Përgatitja e përzierjes qe zbatohet ne injektim

Transcript

1

2 Përgatitja e përzierjes qe zbatohet ne injektim Nevojat komplekse të motorit për përbërje të ndryshme të përzierjes në kushte specifike të punës së motorit, kushtëzojnë mbindërtimin e një morie pajisjeve ndihmëse me të cilat tentohet që ato te kënaqen. Te motorët me karburator, karburatorit bazë i shtohen: pajisja për hapin e zbrazët, pajisja për fillimin e punës, pajisja për fuqi të madhe, pompa për shpejtim dhe te ngjashme, me çka konstruksioni i tij bëhet me i ndërlikuar. Edhe te karburatoret më bashkëkohor, shumë kompleks, konstruksioni i karburatorit, shumë rëndë mund te realizoj rregullimin preciz me çka do te kënaqen kërkesat ne aspektin e fuqisë maksimale, ekonomizimit edhe emetimit minimal te emisionit dalës. Problem i veçantë te motorët ku karburatori furnizon ma tepër cilindra paraqet jo njëtrajtshmëria e përbërjes se përzierjes në mes te cilindrave te veçantë, sipas sasisë dhe kualitetit. Me te gjitha përpjekjet e konstruktorëve, spërkatja e lëndës djegëse nuk është e përsosur dhe një sasi e vogël mbetet ne formë te pikave me përmasa me te mëdha. Drejtimi i pikave me përmasa me të mëdha ka cilindrat e veçantë varet nga inercia e tyre dhe nga kushtet e rrymimit dhe ndryshon me ndryshimin e regjimit të punës së motorit. Për këtë disa cilindrave marrin me pak lëndë djegëse, kurse disa me shumë, gjegjësisht përbërja e përzierjes për cilindra te ndryshëm nuk është e njëtrajtshme. Për shkak të mangësive te numëruara te përgatitja e përzierjes me karburator prodhuesit tentojnë te zhvillojnë sistemin me te cilin do te dërgohet sasia e barabartë dhe precize e lëndës djegëse për çdo regjim te punës sistemi i injektimit te benzinës. 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 2

3 Fig Injektori Injektimi realizohet ashtu, që benzina më shtypje te caktuar, te realizuar me pompë, dërgohet deri te injektori (fig. 1.39) dhe injektohet ne formë te vrushkullit të lëndës djegëse të grimcuar mirë, ne ajrin e freskët, ne kohen e thithjes. Sasia e injektuar duhet te matët me sistemin e veçantë për matje. Te karburantet matja e benzinës nuk ka qenë problem i veçantë, pasi te ato ekziston rregullimi pneumatik ku matja është krye ne bazë te proporcionalitetit te prurjes se ajrit dhe nën shtypjes ne difuzor. Sistemi për matje duhet që në të gjitha kushtet e punës te motorit te siguron përbërjen e përzierjes me përmbajtje optimale, që përveç sasisë që do te matët ne varësi të rrymimit te ajrit te freskët, duhet të bëhet korrigjimi ne bazë te shumë faktorëve që e karakterizojnë regjimet e punës se motorit dhe ndikimet e jashtme. Faktorët bazë që ndikojnë në sasinë e matur të lëndës djegëse janë: rrymimi i ajrit, numri i rrotullimeve te motorit, temperatura e lëngut për ftohje, temperatura dhe shtypja e ajrit te rrethinës dhe pozitat kufitare te rregullatorit për përzierje. 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 3

4 Matja e prurjes se ajrit si bazë për caktimin e rrjedhjes se lëndës djegëse Prurja e ajrit të pajisjet bashkëkohore për përgatitjen e përzierjes me injektim te benzinës më shpesh matet më; pllaka matëse, matësi i prurjes (masës) me penë përdredhës, shfrytëzimi i nën shtypjes ne gypin për mbushje dhe me matjen e pozitës së rregullatorit për përzierje. Pllaka matëse është pllakë e cila instalohet ne gypin për mbushje para rregullatorit te përzierjes ne formë gazi (fig. 1.40). Ajo ngritët ose rrotullohet, ne varësi nga forca aerodinamike e shkaktuar nga prurja e ajrit. Te rregullimi mekanik lëvizja e pllakës shfrytëzohet për veprim direkt ne rregullatorin e lëndës djegëse. Te rregullimi elektronik ç vendosja e pllakës matëse shndërrohet, me ndihmën e potenciometrit, në sinjal elektrik qe vazhdon te përdoret në njësinë drejtuese elektronike. Figura 1.40 Pllaka matëse, 1 Pllaka e matësit, 2 Pllaka kompensuese, 3 Vëllimi për ngufatje, 4 linja anësore, 5 Buloni për akordim te përzierjes për hapin bosh (linja anësore), 6 Pllaka e qeramikës me rezistuesit dhe rrëshqitëset, 7 Susta 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 4

5 Matësi i prurjes me fije përdredhëse. Fija metalike (teli nga platini me trashësi 70µm) nxehet me rrymë elektrike, kurse intensiteti i ftohjes është proporcional me shpejtësinë e rrymimit të ajrit ne te cilin bëhet matja. Me ftohjen e fijes ndryshon edhe rezistenca elektrike e saj qe paraqet impuls hyrës për rregullim. Temperatura e ajrit hyrës matet me senzor te veçantë (fig. 1.41, pozita 1). Fig Matësi i prurjes me fijen përdredhëse, 1 senzorii temperaturës, 2 matësi me fijen përdredhëse, 3 rezistuesi preciz Për mbrojtjen e fijes nga grimcat e pa dëshiruara, nga rrymimi i ajrit, dhe zvogëlimit të precizitetit, shpesh, fija mbështjellët me mbështjellës te qeramikës. Ne disa raste, për mbrojtje nga shtresimet, fija nxehët deri në temperaturën e djegies se papastërtive ne kohë zgjatje për një sekonde pas ndërprerjes se punës të motorit. Ky sistem për matje dallohet për saktësi te lartë, dhe reagim te shpejtë, por edhe çmim te lartë. Matësi i prurjes me fijen përdredhëse në esencë e matë masën e ajrit që kalon neper të. 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 5

6 Matja e pozitës te rregullatorit për përzierje bëhet me dhënës me precizitet te lartë te pozitës (fig a) i cili vendoset ne aksin e rregullatorit për përzierje. Ne bazë të këtij dhënësi, përcaktohet këndi α i rregullatorit për përzierje. Përveç α, ne njësinë drejtuese elektronike është i nevojshëm dhe e dhëna për numrin e rrotullimeve n, i cili mundet te merret nga sistemi i ndezjes ose nga dhënësi i veçantë për numrin e rrotullimeve. 1. Rregullatori i përzierjes 2. Dhënësi i pozitës 3. NED Fig a) Dhënësi i pozitës te rregullatorit për përzierje, 1 aksi i rregullatorit për përzierje, 2 shiriti rezistues 1, 3 shiriti rezistues 2, 4 mbajtësi i rrëshqitësit dhe rrëshqitësi, 5 lidhjet elektrike Sasia e ajrit si funksion i α dhe n për motorin e dhënë përcaktohet në tavolinën provuese për motorë. Ne figurën 1.42 b është paraqitur grupi tipik i lakorëve për një motor. Ato e ilustrojnë sasinë relative te ajrit e cila hynë për α dhe n të ndryshme. Për një dendësi te supozuar konstante te ajrit prurja e ajrit mund te përcaktohet me saktësi si funksion kryesisht i α dhe n. 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 6

7 Fig b) Prurja relative e ajrit si një funksion i α dhe n Shfrytëzimi i nën shtypjes ne gypin për mbushje nuk është drejtpërdrejt ne proporcion me rrjedhjen a ajrit, për atë duhet njëkohësisht te kryhet edhe matja e numrit të rrotullimeve. Kjo mënyrë e matjes me se shpesh shfrytëzohet si parametër hyrës ne njësinë drejtuese elektronike. Fig Shfrytëzimi i nën shtypjes ne gypin e mbushjes; 1 njësia drejtuese elektronike, 2 gypi i plastikes, 3 konvertori i impulsit 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 7

