O ZBЕKISTОN RЕSPUBLIKАSI ХАLQ TА`LIMI VАZIRLIGI RЕSPUBLIKА TА`LIM MАRKАZI

Transcript

1 O ZBЕKISTОN RЕSPUBLIKАSI ХАLQ TА`LIMI VАZIRLIGI RЕSPUBLIKА TА`LIM MАRKАZI O QUV YILIDА UMUMIY O RTА TА LIM MАKTАBLАRINING 9-SINF O QUVCHILАRI UCHUN MATEMATIKA, FIZIKА, KIMYO FАNLARIDАN IMTIHОN MАTЕRIАLLАRI VA METODIK TAVSIYALAR G afur G ulom nomidagi nashriyot-matbaa ijodiy uyi Toshkent 014

2 Imtihon materiallari va tavsiyalar Respublika Ta lim markazi qoshidagi ilmiy-metodik kengashlar tomonidan muhokama qilinib, nashrga tavsiya etilgan. Maktab metodbirlashmalari imtihon biletlariga 15 0 % hajmda o zgartirishlar kiritishi mumkin. Tuzuvchilar: MATEMATIKA L.N.Ten RTM, tabiiy va aniq fanlar bo limi bosh metodisti. J.B.Abduraxmanova Aniq fanlarga ixtisoslashtirilgan davlat umumta lim maktabi matematika fani o qituvchisi FIZIKA Z.Sangirova RTM, tabiiy va aniq fanlar bo limi bosh metodisti. U.Alimuhamedova Toshkent shahar Yunusobod tumani 9-maktabning fizika fani o qituvchisi KIMYO G.Shoisaeva RTM, tabiiy va aniq fanlar bo limi bosh metodisti. I.Hakimjonova Toshkent shahar M.Ulug bek tumani 11-maktab kimyo fani o qituvchisi Nashr uchun mas ul N. Sh. Turdiyev Imtihon materiallarini ko paytirib tarqatish ta qiqlanadi. ISBN RTM, 014

3 MATEMATIKA SO ZBOSHI O zbekiston Respubliklasi umumiy o rta ta lim maktablarining 9-sinflarida matematikadan yakuniy attestatsiya yozma ravishda, tavsiya qilingan biletlar asosida o tkaziladi. Biletlar jami 30 ta bo lib, har biri 5 ta topshiriqdan iborat. Ulardan 3 tasi matematika va algebra, qolgan tasi geometriya kursidan olingan. Biletlarga yangi tahrirdagi DTS va modernizatsia qilingan V IX sinflarning o quv dasturi asosida topshiriqlar kiritilgan. Topshiriqlarni muvaffaqiyatli bajarish uchun o quvchilardan matematika kursining asosiy materiallarini chuqur bilish talab qilinadi. Topshiriqlarni nafaqat bajarish usullari, balki bilet savollariga yozma javoblarni savodli va to g ri izohlanishi ham baholanadi. Yakuniy attestatsiyaga 3 astronomik soat ajratiladi. Attestatsiya boshlanishidan oldin har bir o quvchi bilet tanlaydi va biletdagi savollarga yozma ishga qo yilgan talablar asosida yozma javob tayyorlaydi. Matematika faniga ixtisoslashgan maktablar (sinflar) o quvchilari uchun qo shimcha ravishda ta topshiriq (bittasi algebradan va bittasi geometriyadan) beriladi. Ular ilova tarzida keltirilgan. Ilova matniga DTS talablaridan yuqori bo lgan va o quvchilardan fan bo yicha chuqur bilim va ko nikma talab qiluvchi topshiriqlar kiritilgan. Ularni bajarish uchun qo shimcha 1 astronomik soat vaqt beriladi. O quvchilarning yozma ishlari 5 ballik tizim asosida algebra va geometriyadan alohida baho qo yilladi. Yakuniy attestatsiyada o quvchilarning matematikadan yozma ishlarini baholash mezoni Yechimning to g riligi (noto g riligi) ball 1 Har qanday to g ri yechim uchun; mantiqiy fikrlash va yechimni asoslashda 5 xatoga yo l qo yilmasa; javobga mos chizma va grafiklar to g ri bajarilsa hamda yozma ishga qo yilgan barcha talablarga mos kelsa. To liq asoslangan yechim uchun, lekin hisoblashdagi ayrim kamchiliklar 4 va to g ri javob olishga ta sir qilmaydigan 1 ta xatolar uchun; teorema va formulalarni qo llashda hisoblashlardagi ayrim xatoliklar uchun. 3 Yechim bor, lekin hisoblashlardagi qo pol xatoliklar uchun; javobga to g ri erishmagani va yechimning ketma-ketligi buzilganligii uchun. 3 3

4 4 O quvchining bajargan ishida bo shliqlar juda ko p bo lgani sababli to g ri javobga erishilmagani, lekin yechimda to g ri g oya borligi uchun. 5 Matematika nuqtai nazaridan yechish boshlangan, lekin hisoblashda qo pol xatolarga yo l qo yish natijasida noto g ri javob hosil qilingani va yechish izohlanmagani uchun. 1 Takidlash kerakki, har qanday to g ri yechim 5 ball bilan baholanadi. O quvchining yechish yo li juda ham uzun bo lsa, yoki o quvchining yechimi ushbu metodik tavsiyadan hamda o qituvchiga ayon yechim yo llaridan farq qilsa, buning uchun o quvchining bahosi pasaytirilishiga yo l qo yilmaydi. Shu bilan birga, to g ri yechimga foydasiz bo lgan uzundan-uzun yechim matni 1 ball bilan baholanadi. Algebradan yakuniy baho sifatida 1-, - va 3-topshiriqlar ballarining o rta arifmetigi olinadi. Matematika fani chuqurlashtirib o tiladigan maktablarda (sinflarda) esa algebradan yakuniy baho sifatida 1-, -, 3- va ilovadagi topshiriq ballarining o rta arifmetigi olinadi. Geometriyadan yakuniy baho sifatida 4- va 5-topshiriqlar ballarining o rta arifmetigi olinadi. Matematika fani chuqurlashtirib o tiladigan maktablarda (sinflarda) esa geometriyadan yakuniy baho sifatida 4-, 5- va ilovadagi topshiriqlar ballarinig o rta arifmetigi olinadi. IX sinf. Matematika 1-bilet 3 3, Hisoblang: 0, 75 : + 1, ,65 : Ikki sonning yig indisi 14 ga, ko paytmasi esa 45 ga teng. Shu sonlarni toping. sinα + sina a 3. Ayniyatni isbotlang: = ctg. sina sina 4. Uchburchakning ichki burchaklari yig indisi haqidagi teoremani isbotlang. 5. Diagonali 6 sm bo lgan kvadratga ichki chizilgan aylana uzunligini toping. 1. Hisoblang: -bilet 1 (3,7 1,8) , 45) : 0,8 3 + (7, 3,4) : 70 4

5 . O quvchi o zining markalarini yangi albomga yopishtirayapdi. Agar bir varaqqa 0 ta markadan yopishtirsa, unga albom varaqlari yetmaydi, 3 ta markadan yopishtirsa bitta varaq ortib qoladi. Agar o quvchiga huddi shunday albomning har bir varag iga 1 tadan marka yopishtiriladigani sovg a qilinsa, unda jami 500 ta marka bo ladi. Albom necha varaqli? 3. Ifodani soddalashtiring: (sin a+ cos a). 1+ sina 4. Parallelogramm diagonallarining xossalari haqidagi teoremani isbotlang. 5. Uchburchakning tomonlari 6 sm, 8 sm, 10 sm. Uchburchakning balandliklarini toping. 3-bilet Hisoblang: + 0,8. 5 0,15: 0, Harorati 76 li issiq suv va harorati 1 li sovuq suvni aralashtirib, harorati 40 li 96 litr suv olindi. Issiq suvdan necha litr olingan? sin a+ cos a 1 3. Ifodani soddalashtiring:. ctg a 4. Vektorlarni qo shish va vektorni songa ko paytirish, bu amallarning xossalari. 5. Katetlaridan biri 5 sm, gipotenuzasi 13 sm bo lgan to g ri burchakli uchburchakning yuzini toping. 4-bilet : Hisoblang: , Arqonning bir bo lagi ikkinchisidan 54 m ga uzun. Har bir bo lakdan 1 metrdan kesib olishgandan so ng ikkinchi bo lak birinchisidan 4 marta qisqa bo lib qoldi. Har bir bo lakning uzunligini toping. 3. Tengsizlikni yeching: (x+)(x +4x-5) Uchburchak yuzini hisoblash uchun: S = absin C formulani keltirib chiqaring. 5. To g ri to rtburchakning diagonali 1 sm bo lib, u to g ri to rtburchakning tomoni bilan 30 li burchak hosil qiladi. To g ri to rtburchakning yuzini toping. 5-bilet x+ 5> 8 x 1. Tengsizliklar sistemasini yeching: + x < 6 x 5

