21 oktabr O zbekiston Respublikasining Davlat tili to g risida gi Qonuni qabul qilingan kun

Transcript

1 2014 yil son

2 21 oktabr O zbekiston Respublikasining Davlat tili to g risida gi Qonuni qabul qilingan kun

3 Kun tartibini to g ri rejalashtirish muvaffaqiyatlar garovi. Ko'pgina tadqiqotlar va amaliy ish tajribalari tarbiyachilik va o'qituvchilik vazifalarini birga qo'shib olib borish pedagogik jihatdan maqsadga muvofiq ekanligini tasdiqlaydi. O'qituvchining bu xildagi ishi bola tarbiyasini to'g'ri yo'lga qo'yishda ijobiy rol o'ynaydi. Chunki u har H. A. Yunusov Direktor o`rinbosari, oliy toifali matematika fani o`qituvchisi bir o'quvchining dars jarayonidagi faoliyatini va xulqini juda yaxshi biladi. Bu, o'z navbatida, o'quvchilarning intizomini mustahkamlashda, ularni o'quv vazifalarini va jamoat topshiriqlarini aniq, tartibli bajarishga odatlantirishda, tarbiya davomida ishni to'g'ri tashkil qilishda juda katta yordam beradi. Tuzilgan ma'lum rejim asosida ishlash insonda quyidagi sifatlarni, chunonchi, boshqaruvni, tartibni, estetik didni tarbiyalaydi. Shuni eslatish lozimki, o'quvchilarning ochiq havoda kam bo'lib, xonada haddan ziyod ko'p shug'ullanishi bolaning charchashiga sabab bo'ladi. Shuning uchun o'quvchilarning vaqtini shunday aniq rejalashtirish kerakki, bunda ularning ham o'qishlari, ham dam olishlari, ham ovqatlanishlarining vaqti to'g'ri taqsimlansin. Bu o'quvchilarning aqliy va jismoniy tomondan tez rivojlanishiga yordam beradi. Demak, sinf yoki guruh kun tartibini rejalashtirishda quyidagilarga ham e'tibor berish kerak: - o'quvchilarning yosh va individual xususiyatlari, qiziqishlarini e'tiborga olish; - o'quvchilarning ochiq havoda maksimal ravishda bo'lishi; - bolalar jamoasida ish ustidan aniq nazorat olib borish; - ularning faoliyati ustidan muntazam talabchanlik o'rnatish. Yuqoridagi talablarga amal qilinganda o'quvchilarning o'qish va ish faoliyatiga, sog'lig'iga ijobiy ta'sir ko'rsatishi bilan bir qatorda, qon aylanishi, nafas olish organlarini rivojlantirish hamda mustahkamlashga ijobiy ta'sir qiladi, bosh miya po'stlog'ining charchab qolishini kamaytiradi va bolaning ish qobiliyatini oshiradi. Bolalarda ishlash qobiliyati kun bo'yi ikki marta ko'tarilib, bir marta pasayadi. Kuzatishlarga qaraganda, ishlash qobiliyatining ko'tarilishi soat 8 dan 11 gacha va soat 16 dan 17 gacha davom etadi, soat dan gacha hamda dan keyin keskin ravishda pasayadi. Shuning uchun uy vazifalarining bajarilishi bolalarning fikrlash qobiliyatlarining ko'tarilgan paytiga mo'ljallanadi (soat 9 dan 11 gacha va soat 15 dan 17 gacha). Shuni ham e'tiborga olish kerakki, bolalardagi mavjud ishlash qobiliyati hafta davomida o'zgarib turadi. Dushanba kunidan boshlab o'quvchilar maktab hayotiga asta kirib boradilar. Haftaning o'rtasiga kelib esa (chorshanba, payshanbada) yosh organizm o'zida charchash alomatini sezadi. Juma, shanba kunlarida esa charchash juda kuchli bo'lganligi sababli bolalarda ishlash qobiliyati keskin ravishda pasayadi. Alohida o'tkazilgan tadqiqotlar shuni ko'rsatadiki, o'quvchilarda ishlash qobiliyati kun, hafta, chorak, yarim yillik, hatto butun o'quv yili davomida o'zgarib boradi. O'quvchilardagi ishlash qobiliyati yozgi ta'tildan keyin ancha past bo'ladi, chunki bola keskin ravishda o'zgartirilgan rejimga va o'quv ishlariga asta-sekin o'rganib boradi. Davriy ravishda o'quvchilarda ishlash qobiliyatini oshirish uchun ularning kun tartiblaridagi unumli dam olishdan ratsional foydalanish kerak.

