, Journal of the American Dietetic Association, (1): Montenegro-Bethancourt G, Doak CM and Solomons N, Fruit and Vegetable Intake of Schoolchildren in Quetzaltenango, Guatemala, Pan Am J Public Health, (2): Rockell JE, Skidmore PML, Parnell WR and Wilson N, What Children Eat During Afternoons and Evenings: is it Important?, Public Health Nutrition, Manios Y, Kourlaba G, Kondaki K, Grammatikaki E, Birbilis M, Oikonomou E and Roma-Giannikou E, Diet Quality of Preschoolers in Greece Based on the Healthy Eating Index: The GENESIS Study, Journal of the American Dietetic Association, (4): Kourlaba G, Kondaki K, Grammatikaki E, Roma-Giannikou E and Manios Y, Diet quality of preschool children and maternal perceptions/misperceptions: The GENESIS study, Public Health, : Manios Y, Kondaki K, Kourlaba G, Vasilopoulou E and Evangelia Grammatikaki E, Maternal perceptions of their child s weight status: the GENESIS study, Public Health Nutrition, (8), Manios Y, Grammatikaki E, Papoutsou S, Liarigkovinos T, Kondaki K and Moschonis G, Nutrient Intakes of Toddlers and Preschoolers in Greece: The GENESIS Study, Journal of the American Dietetic Association, (2): Siega-riz AM, Deming DM, Reidy KC, Fox MK, Condon E and Briefel RR, Food Consumption Patterns of Infants and Toddlers: Where Are We Now?, Journal of the American Dietetic Association, (12): Fox MK, Condon E, Briefel RR, Reidy KC and Deming DM, Food Consumption Patterns of Young Preschoolers: Are They Starting Off on the Right Path?, Journal of the American Dietetic Association, (12): Bouhlal S, Issanchou S and Nicklaus S, The impact of Salt, Fat and Sugar Levels on Toddler Food Intake, British Journal of Nutrition, Tak NI, Velde SJ, Singh AS and Brug J, The Effects of a Fruit and Vegetable Promotion Intervention on Unhealthy Snacks During Mid-morning School Breaks: 100

101 Results of the Dutch Schoolgruiten Project, Journal of Human Nutrition and Dietetics, : pp Wyse RJ, Wolfenden L, Campbell E, Brennan L, Campbell KJ, Fletcher A, Bowman J, Heard TR and Wiggers J, A Cluster Randomized Trial of a Telephone-based Intervention for Parents to Increase Fruit and Vegetable Consumption in Their 3 to 5 Year-old Children: Study Protocol, BMC Public Health, : Haroun D., Harper C, Wood L and Nelson M, The Impact of the Food-based and Nutrient-based Standards on Lunchtime Food and Drink Provision and Consumption in Primary Schools in England, Public Health Nutrition, Alinia S, Lassen AD, Krogholm KS, Christensen T, Hels OH and Tetens I, A Workplace Feasibility Study of the Effect of a Minimal Fruit Intervention on Fruit Intake, Public Health Nutrition, Geller KS and Dzewaltowski DA, Examining Elementary School Aged Children s Self-Efficacy and Proxy Efficacy for Fruit and Vegetable Consumption, Health Education & Behavior, : Bolling C, Crosby L, Boles R and Stark L, How Pediatricians Can Improve Diet and Activity for Overweight Preschoolers: A Qualitative Study of Parental Attitudes, Academic Pediatrics, (3): Heim S, Stang J and Ireland M, A Garden Pilot Project Enhances Fruit and Vegetable Consumption among Children, Journal of the American Dietetic Association, (7): Davis M, Baranowski T, Resnicow K, Baranowski J, Doyle C, Smith M, Wang DT, Yaroch A and Hebert D, Gimme 5 Fruit and Vegetables for Fun and Health: Process Evaluation, Health Education & Behavior, (2): Blanchette L. and Brug J, Determinants of Fruit and Vegetable Consumption Among 6 12 Year-old Children and Effective Interventions to Increase Consumption, J Hum Nutr Dietet, , pp Baranowski T, Baranowski J, Thompson D, Buday R, Jago R, PhD, Griffith MJ, Islam N, Nguyen N and Watson KB, Video Game Play, Child Diet, and Physical Activity Behavior Change A Randomized Clinical Trial, Am J Prev Med, (1): He M, Beynon C, Bouck MS, Onge R, Stewart S, Khoshaba L, Horbul BA and Chircoski B, Impact Evaluation of the Northern Fruit and Vegetable Pilot 101

