O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O`RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI

Transcript

1 O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O`RTA MAXSUS TA`LIM VAZIRLIGI Ro`yxatga olindi raqami yil Vazirlikning yil dagi -sonli buyrug`i bilan tasdiqlangan UMUMIY FIZIKA FAN DASTURI Bilim sohasi: Ta`lim sohasi: Gumanitar Pedagogika Ta`lim yo`nalishi: Fizika va astronomiya o`qitish metodikasi Toshkent

2 Fan dasturi Oliy va o`rta maxsus, kasb-hunar ta`limi o`quv-uslubiy birlashmalari faoliyatini Muvofiqlashtiruvchi Kengashning 2014-yil dagi - son majlis bayoni bilan ma`qullangan. Fan dasturi Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universitetida ishlab chiqildi. Tuzuvchilar: Ibragimov B. - «Fizika va uni o`qitish metodikasi» kafedrasi dotsenti, f-m.f.n. Maxmudova X.M. - «Fizika va uni o`qitish metodikasi» kafedrasi mudiri, p.f.n., dotsent Nurullaev B.- «Fizika va uni o`qitish metodikasi» kafedrasi dotsenti, p.f.n. Radjabova O.S. - «Fizika va uni o`qitish metodikasi» kafedrasi dotsenti. Taqrizchilar: Kokanbaev I. Muqimiy nomidagi Qo`qon davlat pedagogika instituti Fizika kafedrasi dotsenti,f.-m.f.n. Po`latova D.- Toshkent davlat yuridik instituti qoshidagi Akademik litsey Aniq fanlar kafedrasi mudiri, f.-m.f.n., dotsent. Fan dasturi Nizomiy nomidagi Toshkent davlat pedagogika universiteti o`quv-uslubiy kengashida tavsiya qilingan (2014-yil dagi - sonli bayonnoma) 2

3 Kirish Umumiy fizika fani Mexanika, Molekulyar fizika, Elektromagnitizm, Optika, Atom, yadro va elementar zarralar fizikasi bo`limlarini o`z ichiga oladi.ushbu fan fizika va astronomiya o`qitish metodikasi bakalavriat ta`lim yo`nalishida tahsil olayotgan talabalariga Umumiy Fizika kursi sifatida o`qitiladi. Fanninig maqsadi va vazifalari Umumiy fizika fanini o`qitishdan maqsad talabalarda, bo`lajak fizika o`qituvchisiga zarur bo`lgan darajada makro va mikro dunyoda sodir bo`ladigan harakat va uning turlari xaqida, moddaning xussusiyatlari hamda makroskopik sistemalarning turli agregat holatlardagi fizik xossalari (alohida jism va maydonlar uchun) xaqida tushuncha berish, elektromagnit nurlanishga oid masalalar va boshqa hodisalarni o`rganish, elektromagnit maydon, uning xususiyatlari, zaryadlangan zarralar bilan o`zaro ta`siri, materiyaning yangi bir turi bo`lgan elektromagnit maydonlarning asosiy xossalari, maydonning moddiy muxitlar bilan o`zaro ta`sirlashuvi haqida bilimlar berish,optik hodisalar va qonunlar,atom,yadro va elementar zarralar fizikasi haqida fenomenologik bilim, ko`nikma va malakalarni shakllantirishdir. Fanning vazifasi - talabalarga umumiy fizikaga doir amaliy va laboratoriya mashg`ulotlarida o`zlashtirilgan barcha mavzular bo`yicha masalalar echish, laboratoriya ishlarini tashkil qilish, o`tqazish va hisob kitob ishlarini bajarib, ularga doir xulosalar chiqara olish, fizikaviy qonuniyatlarini munosabatlari to`g`ri aniqlash kabi vazifalarni o`rgatishdan iborat. Fan bo`yicha talabalarning bilimi, ko`nikma va malakasiga qo`yiladigan talablar Umumiy fizika fani bo`yicha talabalarning bilimiga qo`yiladigan talablar: Fizika kursini o`zlashtirishi jarayonida amalga oshiriladigan masalalar doirasida bakalavr: jism harakati; noinersal sanoq sistemalardagi harakat; sistema holati va uning vaqt bo yicha o zgarishi; fazo va vaqt; reaktiv harakat, raketa, absolyut qattiq jism modeli; ideal suyuqlik; real gazlar; molekulalararo ta sir kuchi; fazaviy o tishlar va ularning turlari; suyuq holat xossalari; amorf jismlar;gazlarda ko chish hodisalari; gazlarda ichki ishqalanish; issiqlik o tkazuvchanlik; termodiffuziya; vakuumdagi elektr toki; o tao tkazuvchanlik; termoelektron emissiya; elektr va magnit maydonlarning zaryadli zarralarga ta siri; dielektriklarda elektr maydoni; gazlarda elektr toki; nochizig iy optika; fotometriya; golografiya; integral optika; lazerlar; dinamik va statistik qonuniyatlar; spontan va majburiy nurlanishlar; molekula tuzulishi; yadro reaksiyalari; moddaning plazma holati; boshqariluvchi termoyadro reaksiyasining istiqboli to g risida tasavvurga ega bo lishi; 3

