HCMR, Institute of Oceanography,

Transcript

1 8ο Πανελλήνιο Συμποσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας 429 Οι ενδοβιοτικοί οργανισμοί του δίθυρου οστράκου Pinna nobilis (L., 1758) στον Θερμαϊκό κόλπο, ΒΔ Αιγαίο. Σ. Γαληνού-Μητσούδη 1, Ο. Παπουτσή 1, Γ. Βλαχάβας 1, Ε. Παπαθανασίου 2 1 ΑΤΕΙ Θεσσαλονίκης, Τμήμα Τεχνολογίας Αλιείας & Υδατοκαλλιεργειών. 2 ΕΛΚΕΘΕ, Ινστιτούτο Ωκεανογραφίας, galimits@otenet.gr Περίληψη Από ένα πληθυσμό πίννας στον Ανατολικό Θερμαϊκό, ΒΔ Αιγαίο (8 θέσεις δειγματοληψίας, Ν=112) βρέθηκε το 12,5% να φέρει ενδοβιότες τις γαρίδες Pontonia pinnophylax και το 85,7% τα καβούρια Pinnotheres pisum, ενώ το 1,8% των ατόμων δεν έφερε ενδοβιότες. Σε ποσοστό 81,3% των ατόμων πίννας βρέθηκαν δύο άτομα ενδοβιότη, διαφορετικού φύλου, αποκλειστικά καβούρια ή γαρίδες στην ενήλικη φάση. Το μέσο μήκος των θηλυκών και αρσενικών καβουριών ήταν 1,35±0,23 cm και 0,87±0,22 cm αντίστοιχα, ενώ το μήκος του κεφαλοθώρακα των θηλυκών και αρσενικών γαρίδων ήταν 1,02±0,18 cm και 0,88±0,17 cm αντίστοιχα. Το μέσο ολικό ξηρό βάρος των ενδοβιοτών ανά πίννα, ήταν 0,40±0,17 g για τα καβούρια και 0,32±0,19 g για τις γαρίδες. Σε θέσεις με μεγαλύτερο υδροδυναμισμό βρέθηκε αποκλειστικά το καβούρι ως ενδοβιότης της πίννας και πιθανόν το είδος του ενδοβιότη να επηρεάζεται από την ύπαρξη υδροδυναμισμού, σε συνδυασμό με τη μορφολογία των προνυμφικών σταδίων των ενδοβιοτών αυτών. The endobionts of the bivalve Pinna nobilis (L., 1758) in Thermaikos gulf, NW Aegean sea. S. Galinou-Mitsoudi 1, O. Papoutsi 1, G. Vlahavas 1, E. Papathanasiou 2 1 Alexandrian Technological Educational Institute of Thessaloniki, Department of Fisheries and Aquaculture Technology 2 HCMR, Institute of Oceanography, galimits@otenet.gr Abstract From a Pinna nobilis population in East Thermaikos gulf, NW Aegean Sea (8 sampling units, N=112), 12.5% of the individuals were inhabited by the endobiont Pontonia pinnophylax shrimps, 85.7% by the endobiont Pinnotheres pisum crabs, while 1.8% of the mussels were not inhabited. Two adult endobionts of different sex, crabs or shrimps, were found in 81.3% of the mussel population. The mean length of the female and male crabs was 1.35±0.23 cm and 0.87±0.22 cm respectively, while the cephalothorax length of the female and male shrimps was 1.02±0.18 cm and 0.88±0.17 cm respectively. The mean total dry weight of endobionts per mussel was 0.40±0.17 g for the crabs and 0.32±0.19 g for the shrimps. At sites characterized by higher hydrodynamism crabs were the only endobionts found and probably the endobiont species is affected by hydrodynamics along with larval stage morphology. Keywords: Pinna nobilis, Pontonia pinnophylax, Pinnotheres pisum, endobiont morphology, endobiont ecology.