4 Tebranishlarga oid tushunchalarni umumlashtirgan holda fizikadan masalalar yechishda qo`llash tajribasidan. Ixtiyoriy mehanik tizimlarda erkin garmonik tebranishlarni vujudga kelish mehanizmi bir xildir. Bu turg`un muvozanatdagi tizimni muvozantdan chiqarilganda uni muvozanatga qaytaruvchi kuchni mavjudligidir. Biz quyida faqat garmonik tebranishlar haqida fikr yuritmoqchimiz. Tebranishlarga doir masalalar yechishda, asosan quyidagi fizik va matematik kattaliklar va bog`lanishlarni ifodalashdan unumli va joyida foydalanishni o`quvchilar puxta o`zlashtirishlari kerak. Bunday turdagi masalalarni yoki test savollarini hal etishda quyidagilarga e tibor berishni maslahat beramiz. 1. Tizimni tebranishlar davri va chastotasi fizik kattaliklarga qanday bog`langan. 2. Amplitudani qiymati qanday, boshlang`ich fazani vaqtga bog`lanishini ifodasini aniqlash. Abduqahhor Otahonov Oliy toifali fizika fani o`qituvchisi, Xalq ta limi a lochisi 3. Ixtiyoriy vaqt momentida yoki davrning qanday qismida tizimni ifodalovchi fizik kattaliklarni qiymati qanday. Quyidagi masalalarni yechishda fikrlarimizni tasdiqlaymiz. 1-masala. 1-chizmadagi jismni massasi m, prujinani bikrligi k, jismni o`ng tomonga x 0 masofaga siljitib uni chap tomonga turtib yuborildi va unga v 0 tezlik berildi. Jismni tebranish davrini, chastotasini va boshlang`ich fazasini toping. Ishqalanish mavjud emas. Berilgan m,v 0, k, x 0 Topish kerak ω-? φ 0-? x m-? Yechilishi: m massali jism uchun OX o qida Nyutonning 2- qonuni asosida F el=ma (1)ni yozamiz. Jismni muvozanatdan X masofaga chiqarilgan t vaqtda Guk qonuniga asosan F el=-kx (2). Jismning tezlanishi a, X=X msin(ωt+φ 0) (3)dan olingan 2-tartibli hosilaga teng. Yani a=x II (4) (1) ni yuqoridagilardan foydalanib quyidagicha yozamiz. m X II + KX=0 mx mω 2 +KX=0 k (*) tebranish chastotasi kelib chiqadi. Talab qilinganlarni yani φ 0 va X m ni topishda t=0, X=X 0 va V=-V 0 m I ekanligini hisobga olgan holda X=X msin(ωt+φ 0) dan foydalanamiz. V X X t ) (5) m cos( 0 (5) ni t=0 da hisoblaymiz X 0 X m sin (6) 0 V 0 Xmcos 0 (6I) (6) va (6I) larni o`zaro bo lish natijasida X 0 tg 0 (7) yoki X 0 k 0 arctg( ) (8) ni yani boshlang`ich fazani topamiz. (6) va (6 I ) lardan hamda V V m 0 2 trigonometriyaning asosiy tenglamasi cos 2 1(8) dan 2 X m 2 2 V0 X 0 (9) ni yoki 2 mv k X m X 0 0 sin 0 0 ni ya ni amplitudani ifodasini keltirib chiqaramiz. 2-masala. U-simon tutash idishga m-massali, ρ-zichlikka ega suyuqlik quyilgan.(2-chizma ) Idishning ko`ndalang kesim yuzasi S, suyuqlikning idishdagi tebranish davrini T-ni toping. Berilgan : ρ-zichlik, S-idishning kesim yuzi, m-suyuqlikning massasi. Topish kerak : T-? Yechilishi: I 2 Energiyani saqlanish qonuniga ko`ra KX mv KX m( X ) WT (10) Avvalgi 1-masaladan k (*) topdik. Bu tasdiq barcha tebranuvchi tizimlar uchun o`rinlidur. m 2 2-chizmadan m Sy (11) Bundan, suyuqlikni ustuni W p mgy Sy g (12) energiyaga ega bo`ladi. I 2 I 2 m( y ) Wk ekanidan (10)ni 2 m( y ) W T Sy g (13) kabi yozamiz. 2 2 I Zukko o`quvchi, V y ym cos( t 0) ekanligini aniqlagan holda va undan T m (12 I )ni yechim ekanligini ko`rsatadi. 2 Sg 2 Sg m (12)ni hosil qiladi

5 Oktabr ona tili va adabiyot fanlari oyligi Adabiyot darslarida fanlararo aloqa O`quvchilarning ma naviy olamini boyitishda, ularni yaxshi niyatli, insoniy fazilatlar egasi qilib tayyorlashda ona tili va adabiyot fanlarining o`rni beqiyos. Chunki boshqa fanlar o`quvchining aqliy qobiliyatini o`stirsa ona tili va adabiyot fanlari uning qalbi, xissiyotlariga ta sir etadi. Ona tili fani o`quvchini har bir xodisaga o`z shahsiy fikri Boyxonova Mashhuraxon Ona tili va adabiyot fani o`qituvchisi bilan yondoshishga, nutqining ravon bo`lishiga xizmat qilsa, adabiyot fani esa hayotda yaxshi va yomonni farqlashga ham o`rgatadi. Adabiyot va ona tili darslarini jonli, boshqa fanlar bilan bog`lab o`tilsa o`quvchilarni ushbu fanga qiziqishi, uning sehrli olamiga olib kirish ancha osonlashadi. Har bir fanni boshqa fanlar bilan aloqada o`tish mumkin. Masalan, men adabiyot darsini geografiya, tarix va tasviriy san at fanlari bilan bog`liqlikda olib borishga harakat qilaman. 8 - sinf adabiyot darsida Yusuf Xos Hojibning hayoti va ijodi va Qutadg`u bilig asari berilgan. Dars jarayonida adib yashagan davr Qoraxoniylar xukmronligi davri haqida o`quvchilarga tarixiy kitoblar va manbalardan olingan ma lumotlarni berdim. Bu darsning qiziqarli o`tishiga yordam berdi. Adabiyot darslarini tasviriy san at fani bilan aloqadorlikda o`tishga harakat qilaman. O`quvchilarga asarning o`zlariga ta sir etgan qismini rasm orqali ifodalash vazifasini topshiraman. Bu o`quvchini asarni diqqat bilan o`qishga undaydi. 5-sinf darsligida O`tkir Hoshimovning Urushning so`nggi qurboni asari berilgan. Bunda o`quvchilar ko`proq asardagi Qulupnay voqeasi ni tasvirlashga harakat qilishgan. Yana, O.Yoqubovning Muzqaymoq hikoyasiga, A.Navoiy asarlariga, Shuhratning Mardlik afsonasi balladasiga, E.Vohidovning Nido dostoniga, Abdulla Qahhorning O`g`ri hikoyasiga o`quvchilar tomonidan ishlangan rasmlar talaygina. Quyida ushbu rasmlarda na munalar keltiraman: Ashuraliyeva Gulnoza Hasanov Abdulhay Xulosa qilib aytganda, ona tili va dabiyot fanlarini boshqa fanlar bilan bog`liqlikda o`tilsa, asosiy fan hamda boshqa fandan olingan bilimlar takrorlanadi, mustahkamlanadi. Asarlarga ishlangan rasmlar esa estetik zavq beradi.

