ΔΝΣΟΜΑ ΗΗ. Ζ πνηθηιόηεηα ησλ εληόκσλ. ίλνο Γθηώθαο. Παλεπηζηήκην Παηξώλ Σκήκα Βηνινγίαο Σνκέαο Βηνινγίαο Εώσλ

Transcript

1 ΔΝΣΟΜΑ ΗΗ Ζ πνηθηιόηεηα ησλ εληόκσλ ίλνο Γθηώθαο Παλεπηζηήκην Παηξώλ Σκήκα Βηνινγίαο Σνκέαο Βηνινγίαο Εώσλ Πάηξα 2015

2 Σα Έληνκα είλαη πνιιά...

3 Δμάπνδα Τα Δμάπνδα (πνπ πεξηιακβάλνπλ θαη ηα Έληνκα) θπξηαξρνύλ ζηε μεξά, ηόζν ζε αξηζκό εηδώλ ( είδε) όζν θαη ζε βηνκάδα. Τα Δμάπνδα πεξηιακβάλνπλ ηξεηο Τάμεηο άπηεξσλ αξζξνπόδσλ (Κνιιέκβνια, Πξώηνπξα, Γίπινπξα) θαζώο θαη ηα Έληνκα. Τα άπηεξα Δμάπνδα δνπλ ζην ρώκα ή ζηε θπιινζηξσκλή. Τα Κνιιέκβνια είλαη ίζσο ηα πην άθζνλα αξζξόπνδα ζηε Γε. Τα Πξώηνπξα είλαη πνιύ κηθξά, σρξά θαη ζπάληα. Τα Γίπινπξα βξίζθνληαη ζπρλά ζε πγξά εδάθε. Ζ πιεηνλόηεηα ησλ εηδώλ ησλ Δμαπόδσλ είλαη ηα Έληνκα, πνιιά από ηα νπνία σο ελήιηθα έρνπλ θηεξά. Τν πην ραξαθηεξηζηηθό γλώξηζκα ησλ Δμαπόδσλ είλαη ε κείσζε ησλ βαδηζηηθώλ εμαξηεκάησλ ζε έμη, κε ηξία ζσκαηηθά κεηακεξή λα ζρεκαηίδνπλ ην ζώξαθα πνπ παξέρεη ηελ ηθαλόηεηα θίλεζεο ζε απηά ηα δώα.

4 Από πνπ πξνέξρνληαη ηα Δμάπνδα: είλαη ηα Δμάπνδα θαβνύξηα; Τα έληνκα αλήθνπλ ζην Φύιν ησλ Αξζξνπόδσλ Τα Αξζξόπνδα εκθαλίζηεθαλ ζην Κάκβξην (πξηλ 600 εθ. Φξόληα) εκείσζε: ηα έληνκα κπνξεί λα έρνπλ πξνέιζεη από ηα Καξθηλνεηδή

5 Υξνλνιόγην ηεο εμέιημεο ησλ εληόκσλ Κύξηα γεγνλόηα: 1. Πξώηα Δμάπνδα 2. Φηεξά 3. Αλαδίπισζε ησλ θηεξώλ 4. Μεηακόξθσζε 5. Δμαθαλίζεηο θαηά ην ηέινο ηνπ Πεξκίνπ 6. Γηαθνξνπνίεζε θαηά ηνλ Κξεηηδηθό

6 Υξνλνιόγην ηεο εμέιημεο ησλ εληόκσλ Κύξηα γεγνλόηα: 1. Πξώηα Δμάπνδα (Γεβόλην) 2. Φηεξά (Ληζαλζξαθνθόξνο) 3. Αλαδίπισζε ησλ θηεξώλ (Ληζαλζξαθνθόξνο) 4. Μεηακόξθσζε (Ληζαλζξαθνθόξνο) 5. Δμαθαλίζεηο θαηά ην ηέινο ηνπ Πεξκίνπ 6. Γηαθνξνπνίεζε θαηά ηνλ Κξεηηδηθό

7 Υξνλνιόγην ηεο εμέιημεο ησλ εληόκσλ Αξρή Κακβξίνπ: mya Οη πξώηνη πνιπθύηηαξνη νξγαληζκνί εκθαλίδνληαη ζηε ζάιαζζα

8 Υξνλνιόγην ηεο εμέιημεο ησλ εληόκσλ Οξδνβίζην: mya Δκθάληζε ησλ πξώησλ θπηώλ ζηε μεξά Δκθάληζε ησλ πξώησλ ζπνλδπισηώλ (ςάξηα)

9 Υξνλνιόγην ηεο εμέιημεο ησλ εληόκσλ Τέινο Σηινύξηνπ: mya Τα πξώηα ηξαρεόθπηα εκθαλίδνληαη ζηε μεξά (Cooksonia). Φεξζαία αξζξόπνδα: αθάξεα, αξάρλεο, κπξηάπνδα.

10 Υξνλνιόγην ηεο εμέιημεο ησλ εληόκσλ Αξρή Γεβνλίνπ: mya : Τα πξώηα Δμάπνδα Πεξηνρέο απνιηζσκάησλ:: 1. Rhynie (Σθσηία) 2. Gaspe (Κεκπέθ) 3. Gilboa (Β. Ακεξηθή) Τν θιίκα απηήλ ηελ πεξίνδν πξέπεη λα ήηαλ πγξό θαη ηξνπηθό Οη πεξηνρέο απνιηζσκάησλ ήηαλ παξάθηηεο Σρεδόλ όια ηα ρεξζαία αξζξόπνδα απηήλ ηελ πεξίνδν ήηαλ ζεξεπηέο (δελ θαίλεηαη λα ππήξραλ θπηνθάγα αξζξόπνδα)

11 Υξνλνιόγην ηεο εμέιημεο ησλ εληόκσλ Τα παιαηόηεξα απνιηζώκαηα βξέζεθαλ ζε απνζέζεηο ζηελ πεξηνρή Rhynie ηεο Σθσηίαο ( mybp). Rhyniella praecursor (Κνιιέκβνια) Rhyniognatha hirsti (άγλσζηε ηάμε, πηζαλόλ είρε θηεξά!)

12 «Απηεξπγσηά» Οη «απηεξπγσηέο» ηάμεηο: Δλδόγλαζα: Πξώηνπξα Κνιιέκβνια Γίπινπξα Καη από ηα Έληνκα: Αξραηόγλαζα Θπζάλνπξα (Επγέληνκα)

13 Σάμε Κνιιέκβνια Σώκα κηθξό (κέρξη 5mm) θαη καιαθό, ζπρλά θαιπκκέλν από ιέπηα. Σηνκαηηθά εμαξηήκαηα κέζα ζην θεθάιη (ελδόγλαζα) Τεηξακεξείο ή εμακεξείο θεξαίεο Φσξίο ζύλζεηνπο νθζαικνύο ή κε νκκαηίδηα νξγαλσκέλα ζε νκάδεο ησλ 8, ην πνιύ Κνηιηά κε 6 κεηακεξή Κνιινθόξν (ζσιελνεηδήο πξνεμνρή) ζην πξώην κεηακεξέο ηεο θνηιηάο (κάιινλ όξγαλν πδαηηθήο ηζνξξνπίαο) Ηδηαίηεξν ραξαθηεξηζηηθό: Γηραισηό όξγαλν αλαπήδεζεο (έκβνιν) ζην 4ν θνηιηαθό κεηακεξέο. Τν έκβνιν (furcula) είλαη δηπισκέλν θάησ από ηελ θνηιηά, θαη όηαλ ην δών ελνριεζεί μεδηπιώλεηαη, ρηππά κε δύλακε ην ππόζηξσκα θαη ην δών πξαγκαηνπνηεί κεγάια άικαηα.