6 1 1. Uchta sabzavot omboriga to kilgan kartoshka miqdori o zaro 1, 3 : :1 5 nisbatda, bunda ikkinchi omborda birinchisiga qaraganda 43, tonna ko p kartoshka bo ldi. Bir oyda: birinchisidan bor kartoshkaning 40 % i, ikkinchisidan 30 % i va uchinchisidan 5 % i ishlatildi. Bir oyda jami qancha kartoshka ishlatilgan? 3. y=8x -5-3x funksiyaning grafigini yasang. x ning qanday qiymatlarida funksiya musbat qiymatlarni qabul qiladi. 4. Sinuslar teoremasini isbot qiling. 5. Parallelogrammning bir tomoni ikkinchisidan sm ga uzun. Agar parallelogrammning perimetri 0 sm bo lsa, uning tomonlarini toping. 6-bilet a+ b a b 1. Ifodani soddalashtiring: : +. a+ b a+ b a 4b. Jism 40 m/s tezlik bilan vertikal holatda yuqoriga otilgan. Qancha vaqtdan keyin u 60 m balandlikda bo ladi? g 10 m/s 3. Arifmetik progressiyaning yettinchi hadi 15 ga, beshinchi hadi esa 7 ga teng. Bu progressiyaning dastlabki sakkizta hadining yig indisini toping. 4. Kosinuslar teoremasini isbot qiling. 5. ABCD (BC AD) trapetsiyaning diagonallari E nuqtada kesishadi. Agar AE= 6 sm, ED=4 sm, BE=3 sm bo lsa, CE kesmaning uzunligini toping. 7-bilet 1 1 xy 1. Ifodani soddalashtiring: ( x + y ). x + xy+ y. Ikki chilangar birgalikda bir ishni 7 kunda bajarishadi, bunda ikkinchi chilangar ishni 1 1 kun kech boshladi. Agar ikkinchi chilangar bir o zi ishlab, bu ishni birinchisiga qaraganda 3 kun oldin bajarsa, har bir chilangar alohida islab ishni necha kunda bajaradi? 3. Geometrik progressiyaning ikkinchi va to rtinchi hadlari yig indisi 10 ga, uchinchi va beshinchi hadlari yig indisi 360 ga teng. Bu progressiyaning dastlabki to rtta hadining yig indisini toping. 4. Parallelogrammning qarama-qarshi tomonlari va qarama-qarshi burchaklari haqidagi teoremani isbotlang. 5. ABC uchburchakda AB tomon 6 sm ga teng. Agar A = 45 va C = 60 bo lsa, BC tomon uzunligini toping. 6

7 8-bilet 3 4a 4 ( a+ 1) a 1. Ifodani soddalashtiring: :. a+ 7a+ 14. Tomoni a mm bo lgan teng tomonli uchburchak uchun 54,<a<54,3 shart bajarilsa, bu uchburchakning perimetrini baholang. 3. Cheksiz kamayuvchi geometrik progressiyaning yig indisi 8 ga, maxraji 0,5 ga teng bo lsa, uning birinchi va to rtinchi hadlari yig indisini toping. 4. Trapetsiyaning o rta chizig i ta rifi. Trapetsiyaning o rta chizig i haqidagi teoremani isbotlang. 5. Agar teng yonli uchburchakning asosi 6 sm, asosiga tushirilgan balandligi 4 sm bo lsa, bu uchburchakka tashqi chizilgan aylana radiusini toping. 1. Ifodani soddalashtiring: 9-bilet 4 a + 64 a a 4a + 16 a + 4. Sayyoh o z qo nalgohidan 0 km masofada joylashgan bekat tomon yurdi. Agar sayyoh tezligini 1 km/soat ga oshirsa, 4 soatda 0 km dan ko p masofani bosib o tadi. Agar u tezligini 1 km/soat ga kamaytirsa, 5 soatda ham bekatga yetib bora olmaydi. Sayyohning tezligi qanday? 3 x Tenglamani yeching: = x + 6. x + 4. Uchburchakning o rta chizig i ta rifi. Uchburchakning o rta chizig i haqidagi teoremani isbotlang. 5. Agar ā(6;) va b (8,7) bo lsa, c= a b vektorning uzunligini toping. 10-bilet x xy+ y y 1 1. Ifodani soddalashtiring: + : +. 3 y+ x x + xy x xy x y. Onasi bir minutda qizidan 4 ta ko p chuchvara tugib, 30 ta chuchvarani qizidan minut oldin yasab tugatdi. Bir minutda onasi nechta chuchvara tugadi? 3. Agar sina+cosa=1, bo lsa, sina ni toping. 4. Teng uchburchaklar ta rifi. Uchburchaklar tengligi alomatlaridan birini isbotlang. 5. (4,4 3 ) va (8 3,8) vektorlar orasidagi burchakni toping. 11-bilet 1 a 1+ a a 1. Ifodani soddalashtiring: :. 1 a 1 a a. Yuzasi 600 bo lgan to g ri to rtburchak shaklidagi yer maydonini sport o yinlari uchun jihozlashga kirishildi. Maydon atrofinii metal panjara bilan o rab, ichida yana shunday panjara bilan ikkita bir xil to g ri to rtburchak shaklidagi maydonchalarga ajratildi. Eng kam miqdorda metal panjara ketishi uchun maydonning o lchamlari qanday bo lishi kerak? 7

8 x y = funksiyaning aniqlanish sohasini toping. x 4. Aylanaga ichki chizilgan burchak ta rifi. Aylanaga ichki chizilgan burchak haqidagi teoremani isbot qiling. 5. Yuzi 4 sm bo lgan rombning bir diagonali 6 sm. Rombning perimetrini toping. 1-bilet 1. Ifodani soddalashtiring va x=0,1; y=4 da uning qiymatini toping: 1 x + y 1 + x x y y x+ y x. Tengsizlikni yeching: x-3 >7. 3. Jism erkin tushayotganda birinchi sekundda 4,9 m, keyingi har bir sekundda oldingisiga qaraganda 9,8 m ko p masofa bosib o tadi. Agar erkin tushayotgan jism quduq tubiga 5 sekundda yetib borgan bo lsa, quduqning chuqurligini toping. 4. Pifagor teoremasini isbot qiling. 5. To g ri burchakli uchburchakning katetlari 9 sm va 1 sm. Shu uchburchakka ichki chizilgan doira yuzini hisoblang. 13-bilet x+ 4 3x 1 1. x + < 3 tengsizlikning eng katta butun yechimini toping. 4. Bankka murakkab foiz evaziga qo yilgan pul miqdori har yili 15 % (1,15 marta) ga ortadi. 500 so m qo ygan omonatchining 15 yildan keyin oladigan pul miqdori A ni toping cos β =, 70 < β <360, sinβ=?, tgβ=?, ctg β=? Vertikal burchaklar ta rifi. Vertikal burchaklar xossasini ifodalovchi teoremani isbotlang. 5. Tomoni 6 sm bo lgan kvadratga tashqi chizilgan aylana radiusini toping. 14-bilet x y+ 1. x=, y =, z = bo lganda eng qulay usul bilan x+ y z kasrning son qiymatini toping Sharchalar uchburchak shaklida shunday joylashtirilgan: birinchi qatorda 1 ta shar, ikkinchisida ta, uchinchisida 3 ta va hokazo. Agar sharchalar miqdori 10 ta bo lsa, ular nechta qatorga joylashtirilgan? 3. Funksiyaning aniqlanish sohasini toping: f( x) = x x Uchburchakka tashqi chizilgan aylana markazi haqidagi teoremani isbotlang. 5. Trapetsiyaning bir asosi ikkinchisidan 6 sm ga kichik, o rta chizig i esa 8 sm ga teng. Trapetsiyaning asoslarini toping. 8