8 Matja e madhësive ndikuese te nevojshme për matjen e rregullt te sasisë së lëndës djegëse Përveç sasisë se ajrit, që është bazë për përcaktim e sasisë se injektuar te benzinës dhe krijimin e përzierjes, për matje te rregullt dhe rregullim, njësisë drejtuese duhet të dorëzohen edhe të dhëna për: numrin e rrotullimeve, temperatura e lëngut ftohës, temperatura dhe shtypja e ajrit te ambientit, pozitat e fundme te rregullatorit, detonimi dhe përbërja e gazrave dalëse. Numri i rrotullimeve te motorit matët me qellim qe te akordohet prurja për cikël e ajrit, ose, si madhësi paralele për përcaktimin e rrjedhës. Zakonisht transformohet numri ne impulse elektrike nga bobina induktive, ose, shfrytëzohet dhënësi special i vendosur ne volantin e motorit i lidhur me dhënësin induktiv fig Fig Matësi i numrit te rrotullimeve te motorit, 1 magneti i përhershëm, 2 shtëpiza e matësit, 3 shtëpiza e motorit, 4 bërthama nga hekuri i butë, 5 fileta, 6 unaza e dhëmbëzuar me pikë referimi Temperatura e lëngut ftohës shfrytëzohet si parametër me anë te cilit verifikohet gjendja e temperaturave ne motor. Matet me përdorimin e dhënësit elektrik te temperaturës. Ai përbehet nga rezistuesi gjysmë përçues me konstant negative te temperaturës, çka do te thotë qe, me rritjen e temperaturës, rezistenca zvogëlohet (kur motori është i ftohur për punë normale duhet ti përgatitet përzërja me e pasur). 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 8

9 Temperatura e ajrit te ambientit vërtetohet për atë se nga ajo varët dendësia e ajrit, e me te edhe prurja ne masë. Temperaturat me te ulëta te ajrit te ambientit e vështirëson avullimin e benzinës, për atë përzërja e përgatitur duhet te jetë pak me e pasuar. Senzori i temperaturës se ajrit vendoset ne degëzimin për mbushje dhe sipas ndërtimit është i ngjashëm me matësin e temperaturës për lëngun ftohës (fig. 1.45). Temperatura e ajrit te ambientit merret se bashku me temperaturën e lëngut ftohës Fig Matësi i temperaturës se lëngut ftohës, 1 lidhjet elektrike, 2 shtëpiza, 3 Rezistuesi Senzori për lëngun e ftohjes; 1 Lidhjet elektrike, 2 shtëpiza, 3 izolatori (hermetizuesi), 4 filetoja, filetatura, 5 matësi i rezistencës, 6 ftohësi Shtypja e ajrit te ambientit, njëjtë si temperatura, ndikon ne dendësinë e ajrit, ku me rritjen e shtypjes, përzierja varfërohet kurse me zvogëlimin pasurohet. Ne mënyrë te ngjashëm, me kontrollimin e shtypjes, behet edhe korrigjimi i lartësisë, ne varësi nga lartësia mbidetare, ose ne varësi te shtypjes se mbi mbushjes te motorët me fryrje. Pozitat kufitare të rregullatorit për përzierje ne formë gazi regjistrohen me ndërpresë të veçante. Ne pozitën e hapit te zbrazët arrihet punë normale e motorit me përzierje pakës ma te pasur, kurse ne pozitën e hapjes maksimale te rregullatorit, përzierja pasurohet me shumë, për arritjen e fuqisë maksimale. 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 9

10 Përveç faktorëve ndikues te numëruar dhe te përshkruar, te sistemet bashkëkohore për injektim merren parasysh edhe faktorët tjerë siç janë: shpejtimi i motorit, paraqitja e djegies detonuese, pozita e boshtit motorik dhe te ngjashme, ku secili për vete ka ndikim ne prurjen e lëndës djegëse. Fig Ndërpresë për pozitat e skajshme, 1 ndërpres për fuqinë maksimale, 2 bartësi kornizë i ndërprerësit, 3 aksi i rregullatorit për përzierje, 4 ndërprerësi për hapin e zbrazët, 5 lidhjet elektrike Fig Senzori për detonim, 1 piezoqeramika, 2 masa sizmike me forcën shtypëse F, 3 shtëpiza, 4 buloni, 5 unaza kontaktuese, 6 lidhja elektrike, 7 blloku i motorit, V lëkundjet Djegia detonuese matet me senzor te detonimit, i paraqitur ne figurën Ai përbehet nga masa sizmike (2), shtëpiza (3), qeramika piezoelektrike (1) kontakti (5) dhe lidhjet elektrike (6). Punon ashtu, qe masa sizmike reagon ne oscilimet qe lajmërohen gjatë djegies detonuese, dhe e shtyp qeramikën piezoelektrike, ku induktohet tensioni i cili më anë te kontaktit dhe lidhjeve elektrike, dërgohet deri te njësia drejtuese elektronike. 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 10

11 λ sonda paraqet element te veçantë (fig. 1.48a dhe fig. 1.48b) e cila përdoret ne sistemet për mirëmbajtjen e përbërjes teorike te përzierjes, qe është e rëndësishme ne rastin e përdorimit te katalizatoreve për përpunim plotësuese te produkteve nga djegia. Punon me principin e gjenerimit të tensionit elektrik në skajet e senzorit me qeramikë aktive, kur përqendrimi i oksigjenit në produktet e djegies është shumë i vogël (përzierja e pasur). Ne kohën e fundit përdoret λ sonda e shndritshme me qëllim te përmirësimit te funksionimit te sondës me rastin e fillimit te punës te motorit ne të ftohët. Fig a Prerja tërthore e sondës me elementet përbërëse: 1 lidhjet elektrike (ekzistojnë sonda me 1,2,3,4 tela) nëse sonda ka 3 ose 4 tela atëherë sigurisht është me ngrohje te brendshme te sondës, 2 Izolatori 3 Shtëpiza mbrojtëse nga metali e sondës, 4 Ngrohësi i brendshëm i sondës, 5 Gypi prej qeramike, 6 Kontaktoret e mbështetur ne sondën e qeramikës, 7 Shtëpiza me filet për forcim ne gypin dalës, 8 Gypi i zbrazjes se gazrave, 9 Shtresa mbrojtëse e qeramikës me vrima ( ), 10 Shtresa mbrojtëse e qeramikës me vrima(+), 11 Gazrat dalës te cilët rrotullohen rreth qeramikës, 12 Senzori i qeramikës 13 Gypat mbrojtës nga metali me vrima ku hyjnë gazrat dalës ne shtëpizën e sondës, 14 Gazrat dalës, 15 Drita 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 11

12 Ndarja e përgjithshme e sistemeve për injektim te benzinës Sistemet për injektim te benzinës mund te ndahen ne mënyrën vijuese: 1. Sipas vendit te injektimit: 1.1 sistemet me injektim direkt (DI) 1.2 sistemet me injektim te veçantë (MPI) 1.3. sistemet me injektim qendror (SPI) 2. Sipas vazhdimësisë dhe fillimit te injektimit: 2.1. sistemet me injektim të vazhdueshëm 2.2. sistemet me injektim periodik me fillim te pandryshuar te injektimit 2.3. sistemet me injektim periodik me fillim te ndryshuar te injektimit (injektim vazhdues) 3. Sipas mënyrës së rregullimit: 3.1. sistemet me rregullim mekanik te injektimit 3.2. sistemet me rregullim te kombinuar te injektimit 3.3. sistemet me rregullim elektronik me njësi analoge drejtuese 3.4. sistemet me rregullim elektronik me njësi digjitale drejtuese 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 12