102 Programme a Cluster-randomised Controlled Trial, Public Health Nutrition, (11): Robinson-O brien R., Burgess-Champoux T., Haines J, Hannan PJ, Neumark- Sztainer D, Associations Between School Meals Offered Through the National School Lunch Program and the School Breakfast Program and Fruit and Vegetable Intake Among Ethnically Diverse, Low-Income Children, Journal of School Health, (10): Davis E, Cullen KW, Watson KB, Konarik M and Radcliffe J, A Fresh Fruit and Vegetable Program Improves High School Students Consumption of Fresh Produce, Journal of the American Dietetic Association, (7): Hendy HM, Effectiveness of Trained Peermodels to Encourage Food Acceptance in Preschool Children, Appetite, , Horne PJ, Greenhalgh J, Erjavec M, Lowe CF, Viktor S and Whitaker CJ, Increasing Pre-school Children s Consumption of Fruit and Vegetables. A Modelling and Rewards Intervention, Appetite, (1): Cash F. T., Body Image Assessments: MBSRQ. Body Images Research Consulting, Serra- Majem L., Ribas L, Ngo J, Ortega R, Garcia A, Perez C, Aranceta J, Food, Youth and the Mediterranean Diet Quality Index in Children and Adolescents, Public Health Nutr, : Kontogianni MD, Vidra N, Farmaki AE, Koinaki S, Belogianni K, Sofrona S, Magkanari F, Yannakoulia M., Adherence Rates to the Mediterranean Diet Are Low in a Representative Sample of Greek Children and Adolescents, J Nutr, (10): Vidra N, Farmaki AE, Koinaki S, Belogianni K, Sofrona S, Magkanari F, Kontogianni MD, Yannakoulia M., Adherence to the Mediterranean Diet by Children and Adolescents in Greece, Paediatriki, : Pliner P. and Hobden K., Development of a scale to measure the trait of food neophobia in humans, Appetite, (2):

103 142. Position of the American Dietetic Association, Total Diet Approach to Communicating Food and Nutrition Information, Journal of the American Dietetic Association, (1):

104 ΠΑΡΑΡΣΗΜΑ ΔΡΩΣΗΜΑΣΟΛΟΓΙΟ ΥΑΡΟΚΟΠΔΙΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΣΜΗΜΑ ΟΙΚΙΑΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΚΑΙ ΟΙΚΟΛΟΓΙΑ ΣΗΣΛΟ: Ζ θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ζε παηδηά ειηθίαο 4-6 εηώλ ΔΡΔΤΝΖΣΖ: Φηιίππνπ ηπιηαλή ΔΠΗΒΛΔΠΟΤΑ: Κσζηαξέιιε Βαζηιηθή 104

105 Ζ θαηαλάισζε κίαο δηαηξνθήο πινύζηαο ζε θξνύηα θαη ιαραληθά θαηά ηελ παηδηθή ειηθία έρεη ζπλδεζεί κε πνιιαπιά νθέιε πγείαο, ηόζν βξαρππξόζεζκα όζν θαη καθξνπξόζεζκα, ζηα νπνία πεξηιακβάλνληαη ε ρακειόηεξε αξηεξηαθή πίεζε, ε πςειόηεξε νζηηθή κάδα θαη ε αληηθαξθηληθή πξνζηαζία. Ο θύξηνο πξνδηαζεζηθόο παξάγνληαο πνπ ζπκβάιεη ζηελ θαηαλάισζε ησλ δηαθόξσλ ηξνθίκσλ από ηα παηδηά είλαη ε απόιαπζε πνπ απνξξέεη από ηελ θαηαλάισζε ηνπο. Γηα ηνλ παξαπάλσ ιόγν όηαλ ηα παηδηά θαινύληαη λα θαηαηάμνπλ ηα αγαπεκέλα ηνπο ηξόθηκα, ζπλήζσο βαζκνινγνύλ πςειόηεξα ηα ιηπαξά θαη γιπθά ηξόθηκα θαη ρακειόηεξα ηα ιαραληθά. Μηα πξόζθαηε κειέηε πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηηο Ζλσκέλεο Πνιηηείεο έδεημε όηη παηδηά πξνζρνιηθήο ειηθίαο θαηαλάισλαλ ειάρηζηα ιαραληθά, εθ ησλ νπνίσλ θαζόινπ πξάζηλα θπιιώδε ιαραληθά. Σα επξήκαηα απηά ζπκθσλνύλ κε κηα έκθπηε πξνηίκεζε ησλ παηδηώλ γηα ηηο γιπθέο γεύζεηο θαη κηα απνζηξνθή γηα ηηο μηλέο θαη ηηο πηθξέο γεύζεηο. Παξόια απηά, ηα παηδηά καζαίλνπλ ηηο γεπζηηθέο ηνπο πξνηηκήζεηο κέζσ ηεο έθζεζεο θαη ηεο επαλαιακβαλόκελεο εκπεηξίαο. Ο ξόινο ησλ γνλέσλ ζηελ δηακόξθσζε ηεο δηαηξνθηθήο ζπκπεξηθνξάο ησλ λεπίσλ είλαη πνιύ ζεκαληηθόο. Ο ζθνπόο ηεο παξνύζαο κειέηεο θαη έξεπλαο είλαη λα εξεπλήζεη ηελ θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ζε έλα δείγκα παηδηώλ 4-6 εηώλ, ζε ζρέζε κε ηηο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ησλ γνλέσλ. Πην ζπγθεθξηκέλα, ε παξνύζα κειέηε απνβιέπεη λα κειεηήζεη: Σηο ζηάζεηο ησλ γνλέσλ σο πξνο ηελ πγεία θαη ηηο δηαηξνθηθέο ηνπο ζπλήζεηεο Σηο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ησλ λεπίσλ ειηθίαο 4-6 εηώλ Σελ θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ από ηα λήπηα θαη ηελ πξνζθόιιεζε ηνπο ζηε Μεζνγεηαθή δηαηξνθή Σελ αμηνιόγεζε ηνπ επηπέδνπ ηεο παηδηθήο λενθνβίαο ζηα ηξόθηκα θαη ηεο πηζαλήο επίπησζεο ηεο λενθνβίαο ζηελ θαηαλάισζε θξνύησλ θαη ιαραληθώλ. 105