9 15-bilet 1. Tenglamani yeching: x+1 =-3x.. So ruvchi nasos porshenining har bir harakatidan so ng idishda bor havoning 0 % i chiqib ketadi. Agar dastlab idishdagi havo bosimi 760 mm sim.ust. bo lsa, porshen olti marta harakatlanganidan so ng idishdagi havo bosimini aniqlang. cos 65 cos 40 + sin 65 sin Ifodani soddalashtiring:. sin17 cos8 + cos17 sin8 4. Uchburchakning tashqi burchagi ta rifi. Uchburchakning tashqi burchagi haqidagi teoremani isbotlang. 5. Teng yonli trapetsiyaning asoslari 10 sm va 16 sm, yon tomoni esa 5 sm ga teng. Trapetsiyaning yuzini toping. 16-bilet 1. Tenglamani yeching: x-8 =3x+1.. Birining tarkibida 5 % nikel, ikkinchisining tarkibida 40 % nikel bolgan ikki xil po latni eritib, tarkibida 30% nikel bo lgan 140 tonna po lat olish uchun har bir po latdan qanchadan olish kerak? 3. a ning qanday qiymatlarida x +ax+ 0 tengsizlik x ning faqat bitta qiymatida o rinli bo ladi? 4. O xshash uchburchaklar ta rifi. Uchburchaklarning o xshashlik alomatlaridan birini isbotlang. 5. Agar a =, b = 3, ular orasidagi burchak 135 bo lsa, a va b vektorlarning skalyar ko paytmasini hisoblang. 17-bilet 1 0, Ifodani soddalashtiring: (81) , To g ri to rtburchakning bo yi enidan 5 sm ga katta. To g ri to rtburchakning yuzi 300 m dan katta bo lishi uchun uning eni qanday uzunlikda bo lishi kerak? 3. Ifodani soddalashtiring: (cos cos10 +sin sin10 ) +(sin8 cos4 +cos8 sin4 ). 4. Doiraning ichida kesishuvchi vatarlar haqidagi teoremani isbotlang. 5. Uchburchakning perimetri 3,9 m, unga o xshash uchburchak tomonlari,5 dm, 3 m va 45 dm. Birinchi uchburchakning tomonlarini toping. 18-bilet a a + b b 1. Ifodani soddalashtiring: ab :( a b), a > 0, b > 0. a + b 14. Tenglamalar sistemasini yeching: x y = 3x+ y = 4.. 9

10 3. Sharchalar uchburchak shaklida shunday joylashtirilgan: birinchi qatorda 1 ta shar, ikkinchisida ta, uchinchisida 3 ta va hokazo. 30 ta qatordan iborat uchburchak qurish uchun nechta sharcha kerak bo ladi? 4. To g ri to rtburchak ta rifi. To g ri to rtburchak diagonallari haqidagi teoremani isbot qiling. 5. Teng yonli uchburchakka ichki chizilgan aylana urinish nuqtasi uchidan hisoblaganda yon tomonini 3 sm va 4 sm li kesmalarga ajratadi. Uchburchakning perimetrini toping. 19-bilet 7 x 3+ 4x 3< Tengsizliklar sistemasini yeching: 5 x+ 5(4 x) > (4 x). 3. Tenglamani yeching: (x -3x) +3(x -x) 8=0. 3. O quvchi bog uchun narvonni quyidagicha yasamoqchi: pastki zinasi 500 mm, keyingi 1 zinaning har biri oldingisidan 18 mm ga kalta bo lishi kerak. Narvonning tepasidagi zinasining uzunligi qanday bo lishi kerak? 4. Bir nuqtadan aylanaga o tkazilgan ikki kesuvchi haqidagi teoremani isbotlang. 5. Ko pburchakning tomoni 3,5 dm, unga o xshash ko pburchakning mos tomoni 1,4 dm ga, perimetrlari farqi 6 dm ga teng. Bu ko pburchaklarning perimetrlarini toping. 0-bilet 1. Ildizlari x 1 = 4 3 va x = 4+ 3 bo lgan kvadrat tenglama tuzing. x+ 3y = 5. Tenglamalar sistemasini grafik usulda yeching: 3x y = Tunash uchun joy axtargan sayyoh qayiqda 8 km masofa bosib o tdi, bunda masofaning bir qismida oqim bo yicha, bir qismida oqimga qarshi suzildi. Daryo oqimining tezligi 1 km/soat, qayiqning tezligi 5 km/soat. Agar sayyoh joy axtarish uchun bir yarim soatdan kam vaqt sarflagan bo lsa, oqim bo yicha necha kilometr suzgan bo lishi mumkin? 4. Teng yonli uchburchakning bissektrisasi haqidagi teoremani isbotlang. 5. Aylanaga tashqi chizilgan to rtburchakning qarama-qarshi tomonlari yig indisi 15 sm. Bu to rtburchakning perimetrini toping. 1-bilet 1. y=3x +8x+4 funksiyaning grafigini yasang. x ning qanday qiymatlarida funksiya manfiy qiymatlarni qabul qiladi? x 7x 9. Kasrni qisqartiring:. x + 9x+ 8 10

11 3. Uchta yashikda 110 kg olma bor. Birinchi yashikda ikkinchisiga qaraganda 35 kg ga ko p olma bor, ikkinchi yashikda esa uchinchisiga qaraganda 15 kg ko p. Har bir yashikda qanchadan olma bor? 4. To g ri burchakli uchburchaklarning gipotenuzasi va katetiga ko ra tenglik alomatini isbotlang. 5. To g ri tortburchakning bo yi enidan ikki marta katta. Agar to g ri to rtburchakning enini 5 m ga, bo yini 4 m ga kattalashtirilsa, yuzi 111 м ga kattalashadi. To g ri tortburchakning enini va bo yini toping. -bilet 3x+ 4y = Tenglamalar sistemasini yeching: x+ 3y = 8. Sog lomlashtirish oromgohida 388 nafar bola bor. O g il bolalar qizlarga qaraganda 0 ta ga ko p. Qizlarni bir xonaga 4 ta dan, o g il bolalarni esa 6 ta dan qilib joylashtirildi. Hamma bolalarni joylash uchun nechta xona kerak bo ldi? 3 π 3. Agar ctg α = ; 0 < α < bo lsa, sinα va cosα ni toping Parallel to g ri chiziqlar ta rifi. To g ri chiziqlarning parallellik alomatlaridan birini isbotlang. 5. Teng yonli uchburchakning uchidagi burchagi 30. Yon tomoniga balandlik tushirilgan. Asos va balandlik orasidagi burchakni toping. 3-bilet 1. Tenglamani yeching: 3x x x + = Avtomobil avval 160 km, keyin shu masofaning yarmini bosib o tdi. Shundan so ng bosib o tilgan masofadan marta kam masofani bosib o tish kerak. Butun yo l uzunligini toping Funksiyaning aniqlanish sohasini toping: y = x 5x + 6 x. 4. Teng yonli uchburchakning asosidagi burchaklari haqidagi teoremani isbotlang. 5. Rombning perimetri 40 sm ga teng, balandligi esa 5 3 sm. Rombning kichik diagonalini toping. 4-bilet k 1. k va b ning qanday qiymatlarida y = giperbola va y=kx+b to g ri chiziq P(;1) nuqtadan o tadi? x. Birinchi bog da ikkinchisiga qaraganda 9 ta ko p olma daraxti bor. Agar ikkinchi bog dan 3 ta daraxtni birinchisiga ko chirib ekilsa, birinchi bog da ikkinchisiga qaraganda 1,5 marta ko p daraxt bo ladi. Har bir bog da qanchadan olma daraxti bor? 3. To g ri to rtburchakning bir tomoni ikkinchisidan 5 m katta, yuzi esa 300 m dan katta. Shu to g ri to rtburchakning katta tomoni qanday uzunlikda bo lishi mumkin? 11

12 4. Vatarga perpendikular diametr haqidagi teoremani isbotlang. 5. Uchburchakning tomonlari 3 sm, 4 sm, 13 sm. Uzunligi 13 sm bo lgan tomon qarshisidagi burchakni toping. 5-bilet 1, 1,8 1. Hisoblang:.. 1, 0, 1, 08. A va B stansiyalar orasidagi masofani yo lovchi poyezd yuk poyezdiga qaraganda 45 minut tezroq bosib o tadi. Yo lovchi poyezdning tezligi 48 km/soat, yuk poyezdining tezligi 36 km/soat bo lsa, stansiyalar orasidagi masofani toping. a7 + a3 = Agar bo lsa, arifmetik progressiyaning birinchi hadi va a4 + a38 = 06 ayirmasini toping. 4. Trapetsiyaning yuzini hisoblash formulasini keltirib chiqaring. 5. Ikkita o xshash uchburchaklarning yuzalari 75 m va 300 m. Ikkinchi uchburchakning bir tomoni 9 m. Birinchi uchburchakning unga mos tomoni uzunligini toping. 6-bilet 3x + 4x 5 1. Tengsizlikni yeching: > 0 3x 1. Idishning yog bilan birgalikdagi massasi 1,63 kg, bo sh idishning massasi 0,706 kg. Idishda qancha yog bor? 8π 3. cos ifodaning qiymatini toping Parallelogrammning yuzini hisoblash formulasini keltirib chiqaring. 5. To g ri burchakli uchburchakning katetlari o zaro 3 : 4 nisbatda, gipotenuzasi esa 50 mm. To g ri burchak uchidan gipotenuzaga tushirilgan balandlik hosil qilgan kesmalarni toping. 7-bilet 1. Asosi kvadratdan iborat temir taxtachaning o lchamlari 8,5 sm; 8,5 sm; 1,4 sm. Temirning zichligi 7,8 g/sm 3 bo lsa, taxtachaning massasini toping.. Tengsizlikni yeching va yechimni son o qida ifodalang x ,15 5 x + x + + < tg17 + ctg33 + tg( 143 ) ctg( 37 ) 3. Ifodani soddalashtiring: tg17 sin 683 (cos 17 + cos143 ) 4. Rombning ta rifi. Rombning diagonallari haqidagi teoremani isbotlang. 5. Doira tashqarisidagi nuqtadan 4 sm li urinma va 3 sm li eng katta kesuvchi o tkazilgan. Doira yuzini hisoblang. 1