13 4. Sipas shtypjes se injektimit: 4.1. sisteme me shtypje te lart te injektimit (>14 bar) 4.2. sisteme me shtypje te mesme te injektimit (prej 4 deri ne 14 bar) 4.3. sistemet me shtypje te ultë te injektimit (deri 4 bar ) Ndarja e sistemeve te injektimit sipas vendit te injektimit Injektimi direkt realizohet ashtu, qe benzina injektohet direkt ne cilindër. Injektimi mund te kryhet ose gjatë mbushjes (që është rasti më i shpesh), ose gjatë shtypjes (që paraqitet shumë rrallë). Shkurtimisht shënohet me DI (Injektimi direkt Direct Injection) (fig ) Përparësi e këtij sistemi është që te ai mund të rregullohet qe injektimi te kryhet pas mbylljes se valvulit për zbrazje (ose kanalit për zbrazje te motorët dy kohësh), me çka humbja e përzierjes me rastin e përputhjes së valvuleve ose te shpëlarja mund te largohet. Efektet pozitive arrihen edhe me atë qe lënda djegëse einjektuar avullohet ne cilindër, me çka e zvogëlon temperaturën e përzierjes dhe kontribuon ne rritjen e koeficientit te mbushjes. Fig injektim direkt 1 shpërndarësi i benzinës, 2 injektori, 3 rregullatori i përzierjes, 4 cilindri 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 13

14 Fig Prerja e dhomës me injektim direkt te benzinës, 1 injektori, 2 kandela Vendosja e injektorit ne hapësirën punuese mban ne vete dhe rreziqet nga bllokimi i vrimave me substanca rrëshinore qe krijohen gjatë djegies. Për të shmangur këtë, përdorët injektimi me shtypje te lartë, ku shtypja është aq me e lartë, sa ma tepër që injektimi vonohet me rrjedhën e procesit te ngjeshjes. Mungesë e rëndësishme është edhe mundësia qe vrushkulli i lëndës djegëse te godet anën e kundërt te cilindrit, dhe për këtë nuk është e përshtatshme për motorë me cilindra me përmasa të vogla. Mungesa te injektimi direkt është homogjenizimi më i dobët i përzierjes, për shkak të kohës së shkurt si dhe rrymimin te vogël relativ te ajrit. Nëse dëshirojmë që te rritet koha, anulohet përparësia në humbje minimale te mbushjes se freskët. Te disa lloje te konstruksioneve jo homogjenizimi i përzierjes shkaktohet qëllimisht dhe fitohen motorët me mbushje shtresore ku ne afërsi te kandelës realizohet përzierje e pasur, ndërsa ne periferi përzije e varfër. 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 14

15 Injektimi veç e veç (para cilindrit) kryhet në gypin për mbushje në çdo cilindër ne afërsi te valvulit për mbushje dhe ka një varg përparësi, qe e benë shumë te përhapur. Ne terminologjinë botërore quhet multipoint injection (injektimi shumë pikash), shkurtimisht MPI sistemet ose sistem për injektim më me shumë pika. (fig. 1.51) Fig Injektimi veç e veç (MPI), 1 prurja e përbashkët e benzinës, 2 ajri, 3 rregullatori i përzierjes, 4 gypi i mbushjes, 5 injektori, 6 trupi i motorit Në gypin për mbushje (me shpesh para vetë valvulit për mbushje (fig. 1.52) ne çdo cilindër te motorit vendoset injektori me çka arrihet shpërndarje shumë me e mirë e përzierjes sipas cilindrave, pasi qe çdo cilindër merr sasi te njëjtë te lëndës djegëse. Injektimi i lëndës djegëse kryhet në temperaturë të lartë, çka mundëson përzieje te mirë, avullim te mirë si dhe homogjenizim te mirë te përzierjes. Për shkak te injektimit te mirë, dhe për shtypje te vogla ne injektimit (2.5 deri 5 bar) fitohet përzije homogjene dhe gjatë shpejtësive te arsyeshme te rrymimit te ajrit. Kjo mundëson qe kanalet për mbushje te punohen me diametër me te madh, çka kontribuon zvogëlimin e rezistencave ne mbushje, zmadhimin e koeficientit te mbushjes dhe fuqisë specifike te motorit. 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 15

16 Fig Pozicioni i injektorit te injektimi veç e veç (MPI), 1 injektori, 2 valvula për mbushje, 3 tubi për mbushje Te meta e sistemit MPI është kompleksiteti i tyre dhe çmimi i lartë. Injektimin qendror gjithashtu emërtohet injektim në kolektorin e përbashkët për mbushje të motorit. Në terminologjinë botërore njihet edhe si sigle point injection (injektimin ne një pikë te vetme), ose SPI sistemet ( sistemi për injektim në një pikë), fig Fig Injektimi qendror ( SPI), 1 prurja e benzinës, 2 injektori, 3 rregullatori për përzierje 1 prurja e benzinës, 2 ajri, 3 rregullatori i përzierjes, 4 gypi i mbushjes, 5 injektori, 6 trupi i motorit 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 16

17 Realizohet me injektimin e benzinës me një injektor për te gjithë cilindrat. Injektori vendoset mjaft larg prej cilindrave, me shpesh para rregullatorit te përzierjes. Vendi i injektimit te injektimi qendror përputhet me vendin e prurjes te benzinës te karburatori. Ne vend te spërkatjes dhe matjes pneumatike te sasisë së benzinës nga karburatori, me injektim arrihet shpërndarja e benzinës nen veprimin e shtypjes hidraulike te lëndës djegëse, ndërsa masa përcaktohet nga rrjedha e ajrit dhe nevojave te motorit. Shfrytëzimi i një injektori e zvogëlon çmimin e sistemit, ku ruhen disa përparësi te injektimit, por edhe disa përparësi te formimit te përzierjes ne karburator. Ashtu, sistemi SPI e ka çmimin me te ulet se sistemi MPI, dhe me rregullim elektronik dozimi i benzinës është shumë me i saktë se te karuratori. Pa rregullim elektronik, përcaktimi i sasisë është joprecize dhe sistemi është me veti me te këqija se te karburatori. Shpërndarja e përzierjes është me e keqe se te sistemet MPI. Për shpërndarjen e benzinës nevojiten shpejtësitë me te mëdha e rrymimit te ajrit (përmasat me te vogla te kolektorit thithës) qe i rrit rezistencat gjatë mbushjes. Te ngarkesat e mëdha dhe numër i vogël i rrotullimeve, homogjenizimi i përzierjes është me i keq se te karburatori (te cili diametri i vogël i difuzorit mundëson shpejtësi me te mëdha, shtypje me te vogla, avullim me te mirë dhe spërkatje). Te ngarkesat e vogla dhe numrat e mëdhenj te rrotullimeve, përzierja është homogjene dhe atë me homogjene se te sistemet MPI, pasi qe rrjedha turbulente rreth rregullatorit te përzierjes e përshpejton homogjenizimin e përzierjes. 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 17

18 Fig Pajisja për injektim qendror, 1 injektori, 2 benzina e injektuar, 3 rregullatori i përzierjes, 4 shtresa nga benzina, 5 cipa e benzinës në tubin për mbushje (e zmadhuar për shkak te prezantimit), 6 rrjedha e benzinës se avulluar, 7 avullimi i cipës së benzinës ne tubin për mbushje. Shënohet zgjerimi i dukshëm i aplikimit i sistemit SPI te motorët e klasave te ulëta dhe pritet ne ardhmëri te afërt qe karburatoret te zëvendësohem me këto SPI sisteme. Ne kohen e sotme me nuk prodhohen motorët me formimin e përzierjes me karburator. 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 18

