ΕΦΑΡΜΟΓΉ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΏΝ ΔΟΚΙΜΑΣΙΏΝ ΣΆΡΩΣΗΣ ΔΙΑΤΑΡΑ ΧΏΝ ΜΝΉΜΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΙΆΓΝΩΣΗ ΤΗΣ ΗΠΙΑΣ ΝΟΗΤΙΚΉΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΉΣ (SALONICA BATTERY TEST)

Transcript

1 26 Στέλιος Ζυγούρης, Μάγδα Τσολάκη psychologia,. 50: Tarnanas I., Schlee W., Tsolaki M., Müri R., Mosimann U., Nef T., (2013). Ecological Validity of Virtual Reality Daily Living Activities Screening for Early Dementia: Longitudinal Study, JMIR Serious Games, 1 (1). Torres A., (2008). Cognitive effects of video games on older people. Ιn: ICDVRAT. Weniger G., Ruhleder M., Lange C., Wolf S., Irle E., (2011). Egocentric and allocentric memory as assessed by virtual reality in individuals with amnestic mild cognitive impairment, Neuropsychologia, 49: Werner P., Rabinowitz S., Klinger E., Korczyn A.D., Josman N., (2009). Use of the Virtual Action Planning Supermarket for the Diagnosis of Mild Cognitive Impairment, Dementia and Geriatric Cognitive Disorders, 27 (4): ΕΦΑΡΜΟΓΉ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΏΝ ΔΟΚΙΜΑΣΙΏΝ ΣΆΡΩΣΗΣ ΔΙΑΤΑΡΑ ΧΏΝ ΜΝΉΜΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΙΆΓΝΩΣΗ ΤΗΣ ΗΠΙΑΣ ΝΟΗΤΙΚΉΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΉΣ (SALONICA BATTERY TEST) Στέλιος Ζυγούρης 1, Μάγδα Τσολάκη 2 1 Ιατρική Σχολή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, szygouris@gmail.com 2 Ιατρική Σχολή, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, tsolakim1@gmail.com ΠΕΡΊΛΗΨΗ Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται συνεχής εξέλιξη στον τομέα των ηλεκτρονικών νευροψυ χολογικών δοκιμασιών η οποία καθοδηγείται από την ανάγκη για έγκαιρη διάγνωση των νοη τικών διαταραχών και το αυξανόμενο ενδιαφέρον για την ήπια νοητική διαταραχή. Ακολου θώντας αυτές τις εξελίξεις δημιουργήθηκε στα πλαίσια του προγράμματος Εν-Νόησης η πρώτη ηλεκτρονική νευροψυχολογική δοκιμασία για Έλληνες ηλικιωμένους. Το Salonica Battery Test αποτελείται από δύο υποδοκιμασίες που ελέγχουν την ικανότητα χειρισμού υπολογιστή, έξι νευροψυχολογικές υποδοκιμασίες καθώς και ερωτηματολόγια καθημερινών δραστηριοτήτων και διάθεσης/ νευροψυχιατρικών συμπτωμάτων. Χορηγείται σε απλό οικιακό υπολογιστή με σύνδεση στο διαδίκτυο και η χορήγηση διαρκεί λεπτά. Εξετάζει λεκτική και οπτική μνήμη, επεισοδιακή μνήμη, εργαζόμενη μνήμη, προσοχή, προσανατολισμό και εκτελεστική λειτουργία. Μπορεί να χορηγηθεί στην τυπική μορφή του η να επιλεχθούν μόνο συγκεκριμένες υποδοκιμασίες. Το Salonica Battery Test βρίσκεται σε διαδικασία αξιολόγησης και στάθμισης με συμμετοχή φορέων του προγράμματος Εν- Νόησης.