13 8-bilet Hisoblang: ( ) O quvchi bekatgacha bo lgan yo lning birinchi yarmini 4 km/soat tezlik bilan, yo lning ikkinchi yarmini esa 6 km/soat tezlik bilan bosib o tdi. Qaytishda u 5 km/soat tezlik bilan yurdi. O quvchi qachon ko p vaqt sarflagan: bekatga borishdami yoki qaytishdami? sin( α β) + cos a sin β 3. Ifodani soddalashtiring: cos( α β) cosαcos β 4. O tkir burchakning sinusi, kosinusi, tangensi va kotangensi ta riflari. 5. To g ri to rtburchakning tomonlari 3 sm va 3 sm ga teng. To g ri to rtburchak tomonlari bilan diagonal tashkil qilgan burchaklarni toping. 9-bilet 1. Tengsizlikni yeching: 5 x + > 1. x x. Tenglamani yeching: =. x 4 x x x + x dan oshmaydigan oltiga karrali barcha natural sonlarning yig indisini toping. 4. Muntazam ko pburchak tomonlari bilan ichki va tashqi chizilgan aylanalar radiuslari orasidagi bog lanish formulalarini keltirib chiqaring. 5. Katta yo lning ko tarilish qismi tepasining eni 60 m, qiya qismining gorizontga og ish burchagi 60, ko tarilish balandligi 1 m. Ko tarmaning past qismi eni qanday bo ladi? 1. Taqqoslang: va bilet. b 1 =3, b n =96, S n =189 bo lgan geometrik progressiyaning hadlar sonini toping. 3. Ikki ishchi birgalikda ishlab, biror ishni 6 soatda bajarishdi. Agar ishchilar alohida ishlashsa, birinchi ishchi ikkinchisiga ko ra 5 soat oldin ishni tugatadi. Har bir ishchi alohida ishlab ishni necha soatda tugatadi? 4. Qavariq ko pburchak ta rifi. Qavariq ko pburchakning burchaklari yig indisi haqidagi teoremani isbotlang. 5. Aylananing AB va CD vatarlari E nuqtada kesishadi. Agar yoylar: AD=54, BC=70 bo lsa, BEC burchakni toping. 13

14 Algebradan biletlarga ilovalar 1-bilet Ko pburchakning ketma-ket kelgan ichki burchaklari graduslari birinchi hadi 100, ayirmasi 10 bo lgan arifmetik progressiyani tashkil qiladi, bu ko pburchakning tomonlari sonini toping. Tenglamani yeching: x 5 = 1. x 1 4 -bilet 3-bilet y ning qanday qiymatlarida y y 7 8 y + 1 tengsizlik to g ri bo ladi Agar toping. 4-bilet aa 5 6 = 40 bo lsa, arifmetik progressiyaning birinchi hadi va ayirmasini a4 + a8 = 48 Agar b1+ b + b3 = 84 b1 b3 = 36 maxrajini toping. Tengsizlikni yeching: 5-bilet bo lsa, geometrik progressiyaning birinchi hadi va 6-bilet y y y + 8y+ 16 Tenglamani yeching: 7-bilet x+ a x b 3 ax+ ( a b) + =. b a ab Tenglamalar sistemasini yeching: 8-bilet x+ y = 8. xy = 15 Ayniyatni isbotlang: 9-bilet (sinα + cos α) 1. ctgα sinαcosα 14

15 10-bilet x + 1 > 0, 75 Tengsizliklar sistemasini yeching: 1, 5x+ x+ 3. < 4 11-bilet sina+cosa=0,8 ekanligidan, sinacosa ni toping. Agar tga = bo lsa, 5 1-bilet sin a cos a ni hisoblang. sin a+ cos a 13-bilet x + mx+ 30= 0 tenglama berilgan. m ning qanday qiymatlarida ildizlar x1 3 nisbati x = 5 bo ladi? 14-bilet Tengsizlikni yeching: ( x 1)( x+ 5) 0. 4 x 15-bilet O zgaruvchining qabul qilishi mumkin bo lgan ixtiyoriy qiymatlari uchun ifoda bir xil qiymatga ega bo lishini isbotlang. 4 a+ 1 a+ 7 a : +. 5a + a 4 9(5a 4 15a 1 a bilet x = 4 3 da 3 ( 3 1) x + x ifodaning qiymatini toping. 17-bilet b 6 b 4 =16; b 3 b 1 =8; S n =40 bo lgan geometrik progressiyaning birinchi hadi, maxraji va hadlar sonini toping. 18-bilet Ifodani soddalashtiring: sin( x+ y ) sin( x y ). sin x+ sin y 15

16 19-bilet Soddalashtiring: a a a :. b b b 0-bilet x 1 > x Tengsizliklar sistemasini yeching: 0, 4x+ < x 1, 3 3 5x+ 17> 9x bilet m ning qanday qiymatlarida (m-1)x +(m+1)x+m+1>0 tengsizlik x ning ixtiyoriy haqiqiy qiymatlari uchun o rinli bo ladi. -bilet Irratsional tenglamani yeching: 4x 4 x+ 4 = 1. Kasrni qisqartiring: ba ab ab a b 3-bilet. 4-bilet π π sin + cos1,5π tg 4 3 Hisoblang: π ctg ctg0,5π 6 5-bilet Tenglamani yeching: 5x 3 +5x 3x-3= 0. 6-bilet y = x 5x 3 funksiyani o rganib chiqib, uning grafigini sxematik quring. n ning qanday qiymatlarida ega bo ladi. 7-bilet 3x+ 5y = n 7x y = 1 16 sistema x>0 va y<0 yechimlarga

17 x ning qanday qiymatlarida qiladi. 8-bilet 3x 1 y = funksiya 1 dan kichik qiymatlarni qabul x bilet 1 Agar cos a = bo lsa, tg a+ctg a ni hisoblang bilet 6x 7x 3 Kasrni qisqartiring: 15xy + 5y + 6x + Geometriyadan biletlarga ilovalar 1-bilet To g ri burchakli uchburchakning o tkir burchagi bissektrisasi qarshisidagi katetni 4 sm va 5 sm li ikki qismga ajratadi. Tashqi chizilgan doiraning radiusini toping. -bilet Perimetrlari 16 sm bo lgan barcha to g ri to rtburchaklar ichidan eng katta yuzaga ega bo lganini toping. 3-bilet Diagonali 10 sm, diagonallari orasidagi burchagi 30 bo lgan to g ri tortburchakning yuzini toping. 4-bilet Uzunligi 8 sm bo lgan kesma o zaro teng bo lmagan uchta qismga ajratildi. Chetki kesmalar o rtalari orasidagi masofa 16 sm. O rtadagi kesma uzunligini toping. 5-bilet AOB burchak AOC burchakning qismi. AOC = 108, AOB = 3 BOC ekanligi ma lum bo lsa, AOB burchakni toping. 6-bilet BC asosli ABC teng yonli uchburchakning perimetri 40 sm, BCD teng tomonli uchburchakning perimetri 45 sm. AB va BC tomonlar uzunliklarini toping. 7-bilet ABCD parallelogrammning AD tomonida K nuqta shunday olinganki, 1 AK = KD bo ladi. AC diagonal va BK kesma P nuqtada kesishadi. APK 4 uchburchakning yuzi 1 sm bo lsa, ABCD parallelogrammning yuzini toping. 17

18 8-bilet Rombning diagonallari 3 va bo lsa, uning burchaklarini toping. 9-bilet ABCD to g ri burchakli trapetsiyaning (A to g ri burchagi) diagonallari o zaro perpendikulyar. AB asos 6 sm, AD yon tomon 4 sm. DC, DB va CB ni toping. 10-bilet ABC uchburchakning A uchidan o tib, BM medianani uchidan hisoblaganda 1: nisbatda bo luvchi to g ri chiziq BC tomonni K nuqtada kesib o tadi. ABK va ABC uchburchaklarning yuzlari nisbatini toping. 11-bilet To g ri burchakli uchburchakka radiusi 4 sm bo lgan aylana ichki chizilgan. Gipotenuza 6 sm bo lsa, uchburchakning perimetrini toping. 1-bilet Trapetsiyaning asoslari 35 sm va 4 sm. Yon tomonlari 30 sm va 5 sm. Trapetsiyaning yuzini toping. 13-bilet Kuzatuvchi 50 m uzoqlikda turib minoraning balandligini aniqlamoqchi. U gorizontga nisbatan minora asosini 10 li burchak ostida, uchini esa 45º li burchak ostida ko rmoqda. Minora balandligi qanday? 14-bilet Aylanaga kvadrat va muntazam oltiburchak tashqi chizilgan. Oltiburchakning perimetri 48 sm bo lsa, kvadratning perimetrini toping. 15-bilet Agar to g ri burchakli uchburchakga tashqi va ichki chizilgan aylanalarning O va O 1 markazlarini uchburchakning to g ri burchagi uchi C bilan birlashtirsak OCO 1 =10 burchak hosil bo ladi.to g ri burchakli uchburchakning burchaklarini toping. 16-bilet Teng yonli uchburchakning asosi 10 sm, yon tomoni esa 13 sm.uchburchakka ichki chizilgan aylana radiusini toping. 17-bilet To g ri burchakli uchburchakning asoslari 135 sm va 60 sm, yon tomonlari esa o zaro 5:4 nisbatda. Trapetsiyaning yuzini toping. 18-bilet Rombning tomoni va diagonali orasidagi burchak bissektrisasi rombning boshqa tomonini 7 li burchak ostida kesib o tadi. Rombning burchaklarini toping. 18