4 -moddiy nuqta kinematikasi;moddiy nuqta dinamikasi; qattiq jism mexanikasi; gaz va suyuqliklar mexanikasi; simmetriya va saqlanish qonunlari; nisbiylik prinsipi; statika asoslari; ampliduda, davr, chastota, faza; tovush tarqalish tezligi va yoyilishi; sanoq sistemasi, koordinatalar sistemasi; gravitatsiya kuchi ta sirida jismlarning harakati; impuls va impulsning saqlash qonuni; kuchlar momenti va inersiya; gazlar va suyuqliklarning harakati va qonunlari; quvvat, foydali ish koeffitsienti; jismlarning suzishi;atmosfera bosimi; Kepler va Nyuton qonunlari; butun olam tortishish qonunlari, moddaning agregat holati; Bolsman taqsimoti; qattiq jismning mexanik va issiqlik xossalari; qaytar va qaytmas jarayonlar; entropiya; gazning molekulyar-kinetik nazariyasi; o rtacha arifmetik ehtimoli, kvadratik tezlik; diffuziya; kritik holat; real gazning ichki energiyasi; Joul-Tomson effekti; termodinamika qonunlari; issiqlik; ish, energiya,quvvat; turli muhitdagi elektr tok; elektrolitlarda elektr toki; magnithodisalar; dielektriklar; elektromagnit tebranishlar; elektromagnit induksiya; elektrmaydonidao tkazgichlar; kimyoviy va issiqlikgeneratorlar; termoelementlar; elektromagnit tebranishlar va to lqinlar; elektrostatika qonunlari; o tkazgichlar, dielektriklar, yarimo tkazgichlar va ularning elektr xossalari; Amper va Lorens kuchlari; Bio Savar- Laplas qonuni; metall va yarimo tkazgichlarning elektr o tkazuvchanligi; elektr toki quvvati; galvanik elementlar, akkumlyatorlar; o zgaruvchan tok; g altak induktivligi; transformatorlarni; yorug likning to lqin xossalari; yorug likning qutblanishi; yorug likning kvant xossasi; zarralarning to lqin xossasi; yorug likning tarqalish tezligi;spektrlar, spektral analiz;yorug likning yutilishini; mikroob ektlarning ehtimoliy xarakterligi;mikroob ektlarning dualizmi;kvant generatorlar va ularning qo llanilishi; Zeeman, SHtark effektlari;radioaktivlik; kvarklar;zanjir reaksiyalar; yadro reaksiyalari; termoyadro reaksiyalari; Rezerford, Frank Gers, SHtern Gerlax tajribalari; Kompton effekti; De-Broyl to lqini; radiaktiv emirilish qonunini bilishi va ulardan foydalana olishi; - sanoq sistemasi;garmonik tebranishlar; tebranishlar, to lqinlar; juft kuchlar; tebranma harakat; to lqinlar, ko ndalang va bo ylama to lqinlar; mayatniklar; moddiy nuqtaning tezligi, tezlanishi; mexanik ish va quvvat; garmonik tebranishlar qonuni; Galiley almashtirishlari; klassik nisbiylik prinsipi; mexanik, kinetik va potensial enersiya; energiyaning saqlanish qonuni; Paskal qonuni va Arximed qonunini qo llash; ideal gaz modeli; ideal gaz qonunlari; molekulalarning tezliklar bo yicha taqsimoti; Boyl Mariott, Gey Lyussak, SHarl qonunlari; Klapeyron va Van-der Vaals tenglamasi; energiyaning erkinlik darajalari bo yicha teng taqsimlanish qonuni; siklik jarayonlar, Karno siklini tushuntirish; o zgarmas tok qonunlari; elektromagnit tebranish qonuni; o zgaruvchan tok uchun Om qonuni; elektr maydon kuchlanganligi; Kulon va Joul-Lens qonunlari; elektr tokining ishi; yopiq kontur uchun Om qonuni; Tomson formulasini qo llash; muvozanatli nurlanish; Plank formulasi; yorug lik difraksiyasi; yorug lik interferensiyasi; yorug likning disperiyasi; spektrlar va spektral analiz; Doppler effekti; yorug lik tezligini o lchash metodlari; fotoelektrik effekt; de-broyl gipotezasi; optik asboblarni qo llash; alfa-, beta-emirilishlar, gamma- nurlanishini; fundamental doimiyliklar; kvant sonlarni; atom tuzilishi, Mendeleev elementlar davriy 4

5 sitemasiri; massa defektiri; yadroni bog lanish energiyasini: yarim emirilish davrini Pauli prinsipini; Rezerford Bor atom modelini tushuntirish ko nikmalariga ega bo lishi lozim. Fanning o`quv rejasidagi boshqa fanlar bilan o`zaro bog`liqligi va uslubiy jihatdan uzviy ketma-ketligi Umumiy fizika fani fizikaning uning barcha bo`limlari: nazariy fizika, astoronomiya, astrofizika bilan o`zaro bog`liq, hamda oliy matematika, informatika va axborot texnologiyalari, kimyo, biologiya,geografiya kabi tabiiyilmiy fanlar bilan uzviy bog`langan, shuningdek talabaning ushbu fanlardan etarli bilim va ko`nikmalarga ega bo`lishligi talab etiladi. Fanning ta`limdagi o`rni Umumiy fizikani o`zlashtirgan talaba makro va mikro dunyoda sodir bo`ladigan harakat va uning turlari xaqida fenomenologik bilim, ko`nikma va malaka larga ega bo`ladi, yangi axborot texnologiyalarini qo`llab, olgan bilimlari pedagogik va ilmiy faoliyatida qo`llaydi. Fanni o`qitishda zamonaviy axborot va pedagogik texnologiyalar Umumiy fizika fanini o`qitishda ta`lim texnologiyalari, elektron plakatlar, tarqatma materiallar, elektron darsliklar va qo`llanmalar, virtual laboratoriyalar, internet ma`lumotlari, lokal tarmoqdagi turli o`quv, ilmiy bilimni nazorat qilish bo`yicha ma`lumotlar jamlamasidan foydalaniladi. Mustaqil ta`lim, aqliy hujum, vaziyatli masalalarni echish, disskusiya, rolli o`yinlar, referatlar yozish kabi pedagogik usullar bilan fanning o`qitilishi amalga oshiriladi. Asosiy qism Mexanika Moddiy nuqta kinematikasi. Mexanik harakat. Fazo va vaqt. Sanoq sistemasi. Harakatning nisbiyligi. Moddiy nuqta, traektoriya, yo`l va ko`chish. Fizik kattaliklar. O`lchov birliklari. To`g`ri chiziqli tekis harakat. Tezlik. To`g`ri chiziqli notekis harakat. Tezlanish. Erning tortishish maydonidagi harakat. Moddiy nuqtaning aylana bo`ylab harakati. Burchak tezlik. Burchak tezlanish. Normal va tengentsial tezlanishlar. Moddiy nuqta dinamikasi. Nyuton qonunlari Galileyning nisbiylik printsipi. Kinetik va potentsial energiya. Energiya va impulsning saqlanish qonunlari. Potentsial va nopotentsial kuchlar. Moddiy nuqtalar sistemasining harakati. Massalalar markazi. O`zgaruvchan massali jism harakati. Reaktiv harakat. Meshcherskiy tenglamasi. Elastik va noelastik to`qnashishlar. Butun olam tortish qonuni. Kepler qonunlari. Gravitatsion maydonda bajarilgan ish. Kosmik tezliklar. Vaznsizlik. Ishqalanish kuchlari. Stoks formulasi. Elastiklik kuchlari. Noinertsial sanoq sistemalaridagi harakat. Koriolis kuchi. Maxsus nisbiylik nazariyasi (MNN) elementlari. Lorents almashtirishlari. Tezliklarni qo`shishning relyativistik qonuni. Relyativtik mexanikada impuls va energiya. Massa bilan energiya orasidagi bog`lanish. MNN da to`liq energiya. MNN da 5