6 Biologiya fani o`qituvchisi Dilnozaxon Mirsaidova Hurmatli o`quvchilar. Zararli odatlar deganda nimani tushunasiz? Albatta hayolingizga spirtli ichimliklar ichish, sigareta chekish kabi odatlar kelishi mumkin, lekin biz hayolimizga kelmaydigan kichik-kichik zararli odatlar ham mavjud: biz saqichni ertadan to kechga qadar chaynab yuramiz. Aslida juda zarur bo`lsa ovqatdan so`ng minut ovqat hazm qilish uchun chaynash mumkin. Ayrim o`quvchilar saqichni partaga yoki quloq orqasiga qo`yib yana olib chaynaydilar. Bu juda zararli odatdir. Parta ustidagi va honada uchib yurgan changlar ana shu saqichga qo`nishini o`ylab ko`rganmisiz. Yana bir zararli odat - dars tinglash davomida tirnoq g`ajish ham bor. Bu albatta hamma o`quvchilarga ham tegishli emas. Lekin oramizda bundaylar topiladi. Yuvilmagan qo`l, tirnoqlar orasidagi mikroblar ham organizmga salbiy ta sir qilishini bilamiz-mi? Hattoki ruchkani qopqog`i ham tinch qolmaydi. Og`zimizga solib, chaynab o`ynaymiz. Aytingchi unda qanday ta m yoki ayb bor? O`quvchilar zararli odatlarni sanasak sanog`i chiqaveradi. Har qanday zararli odat ostida bizni sog`ligimiz yotibdi. Aytishadi-ku sog`liging o`z qo`lingda deb. Shunday ekan shu kichik-kichik zararli odatlarni bir chetga uloqtirsak bo`ladimi? Xudoyqulov Jaloliddin 9 a sinf o`quvchisi Biz yashab turgan dunyoda juda mayda tirik mavjudotlar olami ham bor. Garchi ular atrofimizni o'rab turgan bo'lsa ham, biz ularni oddiy ko'z bilan ko'ra olmaymiz. Chunki bu tirik mavjudotlar shu qadar maydaki, ularni faqat mikroskop orqaligina ko'rish mumkin. Ko'zga ko'rinmaydigan bu tirik mavjudotlar mikroblar deb nom olgan (yunoncha «mikros» so'zidan olingan bo'lib «kichik» degan ma'noni bildiradi). Mikroblarni mikroskop ostida birinchi bo'lib bundan 300 yil muqaddam gollandiyalik ohm A. Levenguk ko'rgan. Mikroblar juda xilma-xil bo'ladi. Ular orasidagi eng katta guruh bakteriyalar dir. Bakteriyalarning tuzilishi bilan maktab sharoitida tanishish uchun eng yaxshi yo'l ularni ishlov berilgan pichanda o'stirishdir. Buning uchun pichan mayda-mayda qilib qirqilib, idishdagi suvga solinadi va qaynatib, qorong'i, iliq joyda saqlanadi. Oradan bir necha kun o'tgach idishdagi suyuqlik betida yupqa parda hosil bo'ladi. Bu bakteriya hujayralarining koloniya deb ataladigaft to'plamidir. Shu suvdan buyum oynasiga bir tomchi solinib, usti qoplag'ich oyna bilan yopiladi va preparat mikroskopning katta obyektivida kuzatiladi. Bir tomchi suvda ko'ringan mavjudotlar orasida bir talay ingichka tayoqchalar ham ko'rinadi. Bular pichan bakteriyalaridir. Bakteriyalarning tabiatdagi va xalq xo'jaligidagi ahamiyati juda katta, chunki bakteriyalarning ishtirokisiz tabiatda moddalar almashinuvi sodir bo'lmaydi. Bakteriyalar organik moddalar bilan oziqlanadi va ularni parchalab mineral moddalarga aylantiradi. Tabiatdagi bu jarayon moddalar aylanishi deb ataladi.bakteriyalarni, ularning faoliyati natijasida vujudga keladigan jarayonlarga qarab bir necha guruhga bo'lish mumkin. Chirituvchi bakteriyalar. Azotli organik moddalarning bakteriyalar tomonidan parchalanishiga chirish deb ataladi. archa o'simlik va hayvonlar o'lganidan so'ng bakteriyalar faoliyati natijasida parchalanadi chiriydi. Chirish jarayonini vujudga keltiruvchi bakteriyalar chiritujchi bakteriyalar deyiladi. Tabiatda tuproq hosil bo'lishida chirituvchi bakteriyalarning ahamiyati juda katta. Tuproqda yashaydigan chirituvchi bakteriyalar tuproq bakteriyalari deyiladi. Chirituvchi bakteriyalar bo'lmaganda yer yuzi turli xil qoldiqlar bilan to'lib, tirik o'simliklar va hayvonlar uchun ovqat ham, joy ham qolmagan bo'lur edi. Kuzda tuproqqa solingan go'ng chirituvchi bakteriyalar faoliyati ta'sirida ko'klamgacha chirindiga, so'ngra madaniy o'simliklar uchun oziq bo'- ladigan mineral tuzlarga aylanadi. Chirish jarayonida hamisha issiqlik ajralib chiqadi. Bu issiqlikdan issiqxonalarni isitish uchun foydalaniladi. Chirituvchi bakteriyalar ekma o'simliklarni kasallantirib, xo'jalikka katta zarar yetkazadi. Chirigan oziq-ovqat ruahsulotlarida qo'lansa hid va odamni zaharlaydigan zaharli Moddalar paydo bo'ladi. Oziq-ovqat mahsulotlarini va ho'l mevalarni chirituvchi bakteriyalar ta'siridan saqlash uchun ular turli usullar bilan konservalanadi, muzlatiladi, hizlanadi, quritiladi. Bunday sharoitda bakteriyalarning oziq-0vqat mahsulotlarida yashashi uchun zarur sharoit bo'lmaydi va ular nobud bo'ladi. Achituvchi bakteriyalar. Bu bakteriyalarning faoliyati natijasida oziq-ovqat mahsulotlari chirimaydi, balki faqat achiydi. Azotsiz organik moddalarning bakteriyalar yordamida parchalanishiga achish deb ataladi. Oziqlanish usuliga ko'ra achituvchi bakteriyalar saprofit hisoblanadi. Ular sutda, yangi sersuv sabzavotlarda, o'tlarning barg va poyalarida yashaydi. Tabiatda achishning turlari ko'p. Achislming eng muhim xillaridan biri sut kislotasining achishidir. Bu jarayonda sut kislotali achishga sabab bo'ladigan bakteriyalar faoliyati vujudga keladi.