106 ΥΑΡΟΚΟΠΔΙΟ ΠΑΝΔΠΙΣΗΜΙΟ ΦΟΡΜΑ ΤΓΚΑΣΑΘΔΗ ΓΙΑ ΤΜΜΔΣΟΥΗ ΣΗΝ ΔΡΔΤΝΑ αο παξαθαιώ αθηεξώζηε ιίγν από ην ρξόλν ζαο γηα λα δηαβάζεηε ηα όζα αθνινπζνύλ ώζηε λα θαηαλνήζεηε ην ζθνπό γηα ηνλ νπνίν πξαγκαηνπνηείηαη απηήλ ε εξγαζία θαη ηη αθξηβώο πξαγκαηεύεηαη. Σν παξαθάησ εξσηεκαηνιόγην απεπζύλεηαη ζηνπο γνλείο ησλ λεπίσλ. Θα ζέιακε λα ζπκπιεξσζεί από ηνλ έλαλ γνλέα ή θεδεκόλα ηνπ καζεηή. Η ηδαληθή πεξίπησζε ζηελ ζπγθεθξηκέλε έξεπλα ζα ήηαλ λα ζπκπιεξσζεί, εάλ ππάξρεη ε δπλαηόηεηα, από ηε κεηέξα ηνπ παηδηνύ. αο επραξηζηνύκε εθ ησλ πξνηέξσλ γηα ηε ζπλεξγαζία. Α Μέξνο Ζ έξεπλα ζα πεξηιακβάλεη ηα παξαθάησ εξσηεκαηνιόγηα. 7. Γεληθό εξσηεκαηνιόγην θαηαιιειόηεηαο 8. Δξσηεκαηνιόγην αμηνιόγεζεο ηεο εηθόλαο ηνπ ζώκαηνο (Multidimensional Body-Self Relations Questionnaire, Cash, 2002) 9. Δξσηεκαηνιόγην εθηίκεζεο ησλ δηαηξνθηθώλ ζπλεζεηώλ ησλ γνλέσλ Β Μέξνο 10. Δξσηεκαηνιόγην εθηίκεζεο ησλ δηαηξνθηθώλ ζπλεζεηώλ ησλ παηδηώλ 11. Δξσηεκαηνιόγην KIDMED 12. Δθηίκεζε ηεο παηδηθήο λενθνβίαο ζηα ηξόθηκα (Child Food Neophobia Scale) Γελ ππάξρνπλ ζσζηέο θαη ιάζνο απαληήζεηο αξθεί λα είζηε απνιύησο εηιηθξηλήο. Ο ρξόλνο πνπ απαηηείηαη γηα ηε ζπκπιήξσζε ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ είλαη πεξίπνπ 30 ιεπηά. Οη πιεξνθνξίεο πνπ ζα καο δώζεηε ζην ζύλνιν ηνπο είλαη απζηεξά εκπηζηεπηηθέο θαη ζα ρξεζηκνπνηεζνύλ αλώλπκα θαη κόλν γηα ηα πιαίζηα ηεο παξνύζαο έξεπλαο θαη κειέηεο. Γηα νπνηεζδήπνηε πεξαηηέξσ πιεξνθνξίεο, παξαθαιώ κε δηζηάζεηε λα επηθνηλσλήζεηε καδί κνπ. ΥΑΡΟΚΟΠΔΗΟ ΠΑΝΔΠΗΣΖΜΗΟ: Δι. Βεληδέινπ 70, Αζήλα Φηιίππνπ ηέιια: Δπηβιέπνπζα θαζεγήηξηα: Γξ. Β. Κσζηαξέιιε 106