14 Σάμε Κνιιέκβνια Ζ αλάπηπμε είλαη άκεζε (όκνηα ώξηκα θαη αλώξηκα άηνκα). Δλαιιαγή αλαπαξαγσγηθώλ θαη ηξνθηθώλ ζηαδίσλ Τα ελήιηθα ζπλερίδνπλ λα εθδύνληαη (κέρξη 50 εθδύζεηο) Έκκεζε κεηαθνξά ζπέξκαηνο Τα πην επξύνηθα Δμάπνδα (ππάξρνπλ θαη ζηελ Αληαξθηηθή). Τα πην άθζνλα Δμάπνδα (κέρξη θαη άηνκα αλά εθηάξην). Φπηνζαπξνθάγα. Σπλαληώληαη αλάκεζα ζηε ζηξσκλή, θάησ από πέηξεο, ζε θνξκνύο δέληξσλ, ζε ζπειηέο, ειεύζεξα ζην έδαθνο όηαλ απηό είλαη πγξό, αθόκα θαη πάλσ ζην ρηόλη είδε

15 Σάμε Πξώηνπξα Πνιύ κηθξά (θάησ από 1.5 mm) Φσξίο θεξαίεο Φσξίο ζύλζεηνπο νθζαικνύο Κεθάιη θσληθό, όια ηα εμαξηήκαηα εληόο ηεο θεθαιηθήο θάςαο Χεπδνκκαηίδηα ζην θεθάιη (ίζσο ππνιείκκαηα θεξαηώλ) Πξώην δεύγνο πνδηώλ κε πξόζζην πξνζαλαηνιηζκό (ηα πόδηα παίδνπλ ην ξόιν αηζζεηήξησλ θεξαηώλ) Κνηιηά κε 9-12 πιήξε κεηακεξή Φσξίο θέξθνπο ή θνηιηαθά λεκάηηα Φσξίο ρξσζηηθέο, ζπλήζσο ιεπθά Αλακνξθηθή αλάπηπμε (ζηηο εθδύζεηο πξνζηίζεληαη κεηακεξή) (ζε όια ηα άιια Δμάπνδα ε αλάπηπμε είλαη επηκνξθηθή) Ενπλ βαζηά ζην πγξό ρώκα ησλ δαζώλ Φπηνζαπξνθάγα 500 είδε

16 Σάμε Γίπινπξα Σπλήζσο κηθξόηεξα από 10 mm. Κεξαίεο λεκαηνεηδείο, καθξύηεξεο απ ην θεθάιη, κε πεξηζζόηεξα από 10 άξζξα Φσξίο ζύλζεηνπο νθζαικνύο Κνηιηά κε 10 νξαηά κεηακεξή Γύν θέξθνη ζην πίζσ κέξνο ηεο θνηιηάο (λεκαηνεηδείο ή ιαβηδνεηδείο) Ταξζνί κε έλα άξζξν Τα πεξηζζόηεξα είλαη ζαξθνθάγα (αιιά θαη θπηνθάγα) Σπλαληώληαη θάησ από πέηξεο αλάκεζα ζε μεξά θύιια θαη ζε θνξκνύο 800 είδε.

17 Σα αιεζηλά έληνκα Σην ηέινο ηνπ Γεβνλίνπ ( mya) εκθαλίδνληαη ηα πξώηα αιεζηλά έληνκα (όπσο θαη ηα πξώηα ρεξζαία ζπνλδπισηά) Έρνπλ εμσηεξηθά εκθαλή ζηνκαηηθά εμαξηήκαηα. Φέξνπλ ζην ζώξαθα 2 δεύγε θηεξώλ πνπ άιινηε είλαη θαιά αλαπηπγκέλα, άιινηε ππνπιαζκέλα ελώ άιινηε, πξσηνγελώο (Θπζάλνπξα) ή δεπηεξνγελώο (Πηεξπγσηά) ιείπνπλ. Ζ θνηιηά ηνπο έρεη εμαξηήκαηα κόλν ζην ηειεπηαίν κεηακεξέο.

18 Κεξαίεο εληόκσλ 1. Νεκαηνεηδήο (Filiform) 2. Πξηνλνεηδήο (Serrate) 3. Κνκπνινγνεηδήο (Moniliform) 4. Ρνπαινεηδήο (Clavate) 5. Κεθαινεηδήο (Capilate) 6. Σξηρνεηδήο (Setaceous) 7. Ρηπηδνεηδήο (Flabellate) Διαζκαηνεηδήο (Lamellate) 9. Γνλαηνεηδήο (Geniculate) 10. ηπινεηδήο (Stylate) 11. Κηελνεηδήο (Pectinate) 12. Πηεξνεηδήο (Plumose) 13. ηαρπνεηδήο (Aristate)

19 Αξραηόγλαζα Σώκα ζηελό θπιηλδξηθό Μεγάινη ζύλζεηνη νθζαικνί θαη κεκνλσκέλα νκκαηίδηα Κεξαίεο καθξηέο, λεκαηνεηδείο Σηνκαηηθά εμαξηήκαηα κεξηθώο θξπκκέλα Θώξαθαο ηνμσηόο ξαρηαία πνπ ιπγίδεη κε εηδηθνύο κύεο γηα λα θηλνύληαη κε άικαηα Ταξζνί κε 3 άξζξα Κνηιηά κε 10 πιήξε κεηακεξή, κεξηθά από ηα νπνία θέξνπλ θνηιηαθά ζηύινπο (ππνιεηκκαηηθά όξγαλα) Τν 11ν θνηιηαθό κεηακεξέο έρεη επηκεθπλζεί θαη ζρεκαηίδεη κεζαίν θνηιηαθό λεκάηην Γύν θέξθνη, θνληύηεξεο από ην θνηιηαθό λεκάηην Τα αλώξηκα ζηάδηα κνηάδνπλ κε ηα ώξηκα Ζ έθδπζε ζπλερίδεηαη θαη όηαλ σξηκάζνπλ Σαπξνθάγα Τελ εκέξα θξύβνληαη θάησ από πέηξεο ή ζε θινηνύο δέληξσλ 350 είδε

20 Θπζάλνπξα (Επγέληνκα) Σώκα ζρεηηθώο πεπιαηπζκέλν, ζπρλά θαιπκκέλν κε ιέπηα Μηθξνί ή απόληεο ζύλζεηνη νθζαικνί Κεξαίεο καθξηέο, λεκαηνεηδείο Κνηιηά κε 10 πιήξε κεηακεξή, κεξηθά από ηα νπνία (7ν-9ν) θέξνπλ θνηιηαθά ζηπινεηδή εμαξηήκαηα Τν 11ν θνηιηαθό κεηακεξέο έρεη επηκεθπλζεί θαη ζρεκαηίδεη κεζαίν θνηιηαθό λεκάηην Γύν θέξθνη, ζρεδόλ ηζνκήθεηο κε ην θνηιηαθό λεκάηην Αλάπηπμε άκεζε Σαπξνθάγα. Ενπλ κέζα ζηε ζηξσκλή, θάησ από πέηξεο, ζε θνξκνύο δέλδξσλ αθόκα θαη ζε ζπίηηα ηξώγνληαο ξνύρα θαη βηβιία. Τξέρνπλ πνιύ γξήγνξα ή θάλνπλ άικαηα. 370 είδε