7 MEN O`ZBEK QIZIMAN! Men o`zbek qiziman, el farzandiman. Olamni qamragay mag`rur ovozim. Ko`ngillar bo`gining gul dilbandiman, Vatanim mehridan baland parvozim! Qo`shiq yuragingizni tol`qinlantiradi, sizni yuksaklarga chorlaydi. Fahr va iftihor tuyg`ularini junbushga keltiradi. Nafaqat qo`shiqning so`zlari balki ijrochining mahorati, yuksak san`ati sizni lol qoldiradi. Biz fahr bilan hikoya qilmoqchi bo`lgan san atkor - mayin va shirali, shu bilan birga noyob ovoz sohibasi, yosh bo`lishiga qaramay bir necha xalqaro tanlovlar g`olibasi Gulshodabegim Abdulxamidova bizning maktab internatda o`qiydi. U maktab internatda a lo baholarga o`qish bilan birgalikda 14-sonli bolalar musiqa va san at maktabida ta lim olib keladi. Ustozi Shoiraxon Tojiboyevadan o`zbek milliy cholg`u asbobi dutor chalish sirlarini o`rganib kelmoqda. Gulshodabegim ko`rik-tanlov va festivallarda faol qatnashib keladi. Jumladan: 2010 yilda bo`lib o`tgan bolalar ijodiyoti festivalida tuman va viloyatda ishtirok etib, Respublika bosqichiga yo`llanma oldi va saralash bosqichida faol ishtirok etib faxrli o`rinni egalladi yilda o`tkazilgan Kamalak yulduzlari bolalar ijodiyoti festivalida viloyat bosqichi g`olibi bo`ldi. O`zbekiston Respublikasi Xalq ta limi vazirligining 2014 yil 6 maydagi 49-X-sonli buyrug`i, Tashqi ishlar vazirligining 2014 yil 5 fevraldagi 31/3583-sonli xati hamda Zolotaya pchyolka nomli Xalqaro festival tashkiliy qo`mitasining taklifnomasini inobatga olib Belorussiyaning Mogilovskiy viloyatida joriy yilning 28 mayidan 1 iyunigacha bo`lib o`tgan festivalda ishtirok etib qaytdi. Festivalda 11 ta davlat bolalari o`z iqtidorlarini ko`rsatdilar. Yakuniy natijaga ko`ra Abdulxamidova Gulshodabegim festivalning diplomi bilan taqdirlandi. O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2008 yil 8 iyuldagi Bolalar musiqa va san at maktablarining moddiy-texnik bazasini mustaxkamlash va ularning faoliyatini yanada yaxshilash bo`yicha yillarga mo`ljallangan Davlat dasturi to`g`risida gi PQ-910-sonli, Vazirlar maxkamasining 2008 yil 13 oktyabrdagi O`zbekiston iqtidorli yoshlarini taqdirlash va moddiy rag`batlantirish to`g`risida gi 226-qarorlari, 2014 yil Sog`lom bola yili Davlat dasturining 82- bandi ijrosini tahminlash, musiqa san atining yuksak namunalaridan o`quvchi yoshlarni baxramand etish va shu asosda tarbiyalash, ularning ijrochilik mahoratlarini oshirish maqsadida o`tkazilgan M.Qori-Yoqubov nomli tanlovning viloyat bosqichida tengsiz deb topildi va Respublika bosqichida istirok etib 3-o`rinni egalladi. Xozirgi kunda Abdulxamidova Gulshodabegimning yana bir istedodi kashf qilindi. U san at sohasida yangi kitob yozdi va bu kitob nashrdan chiqdi. Kitob mutaxassislar tomonidan yuqori baholandi. Gulshodabegim bugungi kunda o`zbek, qardosh va chet el kompozitorlarining ijod namunalarini ijro etib, noyob ovoz soxibasi hamda kuchli san atkor ekanligini isbotlamoqda. Biz Gulshodabegimga omadlar tilaymiz! Senga zafarlar yor bo`lsin O`ZBEKNING ERKA QIZI! Q.Qosimov Umid jurnali muharriri