6 energiya va impulsning saqlanish qonuni. Qattiq jism mexanikasi. Suyuqliklar mexanikasi. Mexanik tebranishlar. Tebranishlarni qo`shish. So`nuvchi tebranishlar. Majburiy tebranishlar. Rezonans. Mexanik to`lqinlar. To`lqin tenglamasi. To`lqin energiyasi va intensivligi. Fazoviy va gruppaviy tezliklar. Umov vektori. To`lqin interferentsiyasi. Turg`un to`lqin. Akustika. Ultratovush va infratovush. Molekulyar fizika Temperatura va termodinamik muvozanat. Ideal gaz qonunlari. Termodinamika qonunlari. Adiabatik jarayon. Politropik jarayon. Karnoning ideal issiqlik mashinasi. Karno tsiklining foydali ish koeffitsienti. Klauzius tengsizligi. Entropiya. Entropiya va ehtimollik. Entropiya va tartibsizlik. Termodinamik funktsiyalar. Entropiya, entalpiya, erkin energiya, Maksvell munosabatlari, Joul- Tomson effekti. Termodinamik metod. Klapeyron-Klauzius tenglamasi. To`yingan suv bug`i bosimining temperaturaga bog`lanishi. Statistik taqsimot. Ehtimol nazariyasining elementlari. O`rtacha kattaliklarni aniqlash. Fluktuatsiya va dispersiya. Taqsimot funktsiyasi. Diffuziya hodisasi. Issiqlik o`tkazuvchanlik. Issiqlik o`tkazuvchanlik koeffitsientini aniqlash. Dyuar idishlar. Real gazlar. Real gazlarning ichki energiyasi. Suyuqliklarning xossalari. Sirt taranglik. Faza va fazaviy o`tishlar. Sublimatsiya. Bug`lanish va kondensatsiya. Havoning namligi. Gidrometrlar. Erish va qotish. Uchlanma nuqta. Moddalarning molekulyar kinetik nazariyasi. Erkinlik daraja. Broun harakati. Gauss taqsimoti. Issiqlik sig`imi. Dyulong-Pti qonuni, Plank formulasi. CHegaraviy holatlar. Makroskopik sistema va uning turlari. Muvozanatli va nomuvazanatli holatlar. Sistemaning mikroholatlari. Statistik fizikaning asosiy tushunchalari va printsiplari. Vaqt va ansambl bo`yicha o`rtachalash. Fluktatsiya. Muvozanatli holat. Termodinamik ehtimollik. Statistik vazn. Mikrokanonik, kanonik va katta kanonik taqsimot funktsiyalari ifodalari. Elektromagnitizm Zaryadlar va zaryadlarning elektr maydoni. Elektrostatik maydoni kuchlanganligi. Elektr maydonlari uchun superpozitsiya printsipi. Bog`langan zaryadlar va zlektr induktsiya vektori. Elektr dipol maydonining kuchlanganligi. Maydon kuchlanganligini oqimi. Ostrogradskiy Gauss teoremasi. Elektr maydoni va ish. Elektr maydon potentsiali. Ekvipotentsial sirtlar. Maydon kuchlanganligi va potentsial orasidagi bog`lanish. Elektr sig`imi. Zaryadlangan kondensator energiyasi. Zaryadlar sistemasining energiyasi. Muxitlar chegarasidagi elektr maydoni. Dielektriklar. Qutblanish vektori. Doimiy tok qonunlari. Zanjirning bir qismi uchun Om qonuni. Tok zichligi va Om qonunining differentsial ko`rinishi. Joul Lents qonuni. O`zgarmas tok zanjiridagi ish va quvvat. Kirxgoff qoidalari. Metallarning o`tkazuvchanligi. Metallardagi elektr o`tkazuvchanligi bilan issiqlik o`tkazuvchanligi orasidagi bog`lanish: Videman-Frants qonuni. O`ta o`tkazuvchanlik. Kontaktdagi elektr hodisalar. Kontakt potentsiallar ayirmasi. Termoelektr xodisalar. Elektron emissiya. Elektronlarning chiqish ishi. To`yinish toki. Bogoslavskiy-Lengmyur formulasi. To`yinish toki. YArim o`tkazgichlar. YArim o`tkazgichlardagi kontakt xodisalar. YArim o`tkazgichli elektron priborlar va mikrosxemalar. Gazlardagi elektr toki. Ionlanish va rekombinatsiya. Plazma. 6