2 Ηθικά Διλήμματα και Νέες Τεχνολογίες στην Άνοια 27 Λέξεις κλειδιά: ηλεκτρονικές νευροψυχολογικές δοκιμασίες, ήπια νοητική διαταραχή, Έλληνες ηλικιωμένοι ΕΙΣΑΓΩΓΉ Το Salonica Battery Test αποτελεί την πρώτη προσπάθεια κατασκευής ηλεκτρο νικής νευροψυχολογικής δοκιμασίας που απευθύνεται σε Έλληνες ηλικιωμένους και δημιουργήθηκε μέσα από το ερευνητικό πρόγραμμα Εν- Νόησης. Στα πλαίσια του προγράμματος διενεργήθηκε βιβλιογραφική ανασκόπηση σχετικά με τις ηλεκτρονικές νευροψυχολογικές δοκιμασίες (Zygouris & Tsolaki, 2014). Αυτή η ανασκόπησε έφερε στην επιφάνεια σημαντικές πληροφορίες σχετικά με το state of the art και τις αναδυόμενες τάσεις σε αυτό τον τομέα. Είναι αισθητή η στροφή των ερευνητών στον εντοπισμό των νοητικών διαταραχών στο στάδιο της ήπιας νοητικής διαταραχής (ΗΝΔ). Η ΗΝΔ αποτελεί μια κλινική οντότητα που τοποθετείται ανάμεσα στο φυσιολογικό γήρας και την άνοια. Οι ασθενείς με ΗΝΔ παραμένουν αυτόνομοι ενώ μπορεί να παρουσιάζουν νοητικά ελλείμματα και να δυσκολεύονται στην εκτέλεση σύνθετων δραστηριοτήτων όπως η διαχείριση των οικονομικών τους (Nelson & O Connor, 2008), (Petersen, 2004), (Portet, et al., 2006). Παράλληλα οι κατασκευαστές των δοκιμασιών στρέφονται προς τη χορήγηση μέσω διαδικτύου και τη χρήση απλού, οικιακού υπολογιστή σε μία προσπάθεια μείωσης του κόστους και βελτίωσης της πρόσβασης στις ηλεκτρονικές δοκιμασίες (Korczyn & Aharonson, 2007), (Elwood, 2001). Ταυτόχρονα παρατηρήθηκε ότι οι υπάρχουσες δοκιμασίες δεν περιέχουν ερωτηματολόγια καθημερινής λειτουργικότητας και αδυνατούν να αξιολογήσουν πιθανή λειτουργική έκπτωση παρόλο που μερικές από αυτές περιέχουν ερωτημα τολόγια άγχους ή κατάθλιψης. Σχεδίαση και υλοποίηση Τo Salonica Battery Test σχεδιάστηκε με βάση τους παρακάτω στόχους. Να χρησιμοποιεί απλό οικιακό υπολογιστή χωρίς την ανάγκη ειδικού εξοπλισμού και να είναι χορηγούμενο μέσω διαδικτύου. Να είναι προσιτό σε άτομα με ελάχιστη γνώση χειρισμού υπολογιστών και αυτοχορηγούμενο σε άτομα με βασικές γνώσεις υπολογιστών. Να συνδυάζει την αξιολόγηση των βασικών νοητικών λειτουργιών με την αξιολόγηση της δυνατότητας εκτέλεσης καθημερινών δραστηριοτήτων και τον εντοπισμό πιθανών διαταραχών διάθεσης και νευροψυχιατρικών προβλημάτων. Να είναι ευέλικτο και να μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ολοκληρωμένη συστοιχία αλλά και να δίνει στον κλινικό τη δυνατότητα χορήγησης μόνο των υποδοκιμασιών που αυτός επιθυμεί. Ο