19 Ndarja e sistemit te injektimit sipas vazhdimësisë dhe fillimit te injektimit Injektimi vazhdueshëm i lëndës djegëse arrihet ashtu, qe benzina injektohet pa ndërprerje ne gypin për mbushje, përzihet me ajër dhe avullohet, kurse hynë ne cilindër ne kohen e mbushjes. Injektimi i vazhdueshëm mundet te shfrytëzohet edhe te sistemet SPI dhe MPI, por jo edhe te injektimi direkt. Injektori hapet nën ndikim te shtypjes se lëndës djegëse, dhe gjate kohës se punës se motorit pandërprerë është i hapur. Matja e sasisë se benzinës rregullohet me ndryshim te shtypjes se injektimit. Rregullimi mund te jetë mekanik ose elektronik me te gjitha përparësitë dhe mangësitë te cilat i kanë ne veti. Përparësitë e injektimit te vazhdueshëm është çmimi i ulet i sistemit, kurse mangësi i ka: rregullimi jopreciz dhe grimcimi me i keq i lëndës djegëse te regjimet më te ulëta te punës së motorit. Injektimi periodik i lëndës djegëse realizohet me injektor qe janë te pajisura me valvule elektromagnetike. Valvulet hapen periodikisht nën ndikimin e impulseve elektrike nga njësia drejtuese elektronike. Sasia e lëndës djegëse te injektuar rregullohet me gjatësinë e impulsit dhe gjatë kësaj mbahet konstant ndryshimin e shtypjes ne mes injektorit dhe gypit për mbushje, pasi qe sasia e injektuar varet vetëm nga koha kur injektori është i hapur. Sistemet për injektim periodik munden te ndahen ne sisteme me fillim te pandryshuar te injektimit dhe sisteme me përcaktimin preciz te fillimit te ndryshueshëm te injektimit. 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 19

20 Sistemet me fillim te pandryshuar te injektimit ne raport me pozitën e pistonit ne cilindër, dallohen me përcaktimin unik te fillimit te injektimit, i cili nuk ndryshon ne varësi nga regjimi i punës se motorit. Impulsi për fillim te injektimit mund te jepet një ose dy herë gjate mbushjes. Te disa sisteme me regjime te ultë te punës jepet një impuls, kurse te regjimet me te larta dy impulse. Te ky lloj i sistemit arrihet homogjenizmi i mirë i përzierjes, pasi për atë ka mjaft kohe. Sistemet me fillim te ndryshuar te injektimi emërtohen dhe sisteme me injektim sekuencial. Te ato përzierja nuk homogjenizohet para mbushjes, por realizohet shtresimi i saj: ne afërsi te kandelës përzierja është me e pasur edhe me e përshtatshme për ndezje, kurse ne pjesën e mbetur te cilindrit me e varfër. Në këtë mënyrë, arrihet puna e motorëve me përzije shumë te varfër. Rregullimi i nen sistemit te injektimit te injektimi sekuencial është shumë me kompleks dhe me i ndjeshëm. Për çdo regjim te punës se motorit duhet te realizohet injektimi ne kufij optimal për te mos te ndodh shtresimi i padëshiruar dhe realizimi i përzierjes se varfër ne afërsi te kandelës. Injektimi sekuencial ka te MPI dhe SPI. Ndarja e sistemit te injektimit sipas mënyrës se rregullimit Matja e sasisë se benzinës së injektuar mund te realizohet me: rregullim mekanik, rregullim elektronik, rregullim i kombinuar. Rregullimi mekanik e sasisë se lëndës djegëse te injektuar realizohet me ngufatje te shtypjes, kurse shfrytëzohet te injektimi i vazhdueshëm (BOSCH. K Jetronic), fig /26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 20

21 Përparësi e tij janë çmimi i lirë dhe realizimi i thjesht. Pasi vështir mund te realizohen te gjithë faktorët ndikues, ne kohen e fundit paraqitet kombinimi i rregullimit mekanik dhe elektronik. Rregullimi mekanik ka vetëm domethënie historike dhe rrallë mundet te takohet te motorët e automobilave bashkëkohor. Fig Rregullimi mekanik i sasisë se injektuar te benzinës, 1 shpërndarësi i lëndës djegëse me valvul diferenciale për shtypje, 2 rezervuari, 3 pompa, 4 akumulatori i benzinës, 5 pastruesi, 6 rregullatori i shtypjes, 7 injektori 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 21

22 Rregullimin e kombinuar e hasim në periudhën kalimtare nga rregullimi mekanik ne atë elektronik. Përfaqësues tipik është KE Jetronic fig i cili paraqet modifikim më bashkëkohor te K Jotronic me rregullim plotësues elektronik dhe rregullim. Fig rregullimi i kombinuar i sasisë se injektuar te benzinës, 1 rezervari, 2 pompa elektrike, 3 akumulatori i benzinës, 4 pastruesi, 5 rregullatori primar i shtypjes, 6 matësi i prurjes se ajrit, 7 shpërndarësi i lëndës djegëse me valvul diferenciale për shtypje, 8 injektori, 9 dega për mbushje, 10 injektoripër fillim te punës ne te ftohet, 11 termo ndërprerësi, 12 rregullatori i përzierjes, 13 ndërprerësi i pozitave te skajshme, 14 valvula për ajrin plotësues, 15 matësi i temperaturës te lëngut për ftohje, 16 njësia elektronike drejtuese (NJED), 17 rregullatori elektrohidraulik i shtypjes, 18 sonda, 19 distributori i ndezjes, 20 releu, 21 ndërprerës, 22 akumulatori. 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 22

23 Rregullimi elektronik i sasisë se lëndës djegëse te injektuar realizohet me ane te njësisë elektrike drejtuese (NED). Ne te mblidhen sinjalet elektrike, nga senzoret e veçantë që japin informata për gjendjen e motorit, ato përpunohen dhe formohet një sinjal i vetëm me të cilin përcaktohet zgjatja kohore e hapjes se injektorit. Ashtu, njësia elektrike drejtuese duke marr parasysh një numër të madh të faktorëve ndikues, realizon rregullim preciz në përbërjen e përzierjes për të gjitha regjimet e punës së motorit (Bosch L Jetronic), fig /26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 23

24 Fig Rregullimi elektronik i sasisë së benzinës të injektuar, 1 Rezervuari për lëndë djegëse, 2 Pompa elektrike për lëndë djegëse, 3 filtri për lëndë djegëse, 4 njësia elektronike komanduese, 5 injektori, 6 gypi shpërndarës, 7 rregullatori i shtypjes i lëndës djegëse, 8 gypi thithës i përbashkët, 9 kufizuesi i rregullatorit te përzierjes, 10 matësi i sasisë se ajrit, 11 llamba sonda, 12 Senzorii temperaturës ne motor, 13 Dhënësi induktiv, 14 Ventili për kontrollin e shpejtësisë ne hapin e zbrazët, 15 akumulatori, 16 Kontakti për fillimin e punës dhe ndezje te motorit, 17 Relei për pompën e lëndës djegëse, 18 rezervuari me thëngjill aktiv, 19 ventili për regjenerim, 20 filtri i ajrit. 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 24