21 Σα πξώηα θηεξά; Ληζαλζξαθνθόξνο ( mya): πξώηε εκθάληζε ησλ κεγάισλ δέληξσλ (θηέξεο θαη θσλνθόξα) Τέινο Ληζαλζξαθνθόξνπ: πνιιέο ελδείμεηο γηα εθηεηακέλε θπηνθαγία ζε θηέξεο. Μεγάιε πνηθηιόηεηα εληόκσλ Δμέιημε ησλ θηεξώλ: ηα πηεξπγσηά έληνκα εκθαλίδνληαη ζηα απνιηζώκαηα θαηά ηε Ληζαλζξαθνθόξν πεξίνδν (350 mya). Σίγνπξα είραλ εκθαληζηεί λσξίηεξα (πηζαλόλ θαηά ην Γεβόλην) γηαηί ηα παιαηόηεξα απνιηζώκαηα ησλ πηεξπγσηώλ εληόκσλ είραλ θαιά αλεπηπγκέλα θαη ζύλζεηα θηεξά.

22 Ζ εμέιημε ησλ θηεξώλ Πώο εμειίρζεθαλ ηα θηεξά; Τη ρξεζηκεύεη κηα δνκή ζαλ ηα θηεξά εθηόο από ηελ πηήζε; 1 ε άπνςε: Πξνεθηάζεηο ηνπ εμσζθειεηνύ κπνξεί λα ρξεζίκεπαλ σο ειηαθά θάηνπηξα, ζπγθεληξώλνληαο ηε ζεξκόηεηα γηα λα ζεξκαλζεί ην ζώκα. 1. Σε κεξηθά έληνκα ζήκεξα ηα θηεξά έρνπλ απηή ηε ιεηηνπξγία. Γελ ππάξρνπλ ελδείμεηο από ηα απνιηζώκαηα. 2 ε άπνςε: Σα θηεξά μεθίλεζαλ σο βξάγρηα ζε πδξόβηεο λύκθεο ησλ εληόκσλ, πνπ πξνήιζαλ από ηνλ πάλσ ινβό ησλ δηζθειώλ εμαξηεκάησλ. 1. Τα βξάγρηα ζε πδξόβηεο λύκθεο κεξηθώλ εληόκσλ έρνπλ θνηλά δνκηθά ραξαθηεξηζηηθά κε ηα θηεξά (λεύξσζε). 2. Μεξηθά γνλίδηα πνπ ειέγρνπλ ηελ αλάπηπμε ησλ θηεξώλ ειέγρνπλ επίζεο θαη ηελ αλάπηπμε ησλ βξαγρίσλ ζηα Καξθηλνεηδή. 3. Μεξηθέο πξνλύκθεο εληόκσλ έρνπλ βξάγρηα ζε όια ηα κεηακεξή. 4. Τα βξάγρηα κπνξνύλ λα θηλνύληαη (γηα αεξηζκό ή θνιύκβεζε). 5. Μπνξεί λα έρνπλ δηαηεξεζεί ζε κεξηθά κεηακεξή ηνπ ζώξαθα θαη λα ρξεζηκνπνηνύληαλ γηα άιιε ιεηηνπξγία (π.ρ. σο ηζηία) θαη ηειηθά ρξεζίκεπζαλ γηα ηελ πηήζε.

23 Σάμεηο εληόκσλ θαηά ηνλ Παιαηνδσηθό: εκθάληζε ησλ θηεξώλ Οη ηάμεηο ησλ εληόκσλ θαηά ηνλ Παιαηνδσηθό πεξηειάκβαλαλ παξάμελα θαη ηεξάζηηα έληνκα. Κάπνηα Οδνληόγλαζα ηνπ Παιαηνδσηθνύ είραλ άλνηγκα θηεξώλ ½ κέηξν. Πνιιά ήηαλ θπηνθάγα θαη είραλ ζηνκαηηθά εμαξηήκαηα ζαλ ξάκθε γηα ηελ απνκύδεζε ρπκώλ από ηα θπηά.

24 Γηαηί ππήξραλ ηόζα πνιιά γηγαληηαία έληνκα θαηά ηνλ Παιαηνδσηθό;

25 Δμαθαλίζεηο ζην ηέινο ηνπ Πεξκίνπ: πεξηνξηζκόο πνιιώλ ηάμεσλ εληόκσλ

26 Πηεξπγσηά: Παιαηόπηεξα + Νεόπηεξα

27 Παιαηόπηεξα Μόλν δύν ηάμεηο εληόκσλ ζήκεξα αληηπξνζσπεύνπλ ηε κεγάιε δηαθνξνπνίεζε ησλ εληόκσλ θαηά ηνλ Παιαηνδσηθό: ηα Οδνληόγλαζα θαη ηα Δθεκεξόπηεξα

28 Σάμε Δθεκεξόπηεξα Κεξαίεο θνληέο, ζκεξηγγνεηδείο Μπξνζηηλά πόδηα καθξηά θαη ζε πξόζζηα ηνπνζέηεζε (γηα λα πηάλνπλ ην ζειπθό ελ πηήζε) Σύλζεηα κάηηα πνιύ κεγάια 2 δεύγε άληζσλ κεκβξαλσδώλ θηεξώλ: ηα κπξνζηηλά κεγάια κε πνιιά λεύξα, ηα πίζσ κηθξόηεξα. Όηαλ θάζνληαη ηα θηεξά παξακέλνπλ όξζηα Κνηιηά ζηηβαξή κε δύν (κεξηθέο θνξέο ηξία) καθξηά λεκάηηα Νύκθεο πδξόβηεο κε 4-9 δεύγε βξαγρίσλ ζηηο πιεπξέο ηεο θνηιηάο θαη 3 θνηιηαθά λεκάηηα

29 Σάμε Δθεκεξόπηεξα Τα κνλαδηθά έληνκα πνπ εθδύνληαη αθνύ έρνπλ αλαπηπρζεί ηα θηεξά ηνπο (έρνπλ έλα θηεξσηό πξν-ελήιηθν ζηάδην) Νύκθεο ζπλήζσο θπηνθάγεο θαη ώξηκα κε ππνπιαζκέλα ζηνκαηηθά εμαξηήκαηα (δελ ηξέθνληαη) θαη κηθξή δηάξθεηα δσήο Σπλαληώληαη πάλσ ή γύξσ από ζηάζηκα ή ηξερνύκελα λεξά. Σαλ ώξηκα δνπλ κόλν ιίγεο ώξεο ή κέξεο. Γελ ηξέθνληαη, κόλν γνληκνπνηνύληαη, ηνπνζεηνύλ ηα απγά ηνπο θαη πεζαίλνπλ. Αλαπηύζζνληαη ζηαδηαθά ζην λεξό όπνπ δνύλ από κεξηθνύο κήλεο κέρξη 3 ρξόληα είδε