3 28 Στέλιος Ζυγούρης, Μάγδα Τσολάκη πιο σημαντικό στόχος όμως ήταν το να είναι προσαρμοσμένο στις ανάγκες των Ελλήνων ηλικιωμένων και των ειδικών που θα το χορηγούν. Η σχεδίαση της δοκιμασίας έγινε από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης (ΑΠΘ) και η υλοποίηση έγινε από το Ινστιτούτο Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών (ΙΠΤΗΛ). Απευθύνεται σε έλληνες ηλικιωμένους με υποκειμενικά παράπονα μνήμης και αποσκοπεί στην έγκαιρη διάγνωση της ΗΝΔ. Μπορεί να χορηγηθεί σε οποιονδήποτε υπολογιστή διαθέτει πρόσβαση στο διαδίκτυο. Η χορήγηση διαρκεί λεπτά ανάλογα με το επίπεδο του εξεταζόμενου. Είναι αυτοχο ρηγούμενη σε άτομα με βασικές γνώσεις υπολογιστών και για την καταγραφή των απαντήσεων χρησιμοποιούνται το mouse και το πλήκτρο spacebar στο πληκτρολόγιο του υπολογιστή. Σε περίπτωση που ο εξεταζόμενος αδυνατεί να χειριστεί το mouse μπορεί να αναλάβει το χειρισμό του ένας εξεταστής χωρίς να επηρεαστούν τα αποτελέσματα της διαδικασίας. Η δοκιμασία εξετάζει λεκτική και οπτική μνήμη, επεισοδιακή μνήμη, εργαζόμενη μνήμη, προσοχή, προσανατολισμό και εκτελεστική λειτουργία. Μπορεί να χορηγηθεί στην τυπική μορφή της η να επιλεχθούν μόνο συγκεκριμένες υποδοκιμασίες ανάλογα με τις ανάγκες του ειδικού που τη χορηγεί. Καταγραφή δεδομένων Ο κάθε χρήστης διαθέτει δικό του λογαριασμό με ατομικό όνομα χρήστη και κωδικό πρόσβασης. Παράλληλα ο κάθε ειδικός που είναι εξουσιοδοτημένος να χορηγεί τη δοκιμασία διαθέτει λογαριασμό ώστε να μπορεί να διαχειρίζεται τα αποτελέσματα των χορηγήσεων που έχει κάνει σε ασθενείς του. Σε περίπτωση που η χορήγηση γίνεται από ειδικό ο ειδικός εισάγει πρώτα τα δικά του στοιχεία και μετά τα στοιχεία του ασθενή που θα εξετάσει. Ο κάθε ειδικός μπορεί να δει και να διαχειριστεί μόνο τις χορηγήσεις τον ασθενών που έχει εξετάσει ο ίδιος. Τα δεδομένα που καταγράφει η δοκιμασία σε κάθε χορήγηση περιλαμβάνουν χρόνο αντίδρασης, αριθμό σωστών και λάθος απαντήσεων, αριθμό σωστών απαντήσεων ανά λεπτό και συνολικό χρόνο ολοκλήρωσης της κάθε υποδοκιμασίας ενώ παράλληλα καταγράφεται αν ο εξετα ζόμενος δέχτηκε βοήθεια στον χειρισμό του mouse. Απαντήσεις που δίνονται μετά την παρέλευση πολύ μικρού χρόνου από την προβολή του ερεθίσματος και σύμφωνα με την βιβλιογραφία σχετικά με τον χρόνο αντίδρασης ενός φυσιολογικού ανθρώπου είναι αδύνατο να αποτελούν προϊόν νοητικής επεξεργασίας θεωρούνται τυχαίες και καταγράφονται ως τέτοιες. Υψηλό ποσοστό τυχαίων απαντήσεων μπορεί να ακυρώσει το αποτέλεσμα μιας υποδοκιμασίας. Όλα τα δεδομένα της δοκιμασίας φυλάσσονται σε κεντρικό εξυπηρετητή (server) και δεν καταγράφονται τοπικά δεδομένα στον υπολο γιστή όπου γίνεται η χορήγηση.