7 Faradeyning elektroliz qonuni. Elektrolitik dissotsatsiya. Ionlar harakatchanligi. Elektrolit o`tkazuvchanligi uchun Om qonuni. Toklarning magnit maydoni. Bio- Savar-Laplas qonuni. Magnit maydonining uyurmaviy xarakteri. YOpiq sirt orqali magnit maydon induktsiyasi oqimi. To`liq tok qonuni. Solenoid va toroid magnit maydoni. Lorents kuchi. Elektronning solishtirma zaryadini aniqlash. Xoll effekti. Berk kontur. Diamagnit, paramagnit va ferromagnitlar. Konservativ kuch. Faradey elektromagnit induktsiya qonuni. Induktsion elektr yurituvchi kuch. Lents qoidasi. O`zinduktsiya va o`zaro induktsiya hodisasi. Induktivlik. Magnit maydon energiyasi va uning zichligi. O`zgaruvchan tok qonunlari. Uch fazali tok. Kondensator va induktivlikdagi toklar. Optika YOrug`lik to`lqinlari. YOrug`lik to`lqinining qo`rinish sohasi. YOrug`lik to`lqinlarini qayd qiluvchi asboblar. CHiziqli va nochiziqli optika. Fotometriya asoslari. Nurlanish. Ravshanlik. YOritilganlik. YOrug`lik oqimi. YOrug`lik kuchi. Fotometrlar. YOrug`likning elektromagnit tabiati. Muhitda elektromagnit to`lqinlarning tezligi. Elektromagnit to`lqinlarning ko`ndalangligi. YOrug`lik to`lqining fazoviy va to`daviy tezliklar orasidagi bog`lanishi. Spektral chiziq kengligi. Ikki muhit chegerasida yorug`lik to`lqinining qaytishi va sinishi. Ferma tamoyili. To`la ichki qaytish. Tolali optika. Refraktomer. YOrug`likning qutblanishi. Malyus qonuni. Bryuster qonuni. YOrug`likning ikkilanib sinishini kuzatish. Bir va ikki o`qli kristallar. Oddiy va oddiy bo`lmagan to`lqinlar. Qutblantirgichlar. Kompensatorlar. YOruglik interferentsiyasi. Kogerent va nokogerent to`lqinlar. Fazalar farqi. YAssi paralel plastinka yordamida interferintsion manzara hosil qilish. O`zgaruvchan qalinlikdagi, ponadagi interferentsion manzara. Nyuton halqasi. YOrug`lik difraktsiyasi. Gyuygens-Frenel tamoyili. Frenel zonalari. Fraungofer difraktsiyasi. Difraktsion panjara. Intensivliklarning taqsimoti. Geometrik optika. Qaytish qonuni. YAssi, qavariq, botiq ko`zgu. YOrug`likning sinishi. Prizma. Linza. Aberratsiya. Xromatik aberratsiya. Sferik aberratsiya. Astigmatizm, koma, distortsiya. Optik asboblari. YOrug`lik dispertsiyasi. Normal va Anomal dispertsiya. Dispertsiya tenglamasi. YOrug`likning sochilishi. Atom, yadro va elementar zarralar fizikasi Atom tuzilishi. Frank-Gerts tajribalari. Vodorod atomining spektral seriyalari. Vodorod atomining Bor nazariyasi. Energetik sathlar diagrammasi. To`lqinlar superpozitsiyasi. Fazaviy va gruppaviy tezliklar. Lui-de-Broyl gipotezasi. Devison-Jermer tajribasi va boshqa tajribalar.. Noaniqlik munosabatlari. To`lqin funktsiya va uning statistik talqini. SHtern-Gerlax tajribasi. Elektron spin tushunchasi. Atom tashqi magnit maydonida. Zeeman effekti. Atomdagi elektron sathlarining Lemb siljishi. Atom yadrosining tuzilishi. Izotop, izobar, izoton, izomer va «ko`zgu» yadrolar. YAdro radiusi va uni o`lchash usullari. YAdroning bog`lanish va solishtirma bog`lanish energiyalari. YAdro modellari. Radioaktivlik. Radioaktivlik emirilish qonuni. Radioaktiv oilalar. Sun`iy radioaktivlik. α emirilish. β- emirilish γ emirilishning energetik 7

8 spektri va neytrino gipotezasi. YAdro izomeriyasi. YAdroviy nurlanish dozimetriyasi. YAdro reaktsiyasi. YAdro reaktsiyasi uchun saqlanish qonunlari. Og`ir yadrolarning bo`linishi. Zanjir reaktsiyalari. YAdro reaktori. Termoyadro reaktsiyalari. Atom bombasi. Tezlatkichlar va ularning turlari. Elementar zarralarni qayd qiluvchi asboblar. Elementar zarralar va ularni xarakterlovchi kattaliklar. Elementar zarralar fizikasida saqlanish qonunlari. Kvarklar. Glyuonlar. Fundamental ta`sirlashuv turlari. Buyuk birlashish. Amaliy mashg`ulotlarni tashkil etish bo`yicha ko`rsatma va tavsiyalar Amaliy mashg`ulotda talabalar asosiy mavzularga oid masalalar echishni o`rganadilar. Amaliy mashg`ulotlarni tashkil etish bo`yicha kafedra professoro`qituvchilari tomonidan ko`rsatma va tavsiyalar ishlab chikiladi. Unda talabalar asosiy ma`ruza mavzulari bo`yicha olgan bilim va ko`nikmalarini amaliy masalalar echish orkali yanada boyitadilar. SHuningdek, darslik va o`quv qo`llanmalar asosida talabalar bilimlarini mustahkamlashga erishish, tarqatma materiallardan foydalanish, ilmiy maqolalar va tezislarni chop etish orqali talabalar bilimini oshirqsh, masalalar echish, mavzular bo`yicha ko`rgazmali qurollar tayyorlash va boshqalar tavsiya etiladi. Amaliy mashg`ulotlarning taxminiy tavsiya etiladigan mavzulari: Mexanika To`g`ri chiziqli tekis harakat. Moddiy nuqta kinematikasi. Tezlik. To`g`ri chiziqli notekis harakat. Tezlanish. Harakatning nisbiyligi.jismlarning erkin tushishi. YUqoriga tik otilgan jismning harakati.gorizontal otilgan jismning harakati. Gorizontga burchak ostida otilgan jismning harakati.moddiy nuqtaning aylana bo`ylab tekis harakati. Aylana bo`ylab notekis harakat. Burchak tezlik. Burchak tezlanishaylanishlar sonini aniqlash. Normal va tangentsial tezlanishlar.moddiy nuqta dinamikasi. Nyutonning birinchi qonuni. Kuch va massa. Nyutonning ikkinchi qonuni.jism impulsi. Impulsning saqlanish qonuni. Ishqalanish kuchi.jismning qiya tekisligidagi harakati. O`zaro bog`langan jismlarning harakati.mexanik ish va quvvat. FIK. Kinetik va potentsial energiya. Energiyaning saqlanish qonunielastik va noelastik to`qnashuvlar. Kuch impulsi.energiyaning saqlanish va aylanish qonunini elastik va noelastik to`qnashuvlarga tadbiqi.og`irlik kuchi. Jism og`irligi. Vaznsizlik.Noinertsial sanoq sistemasidagi harakat. Inertsiya kuchlari.elastiklik kuchlari. Elastiklik kuchlari bajargan ish.erkin tushish tezlanishini balandlikka bog`liqligi. Kosmik tezliklar.maxsus nisbiylik nazariyasi. Eynshteyn postulatlari. Relyativistlik tezlik va impuls. Massa va energiya orasidagi bog`lanish. MNN da energiya va impulsning saqlanish qonuni.qattiq jism mexanikasi. Qattiq jismning aylanma harakati. Kuch momenti. Inertsiya momenti.aylanma harakat qilayotgan jismning kinetik energiyasi. Fizik mayatnik.gazlar va suyuqliklar mexanikasi. Suyuqlik va gazlarda bosim. Uzluksizlik tenglamasi. Bernulli tenglamasi. Puazeyl formulasi Tebranishlar va to`lqinlar. Tebranishlar davri, chastotasi. Garmonik tebranishlar. 8