25 Sipas mënyrës së punës, sistemet për rregullim elektronik ndahen në analoge dhe digjitale. Sistemet analoge kanë procesor i cili pranon të dhëna dhe në bazë të relacioneve të thjeshta llogaritë kohën e tërësishme të injektimit. Procesori është i thjeshtë dhe kërkon memorie të vogël. Prurja e ajrit matet me pllakë matëse ose më matësin e prurjes me fijen e pështjellur. Me këtë princip funksionon Bosch D Jetronic, Bosch L Jetronic, Bosch L3 Jertronic dhe Bosch LH Jetronic. Sistemet digjitale kërkojnë memorie me të madhe, që të vendosen në të dhënat e duhura për sasinë e lëndës djegëse për regjim të ndryshëm të punës së motorit. Memoria është e organizuar në të ashtuquajturën harta e të dhënave (fig.1.58.a.b) dhe paraqet matricë me dy dimensione. Gjatë rregullimit, duhet të identifikohet regjimi i punës së motorit dhe nga harta e të dhënave të merret e dhëna e gatshme për sasinë bazike te nevojshme të lëndës djegëse. Për caktimin e regjimit të punës së motorit, shfrytëzohen impulset nga matësi i prurjes dhe matësi i numrit të rrotullimit të motorit. Sasia bazë e benzinës e marruar nga harta, shumëzohet me fakëtoret korrektues që merren nga senzoret plotësues të motorit. Sistemet me rregullim digjital janë mjaft preciz por ënde janë shumë të shtrenjtë për montim në klasën e ulët dhe të mesëm te veturave. Rregullimi digjital takohet të sistemi Boch Motronic ku ne sistemin e injektimit është i integruar edhe sistemi i ndezjes së përzierjes. Dy parametra të pavarur e rregullojnë sasinë e lëndës djegëse të injektuar, dhe ato janë: numri i rrotullimeve të motori dhe prurja e ajrit. Prurja e ajrit hynë si impuls e bazuar ne pozitën e rregullatorit të ajrit. 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 25

26 Fig Harta e të dhënave, a) për përcaktimin e, b) për faktorin e korrigjimit Fig a) zhvillimi i njësive elektronike drejtuese Zhvillimit i njësive elektronike drejtuese me kalimin e kohës është treguar në fig a), kurse skema e njësisë elektronike drejtuese bashkëkohore është paraqitur në fig b. Motori i parë te sistemi i menaxhuar është ndërtuar në vitin 1979 me kombinim të L Jetronic me ndezje elektronike. Me këtë për herë të parë përdoret mikroprocesori në automjete. Ku mundësohet procedimi digjital i shumë funksioneve të motorit. 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 26

27 Fig b) skema e njësisë elektronike drejtuese ROM (Read Only Memory ) memoria që mundet vetëm të lexohet RAM (Random access memory ) memoria ne të cilën shënohet periodikisht PROM (Programemable Read Only Memory) memoria që përmban te dhënat e kalibruar qe nuk mund te ndryshohen. Sistemi për injektimin direkt te benzinës me rregullim mekanik Nga përfaqësuesit karakteristik të sistemit për injektim të benzinit me rregullim mekanik, do ta sqarojmë vetëm sistemin për injektim të benzinës i prodhuar nga firma Bosch që është montua në veturat Daimler Benz 300 SL ne vitin 1954 i paraqitur ne fig /26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 27

28 Fig Sistemi me injektim direkt te benzinës me rregullim mekanik, 1 rezervari, 2 pompa, 3 pastruesi, 4 pompa për shtypje të lartë, 5 injektori, 6 kandela, 7 gypi i kthimit, 8 rregullatori i përzierjes, 9 dhënësi i nën shtypjes, 10 leva Nga rezervari lënda djegëse nxirret me pompë me dhëmbëzore 2, e cila fiton ngasje nga mekanizmi shpërndarës. Në anën dalëse arrihet mbi shtypje prej 7 bar qe rregullohet me valvulin reduktues, kurse teprica e lëndës djegëse kthehet në rezervar. Elementi kryesor i terë sistemit është shpërndarësi dozuesi i cili ka rolin ta dërgoj lëndën djegëse te secili injektor i motorit (për çdo cilindër nga një injektor) dhe ta dozojë sasinë e nevojshme të lëndës djegëse. Për me mund me e shpërnda lëndën djegëse, shpërndarësi është i përbëre nga rotori dhe shpërndarësi. Me rrotullim e rotorit, mundësohet qe lënda djegëse nga mesi i rotorit te dërgohet ka vrimat anësore te cilat e dergojnë ka injektoret. 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 28

29 Për pozitë te ndryshueshme te rotorit, lënda djegëse do te dërgohet ka cilindrat e ndryshëm. Për ta dozuar sasinë e caktuar te lëndës djegëse përdoret shpërndarësi. Shtypja e injektimit duhet te jetë me e madhe sa shtypja ne fund te procesit te ngjeshjes. Sistemi i përshkruar i përgjigjet rolit te sistemit kryesor për dozim te lëndës djegëse te karburatori. Regjimet e pambuluara zgjidhen me pasje plotësuese, ngjashëm si të karburatori. Sistemi për injektim qendror te benzinës me rregullim elektronik Prodhuesi me i njohur ne Evropë për sisteme elektronike për rregullim është firma Bosch. Sistemi Mono Jetronic (fig. 1.61) është sistemi me drejtim dhe rregullim elektronik me injektim ne degëzimin për mbushje të motorit me nga një injektor. 1 rezervuari, 2 pompa elektrike, 3 filtri i lëndës djegëse, 4 rregullatori i shtypjes, 5 injektorii lëndës djegëse, 6 rregullatori i përzierjes, 7 agregati për injetimin e lëndës djegëse 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 29

30 Fig Sistemi me injektim qendror me rregullim elektronik (Mono Jetronic), 1 rezervuari, 2 pompa e benzinës, 3 pastruesi, 4 rregullatori i shtypjes, 5 injektori, 6 matësi i temperaturës se ajrit, 7 njësia elektrike drejtuese (NED), 8 sqimë e rregullatorit te përzierjes, 9 potenciometri i pozitës se rregullatorit për përzije, 10 valvuli për regjenerim te avullimeve nga rezervari i benzinës, 11 filtri me thëngjill aktiv, 12 sonda, 13 matësi i temperaturës, 14 distributori i ndezjes, 15 akumulatori, 16 ndërprerësi, 17 rele, 18 kyçja për pajisje te dijagnostifikimit 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 30

31 Sistemi qe është paraqitur këtu i përgjigjet sistemit kryesor për zëvendësim te karburatorit. Për fillim te punës te motorit ne te ftohtë, shpesh montohet edhe një injektor i cili aktivizohet vetëm kur motori fillon punën ne te ftohtë, dhe kryen pasurimin e përzierjes gjatë fillimit te punës te motorit te ftohtë. Problemi me pasurimin e përzierjes për arritjen e fuqive te madhe te sistemi elektronik realizohet me baj pas (me gyp anësor) i cili mundëson qe një pjesë e ajrit ta anashkaloj rregullatorin për prurje. Për arsye te përparësive te paraqitura ne përdorim parashikohet se sistemi Mono Jetronic për injektimit elektronik te lëndës djegëse do te jetë trashëgimtar inteligjent i karburatorit. Benzina është e vendosur ne rezervuarin 1, dhe nga ai me pompë elektrike 2, e drejtuar nge njësia drejtuese elektronike, shtyhet ka filtri 3 dhe ka injektori 5. Injektori është i vendosur ne pjesën qendrore te kolektorit dhe i shërben njëkohësisht te gjitha cilindrat. Benzina vjen ne injektor me shtypjen e rregulluar, që rregullohet me rregullator 4. Te Mono Jetronic sasia e ajrit e cila hynë ne motor përcaktohet indirekt nëpërmjet matjes te këndit α te rregullatorit për përzierje dhe numrit te rrotullimeve te motorit n. Ajri hyn nga seksioni i filtrit dhe kalon rreth injektorit. Për kompensimin e ndryshimeve te dendësisë te ajrit, maten temperatura dhe shtypja e ajrit dhe ato informata barten ne njësinë elektronike drejtuese (NED). Përveç ndryshimit ne mes te shtypjes se benzinës ne injektor dhe shtypjes se ajrit ne vendin e injektimit, gjatësia kohore e injektorit te hapur është faktor kryesor ndikues ne sasinë e injektuar te benzinës ne motor. Gjatësia kohore e injektorit te hapur quhet kohë e injektimit. 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 31