4 Ηθικά Διλήμματα και Νέες Τεχνολογίες στην Άνοια 29 Δομή της δοκιμασίας Η πλήρης μορφή του Salonica Battery Test αποτελείται από δύο δοκιμασίες που ελέγχουν την ικανότητα του εξεταζόμενου να χειριστεί την δοκιμασία και το αν θα χρειαστεί βοήθεια από εξεταστή κατά την χορήγηση, έξι νευροψυχολογικές δοκιμασίες, ένα ερωτηματολόγιο καθημερινών δραστηριοτήτων καθώς και ένα ερωτηματολόγιο διάθεσης/ νευροψυχιατρικών προβλημάτων. Πριν από κάθε δοκιμασία εμφανίζονται γραπτές οδηγίες τις οποίες ο εξεταζόμενος μπορεί να μελετήσει όσο θέλει πριν προχωρήσει στην δοκιμασία. Οι νευροψυχολογικές δοκιμασίες που περιλαμβάνει είναι οι παρακάτω: δοκιμασία λεκτικής μνήμης, δοκιμασία οπτικής μνήμης, δοκιμασία οπτικής σύγκρισης, δοκιμασία απομνημόνευσης θέσης εικόνας, δοκιμασία Stroop & δοκιμασία προσανατολισμού. Όπου αυτό είναι εφικτό (δοκιμασία οπτικής σύγκρισης, δοκιμασία Stroop, δοκιμασία απομνημόνευσης θέσης εικόνας), μετά τις οδηγίες και πριν από κάθε νευροψυχολογική δοκιμασία προηγείται σύντομη δοκιμασία εξοικείω σης σχεδιασμένη ώστε να βοηθήσει τον εξεταζόμενο να κατανοήσει καλύτερα τις οδηγίες και να παρέχει ανατροφοδότηση για τυχόν λάθη ή ελλιπή κατανόηση των οδηγιών. Παράλληλα οι υποδοκιμασίες λεκτικής και οπτικής μνήμης διαθέτουν και δοκιμασία καθυστερημένης ανάκλησης η οποία χορηγείται μετά την χορήγηση όλων των άλλων υποδοκιμασιών της συστοιχίας. Δοκιμασία χειρισμού ποντικιού Αυτή η δοκιμασία καλείται να αξιολογήσει την ικανότητα του χρήστη στο χειρισμό ποντικιού. Ο χρήστης καλείται έξι φορές να κάνει κλικ με το ποντίκι σε ένα μεγάλο κόκκινο κουμπί, το οποίο εμφανίζεται σε τυχαίες θέσεις στην οθόνη, μέσα σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Καταγράφονται οι ορθές απαντήσεις, ο χρόνος απόκρισης (μέσος όρος) και ο συνολικός χρόνος. Δοκιμασία χειρισμού πληκτρολογίου Σε αυτή τη δοκιμασία αξιολογείται η ικανότητα του χρήστη στο χειρισμό του πληκτρολογίου. Ο χρήστης καλείται 6 φορές να πατήσει το κουμπί spacebar όταν εμφανιστεί στην οθόνη ένα μεγάλο κόκκινο τετράγωνο, μέσα σε συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Καταγράφονται ο χρόνος απόκρισης (μέσος όρος) και ο συνολικός χρόνος. Δοκιμασία λεκτικής μνήμης Αυτή η δοκιμασία αξιολογεί την ικανότητα του χρήστη να απομνημονεύ

5 30 Στέλιος Ζυγούρης, Μάγδα Τσολάκη σει μια λίστα λέξεων και εξετάζει την βραχύχρονη και μακρόχρονη λεκτική μνήμη. Αρχικά, παρουσιάζονται στην οθόνη 12 λέξεις, μία τη φορά ανά δύο δευτερόλεπτα, τις οποίες ο χρήστης καλείται να απομνημονεύσει. Στη δεύτερη φάση της δοκιμασίας παρουσιάζεται μία εκτενέστερη λίστα λέξεων, μία λέξη τη φορά ανά δύο δευτερόλεπτα, όπου ο χρήστης πρέπει να πατήσει το spacebar όταν δει μία από τις αρχικές 12 λέξεις. Οι λέξεις επιλέγονται τυχαία από λίστες κατηγοριοποιημένες ανάλογα με το μέγεθος της λέξης και τη συχνότητα χρήσης της. Καταγράφονται οι ορθές και οι