2 430 8ο Πανελλήνιο Συμποσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας Εισαγωγη Aπό την εποχή του Αριστοτέλη ήταν γνωστό ότι στο εσωτερικό της πίννας του είδους Pinna nobilis ζουν ως ενδοβιότες τα καβούρια του γένους Pinnotheres (STENT, 1908 από ZAVOD- NIK, 1967) και ιδιαίτερα το είδος P. Pisum καθώς και οι μικρές γαρίδες Pontonia pinnophylax (RICHARDSON et al., 1997, D UDEKEM D ACOZ, 2003). Οι ενδοβιοτικοί αυτοί οργανισμοί βρίσκονται κυρίως στον μανδυακό χώρο της πίννας συμβιώνοντας μαζί της. Υπάρχουν περιορισμένες βιολογικές και οικολογικές αναφορές για τους ενδοβιότες της πίννας όπως αυτή των RICHARDSON et al., Στόχος της έρευνας αυτής είναι να δοθούν ορισμένα στοιχεία της παρουσίας του κάθε ενδοβιότη του δίθυρου Pinna nobilis που αφορούν σε μορφολογικά και οικολογικά χαρακτηριστικά τους καθώς και μια προσέγγιση των αιτίων της ενδοβίωσης από το ένα ή το άλλο είδος. Υλικα και Μεθοδοι Η μελέτη αυτή πραγματοποιήθηκε στις Ανατολικές ακτές του Θερμαϊκού και εγγύς Βόρεια του αλιευτικού καταφύγιου της Επανωμής. Στην περιοχή αυτή, σε βάθη 2-3 m και σε εφάπαξ δειγματοληψία, το Μάιο του 2004, αλιεύθηκαν με αυτόνομη κατάδυση 112 άτομα πίννας προερχόμενα από 7 θέσεις, διαστάσεων 1x10 m (Εικ. 1). Επίσης, συμπληρωματικά, 39 άτομα πίννας συλλέχθηκαν και από μια ευρύτερη περιοχή (8 η θέση). Στο εργαστήριο, συλλέχθηκαν και αναγνωρίστηκαν τα είδη των ενδοβιοτών (Εικ. 2). Σημειώθηκε το φύλο, ο αριθμός ανά άτομο πίννας και μετρήθηκε με τη χρήση παχύμετρου ακριβείας 0,01 cm το μήκος του κεφαλοθώρακα των καβουριών και των γαρίδων. Επίσης ζυγίστηκαν με ακρίβεια 0,01 g τα υγρά και τα ξηρά βάρη τους. Aποτελεσματα Τα καβούρια του είδους Pinnotheres pisum είναι ενδοβιότες στο 85,7 % των πιννών ενώ οι γαρίδες Pontonia pinnophylax στο 12,5 %. Στο 1,8 % των πιννών δεν βρέθηκαν καθόλου ενδοβιότες. Σε κάθε πίννα βρίσκονταν πάντα ένα από τα δύο είδη ενδοβιότη, συνήθως σε ζευγάρια, ένα αρσενικό με ένα θηλυκό. Σε μια μόνο περίπτωση βρέθηκε στο ίδιο άτομο πίννας να συνυπάρχουν στον μανδύα τρία άτομα καβουριών εκ των οποίων τα δυο άτομα ήταν αρσενικά. Επίσης, σε μερικές πίννες (16,96 %) βρέθηκε μόνο ένα άτομο καβουριού ως ενδοβιότης (αρσενικό ή θηλυκό), ενώ στο 14,28 % των πιννών βρέθηκε ένα μόνο άτομο γαρίδας. Οι διαστάσεις και τα βάρη των ενδοβιοτών παρουσιάζονται στον ακόλουθο πίνακα 1: Το μέσο βάρος των ενδοβιοτών που φέρει η κάθε πίννα (βλ. Πίν. 1 και Εικ. 3), δεν διαφέρει στατιστικά σημαντικά είτε ο ενδοβιότης είναι καβούρι είτε είναι γαρίδα (έλεγχος t ανεξάρτητων δειγμάτων, P=0,128). Στις θέσεις 1 και 2, όλοι οι ενδοβιότες είναι καβούρια ενώ γαρίδες έχουν κυρίως οι πίννες στις θέσεις 3, 5, 6 και σε μικρότερο ποσοστό στις θέσεις 4, 7 και 8 (Εικ.4). Εικ. 1. Περιοχή μελέτης