107 ΦΟΡΜΑ ΤΓΚΑΣΑΘΔΗ πκθσλώ λα ζπκκεηάζρσ εζεινληηθά ζηελ έξεπλα Έρσ παηδί ειηθίαο 4-6 εηώλ. Έρσ δηαβάζεη όιεο ηηο νδεγίεο θαη πιεξνθνξίεο πνπ κνπ δόζεθαλ θαη έρνπλ απνζαθεληζηεί ελδερόκελεο απνξίεο κνπ. Έρσ ελεκεξσζεί γηα ηνλ ηξόπν πνπ ζα δηεμαρζεί ε έξεπλα. Γλσξίδσ όηη ε πξνζσπηθή νπ αλάκεημε θαη νη πιεξνθνξίεο πνπ ζα θαηαζέζσ γηα ηνλ ζθνπό ηεο έξεπλαο ζα είλαη απνιύησο εκπηζηεπηηθέο. πκθσλώ κε ηα παξαπάλσ Γηαθσλώ κε ηα παξαπάλσ Ζκεξνκελία Ωο εξεπλήηξηα δειώλσ ππεύζπλα όηη έρσ δώζεη ηηο απαξαίηεηεο εμεγήζεηο θαη δηεπθξηλήζεηο ζηνλ εζεινληή πνπ αλαγξάθεηαη παξαπάλσ. Πην εηδηθόηεξα γηα ηε θύζε θαη ην ζθνπό πνπ γίλεηαη ε έξεπλα. Όλνκα εξεπλεηή. Τπνγξαθή Ζκεξνκελία ας εσταριζηώ εκ ηων προηέρων! Δάλ επηζπκείηε πεξηζζόηεξεο πιεξνθνξίεο ζρεηηθά κε ηε ζσζηή δηαηξνθή ησλ λεπίσλ θαη ελεκέξσζε γηα ηηο δηαηξνθηθέο ζπζηάζεηο, κπνξείηε λα επηθνηλσλήζεηε κε ηελ εξεπλήηξηα ζην 107

108 ΔΡΩΣΗΜΑΣΟΛΟΓΙΟ Α1. Γεληθά ραξαθηεξηζηηθά γνλέσλ 1. Φύιν εξσηώκελνπ (θεδεκόλα): Μεηέξα Παηέξαο Γηαγηά Παππνύο Άιιν 2. Ζιηθία εξσηώκελνπ (έηε):.. Αλ γλσξίδεηε: 3. Βάξνο εξσηώκελνπ (kg): 4. Ύςνο εξσηώκελνπ (cm):. 5. Πνην είλαη ην κνξθσηηθό ζαο επίπεδν; Γεκνηηθό Γπκλάζην Γεληθό Λύθεην/ Σερληθό Δπαγγεικαηηθό Λύθεην ΗΔΚ ΣΔΗ ΑΔΗ Κάηνρνο Μεηαπηπρηαθνύ Γηπιώκαηνο Κάηνρνο Γηδαθηνξηθνύ Γηπιώκαηνο 6. Πνηα είλαη ε θύξηα απαζρόιεζε ζαο; (ζε πεξίπησζε ζπληαμηνδόηεζεο ζεκεηώλεηε ηελ απαζρόιεζε πξηλ από ηε ζπληαμηνδόηεζε) Αλώηεξα δηνηθεηηθά ζηειέρε (δεκνζίνπ θαη ηδησηηθνύ) Γεκόζηνη Ηδησηηθνί Τπάιιεινη (επηζηήκνλεο) Γεκόζηνη Ηδησηηθνί Τπάιιεινη (ππάιιεινη γξαθείνπκε επηζηήκνλεο) Έκπνξνη Διεύζεξνη επαγγεικαηίεο Δμεηδηθεπκέλνη ηερλίηεο Αλεηδίθεπηνη εξγάηεο Οηθηαθή παξαγσγή (Οηθηαθά) Άιιν 7. α)καπλίδεηε; Ναη Όρη β)δάλ λαη, πόζα ηζηγάξα θαπλίδεηε; Ληγόηεξν από 10 ηζηγάξα ηελ εκέξα Μηζό παθέην ηελ εκέξα Έσο έλα παθέην ηελ εκέξα Πάλσ από έλα παθέην ηελ εκέξα 108

109 8. α)καηαλαιώλεηε αιθννινύρα πνηά; Ναη Όρη β)δάλ λαη, πόζα πνηά πίλεηε ηελ εβδνκάδα; Έλα Γύν Πάλσ από δύν 9. α)αζιείζηε; Ναη Όρη β)πόζν ζπρλά αζιείζηε; Καζόινπ 1-2 θνξέο ηελ εβδνκάδα 3-5 θνξέο ηελ εβδνκάδα 10. Πνηά από ηηο παξαθάησ θαηεγνξίεο πεξηγξάθνπλ ηελ νηθνγέλεηα ζαο; Γύν γνλείο Μόλν κεηέξα Μόλν παηέξαο Άιιν Α2.ηάζεηο σο πξνο ηελ πγεία θαη ηηο ζπλήζεηεο Ζ ζειίδα πνπ αθνινπζεί πεξηέρεη κία ζεηξά από δειώζεηο ζρεηηθέο κε ην πώο νη άλζξσπνη κπνξνύλ λα ζθέθηνληαη, λα αηζζάλνληαη ή λα ζπκπεξηθέξνληαη. Από εζάο δεηείηαη λα ππνδείμεηε ζε πνην βαζκό ε θάζε εθδήισζε αληηπξνζσπεύεη ηνλ ραξαθηήξα ζαο. Γηα λα ζπκπιεξώζεηε ην εξσηεκαηνιόγην, δηαβάζηε πξνζεθηηθά θάζε δήισζε θαη απνθαζίζηε θαηά πόζν ζαο εθθξάδεη. πκπιεξώζηε ηα παξαθάησ κε έλα ζε κία από ηηο 5 επηινγέο πνπ ζαο αληηπξνζσπεύεη. 109