8 21 oktabr O`zbekiston Respublikasining Davlat tili to`g`risida gi Qonuni qabul qilingan kun Til eng muhim aloqa vositasi. Abdullayeva Sarvinoz 9 a sinf o`quvchisi Ona tili! Shu ikki so`z zamirida qanchadan-qancha ma no yashirin, to`g`rimi? Mana shu ikki so`zning o`zida Ona allasi, duoga qo`lni ochayotgan bobo-buvijonlarning orzu-istaklari-yu, jajji qizaloqning suhandonligi aks etib turadi. Bu tilimiz bizga yetib kelguncha ota-bobolarimiz boshlaridan juda ko`p qiyinchiliklar ko`rishdi. Biroq, o`zbek tili degan buyuk nomni qarshiliklarga qaramasdan biz uchun mukammal, tushunarli, sodda va ravon yetkazib bera oldilar. O`z tilimizni Davlat tili darajasiga yetkazib bora olishdi. Hali tabaqalanish davri to`la tugallanmagan davrlarda faqat bitta inson turli asarlarni o`qib, qolganlarga og`zaki tarzda yetkazib bergan. CHunki u paytda ko`pchilik insonlar o`qishni bilmaganlar. Lekin o`sha davrdagi asarlar og`zaki shaklda bo`lsa ham bizgacha yetib kelgan yil 21-oktabr esda qolarli muhim sana. Xuddi toshga o`yilgan naqsh kabi xotiramizga muhrlanib qoldi. Sababi ancha asrlardan buyon sayqallanib kelayotgan o`zbek tilimiz Davlat tili deb e lon qilindi. SHu kundan boshlab ta lim tarbiya ishlari, majlislar, ish qog`ozlari asosan o`zbek tilida yuritiladigan bo`ldi. Olimlarning aytishlaricha o`zbek tili XV asrda shakllanib bo`lgan. Boshqa turkiy tillardan ajralib chiqqan. Tilning paydo bo`lishi haqidagi fikrlarni umumlashtirib, shuni aytish mumkinki, til bizga in om etilgan so`zlash imkoniyati asosida kishilarning birga mehnat qilishi jarayonida o`zaro muloqotda bo`lish zaruriyati, ehtiyoji natijasida paydo bo`lgan. Til uzoq davr o`tishi bilan kishining ehtiyojiga muvofiq ravishda o`zgarib, boyib borgan. Omonjonova Feruza 5 b sinf o`quvchisi Ona tilim Ona tilim, erkin tilim, Bu onamning so`zidir. Aytgan har bir so`zini, Ona tilim deyilur. Ona tilim savodni, Berar har bir bolaga. Quvnab, yashnab ketaman, Ona tilim deganda. Ona tilim bor bo`lsa, Porlar, yashnar quyoshim. Pok qalbimda mangu yashar, Ona tilim quyoshim!

9 Har yili oktabr oyining to`rtinchi dushanbasi Xalqaro maktab kutubxonalari kuni JAHON XALQLARI MAQOLLARI Tohidaxon Halilova Maktab-internat kutubxonachisi Bilim tomon yo'l qisqa emas. (Yapon maqoli) Ko'pchilik g'ozni oqqush, deb o'ylaydi. (Ingliz xalq maqoli) O'ylamay gapirish- mo'ljalga olmay o'q uzishdir. (Ispan xalq maqoli) Sukut saqlab ham xato qilish mumkin. (Ingliz xalq maqoli) Ko'pchilik g'ozni oqqush, deb o'ylaydi. (Ingliz xalq maqoli) O'ylamay gapirish- mo'ljalga olmay o'q uzishdir. (Ispan xalq maqoli) Sukut saqlab ham xato qilish mumkin. (Ingliz xalq maqoli) Daraxt ildizi bilan tirik, inson do'sti bilan. (Rus xalq maqoli) Nima o'qiganingni emas, nima uqqanligingni so'zla. (Tojik xalq maqoli) Bevatan odam kuylamaydigan bulbulga o'xshaydi. (Rus xalq maqoli) Sohildan qaraganda, dengiz chiroyli, dengizdan qaraganda esa sohil go'zaldir. (Daniya xalq maqoli) KOREYS XALQ MAQOLLARI Kaltakning birinchisi yaxshi tegadi. Ishongan bolta oyoqni chopar. Igna boradigan joyga ip ham boradi. Boshingga loyiq qalpoq kiy. Duming uzun bo'lsa, tutilasan. Odam bir marta o'ladi. Go'zal chehra ortida xunuk qalb borligini bilib bo'lmaydi. Yaxshi erning xotini ham yaxshi bo'ladi. Go'dak va ahmoq rostgo'y bo'ladi. Mehnat baxtning onasidir. Inson yeyish uchun yashamasligi kerak. Balki yashash uchun yeyishi lozim. Xudo erta uyg'onadigan odamga yordam beradi. Pul bilan baxt yasab bo'lmaydi. Tabiat eng buyuk tabibdir. Do'sti yo'q odam - baxtsiz odamdir. Ahmoqlikni davolaydigan dori yo'q. So'z pichoqdan o'tkir.