3 8ο Πανελλήνιο Συμποσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας 431 Εικ. 2. Αριστερά: Θηλυκό άτομο P. pisum. Κέντρο: Αρσενικό άτομο P. pisum. Δεξιά: Άτομο P. pinnophylax. Κλίμακα = 0,5 cm Πίνακας 1. Μήκος κεφαλοθώρακα και βάρη ενδοβιοτών. Μ.Ο.±SD = μέσος όρος ± τυπική απόκλιση. Τα βάρη των ενδοβιοτών είναι ανά άτομο πίννας και ανεξάρτητα φύλου. Καβούρια (Pinnotheres pisum) min max M.O.±SD Μήκος (cm) 1,00 1,90 1,35 ± 0,23 Μήκος (cm) 0,40 1,35 0,87 ± 0,22 Υγρό βάρος (g) N=92 0,04 5,54 2,17 ± 1,08 Ξηρό βάρος (g) N=92 0,01 0,96 0,40 ± 0,17 Γαρίδες (Pontonia pinnophylax) min max M.O.±SD Μήκος (cm) 0,70 1,21 1,02 ± 0,18 Μήκος (cm) 0,60 1,13 0,88 ± 0,17 Υγρό βάρος (g) N=14 0,74 3,93 2,33 ± 1,26 Ξηρό βάρος (g) N=14 0,14 0,71 0,32 ± 0,19 Εικ. 3. Θηκόγραμμα ξηρών βαρών ενδοβιοτών στις πίννες. Συζητηση - Συμπερασματα Σύμφωνα με τις διαστάσεις των ενδοβιοτικών οργανισμών Pinnotheres pisum και Pontonia pinnophylax και στα δύο είδη τα θηλυκά άτομα είχαν μεγαλύτερο μήκος κεφαλοθώρακα. Σε κάθε άτομο πίννας βρίσκονταν κυρίως δύο άτομα ενδοβιότη διαφορετικού φύλου, αποκλειστικά καβούρια ή γαρίδες. Σε μια περίπτωση μόνο παρατηρήθηκαν από τους ΓΑΛΗΝΟΥ- ΜΗΤΣΟΥΔΗ & ΠΕΤΡΙΔΗ (2001) και τα δύο είδη των ενδοβιοτών σε ένα άτομο πίννας. Τα θηλυκά άτομα και των δύο ειδών ενδοβιοτών σχεδόν όλα έφεραν αβγά, γεγονός που δείχνει ότι πλησίαζε η αναπαραγωγική περίοδος (η δειγματοληψία έγινε το Μάιο). Αυτό φαίνεται να συμβαδίζει με την αναπαραγωγική περίοδο τουλάχιστον των καβουριών του είδους P.

4 432 8ο Πανελλήνιο Συμποσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας Εικ. 4. Το ποσοστό πιννών με ενδοβιότες στις θέσεις δειγματοληψίας Εικ. 5. Προνυμφικές μορφές ζωιδίου καβουριού (αριστερά) και γαρίδας (δεξιά) (Castro & Huber 1997). Εικ. 6. Προνυμφικές μορφές μεγαλόπης καβουριού (αριστερά) ( au/friends/seashores/crab_reprod.html) και γαρίδας (δεξιά) ( uk/john%20angus%201/image%20pages/ shrimp.htm) pisum που ελευθερώνουν το γεννητικό τους υλικό τους μήνες Ιούνιο-Αύγουστο (GONZΑLEZ- GORDILLO et al., 2003). Ταυτόχρονα όμως με τα καβούρια και οι γαρίδες έφεραν αβγά. O παράγοντας ο οποίος καθορίζει κυρίως το είδος του ενδοβιότη (καβούρι ή γαρίδα), στην πίννα, θεωρείται ότι είναι ο χρόνος ανάπτυξης και εγκατάστασης των ίδιων των ενδοβιοτών (ZAVODNIK, 1967). Η ταυτόχρονη όμως παρουσία αβγών και των δυο ειδών ενδοβιοτών, μπορεί να σημαίνει ότι για την κατοίκηση της πίννας από τον ένα ή τον άλλο ενδοβιότη, εκτός από τον ειδικό ρυθμό αύξησής τους, να παίζει ρόλο η μορφή των προνυμφικών σταδίων των ενδοβιοτών και ο υδροδυναμισμός της περιοχής. Η μορφολογία των γαρίδων, σε σχέση με τα αντίστοιχα στάδια των καβουριών (Εικ. 5 & 6), πρέπει να συντελεί στην καθυστέρηση της βύθισης του σώματός τους αφού έχουν α) μικρότερο μήκος, β) επίμηκες σώμα, γ) περισσότερη άνωση λόγω εξαρτημάτων π.χ. τριχιδίων, με αποτέλεσμα οι γαρίδες παρασυρόμενες από τα ρεύματα, να φτάνουν πιο αργά στην πίννα- ξενιστή. Οι ΒΔ και κεντρικές θέσεις δειγματοληψίας λόγω και της ανεμογενούς κυκλοφορίας του νερού από τους επικρατούντες ΒΔ ανέμους, έχουν μεγαλύτερο υδροδυναμισμό από τις υπόλοιπες.