19 19-bilet Aylanadan tashqaridagi nuqtadan shu aylanaga kesuvchi va urinma o tkazilgan, ularning yig indisi 84 sm, kesuvchining tashqi kesmasi urinmadan 9 sm qisqa. Urinmaning uzunligini toping. 0-bilet To g ri burchakli uchburchakning katetlari 15 dm va 0 dm. Ichki chizilgan doira markazidan gipotenuzaga tushirilgan balandlikgacha bo lgan masofani toping. 1-bilet Tomonlari 13, 14, 15 bo lgan uchburchakka ichki chizilgan aylana markazidan radiusi 5 ga teng bo lgan boshqa aylana o tkazilgan. Uchburchak tomonlaridan bu aylanada hosil bo lgan vatarlar uzunligini toping. -bilet Asoslari 10 sm va 6 sm, diagonallari yon tomoniga perpendikulyar bo lgan teng yonli trapetsiyaning yuzini toping. 3-bilet Teng yonli uchburchakning yon tomoni 10 sm, asosi esa 1 sm. Shu uchburchakka ichki chizilgan aylanaga uchburchak balandligiga parallel ravishda urinmalar o tkazilgan, natijada uchburchakdan ikkita kichik uchburchaklar ajralgan. Bu uchburchakning tomonlari uzunligini toping. 4-bilet 60 li yoy hosil qiluvchi doiraviy sektorga doira ichki chizilgan. Bu doira yuzining sektor yuziga nisbatini toping. 5-biletga Bitta nuqtadan doiraga ikkita urinma o tkazilgan. Urinmaning uzunligi 156 dm, urinish nuqtalari orasidagi masofa 10 dm. Doiraning radiusini toping. 6-bilet ABCD trapetsiyaning BD diagonali AB ga perpendikulyar, BC=CD, A = 50. Trapetsiyaning qolgan burchaklarini toping. 7-bilet ABCD parallelogrammda AD=0 sm, AB=AD. BK esa ABD uchburchakning balandligi. BCDK trapetsiyaning o rta chizig ini toping. 8-bilet Teng yonli uchburchakning AC asosi 6 sm, yon tomoni esa 5 sm. Bu uchburchakning medianalari va bissektrisalari kesishgan nuqtalari orasidagi masofani toping. 19

20 9-bilet Katetlari 4 sm va 18 sm bo lgan to g ri burchakli uchburchakning o tkir burchaklari bissektrisalarini toping. 30-bilet Uchburchakning asosi 5 sm, shu asosga tushirilgan balandlik 3 sm. Bu uchburchakka kvadrat shunday ichki chizilganki, bunda uning ikki uchi asosda, qolgan ikki uchi esa yon tomonlarda yotadi. Kvadratning tomonlarini toping. 0

21 FIZIKА o quv yilidа umumiy o rtа tа lim mаktаblаrining IX sinfini tugаtgаn o quvchilаrning fizikа fаnidаn egаllаshi lоzim bo lgаn bilim, ko nikmа vа mаlаkаlаrini аniqlаsh mаqsаdidа yakuniy аttеstаtsiya bilet savollari shaklida og zaki usulda o tkаzilаdi. Tаyyorgаrlik ko rish uchun 0 minut vаqt bеrilаdi. Аttеstаtsiya sаvоllаri fizikа fаnidаn VI IX sinflаr bo yichа optimallashtirilgan DTS vа o quv dаsturlаri аsоsidа, quyidаgi bоblаr bo yichа tuzilgаn. 1-nаzаriy sаvоl: mехаnik hаrаkаt, jismlаr muvоzаnаti, оddiy mехаnizmlаr, issiqlik hоdisаlаri, yorug`lik hоdisаlаri, tоvush hоdisаlаri, kinеmаtikа аsоslаri, dinаmikа аsоslаri, sаqlаnish qоnunlаri. - nаzаriy sаvоl: elеktr hоdisаlаri, elеktrоstаtikа, mоlеkular fizikа, оptikа, аtоm fizikаsi, оlаmning fizik mаnzаrаsi. 3-amaliy tоpshiriq: mаsаlа yoki laboratoriya ishi bo yichа tоpshiriqlаrni o z ichigа оlаdi. Imtihonda hаr bir o quvchigа tа nаzаriy, 1 tа аmаliy tоpshiriq berilаdi. Birinchi nаzаriy sаvоl VI VII sinflardagi mavzulardаn, -nаzаriy sаvоl VIII IX sinflardagi mavzulardаn tuzilgan bo lib, bundа o quvchilаr mаvzulаrdа berilgаn qоnunlаrning tа rifi, fоrmulаlаri, birliklаri, ulаrning аmаliyotdа qo llаnilishini misоllаr оrqаli tushuntirishlаri lоzim. 3-savolda masala yoki laboratoriya ishi berilgan bo lib, bunda o quvchilаrning 6-9-sinflаrdа egаllаgаn ko nikmа vа mаlаkаlаri аniqlаnadi. Аttеstаsiya tоpshiriqlаrini muvоfаqqiyatli tоpshirish uchun o quvchi 6-9-sinflаr bo yichа fizikа fаnidаn optimallashtirilgan DTS vа o quv dаsturidа bеlgilаngаn bilim, ko nikmа vа mаlаkаlаrni to liq egаllаshi lоzim. Yakuniy аttеstаtsiyaning hаr bir sаvоlgа o quvchi uchun «5» bаllik tizim asosida bаhоlаnаdi. Bаllаr umumlаshtirilib, o rtаchа bаll chiqаrilаdi. Masalan: 5+4+3=1:3=4. O quvchilar ishlari quyidagi mezonlar asosida baholanadi Nаzаriy sаvоllаr quyidаgichа bаhоlаnаdi: Baholash mezoni Ball 1. O quvchi hоdisа vа qоnuniyatlаrning fizik mа nоsini to lа оchib bеrsа, ulаrni 5 hisоblаsh fоrmulаlаrini, birliklаrini to g ri kеltirib chiqаrgan bo lsa. O quvchi hоdisа vа qоnuniyatlаrni fizik mа nоsini to lа оchib, аsоsiy tushunchаlаr vа fizik kаttаliklаrni kеltirib chiqаrishda juziy хаtоliklаrgа yo l qo ysа 4 1