30 Σάμε Οδνληόγλαζα Κεξαίεο θνληέο, ζκεξηγγνεηδείο Σύλζεηα κάηηα πνιύ κεγάια Υπάξρνπλ 2 δεπγάξηα όκνηα θηεξά, ρξσκαηηζηά ή δηαθαλή. Όηαλ είλαη δηαθαλή έρνπλ ζθνπξόρξσκεο θειίδεο ζηα άθξα ηνπο Βάζε πίζσ θηεξώλ επξύηεξε από ησλ κπξνζηηλώλ (Αληζόπηεξα) ή ζηελή κηζρνεηδήο (Επγόπηεξα) Κνηιηά επηκήθεο, ζηηβαξή ρσξίο λεκάηηα Νύκθεο πδξόβηεο κε βξάγρηα Γλσζηέο κνξθέο: Ληβειινύια, ειηθνπηεξάθη. Ενπλ θπξίσο θνληά ζε πεξηνρέο πνπ ππάξρνπλ ζηάζηκα ή ηξερνύκελα λεξά. Τξέθνληαη κε άιια έληνκα πνπ ζπιιακβάλνπλ ζηνλ αέξα (ηα πόδηα ηνπο είλαη πξνζαξκνζκέλα ζηε ζύιιεςε άιισλ δώσλ ζηνλ αέξα θαη όρη ζην βάδηζκα). Ζ γνληκνπνίεζε γίλεηαη ζηνλ αέξα είδε

31 Σάμε Οδνληόγλαζα

32 Νεόπηεξα: ηα θηεξά δηπιώλνπλ Ζ εμέιημε ηεο αλαδίπισζεο ησλ θηεξώλ: Ζ αλαδίπισζε ησλ θηεξώλ εμειίρζεθε θαηά ηε Ληζαλζξαθνθόξν, όρη πνιύ κεηά ηελ πξσηνεκθάληζε ησλ θηεξώλ. Φαξαθηεξίδεη όια ηα Νεόπηεξα έληνκα θαη επέηξεςε ζηα έληνκα λα επνηθίζνπλ ζρηζκέο, θσιηέο, ζηνέο θαη γεληθά λα πξνζηαηεπηνύλ ηόζν απηά όζν θαη ηα θηεξά ηνπο.

33 Νεόπηεξα: ηξεηο εμειηθηηθέο γξακκέο Οξζνπηεξνεηδή: ζρεηηθά αδηαθνξνπνίεηα ζηνκαηηθά εμαξηήκαηα. Ζκηπηεξνεηδή: ζηνκαηηθά εμαξηήκαηα πξνζαξκνζκέλα ζηε δηάηξεζε θαη ηελ αλαξξόθεζε. Δλδνπηεξπγσηά (Οινκεηάβνια): έληνκα πνπ πθίζηαληαη πιήξε κεηακόξθσζε (ηα 4/5 ησλ εληόκσλ). Οη πηέξπγεο αλαπηύζζνληαη εζσηεξηθά θαηά ην ζηάδην ηεο ρξπζαιιίδαο

34 Πνιπλεόπηεξα ή Οξζνπηεξνεηδή Οξζόπηεξα (Οrthνptera) Γηθηπόπηεξα (Βιαηηνεηδή + Μαληνεηδή) (Dictyνptera Blattodea + Mantodea) Φαζκίδηα (Phasmida) Γεξκάπηεξα (Dermaptera) Πιεθόπηεξα (Plecoptera) Ηζόπηεξα (Ηsνptera) Δκβηόπηεξα (Embioptera) Γξπιινβιαηηάξηα (Grylloblattodea) Εσξάπηεξα (Zoraptera) Μαληνθαζκαηνεηδή (Mantophasmatodea)

35 Σάμε Οξζόπηεξα Κεξαίεο λεκαηνεηδείο Μαζεηηθά ζηνκαηηθά εμαξηήκαηα, ππνγλαζηθά Πξνζώξαθαο αζπηδνεηδήο, θαιύπηεη ξαρηαία κεγάιν κέξνο ηνπ ζώξαθα Μπξνζηηλά θηεξά ζηελά δεξκαηώδε, πίζσ θαξδηά κεκβξαλώδε. Τν πξώην δεύγνο θαιύπηεη ην δεύηεξν πνπ είλαη καιαθό θαη άκεζα ππεύζπλν γηα ηελ πηήζε. Υπάξρνπλ κνξθέο πνπ δεπηεξνγελώο έραζαλ ηα θηεξά ηνπο Τν ηξίην δεπγάξη ησλ πνδηώλ ηνπο είλαη πνιύ κεγαιύηεξν από ηα ππόινηπα θαη ρξεζηκεύεη ζηα άικαηα Ταξζνί ηξηκεξείο ή ηεηξακεξείο Κέξθνη κηθξέο, ρσξίο άξζξα Ζ κεηακόξθσζή ηνπο είλαη ζηαδηαθή. Γλσζηέο κνξθέο: Αθξίδεο, γξύινη, ηξηδόληα. Δίλαη δώα θπξίσο θπηνθάγα, αιιά θαη πακθάγα. Γελλνύλ ηα απγά ηνπο κέζα ζην ρώκα. Τα πεξηζζόηεξα είδε είλαη επηβιαβή γηα ηνλ άλζξσπν. Σρεκαηίδνπλ θαηά θαηξνύο κεγάια ζκήλε θαη θαηαζηξέθνπλ ηηο θαιιηέξγεηεο είδε.

36 Σάμε Φαζκίδηα Κεξαίεο λεκαηνεηδείο Μαζεηηθά ζηνκαηηθά εμαξηήκαηα, πξνγλαζηθά Σώκα καθξύ, θπιηλδξηθό Φηεξά ππνπιαζκέλα ή απόληα Πξνζώξαθαο βξαρύηεξνο από ην κεζν- θαη ην κεηαζώξαθα Πόδηα κε καθξηά θαη ιεπηά άξζξα Ταξζνί πεληακεξείο Κέξθνη κηθξέο, ρσξίο άξζξα Έληνλνο θπιεηηθόο δηκνξθηζκόο (ηα αξζεληθά πνιύ κηθξόηεξα από ηα ζειπθά) Ενπλ θπξίσο ζηνπο ηξνπηθνύο Αξγνθίλεηα κε θξππηηθό ρξσκαηηζκό Νπρηόβηα Φπηνθάγα είδε

37 Σάμε Πιεθόπηεξα Κεξαίεο καθξηέο, λεκαηνεηδείο Μπξνζηηλά θηεξά καθξηά θαη ζηελά, πίζσ θηεξά θνληύηεξα κε δηεπξπκέλε βάζε θαη κε πηπρέο Κέξθνη καθξηέο, κε πνιιά άξζξα Νύκθεο πδξόβηεο, κε πεπιαηπζκέλν ζώκα Κάζε ζσξαθηθό κεηακεξέο ησλ λπκθώλ θαιύπηεηαη από έλα κεγάιν ξαρηαίν ζθιεξίηε Τξαρεηαθά βξάγρηα λπκθώλ γύξσ από ην θεθάιη, ζηε βάζε ησλ πνδηώλ ή γύξσ από ηελ έδξα Ενπλ ζε ςπρξά κέξε θαη ε παξνπζία ηνπο ππνδειώλεη θαιή πνηόηεηα λεξώλ Νύκθεο ζπλήζσο θπηνθάγεο, αιιά ππάξρνπλ θαη ζαξθνθάγεο Ώξηκα θπηνθάγα κε ππνπιαζκέλα ζηνκαηηθά εμαξηήκαηα θαη πεξηνξηζκέλε ηθαλόηεηα πηήζεο είδε