5 8ο Πανελλήνιο Συμποσιο Ωκεανογραφίας & Αλιείας 433 Στις θέσεις αυτές είτε δεν βρέθηκαν καθόλου ενδοβιότες γαρίδες ή βρέθηκε μικρός αριθμός. Σύμφωνα με τους CALAFIORE et al. (1991) η προνύμφη P. pinnophylax στην απουσία της πίννας- ξενιστή συνεχίζει να μεγαλώνει αλλά δεν μεταμορφώνεται σε ενήλικο άτομο (RICHARDSON et al. 1997). Ορισμένοι παράγοντες που πιθανόν να επηρεάζουν την είσοδο του ενός ή του άλλου ενδοβιότη στην πίννα έχουν θιγεί στην παρούσα μελέτη αλλά ο προσδιορισμός τους απαιτεί περαιτέρω έρευνα. ευχαριστιεσ Ευχαριστίες εκφράζονται στον αλιέα-δύτη Κωνσταντίνο Τζορματζόγλου για τη συλλογή των οστράκων. Βιβλιογραφια CALAFIORE, N., CONSTANZO, G. and GI- ACOBBE, S., Mediterranean species of the genus Pontonia Latreille, I. Developmental stages of Pontonia pinnophylax (Otto, 1821) (Decapoda, Natantia, Pontoniinae) reared in the laboratory. Crustaceana, 60: CASTRO, P., HUBER, M Marine Biology. WCB McGrow-Hill, Boston, 450 p. D UDEKEM D ACOZ C., Decapoda2/Species_index/Pinnotheres_ pisum.htm GONZΑLEZ GORDILLO, J.I., ARIAS, A.M., RODRIGUEZ, A. and DRAKE, P., Recruitment Patterns of Decapod Crustacean Megalopae in a Shallow Inlet (SW Spain) Related to Life History Strategies. Estuarine, Coastal and Shelf Science, 56: RICHARDSON, C.A., KENNEDY, H., DU- ARTE, C.M. and PROUD, S.V., The Occurrence of Pontonia pinnophylax (Decapoda: Natantia: Pontoniinae) in Pinna nobilis (Mollusca: Bivalvia: Pinnidae) from the Mediterranean. Journal of the Marine Biology Association of the United Kingdom, 77: ZAVODNIK, D., Contribution to the Ecology of Pinna nobilis L. (Moll., Bivalvia) in the Northern Adriatic. Thalassia Jugoslavica, 3, (1-6): ΓΑΛΗΝΟY - ΜΗΤΣΟYΔΗ, Σ. και ΠΕΤΡIΔΗΣ, Δ., Μορφομετρία και Ορισμένα Οικολογικά Στοιχεία Ενός Παράκτιου Πληθυσμού Pinna nobilis L. (Mollusca: Bivalvia) στο Θερμαϊκό Κόλπο. Πρακτικά 10ου Πανελλήνιου Συνεδρίου Ιχθυολόγων, Χανιά: 33-40

6