110 Οπσζδήπνηε δηαθσλώ Κπξίσο δηαθσλώ Ούηε δηαθσλώ νύηε ζπκθσλώ Κπξίσο ζπκθσλώ Οπσζδήπνηε ζπκθσλώ 1.Θα πεξλνύζα ηα πεξηζζόηεξα ηεζη θπζηθήο θαηάζηαζεο 2.Ζ θπζηθή κνπ θαηάζηαζε είλαη θαιή 3.Μαζαίλσ εύθνια ζσκαηηθέο δεμηόηεηεο 4.Γελ είκαη θαιόο/ε ζηα αγσλίζκαηα ή ζηα παηρλίδηα 5.Από ηε κία κέξα ζηελ άιιε δε γλσξίδσ ζε ηη θαηάζηαζε βξίζθεηαη ε πγεία ηνπ ζώκαηόο κνπ 6.Δίλαη ζεκαληηθό λα έρσ ζσκαηηθή δύλακε 7.Γελ αζινύκαη γηα λα δηαηεξεζώ ζε θαιή θπζηθή θαηάζηαζε 8.Γελ αθνινπζώ έλα θαλνληθό πξόγξακκα εμάζθεζεο 9.Σν λα ζπκκεηέρσ ζε αζιήκαηα δελ έρεη λόεκα γηα κέλα 10.Αζρνινύκαη κε δξαζηεξηόηεηεο γηα λα απμήζσ ηε ζσκαηηθή κνπ δύλακε 11.Σν λα είκαη γπκλαζκέλνο/ε (ζε θαιή θπζηθή θαηάζηαζε) δελ είλαη πξνηεξαηόηεηα ζηε δσή κνπ 110

111 Οπσζδήπνηε δηαθσλώ Κπξίσο δηαθσλώ Ούηε δηαθσλώ νύηε ζπκθσλώ Κπξίσο ζπκθσλώ Οπσζδήπνηε ζπκθσλώ 12.πάληα ζθέθηνκαη ηηο αζιεηηθέο κνπ δξαζηεξηόηεηεο 13.Γπκλάδνκαη γηα λα βειηηώζσ ηηο ζσκαηηθέο κνπ αληνρέο 14.Γε κε ελδηαθέξεη λα βειηηώζσ ηελ απόδνζε κνπ ζηηο θπζηθέο δξαζηεξηόηεηεο 15.Πξνζπαζώ λα είκαη ζσκαηηθά δξαζηήξηνο 16.Έρσ πνιιέο γλώζεηο ζρεηηθά κε ηε θπζηθή κνπ θαηάζηαζε 17.Αζρνινύκαη κε έλα άζιεκα ηαθηηθά θαηά ηε δηάξθεηα ηνπ ρξόλνπ 18.Έρσ ηνλ έιεγρν ηεο πγείαο κνπ 19.Έρσ αλαπηύμεη ζθόπηκα έλαλ πγηεηλό ηξόπν δσήο 20.Ζ πγεία κνπ είλαη έλα ζέκα κε αλαπάληερα ζθακπαλεβάζκαηα 21.πάληα είκαη άξξσζηνο/ε 22.πρλά αηζζάλνκαη εππξόζβιεηνο ζηηο αζζέλεηεο 23.Δίκαη πνιύ θαιά ζπγθξνηεκέλνο 24.ηα πξώηα ζηάδηα κίαο αζζέλεηαο, δεηώ ακέζσο ηαηξηθή ζπκβνπιή 111

112 Οπσζδήπνηε δηαθσλώ Κπξίσο δηαθσλώ Ούηε δηαθσλώ νύηε ζπκθσλώ Κπξίσο ζπκθσλώ Οπσζδήπνηε ζπκθσλώ 25.Γλσξίδσ ηνπο παξάγνληεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ θαηάζηαζε ηεο πγείαο ηνπ ζώκαηνο 26.Από ηα πην ζεκαληηθά πξάγκαηα γηα κέλα είλαη λα πξνζέρσ ηελ πγεία κνπ 27.Γελ θάλσ ηίπνηα, πνπ ελδερνκέλσο λα βιάςεη ηελ πγεία κνπ 28.πρλά δηαβάδσ βηβιία θαη πεξηνδηθά πνπ αλαθέξνληαη ζηελ πγεία 29. Παίξλσ ηελ πγεία κνπ ζηα ζνβαξά 30.Γελ θάλσ θακία ζεκαληηθή πξνζπάζεηα λα αθνινπζώ κηα ηζνξξνπεκέλε δηαηξνθή 31.Δίκαη πνιύ ελήκεξνο/ε αθόκα θαη γηα κηθξέο αιιαγέο ζηε ζσκαηηθή κνπ πγεία 32.Δάλ είκαη άξξσζηνο δελ δίλσ κεγάιε πξνζνρή ζηα ζπκπηώκαηα 33.Γίλσ κεγάιε πξνζνρή ζην ζώκα κνπ γηα θάζε ζεκάδη αζζελείαο 34.Δάλ πξνζβιεζώ από γξίπε ή από θξπνιόγεκα, απιά ην αγλνώ θαη ζπλερίδσ όπσο ζπλήζσο 112