32 Gjatë ngarkesës maksimale (rregullatori i përzierjes i hapur tërësisht), nevojitet qe përzërja shtesë te pasurohet për 10 derë 15%. Për këtë qellim, ne kushte te tilla zgjatet koha e injektimit. Për punë ne hapin e zbrazët, numri i rrotullimeve rregullohet me ndihmën e kufizuesit te rregullatorit për përzierje ose me valvul plotësuese konike. Ndryshimi është ne atë se kufizuesi i rregullatorit për përzierje, e hap ose e mbyll rregullatorin për përzierje ndërsa valvuli konik e hap ose e mbyll kanalin shtesë anashkalues i cili e lëshon ajrin rreth rregullatorit për përzije. Te dy pajisjet janë te kontrolluara nga NED. Për përmasimin e emisionit dalës, Mono Jetronic është i pajisur me senzorin, i cili shërben për mirëmbajtjen e koeficientit =1. Për ruajtjen e ambientit nga avullimet e benzinës ne rezervuarin e lëndës djegëse, ato barten ne enën me thëngjill aktiv 11. Atje avullimet përzihen me ajër plotësues dhe me anë të valvulit 10, e cila rregullohet nga NED, ne momentin e përshtatshëm digjen ne motor. Përparësitë e sistemin me injektim qendror dhe rregullimin elektronik, ne raport me sistemin me karburator, është zvogëlim i harxhimit te lëndës djegëse, përbërja me homogjene e përzierjes dhe përbërja e rregulluar e produkteve te djegies me ndihmën e sondës. Mangësi janë ndryshimet ciklike te përbërjes së përzierjes, për shkak te distancës te injektorit, kompleksiteti relativ ne raport me karburatorin, ndjeshmëria e elektronikes ne kushtet atmosferike nga puna e përgjithshme e motorit. 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 32

33 Sistemi me injektim te benzinës para çdo cilindrit me rregullim mekanik Ne fig është i paraqitur sistemi për injektim te benzinës para çdo cilindri me rregullim mekanik. Ky është një nder sistemet me te vjetër te Bosch it. Baza e rregullimit është shpërndarësi i lëndës djegëse, me te cilin kryhet rregullimi i shtypjes dhe sasisë se benzinës, me konstruksion relativisht te ndërlikuar mekanik. Fig Sistemi për injektim te lëndës djegëse para çdo cilindri me rregullim mekanik, 1 shpërndarësi i lëndës djegëse me valvul diferenciale për shtypje, 2 rezervuari, 3 pompa, 4 akumulatori i benzinës, 5 elementi filtrues, 6 rregullatori i shtypjes, 7 injektori 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 33

34 Ajri hyn nëpër seksionet e filtrit dhe vepron ne pllakën matëse cila, ne varësi nga prurja, ngritët ose lëshohet. Ngritja e pllakës transmetohet te shpërndarësi i lëndës djegëse ku ne valvulet diferenciale (fig. 1.64) përcaktohet sasia e lëndës djegëse qe dërgohet ka cilindrat e veçantë. Lënda djegëse është e vendosur ne rezervarin 2 dhe nga ai nxirret me anë te pompës elektrike 3 dhe dërgohet ne akumulator për benzinë 4 dhe elementi i filtrimit 5, prej ku dërgohet ka shpërndarësi 1. Pozita e pllakës matës është masa për sasinë e ajrit qe hynë ne motor. Pozita e pllakës bartet ne pistonin kontrollues (hidraulik) (fig pozita 2) me anë te levës. Ne varësi nga pozicioni i saj ne cilindër me vrimat për matje, pistoni kontrollues i hap ose mbyll vrimat 3 me masë me te madhe ose me te vogël. Benzina kalon nëpër pjesën e lirë te vrimave, dhe drejtohet ka valvulet diferenciale. Fig Cilindri me vrimë për matje dhe pistoni kontrollues, a) pozita zero (e mbyllur), b) ngarkesë e pjesshme, c) ngarkesë e tërësishme, 1 shtypja drejtuese, 2 pistoni kontrollues, 3 vrimat për matje, 4 buza kontrolluese, 5 prurja e lëndës djegëse, 6 cilindri. 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 34

35 Valvulet diferenciale për shtypje te shpërndarësi i benzinës shërbejnë qe të sigurojnë rënie konstant te shtypjes neper vrimat për matje. Rënia e shtypjes ne vrimë për matje duhet te jetë konstante, pavarësisht nga prurja e benzinës nëpër të. Te gjitha impulset për korrektim janë mekanike, përveç temperaturës se lëngut për ftohje dhe rregullatorit për hap te zbrazët. Me impulse mekanike nuk është i mundur rregullimi shumë preciz, për atë ky sistem mundet te konsiderohet vetëm si fillim i sistemeve te injektimit dhe ka domethënie historike. Fig Principi i funksionimit te valvuleve diferenciale Sistemi me injektim te benzinës para çdo cilindrit me rregullim te kombinuar Ne fig është paraqitur sistemi me injektim te benzinës para çdo cilindri me rregullim te kombinuar. Ne te vërtet, sistem i përshkruar më parë me rregullim mekanik plotësohet me njësinë elektronike drejtuese e cila i integron pjesët e impulseve te nevojshme për rregullim dhe kryen korrektimet e përbërjes së përzierjes. 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 35

36 Fig Sistemi me injektim te benzinës para çdo cilindri me rregullim te kombinuar, 1 rezervuari, 2 pompa elektrike, 3 akumulatori i benzinës, 4 pastruesi, 5 rregullatori primar i shtypjes, 6 matësi i prurjes se ajrit, 7 shpërndarësi i lëndës djegëse me valvul diferenciale për shtypje, 8 injektori, 9 dega për mbushje, 10 injektoripër fillimin e punës ne të ftohtë, 11 termo ndërprersi, 12 rregullatori i përzierjes, 13 ndërpresi i pozitave te skajshme, 14 valvul për ajër plotësues, 15 matësi i temperaturës se lëngut për ftohje, 16 NED, 17 rregullatori elektro hidraulik për shtypje, 18 sonda, 19 distributori i ndezjes (xixës), 20 rele, 21 ndërpresë, 22 akumulatori Ajri hyn ne motor nëpërmjet seksionit te filtrit 6 dhe vepron në plakën matëse 6a. Ajo vepron ne pistonin kontrollues, me çka, në masë me të madhe ose me të vogël, hapen vrimat për matje. Baza e funksionimit te KE Jetronic është matja e benzinës, kryesisht, si një funksion i sasisë se ajrit i cili hynë ne motor. 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 36

37 Për dallim nga K Jetronic, KE Jetronic procedon edhe të dhënat tjera operative nga motori qe regjistrohen më senzor te ndryshëm të vendosur ne të, siç janë; dhënësi i temperaturës 15, ndërpresë i pozitave të skajshëm të rregullatorit te përzierjes 13 dhe sonda 18. Sinjalet elektrike dalëse nga senzoret procedohen nga njësia elektronike drejtuese. Kjo njësia elektronike drejtuese e kontrollon rregullatorin elektro hidraulik te shtypjes i cili e përshtat sasinë e injektuar te lëndës djegëse ne funksion te kushteve te ndryshme operative. Nëse lajmërohet defekti ne elektronikë, KE Jetonic funksionon si K Jetronic. Ne këto kushte sistemi mirë funksionon kur motorri është i nxehtë. Funksionet bazë që i kryen ky sistem janë: pasurim gjatë startit të ftohtë dhe gjatë shpejtimit, punon ne hapin e zbrazët, fuqi e madhe etj. Funksionet plotësuese qe ky sistem i kryen janë: ndërprerja e prurjes se lëndës djegëse gjatë punës se motorit ne hapin e zbrazët të dhunshëm, kufizim i numrit te rrotullimeve, përshtatja e gjatë rritjes se lartësisë mbidetare, lidhja kthyese nga sistemi për zbrazje me sondën. Fig Komponentët e KE Jetronic 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 37