9 Tebranuvchi moddiy nuqtaning tezligi va tezlanishi. Tebranayotgan moddiy nuqtaning kinetik va potentsial energiyasi. Tebranishlarni qo`shish.mexanik to`lqinlar. To`lqin tenglamasi. To`lqinni tarqalish tezligi. Tovush to`lqinlari. Molekulyar fizika Ideal gazning harorati, bosimi va hajmini aniqlashga doir masalalar echish. Termodinamika birinchi qonuning izo jarayonlarda bajarilgan ishga qo`llash. Ichki energii va issiqlik sig`imini hisoblashga doir masalalar echish. Moddalarning molekulyar kinetik nazariyasiga oid masalalr echish. O`rtacha kvadratik siljishlarga doir masalalar echish. Gaz molekulalari ichki energiyasining erkinlik darajalarika ko`ra taqsimlanishi. O`rtacha arifmetik tezlik, o`rtacha kvadratik tezlik va ehtimol tezliklarni aniqlashga doir masalalar echish. Issiqlik mashinalalrining F.I.K. ni aniqlashga doir masalalar. Issiqlik mashinalari. Termodinamikaning ikkinchiq qonuniga doir masalalar echish. Entropiyaning o`zgarishini aniqlashga doir masalalar echish. Adiabatik jarayon. Ehtimol va termojinamik tsiklga oid masalalar echish. Boltsmanning barometrik tenglamasiga oid masalalar echish. Maksvell tezliklar taqsimotiga doir masalalar echish. Braun harakatiga doir masalalar echish. Maksvell tezlik komponentalariga doir masalalar echish. Bernulli tenglamasiga doir masala. Tirqishdan oqib chiqayotgan suvning (gazning) tezligini aniqlash. Kvant statistikasiga doir masala. Fermi Dirak va Boze Eynshteyn ifodalarining Т 0 va Т 0 dagi tahlili. Molekulalar erkin yugurish yo`li va vaqt birligi ichidagi to`qnashishlar sonini hisoblash. Diffuziya oqimi. Statsionar va nostatsionar diffuziya koeffitsientlarini hisoblash. Ichki ishqalanish koeffitsienti va harakat miqdori oqimini hisoblash. Issiqlik oqimi va issiqlik o`tkazuvchanlik koeffitsientini aniqlash. Real gazning ichki energiyasini aniqlashga doir masala. Kritik parametrlarni aniqlashga doir masala. Kritik koeffitsientni Klauzius, Diterichi va Van-Der-Vaal tenlamalaridan foydalanib hisoblash. Suyuqliklarning sirt taranglik koeffitsientiga va kapillyar xodisaga doir masalalar echish (Laplas formulasi). Kristall panjara parametrlarini va qattiq jismning issiqlik sig`imlarini aniqlashga doir masalalar echish (Dyulong Pti va Plank formulalariga doir). Elektromagnitizm Zaryadlar va zaryadlarning elektr maydoni. Maydon kuchlanganligini oqimi. Elektr maydoni va ish. Elektr sig`imi. Muxitlar chegarasidagi elektr maydoni. Doimiy tok qonunlari. Kirxgoff qoidalari. Eritmalarning elektr xossalari. Toklarning magnit maydoni. Magnit maydonining uyurmaviy xarakteri. Faradey elektromagnit induktsiya qonuni.o`zgaruvchan tok qonunlari. Metallarning o`tkazuvchanligi. Kontaktdagi elektr hodisalar. YArim o`tkazgichlar. Elektron emissiya. Gazlardagi elektr toki. Uch fazoli tok. Elektrodinamikaning matematik apparati. Lorents kuchi va tsiklotron chastotaga oid misollar. Kulon va Bio-Savar-Laplas qonunlariga oid misollar. Laplas va Puasson tenglamalarini echishga oid misollar. Statsionar toklar maydoniga oid misollar. Zaryadlar sistemasi nurlanishiga oid misollar. Nurlanish chizigining kengligiga oid misollar. 9