38 Σάμε Δκβηόπηεξα Κεξαίεο ιεπηέο, λεκαηνεηδείο Μαζεηηθά ζηνκαηηθά εμαξηήκαηα, πξνγλαζηθά Κέξθνη κε 1-2 άξζξα, αζύκκεηξεο ζηα αξζεληθά Φηεξά κόλν ζηα ώξηκα αξζεληθά Ταξζνί ηξηκεξείο, ν κπξνζηηλόο δηνγθσκέλνο θαη θέξεη αδέλα πνπ εθθξίλεη κεηάμη Πίζσ ηζρίν ηζρπξό, πξνζαξκνζκέλν γηα θίλεζε πξνο ηα πίζσ Φπηνθάγα, ζαξθνθάγα θαη ζαπξνθάγα Κπξίσο δνπλ ζηνπο ηξνπηθνύο Ενπλ ζε ζηνέο θαη θσιηέο πνπ θαηαζθεπάδνπλ από κεηάμη θάησ από θνξκνύο, θύιια ή ζην έδαθνο Σρεκαηίδνπλ νηθνγέλεηεο κε δύν ελήιηθα θαη αξθεηά κηθξά (λύκθεο) θαη δνπλ καδί αξθεηό ρξνληθό δηάζηεκα. 200 είδε

39 Σάμε Γεξκάπηεξα Έρνπλ ζώκα επίκεθεο Κεξαίεο ιεπηέο, θνκπνινγνεηδείο Μαζεηηθά ζηνκαηηθά εμαξηήκαηα, πξνγλαζηθά Μπξνζηηλά θηεξά θνληά θαη δεξκαηώδε, νπίζζηα εκηθπθιηθά, επηκήθε, κεκβξαλώδε θαη πηπρσκέλα. Σε πνιιά είδε ηα θηεξά έρνπλ ππνπιαζηεί. Ταξζνί ηξηκεξείο Κέξθνη αλεπηπγκέλεο, ζρεκαηίδνπλ ιαβίδεο (ζαλ ςαιίδα) Τξέθνληαη κε πνηθηιία θπηηθώλ θαη δσηθώλ νπζηώλ, ελώ ππάξρνπλ θαη ζεξεπηηθά Ζ κεηακόξθσζε είλαη ζηαδηαθή. Τα ζειπθά πξνζηαηεύνπλ ηα απγά κέρξη ηελ εθθόιαςε ή αθόκα θαη ηηο λύκθεο Γλσζηή κνξθή: ςαιίδα. Ενπλ ζε ρσξάθηα αλάκεζα ζε θύιια θαη ζε θνξκνύο δέλδξσλ. Πνιιέο θνξέο ζπλαληώληαη θαη κέζα ζηα ζπίηηα είδε

40 Σάμε Ηζόπηεξα Ο ζώξαθαο δελ μερσξίδεη από ηελ θνηιηά Κεξαίεο ιεπηέο, θνκπνινγνεηδείο Μαζεηηθά ζηνκαηηθά εμαξηήκαηα Σύλζεηα κάηηα, κηθξά ή απόληα από ηα αλώξηκα Τα αξζεληθά θαη ηα ζειπθά θαηά ηελ επνρή ηεο γνληκνπνίεζεο έρνπλ 2 δεπγάξηα όκνηα κεκβξαλώδε θηεξά πνπ πέθηνπλ κεηά ην δεπγάξσκα Πξαγκαηηθή επθνηλσληθή ζπκπεξηθνξά, δνπλ ζε απνηθίεο. Αλώξηκα ή λενηεληθά άηνκα δηαθξίλνληαη ζε θάζηεο: ζηξαηηώηεο (κε κεγάιεο γλάζνπο ρσξίο θηεξά, ρξώκα, κάηηα θαη γνλάδεο) θαη εξγάηεο Μεηακόξθσζε ζηαδηαθή. Γλσζηή κνξθή: ηεξκίηεο. Ενπλ ζε ηξνπηθέο θαη εύθξαηεο πεξηνρέο θνληά ζε δάζε. Τξέθνληαη κε ζεπόκελν μύιν κε ηε βνήζεηα ζπκβησηηθώλ κηθξννγξαληζκώλ. Έρνπλ κεγάιε ρεκηθή επαηζζεζία. Δθθξίλνπλ ρεκηθέο νπζίεο (θεξνξκόλεο) κε ηηο νπνίεο αλαγλσξίδνπλ ερζξνύο θαη θίινπο. Πξνθαινύλ κεγάιεο θαηαζηξνθέο ζε μύιηλεο θαηαζθεπέο είδε

41 Σάμε Γηθηπόπηεξα (Βιαηηνεηδή + Μαληνεηδή) Κεξαίεο λεκαηνεηδείο Τξηγσληθό θεθάιη κε καζεηηθά ζηνκαηηθά εμαξηήκαηα Πξνζώξαθαο αλεπηπγκέλνο, σνεηδήο πνπ θαιύπηεη κεγάιν κέξνο ηνπ θεθαιηνύ θαη ηνπ ζώξαθα ζηα Βιαηηνεηδή θαη επηκήθεο ζηα Μαληνεηδή Κέξθνη θνληέο κε πνιιά άξζξα Μπξνζηηλά θηεξά δεξκαηώδε, νπίζζηα κεκβξαλώδε πηπρσκέλα Ταξζνί πεληακεξείο Μπξνζηηλά πόδηα δηαθνξνπνηεκέλα ζε ζπιιεπηήξηα όξγαλα ζηα Μαληνεηδή Τα ζειπθά πεξηβάιινπλ ηα απγά κε εηδηθή ζήθε («σνζήθε») Πακθάγα (Βιαηηνεηδή) ή ζαξθνθάγα (Μαληνεηδή) Γλσζηέο κνξθέο: θαηζαξίδεο (Βιαηηνεηδή), αινγάθη ηεο Παλαγίαο (Μαληνεηδή) είδε (4.000 Βιαηηνεηδή θαη Μαληνεηδή)

42 Σάμε Γξπιινβιαηηάξηα Γελ έρνπλ θηεξά Μαθξηέο θέξθνη κε πνιιά ηκήκαηα Δθηεηλόκελνο σναπνζέηεο Αζύκκεηξα αξζεληθά γελλεηηθά όξγαλα Ενπλ ζε ςπρξέο πεξηνρέο, ζπρλά ζε βνπλά, θάησ από πέηξεο θαη ζηε θπιινζηξσκλή ζηα δάζε, θαζώο θαη ζε ζπειηέο ην θαινθαίξη. Δμάπισζε: Γπηηθή βόξεηα Ακεξηθή, Ηαπσλία, Κίλα, Κνξέα, Σηβεξία. Σαξθνθάγα ή πησκαηνθάγα. 25 είδε

43 Σάμε Εσξάπηεξα Μηθξνζθνπηθά (κέρξη 3 mm) Μηθξή λεύξσζε ζηα θηεξά Γύν κνξθέο: πηεξσηέο θαη ρσξίο κάηηα κνξθέο πνπ ξίρλνπλ ηα θηεξά ηνπο αθνύ δηαζπαξνύλ θαη ηπθιέο άπηεξεο κνξθέο πνπ επηθξαηνύλ ζηηο απνηθίεο ηνπο. Ενπλ ζε κηθξέο θνηλσλίεο αηόκσλ κέζα ζε ζρηζκέο θαη ζεπόκελνπο θνξκνύο. Κπξίσο θπηνθάγα, αιιά θαη ζαξθνθάγα. Ενπλ θπξίσο ζηνπο ηξνπηθνύο. 30 είδε

44 Σάμε Μαληνθαζκαηνεηδή Ζ πην πξόζθαηα αλαθαιπκκέλε ηάμε ησλ εληόκσλ Μνηάδνπλ κε αλώξηκα Μαληνεηδή (δελ έρνπλ όκσο αλεπηπγκέλα ζπιιεπηήξηα πόδηα), Φαζκίδηα (είλαη όκσο ζαξθνθάγα θαη έρνπλ καθξύηεξεο θεξαίεο) ή Οξζόπηεξα (δελ έρνπλ όκσο αλεπηπγκέλα αιηηθά πόδηα). Τα ώξηκα έρνπλ κήθνο 2-3cm θαη δελ έρνπλ θηεξά. Σαξθνθάγα 13 είδε (Ταλδαλία, Νακίκπηα, Νόηηα Αθξηθή).