38 Sistemi me injektim te benzinës para çdo cilindrit me rregullim elektronik Shpesh sistemet me rregullim elektronik emërtohen sisteme më injektim elektronik. Duke analizuar sistemin, përfundohet së emri elektronik është me kusht, pasi të gjitha komponentët për injektim janë mekanike, por vetëm funksioni i rregullimit i besohet elektronikës. D.m.th sistemet elektronike janë kombinime nga elementët elektronike me te cilat realizohet zgjedhje kualitative për disa probleme me rëndësi, siç janë shpërndarja e lëndës djegëse, matja dhe rregullimi. Sistemi me injektim te benzinës para çdo cilindri me rregullim elektronik është paraqitur në fig. 1.67, ku udhëheqjen e tërësishme e kryen njësia elektronike drejtuese ne formë digjitale. 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 38

39 Ajri hynë nëpërmjet seksionit te filtrit dhe kështu prurja vëllimore matët me matës te prurjes me fijen e përdredhur 14. Pozita e skajshme te rregullatorit te përzierjes 10 përcaktohen me ndërpresin e pozitave te skajshme 11. Fig Sistemi me injektim te benzinës para çdo cilindri me rregullim elektronik, 1 rezervari, 2 pompa për benzinë, 3 pastruesi, 4 akumulatori i shtypjes, 5 rregullatori i shtypjes, 6 njësia elektronike drejtuese NED, 7 sonda, 8 injektori, 9 matësi i temperaturës, 10 rregullatori i përzierjes, 11 ndërprerësi i pozitave te skajshme, 12 buloni për rregullimin e numrit te rrotullimeve për hapin e zbrazët, 13 prurja elektronike e rregulluar te ajrit plotësues për punën e motorit të ftohtë, 14 matësi i prurjes se ajrit me fijen përdredhëse, 15 distributori i ndezjes, 16 akumulatori, 17 ndërprerësi, 18 rele 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 39

40 Benzina nga rezervari 1, me anë të pompës 2 dhe filtrit 3 dërgohet ne mbledhësin 4, ndërsa teprica e benzinës me anë te rregullatorit te shtypjes kthehet në rezervuarin nëpërmjet gypit te kthimit. Injektori është me drejtim elektromagnetik dhe fiton impulsin për hapje dhe mbyllje nga njësia elektronike drejtuese (fig. 1.68) Fig Injektori elektromagnetik, 1 filtri hyrës për benzinë, 2 kyçet elektrike, 3 mbështjelljet elektrike, 4 shtëpiza e ventilit, 5 bërthama, 6 trupi i ventilit, 7 gjilpëra e ventilit 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 40

41 Funksionet bazë që i kryen ky sistem janë: pasurimi gjatë fillimit ne te ftohët, pasurimi gjatë shpejtimit, kontrollimi i punës për hapin e zbrazët, pasurimi gjatë fuqive te mëdha etj. Funksionet plotësues që ky sistem kryen janë: ndërprerja e lëndës djegëse gjatë punës së motorit ne hapin e zbrazët të dhunshëm, kufizimi i numrit te rrotullimeve. Korrigjimi i përbërjes kryhet në bazë te temperaturës së lëngut për ftohje 9, temperaturës së ajrit 13, përbërës së produkteve te djegës me sondën 7 dhe pozitave te skajshme të rregullatorit të përzierjes 11. Sistemi bashkëkohor me injektim te benzinës para çdo cilindri me rregullim elektronik Ky sistem është versioni me i përsosur nga ata paraprak dhe i integron ne veti sistemet e krijimin te përzierjes dhe sistemet e ndezjes. Informatat hyrëse në sistem janë: ndezja, pozita e boshtit me gunga, numri i rrotullimeve, shpejtësia e veturës, shkalla e transmisionit te ndërruesi i shpejtësisë, kontrollimi i transmisionit, përdorimi i kondicionerit të ajrit (nëse e ka), si dhe: tensioni i akumulatorit, temperatura e motorit, temperatura hyrëse e ajrit, sasia e ajrit, pozita e rregullatorit të përzierjes, sonda, senzori për detonim dhe të ngjashme. 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 41

42 Fig Sistemi për injektim të veçantë me rregullim elektronik Motronic M5 1 ena me thëngjill aktiv, 2 valvuli për ç kyçje, 3 valvuli për zbrazje të enës me thëngjill aktiv, 4 rregullatori i shtypjes se benzinës, 5 injektori, 6 valvuli elektromagnetik, 7 bobina induktive, 8 senzori fazor, 9 pompa për ajër sekondar, 10 valvuli për ajër sekondar, 11 matësi i prurjes së ajrit, 12 njësia elektronike drejtuese NJED, 13 senzorii pozitës se rregullatorit te përzierjen, 14 valvul për hapin e zbrazët, 15 matësi i temperaturës se ajrit, 16 EGR valvuli, 17 pastruesi i benzinës, 18 senzori për detonim, 19 matësi i numrit te rrotullimeve, 20 matësi i temperaturës së lëngut për ftohje, 21 sonda, 22, 23 kyçja për diagnostifikim, 24 senzorii diferencës se shtypjes, 25 pompa elektrike e benzinës. 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 42

43 MED Tronic sistemi me komponentët e veta; 1 ena me thëngjill aktiv, 2 ventili për regjenerim, 3 Pompa e presionit te lart për lëndë djegëse dhe ventilin e rregullimit te sasisë se lëndës djegëse, 4 Senzoretdhe akutatoret për drejtim te hapjes dhe mbylljes te ventileve, 5 bobina induktive dhe kandela për ndezje, 6 matësi i sasisë se ajrit me fije përdredhëse, 7 rregullatori i përzierjes me drejtim elektronik me senzorin e lëvizjes, 8 senzoripër shtypjen ne degën thithëse, 9 senzoripër shtypjen e lëndës djegëse, 10 gypi shperndares i lëndës djegëse, 11 senzori për boshtin me gunga, 12 senzorii oksigjenit (lambda senzori) 13 ventili ne sistemin për riciklim, 14 injektori, 15 senzoripër detonim, 16 senzori per temperaturën e motorit, 17 katalizatori i parë, 18 lambda sonda ne katalizatorin e parë (opsioni) 19 senzorii shpejtësisë, 20 Njësia elektronike drejtuese, 21 interfejsican, 22 poçe treguese për parregullsi, 23 interfejsi për diagnostifikim, 24 interfejsi për imobilizimin, 25 pedali e gazit me senzorin për lëvizje, 26 rezervuari për lëndë djegëse, 27 pompa e lëndës djegëse e shtypjes se ulet me rregullatorin e shtypjes, 28 senzorii temperaturës te gazrave dalës, 29 katalizatori i dytë, 30 lambdasonda për katalizatorin dytë 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 43

44 Kujdes i veçantë i është kushtuar ekologjisë, me montimin e sistemeve plotësuese për ri qarkullim të produkteve të djegies, futja e ajrit sekondar në degën për zbrazje dhe mbledhje e avullimeve nga rezervari për lëndë djegëse. Ri qarkullimi i produkteve të djegëses kryhet me montimin të EGR valvules 13 që drejtohet nga NED me anë të valvulës elektromagnetike. Ri qarkullimi është për te zvogëluar emetimin e NO x, i cili me përdorimin e katalizatorit, lajmërohet veçanërisht te përzierja e varfër. Për zvogëlimin e emetimit të HC, duhet që në degën për zbrazje të motorit të futet ajri plotësues. Problemi me HC është veçanërisht i theksuar kur motori punon me përzierje më të pasur (shpejtim, fillimi i punës te motorit ne të ftohtë). Shtypja e ajrit rritët me pompën për ajër sekondar 9, kurse momentin i futjes të ajrit dhe sasisë e tij e komandon NED me ndihmën e valvulës për ajër sekondar 10. Për mbledhjen e avullimeve nga rezervari i lëndës djegëse dhe djegia e saj në motor, shfrytëzohet ena me thëngjill aktiv 1, e cila mbushet me ajër me anë të valvulës 2, kurse momentin e zbrazjes e përcakton NED me aktivimin e valvules 3. Për shkak të ndikimit të keq të detonimit në motor, kryehut detektimi i hershem i tij më sënzor për detonim 18, kurse për eliminimin e tij NJED kryen rregullimin preciz të këndit të para ndezjes. Për shkak të elektronikes së komplikuar, ne pajisje janë te vendosura kyçjet për diagnostifikim (22 dhe 23). 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 44