10 CHiziqli o`tkazgachlarda kvazistatsionar toklarga oid misollar. Tezliklarni qo`shishga oid misollar. Vaqt va uzunlik masshtablari nisbiyligiga oid misollar. Eynshteyn formulasi E=mc 2 tadbiqiga oid misollar. Optika YOrug`lik oqimini qayd qiluvchi asboblar. Ko`rinish funktsiyasi. Asboblarning o`lchash chegarasi, sezgirligi va xatoligi. Fotometriya asoslari. Energetik va fotometrik kattaliklar. Nurning oqimi, ravщanlik, yoritilganlik. YOrug`lik kuchi. YOrug`likning elektromagnit tabiati. YOrug`lik to`lqinining muhitda tarqalish tezligi. Ko`ndalang to`lqinlar. YOrug`lik to`lqinining fazoviy va to`daviy tezliklari. Spektral chiziq turlari. YOrug`likning qaytishi va sinishi. YOrug`lik to`lqinining qaytishi va sinishi. YOrug`likning yutilishi. Qaytgan va singan yorug`lik to`lqinining intensivliklari. YOrug`likning qutblanishi. Malyus qonuni. Bryuster qonuni. YOrug`likning qutblanish darajasi. YOrug`likning interferentsiyasi. CHiziqli optikadan superpozitsiya printsipi. Interferentsion manzarada to`lqinlarning yo`llari farqi. Interferentsion manzarani kuzatish sharti. Interferentsion manzaraning kengligi. YAssi parallel plastinka yordamida interferentsion manzarani kuzatish. Ponada interferentsion manzarani kuzatish. Nyuton xalqalari. YOrug`lik difraktsiyasi. Natijaviy amplituda. Frenel zonasi. Doiraviy to`siq va tirqish yordamida difraktsiyani kuzatish. Bitta tirqishli difraktsiya. Minimum va maksimum sharti. Ikki tirqishli difraktsiya. Ko`p tirqishli difraktsiya va difraktsion panjara. Geometrik optika. Qaytish va sinish qonunlari. YAssi ko`zgu. Qavariq va botiq ko`zgular. YAssi parallel shisha. Prizma. Qavariq linza. Linzani kattalashtirish. Linza fokus masofasini aniqlash. Buyum va tasvir vaziyatini aniqlash. Sferik va xromatik aberratsiya. Optik asboblar. Proektsion apparat. Fotoapparat. Lupa. Ko`rish burchagi. Mikroskop. Teleskop. YOrug`lik dispertsiyasi. Normal dispertsiya. Dispertsiya tenglamasi. Spektral analiz. CHiqarish va yutilish spektrlari. Atom,yadro va elementar zarralar fizikasi Elektromagnit nurlanishning kvant tabiati. Atom modellari. Vodorod va vodorodsimon atomlar. Zarralarning to`lqin xossalari. Atomdagi elektronlarning holatlari. Atom yadrosining asosiy xarakteristikalari. Radioaktivlik hodisasi. YAdro reaktsiyalari. YAdrolarning bo`linishi va sintezi. YAdroviy nurlanish dozimetriyasi. Elementar zarralar. Plank formulasining hususiy hollari. Ularning tahlili. Fotoeffekt, Kompton effektini asoslash. Ularning tahlili. Kvant mexanikada mikrozarralar uchun traektoriya tushunchasi mavjud emasligini tahlili. Erkin zarra. De-Broyl to`lqini. Koordinata va impuls operatorlarining nokommutativligi va uning tahlili. Impuls momenti operatori va uning proektsiyalari operatorlari orasidagi kommutativlik va nokommutativlik. Ularning tahlili. Kinetik energiya va potentsial energiya operatorlarining nokommutativligi tahlili. Geyzenberg noaniqligining har xil shaklda yozilishi. Puasson qavsi. 10

11 Simmetriya va saqlanish qonunlari. Fazo va vaqt simmetriyasi bilan bog`liq saqlanuvchi kattaliklar. Dinamik simmetriya bilan saqlanuvchi kattaliklar. Tunnel effekti va -emirilishi nazariyasi. Tunnel effekti va sovuq emissiya. Atomning Bor orbitasi. To`lqin funktsiyaning bo`yicha maksimum qiymatlari. Bog`lanish turlariga misollar. Boze -sistema va Fermi-sistemasi. Laboratoriya ishlarini tashkil etish bo`yicha ko`rsatmalar Laboratoriya ishlari talabalarda fizika faniga doir bilimlarni mustahkamlash ko`nikmalar hosil qilishga mo`ljallangan. Laboratoriya ishlariga tavsiya etiladigan mavzular: Mexanika 1. Jismlarning chiziqli o`lchamlarini shtangentsirkul yordamida aniqlash. 2. Jismlarning chiziqli o`lchamlarini mikrometr yordamida aniqlash. 3. Jismlarning ilgarilanma harakat qonunlarini Atvud mashinasida o`rganish. 4. To`g`ri geometrik shakldagi jismlarning zichligini aniqlash. 5. Suyuqlikda suzuvchi va cho`kuvchi jismlarning zichligini gidrostatik tortish usuli bilan aniqlash. 6. Suyuqlikning zichligini piknometr yordamida aniqlash. 7. Qattiq jismlarning zichligini piknometr yordamida aniqlash. 8. Qattiq jismlarning elastiklik modulini egilishdan aniqlash. 9. Qattiq jismlarning sirpanish ishqalanish koeffitsientini aniqlash. 10. TM-21A qurilma yordamida ishqalanish koeffitsientini aniqlash. 11. Oddiy mashinalarning foydali ish koeffitsientini aniqlash. Maxovikning inertsiya momentini dinamik metod bilan aniqlash. 12. Inertsiya momentini buralma tebranish metodi bilan aniqlash. 13. G`ildirakning inertsiya momentini tebranishlar usuli bilan aniqlash. 14. Suyuqlikning o`zgaruvchan kesimli nay orqali statsionar oqimini o`rganish. 15. Erkin tushish tezlanishini matematik mayatnik yordamida aniqlash. 16. Erkin tushish tezlanishini fizik mayatnik yordamida aniqlash. Erkin tushish tezlanishini ag`darma mayatnik yordamida aniqlash. Molekulyar fizika 1. Termoparalar yasash va uni darajalash. 2. Solishtirma (gazlarning) issiqlik sig`imlarining с р / сv o`rganish. 3. Gaz bosimining termik koeffitsientini aniqlash. 4. Havoning ichki ishqalanish koeffitsienti va molekulalarning erkin yugurish yo`lini aniqlash. 5. Havoning issiqlik o`tkazuvchanlik koeffitsientini aniqlash. 6. Suyuqliklaning hajm kengayish koeffitsientini aniqlash. 7. Suyuqliklarning ichki ishqalanish koeffitsienti Stoks usulida aniqlash. 8. Suyuqliklarning ichki ishqalanish koeffitsientini Kaplyar viskozimetr yordamida aniqlash. 11