45 Παξαλεόπηεξα ή Ζκηπηεξνεηδή Ζκίπηεξα (Hemiptera) = Δηεξόπηεξα (Ζeteroptera - Hemiptera) + Οκόπηεξα (Ζνmνptera) Θπζαλόπηεξα (Thysanoptera) Φσθόπηεξα (ή Χσρόπηεξα) (Psocoptera) Φζεηξάπηεξα (Phthiraptera) = Μαιινθάγα (Mallophaga) + Αλόπινπξα (Anνplura )

46 Σάμε Ζκίπηεξα (Δηεξόπηεξα + Οκόπηεξα) Δηεξόπηεξα Κεξαίεο ιεπηέο κε 4-5 άξζξα Πξνβνζθίδα κε 3-4 άξζξα ζην πξόζζην κέξνο ηνπ θεθαιηνύ, ηνπνζεηείηαη θνηιηαθά όηαλ δελ ηξέθνληαη Σώκα πεπιαηπζκέλν λσηνθνηιηαθά Πξνλώην αλεπηπγκέλν, ηξαπεδνεηδέο ή θπιηλδξηθό, ηξηγσληθό αζπίδην πίζσ από ην πξνλώην Τν πξώην δεπγάξη θηεξώλ ζηε βάζε ηνπ είλαη ζθιεξό (δεξκαηώδεο) θαη ζην άθξν ηνπ καιαθό (κεκβξαλώδεο) (εκηέιπηξα). Όηαλ ην δών θάζεηαη, ηα θηεξά δηπιώλνληαη ζρεκαηίδνληαο Φ. Τν δεύηεξν δεπγάξη είλαη κεκβξαλώδεο. Σε κεξηθά είδε ηα θηεξά έρνπλ εμαθαληζηεί Ταξζνί δηκεξείο ή ηξηκεξείο Δίλαη δώα θπξίσο ρεξζαία, αιιά θαη ησλ γιπθώλ λεξώλ Γλσζηέο κνξθέο: βξσκνύζεο, θνξηνί, λεξνζθνξπηνί, πδξνβάηεο. Φπηνθάγα, πησκαηνθάγα, ζαξθνθάγα ή θαη εμσπαξάζηηα είδε

47 Σάμε Ζκίπηεξα (Δηεξόπηεξα + Οκόπηεξα) Οκόπηεξα Κεξαίεο ιεπηέο Πξνβνζθίδα θνληύηεξε από εθείλε ησλ Δηεξνπηέξσλ Σώκα πεπιαηπζκέλν πιεπξηθά Μπξνζηηλά θηεξά νκνηόκνξθεο πθήο (κεκβξαλώδε), ζρεκαηίδνπλ «θεξακίδη» θαηά ηελ αλάπαπζε, ιείπνπλ ζε πνιιέο κνξθέο Ταξζνί κνλνκεξείο ή δηκεξείο Γλσζηέο κνξθέο: αθίδεο, ηδηηδίθηα Φπηνθάγα, πνιιά παξάζηηα θπηώλ είδε

48 Σάμε Θπζαλόπηεξα Μαθξηά, πνιύ ζηελά θηεξά (εάλ ππάξρνπλ) κε ιίγεο λεπξώζεηο θαη κε καθξηέο ηξίρεο ζην πεξηζώξηό ηνπο. Αζύκκεηξα κπδεηηθά ζηνκαηηθά εμαξηήκαηα. Φπηνθάγα (αιιά θάπνηα ηξέθνληαη κε έληνκα) είδε

49 Σάμε Φζεηξάπηεξα (Μαιινθάγα + Αλόπινπξα) Κεξαίεο θνληέο κε 3-5 άξζξα Μάηηα ππνπιαζκέλα ή απόληα Σώκα πεπιαηπζκέλν λσηνθνηιηαθά Φσξίο θηεξά Ταξζνί κνλνκεξείο ή δηκεξείο (ζε κεξηθά Μαιινθάγα) Κεθάιη επξύ κε καζεηηθά ζηνκαηηθά εμαξηήκαηα (Μαιινθάγα) ή ζηελό κε κπδεηηθά εμαξηήκαηα (Αλόπινπξα) Πόδηα πξνζαξκνζκέλα γηα ηε ζπγθξάηεζε ζηνλ μεληζηή (κε λύρηα) Δμσπαξάζηηα πηελώλ (Μαιινθάγα) θαη ζειαζηηθώλ (Μαιινθάγα θαη Αλόπινπξα) Μεηαθέξνπλ πνιιέο αξξώζηηεο Γλσζηή κνξθή: ςείξεο είδε

50 Σάμε Φσρόπηεξα Σπάληα μεπεξλνύλ ην κέγεζνο ησλ 6mm. Τν θεθάιη, πνπ είλαη ζρεηηθά κεγάιν ζε ζρέζε κε ην ζώκα, θέξεη δεθηηθά ζηνκαηηθά εμαξηήκαηα, λεκαηνεηδείο καθξηέο θεξαίεο θαη ζύλζεηα κάηηα ζρεηηθά κεγάια. Ο ζώξαθαο είλαη θαιά αλαπηπγκέλνο κε ή ρσξίο θηεξά. Οξηζκέλα άπηεξα είδε έρνπλ πεπιαηπζκέλνπο ηνπο κεξνύο ηνπ ηξίηνπ δεπγαξηνύ ησλ πνδηώλ θαη πξνεμέρνληα κάηηα. Γελλνύλ απγά αιιά θάπνηα είδε είλαη δσνηόθα Σπλαληώληαη ζην έδαθνο κεηαμύ δηαθόξσλ θπηηθώλ πιώλ, πάλσ ζε δέλδξα θαη ζάκλνπο, ζηελ θάησ επηθάλεηα ησλ θύιισλ ή ζε θσιηέο πηελώλ θαη ζθεθώλ αθόκε θαη ζε ζπίηηα, ζε βηβιία. Τξέθνληαη κε θόθθνπο γύξεο, θύθε θαη κηθξνζθνπηθνύο κύθεηεο είδε