λανθασμένες απαντήσεις, ο μέσος όρος του χρόνου απόκρισης και οι τυχαίες απαντήσεις. Μετά το πέρας των υπολοίπων υποδοκιμασιών της συστοιχίας ακολουθεί η δοκιμασία καθυστερημένης ανάκλησης της δοκιμασίας λεκτικής μνήμης. Η δοκιμασία ξεκινάει απευθείας με τη φάση εξέτασης και οι λέξεις που καλείται να αναγνωρίσει ο χρήστης είναι οι ίδιες που υπήρχαν στην αρχική δοκιμασία. Ο σκοπός είναι να εκτιμηθεί κατά πόσο ο χρήστης θυμάται τις λέξεις από την αρχική δοκιμασία αφού έχει παρέλθει ένα ικανό χρονικό διάστημα και έχουν μεσολαβήσει και άλλα ερεθίσματα προς απομνημόνευση. Καταγράφονται τα ίδια στατιστικά με την αρχική δοκιμασία μνήμης αλλά και επιπλέον οι διαφορές μεταξύ των δύο δοκιμασιών (αρχική καθυστερημένη ανάκληση). Δοκιμασία οπτικής μνήμης Σε αυτή τη δοκιμασία αξιολογείται η ικανότητα του χρήστη να απομνημονεύσει μια λίστα εικόνων. Η δοκιμασία εξετάζει την βραχύχρονη και μακρόχρονη οπτική μνήμη. Αρχικά, παρουσιάζονται στην οθόνη 12 εικόνες, μία τη φορά ανά δύο δευτερόλεπτα, τις οποίες ο χρήστης καλείται να απομνημονεύσει. Στη δεύτερη φάση της δοκιμασίας παρουσιάζεται μία εκτενέστερη λίστα εικόνων, μία εικόνα τη φορά ανά δύο δευτερόλεπτα, όπου ο χρήστης πρέπει να πατήσει το spacebar όταν δει μία από τις αρχικές 12 εικόνες. Οι εικόνες είναι απλά γεωμετρικά σχήματα, είτε ως έχουν είτε εγγεγραμμένα το ένα στο άλλο. Καταγράφονται οι ορθές και οι λανθασμένες απαντήσεις, ο μέσος όρος του χρόνου απόκρισης, και οι τυχαίες απαντήσεις κατ αναλογία με τη δοκιμασία λεκτικής μνήμης. Ανάλογα με την καθυστερημένη ανάκληση της δοκιμασίας λεκτικής μνήμης, ακολουθεί δοκιμασία καθυστερημένης ανάκλησης και για τη δοκιμασία οπτικής μνήμης. Παρόμοια, η δοκιμασία ξεκινάει απευθείας με τη φάση εξέτασης και οι εικόνες προς αναγνώριση είναι αυτές της αρχικής δοκιμασίας. Παρομοίως με τη δοκιμασία λεκτικής μνήμης ο σκοπός είναι να εκτιμηθεί κατά πόσο ο χρήστης θυμάται τις εικόνες από την αρχική δοκιμασία αφού έχει παρέλθει ένα ικανό χρονικό διάστημα κι έχουν μεσολαβήσει κι άλλα ερεθίσματα προς απομνημόνευση. Η καταγραφή των στατιστικών είναι ίδια με την

6 Ηθικά Διλήμματα και Νέες Τεχνολογίες στην Άνοια 31 καθυστερημένη ανάκληση της δοκιμασίας λεκτικής μνήμης. Δοκιμασία σύγκρισης Η δοκιμασία σύγκρισης εξετάζει την εργαζόμενη μνήμη, την προσοχή και την εκτελεστική λειτουργία. Παρουσιάζονται εικόνες στην οθόνη και ζητείται από το χρήστη να συγκρίνει την εικόνα που είδε προηγουμένως με την εικόνα που βλέπει τώρα. Επί δύο λεπτά, κάθε 2 δευτερόλεπτα εμφανίζεται στην οθόνη μία εικόνα η οποία μπορεί να είναι ή να μην είναι ίδια με την αμέσως προηγούμενη της. Εάν είναι η ίδια ο χρήστης πρέπει να πατήσει το spacebar. Οι εικόνες αποτελούνται από απλά γεωμετρικά σχήματα διαφορετικών χρωμάτων σε μορφή solid ή outline. Πριν την κανονική δοκιμασία, προηγείται εξάσκηση για να εξοικειωθεί ο χρήστης με την διαδικασία της