22 3. O quvchi hоdisа vа qоnuniyatlаrni fizik mа nоsini оchib bеrib, fоrmulаlаrni, birliklarini keltirib chiqarishda хаtоliklаrgа yo l qo ysа 4. O quvchi hоdisа vа qоnuniyatlаrning fizik mа nоsini qisman оchib bеrib, kеltirilgаn formulalarda, birliklarda хаtоliklаr bo lsа 5. O quvchi hоdisа vа qоnuniyatlаrni оchib bеrа оlmаsа, bа zi fоrmulаlаrni yozib bera olsa 3 1 Masala yechish quyidagi mezon bilan baholanadi: Baholash mezoni Ball O quvchi hodisa va qonuniyatlarning fizik ma nosini to la ochib bersa, asosiy tushunchalar, qonunlarni qo llab masalani to g ri yechsa, masala uchun chizma shart bo lib, chizmalar to g ri chizilgan bo lsa, fizik kattaliklar va ularning birliklarini to g ri keltirib chiqargan bo lsa O quvchi hodisa va qonuniyatlarning fizik ma nosini to la ochib bersa, asosiy tushunchalar, qonunlarni qo llab masalani to g ri yechsa, fizik kattaliklarning birliklarini to g ri keltirib chiqargan bo lsa, masala uchun chizma shart bo lib, chizmani chizishda juziy kamchilikka yo l qo ysa O quvchi hodisa va qonuniyatlarning fizik ma nosini ochib bersa, asosiy tushunchalar, qonunlarni qo llab masalani yechishda xatolikka yo l qo ysa, masala uchun chizma shart bo lib, chizma noto g ri chizilgan, fizik kattaliklarni belgilashda xatoliklarga yo l qo ysa O quvchi masalani yechish uchun fizik kattaliklarni, formulani yozgan, masalani yechishga harakat qilingan, lekin fizik kattaliklar birligi umuman keltirib chiqarilmagan bo lsa O quvchi masala shartida berilgan fizik kattaliklarni yozgan, masalani umuman yechmagan bo lsa Laboratoriya ishini bаhоlаsh mеzоnlаri 5 ball 4 ball 3 ball ball 1 ball Baholash mezoni Ball 1. Tаjribа vа o lchаsh ishlаri tеgishli kеtmа-kеtlikdа xаvfsizlik tехnikаsiga riоya qilib bаjаrilsа, kеrаkli jihоzlаrdan mustаqil foydalana olsa, tаjribа nаtijаlarining 5 bаll absolut, nisbiy xatoliklarini to g`ri hisoblay olsa va jadval asosida хulоsаni to g`ri chiqargan bo lsa. Tаjribа vа o lchаsh ishlаri tеgishli kеtmа-kеtlikdа xаvfsizlik qoidalariga riоya qilib bаjаrilsа, kеrаkli jihоzlаrdan mustаqil foydalana olsa, tаjribа nаtijаlarining 4 bаll absolut, nisbiy xatoliklarini to g`ri hisoblay olsa va jadval asosida хulоsаni to g ri chiqarishda juziy kamchilikka yo l qo ygan bo lsa 3. Tаjribа vа o lchаsh ishlаri tеgishli kеtmа-kеtlikdа xаvfsizlik qoidalariga riоya qilib bаjаrilsа, kеrаkli jihоzlаrdan mustаqil foydalana olsa, tаjribа nаtijаlarining absolut, nisbiy xatoliklarini hisoblashda va jadval asosida хulоsаni to g ri chiqarishda kamchiliklarga yo l qo ygan bo lsa 3 bаll 4. Tаjribа vа o lchаsh ishlаri tеgishli kеtmа-kеtlikda xаvfsizlik qoidalariga bаll riоya qilib bаjаrilmasа, kеrаkli jihоzlаrni mustаqil foydalana оlmasа, tаjribа nаtijаsini оlishdа хаtоlikkа yo l qo ysа vа хulоsаlаrni yozishda xatolikka yo l qo ygan bo lsa

23 5. Tаjribа vа o lchаsh ishlаrida tеgishli kеtmа-kеtlikkа riоya qilinmаsа, tаjribа bajarishga harakat qilinsa, lekin nаtijаsi хаtо bo lsа. 1 bаll 1-BILET 1. Mаssа, zichlik vа ularning birliklаri.. Yorug likning sоchuvchi vа yig uvchi linzаlаrdаn o tishi. Linzаning fоkus mаsоfаsi. Linzаning оptik kuchi. 3. Bikirligi 600 N/m bo lgan vaznsiz prujinaning bir uchiga aravacha, ikkinchi uchiga 5 kg massali yuk mahkamlangan. Prujina sm ga cho zilishi uchun aravacha qanday tezlanish bilan harakat qilishi kerak? -BILET 1. Qаttiq jism, suyuqlik vа gаzlаrdа issiqlik uzаtilishi. Kоnvеksiya. Nurlаnish.. Elektr toki ta sirida o tkazgichlarning qizishi. Joul Lens qonuni. 3. Idishdagi 33 C temperaturali kg suvga ko pi bilan necha kg 0 C temperaturali muz solinsa, u to liq eriydi? Muz uchun λ=330 kj/kg, suv uchun c=400 J/(kg K) 3-BILET 1. Tekis o zgаruvchаn hаrаkаtdа tezlik, tezlаnish, bоsib o tilgаn yo l.. Fаrаdеy kаshfiyoti. O zgаruvchаn induksiоn tоk. 3. 0,5 mm radiusli kapillar nayda suyuqlik 11 mm balandlikka ko tarildi. Suyuqlik zichligi 800 kg/ m³ bo lsa, uning sirt tarangligini toping. 4-BILET 1. Mехаnikаning оltin qоidаsi. Mехаnizmlаrning FIK.. Yorug likning qаytish vа sinish qоnuni. To lа ichki qаytish. 3. Elektrovoz 1,5 kv kuchlanishli elektr tarmoqdan foydalanib, 18 m/s tezlikda 45 kn tortishish kuchi hosil qilmoqda. Agar elektrovoz dvigatellarining FIK 90% bo lsa, ulardagi umumiy tok kuchi necha amper? 5-BILET 1. Jismlаrning mаssа mаrkаzi vа uni аniqlаsh. Muvоzаnаt turlаri.. Magnit maydonning tokli o tkazgichga ta siri. 3. Fokus masofasi 5 sm bo lgan sochuvchi linzadan 4 sm uzoqlikda buyumning kichiklashgan mavhum tasviri hosil bo ldi. Buyum linzadan qanday masofada joylashgan? 6-BILET 1.Bоsim vа uning birliklаri. Pаskаl qоnuni.. Quyosh sistеmаsi. Sаyyorаlаr vа ulаrning yo ldоshlаri. 3. Massasi 1800 kg bo lgan avtomobil joyidan qo zg alib gorizontal yo nalishda harakatlandi. 10 sekunddan so ng 30 m/s tezlikka erishdi. Tortishish kuchini aniqlang. Harakatga qarshilikni hisobga olmang. 3

24 7-BILET 1. To g ri chiziqli tеkis hаrаkаt tеzligi. Notеkis hаrаkаtda tеzlik.. Suyuqliklarda elektr toki. 3. Temperaturasi 300 K bo lgan mol bir atomli ideal gazning ichki energiyasini aniqlang. R=8,31 J/(K mol). 8-BILET 1. Yorug lik mаnbаlаri. Quyosh vа Оy tutilishi.. Idеаl gаz holatining tenglamalari. Izojarayonlar. 3. Massasi 0,5 kg tosh vertikal yuqoriga otildi. Agar otish momentida toshning kinetik energiyasi 80 J bo lsa, 10 m balandlikda toshning kinetik va potensial energiyalarini aniqlang. 9-BILET 1. Rеаktiv hаrаkаt. Rаkеtаning tuzilishi.. Elеktr kuchlаnish va uning birliklari. 3.Tutash idishda suv va simob bor. Suv ustunining balandligi 68 sm. Simob idishning ikkala qismida bir xil balandlikka ega bo lishi uchun idishning ikkinchi tomoniga qanday balandlikkacha kerosin quyish kerak? ρ k =800 kg/m 3, ρ sim =13600 kg/m BILET 1. Tеkis vа nоtеkis hаrаkаtdа tеzlik.. Mаgnit mаydоn. Mаgnit mаydоn хоssаlаri. 3. Lаbоrаtоriya ishi: Suyuqlikning sirt tаrаnglik kоeffitsiеntini аniqlаsh. 11-BILET 1. Yuklаmа vа vаznsizlik. Birinchi kоsmik tеzlik.. Rezistorlar. Reostatlar. Potensiometr. 3. Zichligi 1,8 kg/ m³ va bosimi 0,45 М Pa bo lgan gaz molekulalarining o rtacha kvadratik tezligini hisoblang. Gazning universal doimiysi R=8,31 J/(K mol). 1-BILET 1. Elаstiklik kuchi. Guk qоnuni.. Mоlеkular kinеtik nаzаriyaning аsоsiy tеnglаmаsi. 3. Ikkita bir xil sharcha, zaryadlari 6µC va -1µC, bir-biridan 60 sm masofada turibdi. Ularning o zaro ta sir kuchini aniqlang. Agar zaryadlar bir-biriga tekkizilib, so ng ajratilsa, har birining zaryad miqdorini aniqlang. 13-BILET 1. Qаttiq jism, suyuqlik vа gаzlаrning mоlеkular tuzilishi. Diffuziya hоdisаsi.. Аtоm va yadrо tuzilishi. 3. Massasi,5 kg bo lgan jismning kinetik energiyasi 0 J bo lsa, uning tezligi va impulsi qanday? 4