10 DAVRIY QONUNNING IXTIRO ETILISHI TASODIFIYMI? Abdujabborov Lochinbek 9 a sinf o`quvchisi Kimyoviy elеmеntlar davriy qonuni haqiqatan ham D.I.Mеndеlеyеvning, undan avvalgilarning va o sha davrdagi ko plab kimyogarlarning ulkan mеhnati natijasida kashf etildi. Juda ko p yillar mobaynida qilingan bunday ulkan mеhnat bo lmaganda davriy qonunning ham ochilishi mumkin bo lmas edi. Mеndеlеyеv fanda yaratgan ixtirosiga baho bеra turib, uni shaxsan o zining ishi dеb qaramay, balki hammadan avval to xtovsiz mеhnat natijasi dеb bildi. Uni "daho" dеb ataganlarida: "qanaqa daho, umrim bo yi mеhnat qildim va mana endi daho bo ldim" dеgan javobi tasodifiy emas edi. Dmitriy Ivanovich va boshqa olimlarning mеhnati 17 fеvral 1869 yili ochilgan ixtiro uchun tayyorgarlik va zarur shart-sharoit bo ldi. Ammo davriy qonun ba'zida oson ixtiro qilingan dеb noto g ri ko rsatiladi. Mеndеlеyеv o tirib darrov bu qonunni ochgan yoki elеmеntlar kartochkalarini yoyib chiqib va to satdan elеmеntlar davriy jadvalini tuzgan dеb biladilar. Ba'zi kishilar, hatto, u davriy qonunni va o zining elomentlar jadvalini tushida ko rgan, dеyishadi. Bir kuni D.I.Mеndеlеyеv oldiga "Pеtеrburgskiy listok" gazеtasining xodimi kimyo masalasi bo yicha qisqacha ma'lumot olish uchun kеladi. Kеyin suhbat quyidagicha bo ldi: Muxbir: "Dmitriy Ivanovich, davriy jadvalingiz miyangizga qanday kеlgan?" Mеndеlеyеv: "O-o! Xudoyim!" Shundan so ng Mеndеlеyеv boshini chayqatib, chuqur-chuqur nafas olib, kеyin kuladi va, nihoyat, qat'iylik bilan: "Bu sizdagi kabi emas axir! Misrasiga bеsh tiyin emas! Sizga o xshagan emasman! Mеn buning ustida balki yigirma yil o ylagandirman, siz o ylaysizki: o tirgan va to satdan, misrasiga bеsh tiyin tayyor! Yo q bunday emas!" Dmitriy Ivanovich muxbirga javob bеra turib, davriy qonunning ochilishi yigirma yil davomida elеmеntlarning orasida o zaro bog liqlikni, ularning o zaro ta'sirini har tomonlama qunt bilan o rganishga asoslanganligini ko rsatib o tadi. Qizig i shundaki, bu ixtiro uzoq evolyutsion tayyorgarlik yakuni rеvolyutsion sakrashdan iborat bo ldi. Mеndеlеyеv bu to g rida 15 yil bosh qotirgan. Shuni qayd qilish kеrakki, 1869 yil 17 fеvral kuni davriy qonun ochilishi shu bilan tugallangan emas, balki faqat boshlangan edi. Dmitriy Ivanovich uni chuqurlashtirish va qayta ishlashni dеyarli uch yil davom ettirgan va, nihoyat, 1871 yil uni ancha takomillashtirgan. Ammo uni rivojlantirish, ayniqsa, undan kеlib chiqqan xulosalarning tasdiqlanishi, inеrt gazlar va radioaktiv elеmеntlarning ochilishi bilan kеyingi yillarda ham amalga oshgan. 17 fеvral 1869 yili, dunyoda eng yirik kimyogarlardan biri bo lgan Dmitriy Ivanovich Mеndеlеyеv tomonidan ixtiro etilgan kimyo tarixida eng katta kashfiyot davriy qonun shunday yuzaga kеlgan. SUV HAQIDA BILGANLARIMIZ... Mahmudova Dildora 9 a sinf o`quvchisi Inson vujudi o'zining barcha faoliyatlarini yagona erituvchi bo'lgan suv vositasida amalga oshiradi. Badan namligining muvozanatda saqlanishi, taomlarning hazm qilinishi, oziq moddalarning so'rilishi va hujayralarga yetkazilishi, ortiqcha va zararli moddalarning eritilib, tashqariga chiqarib yuborilishi shular jumlasidandir. Protein molekulalarini inson vujudida birlashtirib, tutib turgan narsa yengil, muz strukturali suvdir. Binoning qurilishida sementning sifati qanchalik muhim bo'lsa, inson vujudi qurilishida ham suv sifati shunchalik muhimdir. Sement sifatli bo'lsa, bino yuz yillab turadi, sifatsiz bo'lsa, qisqa vaqtda buzilib ketadi. Tog' muzlaridan va erigan qorlardan daryolarga oqqan suvlar sog'lom suvlardir. Xususan, tepa buloqlardan pastga, toshlarga tushgan, tez va ko'p oqqan, to'xtamay harakatda bo'lgan yengillashgan suvlar sog'liq uchun foydali hisoblanadi. Yomg'ir suvi ham yengil suvlardandir. Ammo yomg'ir suvini yomg'ir yog'ishni boshlagandan daqiqa keyin olish kerak bo'ladi. Chunki boshidagi tomchilar bilan havodagi g'uborlar tozalanadi. Yomg'ir suvi ich ketishini (diareyani) to'xtatadi, jigar va buyrak kasalliklarini yengillashtiradi. Buloq suvini topish imkoni bo'lmaganlar uchun eng yengil, eng foydali va ta'mi shirin suv muzdan eritilgan suvdir. Emalli idishlarga suv to'ldirib, muzxonada muzlatib, so'ngra eritiladi va tagiga tushgan qoldiqlar tashlab yuboriladi. Suv erigandan soatgacha ta'mi buzulmay turadi, keyin esa og'irlasha boshlaydi va ta'mi o'zgaradi. Qatiq suvi, meva va sabzavot suvlari yengil, jonli va shifoli suvlar hisoblanadi. Yangi meva, sabzavot, tarvuz va qovun yegan kishining suvga ehtiyoji qolmaydi. Yuqori sifatli suv bo'lmagan joylarda meva, sabzavot, tarvuz va qovun yeyilsa yoki meva sabzavot suvlari ichilsa, maqsadga muvofiq bo'ladi. Daryo suvi bilan quduq suvining qorishmasi, qaynatilgan va qaynatilmagan suvlarning aralashmasi, ichiga muz solingan suvlar sog'lik uchun zararlidir.turli tarkibli suvlarni bir paytda ichmoqchi bo'lgan kishi 4 5 soatlik tanaffus bilan ichishi kerakki, birinchi ichilgan suv ikkinchisi kelishidan avval tanani tark etgan bo'lsin. Inson tanasi xuddi Yer shari kabi 70% suvdan, 30% qattiq moddalardan iborat. Suvga bo'lgan ehtiyoj insonning sog'ligiga va yegan narsalarining miqdoriga bog'liq. Ya'ni har gramm qattiq taomga gramm suv aralashtirish kerak.