δοκιμασίας. Καταγράφονται οι ορθές και οι λανθασμένες απαντήσεις, ο μέσος όρος του χρόνου απόκρισης και οι τυχαίες απαντήσεις. Δοκιμασία απομνημόνευσης θέσης εικόνας Η δοκιμασία εξετάζει την επεισοδιακή μνήμη. Ο χρήστης καλείται να απομνημο νεύσει τη θέση κάθε εικόνας για ένα μικρό αλλά συνεχώς αυξανόμενο αριθμό εικόνων. Στην οθόνη παρουσιάζεται ένα πλαίσιο 6 θέσεων οι οποίες αποκαλύπτονται μία τη φορά ανά δύο δευτερόλεπτα. Ο χρήστης πρέπει να συγκρατήσει στη μνήμη του σε ποιες θέσεις υπάρχει εικόνα και ποια είναι αυτή. Αρχικά, υπάρχει μόνο μία εικόνα αλλά όταν βρεθεί η θέση της ο αριθμός των εικόνων αυξάνεται σε δύο, μετά σε τρεις και ούτω καθεξής. Πριν την κανονική δοκιμασία, προηγείται εξάσκηση για να εξοικειωθεί ο χρήστης με την διαδικασία της δοκιμασίας. Στη φάση εξέτασης της δοκιμασίας, παρουσιάζεται στην οθόνη το πλαίσιο των 6 θέσεων και στο κέντρο της οθόνης μία εικόνα τη θέση της οποίας καλείται να υποδείξει ο χρήστης κάνοντας κλικ στην σχετική θέση. Εάν ο χρήστης κάνει λάθος έστω και σε μία εικόνα έχει άλλες τρεις ευκαιρίες για να βρει τις σωστές θέσεις αφού προηγουμένως αποκαλυφθούν ξανά οι θέσεις του πλαισίου. Εάν ο χρήστης βρει τη θέση της εικόνας τότε εμφανίζεται στο κέντρο της οθόνης η επόμενη εικόνα προς εύρεση. Όταν βρεθούν όλες οι εικόνες η δοκιμασία επαναλαμβάνεται με τον αριθμό εικόνων αυξημένο κατά ένα. Καταγράφονται οι ορθές και οι λανθασμένες απαντήσεις, ο μέσος όρος του χρόνου απόκρισης, ο συνολικός χρόνος ολοκλήρωσης της δοκιμα σίας, οι σωστές απαντήσεις ανά λεπτό, ο μέγιστος αριθμός εικόνων για τον οποίο ολοκληρώθηκε σωστά η δοκιμασία και οι τυχαίες απαντήσεις.

7 32 Στέλιος Ζυγούρης, Μάγδα Τσολάκη Δοκιμασία Stroop Η δοκιμασία εξετάζει την εκτελεστική λειτουργία. Μετράται η επίδραση αντικρουόμενων ερεθισμάτων στον χρόνο αντίδρασης του εξεταζόμενου. Πριν από κάθε φάση της δοκιμασίας προηγείται εξάσκηση για την εξοικείωση του χρήστη. Στην πρώτη φάση της δοκιμασίας εμφανίζονται λέξεις, μία τη φορά, με μαύρα γράμματα, που αντιπροσωπεύουν ένα από τα παρακάτω χρώματα: κόκκινο, πράσινο, μπλε, πορτοκαλί. Ο χρήστης καλείται να πατήσει το spacebar μόλις εμφανιστεί η λέξη. Στη δεύτερη φάση της δοκιμασίας εμφανίζονται λέξεις, μία τη φορά ανά δύο δευτερόλεπτα, οι οποίες αντιπροσωπεύουν ένα χρώμα και τα γράμματά τους είναι χρωματισμένα είτε με το χρώμα που αντιπροσωπεύουν είτε με κάποιο άλλο από τα υπόλοιπα τρία χρώματα. Ο χρήστης καλείται να αναγνωρίσει τις λέξεις που είναι χρωματισμένες με το χρώμα που αντιπροσωπεύουν, πατώντας το spacebar. Στην τρίτη φάση της δοκιμασίας, εμφανίζονται στην οθόνη λέξεις που αποτελούν χρώματα και τα γράμματα τους είναι χρωματισμένα, ακριβώς όπως στη δεύτερη φάση. Τώρα όμως, ο χρήστης καλείται να αναγνωρίσει τις λέξεις που δεν περιγράφουν το χρώμα με το οποίο είναι γραμμένες. Τα στατιστικά που καταγράφονται στη δοκιμασία Stroop είναι: οι συνολικές