51 Δλδνπηεξπγσηά (ή Οινκεηάβνια): ηα εηζηηήξηα γηα ηελ επηηπρία ηνπο Δμέιημε ηεο κεηακόξθσζεο: Ζ κεηακόξθσζε ζηα έληνκα εμειίρζεθε πξνο ην ηέινο ηεο Ληζαλζξαθνθόξνπ ή ζηελ αξρή ηνπ Πεξκίνπ. Αθνινύζεζε εθξεθηηθή δηαθνξνπνίεζε ησλ εληόκσλ. Δμαθαλίζεηο θαηά ην Πέξκην: Σην ηέινο ηνπ Πεξκίνπ ( mya) ζπλέβεζαλ καδηθέο εμαθαλίζεηο πνπ αθάληζαλ πνιιέο ηάμεηο ησλ πνιύ πξσηόγνλσλ πηεξσηώλ εληόκσλ. Έηζη, πηζαλώο άλνημε ν δξόκνο γηα ηε δηαθνξνπνίεζε ησλ ππόινηπσλ ηάμεσλ ησλ εληόκσλ θαη θπξίσο ησλ Οινκεηάβνισλ. Γηαθνξνπνίεζε ησλ αγγεηνζπέξκσλ: Ζ πνηθηιόηεηα ησλ εληόκσλ απμήζεθε δξακαηηθά αθνινπζώληαο ηελ εκθάληζε ησλ αγγεηόζπεξκσλ (ζηνλ Κξεηηδηθό). Τα έληνκα πξνζαξκόζηεθαλ γξήγνξα ζηνπο λένπο πόξνπο θαη εμέιημαλ λέεο κεζόδνπο δηαηξνθήο θαη ζηελέο ζρέζεηο κε ηα αγγεηόζπεξκα.

52 Δλδνπηεξπγσηά (ή Οινκεηάβνια): ηα εηζηηήξηα γηα ηελ επηηπρία ηνπο

53 Δλδνπηεξπγσηά (ή Οινκεηάβνια): ηα εηζηηήξηα γηα ηελ επηηπρία ηνπο

54 Δλδνπηεξπγσηά ή Οινκεηάβνια Νεπξόπηεξα (Neurνptera) Μεγαιόπηεξα (Megaloptera) Ραθηδηόπηεξα (Raphidioptera) Κνιεόπηεξα (Cνleνptera) ηξεςίπηεξα (Strepsiptera) Μεθόπηεξα (Mecoptera) Λεπηδόπηεξα (Lepidνptera) Σξηρόπηεξα (Τrichνptera) Γίπηεξα (Diptera) ηθσλάπηεξα (Siphνnaptera) Yκελόπηεξα (Ζymenνptera)

55 Δλδνπηεξπγσηά ή Οινκεηάβνια

56 Σάμε Κνιεόπηεξα Πνηθηιία ηύπσλ θεξαηώλ Σύλζεηα κάηηα θαη κεκνλσκέλα νκκαηίδηα θαη ζηηο πξνλύκθεο Οη πξνλύκθεο είλαη ζθσιεθόκνξθεο κε ηξία δεπγάξηα πόδηα θαη ρσξίο εμαξηήκαηα (παξαπόδηα) ζηελ θνηιηά. Μπξνζηηλά θηεξά δηακνξθσκέλα ζε έιπηξα, θαιύπηνπλ ηα κεκβξαλώδε πίζσ θηεξά. Υπάξρνπλ κνξθέο πνπ δελ έρνπλ θηεξά. Ταξζνί από δηκεξείο έσο πεληακεξείο (ή θαη εηεξνκεξείο) Δίλαη ε πην κεγάιε ηάμε ηνπ δσηθνύ βαζηιείνπ. Δίλαη δώα θπηνθάγα, ζαξθνθάγα, ζαπξνθάγα ή πακθάγα. Σπλαληώληαη ζε όινπο ηνπο ρεξζαίνπο βηόηνπνπο θαη ζηα γιπθά λεξά. Ζ πξνλύκθε είλαη ζπλήζσο ζαξθνθάγα θαη θπηνθάγα. Παίδνπλ πνιύ ζεκαληηθό ξόιν ζηελ νηθνινγηθή ηζνξξνπία θαη έρνπλ κεγάιε νηθνλνκηθή ζεκαζία. Κνηλέο κνξθέο: ζθαζάξηα, ρξπζόκπγεο, παζραιίηζεο, ππγνιακπίδεο είδε

57 Σάμε Κνιεόπηεξα

58 Σάμε Κνιεόπηεξα

59 Νεπξνπηεξνεηδή (Νεπξόπηεξα + Μεγαιόπηεξα + Ραθηδηόπηεξα) Κεξαίεο λεκαηνεηδείο Πξνλύκθεο κε καζεηηθά ζηνκαηηθά εμαξηήκαηα, θεξαίεο θαη νκκαηίδηα Πξνλύκθεο κε ηξία δεύγε πνδηώλ πνπ θέξνπλ κνλνκεξείο ηαξζνύο κε δηπιό λύρη Οη πδξόβηεο πξνλύκθεο θέξνπλ λεκαηνεηδή βξάγρηα ζηα κεηακεξή ηεο θνηιηάο Μπξνζηηλά θαη πίζσ θηεξά κεκβξαλώδε, παξόκνηνπ κεγέζνπο Πινύζηα λεύξσζε ζηα θηεξά, κε πνιιέο εγθάξζηεο δηαζπλδέζεηο, ηδίσο ζην πξόζζην θξάζπεδν Τα πεξηζζόηεξα είλαη ζεξεπηέο, ηόζν νη πξνλύκθεο όζν θαη ηα ελήιηθα, αιιά ππάξρεη πνηθηιία ηύπσλ δηαηξνθήο θαη δηαβίσζεο. Οη πξνλύκθεο ησλ κπξεθνιεόλησλ θηηάρλνπλ θξαηήξεο ζηελ άκκν θαη παγηδεύνπλ κπξκήγθηα Γλσζηέο κνξθέο: ρξύζνπεο, κπξκεθνιένληεο είδε

60 Σάμε ηξεςίπηεξα Μηθξά παξαζηηηθά έληνκα Θειπθά ρσξίο πηέξπγεο, κάηηα θαη θεξαίεο Αξζεληθά κε ηεξάζηηα κάηηα, ππνηππώδεηο πξόζζηεο πηέξπγεο θαη νπίζζηεο πηέξπγεο ζε ζρήκα βεληάιηαο. Τα ζειπθά θαη νη πξνλύκθεο παξαζηηνύλ ζε άιια έληνκα (θπξίσο Υκελόπηεξα θαη Ζκίπηεξα). Μπαίλνπλ ζηνλ μεληζηή ζην ζηάδην ηεο πξνλύκθεο κέρξη λα θηάζνπλ ζην ζηάδην ηεο ρξπζαιιίδαο. Τα αξζεληθά βγαίλνπλ από ηνλ μεληζηή, ελώ ηα ζειπθά παξακέλνπλ ζε απηόλ κε ην θεθάιη ηνπο λα δηαθξίλεηαη αλάκεζα ζηα κεηακεξή ηεο θνηιηάο ηνπ. Τα ζειπθά πξνζειθύνπλ ηα αξζεληθά κε θεξνκόλεο θαη ην δεπγάξσκα γίλεηαη κέζα ζην ζώκα ηνπ μεληζηή. Κνηλή κνξθή: ζηύινπεο 500 είδε