11 Abdug`ofurova Shodiya Abduvali qizi 1999-yil 18-sentabrda Chortoq tumanida tug ilgan. Bolaligidan adabiyotga qiziqadi yil Yilning eng iqtidorli o quvchisi ko`rik tanlovida she riyat yo nalishi bo`yicha 1-o`ringa sazovor bo ldi. She rlari 2012-yildan boshlab Tong yulduzi, Bolalar dunyosi, Ayol va jamiyat, Umid kabi gazetalarda chiqa boshladi. Yangi avlod 2013 bolalar ijodiyoti festivalining viloyat bosqichida sovrindor bo`ldi yil Navoiyxonlik bo`yicha o`tkazilga tanlovda qatnashib Ifodali g azal o qish musobaqasida 1-o rinni egalladi Yaqindagi uning she rlari Baxtli bolalik qo shiqlari nomli kitobga kiritildi va bosmadan chiqdi. Vatanimga dil izhor Farzand bo lay bir koringa yaragan, Bulbul kabi honish qilib sayragan, Chiroyingdan olib yashay ilhomni Chunki sensan meni asrab, qaragan. Sening tanti, dehqonlaring bor bo lsin, Amur Temur ruhi doim yor bo lsin, Bu dunyoda har bir inson yashasa Senga sodiq,bir umrga do st bo lsin. Yashayapman demak men ham insonman, Har ishinga har lahzada tayyorman, Bu dunyoning sinoati ko p bo lsa, Sinoatni yecholmayin hayronman. Kelajagi porloq yurt farzandiman, Bu o lkada har bir inson beozor. Shu o lkaning azizi,dilbandiman, Bu-chi mendan vatanimga, dil izhor. Bor bo`lsin. Mehringiz go`yoki quyosh taftiday, O`zingiz bir so`zli bahor ahtiday. Siz uchun har lahza gullardan tutay, Ustozim sizdaylar doim bor bo`lsin. Yurakning to`rida siz uchun so`zlar, Sizdan ilm olar bu nurli ko`zlar. Har lahza chaqnaydi charog`on ko`zlar, Dunyoda sizdaylar doim bor bo`lsin. Siz borsiz, olam ham yaralib qolgan, O`zbek qizlar sizdan chiroyni olgan. Siz-ku axir bizni yo`llarga solgan, Ustozim sizdaylar doim bor bo`lsin. Mening uchun g`amxo`r, hamisha baxtli, Shuning uchun ustoz siz saodatli. Albatta bo`laylik bizlar ibratli, Dunyoda sizdaylar doim bor bo`lsin. Onajonim Ko zingizda mehr toji, Quyoshmisol yaraqlaydi. Sizla hayotim rivoji, Baxt suvini chelaklaydi. Qalbi doston onajonim Ko ngli osmon onajonim. Baxtli zamon onasisiz, Nurga to liq har oningiz. Shu zamonning bolasimiz, Bormi deyman ming joningiz Qalbi doston onajonim Ko ngli osmon onajonim. Siz borsizki jahonim bor, Sizla ko rkam xatto uyim. Sizni ko rsam, ko rgum bahor, Siz manguga qo shiq, kuyim Qalbi doston onajonim Ko ngli osmon onajonim.

12 O`zbekiston Satimova Zulayho 9 a sinf o`quvchisi Osmoni tinch, muqaddasdir go`zal maskan, O`zbekiston dunyo ko`rgan yurtim mening. Gullarga kon, ozod makon, hur guliston. Shunday yurtda yashaganim fahrim mening. O`zga yurtda bo`lsam agar sog`inaman, Har bir dala, erta pishar bo`glaringni, Hayollarda sayr qilib eslayman men, Adirlarda lola terib yurganimni. Sening bergan ishonchingni har dam oqlab, Baxting bo`lib, fahring bo`lib yuraylik biz. O`zga yurtda, o`zga elda tanilmasdan, Yurtimizda davron surib yashaylik biz. Bobolar-u, momolarim xotirasin Har dam, har vaqt yodimizda saqlagaymiz. Ular bizga meros qilgan shu vatanni, Ko`zimizning qarog`ida asragaymiz. Endi... Tursunova Husnida 9 a sinf o`quvchisi Hazon bilan birga to`pladim sabr, Qoqilgan kezlarda izladim qadr. Bo`ronli kunlarda sinaldi kuchim, Qahraton ayozlar yetkazdi jabr. Qalbdagi tosh bilan kurashib keldim, Bugun dardlarimni yenga olaman. Kecha himoyasiz bir qizcha edim, Endi g`animlarga bas kela olaman. Ustoz Abdullayeva Sojida 7 b sinf o`quvchisi Menga o`rgatar bilim, Ustoz degan ulug` zot. Ma no to`la har so`zda, Ustoz degan ulug` zot. Sizga ming bor tasanno, Ustoz degan ulug` zot. O`rgatar har atama, Ustoz degan ulug` zot. Sizga ta zimlar qilar, O`quvchingiz Sojida. Sizga ta rif juda ko`p, Ustoz degan ulug` zot. Atirgul Olimjonova Mohinur 5 a sinf o`quvchisi Bir kun bo`gni sayr etdim, Qo`limga qalam tutdim. Nogoh ko`rdim atirgul, Chiroyli ekan bu gul. Atirgul bargi qat-qat, Uzib olmadim faqat. Atirgil kular edi, Atrofga boqar edi. Tabiatdan zavq olib, Quyoshdan olbdi nur, Yapro`gida tomchilar, Yaltirardi go`yo dur. Bu ajib manzaradan, Shodlikka to`ldi dilim. Atirgulning sha niga, Ushbu sherimni bitdim. Abdujabborova Mohigul 6 a sinf o`quvchisi Otajon Uyimizning sarboni, Bolaligim darmoni. Sizla qolmas armonim, Suyukligim otajon! Erkalaysiz, suyasiz, Qoqilsak gar kuyasiz. Mehringizni tuyamiz, Buyukligim otajon. Boshim har on silagan, Baxtu iqbol tilagan. Ro`zg`orimiz o`ylagan, Baxtli kunim otajon! Onajonim Ismoilov Jahongir 5 b sinf o`quvchisi Tunlari alla aytgan, Mehribon onajonim. Yo`llarimga ko`z tikkan, Azizim onajonim.