σωστές και λάθος απαντήσεις, οι τυχαίες απαντήσεις, ο μέσος όρος του χρόνου απόκρισης για κάθε φάση της δοκιμασίας και οι σωστές και λάθος απαντήσεις για τη 2 η και 3 η φάση της δοκιμασίας. Δοκιμασία προσανατολισμού Η δοκιμασία εξετάζει τον προσανατολισμό στον χώρο και το χρόνο. Παρου σιά ζονται στο χρήστη ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής που αφορούν τον προσανατολισμό του στο χώρο και στο χρόνο και του ζητείται να επιλέξει τη σωστή απάντηση. Συγκεκριμένα, ο χρήστης καλείται να υποδείξει την τρέχουσα μέρα, μήνα, εποχή, χρόνο και την χώρα όπου διαμένει. Σε αυτή τη δοκιμασία καταγράφονται οι σωστές και λάθος απαντήσεις, ο μέσος όρος του χρόνου απόκρισης και οι τυχαίες απαντήσεις. Ερωτηματολόγιο διάθεσης Σε αυτό το ερωτηματολόγιο ο χρήστης ερωτάται σχετικά με την διάθεση του κατά την τελευταία εβδομάδα, καλούμενος να αποκριθεί καταφατικά ή αρνητικά σε προτά σεις που περιγράφουν τη διάθεση του. Από τις συνολικά οκτώ ερωτήσεις, οι πρώτες επτά συνιστούν το δείκτη κατάθλιψης και η τελευ

8 Ηθικά Διλήμματα και Νέες Τεχνολογίες στην Άνοια 33 ταία ερώτηση αποτελεί ένδειξη για νευροψυχιατρικά προβλήματα. Επιπλέον καταγράφονται ο χρόνος απόκρισης (μ.ο.), οι τυχαίες απαντήσεις και ο συνολικός χρόνος συμπλήρωσης του ερωτηματολογίου. Ερωτηματολόγιο καθημερινής λειτουργικότητας Στο ερωτηματολόγιο καθημερινής λειτουργικότητας ο χρήστης ερωτάται σχετικά με την ικανότητα του εκτέλεσης καθημερινών δραστηριοτήτων κατά τον τελευταίο μήνα, καλούμενος να αποκριθεί καταφατικά ή αρνητικά σε 5 προτάσεις που περιγράφουν καθημερινές δραστηριότητες. Κάθε απάντηση διαμορφώνει το δείκτη λειτουργικών προβλημάτων, ενώ καταγράφονται και ο χρόνος απόκρισης (μ.ο.), οι τυχαίες απα ντήσεις και ο συνολικός χρόνος ολοκλήρωσης του ερωτηματολογίου. ΕΞΈΛΙΞΗ ΤΗΣ ΔΟΚΙΜΑΣΊΑΣ Στην παρούσα χρονική στιγμή το Salonica Battery Test βρίσκεται σε διαδικασία στάθμισης. Χορηγείται σε υγιείς ηλικιωμένους και ασθενείς με ΗΝΔ στα κέντρα ημέρας της Ελληνικής Εταιρείας Νόσου Alzheimer και Συναφών Διαταραχών, στο Πανεπιστήμιο Πατρών και στη μονάδα φροντίδας ηλικιωμένων ΑΚΤΙΟΣ. Τα αρχικά δεδομένα από τις χορηγήσεις είναι ενθαρρυντικά καθώς παρατηρείται διαφορά ανάμε σα στην επίδοση υγιών και ασθενών. Παράλληλα το επίπεδο δυσκολίας της δοκιμασίας φαίνεται να ανταποκρίνεται στις δυνατότητες των ασθενών με ΗΝΔ καθώς όλοι οι εξεταζόμενοι μπόρεσαν να ολοκληρώσουν τη δοκιμασία χωρίς όμως να νιώσουν ότι είναι πολύ εύκολη ενώ στις περισσότερες δοκιμασίες δεν διαφαίνεται κάποιο ceiling effect. Ο στόχος της στάθμισης είναι η εξαγωγή cut-off scores για κάθε δοκιμασία, ο εντοπισμός των παραμέτρων που έχουν καλύτερη διαγνωστική ακρίβεια και η μελέτη πιθανών συσχετίσεων με γνωστές νευροψυχολογικές δοκιμασίες. Παράλληλα θα εντο πιστούν οι υποδοκιμασίες με την καλύτερη διακριτική ικανότητα στον εντοπισμό της ΗΝΔ ώστε να κατασκευαστεί