113 Οπσζδήπνηε δηαθσλώ Κπξίσο δηαθσλώ Ούηε δηαθσλώ νύηε ζπκθσλώ Κπξίσο ζπκθσλώ Οπσζδήπνηε ζπκθσλώ 35.Δίκαη έλα ζσκαηηθά πγεηέο άηνκν Α3. Γηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο γνλέσλ ηηο παξαθάησ εξσηήζεηο παξαθαιώ ζπκπιεξώζηε κε ζε κία από ηηο επηινγέο πνπ ζαο αληηπξνζσπεύεη. Δίλαη εξσηήζεηο θιεηζηνύ ηύπνπ θαη αθνξνύλ ζηηο δηαηξνθηθέο ζαο ζπλήζεηεο. 1. Γλσξίδεηε ηηο αξρέο ηεο Μεζνγεηαθήο δηαηξνθήο; Ναη Όρη Γελ είκαη ζίγνπξνο/ε 1. Πόζν αθνζησκέλνη πηζηεύεηε όηη είζηε ζην πξόηππν ηεο Μεζνγεηαθήο δηαηξνθήο; Καζόινπ Λίγν Αξθεηά Πνιύ Πάξα πνιύ 2. Πόζν ζπρλά θαηαλαιώλεηε πξσηλό; Καζόινπ Σνπιάρηζηνλ κία θνξά ηελ εβδνκάδα 3-5 θνξέο ηελ εβδνκάδα Κάζε κέξα 3. Πνηα από ηα παξαθάησ γεύκαηα θαηαλαιώλεηε εκεξεζίσο (πεξηζζόηεξεο από κία απαληήζεηο); Πξσηλό Γεθαηηαλό Μεζεκεξηαλό Απνγεπκαηηλό Βξαδηλό 113

114 4. Πόζν ζπρλά θαηαλαιώλεηε καγεηξεκέλν, ζπηηηθό, θαγεηό; Καζόινπ 1-2 θνξέο ηελ εβδνκάδα 3-5 θνξέο ηελ εβδνκάδα Κάζε κέξα 5. Πόζν ζπρλά ππάξρνπλ θξνύηα θαη ιαραληθά ζην ηξαπέδη; Ληγόηεξν από 1 θνξά ηελ εβδνκάδα Σνπιάρηζηνλ 1 θνξά ηελ εβδνκάδα 3-5 θνξέο ηελ εβδνκάδα Κάζε κέξα 6. αο αξέζνπλ ηα θξνύηα θαη ηα ιαραληθά; Ναη Όρη 7. Πόζεο κεξίδεο θξνύησλ θαη ιαραληθώλ θαηαλαιώλεηε ηελ εκέξα; (κεξίδα: 100γξ./ 1 κέηξην θξνύην/ έλα πνηήξη ρπκόο) Καζόινπ Σνπιάρηζηνλ 1 κεξίδα ηελ εκέξα 3-5 κεξίδεο ηελ εκέξα Πάλσ από 5 κεξίδεο ηελ εκέξα 8. Πείηε καο πνηα είλαη ηα 3 πην αγαπεκέλα ζαο θξνύηα θαη ιαραληθά: ΦΡΟΤΣΑ ΛΑΥΑΝΗΚΑ

115 9. α) Γλσξίδεηε πόζεο κεξίδεο θξνύησλ θαη ιαραληθώλ πξέπεη λα θαηαλαιώλεη έλαο ελήιηθαο εκεξεζίσο; Ναη Όρη β) Αλ λαη, πόζεο; 1 κεξίδα ηελ εβδνκάδα 1 κεξίδα ηελ εκέξα 3 κεξίδεο ηελ εκέξα 5 κεξίδεο ηελ εκέξα 115

116 Β1. Γηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ηνπ παηδηνύ Αθνινπζεί ην δεύηεξν κέξνο ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ πνπ αθνξά ηηο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ηνπ παηδηνύ ζαο. Απνηειείηαη από εξσηήζεηο θιεηζηνύ ηύπνπ, ζπκπιεξώζηε κε ζε κία από ηηο επηινγέο πνπ ζαο αληηπξνζσπεύεη. 1. Σν παηδί ζαο είλαη; Αγόξη Κνξίηζη 2. Ση ειηθία έρεη ην παηδί ζαο;. 3. Θεσξείηαη όηη ην παηδί ζαο θαηαλαιώλεη ηθαλή πνζόηεηα θξνύησλ θαη ιαραληθώλ ηελ εκέξα; Ναη Όρη 4. Πνηά από ηα παξαθάησ γεύκαηα θαηαλαιώλεη ην παηδί ζαο θαζεκεξηλά (πεξηζζόηεξεο από κία απαληήζεηο); Πξσηλό Γεθαηηαλό Μεζεκεξηαλό Απνγεπκαηηλό Βξαδηλό 5. Πνηά από ηα παξαθάησ γεύκαηα θαηαλαιώλεη ην παηδί καδί κε έλα ηνπιάρηζηνλ κέινο ηεο νηθνγέλεηαο (πεξηζζόηεξεο από κία απαληήζεηο); Πξσηλό Γεθαηηαλό Μεζεκεξηαλό Απνγεπκαηηλό Βξαδηλό 116