25 14-BILET 1. Tоvushning qаytishi. Аks-sаdо.. Tok kuchi. Zаnjirning bir qismi uchun Оm qоnuni. 3. Massasi 1 t bo lgan lift tekis tezlanuvchan harakat qilib, 10 s da 0 m masofaga tushdi. Lift kabinasini ko taruvchi arqonning taranglik kuchi qanday? 15-BILET 1. Nyutоnning I qоnuni.. Yerning o z o qi аtrоfidа аylаnishi. Kеplеr qоnunlari. 3. Lаbоrаtоriya ishi: O tkаzgich qаrshiligini аmpеrmеtr vа vоltmеtr yordаmidа аniqlаsh. 16-BILET 1. Jismlаrning o zаrо tа siri. Kuch.. To g ri tоkning mаgnit mаydоni. G аltаkning mаgnit mаydоni. 3. Hajmi 70 m 3 bo lgan xonadagi temperatura 80 K edi. Pechka yoqilgandan keyin temperatura 96 K gacha ko tarildi. Agar bosim doimiy bo lib 100 kpa ga teng bo lsa, havo kengayishida bajargan ishini toping. 17-BILET 1. Mоddа tuzilishi hаqidа Demokrit vа vаtаndоshlаrimiz Ar-Roziy, Bеruniy vа Ibn Sinо tа limоtlаri.. O tkаzgichlаrni kеtmа-kеt vа pаrаllеl ulаsh m balandlikdan 5 m/s boshlang ich tezlik bilan tik pastga otilgan jismning tezligi yerdan qanday balandlikda 3 marta oshadi? 18-BILET 1. Аrхimеd qоnuni.. Mayda osmon jismlari (asteroidlar, kоmеtаlаr, mеtiоritlаr vа mеtеоrlаr). 3. Buyumlarni kumushlashtirishda 5 minutda 15 A tokdan foydalanishdi. Bu vaqtda qancha miqdor kumush ketgan? 19-BILET 1. Nyutоnning ikkinchi qоnuni.. Issiqlik miqdori. Solishtirma issiqlik sig imi. 3. Qarshiligi 55 Ω bo lgan sim spiral kuchlanishi 110 V bo lgan tarmoqqa ulangan. Bu spiral 0,5 soatda qancha issiqlik miqdori ajratadi? 0-BILET 1. Jismlаrning hаrаkаti. Fаzо vа vаqt.. Jismlаrning elеktrlаnishi. Kulоn qоnuni. 3. Quvvati 1300 W ga yetgan avtomobil tekis harakatlanib, 40 sekundda 0,5 km yo l bosgan bo lsa, uning tortish kuchi qanday? 5

26 1-BILET 1. Аylаnmа tekis hаrаkаtdа chiziqli vа burchаkli tezlik, tezlаnish.. Vaqtni o lchash. Taqvimlar V kuchlanishli tarmoqqa ulangan lampochkadan 0,9 A tok o tmoqda. Lampochkada tok bajargan ishning 4 % yorug lik energiyasiga aylanadi. Lampochkadan 1 soat davomida qancha yorug lik energiyasi tarqaladi? -BILET 1. Jismlаrning mехаnik hаrаkаti. Trаyеktоriya. Jismlаrning bоsib o tgаn yo li vа ungа kеtgаn vаqt, birliklаri.. Tеrmоdinаmikаning birinchi qоnuni. 3. Exolotdan yuborilgan signal 1,6 sekunddan keyin qabul qilingan bo lsa, dengizning chuqurligi qanday? Tovushning suvdagi tezligi 1500 m/s. 3-BILET 1. Kuch impulsi vа jism impulsi. Impulsning sаqlаnish qоnuni.. Elektr maydon. Kondensatorlar. 3. g azot 0, MPa bosimda 80 sm 3 hajmni egallab turgan bo lsa, uning temperaturasini toping? 4-BILET 1. Jismning оg irligi. Оg irlik kuchi.. Gеliоtехnikа. O zbеkistоndа Quyosh enеrgiyasidаn fоydаlаnish. 3. Uzunligi 1 km bo lgan mis simning qarshiligi 75,65 Ω. Simning og irligi necha nyuton? Misning zichligi 8, kg/m 3, solishtirma qarshiligi 1, Ω m. 5-BILET 1. Nyutоnning uchinchi qоnuni.. Qattiq jismlarning mexanik xossalari. Kristall va amorf jismlar. 3. Lаbоrаtоriya ishi: O tkаzgichlаrni kеtmа-kеt vа pаrаllеl ulаshni o rgаnish. 6-BILET 1. Аtmоsfеrа bоsimi. Tоrrichеlli tаjribаsi.. Elektr tоkining ishi vа quvvаti. 3. Massasi 1 tonna, dvigatelining tortish kuchi 500 N bo lgan avtomobil joyidan qo zg alib, 30 s da qanday yo l o tadi? Qarshilik kuchi hisobga olinmasin. 7-BILET 1. Issiqlik mаshinаlаri.. Elektroliz. Faradey qonunlari. 3. Yorug lik nurining bir muhitdan ikkinchi muhitga o tishida tushush burchagi 45, sinish burchagi esa 60, Ikkinchi muhitning birinchi muhitga nisbatan sindirish ko rsatkichi qanday? 6

27 8-BILET 1. Tоvush mаnbаlаri. Tоvushning turli muhitlаrdа tаrqаlаshi.. Sirt tаrаnglik. Kаpillyarlik. 3. Uzunligi 500 km ko ndalang kesim yuzi 10 mm² bo lgan aluminiy simdan 10 ma tok o tayotgan bo lsa, uning uchlaridagi kuchlanish necha Volt? Aluminiyning solishtirma qarshiligi, Ω m. 9-BILET 1. Mехаnik ish. Mехаnik enеrgiyaning sаqlаnish vа аylаnish qоnuni.. Tоk kuchi va uning birliklari. 3. Lаbоrаtоriya ishi: Jism tezlanishining massaga va qo yilgan kuchga bog liqligini o rganish. 30-BILET 1. Butun оlаm tоrtishish qоnuni.. Gazlarda elektr toki. 3. Elektr lampalarini tayyorlashda ularga 150 C haroratli inert gaz to ldiriladi. Lampa yonganda yuzaga keladigan 300 C haroratda bosim 0,1 MPa dan ortib ketmasligi uchun lampalarga gazni qanday bosimda to ldirish kerak? 7

28 KIMYO So z boshi o quv yili davomida kimyo fanidan umumtа lim mаktаblari o quvchilarining o zlashtirgan bilim, ko nikma, malakalarini aniqlash maqsadida 9-sinflarda yakuniy imtihon bilet savollariga yozma javob yozish usulida o tkaziladi. Biletlar kimyo o quv dasturi asosida 7,8,9-sinflarda olingan BKMlar yuzasidan tuzilgan. Bunda biletlar soni 30 ta bo lib, har bir biletda 3 tadan savol va topshiriqlar berilgan. Birinchi va ikkinchi savol nazariy, uchinchi savol esa masala yechish yoki mashqlar bajarish bo yicha topshiriqlardan iborat bo ladi. Topshiriqlarni bajarish uchun 10 daqiqa vaqt ajratiladi. Birinchi va ikkinchi nazariy savol asosida anorganik kimyodan dаstlаbki tushunchаlаr, mоddаlаr vа ulаrning хоssаlаri, kimyoning аsоsiy qоnuniyatlаri, kimyoviy rеаksiyalаr, аtоmlаrining tаrkibi, tuzilishi, elеktrоnlаrning оrbitаlаrdа tаqsimlаnishi, D. Mеndеlеyеvning dаvriy qоnuni va elementlarning davriy jadvali, аnоrgаnik mоddаlаr оrаsidаgi gеnеtik bоg lаnish, elеktrоlitik dissоtsiyalаnish hamda оrgаnik birikmаlаrning tuzilishi, formulasi, nomlanishi, ishlatilishi haqidagi boshlang ich tushunchalar haqidagi bilimlari, uchinchi savolda esa, o tilgan mavzular asosidagi masala va mashqlarni bajarish ko nikma va malakalari aniqlanadi. Nazariy savolda o quvchilar mavzularda berilgan qonunlarning ta rifi, moddalarning formulasi, ularning hosil qilgan birikmalari, xossalari, tabiatda tarqalishi, ishlatilish sohalarini hamda ularga tegishli reaksiya tenglamalarini to g ri ifodalashlari zarur. O quvchilar ishlarini bаhоlаshdа to g ri javob 5 ballik tizim asosida baholanadi. Baholar umumlashtirilib o rtacha ball chiqariladi. Masalan: 5+4+3=1:3=4 O quvchilar ishlari quyidagi mezonlar asosida baholanadi. Nazariy savollarga yozilgan javoblarni quyidagicha baholash mumkin Baholash mezoni ball 1 O quvchi kimyoviy jarayon va qonuniyatlar, tegishli modda va 5 birikmalarning molekular, elektron va tuzilish formulalari, nomlari, uning fizik va kimyoviy xossalari va olinishiga oid reaksiya tenglamalari hamda tabiatda uchrashi, ishlatilish sohalari aniq izohlanib, bexato bo lsa O quvchi kimyoviy jarayon va qonuniyatlar, tegishli modda va birikmalarning molekular, elektron va tuzilish formulalari, nomlari, uning fizik va kimyoviy xossalari va olinishiga oid reaksiya tenglamalari to g ri yozib, biroq tabiatda uchrashi yoki ishlatilish sohalarini aniq yoritib bera olmasa 4 8