61 Σάμε Τκελόπηεξα Μαζεηηθά ζηνκαηηθά εμαξηήκαηα, ή ζπλδπαζκόο καζεηηθώλ κε ιεηρεηηθά (κέιηζζεο) Καιά αλεπηπγκέλα ζύλζεηα κάηηα Ταξζνί ζπλήζσο πεληακεξείο Πίζσ θηεξά κηθξόηεξα από ηα κπξνζηηλά, κε ηα νπνία ζπλδένληαη κε κηθξά άγθηζηξα. Μεξηθά είδε δελ έρνπλ θηεξά. Σηελή άξζξσζε ζώξαθα θαη θνηιηάο (κε ηελ εμαίξεζε νξηζκέλσλ κνξθώλ). Ζ θνηιηά ησλ ζειπθώλ ζπλήζσο θαηαιήγεη ζε σαπνζέηε πνπ ζπρλά κεηαηξέπεηαη ζε θεληξί, ηξππάλη, ή πξηόλη. Πξνλύκθεο δηάθνξσλ ηύπσλ, ζπλήζσο κε καζεηηθά ζηνκαηηθά εμαξηήκαηα, κπνξεί λα ππάξρνπλ ζαξθώδε θνηιηαθά πξνπόδηα ή λα είλαη άπνδεο Τα πεξηζζόηεξα είλαη ζαξθνθάγνη ζεξεπηέο, αιιά ππάξρνπλ θαη πνιιά θπηνθάγα ή παξάζηηα θπηώλ Γηάθνξεο δηαβαζκίζεηο θνηλσληθήο ζπκπεξηθνξάο Κνηλέο κνξθέο: κέιηζζεο, κπξκήγθηα, ζθήθεο είδε

62 Σάμε Σξηρόπηεξα Κεξαίεο λεκαηνεηδείο ζηα ελήιηθα Φηεξά θαιπκκέλα από καθξηέο ηξίρεο, θξαηνύληαη ζε κνξθή «θεξακηδηνύ» θαηά ηελ αλάπαπζε Έλα δεύγνο αγθηζηξνεηδώλ πξνπνδίσλ ζην άθξν ηεο θνηιηάο Σηνκαηηθά εμαξηήκαηα ππνιεηκκαηηθά ή απόληα ζηα ελήιηθα. Πξνλύκθεο κε καζεηηθά ζηνκαηηθά εμαξηήκαηα θαη θαιά αλεπηπγκέλε θεθαιηθή θάςα Πξνλύκθεο πδξόβηεο, κε ηξία δεύγε πνδηώλ θαη λεκαηνεηδή βξάγρηα ζηα κεηακεξή ηεο θνηιηάο Οη πεξηζζόηεξεο πξνλύκθεο (εθηόο από ηηο ζαξθνθάγεο) δνπλ ζε ζσιήλεο πνπ πεξηβάιινπλ ηελ θνηιηά, ηνπο νπνίνπο θαηαζθεπάδνπλ από πέηξεο, θύιια θαη άιια πιηθά Τα ελήιηθα δελ ηξέθνληαη, νη πξνλύκθεο κπνξεί λα είλαη ζαξθνθάγεο, θπηνθάγεο ή θαη πησκαηνθάγεο είδε

63 Σάμε Λεπηδόπηεξα Σηνκαηηθά εμαξηήκαηα δηακνξθσκέλα ζε πξνβνζθίδα Καιά αλεπηπγκέλα ζύλζεηα κάηηα Υπάξρνπλ 2 δεπγάξηα άληζσλ θηεξώλ. Τα θηεξά θαιύπηνληαη από κηθξνζθνπηθά ιέπηα Τα πίζσ θηεξά ζπλδένληαη κε ηα κπξνζηηλά κε ραιηλάξην (ζκήξηγγα) Πξνλύκθεο κε καζεηηθά ζηνκαηηθά εμαξηήκαηα, ηξία δεύγε βαδηζηηθώλ πνδηώλ θαη κέρξη 5 δεύγε πξνπνδίσλ ζηελ θνηιηά Ζ πξνλύκθε έρεη ζηελ θνηιηά δύν αδέλεο πνπ εθθξίλνπλ κεηάμη. Σρεκαηίδνπλ θνπθνύιηα κέζα ζηα νπνία κεηακνξθώλνληαη. Φπηνθάγεο πξνλύκθεο, λεθηαξνθάγα ελήιηθα Κνηλέο κνξθέο: πεηαινύδεο, λπρηνπεηαινύδεο, κεηαμνζθώιεθεο είδε

64 Σάμε Γίπηεξα Μπδεηηθά ζηνκαηηθά εμαξηήκαηα Μεζνζώξαθαο κεγαιύηεξνο από πξνθαη κεηαζώξαθα Ταξζνί πεληακεξείο Έλα δεύγνο θηεξώλ, ην δεύηεξν έρεη κεηαζρεκαηηζζεί ζε αιηήξεο Πξνλύκθεο κε ή ρσξίο θεθαιηθή θάςα, ρσξίο πόδηα θαη πξνπόδηα, ζηνκαηηθά εμαξηήκαηα είηε καζεηηθά (θνπλνύπηα) είηε ππνπιαζκέλα ζε άγθηζηξα Οη πξνλύκθεο είλαη θπηνθάγεο, πξσκαηνθάγεο ή παξαζηηηθέο, ηα ελήιηθα έρνπλ πνηθηιία ηύπσλ δηαηξνθήο Γλσζηέο κνξθέο: Μύγεο, θνπλνύπηα, ζθλίπεο, θξνπηόκπγεο, αινγόκπγεο, ηαβάληα είδε

65 Σάμε Μεθόπηεξα Δπηκεθπζκέλν θεθάιη κε ιεπηά καζεηηθά ζηνκαηηθά εμαξηήκαηα Παξόκνηα ζηελόκαθξα κπξνζηηλά θαη πίζσ θηεξά. Σε εξεκία νη πηέξπγεο παξακέλνπλ πάλσ από ηελ θνηιηά ζαλ ζηέγε. Ταξζνί πεληακεξείο Σε κεξηθά είδε ηα εμσηεξηθά γελλεηηθά όξγαλα ησλ αξζεληθώλ ζρεκαηίδνπλ έλα ζπιιεπηήξην όξγαλν ζαλ «νπξά ζθνξπηνύ» Οη πξνλύκθεο κνηάδνπλ κε εθείλεο ησλ ιεπηδνπηέξσλ, κε ζπλήζσο 8 πξνπόδηα Ενπλ ζπλήζσο ζε δάζε Πησκαηνθάγα (νη πξνλύκθεο) ή ζαξθνθάγα. Τα αξζεληθά πξνζθέξνπλ γακήιηα δώξα ζηα ζειπθά 500 είδε

66 Σάμε ηθσλάπηεξα Σώκα πιεπξηθά πεπιαηπζκέλν Μηθξά θαη άπηεξα Μπδεηηθά ζηνκαηηθά εμαξηήκαηα Σπρλά ππάξρνπλ κεγάιεο ζκήξηγγεο (θηελίδηα) ζην θεθάιη θαη ην ζώξαθα Τξίην δεύγνο πνδηώλ αλεπηπγκέλν, δηακνξθσκέλν γηα άικαηα Πξνλύκθεο ρσξίο πόδηα θαη πξνπόδηα, κε ππνπιαζκέλν θεθάιη κε καζεηηθά ζηνκαηηθά εμαξηήκαηα θαη ρσξίο κάηηα Οη πξνλύκθεο ηξέθνληαη κε ζεπόκελε νξγαληθή ύιε, ηα ώξηκα είλαη εμσπαξάζηηα ζειαζηηθώλ θαη πηελώλ Απνθεύγνπλ ην θσο. Μεηαδίδνπλ πνιιέο αξξώζηηεο Γλσζηή κνξθή: ςύιινη είδε