117 6. α) Γλσξίδεηε αλ ην παηδί ζαο έρεη αλαπηύμεη θάπνηα ηξνθηθή αιιεξγία ζε θξνύηα ή ιαραληθά; Ναη Όρη β) Αλ λαη ζε πνην ηξόθηκν; 7. Πόζεο κεξίδεο θξνύησλ θαη ιαραληθώλ θαηαλαιώλεη εκεξεζίσο ην παηδί ζαο; Καζόινπ 1-2 κεξίδεο 3-5 κεξίδεο Πεξηζζόηεξεο από 5 κεξίδεο 8. Πόζν ζπρλά θαηαλαιώλεηε θξνύηα θαη ιαραληθά κπξνζηά ζην παηδί ζαο; Καζόινπ Σνπιάρηζηνλ 1 θνξά ηελ εκέξα 2-3 θνξέο ηελ εκέξα Πεξηζζόηεξεο από 3 θνξέο ηελ εκέξα 9. ηε παξαθάησ ιίζηα από θξνύηα θαη ιαραληθά ζεκεηώζηε, κε 1: ηα αγαπεκέλα ηνπ θξνύηα θαη ιαραληθά, κε 2: απηά πνπ ηνπ αξέζνπλ κέηξηα, κε 0: απηά πνπ αξλείηαη λα ηα δνθηκάζεη επεηδή δε ηνπ αξέζνπλ θαη κε ρ: ηα άγλσζηα γηα ην παηδί θξνύηα θαη ιαραληθά. 117

118 Φξνπηνζαιάηα Κνινθπζάθηα Μήιν Ρόθα Ρνδάθηλν (θνκπόζηα) Σνκαηίληα Πνξηνθάιη Μπξόθνιν Μαληαξίλη Κνπλνππίδη Μπαλάλα Αγγνπξάθηα ηαθύιη Καιακπόθη Καξπνύδη Πξάζν Ρνδάθηλν Ραπαλάθη Αθηηλίδην Παηδάξη Μάλγθν Αξαθάο Αριάδη Αγθηλάξα Γακάζθελν απνμεξακέλν Ακθινξά Γθξέηπ-θξνύη Λάπαζν Αλαλάο Ματληαλόο Πεπόλη Μπάκηα Γακάζθελν έιηλν Ρόδη παλάθη (ζπαλαθόπηηα, ζπαλαθόξπδν, θιπ) Φξάνπια έζθνπιν Νεθηαξίλη θόξδν Βεξίθνθν απνμεξακέλν Άιιν Ρίδα ισηνύ Κεξάζη Βεξίθνθν ύθν απνμεξακέλν Μπαλάλα απνμεξακέλε ηαθίδεο Κπδώλη Λεκόλη Κίνπη Κνπκθνπάη Μνύξν Υνπξκάο Φξαγθόζπθν Μνύζκνπιν Βαλίιηα Καξύδα ύθν Καξόην Λάραλν Μαξνύιη Σνκάηα Πηπεξηά (σκή, καγεηξεκέλε) Μειηηδάλα Φαζνιάθηα (ιαδεξά) Κξεκκύδη 118

119 10. Αλ ην παηδί ζαο αλήθεη ζηελ θαηεγνξία ζηελ νπνία αξλείηαη λα θαηαλαιώζεη θξνύηα θαη ιαραληθά ηη θάλεηε ζπλήζσο; Γελ πηέδσ ην παηδί λα ηα θαηαλαιώζεη Σνπ πξνζθέξσ θάηη άιιν Δπηκέλσ ζην λα ηα θαηαλαιώζεη Άιιν 11. Αλ ην παηδί ζαο αξλείηαη λα θαηαλαιώζεη θξνύηα θαη ιαραληθά, πόζεο θνξέο πξνζπαζείηε λα ην πείζεηε πξηλ εγθαηαιείςεηε ηελ πξνζπάζεηα; Δγθαηαιείπσ ηελ πξνζπάζεηα ακέζσο 3-5 θνξέο Πεξηζζόηεξν από 5 θνξέο Δπηκέλσ κέρξη λα ην θαηαλαιώζεη 119