12 9. Suyuqliklarning sirt taranglik koeffitsientini tomchi tortish usuli yordamida aniqlash. 10. Sirt taranglik koeffitsientini xalqani suyuqlikdan uzish yo`li bilan aniqlash. 11. Sirt taranlik koeffitsientini suyuqlikning kapillyar naylarda ko`tarilish balandligiga qarab aniqlash. 12. Suyuqliklarning solishtirma bug`lanish issiqligini aniqlash. 13. Qattiq jismlarning issiqlikdan kengayish koeffitsientini aniqlash. 14. Qattiq jismlarning solishtirma issiqlik sig`imini va real sistemaning entropiyasining o`zgarishini aniqlash. 15. Qattiq jismlaning solishtirma erish issiqligini aniqlash. 16. To`yingan suv bug`i bosimining temperaturaga bog`lanishini o`rganish (Klapeyron Klauzius tenglamasi) Elektromagnitizm 1. Elektr maydoni va ish. 2. Elektr sig`imini aniqlash. 3. Doimiy tok qonunlari o`rganish. 4. Kirxgoff qoidalari. 5. Kontaktdagi elektr hodisalar 6. YArim o`tkazgichlar. 7. Elektron emissiya. 8. Eritmalarning elektr xossalari. 9. Toklarning magnit maydoni. 10. Moddalarning magnit xossalari. 11. Faradey elektromagnit induktsiya qonuni. 12. O`zgaruvchan tok qonunlari. 13. Uch fazali tok. 14. Elektromagnit to`lqinlarni xossalari. Optika 1. Fotometriya asoslari. Fotometriya qonunlarini o`rganish. 2. Elektrofotometr yordamida yoritilganlik qonunlarini o`rganish. 3. Difraktsion panjara yordamida yorug`likningto`lqin uzunligini aniqlash. 4. Linzaning egrilik radiusini Nyuton halqasi yordamida aniqlash. 5. YOrug`likning suyuqlikda yutilishini aniqlash. 6. Bug` va gazlarning nurlanish spektrlarini o`rganish. 7. Malyus qonunini o`rganish. 8. SHaffof muhitning o`tkazish qobiliyatini o`rganish. 9. To`g`nog`ichlar yordamida shishaning nur sindirish ko`rsatkichini aniqlash. 10. To`g`nog`ichlar yordamida uch yoqli prizma moddasining nur sindirish ko`rsatkichini aniqlash. 11. SHishaning nur sindirish ko`rsatkichini mikroskop vositasida aniqlash. 12. Qavariq va botiq linzalarning bosh fokus masofalarini aniqlash. 13. Mikroskopning kattalashtirishini aniqlash. YOrug`likning qaytish qonuni. 12

13 Atom,yadro va elementar zarralar fizikasi 1. Stefan-Boltsman va Plank doimiylarini aniqlash. 2. Ravshanlik pirometri yordamida nurlanayotgan jismlarning haqiqiy temperaturasini aniqlash. 3. Tashqi fotoeffekt hodisasini o`rganish. 4. Tashqi fotoeffektga doir kompyuter eksperimenti. 5. YAdroning planetar modeliga oid kompyuter eksperimenti. 6. Atomlarning spektrlariga doir kompyuter eksperimenti. 7. Frank-Gerts tajribasini o`rganish. 8. Bir va ikki tirqishli to`siqdan elektronlarni o`tishiga oid kompyuter eksperimenti. 9. Geliy-neon lazerining o`rganish. 10. YArim o`tkazgichli lazerni o`rganish. 11. Lazer nurining suyuqlikda yutilish qonuniyatlarini o`rganish. 12. Majburiy nurlanish va lazerlarga oid kompyuter eksperimenti. 13. UM-2 tipidagi universal monoxromatorni darajalash. 14. β zarralarning energiyasini aniqlash. γ nurlanishning energiyasini aniqlash. Mustaqil ta limni tashkil etishning shakli va mazmuni Talaba mustaqil ishni tayyorlashda Umumiy fizika fanining xususiyatlarini hisobga olgan holda quyidagi shakllardan foydalanish tavsiya etiladi: darslik va o`quv qo`llanmalar bo`yicha fan boblari va mavzularini o`rganish; tarqatma materiallar bo`yicha ma`ruzalar qismini o`zlashtirish; avtomatlashtirilgan o`rgatuvchi va nazorat kiluvchi tizimlar bilan ishlash; maxsus adabiyotlar bo`yicha fanlar bo`limlari yoki mavzulari ustida ishlash; yangi texnikalarni, apparaturalarni, jarayonlar va texnologiyalarni o`rgannsh; talabaning o`quv-ilmiy-tadqiqot ishlarini bajarish bilan bog`liq bo`lgan fanlar bo`limlari va mavzularni chuqur o`rganish; faol va muammoli o`qitish uslubidan foydalaniladigan o`quv mashg`ulotlari; masofaviy (distantsion) ta`lim. Tavsiya etilayotgan mustaqil ta`lim mavzulari: Mexanika 1. Fizika fanining rivojlanish tarixi. 2. Fazo va vaqt. Sanoq sistemasi. 3. Harakatning nisbiyligi. 4. Harakatning grafigi. Tezlik va tezlanish grafiklari. 5. Normal va tangentsial tezlanishlar 13

14 6. Galileyning nisbiylik printsipi. 7. Moddiy nuqtalar sistemasining harakati. 8. Meshcherskiy tenglamasi. 9. Elastik va noelastik to`qnashishlar. 10. Butun olam tortish qonuni 11. Stoks formulasi. 12. Guk qonuni. 13. Koriolis kuchi. 14. Eynshteyn postulotlari. 15. SHteyner teoremasi. 16. Giroskop. 17. Laminar va turbulent oqimlar 18. Avtotebranishlar. 19. O`zaro tik tebranishlarni qo`shish 20. Bir tomonga yo`nalgan tebranishlarni qo`shish 21. To`lqin tenglamasi. 22. Umov vektori. 23. Akustika 24. Ultratovush va infratovush. Molekulyar fizika 1. Issiqlik mashinalari 2. Entropiya 3. Broun harakati 4. Bernulli tenglamasi 5. Fermi Dirak taqsimoti 6. Boze Eynshteyn taqsimoti 7. Ichki ishqalanish koeffitsienti va harakat miqdori oqimini hisoblash. 8. Klauzius tenglamasi 9. Diterichi tenglamasi 10. Van-Der-Vaal tenglamasi 11. Laplas formulasi. 12. Dyulong Pti formulasi Elektromagnitizm 1. Elektr maydonlari uchun superpozitsiya printsipi. 2. Dipollarga tashqi elektr maydonining ta`siri. 3. Ostrogradskiy Gauss teoremasi. 4. Ekvipotentsial sirtlar. 5. Zaryadlangan kondensator energiyasi. 6. Ikki muxit chegarasida elektr maydon kuchlanganligining sinishi. 7. Joul Lents qonuni. O`zgarmas tok zanjiridagi ish va quvvat. 8. Kirxgoff qoidalari 9. Metallarning o`tkazuvchanligi 14