45 Përparësitë dhe te metat e përgatitjes se përzierjes me injektim te lëndës djegëse Përparësitë e përgatitjes së përzierjes me injektim te benzinës ne raport me përgatitjen me karburator janë; rregullimi shumë më preciz te përbërjes se përzierjes, fuqi më e madhe dhe rrjedha më e përshtatshme e lakores se momentit rrotullues, ekonomizimi me i mirë, emisioni i gazrave me i dëshirueshëm dhe mundësia për vetë diagnostifikimin. 1. Rregullimi shumë me preciz te përbërjes se përzierjes ne te gjitha kushtet e punës se motorit, e veçanërisht te sistemet bashkëkohor me rregullim elektronik, janë si ne vijimi: përgatitja e përzierjes bëhet me kontroll direkt te njësisë elektronike drejtuese në te cilën, ne bazë të informatave të fituar nga dhënësit, me precizitet rregullohet sasia e injektuar e lëndës djegëse në varësi nga regjimi i punës; Koeficienti i tepricës se ajrit mbahet ne kufijtë shumë më të ngushtë e veçanërisht me rastin e zbatimit të qarkut të mbyllur dhe sondës, ku është e mundur të kompensohet dhe jo preciziteti me të vogla eventuale në përpunim dhe montimin e pajisjeve, si dhe ndikimi i konsumit të disa elementeve gjatë periudhës së eksploatimit. Në regjimet specifike të punës (fillimi i punës, nxehja dhe shpejtimi), korrektimi i përbërës së përzierjes është kuantitative dhe sipas kohës shumë me e saktë, dhe, periudhat kur motori punon me përzierje te pa favorshme në aspektin e ekonomizimin dhe toksiciteti i produkteve te djegës, janë shumë të shkurta; Shpërndarja e përzierjes nëpër cilindra te injektimi para çdo cilindri (sistemi MPI) është shumë e përshtatshme. Ndryshimi në koeficientin e tepricës së ajrit në mes cilindrave nuk e tejkalon 1 deri 2%, derisa të motorët klasik me përgatitje te përzierës më karburator mund të lajmërohet ndryshimet edhe disa herë më të mëdha. Sistemet me një injektor për më tepër cilindra (sistemi SPI) në shikim të shpërndarjes, nuk dallohen shumë nga karburatorët. 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 45

46 2. Fuqia më e madhe dhe rrjedha me e përshtatshme e lakores te momentit te rrotullimit realizohet për arsye të mbushjes më të mirë të cilindrave me përzierje te freskët. Koeficienti me te madh i mbushjes për shkak te rezistencës me te vogël te rrymimit (nuk ka difuzor te karburatori) dhe më rritjen e dendësisë të mbushjes të freskët, për shkak te zvogëlimit te temperaturës se mbushjes, që është pasojë e avullimit te lëndës djegëse ne cilindër. Zmadhimi i fuqisë me zbatimin e sistemit MPI, ne raport me karburatorët, mund te jetë edhe 15%, kurse te sistemet SPI është relativisht me e vogël (5 deri 10)%. 3. Ekonomizimi me i mirë (zvogëlimi i harxhimit te lëndës djegëse ), mesatarisht 10 deri 15% është rezultat i rezistencave te zvogëluara te mbushjes, ne rregullimin me preciz në përbërjes te përzierjes ne kushte specifike të eksplantimit, dhe shpërndarjen me te mirë të përzierjes në të gjitha cilindrat. 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 46

47 4. Emision i favorshëm i gazrave dalëse (zvogëlimi i toksicitetit te produkteve te djegëses) te sistemi me injektim arrihet edhe pa përdorim te katalizatorëve, duke ju falënderuar rregullimit preciz te përzierjes, shpërndarjes më të mirë te përzierjes ne cilindra dhe mundësin se punës me përzije te varfër. Me përdorimin e katalizatorëve tri shkallesh në lidhje me sondën, arrihet emision jashtëzakonisht i favorshëm qe kënaq edhe rregullat më të rrepta ligjore. 5. Mundësia e vetë diagnostifikimit e mundëson ekzistimin e njësisë elektronike drejtuese. Në bazë te informatave te marra nga dhënësit dhe kufijtë e programuar paraprakisht për sjellje normale te elementeve përkatës te motorit, njësia elektronike mund te sinjalizoj shumë parregullsi qe mund te lajmërohen. Një pjesë e informatave i paraqiten ngasësit te motorit, me anë të ashtuquajturës board kompjuterëve dhe tabelës kontrolluese. Përveç asaj qe u theksua, ekzistojnë dhe përparësitë plotësuese ne te cilat munden te numërohet edhe pranimin me i mirë të motorit gjatë ndryshimit te regjimeve te shpejtësisë (shpejtimit), ndërprerja me e thjeshtë e furnizimit me benzinë gjatë frenimit me motor, fillimi i punës i lehtësuar i motorit ne te ftohet për shkak te injektimit te detyruar te lëndës djegëse, mundësia e zbatimit të përputhjes me të madhe te valvuleve te motorët katër kohësh dhe shpëlarja me ajër te motorit dykohësh (nëse zbatohet injektim direkt i benzinës). Përparësitë e cekura janë më të theksuara ne krahasim me sistemet klasike me karburator me një karburator për më shumë cilindra, kurse me pakë janë të theksuara në raport me sisteme te veçanta te karburatorve (karburatori i veçanet për çdo cilindër, karburatori me rregullim elektronik te punës ). 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 47

48 Mangësitë e injektimit ne raport me karburatorin janë; çmimi me i lartë, numri me i lartë i komponentëve dhe kualitet me i dobët i përzierjes nga aspekti i homogjenizmit. Çmimi me i lartë i sistemeve te injektimit është për shkak te numrit më te madh te komponentëve qe janë më te komplikuara nga aspekti teknologjik dhe me delikate për përpunim. Kushtet në te cilat motori punon siç është lagështia e ajrit, temperaturat dhe vibracionet, janë kërkesa komplekse te cilat duhen të plotësoj pajisje elektronike, prej nga rrjedhë edhe çmimi me i lartë i tyre. Disa pjesë në pajisjet e ndërtuara kanë jetë relativisht te shkurtër dhe me shpesh duhet te ndërrohen. Sistemet SPI kanë relativisht më pak pjesë përbërëse, çka kontribuon ne çmimin më te ulët të tyre. Numri me i madhe i komponentëve, te cilat janë edhe me komplekse, është disavantazh i rëndësishëm, sepse kjo do te thotë një shans më te madh qe ndonjëra prej tyre te dështoje. Kjo mangësi zbutet me vetëdiagnostifikim dhe sisteme te thjeshta rezervë për punë të motorit. Në raport më numrin e komponentëve, më te sigurta në punë janë sistemet me injektim qendror sistemet SPI. Kualiteti me i dobët i përzierjes në aspektin e homgjenizimit te sistemit me injektim qendror, paraqitet ne regjime te ngarkesës se plotë dhe në regjime te numrit me të vogël të rrotullimeve, kurse te sistemet me injektim para çdo cilindri në regjim te ngarkesës se pjesshme. Për ndryshim nga ata, te karburatoret, veçanërisht me difuzor te dyfishtë, kualiteti i përzierjes është shumë me i mirë si pasojë e grimcimit më të mirë të benzinës dhe avullimit te tij, e shkaktuar nga shpejtësia e lartë të rrymimit dhe shtypjes absolute të vogël të ajrit. 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 48

49 11/26/2012 Dr. Bashkim Baxhaku Pajisjet Sistemi i ushqimit i motorit otto 49