120 Β2.Δθηίκεζε δηαηξνθηθώλ ζπλεζεηώλ (KIDMED) Οη παξαθάησ εξσηήζεηο αθνξνύλ ζηηο δηαηξνθηθέο ζπλήζεηεο ηνπ παηδί ζαο, παξαθαιώ απαληήζηε κε ζηηο παξαθάησ εξσηήζεηο. ΝΑΗ ΟΥΗ 1.Καηαλαιώλεη έλα θξνύην ή ρπκό θξνύησλ θάζε κέξα; 2.Καηαλαιώλεη έλα δεύηεξν θξνύην θάζε κέξα; 3.Καηαλαιώλεη ιαραληθά κία θνξά ηελ εκέξα; 4.Καηαλαιώλεη ιαραληθά πεξηζζόηεξν από κία θνξά ηελ εκέξα; 5.Καηαλαιώλεη ςάξη ηαθηηθά (ηνπιάρηζηνλ 2-3 θνξέο ηελ εβδνκάδα); 6.Καηαλαιώλεη πξόρεηξν θαγεηό πεξηζζόηεξν από κία θνξά ηελ εβδνκάδα (ηύπνπ fast food θιπ.); 7.Καηαλαιώλεη όζπξηα πεξηζζόηεξν από κία θνξά ηελ εβδνκάδα; 8.Καηαλαιώλεη ςσκί, δπκαξηθά ή ξύδη ζρεδόλ θάζε εκέξα (5 ή πεξηζζόηεξεο θνξέο ηελ εβδνκάδα); 9.Γηα πξσηλό θαηαλαιώλεη ζπλήζσο δεκεηξηαθά (ηύπνπ corn flakes) ή ςσκί ή θξπγαληέο ή αξηνζθεπάζκαηα; 10.Καηαλαιώλεη μεξνύο θαξπνύο ηαθηηθά (ηνπιάρηζηνλ 2-3 θνξέο ηελ εβδνκάδα); 11.Καηαλαιώλεη ειαηόιαδν (είηε ζε ζαιάηα είηε ζε θαγεηό); 12.πλήζσο παξαιείπεη ην πξσηλό; 13.Γηα πξσηλό ζπλήζσο θαηαλαιώλεη έλα γαιαθηνθνκηθό πξντόλ, όπσο γάια, γηανύξηη θ.α.; 14.Γηα πξσηλό θαηαλαιώλεη ζπλήζσο γιπθά; 15.Καηαλαιώλεη δύν γηανύξηηα ή θαη ιίγν ηπξί (δειαδή πεξίπνπ 40g) εκεξεζίσο; 16.Καηαλαιώλεη γιπθά θάζε κέξα; 120

121 Β3.Δθηίκεζε ηεο παηδηθήο λενθνβίαο ζηα ηξόθηκα Με θξηηήξην πόζν ζπκθσλείηε ή δηαθσλείηε κε ηηο αθόινπζεο πξνηάζεηο απαληήζηε ζηα παξαθάησ κε έλα ζε κία από ηηο 7 επηινγέο πνπ ζαο αληηπξνζσπεύεη. 1.Σν παηδί κνπ δελ εκπηζηεύεηαη λέα ηξόθηκα. 2.Σν παηδί κνπ αλ δελ γλσξίδεη ηη πεξηέρεηαη ζε έλα ηξόθηκν, αξλείηαη λα ην δνθηκάζεη. 3.ην παηδί κνπ αξέζεη ην θαγεηό από δηαθνξεηηθέο ρώξεο. 4.Σν παηδί κνπ θνβάηαη λα θαηαλαιώζεη ηξόθηκα, ηα νπνία δελ έρεη δνθηκάζεη ζην παξειζόλ. 5.ην παηδί κνπ αξέζεη λα δνθηκάδεη πηάηα άιισλ ρσξώλ. 6.Σν παηδί κνπ ζεσξεί ηα ηξόθηκα άιισλ ρσξώλ πνιύ παξάμελα γηα λα ηα θαηαλαιώζεη. 7.Σν παηδί κνπ ζα θαηαλαιώζεη ζρεδόλ ηα πάληα. Γηαθσλώ απόιπηα Γηαθσλώ κέηξηα Γηαθσλώ ειαθξώο Ούηε δηαθσλώ νύηε ζπκθσλώ πκθσλώ ειαθξώο πκθσλώ κέηξηα πκθσλώ απόιπηα 8.Σν παηδί κνπ είλαη πνιύ ηδηόηξνπν κε ηα ηξόθηκα πνπ πξόθεηηαη λα θαηαλαιώζεη. 121

122 9.ηα πάξηη, ην παηδί κνπ ζα δνθηκάζεη έλα λέν ηξόθηκν. 10.Σν παηδί κνπ, ζπλερώο, δνθηκάδεη λέα θαη δηαθνξεηηθά ηξόθηκα. Γηαθσλώ απόιπηα Γηαθσλώ κέηξηα Γηαθσλώ ειαθξώο Ούηε δηαθσλώ νύηε ζπκθσλώ πκθσλώ ειαθξώο πκθσλώ κέηξηα πκθσλώ απόιπηα Εσταριζηώ πολύ για ηη ζσμμεηοτή ζας ζηην έρεσνα και για ηο τρόνο ποσ διαθέζαηε! 122