15 10. Videman-Frants qonuni. 11. O`ta o`tkazuvchanlik. 12. Kontakt potentsiallar ayirmasi 13. Elektron emissiya 14. Bogoslavskiy-Lengmyur formulasi. 15. To`yinish toki 16. YArim o`tkazgichlardagi kontakt xodisalar. 17. Gazlardagi elektr toki 18. Toklarning magnit maydoni 19. Parma qoidasi. 20. Magnit maydonining uyurmaviy xarakteri 21. Diamagnit, paramagnit va ferromagnitlar. 22. Magnit gesterezisi. 23. Faradey elektromagnit induktsiya qonuni 24. O`zgaruvchan tok qonunlari 25. O`zgaruvchan tokning amplitudasi va effektiv qiymati. 26. Uch fazali tokni yulduz va uchburchak usulida ulash. 27. Kondensator va induktivlikdagi toklar Optika 1. YOrug`lik to`lqinlarini qayd qiluvchi asboblar. 2. CHiziqli va nochiziqli optika. 3. Fotometrlar. 4. Spektral chiziq kengligi. 5. Refraktometrning tuzilishi va ishlash printsipi. 6. Qutblantirgichlar. 7. Interferentsion manzarani hosil qilishda manba o`lchamining tasiri. 8. Fraungofer difraktsiyasi. 9. Difraktsion panjara. 10. To`lqin optikasidan geometrik optikaga o`tish. 11. Linzaning kamchiliklari. 12. Proektsion apparat. 13. Fotoapparat. 14. Ko`z. 15. Ko`rish burchagi. 16. Lupa. 17. Mikroskop. 18. Teleskop. Durbin. 19. Dispersiya tenglamasi. Atom,yadro va elementar zarralar fizikasi 1. Atomning Tomson modeli. 2. α- zarralarning sochilishi. 3. Rezerford formulasi. 15

16 4. Bor postulatlari. 5. Frank-Gerts tajribalari. 6. Balmerning umumlashgan formulasi. 7. Ridberg-Rittsning kombinatsion printsipi. 8. Vodorod atomining Bor nazariyasi. 9. Fazaviy va gruppaviy tezliklar. 10. Devison-Jermer tajribasi 11. Kvant sonlari. 12. SHtern-Gerlax tajribasi. 13. Pauli printsipi. 14. Zeeman effekti. 15. Atomdagi elektron sathlarining lemb siljishi. 16. YAdro massasi va uni o`lchash usullari. 17. Veytszekkerning yarim empirik formulasi. 18. Geppert-Mayer sxemasi. 19. Radioaktiv oilalar. Sun`iy radioaktivlik. 20. YAdroning γ- nurlanishi. 21. Elementar zarralarni qayd qiluvchi asboblar. 22. Elementar zarralar. Kvarklar 23. Glyuonlar. 24. Fundamental ta`sirlashuv turlari. Dasturning informatsion-uslubiy ta`minoti Mazkur fanni o`kitish jarayonida ta`limning zamonaviy metodlari, pedagogik va axborot-kommunikatsion texnologiyalari, ilmiy va o`quv adabiyotlar davriy ilmiy jurnallardan olingan ma`lumotlarning qo`llanilishi nazarda tutilgan. Didaktik vositalar 1. Jihozlar va uskunalar, moslamalar: elektron doska-hitachi, LCD-monitor, elektron ko rsatgich (ukazka). 2. Video-audio uskunalar: video va audiomagnitofon, mikrofon, kolonkalar. 3. Kompyuter va multimediali vositalar: kompyuter, Dell tipidagi proektor, DVD-diskovod, Web-kamera, video-ko z (glazok). Foydalanadigan asosiy darsliklar va o`quv qo`llanmalar ro`yxati Asosiy darsliklar va o`quv qo`llanmalar 1. М.Рахматуллаев. Физика курси.механика.тошкент, Ўқитувчи, М.Исмоилов, П.Хабибуллаев, М.Халиулин. Физика курси. Тошкент, Ўзбекистон, Б.М.Яворский, А.А.Детльаф Курс физики. I-III том. Mосква, Высшая школа, J.A.Toshxonova va b. Fizikadan praktikum. Mexanika va molekulyar fizika. Toshkent, O`qituvchi,

17 5. Умумий физика курсидан масалалар тўплами(м.с.цедрик таҳрири остида). Тошкент. Ўқитувчи, Ж.Камолов, И.Исмоилов ва б. Молекуляр физика ва термодинамика. Тошкент, Ўқитувчи, M.O`lmasova va boshqalar. Fizika (Elektr, optika, atom va yadro fizikasi) Toshkent, O`qituvchi, А.Н.Матвеев Оптика. Москва, Высшая школа, U.SH. Begimkulov, O.A.Gadoev, X.M. Maxmudova Fizikadan praktikum. Optika va kvant fizika. Toshkent, Musiqa, А.Н.Матвеев Атомная физика. Москва, Высшая школа, Э.В.Шпольский Атомная физика.в двух томах, Москва, Наука, T.M.Mo minov, A.B.Xoliqulov, Sh.X.Xushmurodov Atom yadrosi va zarralar fizikasi. Toshkent, O zbekiston faylasuflar milliy jamiyati Р.Б.Бегжонов Атом ядроси ва зарралар физикаси. Тошкент, Ўқитувчи, E.N. Rasulov. U.SH.Begimqulov. SH.X. Axmadjanova. SH.M. Adashboev Kvant fizikadan masalalar to`plami. Toshkent, Qo`shimcha adabiyotlar 1. О.Гадоев. Механика(маърузалар матни). Тошкент, ТДПУ, М.Ўлмасова ва б. Физикадан практикум. Механика ва молекуляр физика. Тошкент, Ўқитувчи, С.Турсунов, Ж.Камолов Электр ва магнетизм. Тошкент, Ўқитувчи, Х.М.Махмудова Электр занжир қисмларини ўрганиш. Тошкент, ТДПУ нашриёти, Ж.А.Тошхонова, И.Исмоилов ва б. Физикадан практикум. Механика ва молекуляр физика. Тошкент, Ўқитувчи, Г.Х.Хошимов, Р.Я.Расулов, Н.Х. Юлдошев Квант механика асослари. Тошкент, Ўқитувчи, В.С.Волькенштейн Сборник задач по общему курсу физика. Mосква, "Наука", М.Гершензон и др. Курс общей физики. Оптика и атомная физика. Москва, "Просвещение", 1997 Elektron ta`lim resurslari 1. www. tdpu.uz 2. www. pedagog. uz 3. www. ziyonet. uz 4. www. edu. uz 17

18 18

19 19

20 20