29 3 O quvchi kimyoviy jarayon va qonuniyatlar haqida tushunchaga ega bo lib, tegishli modda va birikmalarning molekular, elektron va tuzilish formulalarini to g ri yozib, to g ri nomlasa, uning kimyoviy, fizik xossalari, olinishini namoyon qiluvchi reaksiya tenglamalarini yozishda xatoga yo l qo ysa 4 O quvchi kimyoviy jarayon va qonuniyatlarni, tegishli modda va birikmalarning molekular, elektron va tuzilish formulalarini, uning kimyoviy, fizik xossalari, olinishini namoyon qiluvchi reaksiya tenglamalarini bilmasa, ammo tabiatda uchrashi, ishlatilish sohalari haqidagina ma lumot bera olsa 5 O quvchi kimyoviy jarayon va qonuniyatlarni, tegishli modda va birikmalarning molekular, elektron va tuzilish formulalarini, uning kimyoviy, fizik xossalari, olinishini namoyon qiluvchi reaksiya tenglamalari, tabiatda uchrashini bilmasa, ammo ishlatilish sohalarini qisman ayta olsa; 3 1 Masalalar quyidagi mеzonlar asosida baholanadi Baholash mezoni ball 1 Masalaning berilish sharti, tegishli reaksiya tenglamalari 5 to g ri va aniq yozilgan, eng qulay yo l bilan mantiqiy fikrlab yechilgan, matеmatik hisoblashlarda xatolarga yo l qo yilmagan bo lsa Masalaning berilish sharti aniq yozilgan, tegishli reaksiya tenglamalari 4 to g ri yozilgan, matеmatik hisoblash to g ri bajarilgan, ammo masala noqulay yo l bilan yechilgan bo lsa 3 Masalaning sharti aniq yozilmagan, tegishli reaksiya tenglamalari xato 3 yozilgan, yechilishida javob to g ri emas, matеmatik hisoblashlarda xatolarga yo l qo yilgan bo lsa 4 Masalaning berilish sharti yozilmagan, faqatgina tegishli reaksiya tenglamasi yozilgan, matеmatik hisoblashlarda xatolarga yo l qo yilgan, masala yechilmagan bo lsa 5 Masalaning berilish shartini yozish uchun harakat qilingan, masalani yechish uchun boshqa amallar bajarilmagan bo lsa 1 1-bilet 1. Kislоrоd guruhi elеmеntlаrining хоssаlаri, оlinishi vа ishlаtilishi.. Sахаrоzаning tuzilishi, tаbiаtdа tаrqаlishi va ishlаtilishi. 3. Quyidagi o zgarishlarni amalga oshirish reaksiya tenglamalarini yozing: Cu O X 1 CuSO 4 X CuCl X 3 CuO. - bilet 1. Аsоs, kislоtа vа tuzlаrning dissоtsiyalаnishi.. Bir аtоmli spirtlаr, ularning nоmlаnishi, ishlatilishi. 3. Jadvalni to ldiring. Tuz eritmalarini indikatorlarga ta sirini yozing (Tuzlar gidrolizini o rganishda ularning suvga ta sirini indikatorlar yordamida aniqlanadi. Indikatorlarning rangi o zgarishiga qarab ba zi tuzlarning suvga ta sirini ko rish mumkin). 9

30 Tuz eritmasi Natriy xlorid Aluminiy xlorid Natriy karbonat Indikatorning rangi lakmus fenolftalein Metiloranj 3-bilet 1. Natriy va kaliyning xossalari va ularning eng muhim birikmalari, tabiatda tarqalishi, olinishi.. To yingan uglevodorodlar va ularning gomologik qatori, nomlanishi. 3. Jadvalni to ldiring. Har bir sinfga tegishli moddalardan kamida uchtadan yozing. Oddiy moddalar Murakkab moddalar Metallar Metalmaslar Oksidlar Asoslar Kislotalar Tuzlar 4- bilet 1. Qutbli va qutbsiz kimyoviy bog lanishni misollar bilan izohlab yozing.. Fruktоzаning tаbiаtdа tаrqаlishi, tuzilishi va ishlаtilishi. 3.Quyidagi o zgarishlarni amalga oshirish reaksiya tenglamalarini yozing: Na NaOH NaHCO 3 Na CO 3 CO CO 5- bilet 1. Kalsiy va magniyning tabiatda tarqalishi, birikmalari, fizik, kimyoviy xossalari, olinish usullari, ishlatilishi.. Metanning elektron tuzilishi va ishlatilishi. 3. 5,6 l vodorod olish uchun (normal sharoitda) qancha miqdordagi aluminiy mo l miqdor xlorid kislota bilan ta sirlashishi kerak? 6- bilet 1. Uglerodning tabiatda tarqalishi, fizik va kimyoviy xossalari.. Yog lаrning tuzilishi, tаbiаtdа tаrqаlishi. 3. Quyidagi o zgarishlarni amalga oshirish reaksiya tenglamalarini yozing: Mn X 1 Mn(NO 3 ) X K MnO 4 X 3 Mn. 7- bilet 1. Fosfor, uning tabiatda tarqalishi, olinishi, fizik, kimyoviy xossalari, ishlatilishi.. Аlkаnlаrning gоmоlоgik qаtоri, tuzilishi, nomlanishi. 3. Quyidagi jadvalni to ldiring. Reaksiya tenglamalarini molekular va ion ko rinishda yozing. 30

31 Tuzlar Ishqor bilan reaksiyasi Asosiy xossalaridan biri reaksiya tenglamasi (parchalanish reaksiyasi) 1 NH 4 Cl (NH 4 ) CO 3 3 (NH 4 ) S 4 (NH4) SO 4 8- bilet 1. Kislоtаlаrning tоifаlаnishi, хоssаlаri, оlinishi vа ishlаtilishi.. Soda ishlab chiqarish. 3. Kaliy xloridning suvli eritmasini elektroliz qilinganda 11 kg kaliy gidroksid hosil bo ldi. Bunda qancha miqdorda, qanday gaz (n.sh.) ajralib chiqdi? 9- bilet 1. Suvning qattiqligi va uni yumshatish usullari.. Murаkkаb efirlаrning tuzilishi, nоmlаnishi vа tаbiаtdа uchrаshi. 3. Quyidagi o zgarishlarni amalga oshirish reaksiya tenglamalarini yozing: Zn ZnCl Zn(OH) ZnO. 10- bilet 1. Kislorodning fizik, kimyoviy xossalari, olinishi hamda kattalizatorlar va ozon haqida.. O zbekistonda metallurgiya. Cho yan va po latning tarkibi, olinish usullari, xossalari. 3.Aluminiy oksid va aluminiy gidroksid qanday umumiy va o ziga xos xususuyatlarga ega. Tegishli reaksiya tenglamalarini yozing. 11- bilet 1. Oltingugurtning kislorodli birikmalari, ularning olinishi, fizik, kimyoviy xossalari va ishlatilishi.. Uglerodning fizik va kimyoviy xossalari. 3. Quyidagi berilgan moddalar: Zn, Cu, Al, CaO, SiO,Fe O 3, NaOH, Al(OH) 3, Fe (SO 4 ) 3, CaCO 3, Fe(NO 3 ) 3 larning qaysilari xlorid kislota bilan reaksiyaga kirishadi? Tegishli reaksiya tenglamalarini yozing. 1- bilet 1. Karbonat kislota va karbonatlarning xossalari.. Nitrat kislota va uning olinishi, fizik, kimyoviy xossalari, ishlatilishi ,7 g ammoniy xlorid bilan 6 g kalsiy gidroksid qizdirilishidan hosil bo lgan gazni va uning hajmini aniqlang. 31

32 13- bilet 1. Elektrolitik dissotsiyalanish nazariyasi. Elektrolitlar va noelektrolitlar.. Kremniy va uning fizik, klimyoviy xossalari, birikmalari. 3.3,4 g ishqoriy metall suv bilan reaksiyaga kirishganda 448 ml vodorod (n.sh.da) ajralib chiqdi. Reaksiyaga kirishgan metalning nomini toping. 14- bilet 1. Tuzlаrning gidrоlizi vа uning аmаliy аhаmiyati.. Ko p аtоmli spirtlаrning tuzilishi, nоmlаnishini misollar bilan tushuntirib berish. 3. Jadvalda keltirilgan tuzlarning nomiga asoslanib formulasini hamda uni kislotali, o rta yoki asosli holatini yozing. t/r Tuzlarning nomi Tuz formulasi Tuzning holati 1 Natriy digidrofosfat Ammoniy gidrosulfat 3 Temit (III)-sulfat 4 Kalsiy gidrokarbonat 5 Natriy silikat 6 Mis (II)gidrokso karbonat 15- bilet 1. Sulfat kislota va uning olinishi, fizik, kimyoviy xossalari, ishlatilishi.. Kremniyning eng muhim birikmalari va ularning xossalari. Silikat sanoati. 3. Quyida keltirilgan jadvalni to ldiring, tegishli reaksiya tenglamalarini yozing. Ta sir etuvchi modda Metallar bilan ta sirlashish reaksiya tenglamasdi Na Ca Zn Cu Ag 1 O H O 3 Pb(NO 3 ) (р-р) 4 HCl 5 H SO bilet 1. Аluminiyning аtоm tuzilishi, tаrqаlishi, хоssаlаri, оlinishi vа ishlаtilishi.. Аrоmаtik uglеvоdоrоdlаrning tuzilishi, nomlanishini bеnzоl misolida tushuntiring. 3