13 Kerak bo`lsa farzand deb, Jonini ham bergan, Azizim onajonim. Mehribon onajonim. Geometrik qismat. Do`sboyev Farruh 7 b sinf o`quvchisi Yiroq keta olmas Bir tekislikdan. O`tgan iki to`g`ri- Parallel chiziq. Yo yaqin kelolmas, Orasida ulkan Masofa yo`q garchi Ajab hol, qiziq. Buvijonim, bobojonim. Abdujabborova Mohidil 5 a sinf o`quvchisi Buvijonim, bobojonim, Bizga doim mehribon. Har bir so`zi go`yo dur, Quyosh kabi charog`bon, Andijon-u, Namanganda, O`ynab kelamiz har yoz. Sarguzashtlar ko`p bo`lar, Ta til o`tar juda soz. Ko`p rahmatlar aytamiz, Buvijon, bobojonga. Kelajakda biz sizday, Xizmatdamiz vatanga. Ustoz Mirzayeva Shahnoza 6 a sinf o`quvchisi Mehringizni qo`ygansiz, Bizga bilim bergansiz. Mening aziz ustozim, Mehribonnim o`zingiz. Onadek qalbi ziyo, Ona o`rnin bosar go`yo. Hammani birdek ko`rar, Mening aziz ustozim. Ustozimga Rahmonberdiyev Shohruhbek 5 b sinf o`quvchisi Bilim oldik, chiqardik savod. Yashadik biz bahtiyor, ozod. Yurtim g`ozal bo`lmoqda obod, Ustozim sizga ta zimdaman men. Ertaklar yaxshilikka yetaklar Qodirova Zarifa 5-b sinf o`quvchisi Bilamizki maqol-u, hikmatlarning kishi hayotida tutgan o`rni benihoya katta. Shunday ajoyib janr mavjudki u ertak deb ataladi. Qadimda ertakchi, matalchi kishilar ertaklarning harakterli xususiyati haqida shunday deyishgan. Ertaklarda fantaziyaga keng o`rin berilishini aytib o`tishgan. Ertak mavzulari shartli ravishda hayvonlar haqidagi ertaklar, sehrli ertaklar, hayotiy, maishiy va hajviy ertaklarga bo`linadi. Xalqimiz yaratgan, hayotdan olingan Zumrad va qimmat, oygul bilan Baxtiyor, Ziyod botir, Tohir va Zuhra, Uch og`ayni botirlar hayotiy-maishiy ertaklar sirasidir. Ertaklar ko`ngil ochish vositasi emas, ezgulikka undovchi ma naviy manbadir. Xalqimizda Ertaklar yaxshilikka yetaklar degan naql bejiz aytilmagan. Xalqimizning Susambil ertagi azaldan bolajonlarni qiziqtirib kelgan. Bu ertakda jonzotlarning orzusi amalga oshishi tasvirlanadi. Ya ni Susambilga yetib, u yerda hukm surayotgan bo`rilarni ahillik bilan yengadilar. Bu jonzotlar tamoman erkinlikka chiqib, og`izlari oshga tegib xo`jayinlarinikida ko`rgan kunlari esga tushib, o`kinishadi. Susambildagi rohatlarni ko`rib, Susambilning ovini ovlab mazza qilib yashaydilar.

14 Davlatliyeva Tillaxon 5 a sinf o`quvchisi Tikonli hayvon 3 2. Yirtqich suv jonivori 3. Sanoq son 4 4. O`quv quroli 5 5. Suvda yashovchi sayroqi jonivor 8 6. Sabzavot 6 7. Donalari qizil meva 8. Inson tana a zosi 7 9. Deraza ko`z i Nishanov Muhammadibrohim 5 b sinf o`quvchisi 1 Qirolning qizi 2 Katta, bahaybat so`zlarining ma nodoshi 3 Qasr so`zining ma nodoshi 4 Temir pul 5 Gullamaydigan daraxt 6 Qishki qattiq sovuq 7 Chevarning o`ng qo`li 8 Kema qozig`i 9 Hayron so`zining ma nodoshi 10 Uy hayvoni 11 Kam emas Mingboyev Boburjon 5 b sinf o`quvchisi 1 Eng qadimgi shahar 2 O`zbekistonda qanday odam topilgan 3 Ongli odam deb kimni aytishgan 4 Rossiyaning Sankt Peterburg shahridagi muzey 5 Jak Iv Kusto kashf etgan moslama 6 Luvr muzeyi qayerda joylashgan 7 1-kalendar qayerda yaratilgan Avazbekov Abdullo 9 a sinf = = = =197802

15 Olimjonova Mohinur 5 a sinf Davlataliyeva Tillaxon 5-a sinf

16 Mamasoliyev Hurshidbek 5 a sinf Abdujabborova Mohidil 5-a sinf

17 Omonboyev G`anisher 6 sinf Abdurahmonov Xurshidbek 6 b sinf Mirzamahmudov Muhtorjon 5 a sinf Abboosboyev Firdavs 5 a sinf

18 Ahmadjonova Muxtasar 9 d sinf o`quvchisi - Kartoshka qaynatilganda ezilib ketmasligi uchun ozroq sirka qo`shib yuboring. - Qovurilgan kartoshka karsillaydigan bo`lishi uchun uni po`stini artib to`g`ragach sovuq suvga chayish, keyin o`rab qo`yib quritish, shundan keyingina qovurish lozim. - Sabzavotdagi vitaminlar yaxshi saqlanishi uchun uni qaynab turgan suvga oz-ozdan solish zarur. - Sabzavotlardagi vitaminlar metallga tegish natijasida yemiriladi. Shu sababli sabzavotlarni emal qoplangan idishda qaynatish kerak. - Kartoshka to`g`ralgandan keyin suvda tutilsa, kraxmal va vitamin "S" ko`p yo`qoladi. Shuning uchun kartoshkani ovqatga solishdan oldidangina archgan va to`g`ragan maqul. - Vaqti-vaqti bilan qattiq non iste mol qiling. Bu tishni tabiiy ravishda tozalaydi va mustahkamlaydi. Uralov Azamat 9 a sinf o`quvchisi

19 Hurmatili mushtariylar yil 15-noyabrgacha Umid jurnalining emblemasi tanlovi o`tkaziladi. Shu sababli barcha mushtariylarni tanlovda qatnashishga chaqiramiz. G`oliblarni qimmatbaho sovrin va Umid jurnalining oltin medali kutmoqda. Shoshiling! Vaqt oz qoldi.

20