σύντομη μορφή της δοκιμασίας για χρήση ως δοκιμασία σάρωσης. Ήδη σχεδιάζονται κάποιες αλλαγές στη δοκιμασία ώστε να γίνει πιο εύχρηστη και να αυξηθεί η διακριτική ικανότητά της. Στην τελική μορφή οι γραπτές οδηγίες θα γίνουν πιο σαφείς και θα μελετηθεί η γραμματοσειρά, το μέγεθος των γραμμάτων και η μορφοποίηση του κειμένου ενώ μπορεί να προστεθούν και επεξηγηματικά διαγράμ ματα. Παράλληλα η δοκιμασία προσανατολισμού που κρίθηκε πολύ εύκολη για ασθε νείς με ΗΝΔ θα μεταφερθεί στην αρχή της συστοιχίας μετά τις δοκιμασίες που εξε τάζουν την ικανότητα χρήσης υπολογιστή. Μαζί με αυτές θα λειτουργεί ώστε να αποκλείονται από τη δοκιμασία

9 34 Στέλιος Ζυγούρης, Μάγδα Τσολάκη άτομα που παρουσιάζουν σοβαρά νοητικά ελλείμματα, μειώνοντας έτσι και την κούραση του εξεταζόμενου και την επιβάρυνση των υπηρεσιών υγείας. Στόχος μας είναι η δοκιμασία αυτή να εξελίσσεται συνεχώς ακολουθώντας τις επιστημονικές και κοινωνικές εξελίξεις. Καθώς βρισκόμαστε σε μία εποχή όπου οι εξελίξεις στον τομέα των νοητικών διαταραχών είναι ραγδαίες ενώ παράλληλα οι ηλικιωμένοι προσεγγίζουν όλο και περισσότερο τις νέες τεχνολογίες (Hart, Chaparro, & Halcomb, 2008) ελπίζουμε η προσπάθεια μας να αποτελέσει έναυσμα συνεργασίας και εξέλιξης. Το πρώτο βήμα έγινε ήδη και η πραγματικότητα μιας ελεύθερα διαθέσιμης ηλεκτρονικής δοκιμασίας βασισμένης στη συνεχή συνεργα σία φορέων υγείας και φροντίδας ηλικιωμένων η οποία θα εστιάζει στις συνεχώς μεταβαλλόμενες ανάγκες των Ελλήνων ηλικιωμένων φαντάζει εφικτή στο άμεσο μέλλον. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΊΑ Elwood, R. W. (2001). MicroCog: Assessment of Cognitive Functioning. NEUROPSYCHO LOGY REVIEW, 11, pp Hart, T. A., Chaparro, B. S., & Halcomb, C. G. (2008). Evaluating websites for older adults: adherence to senior-friendly guidelines and end-user performance. BE HAVIOUR & INFORMATION TECHNOLOGY, 27(3), pp Korczyn, A. D., & Aharonson, V. (2007, October). Computerized Methods in the Assessment and Prediction of Dementia. CURRENT ALZHEIMER RE SEARCH, 4, pp Nelson, A. P., & O Connor, M. G. (2008, January). Mild cognitive impairment: a neuropsycho logical perspective. CNS SPECTRUMS, 13, pp Petersen, R. C. (2004). Mild cognitive impairment as a diagnostic entity. JOURNAL OF INTERNAL MEDICINE, 256, pp Portet, F., Ousset, P. J., Visser, P. J., Frisoni, G. B., Nobili, F., Scheltens, P., Touchon, J. (2006, June). Mild cognitive impairment (MCI) in medical practice: a critical review of the concept and new diagnostic procedure. Report of the MCI Working Group of the European Consortium on Alzheimer s Disease. JOURNAL OF NEUROLOGY, NEURO SURGERY & PSYCHIATRY, 77, pp Zygouris, S., & Tsolaki, M. (2014, February 13). Computerized Cognitive Testing for Older Adults: A Review. AMERICAN JOURNAL OF ALZHEIMER S DI SEASE AND OTHER DEMENTIAS, PUBLISHED ONLINE BEFORE PRINT, DOI: /